29.04.2013 Views

(eds.) (2005). - Portal da Biodiversidade dos Açores - Universidade ...

(eds.) (2005). - Portal da Biodiversidade dos Açores - Universidade ...

(eds.) (2005). - Portal da Biodiversidade dos Açores - Universidade ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

LISTAGEM DA FAUNA E FLORA<br />

(Mollusca e Arthropo<strong>da</strong>)<br />

(Bryophyta, Pteridophyta e Spermatophyta)<br />

TERRESTRES DOS AÇORES<br />

A list of terrestrial fauna (Mollusca and Arthropo<strong>da</strong>)<br />

and flora (Bryophyta, Pteridophyta and Spermatophyta)<br />

from the Azores<br />

Editado por (Edited by): Paulo A. V. Borges, Regina Cunha,<br />

Rosalina Gabriel, António Frias Martins, Luís Silva & Virgílio Vieira


Edição e financiamento (Edition and financial support)<br />

Projecto INTERREG III B (2000-2006) ATLÂNTICO, Direcção Regional do Ambiente, Governo Regional <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />

Editores (Edited by)<br />

Paulo A. V. Borges 1<br />

Regina Cunha 2<br />

Rosalina Gabriel 1<br />

António Frias Martins 2<br />

Luís Silva 2<br />

Virgílio Vieira 2<br />

1Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo, Terceira, <strong>Açores</strong>,<br />

Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt; rgabriel@mail.angra.uac.pt.<br />

2Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Biologia – Rua <strong>da</strong> Mãe de Deus, PT 9501-801 Ponta Delga<strong>da</strong>, S. Miguel, <strong>Açores</strong>, Portugal;<br />

e-mail: rcunha@notes.uac.pt; frias@notes.uac.pt; lsilva@notes.uac.pt; vvieira@notes.uac.pt.<br />

Modo de citar a obra (When quoting the book):<br />

Borges, P.A.V., Cunha, R., Gabriel, R., Martins, A.F., Silva, L. and Vieira, V. (<strong>eds</strong>.) (<strong>2005</strong>). A list of the terrestrial fauna (Mollusca<br />

and Arthropo<strong>da</strong>) and flora (Bryophyta, Pteridophyta and Spermatophyta) from the Azores. Direcção Regional do Ambiente and<br />

Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Horta, Angra do Heroísmo and Ponta Delga<strong>da</strong>, 317 pp.<br />

Modo de citar um <strong>dos</strong> capítulos de texto (When quoting a text chapter):<br />

Hortal, J., Borges, P.A.V., Dinis, F., Jiménez-Valverde, A., Chefaoui, R.M., Lobo, J.M., Jarroca, S., Brito de Azevedo, E., Rodrigues,<br />

C., Madruga, J., Pinheiro, J., Gabriel, R., Cota Rodrigues, F. & Pereira, A.R. (<strong>2005</strong>). Using ATLANTIS - Tierra 2.0 and<br />

GIS environmental information to predict the spatial distribution and habitat suitability of endemic species. In:<br />

Borges, P.A.V., Cunha, R., Gabriel, R., Martins, A.F., Silva, L. and Vieira, V. (<strong>eds</strong>.) A list of the terrestrial fauna (Mollusca<br />

and Arthropo<strong>da</strong>) and flora (Bryophyta, Pteridophyta and Spermatophyta) from the Azores. pp. 69-113, Direcção Regional do<br />

Ambiente and Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Horta, Angra do Heroísmo and Ponta Delga<strong>da</strong>.<br />

Quando se quer referir a um grupo taxonómico <strong>da</strong> obra (When referring to a particular taxonomic group):<br />

Pita, M.T. & Ilharco, F.A. (<strong>2005</strong>). Hemiptera - Sternorrhyncha (Aphidoidea). In: Borges, P.A.V., Cunha, R., Gabriel, R., Martins,<br />

A.F., Silva, L. and Vieira, V. (<strong>eds</strong>.) A list of the terrestrial fauna (Mollusca and Arthropo<strong>da</strong>) and flora (Bryophyta, Pteridophyta<br />

and Spermatophyta) from the Azores. pp. 194-197, Direcção Regional do Ambiente and Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Horta, Angra<br />

do Heroísmo and Ponta Delga<strong>da</strong>.<br />

Abreviaturas <strong>da</strong>s ilhas utiliza<strong>da</strong>s nas figuras e quadros (Short forms of the names of the islands used in figures and tables):<br />

COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria.<br />

Composição <strong>da</strong> capa (Front graphic design)<br />

Sónia Matos<br />

Direcção de Serviços de Promoção Ambiental, Direcção Regional do Ambiente, Governo Regional <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />

Fotos (Photos): Bryophyta: Dicranum scottianum Turn.; Spermatophyta: Centaurium scilloides (L. fil.) Samp.; Mollusca: Morelatina<br />

vespertina (Morelet); Arthropo<strong>da</strong>: Pisaura acoreensis Wunderlich<br />

Produção gráfica (Graphic production)<br />

INTERMEZZO – Activi<strong>da</strong>des Audiovisuais Publicitárias e Promocionais<br />

Rua Dr. João Couto 29B, 1500-236 Lisboa<br />

Distribuição (Distribution)<br />

Direcção Regional do Ambiente, Governo Regional <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Rua Cônsul Dabney, Colónia Alemã, 9900-014, Horta, Faial.<br />

ISBN: 972-8612-22-2<br />

Depósito Legal: 229 328/05


INICIATIVA COMUNITÁRIA<br />

INTERREG III B 2000-2006<br />

ESPAÇO AÇORES – MADEIRA - CANÁRIAS<br />

PROJECTO: DESARROLLO DE UN BANCO DE DATOS DE BIODIVERSIDAD MACARONÉSICO<br />

ATLÁNTICO<br />

CHEFE DE FILA: DIRECCIÓN GENERAL DE POLÍTICA AMBIENTAL DEL GOBIERNO DE CANARIAS.<br />

Listagem <strong>da</strong> fauna (Mollusca e Arthropo<strong>da</strong>) e flora (Bryophyta, Pteridophyta e Spermatophyta)<br />

terrestres <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong><br />

A list of the terrestrial fauna (Mollusca and Arthropo<strong>da</strong>) and flora (Bryophyta, Pteridophyta and<br />

Spermatophyta) from the Azores<br />

Editado por (Edited by)<br />

Paulo A. V. Borges, Regina Cunha, Rosalina Gabriel, António Frias Martins, Luís Silva<br />

& Virgílio Vieira<br />

Direcção Regional do Ambiente - Governo Regional <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong><br />

Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> - CITA-A - Departamento de Ciências Agrárias<br />

Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> - Departamento de Biologia<br />

Setembro de <strong>2005</strong>


Fotos nas páginas iniciais <strong>dos</strong> Capítulos (Pictures in front pages of the chapters).<br />

Cap. 1 (Chapter 1)<br />

A ilha do Pico vista a partir de S. Jorge (Aut. Paulo A. V. Borges)<br />

Pico island view from S. Jorge.<br />

Cap. 2 (Chapter 2)<br />

Bryophyta: Fissidens sp. (Aut. Paulo A. V. Borges)<br />

Spermatophyta: Azorina vi<strong>da</strong>lii (H. C. Watson) Feer (Aut. António Frias Martins)<br />

Mollusca: Oxychilus sp. (Aut. António Frias Martins)<br />

Arthropo<strong>da</strong>: Hipparchia miguelensis borgesi Tennent & Sousa (Aut. Paulo A. V. Borges)<br />

Cap. 3 (Chapter 3)<br />

A distribuição de Trechus picoensis Machado na ilha do Pico. (Aut. Paulo A. V. Borges)<br />

The distribution of Trechus picoensis Machado in Pico island.<br />

Cap. 4 (Chapter 4)<br />

Bryophyta: Asterella africana (Mont.) A. Evans (Aut. Rosalina Gabriel)<br />

Spermatophyta: Euphorbia stygiana H. C. Watson (Aut. Paulo A. V. Borges)<br />

Mollusca: Oxychilus lineolatus Martins & Ripken (Aut. António Frias Martins)<br />

Arthropo<strong>da</strong>: Pisaura acoreensis Wunderlich (Aut. Paulo A. V. Borges)<br />

Cap. 4.1 (Chapter 4.1)<br />

Bryophyta: Echinodium renauldii (Cardot) Broth. (Aut. Fernando Pereira)<br />

Cap. 4.2 (Chapter 4.2)<br />

Spermatophyta: Erica azorica Hochst. ex Seub.; Vaccinium cylindraceum Sm.; Juniperus brevifolia<br />

(Seub.) Antoine; Tolpis azorica (Nutt.) P. Silva; Festuca jubata Lowe. (Aut. Paulo A. V. Borges)<br />

Cap. 4.3 (Chapter 4.3)<br />

Mollusca: Oxychilus volutella (Pfeiffer) (Aut. António Frias Martins)<br />

Cap. 4.4 (Chapter 4.4)<br />

Arthropo<strong>da</strong>: Tarphius depressus Gillerfors (Aut. SYNOPTICS, U. K.)<br />

Índice Taxonómico (Taxonomic index)<br />

Bryophyta: Dicranum scottianum Turn. (Aut. Rosalina Gabriel)<br />

Spermatophyta: Erica azorica Hochst. ex Seub. (Aut. Paulo A. V. Borges)<br />

Mollusca: Plutonia finitima (Morelet) (Aut. António Frias Martins)<br />

Arthropo<strong>da</strong>: Gibbaranea occidentalis Wunderlich (Aut. Paulo A. V. Borges)


ÍNDICE<br />

CONTENTS<br />

Prefácio<br />

Preface<br />

Ana Paula P. Marques<br />

1. Introdução<br />

Introduction<br />

Paulo. A. V. Borges<br />

2. Descrição <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de terrestre <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong><br />

Description of the terrestrial Azorean biodiversity<br />

Paulo A. V. Borges, Regina Cunha, Rosalina Gabriel, António Frias Martins, Luís Silva, Virgílio<br />

Vieira, Francisco Dinis, Paula Lourenço & Nuno Pinto<br />

3. A utilização do ATLANTIS – Tierra 2.0 e de ferramentas SIG para predizer a distribuição espacial<br />

e a adequação do habitat de espécies endémicas<br />

Using ATLANTIS – Tierra 2.0 and GIS environmental information to predict the spatial distribution and<br />

habitat suitability of endemic species<br />

Joaquín Hortal, Paulo A. V. Borges, Francisco Dinis, Alberto Jiménez-Valverde, Rosa M. Chefaoui,<br />

Jorge M. Lobo, Sandra Jarroca, Eduardo Brito de Azevedo, Conceição Rodrigues, João Madruga, Jorge<br />

Pinheiro, Rosalina Gabriel, Francisco Cota Rodrigues & Ana R. Pereira<br />

4. Lista de espécies terrestres <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong><br />

List of terrestrial species from the Azores<br />

4.1 Lista <strong>dos</strong> briófitos (Bryophyta)<br />

List of bryophytes (Bryophyta)<br />

Rosalina Gabriel, Erik Sjögren, René Schumacker, Cecília Sérgio, Jan-Peter Frahm & Eva Sousa<br />

4.2 Lista <strong>da</strong>s plantas vasculares (Pteridophyta e Spermatophyta)<br />

List of vascular plants (Pteridophyta and Spermatophyta)<br />

Luís Silva, Nuno Pinto, Bob Press, Fred Rumsay, Mark Carine, Sally Henderson & Erik Sjögren<br />

4.3 Lista <strong>dos</strong> moluscos (Mollusca)<br />

List of molluscs (Mollusca)<br />

Regina Cunha, António Frias Martins, Paula Lourenço & Armindo Rodrigues<br />

4.4 Lista <strong>dos</strong> artrópodes (Arthropo<strong>da</strong>)<br />

List of arthropods (Arthropo<strong>da</strong>)<br />

Coordenação geral (general coordination)<br />

Paulo A. V. Borges, Virgílio Vieira, Francisco Dinis & Sandra Jarroca<br />

Outros co-autores (other co-authors)<br />

Carlos Aguiar, João Amaral, Leif Aarvik, Philip Ashmole, Myrtle Ashmole, Isabel R. Amorim, Genage<br />

André, Maria Cristina Argente, Anabela Arraiol, Almudena Cabrera, Suraya Diaz, Henrik Enghoff,<br />

Clara Gaspar, Hugo Mas i Gisbert, Paula Gonçalves, David H. Lopes, Catarina Melo, Enésima P.<br />

Mendonça, José A. Mota; Odelta Oliveira, Pedro Oromí, Fernando Pereira, Dalberto T. Pombo, José A.<br />

Quartau, Sérvio P. Ribeiro, Ana C. Rodrigues, Ana M. C. Santos, Artur R. M. Serrano, Ana M. A. Simões,<br />

António O. Soares, António B. Sousa, Luís Vieira, Álvaro Vitorino & Joerg Wunderlich<br />

8<br />

11<br />

21<br />

69<br />

115<br />

117<br />

131<br />

157<br />

163


Coordenadores Taxonómicos (Taxonomic Coordinators)<br />

Pseu<strong>dos</strong>corpiones<br />

Volker Mahnert & Paulo A. V. Borges<br />

Opiliones<br />

Paulo A. V. Borges<br />

Acari (Astigmata; Oribati<strong>da</strong>; Prostigmata; Ixodi<strong>da</strong>; Mesostigmata)<br />

Paulo A. V. Borges, Pedro Car<strong>dos</strong>o & Francisco Dinis<br />

Araneae<br />

Paulo A. V. Borges & Joerg Wunderlich<br />

Branchiopo<strong>da</strong>, Ostraco<strong>da</strong>, Malacostraca, Maxillopo<strong>da</strong><br />

Paulo A. V. Borges<br />

Symphyla, Pauropo<strong>da</strong><br />

Paulo A. V. Borges<br />

Diplopo<strong>da</strong><br />

Henrik Enghoff & Paulo A. V. Borges<br />

Chilopo<strong>da</strong><br />

Paulo A. V. Borges & Henrik Enghoff<br />

Collembola<br />

Manuela <strong>da</strong> Gama<br />

Diplura, Protura, Microcoryphia, Zygentoma<br />

Luís F. Mendes<br />

Odonata, Ephemeroptera<br />

Paulo A. V. Borges<br />

Orthoptera, Dermaptera, Phasmatodea, Blattaria<br />

António Bivar de Sousa & Paulo A. V. Borges<br />

Isoptera<br />

Paulo A. V. Borges<br />

Psocoptera<br />

Arturo Baz & Paulo A. V. Borges<br />

Thysanoptera<br />

Richard zur Strassen & Paulo A. V. Borges<br />

Hemiptera – Cicadomorpha; Fulgoromorpha<br />

José Alberto Quartau & Paulo A. V. Borges<br />

Hemiptera – Heteroptera<br />

Jordi Ribes & Paulo A. V. Borges<br />

173<br />

173<br />

173<br />

178<br />

180<br />

183<br />

183<br />

184<br />

185<br />

187<br />

187<br />

188<br />

188<br />

189<br />

189<br />

190<br />

191


Hemiptera – Sternorrhyncha (Coccoidea, Aleyrodoidea, Psylloidea)<br />

Paulo A. V. Borges<br />

Hemiptera – Sternorrhyncha (Aphidoidea)<br />

Margari<strong>da</strong> T. Pita & Fernando Albano Ilharco<br />

Neuroptera<br />

Maria <strong>da</strong> Anunciação M. Ventura<br />

Coleoptera<br />

Paulo A. V. Borges, Pedro Oromí, Francisco Dinis & Sandra Jarroca<br />

Strepsiptera, Trichoptera<br />

Paulo A. V. Borges<br />

Lepidoptera<br />

Ole Karsholt & Virgílio Vieira<br />

Diptera<br />

Suraya Diaz ,Virgílio Vieira & Marcos Báez<br />

Siphonaptera<br />

Paulo A. V. Borges<br />

Hymenoptera<br />

Paulo A. V. Borges, Kees van Achterberg, R. R. Askew, Kees Zwakhals, Odelta Oliveira & Ana M. C.<br />

Santos<br />

Apêndice 1. Lista de espécies duvi<strong>dos</strong>as<br />

Appendix 1. List of problematic species<br />

Compilado por (Compiled by)<br />

Paulo A. V. Borges, Regina Cunha, Rosalina Gabriel, António Frias Martins, Luís Silva & Virgílio<br />

Vieira<br />

Apêndice 2. Adições e correcções à lista de espécies <strong>da</strong> flora liquenológica do arquipélago <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong><br />

Appendix 2. New <strong>da</strong>ta and corrections to the list of lichens and lichenicolous Fungi from the Azores<br />

António Félix Flores Rodrigues & André Aptroot<br />

Apêndice 3. Lista preliminar <strong>dos</strong> Nemato<strong>da</strong>, Anneli<strong>da</strong> e Chor<strong>da</strong>ta terrestres <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong><br />

Appendix 3. Preliminary list of the Terrestrial Nemato<strong>da</strong>, Anneli<strong>da</strong> and Chor<strong>da</strong>ta from the Azores<br />

Compilado por (Compiled by)<br />

Paulo A. V. Borges<br />

Índice taxonómico<br />

Taxonomic index<br />

193<br />

194<br />

197<br />

197<br />

207<br />

207<br />

210<br />

218<br />

218<br />

223<br />

231<br />

249<br />

255


O Governo Regional <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> está ciente <strong>da</strong> importância<br />

<strong>da</strong> conservação <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de no nosso<br />

arquipélago. De facto, um <strong>dos</strong> desafios mais<br />

importantes <strong>da</strong> nossa geração consiste em tornar<br />

claro para os actuais ci<strong>da</strong>dãos que a conservação <strong>da</strong><br />

natureza é uma priori<strong>da</strong>de. To<strong>dos</strong> os habitats naturais<br />

e organismos que sobreviveram nestas ilhas<br />

durante os séculos de ocupação humana <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong><br />

devem continuar a existir para benefício <strong>da</strong>s gerações<br />

futuras. Para termos sucesso nesta missão,<br />

precisamos de proteger a fantástica biodiversi<strong>da</strong>de<br />

<strong>dos</strong> ecossistemas naturais <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />

To<strong>da</strong>s as ilhas <strong>da</strong> Macaronésia possuem uma<br />

grande diversi<strong>da</strong>de de organismos, com particular<br />

relevo para uma importante fracção de espécies endémicas<br />

exclusivas. Este valor foi, aliás, já formalmente<br />

reconhecido pela Comissão Europeia, já que<br />

a Macaronésia foi a primeira região a ver reconheci<strong>da</strong>s<br />

as suas áreas naturais de interesse Europeu,<br />

com base na Directiva de Habitats (92/43/EEC). De<br />

facto, os <strong>Açores</strong> possuem uma fracção muito importante<br />

<strong>dos</strong> seus habitats nativos já classifica<strong>dos</strong> e/ou<br />

sob protecção legal com base em Sítios de Interesse<br />

Comunitátio (SICs) ou Zonas de Protecção Especial<br />

(ZPEs) <strong>da</strong> rede NATURA 2000.<br />

Tal como já acontecia para os vertebra<strong>dos</strong> e<br />

plantas superiores, existe um crescente reconhecimento<br />

<strong>da</strong> importância <strong>dos</strong> invertebra<strong>dos</strong> e outros<br />

organismos que compõe a biodiversi<strong>da</strong>de, na avaliação<br />

<strong>da</strong>s priori<strong>da</strong>des de conservação e na selecção<br />

de recursos para a conservação <strong>dos</strong> habitats naturais.<br />

No entanto, existe uma importante lacuna em<br />

termos de inventariação <strong>dos</strong> invertebra<strong>dos</strong> <strong>dos</strong> ecossistemas<br />

insulares, o que se torna crítico quando<br />

necessitamos desse tipo de informação para suportar<br />

as políticas de conservação <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de. Para<br />

colmatar essa lacuna, o projecto “INTERREG IIIB<br />

ATLÂNTICO” pretende criar uma base de <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />

geográfica detalha<strong>da</strong>, mas ao mesmo tempo flexível,<br />

PREFÁCIO - PREFACE<br />

8<br />

The Azorean government is aware of the importance<br />

of the conservation of biodiversity in<br />

this archipelago. In fact, one of the obvious<br />

challenges, faced by our generation is the need to<br />

embed nature conservation in the minds and<br />

hearts of people. The native habitats and<br />

organisms from the Azores, that have survived all<br />

this centuries are to exist for the benefit of future<br />

generations. If we are to achieve this, we will<br />

have to preserve the outstanding biological<br />

diversity of Azorean island native ecosystems.<br />

All Macaronesian islands harbour a great number<br />

of terrestrial organisms, with an important<br />

endemic component. Its value was formally recognised<br />

by the European Union, as Macaronesia<br />

was the first region to receive protection for its<br />

natural sites, under the Habitats Directive (92/43/<br />

EEC). In fact, in the Azores a fraction of their<br />

native habitats is under legal protection or classified<br />

under NATURA 2000 network Special Areas<br />

of Conservation (SPAs) or Special Protection<br />

Areas (SACs).<br />

There is an increasing recognition that invertebrates<br />

as well as vertebrates and plants are of<br />

central importance in assessing conservation<br />

priorities and targeting resources for conservation<br />

However, comprehensive inventories of invertebrates<br />

in island ecosystems are lacking, and are<br />

particularly important when information on nonvertebrates<br />

and plants is nonexistent to support<br />

conservation management policy. To achieve that<br />

project “INTERREG IIIB ATLÂNTICO” aims to<br />

create a thorough yet flexible geographical <strong>da</strong>tabase<br />

of the recorded biodiversity of the Macaronesian<br />

islands, including not only plants but also<br />

all the less known groups of invertebrates and<br />

bryophytes. This project was considered by the<br />

“Secretaria Regional do Ambiente e do Mar” as a<br />

critical tool in facilitating the access of terrestrial


iodiversity scientific information to all that may<br />

benefit from it, e.g. promoters of environmental<br />

impact assessment studies, local administration<br />

staff, nature conservation managers or educational<br />

partners.<br />

In the Azores, the project ATLÂNTICO is assembled<br />

by a multi- and inter-disciplinary group<br />

of researchers from University of the Azores that,<br />

working in cooperation with other scientists,<br />

attempt to collect all the available information<br />

necessary for the creation of the <strong>da</strong>tabase, using<br />

the Software ATLANTIS Tierra 2.0, developed by<br />

the Government of the Canary Islands in 1998.<br />

With this information we hope to obtain indicators<br />

of the Azorean biodiversity to improve regional<br />

sustainable development and management practices<br />

in protected areas. Therefore, we hope to<br />

provide results for use by researchers, teachers,<br />

and all the stakeholders including decision makers<br />

and NGOs.<br />

This book is an important contribution to the<br />

knowledge of the Azorean terrestrial biodiversity.<br />

Moreover, it provides several types of scientific<br />

information very useful to policy makers and<br />

natural resources managers. The book begins with<br />

one introductory chapter explaining the importance<br />

of ATLANTIS Tierra 2.0 software and presents<br />

the guidelines for the nature conservation in the<br />

Azores. This is followed by a chapter describing<br />

the patterns of diversity of terrestrial life in the<br />

Azores. The third chapter is of great interest to<br />

conservation managers, where it is explained how<br />

to use several recent statistical tools to predict the<br />

distribution of species. Finally, in chapter 4 a<br />

complete list of the known terrestrial organisms<br />

of the archipelago is provided.<br />

However the utmost importance of this book is<br />

probably to ensure that this knowledge is shared<br />

with students and teachers. Much of the future of<br />

the biodiversity in the Azores, as elsewhere, will<br />

indeed depend on the knowledge, attitudes and<br />

behaviours of the Azoreans and a straightforward<br />

use of the available information.<br />

9<br />

<strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de <strong>da</strong> Macaronésia, incluindo não só<br />

as plantas superiores mas igualmente os grupos<br />

menos conheci<strong>dos</strong> <strong>dos</strong> invertebra<strong>dos</strong> e briófitos.<br />

Este projecto foi considerado pela Secretaria Regional<br />

do Ambiente e do Mar como uma ferramenta<br />

estruturante que irá permitir o acesso fácil à informação<br />

sobre a biodiversi<strong>da</strong>de terrestre <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>,<br />

desde promotores de Estu<strong>dos</strong> de Impacto Ambiental<br />

a técnicos de administração local, gestores <strong>da</strong><br />

natureza e parceiros liga<strong>dos</strong> à educação.<br />

Nos <strong>Açores</strong>, o projecto ATLÂNTICO é coordenado<br />

por um grupo multidisciplinar de investigadores<br />

<strong>da</strong> Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, que, conjuntamente<br />

com outros cientistas nacionais e estrangeiros,<br />

estão a recolher to<strong>da</strong> a informação necessária<br />

para a criação de uma base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> usando o<br />

programa informático ATLANTIS Tierra 2.0, criado<br />

pelo Governo <strong>da</strong>s Canárias em 1998. Com esta<br />

informação pretende-se obter indicadores fiáveis <strong>da</strong><br />

biodiversi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> para assim melhorar o<br />

desenvolvimento sustentável <strong>da</strong> rede de áreas classifica<strong>da</strong>s<br />

do arquipélago.<br />

Este livro constitui, assim, uma importante contribuição<br />

para o conhecimento <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de<br />

terrestre <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, além de disponibilizar vários<br />

tipos de informação científica útil para gestores <strong>da</strong><br />

Natureza e decisores políticos do ambiente. O livro<br />

inicia-se com um capítulo introdutório que explica<br />

a importância do programa informático ATLANTIS<br />

Tierra 2.0 e estabelece a agen<strong>da</strong> para a conservação<br />

na natureza nos <strong>Açores</strong>. A este, segue-se um capítulo<br />

que descreve os padrões <strong>da</strong> diversi<strong>da</strong>de terrestre<br />

do arquipélago. Um capítulo de grande interesse<br />

para os gestores <strong>da</strong> natureza é o terceiro, onde os<br />

autores explicam como usar várias ferramentas<br />

estatísticas recentes para predizer a distribuição <strong>da</strong>s<br />

espécies. Finalmente, no Capítulo 4 é apresenta<strong>da</strong><br />

uma lista completa <strong>dos</strong> organismos terrestres conheci<strong>dos</strong><br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />

No entanto, o aspecto porventura mais importante<br />

desta obra é a garantia de que o conhecimento<br />

gerado no decurso deste trabalho possa ser partilhado<br />

por estu<strong>da</strong>ntes e professores. Tal como no


esto do planeta, o futuro <strong>da</strong> conservação <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de<br />

nos <strong>Açores</strong> irá depender do conhecimento,<br />

<strong>da</strong>s atitudes e <strong>dos</strong> comportamentos que os Açoreanos<br />

tiverem, bem como <strong>da</strong> possibili<strong>da</strong>de de<br />

aceder, de uma forma fácil e imediata, a todo o<br />

manancial de informação disponível.<br />

O Governo Regional <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, através <strong>da</strong><br />

Secretaria Regional do Ambiente e do Mar, continuará<br />

a promover e incentivar to<strong>da</strong>s as iniciativas<br />

que permitam um enriquecimento do conhecimento<br />

<strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />

Bem hajam a to<strong>dos</strong> os que contribuíram e colaboraram<br />

para a feitura deste trabalho que vem <strong>da</strong>r<br />

um precioso contributo para um conhecimento mais<br />

aprofun<strong>da</strong>do e, consequentemente, para a protecção<br />

de um património riquíssimo que é de to<strong>dos</strong> nós e<br />

que constitui porventura um <strong>dos</strong> melhores lega<strong>dos</strong><br />

que poderemos deixar às gerações vindouras.<br />

Ana P. P. Marques<br />

Secretária Regional do Ambiente e do Mar<br />

10<br />

Finally, we want to affirm that the Governo<br />

Regional <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, through Secretaria Regional<br />

do Ambiente e do Mar will continue to promote<br />

all the projects that could improve the knowledge<br />

of the Azorean biodiversity.<br />

I want to thank to all the authors and<br />

collaborators of this book. This is an important<br />

contribution for the improvement of the<br />

knowledge and consequently for the protection of<br />

the rich Azorean natural patrimony, which is<br />

possibly our best legacy for the future generations.


1. INTRODUÇÃO<br />

INTRODUCTION


Abstract: In this chapter we present an overview<br />

of the several chapters of the book. The information<br />

presented in this work reflects the dual<br />

goal of listing most of the Azorean terrestrial<br />

biodiversity (Chapter 4) and also of presenting a<br />

synthesis of the patterns of the diversity in the<br />

different taxonomic groups (Chapter 2). The importance<br />

of using GIS environmental information<br />

to predict the spatial distribution and the habitat<br />

suitability of species (Chapter 3) is also developed.<br />

The software ATLANTIS Tierra 2.0 is<br />

described as a promising tool to be used in the<br />

conservation management of the Macaronesian<br />

islands. This book presents the first exhaustive<br />

compilation of the terrestrial organisms of the<br />

Azores which will help many people working in<br />

the areas of taxonomy, ecology, agriculture, forestry<br />

and nature conservation management.<br />

The volume presented here is the result of many<br />

years of pioneering research in the different<br />

fields of both taxonomy and ecology compiled<br />

by a large group of biologists interested in the<br />

Azores and its biodiversity. The fauna and flora<br />

of isolated oceanic islands are singularly different<br />

from those in other terrestrial ecosystems on our<br />

planet which is why naturalists and biologists need<br />

to pay special attention to them. Unfortunately,<br />

human activities have had an adverse impact on<br />

island ecosystems, extinguishing many species and<br />

driving many others to the brink of extinction.<br />

CAPÍTULO 1<br />

CHAPTER 1<br />

INTRODUÇÃO - INTRODUCTION<br />

Paulo. A. V. Borges 1<br />

1Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo, Terceira, <strong>Açores</strong>,<br />

Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />

13<br />

Resumo: Neste capítulo apresentamos uma descrição<br />

sumária <strong>dos</strong> vários capítulos desta obra. A<br />

informação presente nesta obra reflecte por um lado<br />

o objectivo de listar to<strong>da</strong> a biodiversi<strong>da</strong>de terrestre<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> (Capítulo 4), mas igualmente apresentar<br />

uma síntese <strong>da</strong> diversi<strong>da</strong>de específica nos diferentes<br />

grupos taxonómicos (Capítulo 2). Desenvolvem-se<br />

igualmente alguns importantes aspectos sobre a<br />

utilização de modelos para predizer a distribuição<br />

espacial <strong>da</strong>s espécies (Capítulo 3). To<strong>dos</strong> os <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />

obti<strong>dos</strong> são carrega<strong>dos</strong> no Programa ATLANTIS Tierra<br />

2.0, que se espera constitua uma ferramenta muito<br />

útil na gestão <strong>da</strong> conservação <strong>da</strong> natureza nas ilhas<br />

<strong>da</strong> Macaronésia. Este livro apresenta a primeira<br />

lista exaustiva <strong>dos</strong> organismos vivos <strong>dos</strong> habitats<br />

terrestres <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, o que constitui uma fonte de<br />

informação muito importante para diferentes áreas<br />

do conhecimento, tais como a taxonomia, ecologia,<br />

agricultura, silvicultura e gestão <strong>da</strong> conservação <strong>da</strong><br />

natureza.<br />

Esta obra é o resultado de muitos anos de trabalho<br />

pioneiro nos campos <strong>da</strong> taxonomia e ecologia de<br />

vários especialistas interessa<strong>dos</strong> na biodiversi<strong>da</strong>de<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. A fauna e flora <strong>da</strong>s ilhas oceânicas<br />

possui particulari<strong>da</strong>des sem paralelo noutros ecossistemas<br />

terrestres, sendo assim de grande relevância<br />

para os naturalistas e outros estudiosos <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de.<br />

No entanto, as activi<strong>da</strong>des humanas<br />

criaram grandes <strong>da</strong>nos na biodiversi<strong>da</strong>de <strong>da</strong>s ilhas,<br />

extinguindo muitas espécies e colocando muitas


outras em perigo. Essas alterações na diversi<strong>da</strong>de<br />

de espécies <strong>dos</strong> ecossistemas nativos <strong>da</strong>s ilhas poderão<br />

interferir com muitos processos ecológicos<br />

vitais. De facto, existe uma preocupação geral na<br />

conservação <strong>dos</strong> ecossistemas insulares de forma a<br />

não tornar irreversível as alterações provoca<strong>da</strong>s<br />

nestes importantes ecossistemas. Muitas <strong>da</strong>s espécies<br />

insulares são únicas e são de grande importância<br />

em termos de conservação. Especialmente<br />

vulneráveis são as espécies endémicas raras que<br />

ocupam actualmente pequenos fragmentos de floresta<br />

nativa, estando muitas sob pressão de espécies<br />

invasoras (ver Borges et al. <strong>2005</strong>a). Deste modo, a<br />

diminuição <strong>da</strong> fragmentação <strong>dos</strong> habitats nativos<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> deve ser considera<strong>da</strong> como uma estratégia<br />

prioritária na gestão <strong>da</strong> conservação <strong>da</strong>s espécies<br />

de plantas e invertebra<strong>dos</strong> considera<strong>dos</strong> em<br />

perigo.<br />

A conservação <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de é uma tarefa<br />

difícil e que envolve custos eleva<strong>dos</strong> e meios sempre<br />

escassos. Só o conhecimento científico em várias<br />

áreas multidisciplinares como a taxonomia,<br />

ecologia <strong>da</strong>s comuni<strong>da</strong>des, genética e biologia <strong>da</strong><br />

conservação pode levar a uma optimização <strong>da</strong> gestão<br />

e conservação <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de. Nas socie<strong>da</strong>des<br />

modernas os valores naturais estão ca<strong>da</strong> vez<br />

mais enraiza<strong>dos</strong>, mas é na interface entre a modelação<br />

científica e a implementação prática de medi<strong>da</strong>s<br />

de gestão que poderemos <strong>da</strong>r um passo em<br />

frente na conservação <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de.<br />

Desde 1998 que o Governo <strong>da</strong>s Canárias através<br />

<strong>da</strong> sua “Consejería de Política Territorial y Medio<br />

Ambiente” desenvolve o Projecto BIOTA (ver<br />

Izquierdo et al. 2001) com o objectivo principal de<br />

implementar uma base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> sobre os organismos<br />

vivos <strong>da</strong>s Canárias. To<strong>dos</strong> os <strong>da</strong><strong>dos</strong> obti<strong>dos</strong><br />

são carrega<strong>dos</strong> numa ferramenta informática (Programa<br />

ATLANTIS Tierra 2.0) (Fig. 1) que organiza e analisa<br />

to<strong>da</strong> a informação existente sobre a distribuição espacial<br />

<strong>da</strong>s espécies (ver Fig. 2) em diferentes escalas,<br />

detecta as carências existentes, estimula a elaboração<br />

de estu<strong>dos</strong> nessas áreas, e permite a revisão contínua<br />

de nova informação. Vai ser possível por exemplo<br />

obter mapas de riqueza de espécies a uma escala de<br />

500x500 m (Fig. 3).<br />

14<br />

These alterations of the diversity of native island<br />

ecosystems can disrupt the ecological functions.<br />

In fact, there is widespread concern about the<br />

conservation of living resources on isolated<br />

islands due to the irreversible consequences of<br />

many land-use changes which are still under<br />

way. Many of the extant indigenous species are<br />

unique and are of particular importance from a<br />

conservation standpoint. Especially vulnerable are<br />

the rare endemic species which are occupying<br />

small fragments of native habitats, many of whom<br />

are now under the pressure of invasive species<br />

(see Borges et al. <strong>2005</strong>a). Therefore, avoiding<br />

the fragmentation of native habitats in the Azores<br />

should be considered a key factor in the future<br />

conservation management of critically en<strong>da</strong>ngered<br />

species of plants and invertebrates.<br />

The conservation of biodiversity is a difficult<br />

enterprise that requires extensive funding which,<br />

alas, never seems to be sufficient. Only when we<br />

invest in the interdisciplinary research relating<br />

to the fields of taxonomy, community ecology,<br />

genetics and conservation biology will we see the<br />

improvement and optimization of the management<br />

and conservation of the biodiversity. In modern<br />

societies the respect for nature is already well<br />

ingrained, but the pivotal point upon which the<br />

future of the conservation of biodiversity hinges<br />

lies at the threshold between theoretical science<br />

and its practical implementation.<br />

Since 1998 the Government of the Canary<br />

Islands has been conducing an important project<br />

on biodiversity, Project BIOTA (see Izquierdo<br />

et al. 2001). A Visual Basic software, called<br />

ATLANTIS Tierra 2.0, was developed for<br />

biodiversity <strong>da</strong>ta storage (Fig. 1). With this<br />

<strong>da</strong>tabase it will be possible to gather detailed<br />

information about all species on the surveyed<br />

geographical areas of interest (see Fig. 2). This<br />

software has several important tools, namely a<br />

taxonomic tool and a conservation management<br />

analysis tool that allows the calculation of species<br />

richness, their rarity or complementarity in all<br />

500x500 m cells of a particular island or, in any<br />

special area in one island (Fig. 3).


Figura 1. Janela de entra<strong>da</strong> do ATLANTIS Tierra 2.0 em que se podem observar oito campos possíveis de entra<strong>da</strong>, de que se<br />

destacam as ferramentas associa<strong>da</strong>s à taxonomia, introdução de espécies e análise de <strong>da</strong><strong>dos</strong>.<br />

Figure 1. Entrance window of ATLANTIS Tierra 2.0, in which it is possible to observe eight possible entrance gateways, the<br />

most relevant being the taxonomy (”Taxonomía”), species management (”Consulta de espécies”) and <strong>da</strong>ta analysis (”Consulta<br />

de análisis”).<br />

Figura 2. Janela do ATLANTIS Tierra 2.0 em que se podem observar to<strong>da</strong>s as informações disponíveis para uma determina<strong>da</strong><br />

espécie, neste caso uma subespécie endémica <strong>da</strong>s ilhas Terceira e S. Maria (a verde).<br />

Figure 2. Window of ATLANTIS Tierra 2.0, in which it is possible to observe all the informations available for one species, in<br />

this case one endemic subspecies living in Terceira and S. Maria (in green).<br />

15


Figura 3. Janela do ATLANTIS Tierra 2.0 em que se pode observar a riqueza de espécies endémicas de escaravelhos (Insecta,<br />

Coleoptera) na ilha de S. Maria, que se concentram na zona mais alta <strong>da</strong> ilha, Pico Alto (células a verde).<br />

Figure 3. Window of ATLANTIS Tierra 2.0, in which one can see the “hotspot” cells in species richness of endemic beetles<br />

(Insecta, Coleoptera) in S. Maria (green cells).<br />

Pretende-se assim desenvolver uma plataforma<br />

que permita a realização de estu<strong>dos</strong> de gestão e<br />

conservação de espaços e espécies na Macaronésia.<br />

As vantagens deste programa são:<br />

1) To<strong>da</strong> a informação actualmente dispersa em centenas<br />

de publicações será concentra<strong>da</strong> numa única<br />

base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> em SQL, que tornará os <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />

facilmente acessíveis através de um programa<br />

informático de fácil utilização (ATLANTIS);<br />

2) Está organizado de forma que to<strong>da</strong> a informação<br />

introduzi<strong>da</strong> está associa<strong>da</strong> a documentos (to<strong>dos</strong><br />

os tipos de publicações taxonómicas, mas também<br />

bases de <strong>da</strong><strong>dos</strong> não publica<strong>da</strong>s vali<strong>da</strong><strong>da</strong>s<br />

por um taxonomista);<br />

3) Vários tipos de informação relaciona<strong>da</strong> com a<br />

conservação <strong>da</strong>s espécies pode ser introduzi<strong>da</strong> e<br />

filtra<strong>da</strong> no processo de análise <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong>; temos<br />

como exemplo o estatuto de colonização <strong>da</strong>s<br />

espécies (endemismo <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> ou <strong>da</strong> Macaro-<br />

16<br />

This spatial information could be exported to<br />

GIS software (e.g. ArcView and IDRISI). The advantages<br />

of this software are:<br />

1) All the information now dispersed in hundr<strong>eds</strong><br />

of publications will be concentrated in a SQL<br />

<strong>da</strong>tabase that will be easily accessible through<br />

a user-friendly software (ATLANTIS);<br />

2) It is organized in a way that all information<br />

(taxonomic and spatial) is linked to a document<br />

(all types of taxonomic works, but also<br />

unpublished reports vali<strong>da</strong>ted by a taxonomist<br />

coordinator);<br />

3) Various areas of information related to conservation<br />

management could be introduced<br />

and filtered in the analysis process, namely:<br />

colonization status of a species (endemic from<br />

the archipelago or from Macaronesia, native,<br />

introduced); habitat of occurrence; conservation<br />

status (en<strong>da</strong>ngered, vulnerable, etc.);


4) Data by-products will allow diverse followup<br />

studies beyond the inventory process (see<br />

Chapter 3).<br />

After a huge effort by the Canarian Conservation<br />

Bureau, that resulted in the publication of a<br />

detailed list of terrestrial and marine biodiversity<br />

of the Canary islands (Izquierdo et al. 2001,<br />

<strong>2005</strong>; Moro et al. 2003), the idea was expanded<br />

to the other Macaronesian archipelagos (the Cape<br />

Verde Islands, Madeira and the Azores) through<br />

an INTERREG IIIB project called ATLÂNTICO.<br />

This project started in 2003 and this book is one<br />

of its final outcomes.<br />

Without the baseline fun<strong>da</strong>mentally important<br />

information presented in this book and that<br />

which is currently being stored in SQL through<br />

ATLANTIS software, it will be impossible to<br />

foresee any local or regional estimate of biodiversity.<br />

We hope that in the future we will be<br />

able to answer the following questions:<br />

1) How many species are there?<br />

2) Where are the current “hotspots” of biodiversity?<br />

3) How many new sites need to be selected as<br />

specially protected areas in order to conserve<br />

the rarest endemic taxa?<br />

4) What are the patterns of invasion of exotic<br />

species?<br />

5) Is there some congruence between the patterns<br />

of richness and distribution of invertebrates<br />

and vertebrates or plants?<br />

6) Are environmental variables good surrogates of<br />

species distributions?<br />

7) What is the importance of habitat change with<br />

respect to species occurrence?<br />

These questions show how little we actually<br />

know about our biodiversity and the spatial distribution<br />

of species. This project also recognizes the<br />

value of taxonomy, systematics and natural history<br />

in the science of conservation biology. This is cri-<br />

17<br />

nésia; nativa; introduzi<strong>da</strong>); habitats de que a<br />

espécie é conheci<strong>da</strong>; estatuto de conservação<br />

(em perigo, vulnerável, etc.);<br />

4) Os <strong>da</strong><strong>dos</strong> podem ser exporta<strong>dos</strong> para qualquer<br />

ambiente SIG e depois analisa<strong>dos</strong> <strong>da</strong>s formas<br />

mais diversas (e.g. Capítulo 3).<br />

Depois de um esforço enorme de colheita de<br />

<strong>da</strong><strong>dos</strong> sobre a biodiversi<strong>da</strong>de <strong>da</strong>s Canárias (ver<br />

Izquierdo et al. 2001, <strong>2005</strong>; Moro et al. 2003), foi<br />

criado o “Projecto ATLÁNTICO (DESARROLLO DE<br />

UN BANCO DE DATOS DE BIODIVERSIDAD MACARONÉ-<br />

SICO)”, Projecto aprovado no âmbito do programa<br />

<strong>da</strong> Comuni<strong>da</strong>de Europeia INTERREG III B<br />

(<strong>Açores</strong> – Madeira – Canárias), e que visa a implementação<br />

de uma base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> sobre a Biodiversi<strong>da</strong>de<br />

<strong>da</strong> Macaronésia. Esta iniciativa consiste na<br />

obtenção <strong>da</strong> informação publica<strong>da</strong> sobre este tema<br />

e do estudo rigoroso sobre a flora e fauna <strong>dos</strong><br />

arquipélagos <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Madeira, Canárias e Cabo<br />

Verde. Este projecto iniciou-se em 2003 e o presente<br />

livro constitui um <strong>dos</strong> produtos finais.<br />

Sem a informação aqui disponibiliza<strong>da</strong> neste<br />

livro e aquela que está a ser armazena<strong>da</strong> no SQL<br />

através do ATLANTIS, seria impossível a obtenção<br />

de estimativas locais e regionais <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Esperamos que com a presente contribuição<br />

possamos num futuro próximo responder às<br />

seguintes questões:<br />

1) Quantas espécies realmente temos?<br />

2) Onde se encontram as zonas de eleva<strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de<br />

(”hotspots”) nos <strong>Açores</strong>?<br />

3) Quantos novos locais são necessários eleger<br />

para conservar as espécies endémicas raras?<br />

4) Quais são os padrões de invasão por espécies<br />

exóticas?<br />

5) Haverá alguma congruência entre os padrões de<br />

distribuição e riqueza <strong>da</strong>s plantas vasculares ou<br />

vertebra<strong>dos</strong> e <strong>dos</strong> vários grupos de invertebra<strong>dos</strong>?<br />

6) Serão as variáveis ambientais boas indicadoras<br />

<strong>da</strong> distribuição <strong>da</strong>s espécies?<br />

7) Qual é a importância <strong>da</strong> alteração <strong>dos</strong> habitats<br />

na ocorrência <strong>da</strong>s espécies?


Estas questões mostram o pouco que nós sabemos<br />

sobre a nossa biodiversi<strong>da</strong>de e os padrões espaciais<br />

de distribuição <strong>da</strong>s espécies. Este projecto,<br />

tem ain<strong>da</strong> o dom de reconhecer o valor <strong>da</strong> taxonomia,<br />

sistemática e <strong>da</strong> história natural na ciência <strong>da</strong><br />

Conservação. Tal reconhecimento está subjacente<br />

no facto de ser necessário e urgente a descrição e a<br />

cartografia <strong>dos</strong> organismos do nosso planeta. De<br />

facto, uma sistemática e taxonomia de quali<strong>da</strong>de<br />

são fun<strong>da</strong>mentais para que as ciências <strong>da</strong> ecologia<br />

e conservação possam ter quali<strong>da</strong>de. Com o projecto<br />

BIOTA o número de espécies de animais e<br />

plantas <strong>da</strong>s Canárias é agora conhecido e estima-se<br />

em 12661 espécies, <strong>da</strong>s quais 28% são endémicas<br />

desse arquipélago (Izquierdo et al. 2001). No que<br />

concerne aos <strong>Açores</strong>, Madeira e Cabo Verde essas<br />

cifras são ain<strong>da</strong> desconheci<strong>da</strong>s!<br />

Nos <strong>Açores</strong>, a conservação <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de é<br />

tão complexa como no resto do planeta. A maior<br />

parte <strong>da</strong>s áreas actualmente preserva<strong>da</strong>s foram selecciona<strong>da</strong>s<br />

de uma forma ad hoc e não incluem<br />

necessariamente a fracção mais importante <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de.<br />

Embora a selecção de muitas áreas de<br />

vegetação nativa para a protecção <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de<br />

seja considera<strong>da</strong> uma priori<strong>da</strong>de, o facto é que<br />

grande parte <strong>da</strong> área <strong>da</strong>s ilhas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> é ocupa<strong>da</strong><br />

por habitats altera<strong>dos</strong> pelo Homem. Será de<br />

esperar que essa matriz de habitats não nativos<br />

possa ter igualmente um papel importante na conservação<br />

<strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. O Software<br />

ATLANTIS possui ferramentas metodológicas para<br />

melhorar a selecção de novas áreas para a conservação<br />

e gestão <strong>da</strong> Biodiversi<strong>da</strong>de usando a técnica<br />

<strong>da</strong> complementari<strong>da</strong>de (ver Williams 2001; Borges<br />

et al. <strong>2005</strong>b). O Software ATLANTIS usa um algorítmo<br />

sub-óptimo do tipo heurístico que funciona<br />

<strong>da</strong> seguinte forma: primeiro, é selecciona<strong>da</strong> a célula<br />

de 500x500 m com mais espécies; de segui<strong>da</strong>, as<br />

espécies já representa<strong>da</strong>s na célula mais rica em<br />

espécies são ignora<strong>da</strong>s e é selecciona<strong>da</strong> a célula<br />

mais complementar (i.e. com mais espécies não<br />

previamente representa<strong>da</strong>s), e assim sucessivamente,<br />

até to<strong>da</strong>s as espécies estarem representa<strong>da</strong>s pelo<br />

menos uma vez.<br />

No entanto, o objectivo principal desta obra é a<br />

listagem, tão detalha<strong>da</strong> quanto possível, <strong>da</strong> maior<br />

18<br />

tical since it is very important to describe and<br />

map the variety and extent of the biodiversity on<br />

ours planet. In fact, high quality systematics and<br />

taxonomy are fun<strong>da</strong>mental to achieve a better<br />

research in ecology and conservation biology.<br />

Because of the BIOTA project, the number of<br />

terrestrial fungi, plant and animal species in the<br />

Canaries is now known: there are about 12661<br />

species and subspecies (28% endemic) (Izquierdo<br />

et al. 2001). In the Azores, Madeira and the Cape<br />

Verde Islands these numbers are not known yet,<br />

but with the help of project ATLÂNTICO, they<br />

will be available soon.<br />

In the case of the Azores, the conservation of<br />

biodiversity is as complex as in other parts of our<br />

planet. Most of the currently protected areas were<br />

selected ad hoc usually based on a fragmented<br />

knowledge of the reality, and consequently, they<br />

do not necessarily reflect the more relevant<br />

aspects of biodiversity. Moreover, although the<br />

preservation of many areas of continuous native<br />

vegetation is considered crucial, human-dominated<br />

landscapes make up the majority of land area in<br />

most the Azorean islands. It is expected that this<br />

matrix of non-native habitats will also play an<br />

important role in the conservation of the Azorean<br />

biodiversity. The ATLANTIS software has the<br />

ability to improve the selection of new areas for<br />

the preservation of the biodiversity using the<br />

complementarity methodology (see Williams 2001;<br />

Borges et al. <strong>2005</strong>b). ATLANTIS software uses<br />

a heuristic suboptimal simple-greedy reserveselection<br />

algorithm that works as follows: first,<br />

the 500x500 cell with the highest species richness<br />

is selected; then, the species already represented<br />

are ignored and the 500x500 cell with the highest<br />

complement of species (that is, the most species<br />

not represented in the previous selected cell), and<br />

so on, until all species are represented at least<br />

once.<br />

The main goal of this book is to list, as<br />

detailed possible, all the known terrestrial fauna<br />

and flora of the Azores and the indication of their<br />

known distribution in the nine islands (see<br />

Chapter 4; Appendix 1, 2, 3). This has been a<br />

huge enter-prise that has implied the collaborative


work of about 35 taxonomists and another 40<br />

specialists, and students, from the University of<br />

the Azores and from different Portuguese and<br />

foreign institutions.<br />

Normative stan<strong>da</strong>rds are needed to conduct<br />

proper science and there is a pressing need to<br />

have well organized information concerning the<br />

distribution of biodiversity. A good recent example<br />

is the list of terrestrial European fauna (see http://<br />

www.faunaeur.org). The current list provides the<br />

first exhaustive compilation of the terrestrial<br />

organisms in the Azores, which will help many<br />

people working in these islands in the areas of<br />

taxonomy, ecology, agriculture, forestry, nature<br />

conservation management, etc.<br />

In summary, the information presented in this<br />

book reflects the dual goal of listing most of the<br />

Azorean terrestrial biodiversity (Chapter 4) and<br />

also of presenting a synthesis of the patterns of<br />

the diversity in the different taxonomic groups<br />

(Chapter 2). We have also developed some ideas<br />

about the importance of using GIS environmental<br />

information in order to predict the spatial distribution<br />

and the habitat suitability of species<br />

(Chapter 3).<br />

Bibliografia (References)<br />

19<br />

parte <strong>da</strong> flora e faunas terrestres do arquipélago<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, indicando-se a distribuição conheci<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong>s cerca de 4 000 espécies de plantas e animais<br />

cataloga<strong>da</strong>s, pelas nove ilhas (ver Cap. 4;<br />

Apêndices 1, 2, 3). Este foi um empreendimento<br />

colossal que envolveu cerca de 35 taxonomistas e<br />

mais de 40 outros especialistas e estu<strong>da</strong>ntes <strong>da</strong><br />

Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> e de outras instituições<br />

portuguesas e estrangeiras.<br />

Para a realização de ciência de quali<strong>da</strong>de é ca<strong>da</strong><br />

vez mais necessário o acesso fácil a informação<br />

bem organiza<strong>da</strong> sobre a distribuição <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de.<br />

Um bom exemplo recente é a lista <strong>da</strong> fauna<br />

terrestre <strong>da</strong> Europa (ver http://www.faunaeur.org).<br />

Com a listagem de espécies agora consegui<strong>da</strong>,<br />

temos a primeira lista exaustiva <strong>dos</strong> organismos<br />

vivos <strong>dos</strong> habitats terrestres <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, o que irá<br />

constituir uma fonte de informação muito importante<br />

para diferentes áreas do conhecimento, tais<br />

como a taxonomia, ecologia, agricultura, silvicultura,<br />

gestão e conservação <strong>da</strong> natureza, etc.<br />

Em resumo, a informação presente nesta obra<br />

reflecte por um lado o objectivo de listar to<strong>da</strong> a<br />

biodiversi<strong>da</strong>de terrestre <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> (Capítulo 4),<br />

mas igualmente apresentar uma síntese <strong>da</strong> diversi<strong>da</strong>de<br />

específica nos diferentes grupos taxonómicos<br />

(Capítulo 2). Desenvolvem-se igualmente alguns<br />

importantes aspectos sobre a utilização de modelos<br />

para predizer a distribuição espacial <strong>da</strong>s espécies<br />

(Capítulo 3).<br />

Borges, P.A.V., Aguiar, C., Amaral, J., Amorim, I.R., André, G., Arraiol, A., Baz, A., Dinis, F., Enghoff, H., Gaspar, C.,<br />

Ilharco, F., Mahnert, V., Melo, C., Pereira, F., Quartau, J.A., Ribeiro, S., Ribes, J., Serrano, A.R.M., Sousa, A.B.,<br />

Strassen, R.Z., Vieira, L., Vieira, V., Vitorino, A. & Wunderlich, J. (<strong>2005</strong>b) Ranking protected areas in the Azores using<br />

stan<strong>da</strong>rdized sampling of soil epigean arthropods. Biodiversity and Conservation, 14, 2029-2060.<br />

Borges, P.A.V., Lobo, J.M., Azevedo, E.B., Gaspar, C., Melo, C. & Nunes, V.L. (<strong>2005</strong>a) Invasibility and species richness of<br />

island endemic arthropods: a general model of endemic vs. exotic species. Journal of Biogeography, in press.<br />

Izquierdo, I., Martin, J.L., Zurita, N. & Arechavaleta, M. (<strong>eds</strong>.) (2001) Lista de especies silvestres de Canarias (hongos, plantas<br />

y animales terrestres) 2001. Consejería de Política Territorial y Medio Ambiente del Gobierno de Canarias. 437 pp.<br />

Izquierdo, I., Martin, J.L., Zurita, N. & Arechavaleta, M. (<strong>eds</strong>.) (<strong>2005</strong>) Lista de especies silvestres de Canarias (hongos, plantas<br />

y animales terrestres). 2nd edn, Consejería de Política Territorial y Medio Ambiente del Gobierno de Canarias. in press.<br />

Moro, L., Martin, J.L., Garrido, M.J. & Izquierdo, I. (<strong>eds</strong>.) (2003) Lista de especies marinas de Canarias (algas, hongos,<br />

plantas y animales) 2003. Consejería de Política Territorial y Medio Ambiente del Gobierno de Canarias. 250 pp.<br />

Williams P. (2001) Complementarity. Encyclopaedia of Biodiversity Volume 5. (ed. S. Levin), pp. 813-829. Academic Press.


2. DESCRIÇÃO DA BIODIVERSIDADE TERRESTRE<br />

DOS AÇORES<br />

DESCRIPTION OF THE TERRESTRIAL AZOREAN<br />

BIODIVERSITY


CAPÍTULO 2<br />

CHAPTER 2<br />

DESCRIÇÃO DA BIODIVERSIDADE TERRESTRE DOS AÇORES<br />

DESCRIPTION OF THE TERRESTRIAL AZOREAN BIODIVERSITY<br />

Paulo A. V. Borges 1 , Regina Cunha 2 , Rosalina Gabriel 1 , António Frias Martins 2 , Luís Silva 2 ,<br />

Virgílio Vieira 2 , Francisco Dinis 1 , Paula Lourenço 2 & Nuno Pinto 2<br />

1Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo, Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal;<br />

e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt; rgabriel@mail.angra.uac.pt; fdinis71@portugalmail.pt.<br />

2Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Biologia, Rua <strong>da</strong> Mãe de Deus, PT 9501-801 Ponta Delga<strong>da</strong>, S. Miguel, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail:<br />

rcunha@notes.uac.pt; frias@notes.uac.pt; lsilva@notes.uac.pt; vvieira@notes.uac.pt; plourenco@notes.uac.pt; npinto@notes.uac.pt.<br />

23


Sumário: Os <strong>Açores</strong> constituem um arquipélago de<br />

nove ilhas oceânicas isola<strong>da</strong>s, onde os organismos<br />

terrestres chegaram através do vento, do mar, noutros<br />

animais e, nos tempos históricos, com a aju<strong>da</strong><br />

humana. Este capítulo analisa de forma detalha<strong>da</strong><br />

aquilo que se conhece sobre a biodiversi<strong>da</strong>de terrestre<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Para tal analisámos os quatro<br />

grandes grupos de organismos lista<strong>dos</strong> no capítulo<br />

4: Bryophyta (musgos, antocerotas e hepáticas),<br />

Pteridophyta e Spermatophyta (fetos e fanerogâmicas),<br />

Mollusca (lesmas e caracóis) e Arthropo<strong>da</strong><br />

(centopeias, diplópodes, crustáceos, aranhas,<br />

ácaros, insectos, etc.). O número total de espécies<br />

e/ou subespécies <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> pertencentes aos<br />

quatro grupos de organismos acima referi<strong>dos</strong> é de<br />

cerca de 3705 (3666 espécies e 224 subespécies).<br />

No entanto, adicionando outros grupos como os<br />

vertebra<strong>dos</strong> (Chor<strong>da</strong>ta, Vertebrata), anelídeos<br />

(Anneli<strong>da</strong>), nemáto<strong>dos</strong> (Nemato<strong>da</strong>) e líquenes,<br />

aquele número sobe para 4487 espécies e/ou subespécies<br />

(4443 espécies e 232 subespécies). O número<br />

total de espécies e/ou subespécies endémicas<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> pertencentes aos Bryophyta, Pteridophyta,<br />

Spermatophyta, Mollusca e Arthropo<strong>da</strong> totaliza<br />

as 393 (384 espécies e 44 subespécies). Os<br />

filos animais são os mais diversos em taxa endémicos<br />

(Mollusca = 49; Arthropo<strong>da</strong> = 267), com<br />

cerca de 80 % <strong>dos</strong> endemismos <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Deve<br />

ser ain<strong>da</strong> de assinalar a eleva<strong>da</strong> percentagem de<br />

endemismo nos caracóis e lesmas (Mollusca) terrestres<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, com cerca de 44% de endemismo.<br />

As plantas vasculares possuem 68 endemismos<br />

e os briófitos 9. Usando um estimador não<br />

paramétrico, a estimativa conservadora <strong>da</strong> riqueza<br />

de taxa endémicos terrestres de briófitos, plantas<br />

vasculares, moluscos e artrópodes ron<strong>da</strong>rá 530<br />

taxa, pelo que apenas 77% <strong>dos</strong> endemismos <strong>dos</strong><br />

<strong>Açores</strong> serão conheci<strong>dos</strong>. Em apenas alguns géneros<br />

se verificou uma taxa de especiação eleva<strong>da</strong>, na<br />

sua maior parte pertencentes aos filos Mollusca e<br />

Arthropo<strong>da</strong>. A maior parte <strong>da</strong>s espécies de artrópodes<br />

e moluscos endémicos são conheci<strong>da</strong>s apenas<br />

de uma ilha, enquanto que, nas plantas, uma grande<br />

fracção <strong>da</strong>s espécies ocorre na maioria <strong>da</strong>s ilhas. A<br />

análise <strong>da</strong>s proporções <strong>da</strong>s várias categorias de<br />

colonização mostra que uma grande proporção <strong>da</strong><br />

24<br />

Abstract: The Azores is a remote oceanic<br />

archipelago of nine islands where the terrestrial<br />

organisms arrived by wind, on the sea, on other<br />

animals and on historical times by human assistance.<br />

This chapter highlights what we know about<br />

Azorean terrestrial biodiversity. Four important<br />

terrestrial taxonomic groups listed in Chapter 4 are<br />

analysed in detail: Bryophyta (mosses, liverworts),<br />

Pteridophyta and Spermatophyta (ferns and<br />

phanerogamics), Mollusca (slugs and snails) and<br />

Arthropo<strong>da</strong> (millipedes, centipedes, mites, spiders,<br />

insects, etc.). Currently the total number of<br />

terrestrial species and/or subspecies of the above<br />

mentioned orga-nisms in the Azores is estimated<br />

of about 3705 (3666 species and 224 subspecies).<br />

However, if we add other groups like vertebrates<br />

(Chor<strong>da</strong>ta, Vertebrata), annelids (Anneli<strong>da</strong>), nematodes<br />

(Nemato<strong>da</strong>) and lichens, this number reaches<br />

4487 species and/or subspecies (4443 species and<br />

232 subspecies). The total number of endemic<br />

species and/or subspecies from the Azores<br />

belonging to Bryophyta, Pteridophyta, Spermatophyta,<br />

Mollusca and Arthropod is about 393 (384<br />

species and 44 subspecies). The animals Phyla are<br />

the most diverse in endemic taxa (Mollusca = 49;<br />

Arthropo<strong>da</strong> = 267), comprising about 80% of the<br />

Azorean endemics. The percentage of endemism<br />

within Mollusca (44%) is remarkable. Vascular<br />

plants have 68 endemic species while bryophytes<br />

have 9 endemics. Using a non-parametric estimator<br />

we obtained a conservative estimate for endemic<br />

Azorean terrestrial vascular plants, bryophytes,<br />

molluscs and arthropods around 530 taxa, which<br />

means that only about 77% have already been<br />

described. In only some genera there was a<br />

substantial inter and intra-island speciation, most<br />

cases occurring in Mollusca and Arthropo<strong>da</strong>. Most<br />

of the endemic arthropods and molluscs are known<br />

in only one island, whereas in plants a large<br />

proportion of species occur in most islands. An<br />

analysis of the proportions of the colonization<br />

categories in arthropods and vascular plants shows<br />

that a major proportion of the species are<br />

introduced. Therefore, invasions of alien organisms<br />

are an actual and future environmental threat in<br />

the Azores, creating a pattern of biotic homo-


genization that is of great contemporary concern.<br />

The Azores is the northernmost and the most<br />

recent Macaronesian archipelago. The nine islands,<br />

isolated in the middle of the Atlantic, with different<br />

geological histories, are wonderful ecological and<br />

evolutionary laboratories. An additional effort on<br />

taxonomic and community-level research implies<br />

the detailed examination of poorly studied groups<br />

(fungi, lichens, many arthropod groups), but a<br />

revision of the taxonomic status of many bryophyte<br />

and vascular plants is also deeply needed.<br />

1. Global patterns of richness<br />

One of the questions most frequently asked by<br />

many naturalists and taxonomists is: “How many<br />

species can be found at a particular region or<br />

site?”. To answer this question we may look at all<br />

the literature of a particular region (e.g. the<br />

Azores) and produce a list of species that will<br />

result in the main information used for many<br />

decisions on regional or local conservation management.<br />

During endeavour to record the whole of the<br />

terrestrial biodiversity of the Azores, one is soon<br />

confronted with the realistic limitation of counting<br />

all species in all islands and in its sites. Edward<br />

Wilson defined biodiversity as “…all hereditarily<br />

based variation in all levels of organization, from<br />

the genes within a single local population or<br />

species, to the species composing all or part of a<br />

local community, and finally to the communities<br />

themselves that compose the living parts of the<br />

multifarious ecosystems of the world” (Wilson<br />

1997). If this definition holds true, we are faced<br />

with a very difficult task as we would be able to<br />

complete only a small part of our set goal.<br />

In this chapter we intend to present an<br />

evaluation, as detailed as possible, of what we<br />

know about the species counts in the Azorean<br />

islands, which encompasses four important terrestrial<br />

taxonomic groups listed in Chapter 4: Bryophyta<br />

(mosses, liverworts and hornworts), Pteridophyta<br />

and Spermatophyta (ferns and phanero-<br />

25<br />

fauna de artrópodes e <strong>da</strong> flora de plantas vasculares<br />

do arquipélago é constituí<strong>da</strong> por espécies introduzi<strong>da</strong>s.<br />

Deste modo, as invasões por espécies exóticas<br />

constituem um problema actual e terão impactos<br />

futuros na biodiversi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, criando um<br />

padrão de uniformização <strong>da</strong> fauna e flora. Os<br />

<strong>Açores</strong> constituem o arquipélago <strong>da</strong> Macaronésia<br />

geologicamente mais recente, estando situado mais<br />

a norte. As suas nove ilhas isola<strong>da</strong>s no meio do<br />

oceano Atlântico possuem uma grande diversi<strong>da</strong>de<br />

de histórias geológicas e constituem laboratórios<br />

ecológicos e evolutivos extraordinários. Torna-se<br />

ca<strong>da</strong> vez mais importante um esforço adicional nos<br />

estu<strong>dos</strong> de taxonomia e ecologia de comuni<strong>da</strong>des<br />

que envolvam o estudo de grupos taxonómicos mal<br />

conheci<strong>dos</strong> (fungos, líquenes, muitos grupos de<br />

artrópodes) mas também a revisão taxonómica de<br />

muitas espécies de briófitos e plantas vasculares.<br />

1. Padrões de riqueza de espécies<br />

Uma <strong>da</strong>s perguntas mais frequentes de naturalistas e<br />

taxonomistas é a seguinte: “Quantas espécies ocorrem<br />

numa determina<strong>da</strong> região ou local?”. Para responder<br />

a esta questão poderemos rever to<strong>da</strong> a literatura<br />

disponível para a região (e.g. <strong>Açores</strong>) ou local<br />

em causa e compilar a lista <strong>da</strong>s espécies conheci<strong>da</strong>s.<br />

No fim, esta será a informação base que será utiliza<strong>da</strong><br />

para tomar muitas decisões em termos de<br />

gestão <strong>da</strong> conservação a nível local ou regional.<br />

Listar de forma detalha<strong>da</strong> to<strong>da</strong> a biodiversi<strong>da</strong>de<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> torna-se uma missão muito difícil se não<br />

mesmo impossível. De facto, segundo a definição de<br />

“biodiversi<strong>da</strong>de” de Edward Wilson: “…all hereditarily<br />

based variation in all levels of organization,<br />

from the genes within a single local population or<br />

species, to the species composing all or part of a<br />

local community, and finally to the communities<br />

themselves that compose the living parts of the<br />

multifarious ecosystems of the world” (Wilson<br />

1997), estamos perante uma tarefa de grande complexi<strong>da</strong>de,<br />

<strong>da</strong> qual só deveremos ser capazes de<br />

realizar uma pequena parte.<br />

Neste capítulo pretendemos apresentar uma avaliação<br />

detalha<strong>da</strong> sobre a biodiversi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>,


particularmente no que se refere à contagem de<br />

espécies. Para tal vamos analisar os quatro grande<br />

grupos de organimos lista<strong>dos</strong> no capítulo 4: Bryophyta<br />

(musgos, antocerotas e hepáticas), Pteridophyta<br />

e Spermatophyta (fetos e fanerogâmicas),<br />

Mollusca (lesmas e caracóis) e Arthropo<strong>da</strong> (centopeias,<br />

diplópodes, crustáceos, aranhas, ácaros, insectos,<br />

etc.). Embora estejamos cientes que muitos<br />

outros grupos taxonómicos deveriam igualmente ter<br />

sido considera<strong>dos</strong> (e.g. líquenes, fungos, nemáto<strong>dos</strong>,<br />

rotíferos, anelídeos, vertebra<strong>dos</strong>), a lista apresenta<strong>da</strong><br />

(ver Cap. 4) engloba a maior fatia <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de<br />

terrestre <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Um sumário <strong>da</strong> diversi<strong>da</strong>de de<br />

espécies conheci<strong>da</strong> <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> é apresenta<strong>da</strong> no<br />

Quadro 1. O número total de espécies e ou subespécies<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> pertencentes aos quatro grupos<br />

principais (briófitos, plantas vasculares, moluscos e<br />

artrópodes) é de cerca de 3705. No entanto, se<br />

adicionarmos outros grupos como os vertebra<strong>dos</strong><br />

(Chor<strong>da</strong>ta, Vertebrata), anelideos (Anneli<strong>da</strong>), nemáto<strong>dos</strong><br />

(Nemato<strong>da</strong>) e líquenes o número de espécies<br />

e subespécies atinge as 4487 (Quadro 1; ver igualmente<br />

a lista de espécies nos Apêndices 2 e 3). Deste<br />

modo cerca de 83% <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de terrestre<br />

conheci<strong>da</strong> <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> é aqui analisa<strong>da</strong> em detalhe.<br />

Se quantificarmos apenas as ver<strong>da</strong>deiras espécies,<br />

então temos 3666 espécies individuais de Bryophyta,<br />

Quadro 1. Número de taxa <strong>da</strong> fauna e flora terrestres <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />

Table 1. Number of taxa in the terrestrial fauna and flora of the Azores.<br />

Phyla<br />

Espécies<br />

(Species)<br />

26<br />

gamics), Mollusca (slugs and snails) and Arthropo<strong>da</strong><br />

(millipedes, centipedes, mites, spiders,<br />

insects, etc.). Although we are fully aware of the<br />

fact that for a complete listing other groups<br />

should have been considered (e.g. lichens, fungi,<br />

annelids, nematodes, rotifers, vertebrates), the<br />

current list (see Chapter 4) concentrates on the<br />

predominant terrestrial Azorean biodiversity.<br />

A summary of known species diversity in the<br />

Azores is in Table 1. Currently the total number of<br />

terrestrial species and subspecies in the Azores is<br />

estimated of about 3705 (this includes only the<br />

listed individual species or subspecies of bryophytes,<br />

vascular plants, molluscs and arthropods).<br />

However, if we add other groups like vertebrates<br />

(Chor<strong>da</strong>ta, Vertebrata), annelids (Anneli<strong>da</strong>), nematodes<br />

(Nemato<strong>da</strong>) and lichens, this number reaches<br />

4487 species and subspecies (Table 1; see also<br />

lists for the Azores in the Appendices 2 and 3).<br />

Consequently this investigation concentrates on<br />

83% of the known Azorean terrestrial biodiversity.<br />

If we count only the true species, than we have<br />

3666 individual species of Bryophyta, Pteridophyta,<br />

Spermatophyta, Mollusca and Arthropo<strong>da</strong>,<br />

and a total of 4443 species including the<br />

remaining terrestrial groups (Table 1). Therefore,<br />

this implies that we have some species with more<br />

Subespécies<br />

(Subspecies)<br />

Individual<br />

Taxa<br />

Arthropo<strong>da</strong> (1) 2196 115 2209<br />

Spermatophyta (1) 851 101 876<br />

Líquenes (Lichens)* 629 4 632<br />

Bryophyta (1) 437 4 438<br />

Mollusca (1) 111 0 111<br />

Nemato<strong>da</strong>* 80 0 80<br />

Pteridophyta (1) 71 4 71<br />

Chor<strong>da</strong>ta* 47 4 49<br />

Anneli<strong>da</strong>* 21 0 21<br />

TOTAL (1) 3666 224 3705<br />

TOTAL (incl. *) 4443 232 4487<br />

* Ver apêndices 2 e 3 (* see appendices 2 and 3).


than one subspecies: Bryophyta (1); Spermatophyta<br />

(25); Arthropo<strong>da</strong> (13). The number that<br />

counts is the individual taxon, since that is the<br />

evolutionary unity. For simplification, from now<br />

on we will use “species” when we want to refer<br />

to an individual taxon, whenever it is a species or<br />

a subspecies.<br />

The current figure of 4487 species found in<br />

the Azores is about one third of that known for<br />

the Canary Islands (Izquierdo et al. 2001).<br />

Currently no complete <strong>da</strong>ta is available for<br />

the Madeira archipelago, but when one looks<br />

at the estimates of the Fauna Europaea<br />

(www.faunaeur.org) for arthropods, about 3000<br />

species are listed for Madeira Island compared<br />

with 2209 in the Azores archipelago! Like<br />

everywhere in the world, arthropods in the Azores<br />

make up about 50% of the total species number<br />

with 2209 species (Fig. 1), but vascular plants<br />

(Pteridophyta and Spermatophyta) with their 947<br />

species (20%) are also an important component of<br />

the currently known Azorean species diversity<br />

(Fig. 1).<br />

27<br />

Pteridophyta, Spermatophyta, Mollusca e Arthropo<strong>da</strong>,<br />

e um total de 4443 espécies se incluirmos os<br />

restantes grupos de organismos terrestres (Quadro<br />

1). Deste modo, isto implica que temos algumas<br />

espécies com mais do que uma subespécie: Bryophyta<br />

(1); Spermatophyta (25); Arthropo<strong>da</strong> (13). O<br />

número que conta é o taxon individual, já que este<br />

constitui a uni<strong>da</strong>de evolutiva. Para simplificação a<br />

partir de agora vamos usar o termo “espécie” quando<br />

nos quisermos referir a um taxon individual, quer<br />

seja uma espécie ou subespécie.<br />

O número de 4487 espécies de organismos terrestres<br />

actualmente conhecido <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> constitui<br />

cerca de um terço do número de espécies <strong>da</strong>s ilhas<br />

Canárias (Izquierdo et al. 2001). No que diz respeito<br />

ao arquipélago <strong>da</strong> Madeira não existem ain<strong>da</strong><br />

estimativas correctas. No entanto, consultando a<br />

Fauna Europaea (www.faunaeur.org) verifica-se que<br />

estão referencia<strong>da</strong>s cerca de 3000 espécies de artrópodes<br />

para aquele arquipélago, enquanto o mesmo<br />

grupo de organismos se situa nas 2209 espécies para<br />

os <strong>Açores</strong>! Tal como acontece ao nível mundial, a<br />

riqueza de artrópodes <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> constitui cerca de<br />

50% <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de de organismos vivos (Fig.<br />

1), mas as plantas vasculares (Pteridophyta e<br />

Spermatophyta) com 947 espécies (20%) constituem<br />

igualmente um grupo de organismos bem representado<br />

no arquipélago (Fig. 1).<br />

Figura 1. Proporção de taxa individuais (espécies ou subespécies) conheci<strong>da</strong>s <strong>dos</strong> vários filos terrestres <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />

Figure 1. Proportion of known individual taxa (species or subspecies) for the terrestrial Phyla of the Azores.


1.1. As hepáticas, antocerotas e musgos<br />

(Bryophyta)<br />

Os briófitos incluem musgos (Bryopsi<strong>da</strong>), hepáticas<br />

(Marchantiopsi<strong>da</strong>) e antocerotas (Anthocerotopsi<strong>da</strong>),<br />

e são pequenas plantas primitivas que<br />

ocupam uma grande varie<strong>da</strong>de de habitats e substratos.<br />

Os briófitos desempenham um importante<br />

papel funcional nos ecossistemas onde ocorrem,<br />

participando na intercepção de água, acumulação<br />

de água e sais minerais, decomposição <strong>da</strong> matéria<br />

orgânica e protecção física <strong>dos</strong> solos. Muitas espécies<br />

de briófitos são usa<strong>da</strong>s como bioindicadores e<br />

a sua presença está geralmente associa<strong>da</strong> com pureza<br />

atmosférica e aquática.<br />

A proporção em que os três principais grupos<br />

de briófitos ocorre nos <strong>Açores</strong> foi compara<strong>da</strong> com<br />

os resulta<strong>dos</strong> <strong>da</strong>s ilhas Canárias (Losa<strong>da</strong>-Lima et<br />

al. 2001), Portugal continental (Sérgio & Carvalho<br />

2003) e com estimativas mundiais (Moor et al.<br />

1995) (Fig. 2). Os musgos (Bryopsi<strong>da</strong>) são sempre<br />

o grupo mais numeroso (ver detalhes para os<br />

<strong>Açores</strong> no Quadro 2) e os antocerotas (Anthocerotopsi<strong>da</strong>)<br />

o mais pobre, representando 1% ou menos<br />

de qualquer flora de briófitos. A proporção de hepáticas<br />

(Marchantiopsi<strong>da</strong>) é variável, representando<br />

cerca de 40% <strong>dos</strong> briófitos do mundo, mas uma<br />

proporção muito inferior nas briofloras Portuguesa<br />

(26%) ou Espanhola (23%, <strong>da</strong><strong>dos</strong> de Casas 1991,<br />

1998). Nos <strong>Açores</strong>, as hepáticas representam mais<br />

de um terço <strong>da</strong> brioflora (35%) e proporções semelhantes<br />

estão presentes nas Canárias (29%) e na<br />

Madeira (33%, <strong>da</strong><strong>dos</strong> de Eggers 1982). Este facto<br />

está provavelmente relacionado com as condições<br />

Macaronésicas de eleva<strong>da</strong> humi<strong>da</strong>de relativa do ar,<br />

clima temperado e distância de fontes de poluição,<br />

e reflecte a maior influência Atlântica <strong>da</strong> brioflora,<br />

quando compara<strong>da</strong> com a Península Ibérica.<br />

Nos <strong>Açores</strong>, o conjunto <strong>da</strong>s condições climáticas<br />

e geográficas, bem como o comparativamente reduzido<br />

impacto <strong>da</strong>s activi<strong>da</strong>des humanas no ambiente,<br />

proporcionam uma diversi<strong>da</strong>de de briófitos particularmente<br />

eleva<strong>da</strong> (Gabriel 2000; Gabriel & Bates<br />

<strong>2005</strong>). De facto, este é o único grupo (<strong>dos</strong> estu<strong>da</strong><strong>dos</strong><br />

neste capítulo) onde a riqueza de espécies é<br />

comparável à diversi<strong>da</strong>de observa<strong>da</strong> nos restantes<br />

28<br />

1.1. The liverworts, hornworts and mosses<br />

(Bryophyta)<br />

Bryophytes include mosses (Bryopsi<strong>da</strong>), liverworts<br />

(Marchantiopsi<strong>da</strong>) and hornworts (Anthocerotopsi<strong>da</strong>),<br />

all of which are small primitive plants<br />

that occupy a wide variety of habitats and<br />

substrates. Bryophytes assume an important<br />

functional role in the ecosystems where they<br />

occur, performing water interception, accumulation<br />

of water and their mineral contents, decomposition<br />

of organic matter and physical protection of soils.<br />

Many bryophyte species are used as bioindicators,<br />

and their presence is associated with atmospheric<br />

and aquatic purity.<br />

The proportion of the main groups of bryophytes<br />

in the Azores (Bryopsi<strong>da</strong>, Marchantiopsi<strong>da</strong>,<br />

Anthocerotopsi<strong>da</strong>) was compared to results from<br />

the Canary Islands (Losa<strong>da</strong>-Lima et al. 2001),<br />

mainland Portugal (Sérgio & Carvalho 2003) and<br />

global estimates (Moor et al. 1995) (Fig. 2).<br />

Mosses are always the richest bryophyte group<br />

(see details for the Azores in Table 2) and<br />

hornworts the poorest, accounting for 1% or less<br />

of any given bryophyte flora. The proportion of<br />

liverworts is variable, representing circa 40% of<br />

the world bryophytes, but a much lower part of<br />

Portuguese (26%) and Spanish (23%, <strong>da</strong>ta from<br />

Casas 1991, 1998) bryoflora. In the Azores, liverworts<br />

represent more than one third of the bryoflora<br />

(35%), and similar proportions are present in<br />

Canary Islands (29%), and Madeira (33%, <strong>da</strong>ta<br />

from Eggers 1982). This is probably related with<br />

the high relative air humidity, temperate climate<br />

and remoteness from pollution sources of Macaronesian<br />

archipelagos, reflecting a higher Atlantic<br />

influence of their flora when compared with the<br />

more continental Iberian Peninsula.<br />

The geographic and climatic conditions allied<br />

to the comparatively low impact of human activities<br />

in the Azores, lead to a particularly high<br />

diversity of bryophytes.<br />

Actually, this is the only group where species<br />

richness is comparable to the diversity present in<br />

the other Macaronesian Archipelagos, which are<br />

older and much closer to continental sources.


Figura 2. Proporção <strong>dos</strong> principais grupos de briófitos no planeta, em Portugal continental, nas Canárias e nos <strong>Açores</strong>.<br />

Figure 2. Proportion of the main groups of bryophytes in the world, mainland Portugal, the Canaries and the Azores.<br />

Four hundred and thirty eight species are given to<br />

the Azores, while there are 416 in the Canary<br />

Islands (Losa<strong>da</strong>-Lima et al. 2001) and 558 in<br />

Madeira (Cecília Sérgio personal comment).<br />

Indeed the Azores are characterized by (Gabriel<br />

2000; Gabriel & Bates <strong>2005</strong>): i) high diversity of<br />

bryophyte species; ii) luxuriance and complexity<br />

of communities, found in all kinds of substrata<br />

inside and outside native forests: rock, soil,<br />

humus, stems and branches and including leafs<br />

and fronds, and, iii) high biomass values.<br />

Overall, bryophyte species have been surveyed<br />

in most of the Azorean islands in the twentieth<br />

century (e.g. Allorge & Persson 1938; Allorge &<br />

Allorge 1950, 1952; Sérgio 1985, 1991, 1997;<br />

Sjögren 1978, 1990, 1993; Crundwell et al.1994;<br />

Gabriel 1994, 2000; Bates & Gabriel 1997;<br />

Schumacker 2001), and it is reasonable to expect<br />

that the current knowledge of bryophyte richness<br />

in the archipelago is not far from complete.<br />

However, the knowledge status of individual<br />

islands may be modified.<br />

As can be seen in Figure 3, S. Miguel and<br />

Terceira are the richest islands in bryophyte<br />

species, while the smallest islands (Corvo,<br />

Graciosa and S. Maria) have fewer recorded<br />

species. Most of the known Azorean species, 75%<br />

29<br />

arquipélagos Macaronésicos, que são bastante mais<br />

antigos e se encontram mais próximos <strong>da</strong>s fontes<br />

continentais. São assinala<strong>da</strong>s 438 espécies para os<br />

<strong>Açores</strong>, 416 para as Canárias (Losa<strong>da</strong>-Lima et al.<br />

2001) e 558 para a Madeira (Cecília Sérgio comentário<br />

pessoal). Assim os <strong>Açores</strong> são caracteriza<strong>dos</strong><br />

por (Gabriel 2000; Gabriel & Bates <strong>2005</strong>):<br />

i) eleva<strong>da</strong> diversi<strong>da</strong>de de espécies de briófitos; luxuriância<br />

e complexi<strong>da</strong>de de comuni<strong>da</strong>des, encontra<strong>da</strong>s<br />

em to<strong>dos</strong> os tipos de substratos, dentro e<br />

fora <strong>da</strong>s florestas naturais: rochas, solo, humus,<br />

troncos e ramos de árvores e arbustos e inclusivamente<br />

folhas e frondes, e iii) valores de biomassa<br />

eleva<strong>dos</strong> nos sistemas onde ocorrem.<br />

Em geral, os briófitos foram investiga<strong>dos</strong> em<br />

to<strong>da</strong>s as ilhas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> durante o século XX (e.g.<br />

Allorge & Persson 1938; Allorge & Allorge 1950,<br />

1952; Sérgio 1985, 1991, 1997; Sjögren 1978,<br />

1990, 1993; Crundwell et al.1994; Gabriel 1994,<br />

2000; Bates & Gabriel 1997; Schumacker 2001), e<br />

é razoável pensar que o conhecimento <strong>da</strong> sua riqueza<br />

e distribuição no arquipélago estará quase<br />

concluído. Contudo, o conhecimento de ca<strong>da</strong> ilha<br />

individual pode ser modificado. Como pode ser<br />

observado na Figura 3, S. Miguel e Terceira são as<br />

ilhas mais ricas em espécies, enquanto as ilhas<br />

mais pequenas (Corvo, Graciosa e S. Maria)


Quadro 2. Riqueza de espécies (total e endémicas) e percentagem de endemismo, observa<strong>da</strong>s nas várias ordens <strong>da</strong> divisão<br />

Bryophyta.<br />

Table 2. Species richness (total and endemics), plus rate of endemism, in the various orders of the division Bryophyta.<br />

Taxa Total End %End<br />

Divisão Bryophyta<br />

Classe Anthocerotopsi<strong>da</strong> 5 0.00%<br />

Ordem Anthocerotales 5 0.00%<br />

Classe Marchantiopsi<strong>da</strong> 151 3 1.99%<br />

Ordem Fossombroniales 6 0.00%<br />

Jungermanniales 83 2 2.41%<br />

Lepicoleales 1 0.00%<br />

Marchantiales 12 0.00%<br />

Metzgeriales 8 0.00%<br />

Porellales 24 1 4.17%<br />

Radulales 6 0.00%<br />

Ricciales 10 0.00%<br />

Sphaerocarpales 1 0.00%<br />

Classe Bryopsi<strong>da</strong> 282 6 2.13%<br />

Ordem Andreaeales 1 0.00%<br />

Archidiales 1 0.00%<br />

Bryales 46 1 2.17%<br />

Dicranales 51 2 3.92%<br />

Diphysciales 1 0.00%<br />

Funariales 6 0.00%<br />

Grimmiales 17 0.00%<br />

Hookeriales 5 0.00%<br />

Hypnales 77 2 2.60%<br />

Orthotrichales 6 0.00%<br />

Polytrichales 11 0.00%<br />

Pottiales 46 0.00%<br />

Seligeriales 1 0.00%<br />

Sphagnales 13 1 7.69%<br />

TOTAL 438 9 2.05%<br />

30


Figura 3. Número de espécies (S) <strong>da</strong>s três ordens <strong>da</strong> divisão Bryophyta nos <strong>Açores</strong> (AZ), e em ca<strong>da</strong> uma <strong>da</strong>s nove ilhas.<br />

Figure 3. Number of species (S) of the three orders of the division Bryophyta in the Azores (AZ), and in each of its nine<br />

islands.<br />

and 73% respectively are found in S. Miguel and<br />

Terceira, which implies that these islands have<br />

been better studied, than others, of similar size,<br />

for instance Pico which accounts for only 58% of<br />

the Azorean known species.<br />

The number of endemic bryophyte species is<br />

only 2%, the lowest proportion of endemism<br />

achieved by any group considered in this chapter.<br />

This is probably related with the high dispersal<br />

ability of the bryophytes.<br />

Recent world and European revisions of genera<br />

have also helped to establish the taxonomic status<br />

of Azorean bryophytes. Some species, which were<br />

considered Azorean endemic, have recently been<br />

shown, by molecular <strong>da</strong>ta, to belong to other,<br />

more common species, for example Herbertus<br />

azoricus is now considered a synonym of H.<br />

sendtenerii (Feldberg et al. 2004) and similar<br />

studies are being performed at the moment to<br />

other species, such as Leptoscyphus azoricus<br />

(René Schumacker personal comment).<br />

Likewise, the status of Macaronesian endemic<br />

species is also under inspection and for instance<br />

Thamnobryum maderense is now considered a<br />

31<br />

apresentam menos registos. A maioria <strong>da</strong>s espécies<br />

conheci<strong>da</strong>s de briófitos, 75% e 73% são conheci<strong>da</strong>s<br />

respectivamente <strong>da</strong>s ilhas de S. Miguel e Terceira,<br />

o que mostra como estas ilhas foram melhor amostra<strong>da</strong>s<br />

do que outras, de tamanho semelhante, por<br />

exemplo a ilha do Pico, que regista apenas 58%<br />

<strong>da</strong>s espécies de briófitos conheci<strong>da</strong>s <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />

O número de espécies de briófitos endémicos é<br />

apenas 2%, a mais baixa proporção de endemismo<br />

observa<strong>da</strong> nos grupos considera<strong>dos</strong> neste capítulo.<br />

Este facto reflecte a grande capaci<strong>da</strong>de de dispersão<br />

<strong>dos</strong> briófitos em relação aos outros grupos. As revisões<br />

taxonómicas recentes, incluindo <strong>da</strong><strong>dos</strong> de genética<br />

molecular, efectua<strong>da</strong>s ao nível <strong>da</strong> Europa e<br />

do mundo, também aju<strong>da</strong>ram a estabelecer o estatuto<br />

taxonómico <strong>dos</strong> briófitos <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Demonstrou-se<br />

recentemente que algumas espécies, anteriormente<br />

considera<strong>da</strong>s endémicas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, são<br />

populações de outras espécies com distribuições<br />

mais vastas. Por exemplo Herbertus azoricus é<br />

presentemente considerado um sinónimo de H.<br />

sendtenerii (Feldberg et al. 2004) e estu<strong>dos</strong> semelhantes<br />

estão a ser conduzi<strong>dos</strong> para outras espécies,<br />

nomea<strong>da</strong>mente Leptoscyphus azoricus (René


Schumacker comentário pessoal). Do mesmo modo,<br />

o estatuto de espécies endémicas <strong>da</strong> Macaronésia<br />

está a ser examinado e por exemplo a espécie<br />

Thamnobryum maderense, é presentemente considera<strong>da</strong><br />

uma varie<strong>da</strong>de de T. alopecurum (Stech et<br />

al. 2001). No entanto, o estatuto endémico do género<br />

Echinodium, uma disjunção <strong>da</strong> Nova Zelândia<br />

e Macaronésia, foi confirmado no estudo mundial<br />

de Churchill (1986). Nos <strong>Açores</strong> encontram-se<br />

duas espécies deste género: Echinodium prolixum,<br />

uma espécie Macaronésica, típica de floresta e<br />

Echinodium renauldii, uma espécie endémica <strong>dos</strong><br />

<strong>Açores</strong>, presentemente considera<strong>da</strong> um <strong>dos</strong> briófitos<br />

mais ameaça<strong>dos</strong> do mundo (Hallingbäck 2001).<br />

Infelizmente, esta espécie de média-baixa altitude<br />

não tem populações conheci<strong>da</strong>s em nenhuma <strong>da</strong>s<br />

áreas protegi<strong>da</strong>s <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. De facto, o European<br />

Committee for the Conservation of Bryophytes<br />

(ECCB 1995) definiu 60 Áreas de Interesse Especial<br />

para Briófitos na Europa e Macaronésia, e<br />

destas, seis, encontram-se nos <strong>Açores</strong>. Para além <strong>da</strong><br />

importância destas áreas para a conservação <strong>da</strong><br />

natureza global, existem 27 espécies de briófitos<br />

considera<strong>dos</strong> sob algum grau de ameaça na Europa<br />

e no Mundo que apresentam populações mais estáveis<br />

nos <strong>Açores</strong> (Gabriel & Sérgio 1995).<br />

É importante preservar a diversi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> briófitos<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, uma vez que: i) incluem taxa<br />

endémicos e raros, cuja responsabili<strong>da</strong>de de preservação<br />

é <strong>da</strong> região e do país; ii) se apresentam ain<strong>da</strong><br />

em comuni<strong>da</strong>des complexas e exuberantes em diferentes<br />

habitats e substratos; e iii) aju<strong>da</strong>m a garantir<br />

a integri<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> ecossistemas, actuando por exemplo<br />

na retenção de água, intercepção de sais minerais,<br />

facilitação <strong>da</strong> colonização de outras espécies e<br />

decomposição de matéria orgânica. Finalmente, a<br />

alteração <strong>dos</strong> seus padrões de distribuição deve ser<br />

cui<strong>da</strong><strong>dos</strong>amente monitoriza<strong>da</strong>, uma vez que a dependência<br />

<strong>dos</strong> briófitos de água e nutrientes atmosféricos<br />

(não possuem raízes) os torna muito mais<br />

sensíveis a alterações ambientais do que outros<br />

grupos biológicos.<br />

32<br />

variety of T. alopecurum (Stech et al. 2001).<br />

Interestingly enough, the genus Echinodium, a<br />

disjunction from New Zealand and Macaronesia<br />

was confirmed as endemic in a world study<br />

performed by Churchill (1986). Two species are<br />

found in the Azores: Echinodium prolixum, a<br />

Macaronesian species and Echinodium renauldii,<br />

an Azorean endemic, and considered as one of<br />

the most threatened bryophytes in the world<br />

(Hallingbäck 2001).<br />

Unfortunately, this medium-lower altitude species<br />

is not present in any of the regional protected<br />

areas in the Azores. Actually, the European<br />

Committee for the Conservation of Bryophytes<br />

(ECCB 1995) defined 60 Areas of Special Interest<br />

for bryophytes in Europe and Macaronesia, and<br />

six of them are in the Azores. Besides, 27<br />

bryophyte species, which are considered under<br />

threat in Europe or the World, have generally<br />

more stable populations in the Azores (Gabriel &<br />

Sérgio 1995).<br />

It is important to preserve the diversity of the<br />

Azorean bryophyte species since: i) they include<br />

rare and endemic taxa, which are the responsibility<br />

of the region and country to protect;<br />

ii) they are found in complex and luxuriant<br />

communities, in different habitats and substrata;<br />

and iii) they help to guarantee the integrity of the<br />

ecosystems, by performing important roles such<br />

as water and nutrient interception, facilitation of<br />

colonization and decomposition of organic matter.<br />

Finally, alterations to their distribution patterns<br />

should be carefully monitored, because due to<br />

their reliance on atmospheric nutrient sources<br />

(they have no roots) these plants are much more<br />

sensitive to environmental changes than other<br />

biological groups.


1.2. The vascular plants (Pteridophyta and<br />

Spermatophyta)<br />

When compared with Madeira and Canary<br />

Islands, the vascular plants (Pteridophyta and<br />

Spermatophyta) of the Azores (Table 3) are<br />

characterized by a relatively reduced number of<br />

native and endemic species. With a total of 947<br />

taxa (7.2% of endemism), the list presented in<br />

Chapter 4.2 includes 71 pteridophytes (9.9% of<br />

endemism), 5 gymnosperms (20% of endemism),<br />

643 dicotyledons (6.8% of endemism) and 228<br />

monocotyledons (7% of endemism). There are<br />

also some endemic Macaronesian taxa, namely 5<br />

pteridophytes, 3 dicotyledons and 4 monocotyledons.<br />

The current number of species will probably<br />

change in near future since there is an additional<br />

list of 170 doubtful taxa (see Appendix 1).<br />

This large number of doubtful species is a<br />

consequence of: i) unconvincing taxonomic status;<br />

ii) few consistent records are available and<br />

consequently the inclusion in the Azorean Flora<br />

was never confirmed.<br />

The relative importance of human introduced<br />

taxa is high in most plant groups. In fact, the<br />

percentage of introduced species is one of the<br />

highest at world level, even considering only<br />

oceanic islands (Silva & Smith 2004).<br />

The number of taxa per island varies between<br />

335 for Corvo and 706 for São Miguel, but five<br />

islands have more than 500 species (Table 4; Fig.<br />

4). In the pteridophytes, the number of native<br />

species is higher than the number of introduced<br />

species in all islands. The same does not apply<br />

for the monocotyledons and dicotyledons, where<br />

the introduced taxa are dominant in all islands<br />

(Table 4; Fig. 4).<br />

Concerning the percentage of endemism, it is<br />

higher in Corvo, equal or superior to 10% in the<br />

islands of Flores, Pico and São Jorge, inferior to<br />

10% in the islands of Faial, Terceira, São Miguel<br />

and Santa Maria and is very low in Graciosa<br />

(Table 4).<br />

A total of 21 families of pteridophyta, 4 of<br />

gymnosperms, 86 of dicotyledons and 20 of<br />

33<br />

1.2. As plantas vasculares (Pteridophyta e<br />

Spermatophyta)<br />

As plantas vasculares (Pteridophyta e Spermatophyta)<br />

do arquipélago <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> (Quadro 3) caracterizam-se<br />

por um número relativamente reduzido<br />

de espécies nativas e endémicas, quando compara<strong>da</strong>s<br />

com a situação na Madeira e nas Canárias.<br />

Com um total de 947 taxa (7.2% de endemismos),<br />

a presente lista (ver Cap. 4.2) inclui 71 pteridófitos<br />

(9.9% de endemismos), 5 gimnospérmicas (20% de<br />

endemismos), 643 dicotiledóneas (6.8% de endemismos)<br />

e 228 monocotiledóneas (7% de endemismos).<br />

Existem também alguns taxa endémicos <strong>da</strong><br />

Macaronésia, nomea<strong>da</strong>mente 5 pteridófitos, 3 dicotiledóneas<br />

e 4 monocotiledóneas.<br />

Esta lista poderá aumentar no futuro, uma vez<br />

que existem ain<strong>da</strong> cerca de 170 taxa, apresenta<strong>dos</strong><br />

em apêndice (ver Apêndice 1), por dois motivos: i)<br />

a sua situação em termos taxonómicos não é<br />

totalmente clara; ii) a sua inclusão na flora <strong>dos</strong><br />

<strong>Açores</strong> não foi confirma<strong>da</strong>, uma vez que se trata<br />

de espécies muito casuais, observa<strong>da</strong>s pontualmente.<br />

Nos vários grupos, a importância <strong>dos</strong> taxa introduzi<strong>dos</strong><br />

pela acção humana, e que agora fazem<br />

parte <strong>da</strong> flora, é importante. De facto, a percentagem<br />

de taxa introduzi<strong>dos</strong> nos <strong>Açores</strong> situa-se<br />

entre as mais eleva<strong>da</strong>s a nível mundial, mesmo<br />

considerando outros sistemas insulares (Silva &<br />

Smith 2004).<br />

O número de taxa por ilha oscila entre 335 para<br />

a ilha do Corvo e 706 para a ilha de São Miguel,<br />

existindo mais 5 ilhas com um número de taxa<br />

superior a 500 (Quadro 4; Fig. 4). O número de<br />

pteridófitos nativos é superior ao de introduzi<strong>dos</strong>,<br />

em to<strong>da</strong>s as ilhas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. O mesmo não se verifica<br />

para as monocotiledóneas e as dicotiledóneas,<br />

onde dominam, em to<strong>da</strong>s as ilhas, as espécies introduzi<strong>da</strong>s<br />

(Quadro 4; Fig. 4).<br />

No que se refere à percentagem de endemismos,<br />

é máxima na ilha do Corvo (12.2%), é igual ou<br />

superior a 10% nas ilhas <strong>da</strong>s Flores, Pico, e São<br />

Jorge, é inferior a 10% nas ilhas do Faial, Terceira,<br />

São Miguel e Santa Maria e é mínima na Graciosa<br />

(4.9%) (Quadro 4).


Quadro 3. Riqueza de espécies (total e endémicas) e percentagem de endemismo, observa<strong>da</strong>s nas várias ordens <strong>da</strong>s divisões<br />

Pteridophyta e Spermatophyta.<br />

Table 3. Species richness (total and endemics) and rate of endemism in the various orders of the divisions Pteridophyta and<br />

Spermatophyta.<br />

Taxa Total End %End<br />

Divisão Pteridophyta 71 7 9.86%<br />

Subdivisão Lycophytina<br />

Classe Lycopodiopsi<strong>da</strong><br />

Ordem Isoetales 1 1 100.00%<br />

Lycopodiales 5 0.00%<br />

Selaginellales 1 0.00%<br />

Subdivisão Sphenophytina<br />

Classe Equisetopsi<strong>da</strong><br />

Ordem Equisetales 3 0.00%<br />

Subdivisão Filicophytina<br />

Classe Filicopsi<strong>da</strong><br />

Ordem Filicales 55 5 9.09%<br />

Marsileales 1 1 100.00%<br />

Oleandrales 2 0.00%<br />

Ophioglossales 3 0.00%<br />

Divisão Spermatophyta 876 61 6.96%<br />

Subdivisão Coniferophytina 5 1 20.00%<br />

Classe Pinopsi<strong>da</strong><br />

Ordem Pinales 4 1 25.00%<br />

Taxales 1 0.00%<br />

Subdivisão Magnoliophytina 871 60 6.89%<br />

Classe Magnoliopsi<strong>da</strong> 643 44 6.84%<br />

Ordem Araliales 27 8 29.63%<br />

Asterales 95 6 6.32%<br />

Boraginales 14 2 14.29%<br />

Campanulales 5 1 20.00%<br />

Capparales 36 1 2.78%<br />

Caryophyllales 57 3 5.26%<br />

Cornales 2 1 50.00%<br />

Cucurbitales 1 0.00%<br />

Dipsacales 10 2 20.00%<br />

Ericales 6 4 66.67%<br />

Euphorbiales 16 2 12.50%<br />

Fabales 68 2 2.94%<br />

Fagales 4 0.00%<br />

Gentianales 20 0.00%<br />

Geraniales 16 0.00%<br />

Haloragales 2 0.00%<br />

Lamiales 30 0.00%<br />

Laurales 4 0.00%<br />

34


Quadro 3. (Table 3) (cont.)<br />

Taxa Total End %End<br />

Classe Magnoliopsi<strong>da</strong> (Cont.)<br />

Malvales 9 0.00%<br />

Myricales 2 0.00%<br />

Myrtales 23 0.00%<br />

Nymphaeales 2 0.00%<br />

Oleales 4 1 25.00%<br />

Papaverales 11 0.00%<br />

Pittosporales 2 0.00%<br />

Plumbaginales 3 1 33.33%<br />

Polygalales 2 0.00%<br />

Polygonales 23 1 4.35%<br />

Primulales 7 1 14.29%<br />

Ranunculales 10 0.00%<br />

Rhamnales 2 1 50.00%<br />

Rosales 15 2 13.33%<br />

Rutales 2 0.00%<br />

Salicales 2 0.00%<br />

Santalales 1 1 100.00%<br />

Sapin<strong>da</strong>les 1 0.00%<br />

Saxifragales 10 0.00%<br />

Scrophulariales 47 3 6.38%<br />

Solanales 24 0.00%<br />

Theales 11 1 9.09%<br />

Thymelaeales 2 0.00%<br />

Tropaeolales 1 0.00%<br />

Urticales 8 0.00%<br />

Violales 6 0.00%<br />

Classe Liliopsi<strong>da</strong> 228 16 7.02%<br />

Ordem Alismatales 3 0.00%<br />

Arales 6 0.00%<br />

Asparagales 8 0.00%<br />

Commelinales 1 0.00%<br />

Cyperales 35 3 8.57%<br />

Dioscoreales 1 0.00%<br />

Hydrocharitales 1 0.00%<br />

Juncales 15 1 6.67%<br />

Liliales 21 0.00%<br />

Naja<strong>da</strong>les 5 0.00%<br />

Orchi<strong>da</strong>les 4 2 50.00%<br />

Poales 122 10 8.20%<br />

Typhales 1 0.00%<br />

Zingiberales 5 0.00%<br />

TOTAL 947 68 7.18%<br />

35


Quadro 4. Riqueza específica por ilha, em valor absoluto e em percentagem, para ca<strong>da</strong> um <strong>dos</strong> seguintes grupos:<br />

Pt – pteridófitos; Gy – gimnospérmicas; Di – dicotiledóneas; e Mo – monocotiledóneas. Plantas endémicas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> (End),<br />

endémicas <strong>da</strong> Macaronésia (Mac), nativas (n), introduzi<strong>da</strong>s (i) e de origem duvi<strong>dos</strong>a (d).<br />

Quadro 4. Species richness per island, in absolute values an in percentage, for each of the following groups of plants:<br />

Pt – pteridophytes; Gy – gymnosperms; Di – dicotyledons; and Mo – monocotyledons. Azorean endemics (End), Macaronesian<br />

endemics (Mac), natives (n), introduced (i), doubtful status (d).<br />

Ilha Grupo End Mac n i d Total End Mac n i d Total<br />

COR Pt 4 3 24 4 0 35 1.2 0.9 7.2 1.2 0.0 10.4<br />

Gy 1 0 0 1 0 2 0.3 0.0 0.0 0.3 0.0 0.6<br />

Di 27 2 36 139 13 217 8.1 0.6 10.7 41.5 3.9 64.8<br />

Mo 9 2 15 48 7 81 2.7 0.6 4.5 14.3 2.1 24.2<br />

Total 41 7 75 192 20 335 12.2 2.1 22.4 57.3 6.0 100.0<br />

FLO Pt 6 4 32 8 0 50 1.1 0.8 6.1 1.5 0.0 9.6<br />

Gy 1 0 0 1 0 2 0.2 0.0 0.0 0.2 0.0 0.4<br />

Di 33 2 48 250 17 350 6.3 0.4 9.2 47.8 3.3 66.9<br />

Mo 15 3 21 72 10 121 2.9 0.6 4.0 13.8 1.9 23.1<br />

Total 55 9 101 331 27 523 10.5 1.7 19.3 63.3 5.2 100.0<br />

FAI Pt 5 4 31 15 0 55 0.7 0.6 4.5 2.2 0.0 8.0<br />

Gy 1 0 0 2 0 3 0.1 0.0 0.0 0.3 0.0 0.4<br />

Di 34 2 49 364 22 471 5.0 0.3 7.1 53.1 3.2 68.7<br />

Mo 13 4 23 107 10 157 1.9 0.6 3.4 15.6 1.5 22.9<br />

Total 53 10 103 488 32 686 7.7 1.5 15.0 71.1 4.7 100.0<br />

PIC Pt 5 4 33 11 1 54 0.9 0.7 5.7 1.9 0.2 9.3<br />

Gy 1 0 0 2 0 3 0.2 0.0 0.0 0.3 0.0 0.5<br />

Di 38 2 54 288 21 403 6.6 0.3 9.3 49.7 3.6 69.5<br />

Mo 14 4 22 69 11 120 2.4 0.7 3.8 11.9 1.9 20.7<br />

Total 58 10 109 370 33 580 10.0 1.7 18.8 63.8 5.7 100.0<br />

GRA Pt 3 0 15 10 0 28 0.7 0.0 3.5 2.3 0.0 6.5<br />

Gy 0 0 0 2 0 2 0.0 0.0 0.0 0.5 0.0 0.5<br />

Di 12 2 32 236 13 295 2.8 0.5 7.4 54.8 3.0 68.4<br />

Mo 6 3 17 68 12 106 1.4 0.7 3.9 15.8 2.8 24.6<br />

Total 21 5 64 316 25 431 4.9 1.2 14.8 73.3 5.8 100.0<br />

SJG Pt 4 4 27 7 0 42 0.8 0.8 5.4 1.4 0.0 8.4<br />

Gy 1 0 0 1 0 2 0.2 0.0 0.0 0.2 0.0 0.4<br />

Di 36 3 43 241 20 343 7.2 0.6 8.6 48.4 4.0 68.9<br />

Mo 13 4 21 61 12 111 2.6 0.8 4.2 12.2 2.4 22.3<br />

Total 54 11 91 310 32 498 10.8 2.2 18.3 62.2 6.4 100.0<br />

TER Pt 6 4 31 12 0 53 0.9 0.6 4.8 1.9 0.0 8.2<br />

Gy 1 0 0 1 0 2 0.2 0.0 0.0 0.2 0.0 0.3<br />

Di 31 3 53 333 21 441 4.8 0.5 8.2 51.5 3.3 68.3<br />

Mo 14 4 25 89 18 150 2.2 0.6 3.9 13.8 2.8 23.2<br />

Total 52 11 109 435 39 646 8.0 1.7 16.9 67.3 6.0 100.0<br />

SMG Pt 4 4 30 21 0 59 0.6 0.6 4.2 3.0 0.0 8.4<br />

Gy 1 0 0 2 0 3 0.1 0.0 0.0 0.3 0.0 0.4<br />

Di 36 2 55 360 23 476 5.1 0.3 7.8 51.0 3.3 67.4<br />

Mo 13 4 26 107 18 168 1.8 0.6 3.7 15.2 2.5 23.8<br />

Total 54 10 111 490 41 706 7.6 1.4 15.7 69.4 5.8 100.0<br />

SMR Pt 3 0 25 12 0 40 0.5 0.0 4.2 2.0 0.0 6.7<br />

Gy 1 0 0 2 0 3 0.2 0.0 0.0 0.3 0.0 0.5<br />

Di 24 2 47 319 20 412 4.0 0.3 7.9 53.4 3.4 69.0<br />

Mo 7 3 24 93 15 142 1.2 0.5 4.0 15.6 2.5 23.8<br />

Total 35 5 96 426 35 597 5.9 0.8 16.1 71.4 5.9 100.0<br />

36


Figura 4. Número de espécies (S) de plantas vasculares endémicas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> (End), endémicas <strong>da</strong> Macaronésia (Mac), nativas<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> (n), introduzi<strong>da</strong>s (i) e de estatuto duvi<strong>dos</strong>o em ca<strong>da</strong> uma <strong>da</strong>s nove ilhas (ver igualmente Quadro 4).<br />

Figure 4. Number of species (S) of vascular plants endemic from the Azores (End), endemic from the Macaronesia (Mac),<br />

native from the Azores (n), introduced (i) and of doubtful status (d) in each of its nine islands (see also Table 4).<br />

monocotyledons were counted, which represents<br />

respectively an average number of 3, 1, 7 and 11<br />

taxa per family. In pteridophytes only six families<br />

have endemic taxa.<br />

In gymnosperms there is only one family with<br />

1 endemic species. In dicotyledons, the number of<br />

endemic species per family could reach 7, being<br />

in general less, a total of 23 families having<br />

endemic taxa.<br />

In monocotyledons, the families Cyperaceae<br />

and Poaceae have most endemic species, which<br />

occur also in more four families.<br />

37<br />

Foram contabiliza<strong>da</strong>s 21 famílias de pteridófitos,<br />

4 de gimnospérmicas, 86 de dicotiledóneas e 20 de<br />

monocotiledóneas, o que representa, um número<br />

médio de taxa por família de 3, 1, 7 e 11, respectivamente.<br />

Ao nível <strong>dos</strong> pteridófitos, ca<strong>da</strong> família<br />

apresenta zero, um ou, mais raramente, dois taxa<br />

endémicos, verificando-se que apenas 6 famílias incluem<br />

taxa endémicos <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Nas gimnospérmicas<br />

regista-se apenas uma família com um taxon<br />

endémico. No que se refere às dicotiledóneas, o<br />

número de endemismos por família pode chegar a<br />

sete, sendo, em geral menor, verificando-se que 23<br />

famílias incluem endemismos.<br />

Nas monocotiledóneas, as famílias Cyperaceae e<br />

Poaceae concentram a maioria <strong>dos</strong> endemismos, os<br />

quais estão presentes em apenas 4 famílias.


1.3. Malacofauna (Mollusca)<br />

Os Moluscos terrestres são geralmente uma componente<br />

importante <strong>da</strong> fauna de invertebra<strong>dos</strong> <strong>dos</strong><br />

habitats nativos <strong>da</strong>s ilhas. Com um total de 111<br />

espécies, os moluscos são domina<strong>dos</strong> pela Ordem<br />

Stylommatophora (Gastropo<strong>da</strong>) que, per se, totalizam<br />

93 espécies (ver Quadro 5).<br />

Nos <strong>Açores</strong>, a origem <strong>dos</strong> moluscos (terrestres e<br />

dulçaquícolas) é claramente Paleárctica, embora<br />

alguns taxa terrestres suscitem questões biogeográficas<br />

estimulantes. Tal será o caso de endemismos<br />

como Leptaxis e o complexo Napaeus, os<br />

quais não têm uma distribuição uniforme nos arquipélagos<br />

<strong>da</strong> Macaronésia, sendo considera<strong>da</strong> enigmática,<br />

uma vez que o primeiro está ausente nas<br />

Canárias, enquanto o segundo está presente neste<br />

arquipélago e nos <strong>Açores</strong>, mas ausente na Madeira<br />

(Martins 1989a, b). Por outro lado, nos <strong>Açores</strong>,<br />

contrariamente ao que acontece nos outros arquipélagos<br />

Macaronésicos, o género Oxychilus apresenta<br />

uma forte expressão endémica (13 espécies),<br />

podendo assim considerar-se este arquipélago como<br />

um centro de radiação evolutiva <strong>da</strong>quele grupo<br />

Paleárctico.<br />

À excepção do Corvo, as restantes ilhas apresentam<br />

uma riqueza específica superior a 40, e nos<br />

taxa endémicos, igual ou superior a dez. Saliente-<br />

-se que São Miguel apresenta a malacofauna mais<br />

diversifica<strong>da</strong>, com 76 espécies, 22% <strong>da</strong>s quais<br />

endémicas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> (Fig. 5).<br />

Em seis <strong>da</strong>s nove ilhas açoreanas, os endemismos<br />

representam mais de 25% <strong>da</strong> malacofauna,<br />

destacando-se São Jorge, com 33,3%. Nas restantes<br />

ilhas, a taxa de endemismo situa-se entre 17% e<br />

24% (Fig. 6).<br />

Apenas quatro ilhas possuem endemismos exclusivos,<br />

destacando-se Santa Maria, com cerca de<br />

70% (Fig. 7). São Miguel e Terceira apresentam<br />

endemismos de ilha acima <strong>dos</strong> 20% e Faial, abaixo<br />

de 10% (Fig. 7). Estes valores são explica<strong>dos</strong>, no<br />

caso de Santa Maria, especialmente pela i<strong>da</strong>de geológica<br />

mais antiga <strong>da</strong> ilha (cerca de 8 Ma) (ver<br />

Borges & Brown 1999). As ilhas que neste estudo<br />

não apresentam espécies endémicas exclusivas poderão<br />

ter sido sujeitas a um esforço de amostragem<br />

38<br />

1.3. Malacofauna (Mollusca)<br />

Terrestrial molluscs are usually an important<br />

component of the invertebrate fauna in the native<br />

habitats of islands. With a total of 111 species<br />

the molluscs are dominated by the order Stylommatophora<br />

(Gastropo<strong>da</strong>) with 93 species (see<br />

Table 5).<br />

The origin of the terrestrial and freshwater<br />

molluscs of the Azores is clearly Palaearctic,<br />

although some terrestrial taxa raise stimulating<br />

biogeographic questions. In the case of endemic<br />

genera like Leptaxis and Napaeus in the Macaronesian<br />

archipelagos one notices a puzzling,<br />

enigmatic distribution.<br />

Both genera are found in the Azores, but the<br />

former is absent from the Canaries, and the latter<br />

cannot be found in Madeira (Martins 1989a, b).<br />

In contrast to its distribution in the remaining<br />

Macaronesian archipelagos the genus Oxychilus<br />

shows a strong endemic expression (13 species)<br />

in the Azores, thus providing the archipelago with<br />

an evolutive radiation center of that Palaearctic<br />

group.<br />

With the exception of Corvo the other Azorean<br />

islands show species richness above 40 species<br />

and endemism richness equal or above ten. It is<br />

worth noting that São Miguel has the most<br />

diversified malacofauna with 76 species, of which<br />

22% are endemic to the Azores (Fig. 5).<br />

In six of the nine islands the endemism represents<br />

over 25% of their malacofauna, in São Jorge<br />

it even reaches 33,3%. In the remaining islands<br />

the rate of endemism remains between 17% and<br />

24% (Fig. 6).<br />

Only four islands have exclusive endemic species;<br />

Santa Maria tops them all with about 70%<br />

(Fig. 7). In São Miguel and Terceira over 20% of<br />

the endemics are exclusive to the island, whereas<br />

in Faial less than 10% are exclusive (Fig. 7). In<br />

the case of Santa Maria the explanation for these<br />

values lies in the fact that it is the oldest island<br />

geologically (about 8 My) (see also Borges &<br />

Brown 1999). The absence of exclusive endemics<br />

in some islands could be explained by undersampling<br />

or the fact that the description of new


Quadro 5. Riqueza de espécies (total e endémicas) e percentagem de endemismo para as várias ordens do Phylum Mollusca.<br />

Table 5. Species richness (total and endemics) and the rate of endemism in the various orders of the Phylum Mollusca.<br />

Taxa Total End %End<br />

Phylum Mollusca<br />

Classe Bivalvia 1 0 0.00%<br />

Ordem Eulamellibranchiata 1 0.00%<br />

Classe Gastropo<strong>da</strong> 110 49 44.55%<br />

Ordem Archaeogastropo<strong>da</strong> 1 0.00%<br />

Caenogastropo<strong>da</strong> 4 1 25.00%<br />

Arcaheopulmonata 8 1 12.50%<br />

Basommatophora 4 0.00%<br />

Stylommatophora 93 47 50.54%<br />

TOTAL 111 49 44.14%<br />

Figura 5. Riqueza específica total (S) por ilha e riqueza específica de endemismos por ilha nos <strong>Açores</strong>.<br />

Figure 5. Island total species richness (S) and island endemic species richness in the Azores.<br />

39


Figura 6. Frequência relativa (%) de espécies endémicas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, por ilha.<br />

Figure 6. Relative frequency (%) of species endemic to the Azores, per island.<br />

Figura 7. Percentagem (%) de espécies de moluscos endémicas exclusivas de ca<strong>da</strong> ilha.<br />

Figura 7. Percentage (%) of island endemism in the Azorean malacofauna.<br />

40


species is still in progress. Due to its high<br />

percentage of endemism the Azorean malacofauna<br />

is not only a very important scientific heritage<br />

and a fascinating research object, but it also<br />

constitutes an invaluable indicator of conservation<br />

strategies, and its thorough study should be<br />

considered a priority.<br />

1.4. The arthropods (Arthropo<strong>da</strong>)<br />

The most diverse of all terrestrial organisms are<br />

arthropods (crustacean, millipedes, centipedes,<br />

arachnids, insects), a fact that is also verified in<br />

the Azores, where we counted 2209 species and<br />

subspecies belonging to 1433 genera. Only five<br />

genera (Aphis, Atheta, Cixius, Drosophila and<br />

Dysaphis) have at least ten known species recorded<br />

for the archipelago, most of them being<br />

monospecific.<br />

As observed in Table 6, Hexapo<strong>da</strong> (which<br />

includes the insects) are by far the most diverse<br />

of all arthropods with 1758 taxa, 196 of which<br />

are Azorean endemics.<br />

The most diverse orders are: beetles (Coleoptera)<br />

with 528 species; flies (Diptera) with 393<br />

species; bugs (Hemiptera) with 306 species; moths<br />

and butterflies (Lepidoptera) with 149 species;<br />

wasps, bees and ants (Hymenoptera) with 131<br />

species; spiders (Araneae) with 121 species; and<br />

oribatid mites (Acari, Oribati<strong>da</strong>) with 113 species.<br />

In addition to containing a great low-level taxonomic<br />

diversity, arthropods also contain high<br />

higher-level diversity. In fact, about 407 families<br />

were counted belonging to 53 orders.<br />

The proportion of the main groups of insects<br />

in the Azores was compared to findings in the<br />

Canaries and global estimates (Fig. 8). The<br />

richness proportion of beetles (Coleoptera) (total<br />

and endemic) in the Azores is similar to global<br />

estimates, but the same does not apply to<br />

Hymenoptera, which are poorly represented in the<br />

Azores, and to Diptera, which are relatively rich<br />

in species in the Azores.<br />

The discrepancy observed concerning Hymenoptera<br />

could be explained by the fact that this is<br />

41<br />

inferior ao <strong>da</strong>s restantes ilhas, ou ter espécies em<br />

vias de descrição científica.<br />

Pela eleva<strong>da</strong> percentagem de endemismos que<br />

comporta, a malacofauna <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, para além de<br />

um inestimável património científico e interessante<br />

objecto de estudo, constitui um precioso indicador<br />

para estratégias de conservação, devendo o seu<br />

estudo aprofun<strong>da</strong>do ser considerado prioritário.<br />

1.4. Os artrópodes (Arthropo<strong>da</strong>)<br />

Os artrópodes (crustáceos, mílipe<strong>dos</strong>, centopeias,<br />

aracnídeos, insectos) constituem o grupo de organismos<br />

terrestes mais diverso, facto que também se<br />

verifica nos <strong>Açores</strong>, região onde se contaram 2209<br />

espécies e subespécies pertencentes a 1433 géneros.<br />

Apenas cinco géneros (Aphis, Atheta, Cixius,<br />

Drosophila e Dysaphis) possuem 10 ou mais espécies<br />

referencia<strong>da</strong>s para o arquipélago, sendo a<br />

maior parte <strong>dos</strong> géneros monoespecífico.<br />

Como se pode observar pelo Quadro 6, os<br />

Hexapo<strong>da</strong> (que incluem os insectos) são de longe o<br />

grupo de artrópodes mais rico, com 1758 espécies<br />

e subespécies, <strong>da</strong>s quais 196 são endemismos açóricos.<br />

Com efeito, os escaravelhos (Coleoptera)<br />

constituem o grupo de insectos mais diverso, com<br />

528 espécies; seguem-se: as moscas e mosquitos<br />

(Diptera) com 393 espécies; os percevejos<br />

(Hemiptera) com 306 espécies; as borboletas<br />

(Lepidoptera) com 149 espécies; as formigas, vespas<br />

e abelhas (Hymenoptera) com 131 espécies; e<br />

os ácaros oribatídeos (Acari, Oribati<strong>da</strong>) com 113<br />

espécies. Além desta grande diversi<strong>da</strong>de específica,<br />

os artrópodes possuem igualmente uma grande<br />

diversi<strong>da</strong>de de taxa superiores, incluindo cerca de<br />

407 famílias pertencentes a 53 ordens.<br />

A proporção <strong>dos</strong> principais grupos de insectos<br />

nos <strong>Açores</strong> foi compara<strong>da</strong> com as mesmas estimativas<br />

para o planeta e para as Canárias (Fig. 8). A<br />

riqueza proporcional <strong>dos</strong> escaravelhos (Coleoptera)<br />

(espécies totais e endémicas) nos <strong>Açores</strong> é semelhante<br />

à do planeta, mas o mesmo padrão não se<br />

aplica aos Hymenoptera, que estão relativamente<br />

pouco representa<strong>dos</strong> nos <strong>Açores</strong>, e aos Díptera,<br />

apesar de serem relativamente mais diversos nos<br />

<strong>Açores</strong>. A discrepância observa<strong>da</strong> nos Hymenoptera


Quadro 6. Riqueza de espécies (total e endémicas) e percentagem de endemismo nas várias ordens do Phylum Arthropo<strong>da</strong>.<br />

Table 6. Species richness (total and endemics) and rate of endemism in the several orders of the Phylum Arthropo<strong>da</strong>.<br />

Taxa Total End %End<br />

Phylum Arthropo<strong>da</strong><br />

Subphylum Chelicerata 312 53 16.99%<br />

Classe Arachni<strong>da</strong><br />

Subclasse Dromopo<strong>da</strong><br />

Ordem Pseu<strong>dos</strong>corpiones 8 3 37.50%<br />

Opiliones 2 0.00%<br />

Subclasse Micrura<br />

Ordem Araneae 121 23 19.01%<br />

Subclasse Acari 181 27 14.92%<br />

Ordem Astigmata 16 0.00%<br />

Oribati<strong>da</strong> 113 27 23.89%<br />

Prostigmata 17 0.00%<br />

Ixodi<strong>da</strong> 11 0.00%<br />

Mesostigmata 24 0.00%<br />

Subphylum Crustacea 99 13 13.13%<br />

Classe Branchiopo<strong>da</strong><br />

Ordem Diplostraca 9 0.00%<br />

Cladocera 2 0.00%<br />

Classe Ostraco<strong>da</strong><br />

Ordem Podocopi<strong>da</strong> 14 0.00%<br />

Classe Maxillopo<strong>da</strong><br />

Ordem Arguloidea 1 0.00%<br />

Calanoi<strong>da</strong> 3 0.00%<br />

Harpacticoi<strong>da</strong> 5 0.00%<br />

Cyclopoi<strong>da</strong> 11 2 18.18%<br />

Classe Malacostraca<br />

Ordem Decapo<strong>da</strong> 1 0.00%<br />

Amphipo<strong>da</strong> 14 4 28.57%<br />

Isopo<strong>da</strong> 39 7 17.95%<br />

Subphylum Miriapo<strong>da</strong> 40 5 12.50%<br />

Classe Symphyla<br />

Ordem Symphyla 3 0.00%<br />

Classe Pauropo<strong>da</strong><br />

Ordem Tetramerocerata 1 0.00%<br />

Classe Diplopo<strong>da</strong><br />

Ordem Polydesmi<strong>da</strong> 9 1 11.11%<br />

Juli<strong>da</strong> 12 1 8.33%<br />

Chordeumati<strong>da</strong> 1 0.00%<br />

Classe Chilopo<strong>da</strong><br />

Ordem Scutigeromorpha 1 0.00%<br />

Lithobiomorpha 6 3 50.00%<br />

Scolopendromorpha 1 0.00%<br />

Geophilomorpha 6 0.00%<br />

42


Quadro 6 (Table 6) (cont.)<br />

Taxa Total End %End<br />

Subphylum Hexapo<strong>da</strong> 1758 196 11.15%<br />

Classe Collembola<br />

Ordem Poduromorpha 26 1 3.85%<br />

Entomobryomorpha 44 2 4.55%<br />

Neelipleona 3 0.00%<br />

Symphypleona 21 0.00%<br />

Classe Diplura<br />

Ordem Diplura 3 0.00%<br />

Classe Protura<br />

Ordem Protura 2 0.00%<br />

Classe Insecta<br />

Ordem Microcoryphia 4 2 50.00%<br />

Zygentoma 3 0.00%<br />

Ephemeroptera 1 0.00%<br />

Odonata 4 0.00%<br />

Blattaria 7 0.00%<br />

Orthoptera 15 1 6.67%<br />

Isoptera 2 0.00%<br />

Phasmatodea 1 0.00%<br />

Dermaptera 5 0.00%<br />

Psocoptera 36 2 5.56%<br />

Thysanoptera 47 1 2.13%<br />

Hemiptera 306 18 5,88%<br />

Subordem Cicadomorpha 15 2 13.33%<br />

Subordem Fulgoromorpha 20 12 60.00%<br />

Subordem Heteroptera 75 3 4.00%<br />

Subordem Sternorrhyncha 196 1 0.51%<br />

Ordem Planipennia 7 1 14.29%<br />

Coleoptera 528 66 12.50%<br />

Strepsiptera 1 0.00%<br />

Trichoptera 4 1 25.00%<br />

Lepidoptera 149 38 25.50%<br />

Diptera 393 52 13.23%<br />

Siphonaptera 15 0.00%<br />

Hymenoptera 131 11 8.40%<br />

TOTAL 2209 267 12.09%<br />

43


Figura 8. Proporção <strong>dos</strong> principais grupos de insectos no planeta, nas Canárias e nos <strong>Açores</strong>.<br />

Figure 8. Proportion of the main groups of insects in the world, Canaries and in the Azores.<br />

é explica<strong>da</strong> pelo facto de este ser um grupo taxonómico<br />

difícil e mal estu<strong>da</strong>do no nosso arquipélago,<br />

o que se prova verificando os <strong>da</strong><strong>dos</strong> muito parciais<br />

<strong>da</strong> distribuição conheci<strong>da</strong> de ca<strong>da</strong> espécie nas ilhas<br />

(ver Capítulo 4.4) e ain<strong>da</strong> pelo facto de muitas <strong>da</strong>s<br />

espécies serem novi<strong>da</strong>des recentes (Santos et al.<br />

<strong>2005</strong>). No que diz respeito aos Diptera, a explicação<br />

poderá estar relaciona<strong>da</strong> com as boas capaci<strong>da</strong>des<br />

de dispersão deste grupo de organismos, fazendo<br />

com que a sua diversi<strong>da</strong>de seja superior à espera<strong>da</strong>.<br />

A eleva<strong>da</strong> diversi<strong>da</strong>de relativa <strong>dos</strong> escaravelhos<br />

(Coleoptera) nas Canárias é impressionante, tanto<br />

mais pelo facto de uma grande proporção ser constituí<strong>da</strong><br />

por espécies e subespécies endémicas.<br />

A distribuição <strong>da</strong>s espécies por ilha é apresenta<strong>da</strong><br />

na Figura 9, em que se evidencia que as ilhas com<br />

mais população humana e eventualmente mais estu<strong>da</strong><strong>da</strong>s<br />

(S. Miguel, Terceira e Faial) são as mais ricas<br />

em artrópodes. Além do artefacto de amostragem,<br />

também são possíveis explicações biogeográficas<br />

(para outras hipóteses ver Borges & Brown 1999).<br />

44<br />

a poorly studied taxonomic group in the Azores<br />

as we see from the poor <strong>da</strong>ta on the distribution<br />

of its species in the nine Azorean islands (see<br />

Chapter 4.4) and the large number of new recent<br />

records (Santos et al. <strong>2005</strong>).<br />

With regard to Diptera, the explanation could<br />

be that this insect group is better a<strong>da</strong>pted to longdistance<br />

dispersal, causing its diversity to be<br />

higher than expected in the Azores. The high<br />

diversity of beetles (Coleoptera) in the Canaries is<br />

impressive, even more so as most of the species<br />

are endemic.<br />

The distribution of species in the islands is<br />

showed in Figure 9, from which it becomes<br />

obvious that the islands with the greatest human<br />

populations (S. Miguel, Terceira and Faial) are<br />

also those richest in arthropod species.<br />

The bias in sampling explains in part this<br />

pattern, which could also have other biogeographical<br />

explanations (for further hypothesis see Borges<br />

& Brown 1999).


Figura 9. Riqueza específica (S) <strong>dos</strong> vários subfilos do Phylum Arthropo<strong>da</strong> nos <strong>Açores</strong> (AZ) e nas nove illhas do arquipélago.<br />

Figure 9. Species richness (S) of the several Subphyla of Phylum Arthropo<strong>da</strong> in the Azores (AZ), and in the nine islands from<br />

the archipelago.<br />

When information was available we classified<br />

the Azorean arthropods in three colonization<br />

types: endemic, native and introduced (see<br />

Chapter 4.4). The endemic species are those that<br />

occur only in the Azores, as a result of either<br />

speciation events (neo-endemics) or the extinction<br />

of the mainland populations (palaeo-endemics).<br />

The native species are those which arrived in the<br />

Azores due to long-distance dispersal; they are<br />

also known in other archipelagos and on<br />

continents. The last category is the introduced<br />

(alien, exotic) species, namely taxa that have<br />

colonized an area outside their normal range as a<br />

result of intentional or unintentional human<br />

activity. Only for some arthropod groups we were<br />

able to get a complete classification of species in<br />

those categories, i.e. Araneae, Diplopo<strong>da</strong>, Thysanoptera,<br />

Aphidoidea, Coleoptera and Lepidoptera.<br />

The number of species evaluated totalled 1004,<br />

which is about 45% of the known arthropod<br />

fauna, including arachnids, myriapods and insects;<br />

45<br />

Com base na informação disponível, os artrópodes<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> foram classifica<strong>dos</strong> em três tipos<br />

de estatutos de colonização (ver Capítulo 4.4). As<br />

espécies endémicas ocorrem apenas nos <strong>Açores</strong> em<br />

resultado de fenómenos evolutivos de especiação<br />

local (neo-endemismos) ou extinção <strong>da</strong>s populações<br />

continentais (paleo-endemismos); espécies nativas<br />

são as que chegaram aos <strong>Açores</strong> pelos seus próprios<br />

meios, usando mecanismos de dispersão a longa distância,<br />

mas que são conheci<strong>da</strong>s de outros arquipélagos<br />

ou zonas continentais; espécies introduzi<strong>da</strong>s,<br />

são aquelas que chegaram aos <strong>Açores</strong> como resultado<br />

<strong>da</strong>s activi<strong>da</strong>des humanas, muitas delas de ampla<br />

distribuição mundial. Somente para alguns grupos<br />

de artrópodes é que foi possível obter uma classificação<br />

exaustiva <strong>da</strong>s espécies, conforme as categorias<br />

acima descritas: Araneae, Diplopo<strong>da</strong>, Thysanoptera,<br />

Aphidoidea, Coleoptera e Lepidoptera. O número de<br />

espécies avalia<strong>da</strong>s totalizou as 1004, o que corresponde<br />

a 45% <strong>da</strong> fauna conheci<strong>da</strong> de artrópodes, e<br />

inclui as aranhas, miriápo<strong>dos</strong> e grupos de insectos,


pelo que deverá reflectir os padrões gerais de colonização<br />

<strong>dos</strong> artrópodes.<br />

A análise <strong>da</strong>s proporções <strong>da</strong>s várias categorias<br />

de colonização nos vários grupos de artrópodes<br />

avalia<strong>dos</strong>, mostra que uma grande proporção <strong>da</strong><br />

fauna do arquipélago é constituí<strong>da</strong> por fauna não<br />

indígena (Fig. 10). Infelizmente, este padrão segue<br />

aquele observado para as plantas vasculares, com<br />

cerca de 58% de espécies introduzi<strong>da</strong>s. A diversi<strong>da</strong>de<br />

de espécies introduzi<strong>da</strong>s é particularmente<br />

eleva<strong>da</strong> nas aranhas (Araneae), milípe<strong>dos</strong> (Diplopo<strong>da</strong>)<br />

e afídeos (Aphidoidea), enquanto que a fauna<br />

indígena é dominante nas borboletas (Lepidoptera)<br />

e nos tripes (Thysanoptera). No caso <strong>dos</strong> escaravelhos<br />

(Coleoptera), 40% <strong>da</strong>s espécies são indígenas<br />

(nativas ou endémicas), sendo um espelho do<br />

que se passa com o conjunto global <strong>da</strong>s espécies<br />

avalia<strong>da</strong>s (Fig. 10).<br />

Como foi observado por Borges et al. (<strong>2005</strong>a),<br />

as invasões por espécies de artrópodes constituem<br />

um problema actual e com impactos futuros na biodiversi<strong>da</strong>de<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, criando um padrão de uniformização<br />

<strong>da</strong> fauna. No entanto, embora pareça<br />

46<br />

this should suffice to reflect the overall picture of<br />

arthropod colonization patterns.<br />

An analysis of the proportions of these colonization<br />

categories in these groups shows that a<br />

major proportion of the Azorean arthropod fauna<br />

is composed of non-indigenous fauna (Fig. 10).<br />

Regrettably, the observed pattern, 58% of the<br />

species are introduced, is consistent with that<br />

observed for vascular plants. The diversity of<br />

introduced species is particularly high in spiders<br />

(Araneae), millipedes (Diplopo<strong>da</strong>) and aphids<br />

(Aphidoidea), while among butterflies and moths<br />

(Lepidoptera) and trips (Thysanoptera) the indigenous<br />

fauna dominates. Beetles (Coleoptera) reveal<br />

40% of indigenous species (natives and endemics),<br />

which shows a similar proportion as the overall<br />

arthropod assemblage (Fig. 10).<br />

As showed by Borges et al. (<strong>2005</strong>a) invasions<br />

of alien arthropod species are an actual and future<br />

environmental threat in the Azores, creating a<br />

pattern of biotic homogenization that is of great<br />

contemporary concern. However, inconclusive<br />

evidence suggests that non-indigenous species are<br />

Figura 10. Contribuição relativa <strong>da</strong>s espécies endémicas (End), nativas (n) e introduzi<strong>da</strong>s (i) na fauna de artrópodes <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />

Figure 10. Relative contribution of endemic (End), native (n) and introduced (i) species for the arthropod fauna of the Azores.


limited to those sites under anthropogenic influence<br />

located mainly on marginal places, but the<br />

rate of expansion of those species to high altitude<br />

core pristine sites has still to be tested (Borges et<br />

al. <strong>2005</strong>a).<br />

2. Patterns of species richness and<br />

distribution of endemic species<br />

As is shown in Table 7, the total number of endemic<br />

species in the Azores for Bryophyta, Pteridophyta,<br />

Spermatophyta, Mollusca and Arthropo<strong>da</strong> is<br />

about 384. Including the subspecies the total<br />

number of individual taxa is 393 (Table 7). The<br />

animals Phyla are the most diverse in endemic<br />

taxa, comprising about 80% of the Azorean<br />

endemics (Fig. 11). However, the percentage of<br />

endemism within Mollusca (44%) is remarkable<br />

(Table 8).<br />

When compared with the other nearest Macaronesian<br />

archipelagos (Madeira and Canaries), the<br />

Azorean fauna and flora is characterized by a<br />

lower percentage of endemism of only about 10%<br />

(Table 8). As stated before, the arthropods are the<br />

richest in endemic taxa (267).<br />

The absolute rate at which the existing species<br />

inventory is growing in the Azores may be<br />

assessed by considering the rate at which new<br />

species are being described. The cumulative discovery<br />

curve for the endemic species of arthropods<br />

presented in Figure 12c illustrates the<br />

considerable time taken to acquire this knowledge,<br />

Quadro 7. Número de taxa endémicos <strong>da</strong> fauna e flora terrestres <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />

Table 7. Number of endemic taxa in the terrestrial fauna and flora of the Azores.<br />

Espécies<br />

(Species)<br />

47<br />

que as espécies introduzi<strong>da</strong>s se encontram limita<strong>da</strong>s<br />

aos habitats humaniza<strong>dos</strong> de baixa ou média altitude,<br />

continua por testar qual a taxa de invasão<br />

dessas espécies nos habitats nativos de altitude nos<br />

<strong>Açores</strong> (Borges et al. <strong>2005</strong>a).<br />

2. Padrões de riqueza e distribuição <strong>da</strong>s<br />

espécies endémicas<br />

Como se observa no Quadro 7, o número total de<br />

espécies endémicas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> de Bryophyta, Pteridophyta,<br />

Spermatophyta, Mollusca e Arthropo<strong>da</strong><br />

totaliza as 384. Se adicionarmos as subespécies, o<br />

número total de taxa individuais é de 393 (Quadro<br />

7). Os filos animais são os que apresentam maior<br />

diversi<strong>da</strong>de, com cerca de 80 % <strong>dos</strong> endemismos<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> (Fig. 11). No entanto, é de assinalar a<br />

eleva<strong>da</strong> percentagem de endemismo nos caracóis e<br />

lesmas (Mollusca) terrestres <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, com cerca<br />

de 44% de espécies endémicas (Quadro 8).<br />

Quando se compara com os outros arquipélagos<br />

<strong>da</strong> Macaronésia mais próximos, a fauna e flora <strong>dos</strong><br />

<strong>Açores</strong> é caracteriza<strong>da</strong> por uma baixa percentagem<br />

de endemismo, apenas 10% (Quadro 8). Como já<br />

foi referido anteriormente, os artrópodes são o grupo<br />

mais rico com 267 taxa endémicos.<br />

O padrão de inventariação no tempo <strong>da</strong>s espécies<br />

endémicas poderá ser avaliado considerando a<br />

taxa com que as novas espécies são adiciona<strong>da</strong>s no<br />

tempo. No caso <strong>dos</strong> artrópodes, a curva acumula<strong>da</strong><br />

<strong>da</strong> descoberta e descrição de espécies endémicas<br />

(Fig. 12c) ilustra o tempo que foi necessário para<br />

Subespécies<br />

(Subspecies)<br />

Individual<br />

Taxa<br />

Taxa<br />

Arthropo<strong>da</strong> 258 32 267<br />

Pteridophyta & Spermatophyta 68 12 68<br />

Mollusca 49 0 49<br />

Bryophyta 9 0 9<br />

TOTAL 384 44 393


Figura 11. Proporção de taxa endémicos individuais (espécies ou subespécies) conheci<strong>da</strong>s <strong>dos</strong> vários filos terrestres <strong>dos</strong><br />

<strong>Açores</strong>.<br />

Figure 11. Proportion of known individual endemic taxa (species or subspecies) for the terrestrial Phyla of the Azores.<br />

Quadro 8. Riqueza total de espécies (Stot), riqueza de espécies endémicas (Send) e percentagem de endemismo (% End) <strong>da</strong><br />

fauna e flora terrestres <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />

Table 8. Total species richness (Stot), endemic species richness (Send) and percentage of endemism (% End) in the terrestrial<br />

fauna and flora of the Azores.<br />

Taxa<br />

Plantas (Plants)<br />

Stot Send % End<br />

Bryophyta 438 9 2.05%<br />

Pteridophyta & Spermatophyta 947 68 7.18%<br />

Animais (Animals)<br />

Mollusca 111 49 44.14%<br />

Arthropo<strong>da</strong> 2209 267 12.00%<br />

TOTAL 3705 393 10.06%<br />

48


as measured by the number of published descriptions<br />

of endemic species. By 1950 only 41%<br />

of the listed species had been recorded; and in<br />

1979 only 53% of the species had been described.<br />

To reach 90%, the descriptions published between<br />

1990 and 1999 need to be included (Fig. 12c).<br />

There is a notorious rise in the number of new<br />

species described as endemics for the Azores<br />

since 1970. On average 14 new species of arthropods<br />

were described per decade, but in the past 4<br />

decades the rate was much higher, with an<br />

average of 37 new species described per decade!<br />

This reflects in part the recent interest in the<br />

Azorean fauna by foreigner entomologists and to<br />

a greater extent the laborious work performed at<br />

the University of the Azores with regard to<br />

attracting collaborative work. The creation of the<br />

Arthropod collection, “Arru<strong>da</strong> Furtado” (Dep.<br />

Agriculture, Terceira), in keeping many type<br />

specimens of Azorean endemic arthropod species<br />

was also an important step towards the development<br />

of the Azorean entomological science. The<br />

crude growth rate (the number of new species<br />

described in relation to the number already<br />

described) varies greatly, but it was noticeably<br />

higher between 1860-1870, 1900-1910, 1940-1950<br />

and 1990-2000 (see Fig. 12c).<br />

The patterns for bryophytes and molluscs are<br />

quite different (Figs 12a, b), demonstrating a<br />

tendency for a flattened curve in recent years.<br />

However, the 267 species of endemic arthropods<br />

currently known in the Azores is a poor<br />

estimate of the estimated real number, 356.7<br />

( + 28.63), as estimated when using the non-parametric<br />

estimator Jackknife1 (Fig. 13d).<br />

The incidence-based estimator used considers<br />

the island endemics as singletons, and the result<br />

obtained implies that only about 72% of endemic<br />

arthropods have already been discovered. However,<br />

these estimates vary widely among arthropods,<br />

as for butterflies and moths (Lepidoptera)<br />

almost 80% of the endemic fauna is known<br />

(Jackknife1: 47.78 + 3.21 against the 38 known<br />

species), for Diptera almost 82% of the endemic<br />

fauna is known (Jackknife1: 63.56 + 7.07 against<br />

the 52 known species with islands records), for<br />

49<br />

se ter o conhecimento actual. Em 1950 apenas era<br />

conheci<strong>da</strong> 41% <strong>da</strong> fauna endémica de artrópodes<br />

actual; em 1979, apenas 53% <strong>da</strong>s espécies tinham<br />

sido descritas. Para se atingir o patamar <strong>dos</strong> 90%<br />

será então necessário considerar as descrições publica<strong>da</strong>s<br />

entre 1990 e 1999 (Fig. 12c). Existe um<br />

aumento notável no número de espécies endémicas<br />

descritas após 1970. Houve em média 14 novas espécies<br />

descritas por déca<strong>da</strong>, mas nas últimas quatro<br />

déca<strong>da</strong>s a taxa de descrição foi bem mais eleva<strong>da</strong><br />

com uma média de 37 novas espécies por déca<strong>da</strong>!<br />

Este padrão reflecte, por um lado, o crescente interesse<br />

pela fauna <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> por parte <strong>dos</strong> entomólogos<br />

estrangeiros mas igualmente o papel <strong>da</strong><br />

Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> no fomento de projectos<br />

de colaboração. A criação <strong>da</strong> Entomoteca “Arru<strong>da</strong><br />

Furtado” (Dep. Ciências Agrárias, Terceira) teve<br />

igualmente um papel importante no desenvolvimento<br />

<strong>da</strong> entomologia nos <strong>Açores</strong>, sendo depositária de<br />

um grande número de espécies-tipo de artrópodes<br />

endémicas do arquipélago. A taxa de incremento<br />

simplifica<strong>da</strong> do número de espécies (o número de<br />

novas espécies descritas em relação às já anteriormente<br />

descritas) varia muito, mas foi particularmente<br />

eleva<strong>da</strong> entre 1860-1870, 1900-1910, 1940-<br />

1950 e 1990-2000 (ver Fig. 5c).<br />

O padrão para os briófitos e moluscos é bem<br />

diferente do observado para os artrópodes (Figs.<br />

12a, b), observando-se uma tendência para a<br />

saturação nos anos mais recentes.<br />

No entanto, as 267 espécies de artrópodes endémicos<br />

actualmente conheci<strong>da</strong>s constituem uma estimativa<br />

pobre <strong>da</strong> reali<strong>da</strong>de, estimando-se com base<br />

em cálculos efectua<strong>dos</strong> com o estimador não-paramétrico<br />

de ocorrências, Jackknife1, que existam<br />

pelo menos 356.7 ( + 28.63) espécies endémicas de<br />

artrópodes (Fig. 13d). O estimador usado considera<br />

os endemismos exclusivos de ca<strong>da</strong> ilha como “espécies<br />

únicas”, e o resultado obtido indica que se descobriram<br />

até à <strong>da</strong>ta apenas 72% <strong>da</strong> fauna de artrópodes<br />

endémicos do arquipélago. No entanto, esta<br />

estimativa é muito variável entre os vários grupos<br />

de artrópodes. Assim para as borboletas e mariposas<br />

(Lepidoptera) quase 80% <strong>da</strong> fauna endémica será<br />

conheci<strong>da</strong> (Jackknife1: 47.78 + 3.21 contra as 38<br />

espécies conheci<strong>da</strong>s); para as moscas e mosquitos


Figura 12. Curva acumula<strong>da</strong> <strong>da</strong> descoberta de espécies endémicas no arquipélago <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>: briófitos (endemismos<br />

macaronésicos e açoreanos) (a), moluscos (apenas os endemismos açoreanos) (b) e artrópodes (apenas os endemismos<br />

açoreanos) (c). Os pontos nos gráficos representam a riqueza acumula<strong>da</strong> por déca<strong>da</strong> e representam o número de espécies (S)<br />

adiciona<strong>da</strong>s à flora ou fauna com base na <strong>da</strong>ta <strong>da</strong> descrição científica.<br />

Figure 12. Cumulative endemic species discovery curve for bryophytes (Azorean and Macaronesian endemics) (a), molluscs<br />

(only Azorean endemics) (b) and arthropods (only Azorean endemics) (c) known in the Azorean archipelago. Data points are<br />

plotted cumulatively by decade and represent the number of species (S) added to the flora or fauna based upon <strong>da</strong>te of scientific<br />

description.<br />

50


Figura 13. Curva de acumulação (média de 100 curvas) (linha lisa) e número estimado de espécies endémicas (S) ( + 1, desvio<br />

padrão) usando o estimador não paramétrico de ocorrências Jackknife 1 com uma série de 100 simulações aleatórias, para: a)<br />

briófitos (mais as espécies endémicas <strong>da</strong> Macaronésia), b) plantas vasculares, c) moluscos e d) artrópodes.<br />

Figure 13. Accumulation curve (average of 100 random curves) (smooth line) and predicted number of endemic species (S) ( + 1<br />

s.d.) using the incidence based non-parametric estimator Jackknife 1 with 100 randomizations, for: a) bryophytes (plus<br />

Macaronesian species), b) vascular plants, c) molluscs and d) arthropods.<br />

Acari-Oribati<strong>da</strong> almost 75% of the endemic fauna<br />

is known (Jackknife1: 35.89 + 3.11 against the 27<br />

known species), for spiders (Araneae) almost 79%<br />

of the endemic fauna is known (Jackknife1: 29.22<br />

+ 2.59 against the 23 known species), but for<br />

Coleoptera only 65% of the species is known<br />

(Jackknife1: 100.60 + 10.68 against the 66 known<br />

species).<br />

The pattern for the molluscs (Fig. 13c) also<br />

shows that many more species are still to be<br />

discovered and described, as the current number<br />

of endemic species encompasses only 70% of the<br />

potential endemic richness. The high variance of<br />

the curve shows the following patterns: i) for<br />

some islands the knowledge is poor; and (ii) the<br />

rate of speciation is completely different in the<br />

several islands.<br />

For the plants there is a complete different<br />

pattern (Figs. 13a, b), according to which most<br />

endemic vascular plants have been discovered<br />

51<br />

(Diptera) essa percentagem é de 82% (Jackknife1:<br />

63.56 + 7.07 contra as 52 espécies conheci<strong>da</strong>s); para<br />

os Acari-Oribati<strong>da</strong> apenas 75% <strong>da</strong> fauna endémica é<br />

conheci<strong>da</strong> (Jackknife1 35.89 + 3.11 contra as 27<br />

espécies conheci<strong>da</strong>s); para as Aranhas cerca de 79%<br />

<strong>da</strong> fauna endémica será conheci<strong>da</strong> (Jackknife1 29.22<br />

+ 2.59 contra 23 espécies conheci<strong>da</strong>s); mas para os<br />

escaravelhos (Coleoptera) apenas 65% <strong>da</strong> fauna<br />

endémica está descrita (Jackknife1: 100.60 + 10.68<br />

contra 66 espécies conheci<strong>da</strong>s).<br />

O padrão para os moluscos (Fig. 13c) mostra que<br />

muitas mais espécies poderão ser descobertas e descritas,<br />

já que o número actual de espécies endémicas<br />

representa apenas 70% <strong>da</strong>s conheci<strong>da</strong>s. A eleva<strong>da</strong><br />

variância <strong>da</strong> curva mostra igualmente os seguintes<br />

padrões: i) para algumas ilhas o conhecimento é<br />

pobre; e (ii) a taxa de especiação é completamente<br />

diferente nas várias ilhas.<br />

Para as plantas existe um padrão completamente<br />

diferente (Figs. 13a, b), em que a maior parte <strong>da</strong>s


plantas vasculares endémicas terão já sido descobertas<br />

(Fig. 6b) e que poucas espécies de briófitos<br />

endémicos virão a ser descobertas.<br />

A proporção de espécies endémicas de plantas<br />

vasculares (VP) em relação às espécies endémicas<br />

de artrópodes (A) nos <strong>Açores</strong> é semelhante à encontra<strong>da</strong><br />

para o planeta (Quadro 9), mas é ligeiramente<br />

superior em relação à encontra<strong>da</strong> para as<br />

Canárias. Como se espera que a taxa de descrição<br />

de novas espécies de artrópodes se mantenha constante<br />

nas próximas déca<strong>da</strong>s (ver Fig. 12c), atingindo<br />

facilmente as 400 espécies ou mais (ver Fig.<br />

13d), também se espera que a razão VP/A diminua<br />

para valores similares aos <strong>da</strong>s ilhas Canárias.<br />

Pode-se questionar e debater se as estimativas<br />

<strong>da</strong> riqueza de artrópodes e moluscos que se apresentam<br />

serão as que se esperariam para um arquipélago<br />

como o <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, isolado no meio do<br />

oceano. A julgar pelo grande número de novas espécies<br />

que foram descobertas quando se investigaram<br />

novos habitats (e.g. cavi<strong>da</strong>des vulcânicas e<br />

copas <strong>da</strong>s árvores para os artrópodes; ver Borges &<br />

Oromí <strong>2005</strong>; Borges & Wunderlich em prep.), ou<br />

quando se implementaram novos protocolos de<br />

amostragem (Borges et al. <strong>2005</strong>b; Ribeiro et al.<br />

<strong>2005</strong>), concluímos que muitas <strong>da</strong>s espécies são<br />

descobertas apenas porque se desenvolvem esforços<br />

para amostrar partes <strong>da</strong> paisagem ou locais que não<br />

tinham sido anteriormente estu<strong>da</strong><strong>dos</strong> de forma adequa<strong>da</strong>.<br />

No caso <strong>da</strong>s plantas vasculares e briófitos, a<br />

revisão taxonómica de alguns géneros poderá gerar<br />

novas espécies endémicas. No entanto, para alguns<br />

grupos mal estu<strong>da</strong><strong>dos</strong> de artrópodes, como as vespas<br />

parasitóides (Hymenoptera), espera-se que<br />

muitas mais espécies sejam descritas no futuro<br />

Quadro 9. Riqueza de plantas vasculares (VC), artrópodes (A) e relação VP/A para o planeta, Canárias e <strong>Açores</strong>. Os valores<br />

para os <strong>Açores</strong> e Canárias referem-se às espécies endémicas.<br />

Table 9. Richness of vascular plants (VP), arthropods (A) and ratio VP/A for the world, Canary Islands and Azores. The<br />

numbers for the Azores and the Canaries relate to endemics. (1) Heywood & Watson (1995); (2) Izquierdo et al. (2001).<br />

Taxa<br />

Planeta<br />

(World) (1)<br />

52<br />

(Fig. 13b) and few endemic bryophytes still will<br />

be discovered (Fig. 13a).<br />

The proportion of endemic vascular plants<br />

(VP) to endemic arthropods (A) in the Azores is<br />

similar to that of global ratio (Table 9), but it is<br />

higher than in the Canary Islands. It is expected<br />

that the rate of description of new species of<br />

arthropods will remain constant in the next<br />

decades (see Fig. 12c) and will easily reach 400<br />

species or more (see Fig. 13d), which will<br />

decrease the VP/A ratio to one similar to that of<br />

the Canary Islands.<br />

Just how representative the estimates presented<br />

here as the real number of arthropods and<br />

molluscs are of what one would expect for an<br />

isolated island archipelago like the Azores could<br />

be the subject for much debate. Judging by the<br />

large number of new species that were discovered<br />

when new habitats were investigated (e.g. caves<br />

and tree canopies for arthropods; see Borges &<br />

Oromí <strong>2005</strong>; Borges & Wunderlich in prep.), or<br />

when new sampling protocols were implemented<br />

(Borges et al. <strong>2005</strong>b; Ribeiro et al. <strong>2005</strong>), we<br />

conclude that many species might appear as a<br />

result of more diligent efforts to implement new<br />

sampling methods in previously ignored parts of<br />

the landscape or at sites that were not sufficiently<br />

studied previously.<br />

In the case of vascular plants and bryophytes<br />

the taxonomic revision of some genera may generate<br />

new endemic species. However, for some<br />

poorly studied arthropod groups, like the parasitic<br />

wasps (Hymenoptera) we expect that many more<br />

species will be described in the near future as a<br />

consequence of the recent interest in the group<br />

Canárias<br />

(Canaries) (2)<br />

<strong>Açores</strong> (Azores)<br />

Plantas vasculares (vascular plants) (VP) 270,000 511 68<br />

Artrópodes (arthropods) (A) 1,030,000 2,704 267<br />

VP /A 0.26 0.19 0.25


(e.g. Project INTERFRUTA; see Santos et al.<br />

<strong>2005</strong>).<br />

On the other hand, despite the high rates of<br />

description of new arthropod species (see Fig.<br />

12c), there were also many described species that<br />

have not been considered valid. This “synonymy<br />

syndrome” is one of the most important drawbacks<br />

in regional inventory, since at least 15-20%<br />

of the currently known global species should be<br />

invalid (May 1999).<br />

Therefore, the conservative estimate for endemic<br />

Azorean terrestrial vascular plants, bryophytes,<br />

molluscs and arthropods probably hovers<br />

around 530 species (Fig 14). Only about 77%<br />

have been described, and if we add other poorly<br />

studied groups (lichens, fungi, nematodes), the<br />

percentage of described species will be even<br />

smaller. Giving the uncertainties that persist with<br />

respect to many poorly studied groups (e.g. Fungi,<br />

Nemato<strong>da</strong>, Acari, Hymenoptera, Diptera, etc.), the<br />

overall dimensions of Azorean endemic species<br />

richness will remain imprecise for many years to<br />

come.<br />

The distribution of endemic species in the<br />

islands is shown in Figure 15. For most taxa São<br />

Miguel and Terceira have the highest numbers of<br />

Figura 14. Número de espécies endémicas (S) descritas e estimativa <strong>da</strong>s não descritas para os principais grupos de organismos<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />

Figure 14. Numbers of described endemic species (S) and conservatively estimated undescribed endemic species (S) for major<br />

groups of organisms in the Azores.<br />

53<br />

em consequência do interesse recente nesse grupo<br />

(e.g. projecto INTERFRUTA; ver Santos et al.<br />

<strong>2005</strong>).<br />

Por outro lado, apesar <strong>da</strong> taxa eleva<strong>da</strong> de descrição<br />

de novas espécies nos artrópodes (ver Fig.<br />

12c), houve igualmente muitas espécies que foram<br />

descritas e que posteriormente não foram considera<strong>da</strong>s<br />

como váli<strong>da</strong>s. Este “síndroma de sinonímias”<br />

constitui um <strong>dos</strong> problemas mais graves <strong>da</strong> inventariação<br />

<strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de à escala regional, pois,<br />

segundo May (1999), pelo menos 15 a 20% <strong>da</strong>s<br />

espécies actualmente conheci<strong>da</strong>s serão inváli<strong>da</strong>s.<br />

Deste modo, pensamos que uma estimativa conservadora<br />

<strong>da</strong> riqueza de espécies endémicas terrestres<br />

de briófitos, plantas vasculares, moluscos e<br />

artrópodes an<strong>da</strong>rá à volta <strong>da</strong>s 530 espécies (Fig.<br />

14). Apenas 77% destas foram inventaria<strong>da</strong>s e se<br />

adicionarmos outros grupos mal estu<strong>da</strong><strong>dos</strong> (líquenes,<br />

fungos, nemáto<strong>dos</strong>), a percentagem de espécies<br />

já descritas será ain<strong>da</strong> mais reduzi<strong>da</strong>.<br />

Tendo em consideração as incertezas que persistem<br />

no que concerne a muitos grupos mal estu<strong>da</strong><strong>dos</strong><br />

(e.g. Fungi, Nemato<strong>da</strong>, Acari, Hymenoptera,<br />

Diptera, etc.), a ver<strong>da</strong>deira dimensão <strong>da</strong> riqueza de<br />

espécies endémicas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> permanecerá desconheci<strong>da</strong><br />

durante muitos mais anos.


A distribuição <strong>da</strong> riqueza em espécies endémicas<br />

por ilha é apresenta<strong>da</strong> na Figura 15. São<br />

Miguel e Terceira possuem a maior riqueza de espécies<br />

endémicas. No entanto, as ilhas <strong>da</strong>s Flores,<br />

Faial, Pico e São Jorge têm igualmente uma eleva<strong>da</strong><br />

biodiversi<strong>da</strong>de. O Quadro 6, mostra que os<br />

grupos de artrópodes com maior riqueza são, por<br />

ordem decrescente, os Coleoptera (66 spp.),<br />

Diptera (52 spp.), Lepidoptera (38 spp.), Acari (27<br />

spp.) e Araneae (23 spp.). Considerando apenas as<br />

espécies endémicas exclusivas de ca<strong>da</strong> ilha, S.<br />

Maria e Flores ficam em segundo e terceiro lugares,<br />

possuindo 16 e 15 espécies, respectivamente.<br />

Quanto aos Mollusca (Fig. 15c), S. Maria é a ilha<br />

com maior riqueza de endemismos. Como foi já<br />

referido, anteriormente, o padrão observado pode<br />

ser facilmente explicado pelo facto de S. Maria ser<br />

geologicamente a ilha mais antiga, havendo assim<br />

mais tempo para ocorrerem os fenómenos de colonização<br />

e especiação (ver Borges & Brown 1999).<br />

Figura 15. Número total de espécies (S) endémicas de: a) briófitos (mais as espécies endémicas <strong>da</strong> Macaronésia, Mac), b)<br />

plantas vasculares, c) moluscos e d) artrópodes, por ilha, com indicação do número de espécies endémicas exclusivas <strong>da</strong> ilha<br />

(”Island End.”) e endémicas do arquipélago (”Azorean End.”).<br />

Figure 15. Total number of endemic species (S) of: a) bryophytes (plus Macaronesian species, Mac), b) vascular plants, c)<br />

molluscs and d) arthropods, per island, with indication of the number of island endemics (Island End.) and archipelago<br />

endemics (Azorean End.).<br />

54<br />

recorded endemic species. However, S. Maria is a<br />

“hotspot” of endemic species for molluscs, and<br />

for most groups Flores, Faial, Pico and São Jorge<br />

are also islands with a considerable biodiversity.<br />

As showed in Table 6, the most speciose groups<br />

of arthropods are Coleoptera (66 spp.), Diptera<br />

(52 spp.), Lepidoptera (38 spp.), Acari (27 spp.)<br />

and Araneae (23 spp.).<br />

If we concentrate only on the island endemics,<br />

that is, species exclusive to a particular island, S.<br />

Maria and Flores with 16 and 15 island endemics,<br />

respectively, rank second and third (Fig. 15d).<br />

Moreover, with regard to Mollusca (Fig. 15c) S.<br />

Maria is the richest island in island endemics. As<br />

already explained before, the observed pattern<br />

may be easily explained by the fact that S. Maria<br />

is geologically the oldest Azorean island, giving<br />

more time to colonization and speciation events<br />

(see Borges & Brown 1999).


Figura 16. Gráfico de distribuição de frequências <strong>da</strong>s distribuições <strong>da</strong>s várias espécies endémicas conheci<strong>da</strong>s nas nove ilhas <strong>dos</strong><br />

<strong>Açores</strong>: a) briófitos (as espécies Macaronésicas formam a parte vazia <strong>da</strong>s barras), b) plantas vasculares, c) moluscos e d)<br />

artrópodes.<br />

Figure 16. Frequency histogram of species distributions showing the proportion of endemic species known in the nine Azorean<br />

islands of: a) bryophytes (Macaronesian species are the empty parts), b) vascular plants, c) molluscs and d) arthropods.<br />

One way to examine patterns of species<br />

distribution is to plot the frequency histogram of<br />

species distributions, i.e., a species-range-size<br />

distribution (Gaston 1994; Brown 1995). The<br />

results of most previous studies suggest that,<br />

within a particular taxon or assemblage of species,<br />

the untransformed geographic ranges of species<br />

are distributed according to a “hollow curve”<br />

(Gaston 1994; Barreto et al. 2003). Thus, most<br />

species have a narrow range while a few are<br />

more widespread, distributed throughout all the<br />

measured range. In terms of range-size distribution<br />

in the Azorean archipelago, while using<br />

the nine islands as the measured unity, plants and<br />

animals follow three contrasting patterns (Fig.<br />

16): i) a clear classical unimo<strong>da</strong>l distribution of<br />

animals (Mollusca and Arthropo<strong>da</strong>), with most<br />

species having a narrow range, while a few are<br />

more widespread (Figs. 16c, d); ii) a bimo<strong>da</strong>l<br />

pattern in bryophytes, in which to the left hand<br />

mode is added a right hand mode generated by<br />

the widespread group of species that occur in<br />

55<br />

Uma forma de examinar os padrões de distribuição<br />

de espécies consiste em obter gráficos de<br />

distribuição de frequências, isto é, uma distribuição<br />

de frequências <strong>da</strong>s distribuições <strong>da</strong>s várias espécies<br />

(Gaston 1994; Brown 1995). Os resulta<strong>dos</strong> <strong>da</strong><br />

maior parte <strong>dos</strong> estu<strong>dos</strong> conheci<strong>dos</strong> sugerem que,<br />

para um determinado grupo taxonómico ou comuni<strong>da</strong>de<br />

de espécies, a distribuição de frequências<br />

<strong>da</strong>s distribuições <strong>da</strong>s várias espécies segue uma<br />

curva enviesa<strong>da</strong> para a esquer<strong>da</strong> (Gaston 1994;<br />

Barreto et al. 2003). Consequentemente, a maior<br />

parte <strong>da</strong>s espécies ocorrem em poucos lugares e<br />

poucas espécies possuem uma distribuição alarga<strong>da</strong>.<br />

As espécies açoreanas seguem três padrões <strong>da</strong><br />

distribuição de frequências <strong>da</strong>s suas distribuições:<br />

(Fig. 16): i) uma distribuição unimo<strong>da</strong>l clássica nos<br />

filos animais (Mollusca e Arthropo<strong>da</strong>), em que a<br />

maior parte <strong>da</strong>s espécies está presente somente<br />

numa ou duas ilhas (Figs. 16c, d); ii) um padrão<br />

bimo<strong>da</strong>l nos briófitos, onde às espécies raras se<br />

junta uma eleva<strong>da</strong> frequência de espécies comuns<br />

que ocorrem em quase to<strong>da</strong>s as ilhas (Fig. 16a);


iii) um tipo pouco comum de distribuição unimo<strong>da</strong>l<br />

nas plantas vasculares, no qual a maior parte <strong>da</strong>s<br />

espécies são comuns e poucas são raras em termos<br />

de distribuição (Fig. 16b).<br />

Também, a maior parte <strong>da</strong>s espécies de artrópodes<br />

(cerca de 43%) são conheci<strong>da</strong>s apenas de<br />

uma ilha, enquanto 14% <strong>da</strong>s espécies são conheci<strong>da</strong>s<br />

em mais de seis ilhas (Fig. 16d). Os moluscos<br />

apresentam um padrão semelhante, em que 49%<br />

<strong>da</strong>s espécies são raras e 10% de ampla distribuição<br />

(Fig. 16c). Este padrão não é seguido pelas plantas,<br />

já que se observa um grupo distinto de espécies<br />

endémicas que ocorrem na maior parte <strong>da</strong>s ilhas.<br />

Se no caso <strong>dos</strong> briófitos se incluem os endemismos<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> e <strong>da</strong> Macaronésia, nas plantas vasculares<br />

o padrão observado revela uma história antiga<br />

de evolução e dispersão pelas várias ilhas. A eleva<strong>da</strong><br />

frequência de espécies de ampla distribuição<br />

nas plantas vasculares é decerto um reflexo <strong>da</strong><br />

composição uniforme <strong>da</strong> floresta nativa <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>,<br />

cuja composição de espécies pouco varia entre<br />

ilhas. Provavelmente, a ausência de algumas espécies<br />

em algumas <strong>da</strong>s ilhas será consequência <strong>da</strong>s<br />

alterações humanas recentes do uso do solo, implicando<br />

extinções locais (ver Borges et al. <strong>2005</strong>a,<br />

c). Deverá ain<strong>da</strong> salientar-se o facto de que a maior<br />

parte <strong>dos</strong> briófitos com distribuição restrita são endémicos<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, embora alguns destes também<br />

ocorram na maior parte <strong>da</strong>s ilhas (Fig. 16a).<br />

Deste modo, demonstra-se que a predominância de<br />

espécies restritas a poucas ilhas é um padrão característico<br />

<strong>dos</strong> dois filos de animais estu<strong>da</strong><strong>dos</strong>, enquanto<br />

que para as plantas se observa a ocorrência<br />

importante de um grupo de espécies que se distribuem<br />

pela maior parte <strong>da</strong>s ilhas.<br />

Quando se investiga a semelhança <strong>da</strong> composição<br />

de espécies endémicas entre as várias ilhas, as<br />

plantas e os animais seguem dois padrões distintos<br />

mas mostrando igualmente algumas semelhanças<br />

(Fig. 17). Na maior parte <strong>dos</strong> grupos estu<strong>da</strong><strong>dos</strong> a<br />

ilha do Pico está agrupa<strong>da</strong> a São Jorge e Faial. Nos<br />

moluscos as ilhas ocidentais (Flores e Corvo) são<br />

também semelhantes entre si. As distribuições<br />

observa<strong>da</strong>s permitem-nos tecer algumas reflexões.<br />

Com efeito, parecem existir basicamente duas histórias<br />

biogeográficas no arquipélago, mas também<br />

56<br />

almost all islands (Fig 16a); iii) an uncommon<br />

unimo<strong>da</strong>l distribution in vascular plants of which<br />

most species have a widespread range, while a<br />

few have a narrow range (Fig. 16b).<br />

Most of the endemic arthropod species (about<br />

43%) are known in only one island, and only<br />

14% of the species occur in more than six islands<br />

(Fig. 16d); molluscs display a very similar pattern<br />

with 49% rare species and 10% common species<br />

(Fig. 16c).<br />

Notably, this pattern is not followed by plants;<br />

a distinct group of Azorean endemics occurs in<br />

most islands. In the case of bryophytes we are<br />

talking of both, endemic species of the Azores<br />

and to Macaronesia; in the case of vascular<br />

plants the observed pattern reveals a long history<br />

of evolution and a wide dispersal within the<br />

islands.<br />

The right-hand mode is clearly generated by<br />

the high uniformity of the Azorean native forest<br />

in terms of plant species composition. Probably<br />

the absence of some species in some of the<br />

islands is due to recent anthropogenic land-use<br />

changes and local extinctions (see Borges et al.<br />

<strong>2005</strong>a, c).<br />

It should also be noted that most of the rare<br />

bryophyte species are true Azorean endemics, but<br />

other endemic species are also quite widespread<br />

(Fig. 16a). Therefore, we have been able to show<br />

that the “hollow curve” is a consistent pattern in<br />

the range size distribution of Azorean studied<br />

animals, whereas plants show a quite different<br />

pattern, having a true group of widespread<br />

Azorean endemics.<br />

When one takes into account the islands´<br />

similarities in terms of endemic species composition,<br />

plants and animals follow two distinctly<br />

different patterns, but they also demonstrate some<br />

similarities (Fig. 17).<br />

In most studied groups Pico is always grouped<br />

with S. Jorge and Faial. For molluscs the western<br />

islands (Flores and Corvo) are also similar. The<br />

observed distributions call for some reflections.<br />

There are two clear biogeographical histories, but<br />

there is also a common link, i.e., the central<br />

islands Pico and São Jorge are always connected.


For bryophytes and vascular plants we have both<br />

a geographical pattern with a western (Corvo –<br />

Flores) and Central (Faial; Pico - São Jorge –<br />

Terceira) clusters, but also a gradient of humidity<br />

with the drier islands (Graciosa and S. Maria)<br />

clearly displaced (Figs. 17a, b). With respect to<br />

animals, S. Maria forms always an independent<br />

cluster and Terceira and São Miguel are also more<br />

similar in species composition.<br />

Evolutionary processes are an important component<br />

of an island´s natural history. The endemic<br />

species are a result of both, in situ speciation<br />

events (neo-endemics) and the extinction of<br />

continental parent populations (paleo-endemics).<br />

The listed 393 endemic species and subspecies of<br />

flora and fauna belong to 261 genera, of whose<br />

204 are monospecific (Fig. 18). About 57 genera<br />

have at least two species and/or subspecies, but<br />

16 genera have more than three species and/or<br />

subspecies, and seven genera have more that<br />

seven taxa (Table 10).<br />

57<br />

um padrão semelhante, isto é, as ilhas do grupo<br />

central do Pico e São Jorge constituem sempre<br />

ilhas semelhantes em termos de composição de espécies<br />

endémicas. Por outro lado, para os briófitos<br />

e plantas vasculares existe não só um padrão geográfico<br />

com as ilhas ocidentais e centrais claramente<br />

formando grupos separa<strong>dos</strong>, mas igualmente<br />

um gradiente de humi<strong>da</strong>de com as ilhas mais secas<br />

(Graciosa e S. Maria) separa<strong>da</strong>s <strong>da</strong>s anteriores<br />

(Figs. 17a, b). No que diz respeito aos animais, S.<br />

Maria constitui sempre uma ilha independente <strong>da</strong>s<br />

outras, enquanto Terceira e São Miguel são ilhas<br />

semelhantes em composição de espécies.<br />

Os processos evolutivos constituem um importante<br />

componente <strong>da</strong> história natural <strong>da</strong>s ilhas. As<br />

espécies endémicas resultam basicamente de dois<br />

processos, especiação in situ (neo-endemismos) e<br />

extinção <strong>da</strong>s populações contimentais (paleo-endemismos).<br />

As 393 espécies e subespécies lista<strong>da</strong>s<br />

<strong>da</strong>s flora e fauna <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> pertencem a 261 géneros<br />

<strong>dos</strong> quais 204 são compostos por apenas uma<br />

Figura 17. Dendrogamas basea<strong>dos</strong> na semelhança <strong>da</strong> composição de espécies endémicas <strong>da</strong>s nove ilhas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>: a) briófitos,<br />

b) plantas vasculares, c) moluscos e d) artrópodes. Para os Mollusca usou-se o método de WARD enquanto que para os outros<br />

grupos taxonómicos recorreu-se ao método “Average Linkage”, aplicando-se o algoritmo 1-Similitude de Sörensen (ver<br />

Henderson & Seaby 2004).<br />

Figure 17. Dendrograms based on similarity of endemic species of: a) bryophytes, b) vascular plants, c) molluscs and d)<br />

arthropods at the nine Azorean islands. Similarity is based on the WARD´s method for Mollusca and Average Linkage using 1-<br />

Sörensen similarity for the remaining taxa (see Henderson & Seaby 2004).


Figura 18. Distribuição de frequências do número de espécies (S) por género com espécies endémicas.<br />

Figure 18. Frequency distribution of the number of species (S) per genus in genera with endemic species.<br />

espécie ou subespécie (Fig. 18). Cerca de 57<br />

géneros possuem pelo menos duas espécies e/ou<br />

subespécies, mas 16 géneros possuem mais do que<br />

três espécies e/ou subespécies, e sete géneros<br />

possuem mais do que sete taxa (Quadro 10).<br />

Os géneros mais diversifica<strong>dos</strong> pertencem a animais,<br />

e em particular aos Gastropo<strong>da</strong> e Insecta. A<br />

história evolutiva destes géneros é basicamente<br />

desconheci<strong>da</strong>, mas a filogeografia já está sendo investiga<strong>da</strong><br />

para alguns, e.g. Hipparchia (Fujaco et<br />

al. <strong>2005</strong>) e Tarphius e Trechus (Amorim et al. em<br />

prep.). Resulta<strong>dos</strong> preliminares mostram que to<strong>da</strong>s<br />

as espécies endémicas pertencentes aos três géneros<br />

acima referi<strong>dos</strong> são monofiléticas, o que significa<br />

que se originaram a partir de um único antepassado<br />

comum (Fujaco et al. <strong>2005</strong>; Amorim et al. em<br />

prep.). Isto implica que chegar aos <strong>Açores</strong> constitui<br />

um evento raro e que a maior parte <strong>dos</strong> endemismos<br />

açoreanos são espécies forma<strong>da</strong>s in situ.<br />

Tem sido reconhecido que os <strong>Açores</strong>, e em particular<br />

as ilhas mais jovens, não estão satura<strong>dos</strong><br />

com espécies (Martins 1993; Borges & Brown<br />

1999). Esta constatação baseia-se nos seguintes aspectos:<br />

i) devido ao isolamento geográfico do arquipélago<br />

existem dificul<strong>da</strong>des reais <strong>da</strong>s espécies<br />

58<br />

The most speciose genera in the Azores belong<br />

to animals, notably Gastropo<strong>da</strong> and Insecta. The<br />

evolutionary history of these genera is largely<br />

unknown, but for some, i.e. Hipparchia (Fujaco et<br />

al. <strong>2005</strong>) and Tarphius and Trechus (Amorim et<br />

al. in prep.) the phylogeography is now being<br />

investigated.<br />

Preliminary results show that all the endemic<br />

species belonging to each of those genera are<br />

monophyletic, which means that all species within<br />

a particular genus originated by speciation events<br />

after the arrival of one unique species (Fujaco et<br />

al. <strong>2005</strong>; Amorim et al. in prep.). This implies<br />

that arrive to the Azores is an uncommon event<br />

and that most of the Azorean endemics are neoendemics.<br />

It has been recognized that the Azores are not<br />

saturated with species, especially the younger<br />

islands (Martins 1993; Borges & Brown 1999).<br />

As a consequence of (1) the dispersal difficulties<br />

imposed by the isolation of the archipelago,<br />

which are much greater than the dispersal abilities<br />

of a wide range of taxa; (2) the vicissitudes of<br />

the Pleistocene environment (Eason & Ashmole<br />

1992), (3) as well as the destroying influence of


Quadro 10. Lista ordena<strong>da</strong> <strong>dos</strong> géneros com pelo menos três espécies e/ou subespécies endémicas.<br />

Table 10. Ranked list of the genera with at least three endemic species and/or subspecies.<br />

Phyllum Classe Ordem Family Genus<br />

59<br />

Number species and/or<br />

subspecies<br />

Mollusca Gastropo<strong>da</strong> Stylommatophora Zoniti<strong>da</strong>e Oxychilus 13<br />

Arthropo<strong>da</strong> Insecta Hemiptera Cixii<strong>da</strong>e Cixius 11<br />

Arthropo<strong>da</strong> Insecta Coleoptera Carabi<strong>da</strong>e Trechus 9<br />

Arthropo<strong>da</strong> Insecta Coleoptera Zopheri<strong>da</strong>e Tarphius 8<br />

Mollusca Gastropo<strong>da</strong> Stylommatophora Hygromii<strong>da</strong>e Leptaxis 7<br />

Mollusca Gastropo<strong>da</strong> Stylommatophora Eni<strong>da</strong>e Napaeus 7<br />

Mollusca Gastropo<strong>da</strong> Stylommatophora Vitrini<strong>da</strong>e Plutonia 7<br />

Arthropo<strong>da</strong> Insecta Coleoptera Staphylini<strong>da</strong>e Atheta 4<br />

Arthropo<strong>da</strong> Insecta Coleoptera Carabi<strong>da</strong>e Calathus 4<br />

Arthropo<strong>da</strong> Insecta Diptera Dolichopodi<strong>da</strong>e Chrysotus 4<br />

Arthropo<strong>da</strong> Insecta Diptera Empidi<strong>da</strong>e Clinocera 4<br />

Arthropo<strong>da</strong> Insecta Lepidoptera Nymphali<strong>da</strong>e Hipparchia 4<br />

Arthropo<strong>da</strong> Insecta Lepidoptera Crambi<strong>da</strong>e Scoparia 4<br />

Arthropo<strong>da</strong> Malacostraca Isopo<strong>da</strong> Janiri<strong>da</strong>e Jaera 4<br />

Mollusca Gastropo<strong>da</strong> Stylommatophora Pupilli<strong>da</strong>e Leiostyla 4<br />

Spermatophyta Liliopsi<strong>da</strong> Poales Poaceae Agrostis 4<br />

Arthropo<strong>da</strong> Arachni<strong>da</strong> Acari Ceratozeti<strong>da</strong>e Melanozetes 3<br />

Arthropo<strong>da</strong> Chilopo<strong>da</strong> Lithobiomorpha Lithobii<strong>da</strong>e Lithobius 3<br />

Arthropo<strong>da</strong> Insecta Coleoptera Curculioni<strong>da</strong>e Calacalles 3<br />

Arthropo<strong>da</strong> Insecta Diptera Dolichopodi<strong>da</strong>e Dolichopus 3<br />

Arthropo<strong>da</strong> Insecta Lepidoptera Crambi<strong>da</strong>e Eudonia 3<br />

Arthropo<strong>da</strong> Insecta Lepidoptera Noctui<strong>da</strong>e Phlogophora 3<br />

Arthropo<strong>da</strong> Insecta Lepidoptera Stathmopodi<strong>da</strong>e Neomariania 3<br />

Mollusca Gastropo<strong>da</strong> Stylommatophora Hygromii<strong>da</strong>e Moreletina 3<br />

Spermatophyta Liliopsi<strong>da</strong> Cyperales Cyperaceae Carex 3<br />

Spermatophyta Magnoliopsi<strong>da</strong> Araliales Apiaceae Ammi 3


em chegar a estas ilhas; ii) devido às vicissitudes<br />

<strong>da</strong>s glaciações pleistocénicas (Eason & Ashmole<br />

1992); iii) devido aos efeitos destrutivos <strong>da</strong>s activi<strong>da</strong>des<br />

vulcânicas e mais recentemente <strong>da</strong>s activi<strong>da</strong>des<br />

humanas; finalmente, poder-se-á afirmar que<br />

as ilhas se encontram provavelmente num estado<br />

de não-equilíbrio (Borges & Brown 1999).<br />

A ocorrência de 20 espécies de artrópodes troglóbios<br />

neo-endémicos, com diferentes graus de<br />

a<strong>da</strong>ptação ao habitat cavernícola <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong><br />

(Borges & Oromí <strong>2005</strong>) indica claramente que a<br />

evolução nestas ilhas é um processo também recente<br />

e que está ain<strong>da</strong> em curso. De facto, muitas<br />

<strong>da</strong>s espécies troglóbias ain<strong>da</strong> possuem olhos rudimentares<br />

e estão obviamente num processo de<br />

a<strong>da</strong>ptação ao ambiente cavernícola.<br />

3. Considerações finais e perspectivas<br />

futuras<br />

Neste capítulo fez-se o ponto <strong>da</strong> situação do conhecimento<br />

existente sobre a biodiversi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>,<br />

que resultou numa lista bastante completa <strong>da</strong>s<br />

espécies conheci<strong>da</strong>s de flora e fauna (Capítulo 4).<br />

A riqueza global de espécies endémicas por ilha<br />

<strong>dos</strong> grupos taxonómicos estu<strong>da</strong><strong>dos</strong> está representa<strong>da</strong><br />

na Figura 19a. As ilhas de maiores dimensões<br />

(São Miguel, Terceira e Pico) são as mais ricas em<br />

espécies. No entanto, quando observamos o que se<br />

passa com as espécies endémicas exclusivas (Fig.<br />

19b) o padrão é diferente, sendo mais ricas as ilhas<br />

geologicamente mais antigas (S. Maria, São Miguel<br />

e Terceira). Como se pode ain<strong>da</strong> observar pela<br />

Figura 19c em que se relaciona a taxa de especiação<br />

(medi<strong>da</strong> através <strong>da</strong> proporção de espécies<br />

endémicas exclusivas) com a i<strong>da</strong>de geológica <strong>dos</strong><br />

<strong>Açores</strong>, este padrão é extremamente interessante e<br />

reflecte a importância <strong>dos</strong> factores históricos na determinação<br />

<strong>da</strong> taxa de especiação em ilhas oceânicas<br />

(ver Borges & Brown 1999). É necessário<br />

testar este e outros padrões, recorrendo a esta base<br />

de <strong>da</strong><strong>dos</strong>, para clarificar os padrões biogeográficos<br />

nos <strong>Açores</strong>. A agen<strong>da</strong> para os estu<strong>dos</strong> de biodiversi<strong>da</strong>de<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> devem incluir a resposta às<br />

seguintes questões:<br />

60<br />

volcanic activity and more recently of human<br />

activities, the islands are probably in a nonequilibrium<br />

condition (Borges & Brown 1999).<br />

The occurrence of 20 neo-endemic troglobian<br />

arthropod species in recent habitats like lava tubes<br />

and volcanic pits and with different levels of<br />

a<strong>da</strong>ptation to the underground environment<br />

(Borges & Oromí <strong>2005</strong>) indicates clearly that<br />

evolution in these islands is also recent and taking<br />

place in current times. In fact, many of the<br />

troglobites still have small eyes and obviously are<br />

in a process of a<strong>da</strong>pting to the underground<br />

environment.<br />

3. Final remarks and future research<br />

In this chapter we summarized the avenues of<br />

Azorean biodiversity research, which has resulted<br />

in a fairly complete list of recorded flora and<br />

fauna (Chapter 4).<br />

The overall richness per island of endemic<br />

species of the four studied plant and animal<br />

groups is showed in Figure 19a. The largest<br />

islands (São Miguel, Terceira and Pico) are the<br />

richest ones.<br />

However, when we plot the richness in<br />

endemic species exclusive to each island (Fig.<br />

19b), the pattern changes a little with the old<br />

islands (S. Maria, São Miguel and Terceira)<br />

ranking first. As can be observed in Figure 19c,<br />

in which we relate the speciation rate (measured<br />

as the proportion of exclusive endemic species)<br />

with the geological age of the islands, this<br />

interesting pattern reflects the importance of<br />

historical factors in setting the speciation rate of<br />

volcanic islands (see also Borges & Brown 1999).<br />

Further work should be performed to investigate<br />

this and other biogeographical patterns in the<br />

Azores.<br />

The agen<strong>da</strong> for biodiversity studies in the<br />

Azores should include the investigation of the<br />

responses for the following questions:<br />

a) How many endemic species are there in the<br />

Azores?;<br />

b) How is the dispersal ability of different taxa


Figura 19. a) Riqueza total de espécies endémicas (S) por ilha, b) riqueza de espécies endémicas exclusivas (S) de ca<strong>da</strong> ilha e<br />

c) relação entre arcsen <strong>da</strong> taxa de especiação (medi<strong>da</strong> através <strong>da</strong> proporção de espécies endémicas exclusivas) e o logaritmo <strong>da</strong><br />

i<strong>da</strong>de geológica <strong>da</strong>s ilhas. Note-se que apenas se avaliaram sete ilhas na análise de regressão, uma vez que não existem <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />

de confiança para as ilhas do Corvo e Graciosa.<br />

Figure 19. a) Total richness of endemic species (S) per island, b) richness of endemic species exclusive (S) of each island per<br />

island, and c) relationship between the arcsin speciation rate (measured as the proportion of exclusive endemic species) and the<br />

logarithm of island geological age (GA) (only seven islands were used for the regression plot since for Corvo and Graciosa no<br />

reliable <strong>da</strong>ta is available).<br />

61


a) Quantas espécies endémicas existem realmente<br />

nos <strong>Açores</strong>?;<br />

b) Como é que a capaci<strong>da</strong>de de dispersão <strong>dos</strong> diferentes<br />

taxa está relaciona<strong>da</strong> com a sua distribuição<br />

nas ilhas?;<br />

c) Estarão as espécies exóticas a seguir os mesmos<br />

padrões ecológicos e biogeográficos <strong>da</strong>s espécies<br />

indígenas?;<br />

d) Mostrámos que uma grande proporção <strong>da</strong>s espécies<br />

endémicas de briófitos e plantas vasculares<br />

ocorriam na maior parte <strong>da</strong>s ilhas. Deste modo,<br />

será importante investigar a distribuição de frequências<br />

<strong>da</strong>s suas abundâncias e relacionar os<br />

padrões observa<strong>dos</strong> com a rari<strong>da</strong>de real ou a<br />

pseudo-rari<strong>da</strong>de;<br />

e) Quais são os factores relaciona<strong>dos</strong> com a taxa<br />

de especiação nos Mollusca e Arthropo<strong>da</strong>?<br />

Serão os factores históricos realmente importantes?<br />

Qual é o papel <strong>da</strong> área e <strong>da</strong> diversi<strong>da</strong>de<br />

de habitats?;<br />

f) Estará a diversi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> vários taxa terrestres<br />

relaciona<strong>da</strong> com os mesmas variáveis ecológicas<br />

e biogeográficas, e como é que esses padrões<br />

variam em escalas diferentes?<br />

Para a primeira <strong>da</strong>s questões, apresentámos já<br />

uma proposta de resposta neste capítulo. Enquanto<br />

que o número de endemismos se deve aproximar<br />

<strong>da</strong>s 530 espécies para briófitos, plantas vasculares,<br />

moluscos e artrópodes (apenas carca de 77% terão<br />

sido até à <strong>da</strong>ta descritas; ver Fig. 14), o número global<br />

de espécies será possivelmente um número de<br />

difícil estimação. De facto, conhecemos pouco acerca<br />

<strong>dos</strong> organismos mais pequenos e/ou taxonomicamente<br />

difíceis, quer nos <strong>Açores</strong> quer no resto do<br />

planeta, e a falta actual de taxonomistas torna o inventário<br />

<strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de uma tarefa ca<strong>da</strong> vez mais<br />

complexa. Muito trabalho haverá para efectuar até<br />

ser possível obter uma lista quase completa <strong>da</strong> fauna<br />

e flora terrestres <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. De facto, grupos como<br />

os fungos, líquenes, nemáto<strong>dos</strong> e anelídeos estão<br />

muito mal estu<strong>da</strong><strong>dos</strong> (ver Apêndices 2 e 3) e muito<br />

mais trabalho precisa ain<strong>da</strong> de ser efectuado com os<br />

artrópodes (ver Fig. 12c). A ausência de informação<br />

básica sobre a história natural <strong>dos</strong> artrópodes endémicos<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> implica uma grande lacuna na<br />

62<br />

related with their distribution?;<br />

c) Are exotic species following the same ecological<br />

and biogeographical rules of indigenous<br />

species?;<br />

d) We showed that a great proportion of endemic<br />

bryophytes and vascular plants occur in most<br />

islands. Therefore, it will be important to investigate<br />

the frequency distribution of their<br />

abun<strong>da</strong>nces and relate the observed patterns<br />

with real and pseudo-rarity;<br />

e) What are the factors related with speciation<br />

rate in Mollusca and Arthropo<strong>da</strong>? Are historical<br />

factors really important? What is the role<br />

of geographical area and habitat diversity?<br />

f) Are the diversity of the several terrestrial taxa<br />

related with the same ecological and biogeographical<br />

variables, and how does this vary<br />

with spatial scale?<br />

For the first question we have already presented<br />

in this chapter a tentative response. Whilst<br />

the number of endemics will approximate the 530<br />

species for bryophytes, vascular plants, molluscs<br />

and arthropods (only about 77% have been yet<br />

described; see Fig. 14), the overall number of<br />

species (including also the natives and exotics)<br />

will probably be a number of difficult estimation.<br />

In fact, we know little about small and taxonomically<br />

difficult organisms in the Azores and<br />

elsewhere on the planet, and the taxonomic<br />

impediment makes the inventory of the diversity<br />

even more difficult.<br />

Much more work has to be performed to reach<br />

an almost complete list of the Azorean terrestrial<br />

biodiversity. In fact, groups like fungi, lichens,<br />

nematodes and annelids are poorly investigated<br />

(see Appendices 2 and 3) and more work ne<strong>eds</strong> to<br />

be done on arthropods (see Fig. 12c).<br />

Fun<strong>da</strong>mental <strong>da</strong>ta of natural history are lacking<br />

for most endemic arthropod species, which<br />

implies that we do not have sufficient information<br />

for optimising conservation management practices.<br />

This does not hold true for vascular plant species,<br />

as the work of LIFE programs (Dias et al. 2004)<br />

greatly improved the knowledge of the current


distribution and conservation management ne<strong>eds</strong><br />

of endemic rare species.<br />

Concerning the other questions, the raw <strong>da</strong>ta<br />

necessary for the modelling process are now<br />

becoming available (see Borges & Brown 1999,<br />

2001, 2004; Borges et al. 2000, <strong>2005</strong> a, b, c;<br />

Gabriel 2000; Silva 2001; Silva & Smith 2004;<br />

Gabriel & Bates <strong>2005</strong>; Ribeiro et al. <strong>2005</strong>;<br />

Car<strong>dos</strong>o et al. subm.; Gaston et al. subm.; Hortal<br />

et al. subm.), and we think that addressing these<br />

an many related issues should keep the Azorean<br />

biodiversity research alive for many years to<br />

come.<br />

Human colonization has driven many land-use<br />

changes in these islands in last 500 years and the<br />

consequences are dramatic in terms of proportion<br />

of non-native flora and fauna (see above, and also<br />

Silva & Smith 2004), and patterns of exotic<br />

species invasion in native pristine forests (Martins<br />

1993; Borges et al. <strong>2005</strong>a). Because of these<br />

patterns we suggest that invasion ecology studies<br />

should be a priority in the Azores.<br />

Finally, invertebrates (e.g. arthropods,<br />

molluscs) are almost completely neglected in the<br />

management of native habitats in the Azores. We<br />

hope that the current work of the BALA<br />

(”Biodiversity of Arthropods from the Laurisilva<br />

of the Azores”) group (see Borges et al. 2000,<br />

2004, <strong>2005</strong> a, b, c; Ribes & Borges 2001; Platia<br />

& Borges 2002; Quartau & Borges 2003; Borges<br />

& Oromí <strong>2005</strong>; Fujaco et al. <strong>2005</strong>; Ribeiro et al.<br />

<strong>2005</strong>; Car<strong>dos</strong>o et al. subm.; Gaston et al. subm.),<br />

will be able to improve the future regional<br />

conservation management of endemic invertebrates<br />

(e.g. Mollusca and Arthropo<strong>da</strong>).<br />

As stated above, an important number of<br />

Azorean bryophyte species are considered of great<br />

importance for the conservation of bryophytes<br />

at European scale and deserve more special<br />

attention. The environmental and habitat ne<strong>eds</strong> for<br />

the preservation of most Azorean endemic species<br />

are only partially known (see Gabriel 2000;<br />

Borges et al. <strong>2005</strong>a). It is also known that some<br />

endemic taxa have become confined (and a<strong>da</strong>pted)<br />

to man-made habitats that were maintained by<br />

traditional forms of land management. This was<br />

63<br />

disponibili<strong>da</strong>de de informação relevante para a gestão<br />

e conservação deste grupo. Tal não sucede com<br />

as plantas vasculares, como aliás tem sido demonstrado<br />

pelo sucesso <strong>dos</strong> programas LIFE (Dias et al.<br />

2004) que têm permitido a correcta gestão e conservação<br />

<strong>da</strong>s plantas vasculares raras e endémicas do<br />

arquipélago.<br />

No que diz respeito às outras questões, os <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />

de base necessários para o processo de modelação<br />

estão já a ficar disponíveis (ver Borges & Brown<br />

1999, 2001, 2004; Borges et al. 2000, <strong>2005</strong> a, b, c;<br />

Gabriel 2000; Silva 2001; Silva & Smith 2004;<br />

Gabriel & Bates <strong>2005</strong>; Ribeiro et al. <strong>2005</strong>; Car<strong>dos</strong>o<br />

et al. subm.; Gaston et al. subm.; Hortal et al.<br />

subm.), e pensamos que com estas e outras questões<br />

relaciona<strong>da</strong>s, a investigação no campo <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de<br />

nos <strong>Açores</strong> se irá manter por muitos<br />

mais anos. A colonização humana <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> provocou<br />

muitas alterações do uso do solo nos últimos<br />

500 anos, e a consequência é dramática em termos<br />

de proporção <strong>da</strong> fauna e flora não nativa (ver acima<br />

e ain<strong>da</strong> Silva & Smith 2004), e de padrões de<br />

invasão <strong>dos</strong> habitats nativos bem preserva<strong>dos</strong> pelas<br />

espécies exóticas (Martins 1993; Borges et al.<br />

<strong>2005</strong>a). Em consequência destes padrões, sugere-se<br />

que estu<strong>dos</strong> de ecologia de invasões devem ser<br />

prioritários nestas ilhas.<br />

Finalmente, os invertebra<strong>dos</strong> (e.g. artrópodes e<br />

moluscos) têm sido completamente neglicencia<strong>dos</strong><br />

na gestão e conservação <strong>dos</strong> habitats nativos <strong>dos</strong><br />

<strong>Açores</strong>. Esperamos que com este trabalho e com o<br />

esforço recente do projecto BALA (”Biodiversity of<br />

Arthropods from the Laurisilva of the Azores”)<br />

group (see Borges et al. 2000, 2004, <strong>2005</strong> a, b, c;<br />

Ribes & Borges 2001; Platia & Borges 2002;<br />

Quartau & Borges 2003; Borges & Oromí <strong>2005</strong>;<br />

Fujaco et al. <strong>2005</strong>; Ribeiro et al. <strong>2005</strong>; Car<strong>dos</strong>o et<br />

al. subm.; Gaston et al. subm.) se possa melhorar a<br />

gestão e conservação <strong>dos</strong> artrópodes e moluscos<br />

endémicos <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Como foi referido acima, um<br />

número importante de espécies de briófitos <strong>dos</strong><br />

<strong>Açores</strong> são extremamente relevantes para a conservação<br />

<strong>da</strong> brioflora à escala <strong>da</strong> Europa, pelo que merecem<br />

uma especial atenção. As necessi<strong>da</strong>des em<br />

termos ambientais e de habitat para a preservação<br />

<strong>da</strong> maior parte <strong>da</strong>s espécies endémicas é só parcial-


mente conheci<strong>da</strong> (ver Gabriel 2000; Borges et al.<br />

<strong>2005</strong>a). É igualmente conhecido que alguns taxa<br />

endémicos ficaram confina<strong>dos</strong> (e a<strong>da</strong>pta<strong>dos</strong>) a habitats<br />

cria<strong>dos</strong> pelo Homem, que têm sido manti<strong>dos</strong><br />

através de formas tradicionais de uso <strong>da</strong> terra. É o<br />

caso de alguns coleópteros a<strong>da</strong>pta<strong>dos</strong> a troncos<br />

(Borges 1991) e ain<strong>da</strong> <strong>dos</strong> moluscos. Deste modo,<br />

devem ser estu<strong>da</strong><strong>da</strong>s em detalhe as necessi<strong>da</strong>des<br />

ecológicas de um grupo seleccionado de invertebra<strong>dos</strong><br />

e briófitos, de forma a aplicar esses conhecimentos<br />

em gestão e conservação <strong>da</strong> natureza nos<br />

<strong>Açores</strong>. Pelo que conhecemos essa tarefa foi apenas<br />

parcialmente realiza<strong>da</strong> para algumas espécies de<br />

briófitos (ver Gabriel 2000). O uso de modelação<br />

ecológica do nicho com base na distribuição actual<br />

conheci<strong>da</strong> poderá também ser usa<strong>da</strong> (ver Capítulo<br />

3). A agen<strong>da</strong> para a conservação <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> deverá incluir os seguintes objectivos:<br />

a) Melhorar os <strong>da</strong><strong>dos</strong> sobre a distribuição <strong>dos</strong> taxa<br />

endémicos não só nos habitats nativos mas<br />

também nos cria<strong>dos</strong> pelo Homem;<br />

b) Obter uma lista <strong>da</strong>s espécies exóticas (não<br />

apenas <strong>da</strong>s plantas vasculares mas igualmente<br />

de invertebra<strong>dos</strong>) que estão a invadir os habitats<br />

nativos colocando a fauna e flora indígena em<br />

risco (e.g. Silva 2001; Borges et al. <strong>2005</strong>a);<br />

c) Obter a primeira “LISTA VERMELHA” para a<br />

flora e fauna <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>;<br />

d) Com a aju<strong>da</strong> do programa ATLANTIS (ver<br />

Capítulo 1), seleccionar novas áreas necessárias<br />

para a conservação <strong>da</strong> fauna e flora indígena<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> (ver por exemplo Borges et al. 2000,<br />

<strong>2005</strong>b).<br />

Os <strong>Açores</strong> constituem o arquipélago <strong>da</strong> Macaronésia<br />

geologicamente mais recente e situado mais a<br />

norte desta região biogeográfica. As suas nove ilhas<br />

isola<strong>da</strong>s no meio do oceano Atlântico e com uma<br />

grande diversi<strong>da</strong>de de histórias geológicas constituem<br />

laboratórios ecológicos e evolutivos extraordinários.<br />

Torna-se ca<strong>da</strong> vez mais importante um esforço<br />

adicional nos estu<strong>dos</strong> de taxonomia e ecologia<br />

de comuni<strong>da</strong>des que envolva o estudo de grupos<br />

taxonómicos mal conheci<strong>dos</strong> (fungos, líquenes,<br />

muitos grupos de artrópodes) mas também a revisão<br />

taxonómica de muitas espécies de briófitos e<br />

plantas vasculares.<br />

64<br />

the case of some saproxylic beetles (Borges 1991)<br />

and also molluscs. Therefore, the exact ecological<br />

requirements of selected invertebrate and bryophyte<br />

species should be carefully studied and used<br />

for conservation management purposes. To our<br />

knowledge this was only partially performed for<br />

some species of bryophytes (see Gabriel 2000). A<br />

modelling approach can also be used to get the<br />

niche of a species using know current distributions<br />

(see Chapter 3). The agen<strong>da</strong> for conservation<br />

of the Azorean biodiversity should include<br />

the following aims:<br />

a) Improve distributional <strong>da</strong>ta on the Azorean<br />

endemic taxa both in native and human-made<br />

habitats;<br />

b) Obtain a list of exotic species (not only<br />

vascular plants but also invertebrates) that are<br />

spreading in native habitats and eventually<br />

putting indigenous fauna and flora at risk (e.g.<br />

Silva 2001; Borges et al. <strong>2005</strong>a);<br />

c) Get the first RED LIST for the Azorean fauna<br />

and flora;<br />

d) With the help of ATLANTIS software (see<br />

Chapter 1), select additional areas needed for<br />

the conservation of Azorean indigenous fauna<br />

and flora (see for instance Borges et al. 2000,<br />

<strong>2005</strong>b).<br />

The Azores is the northernmost and the<br />

most recent Macaronesian archipelago. The nine<br />

islands, isolated in the middle of the Atlantic,<br />

with different geological histories, are wonderful<br />

ecological and evolutionary laboratories. An<br />

additional effort on taxonomic and communitylevel<br />

research implies the detailed examination of<br />

poorly studied groups (fungi, lichens, many<br />

arthropod groups), but also a revision of the<br />

taxonomic status of many bryophyte and vascular<br />

plants is also deeply needed.


4. Acknowledgements<br />

We wish to thank Regina Meneses for her kind<br />

review of writing and style of the English version.<br />

The biological investigations that form the basis<br />

for this chapter have been facilitated by the<br />

support of many organizations and individuals.<br />

First and foremost, we would like to acknowledge<br />

the continuous support of Eduardo Carqueijeiro,<br />

“Director Regional do Ambiente” (Secretaria<br />

Regional do Ambiente e do Mar do Governo<br />

Regional <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>). The financial support was<br />

from the Project ATLÂNTICO – EU Program<br />

INTERREG III B (2003-<strong>2005</strong>) under the<br />

coordination of “Dirección General de Política<br />

Ambiental del Gobierno de Canarias” (Canary<br />

Islands).<br />

University of the Azores supported most of the<br />

research work of the authors of this chapter, and<br />

deserves a special mention as the institution that<br />

performs the most relevant research activities in<br />

biodiversity in the Azores.<br />

The entomological scientific expeditions to the<br />

several Azorean islands in the last years (project<br />

BALA) were made possible by the generous<br />

support of Manuel Loureiro, “Director <strong>dos</strong><br />

Serviços Florestais” (1998-2000), as well as by<br />

Dalberto Teixeira Pombo (CJN - S. Maria) one of<br />

the few Naturalists that ever lived in these<br />

islands.<br />

65<br />

4. Agradecimentos<br />

Os autores expressam aqui o seu agradecimento<br />

pela disponibili<strong>da</strong>de e saber que Regina Meneses<br />

colocou na revisão e correcção <strong>da</strong> versão inglesa<br />

deste capítulo. As investigações biológicas, que<br />

constituem a base deste capítulo, só foram possíveis<br />

devido ao apoio de muitas organizações e<br />

indivíduos. Em primeiro lugar gostaríamos de agradecer<br />

ao Eduardo Carqueijeiro, Director Regional<br />

do Ambiente (Secretaria Regional do Ambiente e<br />

do Mar do Governo Regional <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>) pelo seu<br />

contínuo apoio às nossas iniciativas. O apoio financeiro<br />

recente veio através do projecto ATLÂNTICO<br />

– EU Program INTERREG III B (2003-<strong>2005</strong>)<br />

coordenado pela “Dirección General de Política<br />

Ambiental del Gobierno de Canarias” (Ilhas<br />

Canárias).<br />

A Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> tem suportado a<br />

maior parte <strong>da</strong> investigação <strong>dos</strong> autores deste capítulo,<br />

e merece uma especial menção como a única<br />

instituição que realiza investigação relevante na<br />

área <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de no arquipélago.<br />

As expedições científicas entomológicas às<br />

várias ilhas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> (projecto BALA) só foram<br />

possíveis devido ao apoio generoso de Manuel<br />

Loureiro como Director <strong>dos</strong> Serviços Florestais<br />

(1998-2000), e ain<strong>da</strong> de Dalberto Teixeira Pombo<br />

(CJN - S. Maria), um <strong>dos</strong> poucos Naturalistas que<br />

alguma vez viveram nestas ilhas.


5. Bibliografia (References)<br />

Allorge, P. & Allorge, V. (1950) Hépatiques recoltées par P. et V. Allorge aux îles <strong>Açores</strong> en 1937. Révue Bryologique et<br />

Lichénologique, 19, 90-118.<br />

Allorge, P. & Allorge, V. (1952) Mousses recoltées par P. et V. Allorge aux îles <strong>Açores</strong> en 1937. Révue Bryologique et<br />

Lichénologique, 21, 50-95.<br />

Allorge, P. & Persson, H. (1938) Contribution à la flore hepaticologique des îles <strong>Açores</strong>. Annales Bryologici, 11, 6-14.<br />

Bates, J. W. & Gabriel (1997) Sphagnum cuspi<strong>da</strong>tum and S. imbricatum ssp. affine new to Macaronesia, and other new<br />

island records for Terceira, Azores. Journal of Bryology, 19, 645-648.<br />

Barreto, S., Borges, P.A.V. & Guo, Q. (2003) A Typing error in the Tokeshi´s test of bimo<strong>da</strong>lity. Global Ecology and<br />

Biogeography, 12, 173-174.<br />

Borges, P.A.V. (1991) Two new species of Tarphius Erichson, 1848 (Coleoptera, Colydii<strong>da</strong>e) from the Azores. Bocagiana,<br />

143, 1-11.<br />

Borges, P.A.V., Aguiar, C., Amaral, J., Amorim, I.R., André, G., Arraiol, A.,. Baz A., Dinis, F., Enghoff, H., Gaspar, C.,<br />

Ilharco, F., Mahnert, V., Melo, C., Pereira, F., Quartau, J.A., Ribeiro, S., Ribes, J., Serrano, A.R.M., Sousa, A.B.,<br />

Strassen, R.Z., Vieira, L., Vieira, V., Vitorino, A. & Wunderlich, J. (<strong>2005</strong>b) Ranking protected areas in the Azores using<br />

stan<strong>da</strong>rdized sampling of soil epigean arthropods. Biodiversity and Conservation, 14, 2029-2060.<br />

Borges, P.A.V., Azevedo, E.B. & Borba, A. (<strong>2005</strong>c) Biodiversi<strong>da</strong>de e conservação <strong>da</strong> natureza em ilhas oceânicas: o caso<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. In Millenium Ecosystem Assessment - Portuguese Edition (ed H. M. Pereira et al.), pp. in press. Gradiva,<br />

Lisboa.<br />

Borges, P.A.V. & Brown, V.K. (1999) Effect of island geological age on the arthropod species richness of Azorean pastures.<br />

Biological Journal of the Linnean Society, 66, 373-410.<br />

Borges, P.A.V. & Brown, V.K. (2001) Phytophagous insects and web-building spiders in relation to pasture vegetation<br />

complexity. Ecography, 24, 68-82.<br />

Borges, P.A.V. & Brown, V.K. (2004) Arthropod community structure in pastures of an island archipelago (Azores): looking<br />

for local-regional species richness patterns at small-scales. Bulletin of Entomological Research, 94, 111-121.<br />

Borges, P.A.V., Lobo, J.M., Azevedo, E.B., Gaspar, C., Melo, C. & Nunes, L.V. (<strong>2005</strong>a) Invasibility and species richness of<br />

island endemic arthropods: a general model of endemic vs. exotic species. Journal of Biogeography, in press.<br />

Borges, P.A.V. & Oromí, P. (<strong>2005</strong>) The Azores. In Encyclopaedia Biospeleologica. Tome Ia Amérique et Europe. (<strong>eds</strong> C.<br />

Juberthie & V. Decu) pp. in press. Sociétè de Biospéleologie, Moulis.<br />

Borges, P.A.V., Serrano, A.R.M. & Amorim, I.R. (2004) New species of cave-dwelling beetles (Coleoptera: Carabi<strong>da</strong>e:<br />

Trechinae) from the Azores. Journal of Natural History, 38, 1303-1313.<br />

Borges, P.A.V., Serrano, A.R.M. & Quartau, J.A. (2000) Ranking the Azorean Natural Forest Reserves for conservation<br />

using their endemic arthropods. Journal of Insect Conservation, 4, 129-147.<br />

Brown, J.H. (1995) Macroecology. The University of Chicago Press, Chicago and London.<br />

Car<strong>dos</strong>o, P., Borges, P.A.V. & Gaspar, C. (submitted) The development of an Index of Biotic Integrity for Azorean natural<br />

forests arthropods. Ecological Indicators.<br />

Casas, C. (1991) New checklist of Spanish mosses. Orsis, 6, 3-26<br />

Casas, C. (1998) The Anthocerotae and Hepaticae of Spain and Balearic Islands: a preliminary checklist. Orsis, 13, 17-26.<br />

Churchill, S.P. (1986) A revision of Echinodium Jur. (Echinodiaceae: Hypnobryales). Journal of Bryology, 14, 117-133.<br />

Crundwell, A.C., Greven, H.C. & Stern, R.C. (1994) Some additions to the bryophyte flora of the Azores. Journal of<br />

Bryology, 18, 329-337.<br />

Dias, E., Elias, R.B. & Nunes, L.V. (2004) Vegetation mapping and nature conservation: a case study in Terceira Island<br />

(Azores). Biodiversity and Conservation, 13, 1519–1539.<br />

Eason E.H. & Ashmole N.P. (1992) Indigenous centipedes (Chilopo<strong>da</strong>: Lithobiomorpha) from Azorean caves and lava flows.<br />

Zoological Journal of the Linnean Society, 105, 407-429.<br />

ECCB (1995) Red <strong>da</strong>ta book of European bryophytes. European Committee for the Conservation of Bryophytes. Trondheim.<br />

Eggers, J. (1982) Artenliste der Moose Makaronesiens. Cryptogamie, Bryologie et Lichénologie, 3, 283-335.<br />

Feldberg, K., Groth, H., Wilson, R., Schäfer-Verwimp, A. & Heinricks, J. (2004) Cryptic speciation in Herbertus<br />

(Herbertaceae, Jungermanniopsi<strong>da</strong>): Range and morphology of Herbertus sendtneri inferred from nrITS sequences. Plant<br />

Systematics and Evolution, 249, 247-261.<br />

66


Fujaco A., Mendonça, D., Borges, P.A.V., Laimer, M. & Câmara Machado, A. <strong>da</strong> (<strong>2005</strong>) Interpreting the taxonomy and<br />

biogeography of Hipparchia azorina complex based on mtDNA analysis (Lepidoptera, Nymphali<strong>da</strong>e). Arquipélago, in<br />

press.<br />

Gabriel, R. (1994) Briófitos <strong>da</strong> Ilha Terceira (<strong>Açores</strong>). Ecologia, distribuição e vulnerabili<strong>da</strong>de de espécies selecciona<strong>da</strong>s.<br />

M. Sc. thesis. Departamento de Ciências Agrárias. Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Angra do Heroísmo.<br />

Gabriel, R. (2000) Ecophysiology of Azorean forest bryophytes. Ph. D. thesis. Department of Biology. Imperial College of<br />

Science, Technology and Medicine. University of London. London.<br />

Gabriel, R. & Bates, J.W. (<strong>2005</strong>) Bryophyte community composition and habitat specificity in the natural forests of Terceira,<br />

Azores. Plant Ecology, 177, 125-144.<br />

Gabriel, R. & Sérgio, C. (1995) Bryophyte survey for a first planning of conservation areas in Terceira (<strong>Açores</strong>).<br />

Criptogamica Helvetica, 18, 35-41.<br />

Gaston, K.J. (1994) Rarity. Chapman & Hall, London.<br />

Gaston, K.J., Borges, P.A.V., He, F &. Gaspar, C. (submitted) Abun<strong>da</strong>nce, spatial variance, & occupancy: species<br />

distribution in the Azores. Journal of Animal Ecology.<br />

Hallingbäck, T. (2001) Globally En<strong>da</strong>ngered Bryophytes Species in Europe. Novitates Botanicae Universitatis Carolinae, 15,<br />

9-26.<br />

Henderson, P.A. & Seaby R.M.H. (2004) CAP – Community Analysis Package, Version 3.0. Pisces Conservation Ltd.<br />

www.pisces-conservation.com.<br />

Heywood, V.H. & Watson, R.T. (1995) Global Biodiversity Assessment. Cambridge University Press, Great Britain.<br />

Hortal, J., Borges, P.A.V. & Gaspar, C. (submitted) Fitting species accumulation curves in arthropod <strong>da</strong>ta at different spatial<br />

scales. Journal of Animal Ecology.<br />

Izquierdo, I., Martin, J.L., Zurita, N. & Arechavaleta, M. (<strong>eds</strong>.) (2001) Lista de especies silvestres de Canarias (hongos,<br />

plantas y animales terrestres) 2001. Consejería de Política Territorial y Medio Ambiente del Gobierno de Canarias.<br />

Losa<strong>da</strong>-Lima, A., Dirkse, G. M. & Rodríguez-Núñez, S. (2001) División Bryophyta. In Lista de especies silvestres de<br />

Canarias (hongos, plantas y animales terrestres) (<strong>eds</strong> I. Izquierdo, I., J.L. Martín, N. Zurita & M. Arechavaleta) pp. 88-<br />

97. Consejeria de Política Territorial y Medio Ambiente Gobierno de Canarias.<br />

Martins, A.M.F. (1989a) O Complexo “Napaeus pruninus” em São Miguel e na Terceira. Açoreana, 7, 41-54.<br />

Martins, A.M.F. (1989b) Espécies novas do Género Oxychilus (Gastropo<strong>da</strong>: Zoniti<strong>da</strong>e) na Ilha Terceira. Açoreana, 7, 55-71.<br />

Martins, A.M.F. (1993) The Azores - Westernmost Europe: Where evolution can be caught red-handed. Boletim do Museu<br />

Municipal do Funchal, Sup. 2, 181-198.<br />

May, R.M. (1999) What we do and do not know about the diversity of life on earth. In Perspectives in Ecology (ed. A.<br />

Farina) pp. 33-40. Backhuys Publisher, Leiden, NL.<br />

Moore, R., Clark, W.D. & Stern, K.R. (1995) Botany. Toronto: Wm. C. Brown Publishers.<br />

Platia, G. & Borges, P.A.V. (2002) Description of a new species of Athous and record of the female of A. azoricus Platia &<br />

Gudenzi from the Azores (Coleoptera, Elateri<strong>da</strong>e). Elytron, 16, 91-95.<br />

Quartau, J.A. & Borges, P.A.V. (2003) A new species of the genus Aphrodes Curtis from the Azores (Hemiptera,<br />

Cicadelli<strong>da</strong>e). Bocagiana, 213, 1-11<br />

Ribeiro, S.P., Borges, P.A.V., Gaspar, C., Melo, C., Serrano, A.R.M., Amaral, J., Aguiar, C., André, G. & Quartau, J.A.<br />

(<strong>2005</strong>) Canopy insect herbivores in the Azorean Laurisilva forests: key host plant species in a highly generalist insect<br />

community. Ecography, 28, 315-330.<br />

Ribes, J & Borges, P.A.V. (2001) A new subspecies of Orthotylus junipericola Linnavuori, 1965 (Heteroptera; Miri<strong>da</strong>e) from<br />

the Azores. Arquipélago. Life and Marine Sciences, 18A, 1-4.<br />

Santos, A.M.C., Borges, P.A.V. & Lopes, D.J.L (<strong>2005</strong>) Parasitic Hymenoptera (Hymenoptera, Parasitica) diversity in fruit<br />

orchards from Terceira island (Azores). Boletim do Museu Municipal do Funchal, in press.<br />

Schumacker, R. (2001) The liverwort flora of the Azores: brief historical outline, present knowledge, endemics and<br />

phytogeographical aspects. Belgium Journal of Botany, 134, 51-63.<br />

Sérgio, C. (1985) Notulae Bryoflorae Macaronesicae I. Portugaliae Acta Biologica, Série B, 14, 161-180.<br />

Sérgio, C. (1991) Notulae Bryoflorae Macaronesicae II. Portugaliae Acta Biologica, Série B, 15, 419-424.<br />

Sérgio, C. (1997) Notulae Bryoflorae Macaronesicae IV. Portugaliae Acta Biologica, Série B, 17, 265-269.<br />

Sergio, C. & Carvalho, S. (2003) Annotated catalogue of Portuguese bryophytes. Separata <strong>da</strong> Portugaliae Acta Biologica,<br />

21, 5-230.<br />

67


Silva, L. (2001) Plantas vasculares invasoras no arquipélago <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Ph. D. thesis, Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Ponta<br />

Delga<strong>da</strong>.<br />

Silva, L. & Smith, C.W. (2004) A characterization of the non-indigenous flora of the Azores Archipelago. Biological<br />

Invasions, 6, 193-204.<br />

Sjögren, E. (1978) Bryophyte vegetation in the Azores Islands. Memórias <strong>da</strong> Socie<strong>da</strong>de Broteriana, 26, 1-273.<br />

Sjögren, E. (1990) Bryophyte flora and vegetation on the island of Graciosa (Azores) - with remarks on floristic diversity of<br />

the Azorean islands. Arquipélago. Life and Earth Sciences, 8, 63-96.<br />

Sjögren, E. (1993) Bryophyte flora and vegetation on the island of Corvo (Azores). Arquipélago. Life and Marine Sciences,<br />

11, 17-48<br />

Stech, M., Ros, R.M. & Werner, O. (2001) The taxonomic status of Thamnobryum maderense (Kindb.) Hedenäs (Bryopsi<strong>da</strong>)<br />

as inferred from molecular <strong>da</strong>ta. Nova Hedwigia, 72, 251–257.<br />

Wilson, E.O. (1997) Introduction. In: Biodiversity II – Understanding and Protecting Our Biological resources (<strong>eds</strong>. M.L.<br />

Reaka-Kudla, D.E. Wilson & E.O. Wilson), pp. 1-3. Joseph Henry Press, Washington, D.C.<br />

68


3. A UTILIZAÇÃO DO ATLANTIS – TIERRA 2.0 E DE<br />

FERRAMENTAS SIG PARA PREDIZER A DISTRIBUIÇÃO<br />

ESPACIAL E A ADEQUAÇÃO DO HABITAT DE<br />

ESPÉCIES ENDÉMICAS.<br />

USING ATLANTIS – TIERRA 2.0 AND GIS<br />

ENVIRONMENTAL INFORMATION TO PREDICT THE<br />

SPATIAL DISTRIBUTION AND HABITAT<br />

SUITABILITY OF ENDEMIC SPECIES


CAPÍTULO 3<br />

CHAPTER 3<br />

A UTILIZAÇÃO DO ATLANTIS – TIERRA 2.0 E DE FERRAMENTAS<br />

SIG PARA PREDIZER A DISTRIBUIÇÃO ESPACIAL E A ADEQUAÇÃO<br />

DO HABITAT DE ESPÉCIES ENDÉMICAS.<br />

USING ATLANTIS – TIERRA 2.0 AND GIS ENVIRONMENTAL<br />

INFORMATION TO PREDICT THE SPATIAL DISTRIBUTION AND<br />

HABITAT SUITABILITY OF ENDEMIC SPECIES<br />

Joaquín Hortal 1,2* , Paulo A. V. Borges 1* , Francisco Dinis 1 , Alberto Jiménez-Valverde 2 ,<br />

Rosa M. Chefaoui 2 , Jorge M. Lobo 2 , Sandra Jarroca 1 , Eduardo Brito de Azevedo 1 ,<br />

Conceição Rodrigues 1 , João Madruga 1 , Jorge Pinheiro 1 , Rosalina Gabriel 1 , Francisco<br />

Cota Rodrigues 1 & Ana R. Pereira 1<br />

1Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo, Terceira, <strong>Açores</strong>,<br />

Portugal.<br />

2Departamento de Biodiversi<strong>da</strong>d y Biología Evolutiva, Museo Nacional de Ciencias Naturales, C/ José Gutiérrez Abascal, 2,<br />

28006 Madrid, Spain.<br />

*e-mail: jhortal@mncn.csic.es (JH), pborges@mail.angra.uac.pt (PAVB)<br />

71


Resumo: O conhecimento <strong>da</strong> distribuição de espécies<br />

raras requer muito esforço devido às dificul<strong>da</strong>des<br />

inerentes à detecção <strong>da</strong>s suas populações.<br />

Neste capítulo, apresenta-se um exemplo de modelação<br />

<strong>da</strong> distribuição potencial de espécies endémicas<br />

de insectos, que constituem uma preocupação<br />

de conservação nos <strong>Açores</strong>. São analisa<strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />

extraí<strong>dos</strong> <strong>da</strong> base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> ATLANTIS com o<br />

objectivo de desenvolver mapas preditivos <strong>da</strong><br />

distribuição de quatro escaravelhos endémicos<br />

(Insecta, Coleoptera) na ilha Terceira: Cedrorum<br />

azoricus azoricus Borges & Serrano, 1993; Trechus<br />

terceiranus Machado, 1988; Trechus terrabravensis<br />

Borges, Serrano & Amorim, 2004; e Alestrus<br />

dolosus (Crotch, 1867). São usa<strong>da</strong>s duas técnicas<br />

amplamente aplica<strong>da</strong>s nestas situações (BIOCLIM<br />

e BioMapper) de forma a desenvolver os mapas de<br />

distribuição, mas igualmente a obter a descrição do<br />

nicho ecológico de ca<strong>da</strong> espécie. To<strong>da</strong>s as espécies,<br />

excepto T. terceiranus, apresentam grandes restrições<br />

de habitat. As outras três espécies parecem<br />

estar ambientalmente restringi<strong>da</strong>s a duas áreas espaciais<br />

bem defini<strong>da</strong>s, localiza<strong>da</strong>s nas partes oeste<br />

(Serra de Santa Bárbara) e central (Terra Brava) <strong>da</strong><br />

ilha Terceira. Contudo, enquanto A. dolosus estará<br />

potencialmente espalhado em ambas as áreas, de<br />

acordo com os seus requisitos de habitat, C.<br />

azoricus azoricus e T. terrabravensis parecem<br />

possuir a<strong>da</strong>ptações ambientais muito mais restritivas.<br />

No entanto, como os <strong>da</strong><strong>dos</strong> sobre a distribuição<br />

conheci<strong>da</strong> destas espécies se revelaram escassos,<br />

a eficácia <strong>dos</strong> mapas de predição não é<br />

propriamente a ideal. Deste modo, é discuti<strong>da</strong> de<br />

forma exaustiva a utili<strong>da</strong>de <strong>da</strong>s técnicas utiliza<strong>da</strong>s,<br />

num contexto de gestão <strong>da</strong> conservação. São igualmente<br />

discuti<strong>dos</strong> os problemas surgi<strong>dos</strong> durante o<br />

processo de modelação <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong> e como estes<br />

podem ser resolvi<strong>dos</strong>. Finalmente são apresenta<strong>da</strong>s<br />

sugestões para melhorar a informação a obter <strong>da</strong><br />

base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> ATLANTIS.<br />

72<br />

Abstract: Ranges of rare species require great<br />

efforts to be mapped due to the low detectability<br />

of their populations. In this chapter, we provide<br />

an example focusing on several endemic insect<br />

species of conservation concern in the Azores.<br />

We explore the use of <strong>da</strong>ta extracted from<br />

ATLANTIS <strong>da</strong>tabase to develop predictive<br />

maps of the distribution of four endemic<br />

beetle species (Insecta, Coleoptera) in Terceira<br />

Island: Cedrorum azoricus azoricus Borges &<br />

Serrano, 1993; Trechus terceiranus Machado,<br />

1988; Trechus terrabravensis Borges, Serrano<br />

& Amorim, 2004; and Alestrus dolosus (Crotch,<br />

1867). We use two widely used methodologies<br />

(BIOCLIM and BioMapper) to develop such<br />

maps, as well as to provide a description of the<br />

niche of these species. All species except for T.<br />

terceiranus presented highly restricted habitat<br />

requirements. The other three species seem to<br />

be environmentally restricted to two spatially<br />

well-defined areas, placed in the west (Serra<br />

de Santa Bárbara) and the centre of the island<br />

(Terra Brava). However, while A. dolosus seems<br />

to be potentially widespread in these two areas<br />

according to its habitat requirements, C. azoricus<br />

azoricus and T. terrabravensis appear to have<br />

very restricted environmental a<strong>da</strong>ptations. As <strong>da</strong>ta<br />

(recorded presences) for these species is scarce,<br />

the performance of the predictions was not ideal.<br />

Therefore, we discuss extensively the utility of<br />

such methodologies in the context of conservation<br />

management. We also discuss how the problems<br />

arose during this work can be overcome, and how<br />

ATLANTIS information could be improved.


1. Introduction<br />

Nowa<strong>da</strong>ys, everybody agrees that the rate species<br />

become extinct is abnormally high. As a<br />

consequence, diversity of life is diminishing<br />

(Lawton & May 1995; Pimm et al. 1995, 1996;<br />

Chapin et al. 2000). This is one of the main<br />

environmental problems mankind has to face<br />

during the XXIth century (http://www.biodiv.org).<br />

Its solution depends on finding the answer to<br />

three consecutive questions: What is the true<br />

extent of the current crisis?; What are we doing<br />

wrong for the crisis to appear in the fist place?;<br />

How can we diminish such critical effects? The<br />

first rational step is to obtain reliable knowledge<br />

of until unknown role of biodiversity and its<br />

functioning. Then we need to concentrate on<br />

how it can be preserved from human-induced<br />

impacts. Thus, scientists from many biological<br />

fields have changed or enlarged the focus of their<br />

investigations to create a new inter-disciplinary<br />

science called Conservation Biology, which tries<br />

to answer these three questions by providing a<br />

framework for the preservation of biodiversity.<br />

Both life and human impacts occur in space.<br />

Therefore, conservation planning is in part a<br />

spatial exercise, where only biodiversity features<br />

that can be mapped are useful (Brooks et al.<br />

2004a). Therefore, the role of biogeography<br />

(the biological field studying the geography of<br />

life; see Brown & Lomolino 1998) is of major<br />

importance to the development of Conservation<br />

Biology. Whittaker and collaborators (<strong>2005</strong>) have<br />

recently defined Conservation Biogeography as<br />

“the application of biogeographical principles,<br />

theories, and analyses, being those concerned with<br />

the distributional dynamics of taxa individually<br />

and collectively, to problems concerning the<br />

conservation of biodiversity”. However, current<br />

knowledge on biodiversity patterns and processes<br />

is yet insufficient to provide social actors and<br />

decision-makers with unquestionable models<br />

and scenarios to be used to decide conservation<br />

policies (see discussion in Whittaker et al. <strong>2005</strong>).<br />

Conservation biology should thus provide a<br />

solid framework to conciliate current knowledge<br />

73<br />

1. Introdução<br />

Presentemente, não existem dúvi<strong>da</strong>s de que a taxa<br />

de extinção de espécies é anormalmente eleva<strong>da</strong>,<br />

estando a diversi<strong>da</strong>de biológica a diminuir (Lawton<br />

& May 1995; Pimm et al. 1995, 1996; Chapin et al.<br />

2000), sendo esta diminuição um <strong>dos</strong> maiores problemas<br />

ambientais que a espécie humana tem de<br />

enfrentar durante o séc XXI (http://www.biodiv.org).<br />

A sua solução depende <strong>da</strong> resposta sucessiva a três<br />

questões: Qual a ver<strong>da</strong>deira extensão <strong>da</strong> crise<br />

actual?; Que estamos a fazer de modo errado que<br />

deu origem à crise existente?; Como podemos diminuir<br />

o impacto desses efeitos críticos? O primeiro<br />

passo racional para resolver o problema será obter<br />

um melhor conhecimento acerca do papel <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de<br />

e do seu funcionamento e também como<br />

pode ser defendi<strong>da</strong> de impactos induzi<strong>dos</strong> pelos<br />

seres humanos. Nesse sentido, cientistas de muitos<br />

campos <strong>da</strong> Biologia modificaram ou alargaram o<br />

foco <strong>da</strong>s suas investigações para formar uma nova<br />

ciência interdisciplinar, a biologia <strong>da</strong> Conservação,<br />

que tenta responder às três questões apresenta<strong>da</strong>s<br />

fornecendo uma estrutura para a planificação <strong>da</strong><br />

preservação <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de.<br />

O espaço é necessário à vi<strong>da</strong>, e é no espaço que<br />

se observam os impactos que se exercem sobre os<br />

seres vivos. Consequentemente, a planificação <strong>da</strong><br />

conservação é em parte um exercício espacial, onde<br />

apenas as características <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de que<br />

podem ser cartografa<strong>da</strong>s são úteis (Brooks et al.<br />

2004a). O papel <strong>da</strong> biogeografia (campo biológico<br />

que estu<strong>da</strong> a geografia <strong>dos</strong> seres vivos; ver Brown<br />

& Lomolino 1998) é essencial para o desenvolvimento<br />

<strong>da</strong> Biologia <strong>da</strong> Conservação. Whittaker e os<br />

seus colaboradores (<strong>2005</strong>) definiram recentemente<br />

Biogeografia <strong>da</strong> Conservação como “a aplicação<br />

de princípios biogeográficos, teorias e análises<br />

respeitantes à dinâmica de distribuição de taxa,<br />

individuais ou colectivos, a problemas <strong>da</strong> conservação<br />

<strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de”. Contudo, o conhecimento<br />

<strong>dos</strong> padrões e processos <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de é ain<strong>da</strong><br />

insuficiente para fornecer aos actores sociais e aos<br />

decisores, modelos e cenários seguros para a definição<br />

de políticas de conservação (ver discussão<br />

em Whittaker et al. <strong>2005</strong>). A Biologia <strong>da</strong> Con-


servação deve fornecer uma estrutura sóli<strong>da</strong> que<br />

consiga conciliar o conhecimento existente <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de,<br />

valioso mas parcial, com a necessi<strong>da</strong>de<br />

urgente de um “esquema de valoração” onde o<br />

valor de conservação é usado como informação na<br />

geração de processos de decisão (ver Green et al.<br />

<strong>2005</strong> para um exemplo de esquema).<br />

Apresenta-se segui<strong>da</strong>mente um exemplo de como<br />

o conhecimento, ain<strong>da</strong> que incompleto, <strong>da</strong> distribuição<br />

espacial de algumas espécies endémicas<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> na Ilha Terceira, pode ser traduzido em<br />

respostas fiáveis acerca <strong>da</strong> sua ecologia e ocupação<br />

de solo, através <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong> de biodiversi<strong>da</strong>de do<br />

programa ATLANTIS Tierra 2.0, <strong>da</strong> informação<br />

ambiental disponível em ambiente GIS e de algumas<br />

ferramentas estatísticas. Discutem-se ain<strong>da</strong><br />

algumas fragili<strong>da</strong>des e melhorias potenciais deste<br />

conhecimento e como pode esta nova informação<br />

ser integra<strong>da</strong> na política de conservação.<br />

2. Modelação preditiva para o planeamento<br />

<strong>da</strong> conservação<br />

Conservação <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de e bases de <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />

Para preservar as espécies na natureza devemos<br />

conservar os ecossistemas. Contudo, ao basear as<br />

nossas políticas de conservação apenas em tipos de<br />

ecossistemas podemos estar a desvalorizar as espécies<br />

como alvo prioritário <strong>da</strong> conservação (ver<br />

Lobo & Hortal 2003). Territórios pertencendo ao<br />

mesmo tipo de ecossistema ou tipo de uso do solo<br />

(definição em Pressey 2004) podem não incluir as<br />

mesmas espécies. Pode ser argumentado que espécies<br />

que desempenhem papéis semelhantes são redun<strong>da</strong>ntes,<br />

e assim, ao incluir um ou alguns exemplos<br />

de ca<strong>da</strong> tipo de uso do solo (i.e. ecossistemas)<br />

numa rede de reservas é o suficiente para proteger<br />

to<strong>da</strong> a diversi<strong>da</strong>de <strong>da</strong> vi<strong>da</strong>. Contudo, a redundância<br />

é uma <strong>da</strong>s vantagens forneci<strong>da</strong> pela biodiversi<strong>da</strong>de<br />

à natureza. Estas espécies redun<strong>da</strong>ntes são um importante<br />

reservatório de a<strong>da</strong>ptações, tornando-se<br />

mais ou menos abun<strong>da</strong>ntes nos territórios conforme<br />

as alterações <strong>da</strong>s condições. Deste modo, a biodiversi<strong>da</strong>de<br />

proporciona resiliência ao funcionamento<br />

<strong>dos</strong> ecossistemas (Yachi & Loreau 1999; Loreau et<br />

74<br />

on biodiversity, valuable but partial, with the<br />

urgent need of a ‘valorization scheme’ where<br />

conservation value acts as an input for decision<br />

making processes (see Green et al. <strong>2005</strong> for such<br />

an scheme).<br />

We provide an example on how the partial<br />

knowledge about the spatial distribution of a<br />

few Azorean endemic species could be translated<br />

into reliable knowledge about their ecological<br />

and spatial responses in Terceira Island using<br />

ATLANTIS biodiversity <strong>da</strong>tabase, GIS information<br />

and statistic tools. We also discuss current drawbacks<br />

and potential improvements to acquire<br />

such knowledge, and investigate how this new<br />

information can be integrated in conservation<br />

policies.<br />

2. Predictive modelling for Conservation<br />

Planning<br />

Biodiversity conservation and <strong>da</strong>tabases<br />

To preserve species in nature we must conserve<br />

ecosystems. However, basing our conservation<br />

policies just on ecosystem types may underscore<br />

species as conservation targets (see Lobo &<br />

Hortal 2003). The land patches pertaining to<br />

the same kind of ecosystem or land type (see<br />

definition in Pressey 2004) may not host the<br />

same species checklists. It could be argued that<br />

species playing similar roles on similar land<br />

patches are redun<strong>da</strong>nt, so including just one or a<br />

few examples of each land type (i.e. ecosystem)<br />

in a reserve network is enough to protect all the<br />

diversity of life.<br />

However, redun<strong>da</strong>ncy is one of the advantages<br />

provided by biodiversity to nature. These redun<strong>da</strong>nt<br />

species are an important reservoir of<br />

a<strong>da</strong>ptations, becoming more or less abun<strong>da</strong>nt<br />

in land patches as conditions change. This way,<br />

biodiversity provides resiliency to ecosystem<br />

functioning (Yachi & Loreau 1999; Loreau et<br />

al. 2003). If our aim is to preserve biodiversity,<br />

species-based conservation programmes will<br />

capture much more of other kinds of diversity, not


only ecological ones, as well as the functions that<br />

biodiversity performs (Kitching 2000). Therefore,<br />

designing effective conservation policies requires<br />

a detailed knowledge of the spatial distribution<br />

of organisms (Miller 1994; Dennis & Williams<br />

1995).<br />

Using information of known taxa to define<br />

conservation priorities would at least guarantee<br />

their coverage as conservation targets in their own<br />

right (Brooks et al. 2004b).<br />

Nowa<strong>da</strong>ys, computing tools and informationstorage<br />

systems help in the design of protecte<strong>da</strong>rea<br />

networks that could be effective for all<br />

species within the territory considered. They<br />

facilitate i) the selection of biodiversity hotspots<br />

within national territories, and ii) the identification<br />

of sets of territorial units that would maximise<br />

the number and diversity of effectively protected<br />

species (see examples for mainland Portugal<br />

in Hortal et al. 2001, 2004 for the former, and<br />

in Araújo 1999, 2004 for the latter). Extensive<br />

and reliable biodiversity <strong>da</strong>ta will thus result in<br />

successful conservation programmes.<br />

Data on the distribution of species provide<br />

the only information available to describe geographic<br />

patterns of biodiversity. In order to<br />

avoid the simplification of using the distribution<br />

of a reduced number of species to describe<br />

biodiversity, it is necessary to compile as much<br />

information about species distributions as possible.<br />

This is one of the main aims of Project<br />

ATLÂNTICO (see Chapter 1). The more detailed<br />

the information is (both at spatial location and<br />

habitat description fields), the more useful it is<br />

for the monitoring and conservation of regional<br />

biodiversity (Austin 1998).<br />

Species distribution ranges are dynamic and,<br />

due to population dynamics, they will be more<br />

likely to be reliable if maps based on spatial time<br />

series <strong>da</strong>ta longer than the species generation<br />

time are used to establish them (Fortin et al.<br />

<strong>2005</strong>). Here, the role of the Natural History<br />

Museums and private collections and of former<br />

<strong>da</strong>ta stored in the scientific literature has became<br />

central, acting as a record of the past and present<br />

distribution of species, as well as of the temporal<br />

75<br />

al. 2003). Se o nosso objectivo é preservar a biodiversi<strong>da</strong>de,<br />

programas de conservação basea<strong>dos</strong><br />

em espécies vão capturar muitos outros tipos de<br />

diversi<strong>da</strong>de, não apenas ecológica, e ain<strong>da</strong> as funções<br />

que a biodiversi<strong>da</strong>de desempenha (Kitching<br />

2000). Assim, a concepção de políticas de conservação<br />

eficazes requer um conhecimento detalhado <strong>da</strong><br />

distribuição <strong>dos</strong> organismos (Miller 1994; Dennis<br />

& Williams 1995). Usando a informação de taxa<br />

conheci<strong>dos</strong> para definir as priori<strong>da</strong>des <strong>da</strong> conservação<br />

permitiria pelo menos garantir a sua cobertura<br />

como alvos de conservação de direito próprio<br />

(Brooks et al. 2004b).<br />

Presentemente, as ferramentas de computação e<br />

os sistemas de armazenamento de informação auxiliam<br />

na delimitação de redes de áreas protegi<strong>da</strong>s<br />

que podem ser eficazes para to<strong>da</strong>s as espécies dentro<br />

do território considerado. Facilitam i) a selecção<br />

de locais ricos em biodiversi<strong>da</strong>de nos territórios<br />

nacionais, e ii) a identificação de conjuntos de uni<strong>da</strong>des<br />

territoriais que maximizariam o número e a<br />

diversi<strong>da</strong>de de espécies efectivamente protegi<strong>da</strong>s<br />

(ver exemplos para Portugal continental em Hortal<br />

et al. 2001, 2004 para o primeiro caso e em Araújo<br />

1999, 2004 para o segundo). Da<strong>dos</strong> de biodiversi<strong>da</strong>de<br />

detalha<strong>dos</strong> e precisos resultarão em programas<br />

de conservação com sucesso.<br />

Os <strong>da</strong><strong>dos</strong> de distribuição <strong>da</strong>s espécies fornecem<br />

a única informação disponível para a descrição de<br />

padrões de biodiversi<strong>da</strong>de geográficos. Para evitar a<br />

simplificação de usar um número reduzido de espécies<br />

na descrição <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de, é necessário<br />

compilar tanta informação quanta possível acerca<br />

<strong>da</strong>s várias distribuições espaciais. Este é um <strong>dos</strong><br />

principais objectivos do Projecto ATLÂNTICO (ver<br />

Capítulo 1). É certo que quanto mais detalha<strong>da</strong> for<br />

a informação (tanto no campo <strong>da</strong> localização espacial<br />

como no <strong>da</strong> descrição do habitat) maior a sua<br />

utili<strong>da</strong>de para a monitorização e conservação <strong>da</strong><br />

biodiversi<strong>da</strong>de regional (Austin 1998). Os limites<br />

geográficos <strong>da</strong> distribuição <strong>da</strong>s espécies são dinâmicos,<br />

e devido à própria dinâmica <strong>da</strong>s populações,<br />

os mapas de distribuição serão tanto mais precisos<br />

quanto mais longas as séries temporais que estão na<br />

sua base; estas séries devem ser superiores ao tempo<br />

necessário para o estabelecimento de uma gera-


ção (Fortin et al. <strong>2005</strong>). Deste modo, o papel <strong>dos</strong><br />

Museus de História Natural, <strong>da</strong>s colecções priva<strong>da</strong>s<br />

e de informação antiga regista<strong>da</strong> na literatura científica<br />

é de primordial importância, funcionando como<br />

um registo <strong>da</strong>s distribuições passa<strong>da</strong>s e presentes,<br />

assim como <strong>da</strong>s alterações nos padrões de biodiversi<strong>da</strong>de<br />

(ver Suarez & Tsutsui 2004; Graham et al.<br />

2004). Muitas iniciativas dedicam-se presentemente<br />

a recolher extensos <strong>da</strong><strong>dos</strong> de distribuição para os<br />

vários tipos de organismos (ver Edwards et al.<br />

2000). Estes Atlas e bases de <strong>da</strong><strong>dos</strong> biológicos<br />

melhoraram o conhecimento <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de<br />

(Graham et al. 2004). Estas compilações exaustivas<br />

facultam uma vasta quanti<strong>da</strong>de de informação acerca<br />

de um número crescente de espécies e taxa superiores.<br />

De entre estas iniciativas destaca-se o GBIF<br />

(Global Biodiversity Information Facility, ver http:/<br />

/www.gbif.org). De algum modo semelhante ao<br />

projecto “Genoma Humano”, esta iniciativa ambiciona<br />

fornecer acesso livre a <strong>da</strong><strong>dos</strong> de biodiversi<strong>da</strong>de,<br />

via Internet.<br />

Os arquipélagos <strong>da</strong> Macaronésia estão actualmente<br />

a desenvolver o seu próprio sistema de informação<br />

de biodiversi<strong>da</strong>de. Nas Ilhas Canárias, a<br />

criação de uma base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> sobre a biodiversi<strong>da</strong>de<br />

terrestre iniciou-se em 1998 (Projecto BIOTA) e<br />

culminou na publicação de uma lista alarga<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />

fauna e flora <strong>da</strong>s Canárias (ver Izquierdo et al.<br />

2001; Zurita & Arechavaleta 2003). O governo <strong>da</strong>s<br />

Ilhas Canárias criou um programa de computador<br />

(Atlantis Tierra 2.0) para compilar e analisar as<br />

distribuições espaciais <strong>dos</strong> biota terrestres. Este<br />

programa foi escrito em Visual Basic; utiliza a<br />

linguagem SQL para desenvolver inquéritos e apresenta<br />

uma interface com to<strong>dos</strong> os programas SIG.<br />

Nos arquipélagos <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> e Madeira, a implementação<br />

de bases de <strong>da</strong><strong>dos</strong> de biodiversi<strong>da</strong>de,<br />

utilizando o mesmo programa Atlantis Tierra 2.0,<br />

iniciou-se em 2004. A ideia é coligir to<strong>da</strong> a informação<br />

publica<strong>da</strong> e não publica<strong>da</strong> acerca <strong>da</strong> distribuição<br />

<strong>da</strong>s espécies (por exemplo, colecções entomológicas,<br />

herbários, registos priva<strong>dos</strong> não publica<strong>dos</strong>),<br />

referencia<strong>dos</strong> geograficamente a uma escala<br />

500x500 m (e também a outra de resolução inferior,<br />

5000x5000 m). Uma vez que tal informação esteja<br />

introduzi<strong>da</strong> na base de <strong>da</strong><strong>dos</strong>, pode ser utiliza<strong>da</strong><br />

76<br />

changes in biodiversity patterns (see Suarez<br />

& Tsutsui 2004; Graham et al. 2004). Many<br />

initiatives are now gathering distributional <strong>da</strong>ta of<br />

organisms extensively (see Edwards et al. 2000).<br />

These atlases and biological <strong>da</strong>tabases have<br />

improved biodiversity assessment (Graham et al.<br />

2004).<br />

The exhaustive compilations they provide offer<br />

a vast amount of information about an increasing<br />

number of species and higher taxa. From among<br />

them the GBIF (Global Biodiversity Information<br />

Facility; see http://www.gbif.org) outstands. Similar<br />

to the ‘Human Genome Project’, this global<br />

initiative aims to provide free access to biodiversity<br />

<strong>da</strong>ta via the Internet.<br />

Macaronesian archipelagos are now developing<br />

their own biodiversity information system. In the<br />

Canary Islands, the creation of a <strong>da</strong>tabase on<br />

terrestrial biodiversity started in 1998 (Project<br />

BIOTA) and culminated in the publication of a<br />

comprehensive list of the Canarian fauna and flora<br />

(see Izquierdo et al. 2001; Zurita & Arechavaleta<br />

2003).<br />

The Government of the Canary Islands<br />

created a Software program (Atlantis Tierra 2.0)<br />

to compile and analyse the spatial distribution<br />

of terrestrial biota. This software was written<br />

in Visual Basic, using a common <strong>da</strong>tabase<br />

environment; it uses the SQL language to develop<br />

interrogation queries and has an easy interface<br />

with all GIS software. In the Azorean and<br />

Madeiran archipelagos the implementation of the<br />

biodiversity <strong>da</strong>tabase, using the Software Atlantis<br />

Tierra 2.0, started in 2004.<br />

The idea is to collect all published and<br />

unpublished information on species distribution<br />

(e.g. entomological collections, herbaria, private<br />

unpublished records), geographically referred to a<br />

500x500 m scale (as well as at a lower resolution;<br />

5000x5000 m).<br />

Once such information is introduced in the<br />

<strong>da</strong>ta-base, use it to perform analyses to be applied<br />

in Conservation Management at local and regional<br />

scales. Data on crude species distribution will be<br />

also available in the Internet.


The problem of biodiversity <strong>da</strong>ta coverage: the<br />

Wallacean shortfall<br />

The experience of working in <strong>da</strong>ta-poor areas<br />

leads to the conclusion that such information is not<br />

enough to represent biodiversity patterns (Higgins<br />

et al. 2004; see, e.g. Lobo & Martín-Piera 2002;<br />

Martín-Piera & Lobo 2003).<br />

After an exhaustive compilation, the <strong>da</strong>ta<br />

available in most <strong>da</strong>tabases shows a biased picture,<br />

with a number of spatial and taxonomic gaps. Two<br />

main shortfalls are associated with the use of<br />

biological <strong>da</strong>ta for conservation biogeography (see<br />

Whittaker et al. <strong>2005</strong>):<br />

i) Current knowledge about overall biodiversity<br />

in the world is scarce and taxonomically and<br />

geographically biased (the Linnean shortfall;<br />

Brown & Lomolino 1998).<br />

ii) Adequate distributional <strong>da</strong>ta for many of the<br />

known species and higher taxa is also lacking<br />

(the Wallacean shortfall; Lomolino 2004),<br />

a gap that also suffers from taxonomic and<br />

geographic biases.<br />

These two drawbacks lead to a conservation<br />

paradox: many of the most en<strong>da</strong>ngered species<br />

are also poorly known. Ranges of rare species<br />

require great efforts to be mapped due to the low<br />

detectability of populations, thus being disproportionately<br />

underestimated because any single<br />

presence <strong>da</strong>ta contributes a great proportion to<br />

delimitate it (Gaston 1994) and, in turn, to define<br />

the environmental niche. Here, conservation biogeography<br />

is impelled to go a step further to<br />

obtain a reliable picture of biodiversity.<br />

Although the use of this information is associated<br />

with a number of problems (see, e.g. Dennis<br />

et al. 1999; Dennis & Thomas 2000; Dennis &<br />

Shreeve 2003; Gu & Swihart 2004; Molnar et al.<br />

2004; Higgins et al. 2004; Cowling et al. 2004;<br />

Pressey 2004), this is the only basis available<br />

to describe the spatial distribution of species<br />

(Brooks et al. 2004b) from a pragmatic point of<br />

view. Irrespectively of the development of new<br />

sampling design methodologies (see, e.g. Hortal<br />

& Lobo <strong>2005</strong>; Jiménez-Valverde & Lobo 2004), it<br />

77<br />

para realizar análises úteis na Gestão <strong>da</strong> Conservação<br />

a escalas locais e regionais. Os <strong>da</strong><strong>dos</strong> de distribuição<br />

não trata<strong>dos</strong> ficarão igualmente disponíveis<br />

na Internet.<br />

O problema <strong>da</strong> cobertura de <strong>da</strong><strong>dos</strong> de biodiversi<strong>da</strong>de:<br />

O impedimento de Wallace<br />

A experiência do trabalho em áreas para onde<br />

existem poucos <strong>da</strong><strong>dos</strong> de distribuição mostra que<br />

essa informação não é suficiente para representar<br />

os padrões de biodiversi<strong>da</strong>de (Higgins et al. 2004;<br />

ver igualmente Lobo & Martín-Piera 2002; Martín-<br />

Piera & Lobo 2003). Após uma compilação exaustiva,<br />

os <strong>da</strong><strong>dos</strong> disponíveis na maioria <strong>da</strong>s bases de<br />

<strong>da</strong><strong>dos</strong> mostram um cenário distorcido, com um certo<br />

número de imprecisões espaciais e taxonómicas.<br />

Existem dois problemas principais associa<strong>dos</strong> ao<br />

uso de <strong>da</strong><strong>dos</strong> biológicos para a conservação biogeográfica<br />

(ver Whittaker et al. <strong>2005</strong>):<br />

i) O conhecimento presente acerca <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de<br />

geral do mundo é escasso e com distorções<br />

taxonómicas e geográficas (Impedimento<br />

Lineano; Brown & Lomolino 1998).<br />

ii) Faltam igualmente <strong>da</strong><strong>dos</strong> de distribuição adequa<strong>dos</strong><br />

para muitas <strong>da</strong>s espécies e taxa superiores<br />

(Impedimento de Wallace; Lomolino<br />

2004), uma dificul<strong>da</strong>de que também inclui distorções<br />

taxonómicas e geográficas.<br />

Estes dois problemas levam a um paradoxo de<br />

conservação: muitas <strong>da</strong>s espécies mais ameaça<strong>da</strong>s<br />

encontram-se também entre as menos conheci<strong>da</strong>s.<br />

Os limites de distribuição <strong>da</strong>s espécies raras necessitam<br />

de grande esforço para ser cartografa<strong>da</strong>s<br />

devido à baixa detectabili<strong>da</strong>de <strong>da</strong>s populações, ficando<br />

assim desproporcionalmente sub-estima<strong>da</strong>s<br />

uma vez que um único valor de presença contribui<br />

em grande proporção para a delimitar (Gaston<br />

1994) e, por sua vez, para definir o seu nicho<br />

ambiental. Nestas circunstâncias, a conservação<br />

biogeográfica é impeli<strong>da</strong> a <strong>da</strong>r novos passos para<br />

obter um cenário mais correcto <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de.<br />

De um ponto de vista pragmático, embora a<br />

utilização desta informação esteja associa<strong>da</strong> a<br />

numerosos problemas (e.g. Dennis et al. 1999;<br />

Dennis & Thomas 2000; Dennis & Shreeve 2003;<br />

Gu & Swihart 2004; Molnar et al. 2004; Higgins


et al. 2004; Cowling et al. 2004; Pressey 2004),<br />

esta é a única base disponível para descrever a distribuição<br />

espacial <strong>da</strong>s espécies (Brooks et al.<br />

2004b). Independentemente do desenvolvimento de<br />

novas metodologias de amostragem (e.g. Hortal &<br />

Lobo <strong>2005</strong>; Jiménez-Valverde & Lobo 2004), está<br />

longe de ser realista pensar em obter uma boa cobertura<br />

de biodiversi<strong>da</strong>de através de inventários<br />

exaustivos. Assim, muitos autores propuseram como<br />

alternativa a modelação <strong>da</strong> distribuição espacial<br />

e geográfica <strong>da</strong>s espécies (Scott 1998; Lobo 2000).<br />

Esta aproximação pode ser muito interessante sobretudo<br />

para a maioria <strong>da</strong>s espécies raras, ou em<br />

perigo ou com distribuição restrita, para as quais<br />

<strong>da</strong><strong>dos</strong> de confiança de distribuição são escassos<br />

e/ou ausentes. Neste capítulo, apresentamos um<br />

exemplo usando várias espécies endémicas de insectos<br />

que constituem uma preocupação de conservação<br />

na Ilha Terceira. Apesar de serem utiliza<strong>da</strong>s<br />

várias técnicas de modelação, são igualmente<br />

identifica<strong>dos</strong> alguns problemas inerentes a este tipo<br />

de aproximação (ver a seguir).<br />

Ferramentas SIG e modelação preditiva<br />

Desde o início <strong>dos</strong> anos 90, o desenvolvimento de<br />

computadores pessoais e programas especializa<strong>dos</strong><br />

melhorou a análise de <strong>da</strong><strong>dos</strong> ambientais e biológicos<br />

(Johnston 1999). Bases de <strong>da</strong><strong>dos</strong> tradicionais,<br />

amplamente utiliza<strong>da</strong>s para acumular informação<br />

biológica, podem ser facilmente associa<strong>da</strong>s a<br />

Sistemas de Informação Geográfica (SIG) utilizando<br />

a sua componente espacial (e.g. a localização espacial<br />

de um determinado local de amostragem, de<br />

um fragmento de floresta natural ou o local onde<br />

um milhafre <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> [Buteo buteo rothschildi]<br />

foi avistado). As actuais ferramentas SIG permitem<br />

gerir espacialmente bases de <strong>da</strong><strong>dos</strong> explícitas (onde<br />

a informação regista<strong>da</strong> fica geograficamente localiza<strong>da</strong>)<br />

e analisar os <strong>da</strong><strong>dos</strong> armazena<strong>dos</strong>. Além disso,<br />

há ain<strong>da</strong> uma grande quanti<strong>da</strong>de de informação<br />

ambiental desenvolvi<strong>da</strong> e acumula<strong>da</strong> em ambientes<br />

SIG. O actual desenvolvimento de programas estatísticos<br />

e geoestatísticos (estatística geográfica)<br />

permite analisar e modelar esta informação. Finalmente,<br />

mas não menos importante, os desenvolvimentos<br />

na teoria ecológica e biogeográfica foram<br />

78<br />

is far from realistic to obtain a good biodiversity<br />

coverage through exhaustive inventories. As a consequence,<br />

many authors have proposed to model<br />

the spatial distribution and geographic responses<br />

on the species as an alternative (Scott 1998; Lobo<br />

2000). This approach could be quite interesting for<br />

most rare, restricted and en<strong>da</strong>ngered species, for<br />

which reliable <strong>da</strong>ta is scarce and/or lacking.<br />

In this chapter, we provide an example<br />

focusing on several endemic insect species of<br />

conservation concern in Terceira Island. Although<br />

modelling techniques are used, several problems<br />

concerning the application of such an approach<br />

are also identified (see below).<br />

GIS tools and predictive modelling<br />

Since the early 1990s, the development of<br />

Personal Computers and specialized software has<br />

improved the analysis of biological and environmental<br />

<strong>da</strong>ta (Johnston 1999). Traditional <strong>da</strong>tabases<br />

are extensively used to store biological information.<br />

These <strong>da</strong>ta can be easily linked to a Geographic<br />

Information System (GIS) using its spatial<br />

component (e.g. the spatial location of the site<br />

where an Azorean buzzard individual [Buteo buteo<br />

rothschildi] was sighted, a laurisilva forest<br />

remnant exists, or a given survey took place).<br />

Current GIS tools allow to manage spatially<br />

explicit <strong>da</strong>tabases (where the recorded information<br />

is geographically located), and to analyze the<br />

stored <strong>da</strong>ta. In addition, there is a high amount of<br />

environmental information developed and stored<br />

in GIS environments.<br />

Current development of statistic packages and<br />

geostatistics (geographic statistics) allow analyzing<br />

and modelling such information. Finally, developments<br />

of ecological and biogeographic theories<br />

have been translated into different methodologies,<br />

which are able to predict the distribution ranges<br />

and habitat suitability of species (see reviews at<br />

Guisan & Zimmermann 2000; Scott et al. 2002;<br />

Ferrier et al. 2002).<br />

Most of these methodologies are based on<br />

modelling the responses of the species to


environmental conditions (i.e. modelling the<br />

environmental niche). According to Austin et al.<br />

(1990) the relationship of environmental gradients<br />

(temperature, precipitation, humidity, etc.) and the<br />

adequacy for the survival of the populations of a<br />

species follows a hump-shaped curve.<br />

If such relationship with the environmental<br />

gradient (or gradients) is modelled using statistical<br />

tools (e.g. multiple regression), we obtain a model<br />

of the potential response of the species to such<br />

gradient(s) (see as example Fig. 1). This response<br />

can be modelled using presence and absence<br />

points (respectively, sites where the species has<br />

been recorded and others where it has been<br />

proven that it is not present).<br />

The obtained models can serve as functions<br />

that compare environmental conditions with their<br />

suitability for the establishment of the species.<br />

These functions can be mapped using GIS tools<br />

and environmental information. The assembled<br />

map shows the potential distribution of the<br />

studied species, i.e. where the species might live<br />

and/or establish populations.<br />

Such predictive models can easily be made<br />

from <strong>da</strong>ta for the presence and the absence of<br />

the species (see examples at Osborne & Tigar<br />

1992; Brito et al. 1999). However, before using<br />

such information, it is necessary to previously<br />

distinguish true absences from a mere lack of<br />

information (see Gu & Swihart 2004 or discussion<br />

at Thuiller et al. 2004 and Araújo et al. <strong>2005</strong>).<br />

Presence <strong>da</strong>ta usually correspond to the true<br />

presence of the species, at least at the time<br />

they were recorded; only incorrect taxonomic<br />

identifications produce erroneous presences in<br />

<strong>da</strong>ta. In contrast to that, absences (interpreted as<br />

the lack of records of a species at a given site)<br />

could be the result of two factors: either the<br />

species is not present or, although it is present, it<br />

has not been recorded due to a lack of sampling<br />

effort or their cryptic nature.<br />

From this, one can deduce that false absences<br />

are much more common than false presences.<br />

Therefore, we need to remove these inaccurate<br />

<strong>da</strong>ta from distributional maps (Palmer et al. 2003)<br />

and, specially, to be sure about the reliability of<br />

79<br />

traduzi<strong>dos</strong> em diferentes metodologias capazes de<br />

predizer os limites de distribuição e a adequação<br />

do habitat para as espécies (ver revisões em Guisan<br />

& Zimmermann 2000; Scott et al. 2002; Ferrier et<br />

al. 2002).<br />

A maioria destas metodologias é basea<strong>da</strong> em<br />

modelos de resposta de espécies a condições ambientais,<br />

quer dizer ao seu nicho ambiental. De<br />

acordo com Austin et al. (1990), a relação entre<br />

gradientes ambientais (temperatura, precipitação,<br />

humi<strong>da</strong>de, etc.) e a adequação para a sobrevivência<br />

<strong>da</strong>s populações de uma espécie segue uma curva<br />

normal. Se tal relação com o gradiente ambiental<br />

(ou gradientes) é modelado utilizando ferramentas<br />

estatísticas (e.g. regressão múltipla), obtém-se um<br />

modelo de resposta potencial <strong>da</strong> espécie a tal(ais)<br />

gradiente(s) (ver exemplo na Fig. 1). Esta resposta<br />

pode ser modela<strong>da</strong> utilizando pontos de presença e<br />

de ausência (respectivamente, locais onde as espécies<br />

foram regista<strong>da</strong>s e onde foi evidencia<strong>da</strong> a<br />

sua ausência). Os modelos obti<strong>dos</strong> constituem<br />

assim funções, que relacionam condições ambientais<br />

com a possibili<strong>da</strong>de de estabelecimento de espécies.<br />

Estas funções podem ser cartografa<strong>da</strong>s utilizando<br />

ferramentas SIG e informação ambiental. Os mapas<br />

obti<strong>dos</strong> mostram a distribuição potencial <strong>da</strong>s espécies<br />

estu<strong>da</strong><strong>da</strong>s, quer dizer, o local onde as espécies<br />

poderão viver e/ou estabelecer populações.<br />

Os modelos preditivos podem ser cria<strong>dos</strong> facilmente,<br />

a partir de <strong>da</strong><strong>dos</strong> de presença e ausência <strong>da</strong><br />

espécie (ver exemplos em Osborne & Tigar 1992;<br />

Brito et al. 1999). Contudo, antes de utilizar esta<br />

informação, é necessário separar previamente as<br />

ver<strong>da</strong>deiras ausências <strong>da</strong> mera falta de informação<br />

(ver Gu & Swihart 2004 ou a discussão em Thuiller<br />

et al. 2004 e Araújo et al. <strong>2005</strong>). Os <strong>da</strong><strong>dos</strong> de presença<br />

correspondem à ver<strong>da</strong>deira presença <strong>da</strong> espécie,<br />

pelo menos à <strong>da</strong>ta do registo, e apenas identificações<br />

taxonómicas erróneas produzirão erros nos<br />

<strong>da</strong><strong>dos</strong>. Pelo contrário, a ausência de registos de uma<br />

espécie num <strong>da</strong>do local pode ser atribuí<strong>da</strong> à ver<strong>da</strong>deira<br />

ausência <strong>da</strong> espécie, ou à ausência de registo,<br />

quer por falta de um esforço de amostragem eficaz,<br />

quer pelo seu carácter críptico. Como as falsas ausências<br />

são muito mais comuns que as falsas presenças,<br />

torna-se necessário filtrar este ruído <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong>


Figura 1. Adequação de Habitat para Trechus terrabravensis Borges, Serrano & Amorim, 2004 (Insecta, Coleoptera, Carabi<strong>da</strong>e)<br />

ao longo do gradiente ambiental principal na Ilha Terceira (ENFA_01; valores negativos correspondem a áreas mais quentes,<br />

com menor precipitação e humi<strong>da</strong>des relativas mais baixas; ver uma descrição abaixo e na Fig. 4). As condições ambientais<br />

alteram-se desde as temperaturas mais eleva<strong>da</strong>s e precipitações mais baixas, à esquer<strong>da</strong>, para precipitações mais altas e temperaturas<br />

mais baixas, à direita. A Adequação de Habitat representa a adequabili<strong>da</strong>de (de zero a 100) <strong>da</strong>s condições ambientais<br />

para a sobrevivência <strong>da</strong> espécie através do gradiente. O óptimo <strong>da</strong> espécie é encontrado na parte mais húmi<strong>da</strong> do gradiente.<br />

Figure 1. Habitat Suitability for Trechus terrabravensis Borges, Serrano & Amorim, 2004 (Insecta, Coleoptera, Carabi<strong>da</strong>e)<br />

along the main environmental gradient in Terceira Island (ENFA_01; negative values are warmer areas with less precipitation<br />

and relative humidity, and positive values are relatively colder areas with extreme precipitation and humidity; see description<br />

below, and Fig. 4). Environmental conditions change from higher temperatures and lower precipitation on the left, to higher<br />

precipitation and lower temperatures on the right. Habitat Suitability represents the adequacy (from 0 to 100) of environmental<br />

conditions for the survival of the species throughout the gradient. Species optimum is found in the humid part of the gradient.<br />

<strong>dos</strong> mapas de distribuição (Palmer et al. 2003) e,<br />

especialmente, assegurar-se de que são utiliza<strong>da</strong>s as<br />

ver<strong>da</strong>deiras ausências (Anderson 2003). Contudo,<br />

mesmo quando não se consegue fazer esta distinção,<br />

é possível estimar a distribuição potencial de uma<br />

espécie, partindo apenas <strong>da</strong> informação acerca <strong>da</strong>s<br />

presenças, utilizando diversas ferramentas disponíveis<br />

(ver por exemplo http://www.unil.ch/biomapper,<br />

http://www.cifor.cgiar.org/domain/, http://www. floramap-ciat.org/<br />

ou http://tsadev.speciesanalyst.net/).<br />

Estas técnicas tentam determinar os intervalos <strong>da</strong>s<br />

variáveis ambientais onde a espécie pode existir,<br />

tomando em consideração a amplitude <strong>da</strong>s variáveis<br />

ambientais <strong>dos</strong> locais onde a espécie está presente<br />

(modelação basea<strong>da</strong> no nicho). Embora fornecendo<br />

80<br />

absences (Anderson 2003). However, when we are<br />

not able to make such an assessment, it is<br />

possible to use various other ways to estimate<br />

potential distributions solely relying on information<br />

about presences (see http://www.unil.ch/<br />

biomapper/, http://www.cifor. cgiar.org/domain/,<br />

http://www.floramap-ciat.org/ or http://tsadev.<br />

speciesanalyst.net/).<br />

These techniques try to determine the intervals<br />

of the environmental variables where a species is<br />

present, taking into account the range of environmental<br />

variables in which the species was present<br />

(niche based modelling). Although this technique<br />

provides a useful alternative in those cases when<br />

<strong>da</strong>ta on absences is not reliable, the subsequent


esults have to be handled with caution (Brotons<br />

et al. 2004) because of the lack of zero points<br />

which would restrict the predictions according to<br />

the environmetal limitations of the species<br />

(Zaniewski et al. 2002; Engler et al. 2004).<br />

Therefore, a greater number of presence points is<br />

needed in order to produce accurate models<br />

(Stockwell & Peterson 2002).<br />

It is important to take into account that environmental<br />

variations are not the only factor<br />

shaping species distribution ranges, leading presence-only<br />

predictive techniques to overestimate<br />

range sizes. Other effects apart from the environmental<br />

responses of the species produce spatial<br />

modifications in their potential distributions,<br />

excluding them from areas where they could<br />

establish populations (Brown et al. 1996; Gaston<br />

2003).<br />

These effects can be corrected using information<br />

on the species absences (that is, including<br />

both 1 and 0 <strong>da</strong>ta), but not using just information<br />

on the presences. Three main sources of such<br />

spatial exclusions can easily be summed up (see<br />

Flather et al. 1997):<br />

- At long and moderate time scales, historical<br />

contingent events shape the distributions of<br />

species (Ricklefs & Schluther 1993; Ricklefs<br />

2004). A given taxon inhabits an area if<br />

suitable environmental conditions are present,<br />

but also if it was able to reach such area,<br />

and has not became extinct. This is specially<br />

important for islands, as their isolation excludes<br />

many species that are unable to reach<br />

them. Many other factors have shaped current<br />

species distributions through the past thousands<br />

of years, such as the effect of glaciations (e.g.<br />

Graham & Grimm 1990; Coope 1994; Dennis<br />

et al. 1995; Hewitt 1999; Hawkins & Porter<br />

2003) and volcanic activity (particularly in<br />

oceanic islands). More recently, human-induced<br />

effects have joined this category, with an effect<br />

on the extinction of species due to the impact<br />

of human activities, and due the introduction<br />

of new species in far-away regions. These<br />

factors are clearly traceable with regard to the<br />

81<br />

uma possibili<strong>da</strong>de interessante, sempre que os <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />

de ausência não são de confiança, os resulta<strong>dos</strong><br />

destas modelações devem ser interpreta<strong>dos</strong> com<br />

precaução (Brotons et al. 2004) devido à ausência<br />

<strong>dos</strong> pontos nulos que obviamente restringiriam as<br />

predições (Zaniewski et al. 2002; Engler et al.<br />

2004) e, assim, um maior número de pontos de<br />

presença é necessário para produzir modelos fiáveis<br />

(Stockwell & Peterson 2002).<br />

É importante considerar que as variações ambientais<br />

não são o único factor a mol<strong>da</strong>r os limites<br />

de distribuição <strong>da</strong>s espécies. De facto, as técnicas de<br />

predição de distribuição basea<strong>da</strong>s unicamente na<br />

presença <strong>da</strong>s espécies tendem a sobrestimar a amplitude<br />

<strong>da</strong>s distribuições. Outros efeitos produzem<br />

modificações espaciais nas distribuições potenciais<br />

<strong>da</strong>s espécies, excluindo-as de áreas onde de acordo<br />

com as variáveis ambientais se poderiam estabelecer<br />

populações (Brown et al. 1996; Gaston 2003). Estes<br />

efeitos podem ser prontamente corrigi<strong>dos</strong> se se utilizar<br />

também informação acerca <strong>da</strong> ausência <strong>da</strong>s<br />

espécies (isto é, incluindo tanto <strong>da</strong><strong>dos</strong> 1 como 0),<br />

mas não usando apenas informação <strong>da</strong>s presenças.<br />

Três principais fontes de exclusão espacial podem<br />

ser facilmente enuncia<strong>da</strong>s (ver Flather et al. 1997):<br />

- Em escalas temporais longas ou modera<strong>da</strong>mente<br />

longas, efeitos históricos mol<strong>da</strong>m a distribuição<br />

<strong>da</strong>s espécies (Ricklefs & Schluther 1993;<br />

Ricklefs 2004). Um <strong>da</strong>do taxon habita uma<br />

área, se há condições ambientais adequa<strong>da</strong>s,<br />

mas também se foi capaz de alcançar essa área<br />

e não se extinguiu. Isto é especialmente importante<br />

em ilhas, uma vez que o seu isolamento<br />

exclui muitas espécies que são incapazes de as<br />

alcançar. Muitos outros factores modelaram as<br />

actuais distribuições de espécies durante os últimos<br />

milhares de anos, tal como o efeito <strong>da</strong>s<br />

glaciações (ver por exemplo, Graham & Grimm<br />

1990; Coope 1994; Dennis et al. 1995; Hewitt<br />

1999; Hawkins & Porter 2003) e <strong>da</strong> activi<strong>da</strong>de<br />

vulcânica (particularmente em ilhas oceânicas).<br />

Mais recentemente, efeitos induzi<strong>dos</strong> pelo homem<br />

têm-se juntado a esta categoria, resultando<br />

na extinção <strong>da</strong>s espécies devido ao impacto <strong>da</strong>s<br />

activi<strong>da</strong>des humanas e devido à introdução de<br />

novas espécies em regiões remotas. Estes facto-


es são claramente perceptíveis em relação à<br />

fauna <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, como pode ser deduzido pelo<br />

estudo <strong>da</strong>s espécies de artrópodes invasoras (ver<br />

Borges et al. <strong>2005</strong>a) ou pela lista de mamíferos<br />

terrestres <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> (ver Apêndice 3). Originalmente<br />

teriam existido apenas duas espécies<br />

(morcegos), enquanto muitas outras espécies<br />

continentais (e.g. ratos, doninhas, etc.) aí se poderiam<br />

ter estabelecido.<br />

- Os processos metapopulacionais podem excluir<br />

uma <strong>da</strong><strong>da</strong> espécie de um conjunto de áreas, num<br />

determinado período de tempo (e.g. Hanski<br />

1999; Roslin & Koivunen 2001 ou Debinski et<br />

al. 2001). Dependendo <strong>da</strong> dinâmica <strong>da</strong>s metapopulações,<br />

nem to<strong>da</strong>s as áreas com o mesmo uso<br />

do solo são ocupa<strong>da</strong>s simultaneamente por indivíduos<br />

de uma <strong>da</strong><strong>da</strong> espécie, mesmo se essa<br />

espécie está espalha<strong>da</strong> por uma determina<strong>da</strong> região,<br />

e aí encontra condições adequa<strong>da</strong>s para a<br />

sua existência.<br />

- A exclusão competitiva entre duas ou mais espécies<br />

pode também desempenhar um papel ao<br />

excluir uma delas de várias áreas (e.g. Brown<br />

1984; Hanski & Cambefort 1991; Levine &<br />

D’Antonio 1999; Anderson et al. 2002; ou Finn<br />

& Gittings 2003). Tal como foi referido, uma<br />

espécie está presente num <strong>da</strong>do local se foi capaz<br />

de aí estabelecer populações. Supondo que<br />

as espécies A e B exploram o mesmo recurso<br />

num <strong>da</strong>do local (por exemplo na alimentação ou<br />

na nidificação), mas a espécie A tem já populações<br />

bem estabeleci<strong>da</strong>s quando chegam os vagabun<strong>dos</strong><br />

(indivíduos migradores) <strong>da</strong> espécie B,<br />

estes seriam incapazes de se alimentar ou nidificar<br />

de modo adequado devido à forte competição<br />

com os indivíduos <strong>da</strong> espécie A.<br />

Uma vez que os efeitos acima referi<strong>dos</strong> podem<br />

excluir uma <strong>da</strong><strong>da</strong> espécie de áreas com condições<br />

teoricamente adequa<strong>da</strong>s para o seu estabelecimento,<br />

ao desenvolver mapas de distribuição potencial devem<br />

ter-se em consideração os aspectos a seguir<br />

enumera<strong>dos</strong>:<br />

Em primeiro lugar, a dimensão <strong>dos</strong> cenários de<br />

modelação preditiva deve ser prepara<strong>da</strong> de acordo<br />

com os limites <strong>da</strong> distribuição <strong>da</strong> espécie, ou de<br />

uma região habita<strong>da</strong> pela espécie. Ao utilizar<br />

82<br />

original Azorean fauna, which did not include<br />

any terrestrial mammals (except bats), while<br />

many continental species could have been able<br />

to establish themselves (as can be deduced<br />

by studying arthropod invasive species; see<br />

Borges et al. <strong>2005</strong>a).<br />

- Metapopulational processes can exclude a<br />

given species from a number of land patches<br />

in a determined period of time (e.g. Hanski<br />

1999; Roslin & Koivunen 2001 or Debinski<br />

et al. 2001). Depending on metapopulation<br />

dynamics, not all patches from a given land<br />

type are occupied at the same time by a given<br />

species, even if such species spread all over<br />

the region, and find suitable conditions in all<br />

patches of such land type.<br />

- Competitive exclusion among two or more<br />

species may also play a role excluding one<br />

of them from several areas (e.g. Brown<br />

1984; Hanski & Cambefort 1991; Levine &<br />

D’Antonio 1999; Anderson et al. 2002; or Finn<br />

& Gittings 2003). As commented before, a<br />

species is present at a given site if it has been<br />

able to establish populations there. Imagine<br />

that species A and B exploit the same resource<br />

(e.g., for feeding or nesting). If species A<br />

has well established populations in a given<br />

site, when vagrants (migratory individuals)<br />

of species B arrive, those would be unable<br />

to feed or nest properly, due to the strong<br />

competition with individuals of species A.<br />

As these three effects can exclude a given<br />

species from areas with suitable conditions, a<br />

number of considerations should be taken into<br />

account when developing actual distribution maps<br />

of such potential distribution maps:<br />

First of all, the extent of predictive modelling<br />

scenarios should be set according to the limits of<br />

the species distribution, or a region inhabited by<br />

the species.<br />

If we use predictive models outside the area<br />

where the species has been found, we are extrapolating<br />

rather than interpolating, so it is necessary<br />

to be very careful about the results<br />

obtained from these models (see Fielding &


Haworth 1995). Areas with high suitability, but<br />

far from presence points, should be carefully<br />

examined. As already shown with regard to the<br />

determination of true absence <strong>da</strong>ta for modelling,<br />

we need to determine if the lack of observations<br />

in such suitable areas is an effect of undersampling,<br />

or if the species is effectively absent<br />

from such places.<br />

Secondly, if information is available about<br />

species traits or historical events that could<br />

have caused the exclusion of the species (e.g.,<br />

the presence of a competitor or food source for<br />

the former, or the area burnt in a known fire or<br />

covered by ice during the last glacial maximum<br />

for the latter), it should be included as a predictor<br />

in the modelling process.<br />

Finally, yet another alternative should be considered.<br />

While including historical, metapopulational<br />

or competition processes in species distribution<br />

modelling is a difficult task, it can be<br />

assumed that their effects usually produce a<br />

spatial pattern, which differs from the pure environmental<br />

response of the species. As we are<br />

modelling spatial patterns of occurrence or habitat<br />

suitability, incorporating the spatial modifications<br />

in to the species environmental response could be<br />

used to overcome the lack of predictors accounting<br />

for such effects.<br />

Here, including latitude and longitude as predictor<br />

variables can lead to good results (Legendre<br />

1993; Legendre & Legendre 1998; see also Lobo<br />

& Martín-Piera 2002; Lobo et al. 2001, 2002;<br />

Hortal et al. 2001, 2004; and Hortal & Lobo<br />

2001, 2002 for several applications).<br />

Recent techniques use space-modified regressions<br />

to such inclusion of purely geographic<br />

patterns (spatial autoregressive models; see<br />

Lichstein et al. 2002; Dark 2004 or Tognelli &<br />

Kelt 2004).<br />

Other authors have explored the idea of using<br />

spatial contagion as a predictor, i.e. the probability<br />

of finding populations from a given species decreases<br />

as distance to known populations of such<br />

species increases (see Araújo & Williams 2000;<br />

Segurado & Araújo 2004). The aim of all these<br />

techniques is to use the spatial structure of <strong>da</strong>ta<br />

83<br />

modelos preditivos fora <strong>da</strong> área onde a espécie foi<br />

encontra<strong>da</strong>, está-se a extrapolar em vez de interpolar,<br />

e é necessário ser especialmente cui<strong>da</strong><strong>dos</strong>o<br />

acerca <strong>da</strong> interpretação <strong>dos</strong> resulta<strong>dos</strong> obti<strong>dos</strong> (ver<br />

Fielding & Haworth 1995). Áreas com eleva<strong>da</strong><br />

adequabili<strong>da</strong>de, mas distantes <strong>dos</strong> pontos de presença<br />

conheci<strong>dos</strong>, devem ser cui<strong>da</strong><strong>dos</strong>amente examina<strong>dos</strong>.<br />

Tal como foi mostrado em relação à determinação<br />

de ver<strong>da</strong>deiras ausências para modelação,<br />

é necessário determinar se a falta de observações<br />

em tais áreas adequa<strong>da</strong>s é um efeito de<br />

sub-amostragem ou se a espécie está efectivamente<br />

ausente desses locais.<br />

Em segundo lugar, a informação disponível<br />

acerca <strong>da</strong>s características <strong>da</strong> espécie (por exemplo,<br />

competidores, alimentos) e de constrangimentos<br />

históricos (por exemplo, incêndios, glaciações) que<br />

poderiam ter levado à sua exclusão <strong>da</strong> área em<br />

estudo deve ser incluí<strong>da</strong> como preditor no processo<br />

de modelação.<br />

Finalmente, apesar <strong>da</strong> inclusão de processos<br />

históricos, de competição ou de dinâmica metapopulacional,<br />

na modelação espacial <strong>da</strong> ocorrência ou<br />

adequação do habitat, ser uma tarefa difícil, pode<br />

ser assumido que os seus efeitos produzem geralmente<br />

um padrão espacial, que difere <strong>da</strong> pura resposta<br />

ambiental <strong>da</strong> espécie e que a incorporação de<br />

modificações espaciais na resposta ambiental <strong>da</strong>s<br />

espécies pode ser utiliza<strong>da</strong> para ultrapassar a ausência<br />

de preditores que explicam esses efeitos.<br />

Neste caso, a inclusão de <strong>da</strong><strong>dos</strong> de latitude e longitude<br />

como variáveis preditivas pode conduzir a<br />

bons resulta<strong>dos</strong> (Legendre 1993; Legendre &<br />

Legendre 1998; ver também Lobo & Martín-Piera<br />

2002; Lobo et al. 2001, 2002; Hortal et al. 2001,<br />

2004; e Hortal & Lobo 2001, 2002 para várias<br />

aplicações). As técnicas mais recentes utilizam<br />

“regressões constrangi<strong>da</strong>s por padrões espaciais”<br />

para as inclusões de padrões puramente geográficos<br />

(modelos espaciais autorregressores; ver Lichstein<br />

et al. 2002; Dark 2004; or Tognelli & Kelt 2004).<br />

Outros autores exploraram a ideia <strong>da</strong> utilização de<br />

contágio espacial como um preditor, i.e. a probabili<strong>da</strong>de<br />

de encontrar populações de uma <strong>da</strong><strong>da</strong><br />

espécie diminui com o aumento <strong>da</strong> distância às<br />

populações conheci<strong>da</strong>s <strong>da</strong> espécie (ver Araújo &


Williams 2000; Segurado & Araújo 2004). O objectivo<br />

de to<strong>da</strong>s as técnicas referi<strong>da</strong>s é utilizar a<br />

estrutura espacial <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong> como um preditor, de<br />

modo a aju<strong>da</strong>r a explicar os padrões espaciais não<br />

explica<strong>dos</strong> pelos preditores convencionais.<br />

Resumindo, existe presentemente uma varie<strong>da</strong>de<br />

de méto<strong>dos</strong> que permitem predizer os limites de distribuição<br />

<strong>da</strong>s espécies. Contudo, estes méto<strong>dos</strong> também<br />

apresentam limitações e problemas vários, que<br />

é importante considerar: i) antes <strong>da</strong> predição (com a<br />

caracterização do nível de confiança e incluindo a<br />

totali<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong> de distribuição); ii) durante o<br />

processo de modelação (com a selecção correcta <strong>dos</strong><br />

procedimentos preditivos, adequa<strong>dos</strong> aos <strong>da</strong><strong>dos</strong> disponíveis);<br />

e iii) após a predição (utilizando mapas<br />

preditivos no seu contexto, e considerando as suas<br />

limitações). Estas técnicas são poderosas, mas não<br />

produzem descrições perfeitas <strong>da</strong> reali<strong>da</strong>de. To<strong>da</strong>via<br />

a sua aplicação cui<strong>da</strong><strong>dos</strong>a é a melhor maneira de as<br />

tornar ferramentas úteis no estudo <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de<br />

e na política de conservação.<br />

3. Um exemplo prático<br />

Apresenta-se segui<strong>da</strong>mente um exemplo de modelação<br />

de distribuição potencial para quatro espécies<br />

de escaravelhos endémicos (Insecta, Coleoptera)<br />

na Ilha Terceira. Modelam-se as distribuições destas<br />

espécies na Ilha Terceira, utilizando dois procedimentos<br />

de modelação de modo a encontrar estimativas<br />

conservadoras <strong>da</strong>s áreas potencialmente adequa<strong>da</strong>s<br />

para receber as suas populações. Comentam-<br />

-se segui<strong>da</strong>mente os ganhos obti<strong>dos</strong> com estas<br />

predições, bem como a sua robustez e limitações.<br />

Estas espécies endémicas pertencem às famílias<br />

Carabi<strong>da</strong>e (Cedrorum azoricus azoricus Borges<br />

& Serrano, 1993; Trechus terceiranus Machado,<br />

1988 e Trechus terrabravensis Borges, Serrano &<br />

Amorim, 2004) e Elateri<strong>da</strong>e (Alestrus dolosus<br />

(Crotch, 1867)) (Fig. 2). Os três escaravelhos<br />

(Carabi<strong>da</strong>e) são to<strong>dos</strong> endémicos <strong>da</strong> ilha Terceira,<br />

enquanto o elaterídeo é endémico do arquipélago<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Um <strong>dos</strong> escaravelhos, T. terceiranus<br />

(Fig. 2c), é uma espécie troglóbia, o que significa<br />

que está a<strong>da</strong>ptado à vi<strong>da</strong> subterrânea e só pode ser<br />

encontrado dentro de tubos de lava, algares vulcâ-<br />

84<br />

as a predictor in order to account for spatial<br />

patterns not explained by conventional predictors.<br />

As we have seen, nowa<strong>da</strong>ys there exits a<br />

variety of methods which allow predicting species<br />

distribution ranges. However, these methods also<br />

present important limitations and drawbacks,<br />

which is important to take into account i) before<br />

the prediction (with an assessment of the reliability<br />

and completeness of distributional <strong>da</strong>ta), ii) during<br />

the modelling process (with a correct selection of<br />

the predictive procedure, suited to the <strong>da</strong>ta<br />

available), and iii) after the prediction (using the<br />

predictive maps in their right context, taking into<br />

account their limitations).<br />

Such techniques are powerful, but do not<br />

produce perfect descriptions of reality. Applying<br />

them with caution is the best way to make them<br />

useful for the study of biodiversity and conservation<br />

policy-making.<br />

3. A practical example<br />

Here we give an example of predictive modelling<br />

for four endemic ground-beetles (Insecta, Coleoptera)<br />

species in Terceira Island. We model the<br />

distributions of these species in Terceira Island,<br />

using two modelling procedures to provide both<br />

conservative and relaxed estimates of the areas<br />

potentially suitable to host their populations. We<br />

then comment on the gains obtained with such<br />

predictions, as well as on their reliability and<br />

limitations.<br />

These endemic species belong to the families<br />

Carabi<strong>da</strong>e (Cedrorum azoricus azoricus Borges<br />

& Serrano, 1993; Trechus terceiranus Machado,<br />

1988 and Trechus terrabravensis Borges, Serrano<br />

& Amorim, 2004) and Elateri<strong>da</strong>e (Alestrus dolosus<br />

(Crotch, 1867)) (Fig. 2).<br />

The three ground-beetles (Carabi<strong>da</strong>e) are all<br />

endemic to Terceira, while the elaterid is an<br />

Azorean endemic species. One of the species T.<br />

terceiranus (Fig. 2c) is a troglobian species,<br />

which means that it is a<strong>da</strong>pted to the subterra<br />

nean life and only found inside lava-tubes,<br />

volcanic pits or in the MSS (“Mesovoid Shallow


a b<br />

c d<br />

Figura 2. Fotos <strong>da</strong>s quatro espécies de escaravelhos: a) Alestrus dolosus (Crotch, 1867); b) Cedrorum azoricus azoricus<br />

Borges & Serrano, 1993; c) Trechus terceiranus Machado, 1988; e d) Trechus terrabravensis Borges, Serrano & Amorim,<br />

2004.<br />

Figure 2. The pictures of the four beetle species: a) Alestrus dolosus (Crotch, 1867); b) Cedrorum azoricus azoricus Borges<br />

& Serrano, 1993; c) Trechus terceiranus Machado, 1988; and d) Trechus terrabravensis Borges, Serrano & Amorim, 2004.<br />

Substratum”) (Borges & Oromí <strong>2005</strong>). Therefore,<br />

recent lava terrain with small crevices is generally<br />

suitable for this species. C. azoricus azoricus<br />

(Fig. 2b) and T. terrabravensis (Fig. 2d) are<br />

species a<strong>da</strong>pted to live in the hyper-humid soil of<br />

the Laurisilva. The elaterid A. dolosus (Fig. 2a) is<br />

commonly found under the bark of the endemic<br />

tree Juniperus brevifolia and also in dead<br />

branches of other trees.<br />

Raw information was obtained from literature<br />

and completed by the recent work of BALA<br />

group (“Biodiversity of Arthropods from the<br />

Laurisilva of the Azores”; Borges et al. 2004,<br />

<strong>2005</strong>b), and is stored in the current version of the<br />

Azorean ATLANTIS <strong>da</strong>tabase (February <strong>2005</strong>). In<br />

this <strong>da</strong>tabase the presence of a species is recorded<br />

at a 500x500 meter grid system, each time has<br />

been captured or observed.<br />

The spatial locations where species were previously<br />

recorded (i.e. their observed distribution)<br />

are shown in Figure 3. Note that the number of<br />

presence points is quite low for all four species,<br />

namely 12 for A. dolosus, 10 for T. terceiranus,<br />

and just 5 for C. azoricus azoricus and 6 for T.<br />

terrabravensis.<br />

85<br />

nicos ou no meio subterrâneo superficial (MSS,<br />

“Mesovoid Shallow Substratum”) (Borges & Oromí<br />

<strong>2005</strong>). Terrenos lávicos recentes, com pequenas crateras,<br />

são geralmente adequa<strong>dos</strong> para esta espécie.<br />

As espécies C. azoricus azoricus (Fig. 2b) e T.<br />

terrabravensis (Fig. 2d) estão a<strong>da</strong>pta<strong>da</strong>s a viver no<br />

solo hiper-húmido <strong>da</strong> Laurissilva. O elaterídeo A.<br />

dolosus (Fig. 2a) é geralmente encontrado sob a<br />

casca <strong>da</strong> árvore endémica, cedro-do-mato Juniperus<br />

brevifolia, e em ramos mortos de outras árvores.<br />

Os <strong>da</strong><strong>dos</strong> foram obti<strong>dos</strong> a partir <strong>da</strong> literatura<br />

e completa<strong>dos</strong> pelo trabalho de campo do grupo<br />

BALA (Biodiversi<strong>da</strong>de de Artrópodes <strong>da</strong> Laurissilva<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>) (Borges et al. 2004, <strong>2005</strong>b), e estão<br />

presentemente armazena<strong>dos</strong> na Base de Da<strong>dos</strong><br />

ATLANTIS (Fevereiro de <strong>2005</strong>). Nesta base de <strong>da</strong><strong>dos</strong>,<br />

a presença <strong>da</strong> espécie é regista<strong>da</strong> numa grelha<br />

de 500x500 m ca<strong>da</strong> vez que foi captura<strong>da</strong> ou observa<strong>da</strong>.<br />

As localizações espaciais onde as espécies<br />

foram previamente regista<strong>da</strong>s (i.e. as suas distribuições<br />

observa<strong>da</strong>s) podem ver-se na Figura 3. Note-se<br />

que o número de pontos de presença é bastante<br />

baixo para ca<strong>da</strong> uma <strong>da</strong>s quatro espécies: 12 para A.<br />

dolosus, 10 para T. terceiranus, e apenas 5 para C.<br />

azoricus azoricus e 6 para T. terrabravensis.


Origem <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong> ambientais<br />

Uma base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> espacial detalha<strong>da</strong>, incluindo<br />

informação explícita sobre a ilha Terceira, está presentemente<br />

armazena<strong>da</strong> em ambiente SIG por F. O.<br />

Dinis, J. Hortal e P. A. V. Borges, no Departamento<br />

de Ciências Agrárias <strong>da</strong> Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>,<br />

utilizando o programa e formatação Idrisi (Clark<br />

Labs 2004). A resolução espacial de mapas “raster”<br />

(os que guar<strong>da</strong>m a informação para ca<strong>da</strong> um <strong>dos</strong><br />

pontos de uma janela bem defini<strong>da</strong>; ver Johnston<br />

1999) nesta base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> SIG é de 100x100 m.<br />

Como a informação biológica foi guar<strong>da</strong><strong>da</strong> numa<br />

resolução inferior (tamanho superior <strong>da</strong> grelha),<br />

to<strong>dos</strong> os mapas <strong>da</strong> base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> foram transforma<strong>dos</strong><br />

para uma resolução de 500x500 m (ver<br />

discussão em Hortal & Lobo 2002, <strong>2005</strong>). Foram<br />

incluí<strong>da</strong>s quatro categorias de mapas e utiliza<strong>da</strong>s<br />

nas análises posteriores:<br />

i) Um modelo de elevação digital (MED, mapa de<br />

altitudes) e mapas deriva<strong>dos</strong>. Um modelo<br />

“raster” de MED foi desenvolvido utilizando a<br />

interpolação <strong>da</strong>s curvas de altitude <strong>da</strong> carta<br />

digital <strong>dos</strong> Serviços Cartográficos do Exército.<br />

O declive e a exposição foram usa<strong>dos</strong> na criação<br />

deste mapa.<br />

Figura 3. Pontos de presença (distribuição observa<strong>da</strong>) <strong>da</strong>s quatro espécies de Coleoptera estu<strong>da</strong><strong>da</strong>s na ilha Terceira. Os<br />

<strong>da</strong><strong>dos</strong> foram obti<strong>dos</strong> a partir <strong>da</strong> versão actual <strong>da</strong> base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> ATLANTIS – <strong>Açores</strong> (Fevereiro de <strong>2005</strong>, ver texto).<br />

Figure 3. Presence points (observed distribution) of the four studied Coleoptera species in Terceira Island. Data comes from<br />

the current version of the ATLANTIS <strong>Açores</strong> <strong>da</strong>tabase (February <strong>2005</strong>; see text).<br />

86<br />

Origin of environmental <strong>da</strong>ta<br />

A comprehensive <strong>da</strong>tabase of spatially explicit<br />

information for Terceira Island is currently being<br />

stored in a GIS environment by F. O. Dinis,<br />

J. Hortal and P. A. V. Borges, at the Departamento<br />

de Ciências Agrárias of the Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong><br />

<strong>Açores</strong>, using Idrisi software and <strong>da</strong>ta formats<br />

(Clark Labs 2004). Spatial resolution of raster<br />

maps (those which store information for each<br />

one of the píxels of a well-defined window;<br />

see Johnston 1999) in this GIS <strong>da</strong>tabase is<br />

100x100 m. As biological information was stored<br />

at a lower resolution (higher grid cell size), all<br />

maps in the <strong>da</strong>tabase were resized to a 500x500<br />

m resolution (see discussion at Hortal & Lobo<br />

2002, <strong>2005</strong>). Four categories of maps are currently<br />

included, and have been used as predictors<br />

in latter analyses:<br />

i) A Digital Elevation Model (DEM, map of<br />

altitudes) and derived maps. A raster DEM<br />

was developed by interpolating the altitude<br />

curves of the Digital Chart developed by the<br />

Cartographic Service of the Portuguese Army.<br />

Slope and aspect maps where developed from<br />

such map.


ii) Climate <strong>da</strong>ta comes from the CIELO Model<br />

(Azevedo 1996; Azevedo et al. 1999),<br />

developed to simulate local climate in island<br />

environments. CIELO is a physically based<br />

model that simulates the climatic variables in<br />

an island using <strong>da</strong>ta from the synoptic<br />

reference of a meteorological station. The<br />

domain of computation is a raster GIS parameterized<br />

with a DEM. The grid is oriented<br />

following the direction of the air circulation of<br />

masses through a specific algorithm. The<br />

model consists of two main sub-models. One,<br />

relative to the advective component simulation,<br />

assumes the Foehn effect to reproduce the<br />

dynamic and thermodynamic processes occurring<br />

when an air mass moves over an<br />

island. This makes it possible to simulate air<br />

temperature, air humidity, cloudiness and precipitation,<br />

as they are influenced by orography<br />

along the trajectory of air masses over the<br />

island. The second concerns the radiative component<br />

as affected by the clouds of orographic<br />

origin, and the shadow produced by the relief.<br />

The CIELO model has been calibrated and<br />

vali<strong>da</strong>ted to Terceira Island, and is now available<br />

through CLIMAAT project (CLIMAAT<br />

Interreg_IIIB, MAC 2.3/A3; Azevedo 2003). In<br />

this work, we have used as predictors the<br />

monthly values for precipitation, i.e. maximum,<br />

minimum and mean temperature, potential<br />

evapotranspiration, and maximum and minimum<br />

relative humidity (7 variables x 12<br />

months = 84 variables).<br />

iii) Geology <strong>da</strong>ta comes from a reclassification<br />

of the Lloyd & Collis (1981) map, from the<br />

digital version of Rodrigues (2002), reclassified<br />

according to Cota Rodrigues (2002), in order<br />

to account for information on soil composition<br />

and age. Additional <strong>da</strong>ta on soil classification<br />

was obtained from Pinheiro (1990) and Pereira<br />

(2004). Seven maps with the proportion<br />

of each main type of soil were developed.<br />

Further details are given in Dinis et al. (in<br />

preparation).<br />

iv) At present, no complete information about<br />

land cover is available. However, we used as<br />

87<br />

ii) Os <strong>da</strong><strong>dos</strong> de clima são forneci<strong>dos</strong> pelo modelo<br />

CIELO (Azevedo 1996; Azevedo et al. 1999),<br />

desenvolvi<strong>dos</strong> para simular as variáveis climáticas<br />

locais no ambiente de uma ilha. O modelo<br />

CIELO tem uma estrutura física que simula as<br />

variáveis climáticas numa ilha, utilizando <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />

<strong>da</strong>s referências sinópticas de uma estação meteorológica.<br />

O domínio de computação é um SIG<br />

“raster” parametrizado com um MED. A grelha<br />

é orienta<strong>da</strong> seguindo a direcção <strong>da</strong> circulação de<br />

massas de ar através de um algoritmo específico.<br />

O modelo é composto por dois sub-modelos<br />

principais. Um, relativo à simulação <strong>da</strong>s componentes<br />

advectivas, assume o “Efeito de Foehn”<br />

para reproduzir os processos dinâmicos e termodinâmicos<br />

que ocorrem quando uma massa de ar<br />

passa sobre uma ilha. Assim se torna possível<br />

simular a temperatura atmosférica, a humi<strong>da</strong>de<br />

relativa do ar, a nebulosi<strong>da</strong>de e a precipitação,<br />

tal como são influencia<strong>da</strong>s pela orografia ao longo<br />

do trajecto <strong>da</strong>s massas de ar sobre a ilha. O<br />

segundo sub-modelo reporta-se à componente<br />

radiativa, tal como é afecta<strong>da</strong> pelas nuvens de<br />

origem orográfica e a sombra produzi<strong>da</strong> pelo<br />

relevo. O modelo CIELO foi calibrado e vali<strong>da</strong>do<br />

para a Ilha Terceira, e está disponível através do<br />

projecto CLIMAAT (CLIMAAT Interreg_IIIB,<br />

MAC 2.3/A3; Azevedo 2003). Neste trabalho<br />

foram utiliza<strong>dos</strong> como preditores os valores<br />

mensais <strong>da</strong> precipitação, i.e. temperatura máxima,<br />

mínima e média, evapotranspiração potencial<br />

e humi<strong>da</strong>de relativa máxima e mínima (7 variáveis<br />

x 12 meses = 84 variáveis).<br />

iii) Os <strong>da</strong><strong>dos</strong> de geologia utiliza<strong>dos</strong> referem-se a<br />

uma reclassificação do mapa de Lloyd & Collis<br />

(1981) a partir <strong>da</strong> versão digital de Rodrigues<br />

(2002), reclassifica<strong>da</strong> de acordo com Cota Rodrigues<br />

(2002), de modo a considerar a informação<br />

sobre a composição e a i<strong>da</strong>de do solo. Outros <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />

sobre a classificação do solo foram obti<strong>dos</strong><br />

através de Pinheiro (1990) e Pereira (2004). Foram<br />

desenvolvi<strong>dos</strong> sete mapas com a proporção<br />

<strong>dos</strong> tipos principais de solo. Outros detalhes são<br />

apresenta<strong>dos</strong> em Dinis et al. (em preparação).<br />

iv) Presentemente, não está disponível informação<br />

completa acerca <strong>da</strong> cobertura do solo. Contudo,


foi usado um preditor calculado a partir <strong>da</strong> proporção<br />

de ca<strong>da</strong> célula ocupa<strong>da</strong> por restos de<br />

floresta natural, obti<strong>dos</strong> a partir <strong>da</strong> cobertura<br />

<strong>dos</strong> polígonos desenvolvi<strong>dos</strong> a partir de imagens<br />

de detecção remota por L. V. Nunes e P. A. V.<br />

Borges (ver Borges et al. <strong>2005</strong>a).<br />

Outras informações acerca <strong>da</strong> localização espacial<br />

<strong>da</strong>s estra<strong>da</strong>s, caminhos e cursos de água foram<br />

obti<strong>da</strong>s a partir de cartas digitais desenvolvi<strong>da</strong>s<br />

pelos Serviços Cartográficos do Exército.<br />

Modelação preditiva de Adequação de Habitat<br />

Na ausência de uma estimativa determinando quais<br />

as áreas que estão suficientemente bem amostra<strong>da</strong>s<br />

para identificar ver<strong>da</strong>deiras ausências para as quatro<br />

espécies em estudo, foram utiliza<strong>dos</strong> dois méto<strong>dos</strong><br />

basea<strong>dos</strong> apenas em <strong>da</strong><strong>dos</strong> de presença. Um<br />

deles, a Análise Bioclimática e Sistema Preditivo<br />

(Busby 1991; a partir de agora referido como<br />

BIOCLIM), identifica as áreas com condições de<br />

habitat semelhantes àquelas onde as espécies estão<br />

presentes, usando os envelopes bioclimáticos (ver<br />

abaixo), fornecendo uma estimativa conservadora<br />

<strong>da</strong> sua distribuição potencial. O outro método,<br />

BioMapper (Hirzel et al. 2004a), usa uma metodologia<br />

mais desenvolvi<strong>da</strong> para i) descrever o<br />

nicho realizado de ca<strong>da</strong> espécie (recorrendo à chama<strong>da</strong><br />

Análise Factorial do Nicho Ecológico) e ii)<br />

extrapolar a Adequação de Habitat em ca<strong>da</strong> ponto<br />

de território (ver abaixo), fornecendo uma estimativa<br />

mais liberal <strong>da</strong>s distribuições potenciais destas<br />

quatro espécies. Ambos os méto<strong>dos</strong> descrevem as<br />

características de habitat que são adequa<strong>da</strong>s para<br />

estas espécies de acordo com as condições <strong>dos</strong><br />

locais onde elas estão presentes. Deste modo<br />

caracterizam-se tanto as principais condições ambientais<br />

de ca<strong>da</strong> espécie como a sua distribuição na<br />

Terceira. Tal como já foi referido, os mapas obti<strong>dos</strong><br />

não devem ser considera<strong>dos</strong> como preditores <strong>da</strong><br />

ver<strong>da</strong>deira presença destas espécies, mas <strong>da</strong> adequação<br />

<strong>da</strong>s condições do habitat para poderem<br />

albergar populações.<br />

BIOCLIM (Busby 1991; ver também Williams &<br />

Busby 1991; Margules et al. 1994; Beaumont et al.<br />

88<br />

predictor the proportion of each cell occupied<br />

by natural forest remnants, obtained from the<br />

polygon coverage developed from remotesensing<br />

imaginery by L. V. Nunes and P. A. V.<br />

Borges (see Borges et al. <strong>2005</strong>a).<br />

Additional information about the spatial location<br />

of roads, pathways and water courses was<br />

obtained from the Digital Chart developed by the<br />

Cartographic Service of the Portuguese Army.<br />

Predictive modelling of Habitat Suitability<br />

In absence of any assessment determining which<br />

areas are well-sampled enough to identify true<br />

absences for any of the four species, we have<br />

used two different methods based just in presence<br />

<strong>da</strong>ta. One of them, Bioclimate Analysis and<br />

Prediction System (Busby 1991; hereafter referred<br />

to as BIOCLIM), identifies the areas with habitat<br />

conditions similar to those where the species<br />

are present by using bioclimatic envelopes (see<br />

below), providing a conservative estimate of their<br />

potential distributions.<br />

The other, BioMapper (Hirzel et al. 2004a),<br />

uses a more developed methodology to i) describe<br />

the realized niche of each species (using the socalled<br />

Ecological Niche Factor Analysis) and ii)<br />

extrapolate the Habitat Suitability in each pixel of<br />

the territory (see below), providing a more relaxed<br />

estimate of the potential distributions of these<br />

four species. Both methods describe the habitat<br />

characteristics that are suitable for these species<br />

according to the conditions of the sites where<br />

the species are present. This way we characterize<br />

both, the main environmental response of each<br />

species, as well as their potential distributions in<br />

Terceira.<br />

As commented before, the maps obtained<br />

should not be taken as predictions of a true<br />

presence of these species, but of the adequacy of<br />

the habitat conditions to host their populations.<br />

BIOCLIM (Busby 1991; see also Williams &<br />

Busby 1991; Margules et al. 1994; Beaumont


et al. <strong>2005</strong>) - niche-based envelope modelling<br />

is probably the simplest method used to predict<br />

species distributions from <strong>da</strong>ta on habitat characteristics.<br />

In a first step the scores of the pixels<br />

where each species is present are extracted. Then,<br />

the range of habitat conditions (environmental<br />

predictors) where the species has been found are<br />

identified as suitable. In the case of continuous<br />

variables, the interval between the maximum<br />

and minimum scores in the presence points is<br />

qualified as suitable for the presence of the<br />

species. In the case of qualitative variables, the<br />

categories where the species is present are also<br />

qualified as suitable.<br />

The result is a group of new binomial variables<br />

(1/0 scores; one per predictor) that account for<br />

the suitability of each pixel according to each<br />

predictor. Only these pixels suitable for all predictors<br />

are qualified as suitable for the species<br />

presence. Pixels included in this category are<br />

mapped as “Effectively Suitable Areas”.<br />

As it is unlikely that the areas where species<br />

have been found accurately identify the minimum<br />

and maximum scores of each environmental<br />

predictor where the species can be present (see<br />

below), we include a second category to the<br />

BIOCLIM analyses.<br />

In the case of continuous predictors, the<br />

intervals of potentially suitable conditions are<br />

extended to the minimum-maximum interval plus<br />

the stan<strong>da</strong>rd deviation of the presences (that is,<br />

from minimum - stan<strong>da</strong>rd deviation, to maximum<br />

+ stan<strong>da</strong>rd deviation). Suitable pixels for the qualitative<br />

predictors are identified the same way as<br />

for Effectively Suitable Areas. Pixels accounting<br />

for suitable in all ‘extended intervals’ and<br />

qualitative variables are mapped as “Potentially<br />

Suitable Areas”.<br />

BIOCLIM is commonly used for paleoclimatic<br />

analyses (e.g. Mooney 1997; Eeley et al. 1999;<br />

Dimitriadis & Cranston 2001; Gallagher et<br />

al. 2003; Marra et al. 2004), as it provides a<br />

restrictive view of the realized niche of the<br />

species that can be easily extrapolated to the past<br />

(see, however, a criticism on such methods in<br />

89<br />

<strong>2005</strong>) - modelação basea<strong>da</strong> no envelope do nicho, é<br />

provavelmente o método mais simples que permite<br />

predizer a distribuição <strong>da</strong>s espécies a partir de <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />

<strong>da</strong>s características do habitat. Num primeiro passo,<br />

são extraí<strong>dos</strong> os totais <strong>dos</strong> pontos onde ca<strong>da</strong> espécie<br />

está presente. Segui<strong>da</strong>mente, a amplitude de condições<br />

do habitat (preditores ambientais) onde as<br />

espécies foram encontra<strong>da</strong>s é identifica<strong>da</strong> como<br />

adequa<strong>da</strong>. Identificam-se condições adequa<strong>da</strong>s para<br />

a presença <strong>da</strong>s espécies, calculando o intervalo entre<br />

os valores máximos e mínimos obti<strong>dos</strong> nos pontos<br />

de presença, no caso <strong>da</strong>s variáveis contínuas, e, no<br />

caso <strong>da</strong>s variáveis qualitativas, consideram-se adequa<strong>da</strong>s<br />

to<strong>da</strong>s as categorias onde a espécie se encontra.<br />

O resultado é um grupo de novas variáveis<br />

binomiais (valores 1/0; um por preditor) que<br />

explicam a adequabili<strong>da</strong>de de ca<strong>da</strong> ponto de acordo<br />

com ca<strong>da</strong> preditor. Apenas os pontos adequa<strong>dos</strong><br />

para to<strong>dos</strong> os preditores são qualifica<strong>dos</strong> como<br />

adequa<strong>dos</strong> para as espécies em presença. Os pontos<br />

incluí<strong>dos</strong> nesta categoria são cartografa<strong>dos</strong> como<br />

“Áreas Efectivamente Adequa<strong>da</strong>s”.<br />

Como é improvável que as áreas onde as espécies<br />

foram efectivamente encontra<strong>da</strong>s identifiquem<br />

o mínimo e o máximo <strong>dos</strong> preditores ambientais<br />

que determinam se a espécie pode realmente estar<br />

presente (ver abaixo), inclui-se uma segun<strong>da</strong> categoria<br />

de análises BIOCLIM. No caso <strong>dos</strong> preditores<br />

contínuos, os intervalos com condições potencialmente<br />

adequa<strong>da</strong>s são alarga<strong>dos</strong> ao intervalo mínimo<br />

– máximo mais o seu desvio padrão, quer dizer,<br />

desde o mínimo menos o desvio padrão até ao<br />

máximo mais o desvio padrão. Os pontos adequa<strong>dos</strong><br />

para os preditores qualitativos são identifica<strong>dos</strong> do<br />

mesmo modo como para as Áreas Efectivamente<br />

Adequa<strong>da</strong>s. Os pontos com valores adequa<strong>dos</strong> para<br />

to<strong>dos</strong> os “intervalos alarga<strong>dos</strong>” e para as variáveis<br />

qualitativas são cartografa<strong>dos</strong> como “Áreas Potencialmente<br />

Adequa<strong>da</strong>s”.<br />

O BIOCLIM é de utilização comum em análises<br />

paleoclimáticas (e.g. Mooney 1997; Eeley et al.<br />

1999; Dimitriadis & Cranston 2001; Gallagher et<br />

al. 2003; Marra et al. 2004), uma vez que fornece<br />

uma visão restritiva do nicho realizado <strong>da</strong>s<br />

espécies, e que pode ser facilmente extrapolado


para o passado (ver, contudo, críticas a este método<br />

em Rodríguez 1999; Rodríguez & Nieto 2003). A<br />

sua utilização para predizer alterações de amplitude,<br />

devido a alterações climáticas, deve igualmente ser<br />

aceite com precaução; embora o modelo possa fornecer<br />

os padrões gerais de alteração na riqueza de<br />

espécies, ele pode falhar na determinação correcta<br />

<strong>da</strong>s alterações na distribuição de ca<strong>da</strong> uma <strong>da</strong>s espécies,<br />

considera<strong>da</strong> individualmente (ver Beaumont<br />

et al. <strong>2005</strong>). Assim, utilizaram-se as Áreas Efectivamente<br />

Adequa<strong>da</strong>s como uma medi<strong>da</strong> conservadora<br />

<strong>dos</strong> locais com condições adequa<strong>da</strong>s para o estabelecimento<br />

<strong>da</strong>s espécies e as Áreas Potencialmnete<br />

Adequa<strong>da</strong>s como uma estimativa mais liberal desses<br />

locais.<br />

BioMapper (Hirzel et al. 2004a; disponível<br />

gratuitamente em http://www.unil.ch/biomapper) -<br />

este programa implementa uma metodologia basea<strong>da</strong><br />

na descrição do nicho juntamente com informação<br />

SIG, para produzir mapas preditivos de Adequação<br />

de Habitat, ou seja, a distribuição potencial.<br />

Esta metodologia, inicialmente desenvolvi<strong>da</strong> por<br />

Hirzel e pelos seus colaboradores (Hirzel 2001;<br />

Hirzel et al. 2001, 2002, 2004b; Hirzel & Arlettaz<br />

2003), foi utiliza<strong>da</strong> com sucesso para cartografar e<br />

caracterizar os nichos espaciais de outras espécies<br />

de artrópodes (e.g. Gallego et al. 2004; Chefaoui et<br />

al. <strong>2005</strong>). Devido à sua simplici<strong>da</strong>de e resulta<strong>dos</strong><br />

gráficos, dispõe de grande potencial para uso em<br />

educação e divulgação. São necessários dois passos<br />

para desenvolver estes mapas.<br />

Primeiro, utiliza-se a Análise Factorial do Nicho<br />

Ecológico (AFNE) para caracterizar as respostas de<br />

ca<strong>da</strong> espécie às principais variações ambientais na<br />

área estu<strong>da</strong><strong>da</strong>, através <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong> de presença. Um<br />

número de factores ortogonais é computado <strong>da</strong>s<br />

variáveis ambientais utiliza<strong>da</strong>s como preditores<br />

(i.e. variáveis não relaciona<strong>da</strong>s que explicam a variabili<strong>da</strong>de<br />

ambiental). Estes factores são computa<strong>dos</strong><br />

para fornecer a diferenciação máxima entre as<br />

condições médias no território estu<strong>da</strong>do e as condições<br />

médias onde as espécies são encontra<strong>da</strong>s.<br />

Portanto, elas devem traduzir as principais tendências<br />

ambientais que a espécie tem de enfrentar na<br />

área estu<strong>da</strong><strong>da</strong> (Hirzel et al. 2002). A resposta <strong>da</strong>s<br />

90<br />

Rodríguez 1999; Rodríguez & Nieto 2003). Its<br />

use to predict range shifts due to climate change<br />

may be also taken with caution; although it may<br />

provide the general pattern of changes in species<br />

richness, it may fail in determining accurately<br />

changes in the distributions of single species (see<br />

Beaumont et al. <strong>2005</strong>).<br />

Thus, we have used the Effectively Suitable<br />

Areas as a conservative estimation of the sites<br />

with suitable conditions for the establishment of<br />

the species. In the same way, Potentially Suitable<br />

Areas constitute a relaxed estimation of such<br />

places.<br />

BioMapper (Hirzel et al. 2004a; freely available<br />

at http://www.unil.ch/biomapper) - this software<br />

program implements a niche-description-based<br />

methodology together with GIS information to<br />

produce predictive maps of Habitat Suitability<br />

(that is, potential distribution).<br />

First developed by Hirzel and collaborators<br />

(Hirzel 2001; Hirzel et al. 2001, 2002, 2004b;<br />

Hirzel & Arlettaz 2003), such methodology has<br />

been successfully used to map and characterize<br />

the spatial niches of other arthropod species (e.g.<br />

Gallego et al. 2004; Chefaoui et al. <strong>2005</strong>). Due to<br />

its simplicity and his graphic outputs, it also has<br />

a great potential for educational and divulgative<br />

use. Two steps are needed to develop such maps.<br />

First, the Ecological Niche Factor Analysis<br />

(ENFA) is used to characterize the response of<br />

each species to the main environmental variations<br />

in the studied area by means of presence <strong>da</strong>ta.<br />

A number of orthogonal factors are computed<br />

from the environmental variables used as predictors<br />

(i.e. unrelated variables that account for<br />

the environmental variability). These factors are<br />

computed to account for the maximum differentiation<br />

between mean conditions for the studied<br />

territory, and mean conditions where the species<br />

is found.<br />

Therefore, they are supposed to summarize the<br />

main environmental traits the species has to face<br />

in the studied region (Hirzel et al. 2002). The<br />

response of the species to such environmental<br />

gradients is the realized niche of the species (the


environmental conditions where the species is<br />

able to survive; see Figs. 1 and 4), i.e. the spatial<br />

expression of its fun<strong>da</strong>mental niche with regard to<br />

habitat conditions. The first factor (Marginality<br />

Factor) accounts for the marginality of the species,<br />

focusing on how far are suitable conditions<br />

for the species from the mean conditions of the<br />

region. The other factors (Specialization Factors)<br />

account for their respective responses to other<br />

minor environmental gradients. ENFA analysis<br />

identifies two key components of species realized<br />

niches: marginality, a measure of the distance<br />

between species niche and the mean environmental<br />

conditions of the region (i.e. the higher<br />

the marginality, the more extreme the conditions<br />

with regard to the area studied), and tolerance,<br />

which measures how the species tolerates environmental<br />

variations in the analysed territory<br />

(varying from 0 to 1; i.e. the closer to 0, the<br />

more specialist the species).<br />

Once the ENFA factors are computed, Habitat<br />

Suitability scores are calculated for each map<br />

pixel according to the responses of the species<br />

91<br />

espécies a estes gradientes ambientais é o nicho<br />

realizado <strong>da</strong> espécie (as condições ambientais onde<br />

a espécie é capaz de sobreviver; ver Figs. 1 e 4),<br />

i.e. a expressão espacial do seu nicho fun<strong>da</strong>mental<br />

em relação às condições do habitat. O primeiro<br />

factor (Factor de Marginali<strong>da</strong>de) explica a marginali<strong>da</strong>de<br />

<strong>da</strong> espécie, focando na distância até onde as<br />

condições ambientais são adequa<strong>da</strong>s para a espécie,<br />

isto a partir <strong>da</strong>s condições médias <strong>da</strong> região. Os<br />

outros factores (Factores de Especialização) explicam<br />

as suas respostas respectivas a outros gradientes<br />

ambientais menores. A análise AFNE identifica<br />

dois componentes chave <strong>dos</strong> nichos realiza<strong>dos</strong> <strong>da</strong>s<br />

espécies: marginali<strong>da</strong>de, uma medi<strong>da</strong> de distância<br />

entre o nicho <strong>da</strong>s espécies e as condições ambientais<br />

médias de uma região (i.e. quanto maior a marginali<strong>da</strong>de,<br />

mais extremas são as condições em relação<br />

à área estu<strong>da</strong><strong>da</strong>), e a tolerância, que mede como as<br />

espécies toleram as variações ambientais no território<br />

analisado (variando de 0 a 1; i.e. quanto mais<br />

próximo de zero mais especialista é a espécie).<br />

Uma vez computa<strong>dos</strong> os factores AFNE, calculam-se<br />

para ca<strong>da</strong> ponto do mapa os resulta<strong>dos</strong> de<br />

Figura 4. Mapas preditivos <strong>da</strong> Adequação de Habitat para as quatro espécies endémicas, obti<strong>dos</strong> com a metodologia<br />

alarga<strong>da</strong> BIOCLIM (basea<strong>da</strong> na metodologia proposta por Busby 1991, ver texto). As Áreas Efectivamente Adequa<strong>da</strong>s são<br />

apresenta<strong>da</strong>s a vermelho e as Áreas Potencialmente Adequa<strong>da</strong>s são apresenta<strong>da</strong>s a cor-de-laranja claro. Os pontos amarelos<br />

indicam os pontos de presença inicial (ver Fig. 3).<br />

Figure 4. Predictive maps of Habitat Suitability for the four endemic species obtained with the extended BIOCLIM<br />

methodology (based on the methodology proposed by Busby 1991; see text). Effectively Suitable Areas are shown in red,<br />

and Potentially Suitable Areas in light orange. Yellow points are the initial presence <strong>da</strong>ta (see Fig. 3).


Adequação de Habitat, de acordo com as respostas<br />

<strong>da</strong> espécie para ca<strong>da</strong> factor e cartografa-se a sua<br />

distribuição na área em análise. Em segui<strong>da</strong>, resulta<strong>dos</strong><br />

de adequação parcial são computa<strong>dos</strong> para<br />

ca<strong>da</strong> factor como a percentagem <strong>da</strong>s distâncias aos<br />

valores medianos observa<strong>dos</strong> para as presenças. A<br />

Adequação do Habitat é obti<strong>da</strong> como uma média<br />

pondera<strong>da</strong> destas adequações parciais, de acordo<br />

com a variabili<strong>da</strong>de explica<strong>da</strong> por ca<strong>da</strong> factor, e<br />

cartografa<strong>da</strong> utilizando mapas de factor AFNE<br />

(Hirzel et al. 2002). Duas medi<strong>da</strong>s de como o modelo<br />

de adequação resultante explica os <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />

observa<strong>dos</strong> podem ser usa<strong>da</strong>s: Informação Explica<strong>da</strong>,<br />

que traduz a variabili<strong>da</strong>de total <strong>da</strong> distribuição<br />

<strong>da</strong>s espécies explica<strong>da</strong> pelo modelo, e a Especialização<br />

Explica<strong>da</strong>, que inclui a variabili<strong>da</strong>de adicional<br />

de Factores de Marginali<strong>da</strong>de e Especialização<br />

não incluí<strong>dos</strong> na medi<strong>da</strong> <strong>da</strong> Informação Explica<strong>da</strong><br />

(Hirzel et al. 2004a). De notar que ambas as<br />

medi<strong>da</strong>s são deriva<strong>da</strong>s de <strong>da</strong><strong>dos</strong> observa<strong>dos</strong>, e não<br />

se fazem estimativas em relação ao modo como o<br />

modelo pode ser extrapolado ao resto do território.<br />

Resulta<strong>dos</strong> <strong>da</strong>s predições<br />

Os mapas BIOCLIM identificam Áreas Potencialmente<br />

Adequa<strong>da</strong>s e Efectivamente Adequa<strong>da</strong>s<br />

na ilha (ou área em estudo). To<strong>da</strong>s as espécies,<br />

excepto T. terceiranus apresentam grandes restrições<br />

de habitat (ver Quadro 1 e Fig. 4). As outras<br />

três espécies parecem estar ambientalmente restringi<strong>da</strong>s<br />

a duas áreas espaciais bem defini<strong>da</strong>s, localiza<strong>da</strong>s<br />

nas partes oeste (Serra de Santa Bárbara) e<br />

central (Terra Brava) <strong>da</strong> ilha Terceira. Contudo,<br />

enquanto A. dolosus parece estar potencialmente<br />

espalhado em ambas as áreas, de acordo com os<br />

seus requisitos de habitat, C. azoricus azoricus e T.<br />

terrabravensis parecem possuir a<strong>da</strong>ptações ambientais<br />

muito restritivas.<br />

As quatro análises AFNE efectua<strong>da</strong>s com o<br />

BioMapper identificaram os factores principais<br />

(Factores de Marginali<strong>da</strong>de, um por espécie) relaciona<strong>dos</strong><br />

com o principal gradiente ambiental na<br />

Ilha Terceira (Fig. 5; ver também Fig. 6). Apesar<br />

destes Factores de Marginali<strong>da</strong>de serem deriva<strong>dos</strong><br />

de diferentes <strong>da</strong><strong>dos</strong> de presença, os quatro factores<br />

encontram-se altamente correlaciona<strong>dos</strong>, mostrando<br />

92<br />

to each factor and their distribution in the region<br />

is mapped. Then, partial suitability scores are<br />

computed for each factor as the percent distance<br />

to the median scores of observed presences.<br />

Habitat Suitability is obtained as a weighted<br />

average of these partial suitabilities, according<br />

to the variability explained by each factor, and<br />

mapped using the ENFA factor maps (Hirzel et<br />

al. 2002).<br />

Two measures of how the resulting suitability<br />

model explains the observed <strong>da</strong>ta are used:<br />

Explained Information, which accounts for the<br />

total variability of the species distribution explained<br />

by the model, and Explained Specialisation,<br />

which does for additional variability on<br />

the Marginality and Specialisation Factors not<br />

included in the Explained Information measure<br />

(Hirzel et al. 2004a). Note that both measures are<br />

derived from observed <strong>da</strong>ta, and no assessment of<br />

how the model can be extrapolated to the rest of<br />

the territory is made.<br />

Prediction results<br />

BIOCLIM maps identify Effectively Suitable and<br />

Potentially Suitable Areas throughout the island<br />

(or studied area). All species except for T.<br />

terceiranus presented highly restricted habitat<br />

requirements (see Table 1 and Fig. 4). The other<br />

three species seem to be environmentally restricted<br />

to two spatially well-defined areas, placed<br />

in the west (Serra de Santa Bárbara) and the<br />

centre of the island (Terra Brava). However, while<br />

A. dolosus seems to be potentially widespread in<br />

these two areas according to its habitat requirements,<br />

C. azoricus azoricus and T. terrabravensis<br />

appear to have very restricted environmental<br />

a<strong>da</strong>ptations.<br />

The four ENFA analyses carried out with<br />

BioMapper identified first factors (Marginality<br />

Factors, one per species) related to the main<br />

environmental gradient in Terceira Island (Fig.<br />

5; see also Fig. 6). Although these Marginality<br />

Factors were derived from different presence<br />

<strong>da</strong>ta, the four of them were highly correlated,<br />

showing that such gradient is also of main


Quadro 1. Resultado <strong>da</strong>s predições efectua<strong>da</strong>s pelo programa BIOCLIM para as quatro espécies de escaravelhos endémicas.<br />

N corresponde ao número inicial de pontos (células ATLANTIS, ver texto) onde a espécie foi realmente encontra<strong>da</strong>. ES<br />

corresponde ao número de pontos indentifica<strong>dos</strong> como Áreas Efectivamente Adequa<strong>da</strong>s, i.e. incluí<strong>da</strong>s no critério BIOCLIM<br />

clássico; PS corresponde ao número de pontos identificado como Áreas Potencialmente Adequa<strong>da</strong>s, i.e. incluindo o critério<br />

alargado de BIOCLIM (ver texto); TOTAL corresponde ao número total de células <strong>da</strong>s duas categorias anteriores. As<br />

percentagens correspondem às proporções de pontos de ca<strong>da</strong> categoria, no que se refere a to<strong>dos</strong> os pontos 500x500 m<br />

usa<strong>dos</strong> na análise (1719).<br />

Table 1. Results from the BIOCLIM predictions of the four endemic beetle species. N is the intial number of pixels<br />

(ATLANTIS cells, see text) where the species has been found. ES is the number of pixels identified as Effectively Suitable<br />

Areas, i.e. included in the classical BIOCLIM criterion; PS is the number of pixels identified as Potentially Suitable Areas,<br />

i.e. included in the extended BIOCLIM criterion (see text); TOTAL is the total number of cells pertaining to these two<br />

categories. Percentages correspond to the proportion of pixels of each category with respect to all 500x500 pixels used in<br />

the analysis (1719).<br />

N ES PS TOTAL<br />

Alestrus dolosus 12 41 (2.4%) 72 (4.2%) 113 (6.6%)<br />

Cedrorum azoricus azoricus 5 6 (0.3%) 10 (0.6%) 16 (0.9%)<br />

Trechus terceiranus 10 129 (7.5%) 303 (17.6%) 432 (25.1%)<br />

Trechus terrabravensis 6 10 (0.6%) 20 (1.2%) 30 (1.8%)<br />

environmental influence on their spatial responses.<br />

Such a gradient ranges from coastal and lowaltitude<br />

hillside areas, with a drier and warmer<br />

climate (negative scores), to the extremely humid<br />

and relatively colder high-altitude areas and<br />

mountainsides (positive scores). The rest of the<br />

factors (2 or 3 Specialisation Factors; see Table<br />

2) where related to habitat (presence of native<br />

forests) and soil (5 different types of soils).<br />

All species were highly marginal with respect<br />

to the main gradient, with marginality scores<br />

higher than 10, except for T. terceiranus (Table<br />

2). Such marginality is suited to their environmental<br />

preferences.<br />

The former three species (C. azoricus azoricus,<br />

T. terrabravensis and A. dolosus) presented<br />

optimal habitat suitabilities close to the humid<br />

extreme of the gradient, while T. terceiranus<br />

seems to prefer less extreme humid conditions<br />

(Fig. 6). Specialization was very close to 0 for<br />

the four species (Table 2), emphasizing the<br />

importance of the soil and habitat in the<br />

specialization factors.<br />

Explained information and explained specialisation<br />

were always higher than 90%, even<br />

reaching 1 in the case of T. terceiranus (see Table<br />

2). Figure 7 shows the spatial distributions of the<br />

Habitat Suitability scores predicted by the ENFA<br />

93<br />

que esse gradiente deverá ser a principal influência<br />

nas respostas espaciais. A amplitude altitudinal verifica-se<br />

entre as zonas de costa e áreas pouco<br />

montanhosas de baixa altitude, com climas mais<br />

secos e quentes (valores negativos), e as áreas<br />

extremamente húmi<strong>da</strong>s e relativamente frescas <strong>da</strong>s<br />

áreas de maior altitude e mais montanhosas (valores<br />

positivos). Os restantes factores (Factores de<br />

Especialização 2 ou 3; ver Quadro 2) estão relaciona<strong>dos</strong><br />

com o habitat (presença de florestas naturais)<br />

e solo (cinco tipos diferentes de solo).<br />

To<strong>da</strong>s as espécies foram largamente marginais<br />

em relação ao gradiente principal, com factores<br />

de marginali<strong>da</strong>de superiores a 10, excepto T.<br />

terceiranus (Quadro 2). Esta marginali<strong>da</strong>de é adequa<strong>da</strong><br />

às suas preferências ambientais. As outras<br />

três espécies (C. azoricus azoricus, T. terrabravensis<br />

e A. dolosus) apresentam adequação de habitat<br />

óptimas próximo do extremo mais húmido do<br />

gradiente, enquanto T. terceiranus parece preferir<br />

condições de humi<strong>da</strong>de menos extremas (Fig. 6).<br />

Os valores de especialização estão muito próximos<br />

de zero para as quatro espécies (Quadro 2), enfatizando<br />

a importância do tipo de solo e do habitat<br />

como factores de especialização. Os valores de<br />

explicação, tanto para a informação como para a<br />

especialização foram sempre superiores a 90%, alcançando<br />

mesmo 1, no caso de T. terceiranus (ver


Figura 5. A distribuição espacial <strong>dos</strong> principais gradientes ambientais <strong>da</strong> Ilha Terceira está, sobretudo, relaciona<strong>dos</strong><br />

com a precipitação, humi<strong>da</strong>de, temperatura e altitude. Os valores negativos correspondem a áreas de baixa altitude,<br />

com temperaturas mais eleva<strong>da</strong>s e valores mais baixos de precipitação e humi<strong>da</strong>de relativa, e valores mais eleva<strong>dos</strong><br />

correspondem a maiores altitudes e ambientes extremamente húmi<strong>dos</strong> e relativamente frescos. Este mapa corresponde ao<br />

Factor de Marginali<strong>da</strong>de Externa para Trechus terceiranus (citado como ENFA_01 na Fig. 6).<br />

Figure 5. Spatial distribution of the main environmental gradient in Terceira Island, mainly related to precipitation, humidity,<br />

temperature and altitude. Negative scores correspond to low-altitude areas, with high temperatures and low precipitation and<br />

humidity scores, and positive scores correspond to high altitudes and extremely humid and relatively colder environments.<br />

The map shown corresponds to the Marginality Factor for Trechus terceiranus (quoted as ENFA_01 in Fig. 6).<br />

Quadro 2. Resulta<strong>dos</strong> <strong>da</strong>s análises AFNE efectua<strong>da</strong>s para as quatro espécies de coleópteros endémicos. N.Fact. é o<br />

número de factores significativos extraí<strong>dos</strong> pela análise AFNE. Expl.Inf. corresponde à Informação Explica<strong>da</strong>, e Expl.Spec.<br />

corresponde à Especialização Explica<strong>da</strong>. Ver definições no texto.<br />

Table 2. Results from the ENFA analyses carried out for the four endemic beetle species. N.Fact. is the number of<br />

significant factors extracted by the ENFA analysis. Expl.Inf. is the Explained Information, and Expl.Spec. the Explained<br />

Specialisation. See definitions in the text.<br />

N.Fact. Expl.Inf. Expl.Spec. Marginality Tolerance<br />

Alestrus dolosus 4 0.96 0.93 10.7 1.45·10-09 Cedrorum azoricus azoricus 3 0.97 0.95 11.8 1.02·10 -09<br />

Trechus terceiranus 3 1 1 7.3 4.07·10 -09<br />

Trechus terrabravensis 4 0.96 0.92 11.2 1.36·10 -09<br />

94


models of the four endemic beetles. In general,<br />

these maps produce an apparently detailed version<br />

of the maps developed with BIOCLIM, providing<br />

less restrictive estimations of Habitat Suitability.<br />

BioMapper identifies a higher quantity of areas<br />

with high suitability than classical BIOCLIM<br />

estimations (Effectively Suitable Areas), and even<br />

for the predictions of C. azoricus azoricus and T.<br />

terrabravensis distributions carried out with the<br />

95<br />

Quadro 2). A Figura 7 mostra a distribuição espacial<br />

<strong>dos</strong> valores de Adequação de Habitat preditos<br />

pelos modelos AFNE para os quatro coleópteros<br />

endémicos. Em geral, estes mapas produzem uma<br />

versão aparentemente detalha<strong>da</strong> <strong>dos</strong> mapas desenvolvi<strong>dos</strong><br />

com o programa BIOCLIM, fornecendo<br />

estimativas menos restritivas de Adequação de Habitat.<br />

O programa BioMapper identifica uma quanti<strong>da</strong>de<br />

maior de áreas com Adequação de Habitat,<br />

Figura 6. Adequação de Habitat para as quatro espécies de coleópteros endémicos estu<strong>da</strong><strong>da</strong>s ao longo do gradiente ambiental<br />

definido pelo primeiro factor, obtido a partir de técnicas de análise de AFNE (Factor de Marginali<strong>da</strong>de; ENFA_01).<br />

Adequação de Habitat representa a adequação (de zero a 100) <strong>da</strong>s condições ambientais para a sobrevivência <strong>da</strong> espécie<br />

através do gradiente, e os pontos e parêntesis representam os valores médios e desvios padrão <strong>dos</strong> valores de adequação<br />

obti<strong>dos</strong> em oito intervalos consecutivos <strong>dos</strong> valores de ENFA_01. Neste gradiente, o extremo esquerdo corresponde a áreas<br />

próximas <strong>da</strong> costa, com altitudes, precipitação e humi<strong>da</strong>de menores, e temperaturas mais altas enquanto o extremo direito<br />

se refere a áreas em altitudes mais eleva<strong>da</strong>s, onde as temperaturas são inferiores e a precipitação e humi<strong>da</strong>de alcançam<br />

valores mais eleva<strong>dos</strong> e extremos. Apesar <strong>da</strong>s quatro análises AFNE terem obtido valores diferentes para ca<strong>da</strong> Factor<br />

de Marginali<strong>da</strong>de, estes estavam altamente correlaciona<strong>dos</strong>. Assim, utilizou-se o factor obtido para a análise de Trechus<br />

terceiranus para representar os quatro coleópteros, de modo a que os quatro gráficos pudessem ser comparáveis. Ver<br />

Chefaoui et al. (<strong>2005</strong>) para mais detalhes no desenvolvimento e interpretação deste tipo de gráficos.<br />

Figure 6. Habitat Suitability for the four studied species along the environmental gradient defined by the first factor obtained<br />

by means of the ENFA analysis (Marginality Factor; ENFA_01). Habitat Suitability represents the adequacy (from 0 to 100)<br />

of environmental conditions for the survival of the species throughout the gradient, and points and brackets represent mean<br />

scores and stan<strong>da</strong>rd deviations of the suitability scores obtained in 8 consecutive lags of ENFA_01 values. In this gradient,<br />

the left extreme corresponds to areas near to the coast, with lower altitude, less precipitation and humidity, and higher<br />

temperatures, and the right refers to high-altitude areas, where temperatures are lower, and precipitation and humidity reach<br />

extreme scores. Although the four ENFA analyses obtained different Marginality Factors, they were highly correlated. Thus,<br />

we have used the factor obtained in the Trechus terceiranus analysis to represent the four beetle species, in order to the<br />

graphs to be comparable. See Chefaoui et al. (<strong>2005</strong>) for further details on the development and interpretation of this kind of<br />

graphics.


Figura 7. Mapas preditivos de Adequação de Habitat para as quatro espécies endémicas estu<strong>da</strong><strong>da</strong>s. As barras <strong>da</strong> esquer<strong>da</strong><br />

representam valores de adequação de zero (branco) a 100 (vermelho), obti<strong>dos</strong> com BioMapper (Hirzel et al. 2004a; ver<br />

texto). As cores quentes representam áreas de adequação eleva<strong>da</strong>, enquanto as cores frias representam áreas de baixa<br />

adequação de habitat. Os pontos verdes correspondem aos <strong>da</strong><strong>dos</strong> iniciais de presença (ver Fig. 3).<br />

Figure 7. Predictive maps of Habitat Suitability for the four endemic species. Left bars are suitability scores, from 0 (White)<br />

to 100 (red), obtained with BioMapper (Hirzel et al. 2004a; see text). Warmer colours represent areas of high suitability,<br />

whereas colder colours are areas of low suitability. Green points are the initial presence <strong>da</strong>ta (see Fig. 3).<br />

sendo mais eleva<strong>da</strong> do que as estimativas clássicas<br />

obti<strong>da</strong>s com BIOCLIM (Áreas Efectivamente Adequa<strong>da</strong>s)<br />

e, no caso de C. azoricus azoricus e T.<br />

terrabravensis até para as predições de distribuição<br />

alarga<strong>da</strong>s (i.e. Áreas Potencialmente Adequa<strong>da</strong>s)<br />

(ver Figs. 4 e 7).<br />

O mapa preditivo para T. terceiranus reflecte a<br />

ubiqui<strong>da</strong>de potencial desta espécie no ambiente<br />

subterrâneo. A maioria <strong>da</strong>s áreas de altitude média,<br />

afasta<strong>da</strong>s <strong>da</strong> costa são pelo menos modera<strong>da</strong>mente<br />

adequa<strong>da</strong>s à sua presença, incluindo os declives<br />

mais suaves <strong>da</strong> Serra de Santa Bárbara (a grande<br />

caldeira vulcânica que ocupa a zona oeste <strong>da</strong> ilha),<br />

a Terra Brava (na zona central <strong>da</strong> ilha) e também a<br />

Serra do Cume (na parte leste <strong>da</strong> ilha). Este resultado<br />

deve ser considerado com precaução, uma<br />

vez que T. terceiranus é uma espécie cavernícola e<br />

alguns locais podem ser inadequa<strong>dos</strong> à sua ocorrência,<br />

devido à ausência de habitats subterrâneos<br />

adequa<strong>dos</strong>. Sabe-se que esta espécie é muito sensível<br />

à impermeabili<strong>da</strong>de do solo provoca<strong>da</strong> por pastoreio<br />

intensivo, um factor não incluído nas análises<br />

AFNE. Assim, o aumento <strong>da</strong> informação sobre<br />

<strong>da</strong><strong>dos</strong> de distribuição em zonas de pastagem inten-<br />

96<br />

‘extended’ BIOCLIM (i.e. Potentially Suitable<br />

Areas) (see Figs. 4 and 7).<br />

The predictive map for T. terceiranus reflects<br />

the potential ubiquity of this species in the underground<br />

environment. Most of the mean altitude<br />

areas placed far from the coast are moderately or<br />

highly suitable, including also the lower slopes of<br />

Serra de Santa Bárbara (the big volcanic caldera<br />

occupying the western side of the island), Terra<br />

Brava (in the centre of the Island) and also the<br />

Serra do Cume elevations in the eastern part of<br />

the island.<br />

This result should be taken with caution, as T.<br />

terceiranus is a cavernicolous species and some<br />

places may be disadvantageous to its occurrence<br />

due to the absence of a suitable subterranean<br />

habitat. This species is highly sensitive to underground<br />

soil impermeability in intensive pastures, a<br />

factor not included in the environmental variables<br />

used for the ENFA analysis. Thus, further information<br />

and <strong>da</strong>ta gathering on the distribution of<br />

intensive pasture within the island will surely<br />

improve current predictions about the potential<br />

distribution of the species.


The map for A. dolosus shows high suitability<br />

scores at the slopes of the Serra de Santa Bárbara,<br />

and Terra Brava. These areas correspond<br />

to the native forest nowa<strong>da</strong>ys remaining in the<br />

island.<br />

As this species ne<strong>eds</strong> native or non-native<br />

undisturbed forests to live in, the obtained potential<br />

distribution partially reflects the location of<br />

this type of habitats in Terceira island. Although<br />

the main spatial patterns shown in the A. dolosus<br />

predictive map seem to make sense, it is important<br />

to note that the performance of the<br />

predictive maps is poor (see Prediction vali<strong>da</strong>tion<br />

and error assessment below).<br />

It is remarkable that the potential distributions<br />

of T. terrabravensis and C. azoricus azoricus<br />

obtained with BioMapper largely overlap with the<br />

distribution of native primary Laurisilva forests in<br />

Terceira Island. This indicates that the environmental<br />

variables used were also good surrogates<br />

for this type of habitat, where the populations of<br />

both species are restricted. However, their<br />

distributions seem to be very restricted even<br />

inside these areas, rendering a pattern of extreme<br />

habitat selection that is pointed out by the small<br />

potential distributions shown by the BIOCLIM<br />

maps.<br />

Prediction vali<strong>da</strong>tion and error assessment<br />

Before using the predictive maps, we need to<br />

evaluate their accuracy to describe the actual<br />

distribution of these four species. As commented<br />

before, explained information and explained<br />

specialization do not hold true for the predictive<br />

power of the BioMapper model.<br />

They only provide an assessment about how<br />

well <strong>da</strong>ta is explained by the model, but not about<br />

how well the model produces accurate extrapolations.<br />

We thus study Habitat Suitability predictions<br />

made with BioMapper in the presence<br />

points of each species. BIOCLIM predictions do<br />

not even provide such assessment, as all points<br />

are included in the ‘restrictive’ BIOCLIM predictions.<br />

The best way to assess the real accuracy<br />

of the predictions is to use external empirical<br />

97<br />

siva melhorará, seguramente, as predições actuais<br />

acerca <strong>da</strong> distribuição potencial <strong>da</strong> espécie na ilha.<br />

O mapa para A. dolosus evidencia valores eleva<strong>dos</strong><br />

de adequação de habitat nas encostas <strong>da</strong><br />

Serra de Santa Bárbara, e na Terra Brava. Estas<br />

áreas correspondem presentemente à distribuição<br />

<strong>da</strong>s zonas de floresta natural que restam na ilha.<br />

Como esta espécie necessita de florestas, nativas<br />

ou não, para a sua sobrevivência, a distribuição<br />

potencial obti<strong>da</strong>, reflecte parcialmente a localização<br />

deste tipo de habitats na ilha Terceira. Apesar <strong>dos</strong><br />

principais padrões espaciais obti<strong>dos</strong> nos mapas de<br />

distribuição preditiva de A. dolosus parecerem<br />

fazer sentido, é importante assinalar que a<br />

legitimi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> mapas de predição é baixa (ver<br />

Vali<strong>da</strong>ção <strong>da</strong> Predição e Erro de Avaliação, a<br />

seguir). É interessante observar que as distribuições<br />

potenciais de T. terrabravensis e C. azoricus<br />

azoricus obti<strong>da</strong>s através do programa BioMapper<br />

se sobrepõem com a distribuição actual <strong>da</strong> floresta<br />

Laurissilva primária na Ilha Terceira. Isto parece<br />

indicar que as variáveis ambientais utiliza<strong>da</strong>s são<br />

bons substitutos para este tipo de habitat, onde se<br />

encontram as populações de ambas as espécies.<br />

Contudo, mesmo dentro destas áreas naturais, as<br />

distribuições destas espécies parecem cingir-se a<br />

zonas particulares, traduzindo um padrão de<br />

selecção de habitat restrito, assinalado pelas<br />

distribuições potenciais observa<strong>da</strong>s nos mapas<br />

obti<strong>dos</strong> com o programa BIOCLIM.<br />

Vali<strong>da</strong>ção <strong>da</strong> Predição e Erro de Avaliação<br />

Antes <strong>da</strong> utilização de mapas preditivos, é necessário<br />

avaliar a sua precisão para descrever a<br />

distribuição conheci<strong>da</strong> de ca<strong>da</strong> uma destas quatro<br />

espécies. Como foi anteriormente referido, a informação<br />

explica<strong>da</strong> e a especialização explica<strong>da</strong> não<br />

se adequam perfeitamente em relação ao poder preditivo<br />

do Modelo BioMapper. Estas apenas fornecem<br />

uma avaliação acerca de quão bem os <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />

são explica<strong>dos</strong> pelo modelo, mas não quão acerta<strong>da</strong>s<br />

serão as suas extrapolações. Estu<strong>da</strong>ram-se assim<br />

as predições para a Adequação de Habitat<br />

feitas com o BioMapper para os pontos de presença<br />

de ca<strong>da</strong> espécie. As predições do programa BIO-<br />

CLIM não fornecem tal possibili<strong>da</strong>de de avaliação,


uma vez que to<strong>dos</strong> esses pontos são incluí<strong>dos</strong> nos<br />

cálculos <strong>da</strong>s suas predições restritivas.<br />

A melhor maneira de avaliar a ver<strong>da</strong>deira precisão<br />

<strong>dos</strong> mapas cria<strong>dos</strong> pelo modelo é a utilização de<br />

<strong>da</strong><strong>dos</strong> empíricos externos. Para uma <strong>da</strong>s espécies,<br />

T. terceiranus, foi possível determinar novos pontos<br />

de distribuição após o desenvolvimento <strong>dos</strong> modelos<br />

e esses pontos foram usa<strong>dos</strong> para avaliar a confiança<br />

<strong>dos</strong> mapas preditivos desta espécie.<br />

Desempenho <strong>da</strong>s predições de BioMapper. Os valores<br />

de Adequação de Habitat para os pontos de<br />

presença apresentaram grande variabili<strong>da</strong>de; a sua<br />

amplitude de variação e desvios-padrão foram eleva<strong>dos</strong><br />

para as quatro espécies (Quadro 3). As quatro<br />

espécies apresentavam valores médios de adequação<br />

próximos de 60% nos seus pontos de presença,<br />

mas com pontos mínimos abaixo de 50% (e<br />

de 20% nos casos de A. dolosus e T. terceiranus).<br />

Em resumo, to<strong>dos</strong> os mapas evidenciavam valores<br />

baixos para a Adequação de Habitat nos próprios<br />

pontos utiliza<strong>dos</strong> para os desenvolver, e as suas<br />

estimativas eram igualmente muito variáveis para<br />

as áreas onde as espécies estão presentes. Isto significa<br />

que, apesar <strong>da</strong>s descrições do nicho obti<strong>da</strong>s<br />

com AFNE poderem corresponder às respostas<br />

actuais destas espécies ao gradiente ambiental encontrado<br />

na Terceira, os mapas preditivos desenvolvi<strong>dos</strong><br />

destas respostas não são uma boa predição<br />

<strong>da</strong> sua ver<strong>da</strong>deira distribuição na ilha.<br />

98<br />

<strong>da</strong>ta to determine how predicted maps perform<br />

outside the <strong>da</strong>ta used for building such models.<br />

New distribution points for T. terceiranus were<br />

available after the development of our models.<br />

We have evaluated the reliability of the predicted<br />

maps for that species using these points. No such<br />

<strong>da</strong>ta was available for the other three species.<br />

Performance of BioMapper predictions. Habitat<br />

Suitability scores in presence points presented high<br />

variability; their range of variation and stan<strong>da</strong>rd<br />

deviations were high for the four species (Table<br />

3). The four species presented average suitability<br />

scores around 60% in their presence points, but<br />

with minimum scores below 50% (and below 20%<br />

in the case of A. dolosus and T. terceiranus). As a<br />

summary, all the maps presented low Habitat<br />

Suitability scores in the points used to develop<br />

them, and their estimates were also highly variable<br />

for the areas where the species is present. This<br />

means that, although niche descriptions obtained<br />

with ENFA could respond to the actual responses<br />

of these species to the environmental gradients<br />

found in Terceira, the predictive maps developed<br />

from these responses are not a good prediction of<br />

their true distribution in the island.<br />

Quadro 3. Avaliação do desempenho <strong>dos</strong> modelos de Adequação de Habitat do BioMapper, a partir <strong>da</strong> presença <strong>da</strong>s espécies<br />

originalmente usa<strong>da</strong>s para criação do modelo como conjunto de vali<strong>da</strong>ção (ver texto). N corresponde ao número de células<br />

utiliza<strong>da</strong>s para comparação; Min corresponde ao valor de Adequação de Habitat mínimo encontrado nas células de presença;<br />

Max corresponde ao valor máximo encontrado; Range corresponde à diferença entre ambos os valores anteriores; Mean<br />

corresponde à Adequação de Habitat média e SD corresponde ao desvio padrão.<br />

Table 3. Evaluation of the performance of the BioMapper Habitat Suitability models using the species presences used for<br />

model development as vali<strong>da</strong>tion set (see text). N is the number of cells used for comparison; Min is the minimum Habitat<br />

Suitability score in the presence cells; Max is the maximum score; Range is the difference between both scores; Mean is the<br />

average Habitat Suitability, and SD its Stan<strong>da</strong>rd Deviation.<br />

N Min Max Mean Range SD<br />

Alestrus dolosus 12 11.4 87.5 60.0 76.1 27.0<br />

Cedrorum azoricus azoricus 5 43.8 94.5 59.5 50.7 20.3<br />

Trechus terceiranus 10 15.5 93.8 55.8 78.3 27.5<br />

Trechus terrabravensis 6 40.0 92.9 61.5 52.9 18.8


Empirical vali<strong>da</strong>tion of predictive maps for<br />

Trechus terceiranus. While we were developing<br />

this chapter, new information on the distribution<br />

of T. terceiranus has been included in the<br />

ATLANTIS <strong>da</strong>tabase (I. R. Amorim, unpublished<br />

<strong>da</strong>ta), corresponding to four new ATLANTIS<br />

500x500 grid cells. We have evaluated the<br />

performance of both, BIOCLIM and BioMapper<br />

for this species by observing their predictions in<br />

these four cells (see Table 4). Only one of the<br />

four points was placed in a place identified as<br />

Effectively Suitable Area by the ‘restrictive’<br />

BIOCLIM estimation, with the other three placed<br />

in sites identified as Potentially Suitable Areas by<br />

the ‘extended’ estimation. Such underestimation of<br />

the ‘restrictive’ BIOCLIM is consistent with the<br />

low number of points used for the development of<br />

the model. As commented before, it is unrealistic<br />

to assume that we have captured the whole range<br />

of environmental conditions for the areas inhabited<br />

by T. terceiranus after concentrating on<br />

just a few points. The performance of the Bio-<br />

Mapper predictive map was also poor, because<br />

one point was even placed in an area with a<br />

predicted Habitat Suitability of only 20%. Thus,<br />

the presence of the species is not accurately<br />

predicted neither by the ‘restrictive’ BIOCLIM<br />

nor by BioMapper. Only the distribution area<br />

99<br />

Vali<strong>da</strong>ção empírica <strong>dos</strong> mapas preditivos para<br />

Trechus terceiranus. Enquanto se desenvolvia este<br />

capítulo, novas informações acerca <strong>da</strong> distribuição<br />

de T. terceiranus foram incluí<strong>da</strong>s na base de <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />

ATLANTIS (I. R. Amorim, <strong>da</strong><strong>dos</strong> não publica<strong>dos</strong>),<br />

correspondendo a quatro novas células ATLANTIS<br />

de 500x500 m. Avaliou-se o desempenho <strong>dos</strong> dois<br />

programas utiliza<strong>dos</strong>, BIOCLIM e BioMapper, para<br />

esta espécie, analisando-se o seu desempenho nas<br />

novas quatro células confirma<strong>da</strong>s com presença<br />

(ver Quadro 4). Apenas um <strong>dos</strong> quatro pontos foi<br />

colocado num local identificado como Área Efectivamente<br />

Adequa<strong>da</strong> pela estimativa “restritiva”<br />

BIOCLIM, enquanto as outras três foram coloca<strong>da</strong>s<br />

em locais identifica<strong>dos</strong> como Áreas Potencialmente<br />

Adequa<strong>da</strong>s pela estimativa “alarga<strong>da</strong>”. A subestimação<br />

do modelo “restritivo” é consistente com o<br />

baixo número de pontos usado no desenvolvimento<br />

do modelo. Tal como foi comentado antes, é irrealista<br />

assumir que foi capta<strong>da</strong> to<strong>da</strong> a amplitude de<br />

condições nas áreas habita<strong>da</strong>s por T. terceiranus, já<br />

que foram usa<strong>dos</strong> poucos pontos. O desempenho<br />

do mapa preditivo de BioMapper também foi fraco,<br />

tendo inclusivamente um <strong>dos</strong> pontos sido locado<br />

numa área com Adequação de Habitat apenas de<br />

20%. Assim, a presença desta espécie não foi<br />

adequa<strong>da</strong>mente estima<strong>da</strong> nem pelo BIOCLIM<br />

“restritivo” nem pelo BioMapper e apenas a área<br />

Quadro 4. Vali<strong>da</strong>ção empírica <strong>dos</strong> mapas preditivos para Trechus terceiranus, desenvolvi<strong>dos</strong> com BIOCLIM e BioMapper<br />

(Figs. 4 e 7, respectivamente). As quatro células são quadrículas de 500x500 m do programa ATLANTIS (tal como na<br />

notação UTM 1km 2 ) que apresentam novas citações para a espécie (I.R. Amorim, <strong>da</strong><strong>dos</strong> não publica<strong>dos</strong>), que não foram<br />

usa<strong>dos</strong> no desenvolvimento <strong>dos</strong> mapas preditivos. PS e ES são categorias destas células no mapa preditivo BIOCLIM<br />

(ver texto), respectivamente, Áreas Potencialmente Adequa<strong>da</strong>s (BIOCLIM “alargado”) e Áreas Efectivamente Adequa<strong>da</strong>s<br />

(BIOCLIM clássico). Os valores de BioMapper são os valores que representam a Adequação de Habitat nesse mapa<br />

preditivo.<br />

Table 4. Empirical vali<strong>da</strong>tion of the Trechus terceiranus predictive maps, developed with BIOCLIM and BioMapper (Figs.<br />

4 and 7, respectively). The four cells are 500x500 m ATLANTIS squares (as in the UTM 1 km 2 notation) that host newly<br />

obtained sites of the species (I.R. Amorim, unpublished <strong>da</strong>ta), which were not used for the development of the predictive<br />

maps. PS and ES are the categories of these cells in the BIOCLIM predictive map (see text), namely Potentially Suitable<br />

Areas (‘extended’ BIOCLIM) and Effectively Suitable Areas (classical BIOCLIM). BioMapper scores are the Habitat<br />

Suitability scores of each cell in such predictive map.<br />

Cell BIOCLIM BioMapper<br />

26S7892-1 PS 20.52<br />

26S7790-1 PS 59.16<br />

26S7789-3 PS 77.2<br />

26S7687-4 ES 88


de distribuição calcula<strong>da</strong> com o programa BIO-<br />

CLIM “alargado” inclui estes quatro novos pontos.<br />

Estas estimativas parecem predizer bem a<br />

distribuição desta espécie, contudo, não há qualquer<br />

estimativa acerca <strong>da</strong> predição <strong>da</strong>s ausências<br />

<strong>da</strong> espécie. Apenas novas amostragens padroniza<strong>da</strong>s<br />

do Meio Subterrâneo Superficial (MSS), um <strong>dos</strong><br />

habitats onde a espécie ocorre, poderão fornecer<br />

informação adicional acerca <strong>da</strong> presença <strong>da</strong> espécie<br />

e acerca <strong>da</strong>s suas ver<strong>da</strong>deiras ausências, e permitir<br />

clarificar como é que as previsões “alarga<strong>da</strong>s” de<br />

BIOCLIM se ajustam à distribuição real desta<br />

espécie no subsolo <strong>da</strong> Terceira.<br />

Apesar <strong>dos</strong> padrões apresenta<strong>dos</strong> via BioMapper<br />

poderem fazer sentido numa primeira observação,<br />

a escassez <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong> resultou num modelo de baixa<br />

confiança. Em resumo, as quatro espécies estão<br />

presentes em células estima<strong>da</strong>s como de pouca<br />

adequação, de modo que estes mapas não podem<br />

ser utiliza<strong>dos</strong> para extrapolar as distribuições <strong>da</strong>s<br />

quatro espécies endémicas estu<strong>da</strong><strong>da</strong>s. Apenas as<br />

predições “alarga<strong>da</strong>s” efectua<strong>da</strong>s pelo programa<br />

BIOCLIM parecem incluir to<strong>dos</strong> os novos pontos<br />

de presença. Torna-se, pois necessária informação<br />

adicional para obter mapas mais precisos na descrição<br />

actual destas espécies.<br />

4. Problemas e vantagens <strong>da</strong> modelação<br />

preditiva <strong>da</strong> Adequação de Habitat<br />

As metodologias SIG e a estatística actual podem<br />

permitir o estudo e a cartografia <strong>da</strong>s respostas espaciais<br />

de espécies de interesse ou importantes em<br />

termos de conservação, como aconteceu com as<br />

quatro espécies de escaravelhos endémicos que têm<br />

vindo a ser analisa<strong>da</strong>s neste trabalho. Contudo, tal<br />

como foi observado no exemplo anterior, muitos<br />

problemas podem ser detecta<strong>dos</strong> ao longo do processo<br />

de modelação. A acumulação destes problemas<br />

pode questionar tanto a precisão <strong>dos</strong> mapas<br />

preditivos como a sua utili<strong>da</strong>de. Este trabalho mostra<br />

que, apesar <strong>da</strong> informação obti<strong>da</strong> pelo programa<br />

ATLANTIS poder ser muito útil a priori para a<br />

investigação <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de e avaliação <strong>da</strong> conservação,<br />

trabalho adicional pode ser necessário<br />

100<br />

predicted by the ‘extended’ BIOCLIM includes<br />

these new four points. Thus, such estimation<br />

seems to be predicting well the distribution of<br />

this species. However no assessment is made<br />

about how predicts the absence of the species.<br />

Therefore, additional stan<strong>da</strong>rdized sampling of the<br />

MSS substrate (one of the habitats where this<br />

species inhabits), which accounts for both, additional<br />

presence points and true absences, will<br />

clarify how the ‘extended’ BIOCLIM predictions<br />

fit into the actual distribution of this species in<br />

the underground environment.<br />

Although the patterns shown on the Bio-<br />

Mapper maps could make sense in a visual<br />

examination, <strong>da</strong>ta scarceness has resulted in low<br />

model reliability. In summary, the four species<br />

are present in cells predicted as little suitable,<br />

so these maps cannot be used to extrapolate the<br />

distributions of the four endemics studied. Only<br />

the ‘extended’ BIOCLIM appears to include<br />

all new presence points. Further information is<br />

needed to obtain accurate maps that describe the<br />

real distribution of these species.<br />

4. Pitfalls and advantages of predictive<br />

modelling of Habitat Suitability<br />

Current statistical and GIS methodologies may<br />

allow the study and mapping of the spatial responses<br />

of the species of interest or conservation<br />

concern, as happened with the four endemic<br />

beetle species which were analysed here. However,<br />

as we have seen in the example, many problems<br />

have been found during the process. Such<br />

accumulation of problems could question both the<br />

accuracy of the predictive maps, and their utility.<br />

Our work shows that, although ATLANTIS information<br />

could be very useful a priori for biodiversity<br />

investigation and conservation evaluation,<br />

additional work may be necessary to improve its<br />

utility and accuracy in representing spatial<br />

patterns of Azorean biodiversity. At present, such<br />

problems may be seen as minor drawbacks that<br />

can easily be overcome.


Many times, the absence of good information<br />

has led land managers to rely in their decisions<br />

on the previously gathered knowledge of several<br />

other experts. However, using solely the<br />

assessment of experts to determine the distribution<br />

of species in the development of conservation<br />

programmes is, to say the least, risky, and will<br />

probably result in future management errors and<br />

failures.<br />

In a recent study, Seoane et al. (<strong>2005</strong>)<br />

demonstrate that distribution models built on<br />

statistics can perform with greater accuracy than<br />

the assumptions of experts. Refining species<br />

distribution models when they are not accurate<br />

enough is more effective than drawing distribution<br />

maps from scratch based on the knowledge of a<br />

given expert.<br />

Using good quality <strong>da</strong>ta to develop management<br />

strategies improves their successful application;<br />

as they are taken from reliable information,<br />

such decisions are more likely to be<br />

effective for the long term. Thus, further investment<br />

in new survey campaigns to obtain more<br />

accurate information is preferable to supplementing<br />

current fragmentary knowledge with the<br />

aid of experts.<br />

Although economic costs may be higher in the<br />

short term, the expected gains are best in terms<br />

of the ratio concerning costs and conservation<br />

success. We enumerate three guidelines to improve<br />

both the <strong>da</strong>ta available, and the methodologies<br />

used to analyse it.<br />

Quality of GIS <strong>da</strong>ta. Both the amount and the<br />

spatial resolution of GIS environmental information<br />

about Terceira Island are of high quality.<br />

Almost all commonly mapped environmental variables<br />

were available, so an optimal GIS <strong>da</strong>tabase<br />

for this island ne<strong>eds</strong> little additional information.<br />

Similar GIS <strong>da</strong>tabases for the rest of the Azorean<br />

islands will assure a good use of the ATLANTIS<br />

<strong>da</strong>ta in the future. In this case, <strong>da</strong>ta problems<br />

were only associated to the lack of specific<br />

information about several characteristics of the<br />

niches of the species.<br />

101<br />

para melhorar a sua utili<strong>da</strong>de e precisão na representação<br />

espacial <strong>dos</strong> padrões de biodiversi<strong>da</strong>de<br />

nos <strong>Açores</strong>. Presentemente, tais problemas podem<br />

ser considera<strong>dos</strong> como pequenas fragili<strong>da</strong>des <strong>da</strong><br />

base de <strong>da</strong><strong>dos</strong>, aliás, facilmente ultrapassavéis.<br />

Muitas vezes, a ausência de informação de confiança<br />

leva os gestores a apoiar-se em conhecimento<br />

recolhido por outros especialistas. Contudo, a utilização<br />

exclusiva <strong>da</strong>s avaliações <strong>dos</strong> peritos para determinar<br />

a distribuição <strong>da</strong>s espécies no desenvolvimento<br />

de programas de conservação é, no mínimo,<br />

arrisca<strong>da</strong> e poderá resultar em erros e falhas de gestão.<br />

Num estudo recente, Seoane et al. (<strong>2005</strong>)<br />

demonstraram que os modelos de distribuição basea<strong>dos</strong><br />

em estatísticas apresentam desempenhos<br />

mais correctos do que os basea<strong>dos</strong> em opiniões de<br />

peritos. Refinar modelos de distribuição <strong>da</strong>s espécies<br />

quando estes não são suficientemente correctos<br />

é mais eficaz do que desenhar mapas de distribuição<br />

a partir do zero, apenas a partir do conhecimento de<br />

um <strong>da</strong>do perito. O uso de <strong>da</strong><strong>dos</strong> de boa quali<strong>da</strong>de<br />

para desenvolver estratégias de gestão melhora o<br />

sucesso <strong>da</strong> sua aplicação; e se partem de informação<br />

de confiança, essas decisões são provavelmente<br />

mais eficazes durante mais tempo. Assim, o investimento<br />

adicional em novas campanhas de campo é<br />

preferível ao aumento de conhecimento fragmentado<br />

com a aju<strong>da</strong> de peritos. Apesar <strong>dos</strong> custos económicos<br />

poderem ser superiores a curto prazo, os<br />

ganhos espera<strong>dos</strong> são maiores em termos <strong>da</strong> razão<br />

entre o custo efectivo e o sucesso de conservação.<br />

Segui<strong>da</strong>mente enumeram-se três directivas para melhorar<br />

as bases de <strong>da</strong><strong>dos</strong> disponíveis, bem como as<br />

metodologias utiliza<strong>da</strong>s para as analisar.<br />

Quali<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong> SIG. Tanto a quanti<strong>da</strong>de<br />

como a resolução espacial do ambiente SIG acerca<br />

<strong>da</strong> ilha Terceira são de grande quali<strong>da</strong>de. Quase<br />

to<strong>da</strong>s as variáveis ambientais geralmente cartografa<strong>da</strong>s<br />

se encontravam disponíveis, de modo que<br />

uma base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> SIG óptima necessita de pouca<br />

informação adicional, nesta ilha. Bases de <strong>da</strong><strong>dos</strong> de<br />

quali<strong>da</strong>de semelhante para as restantes ilhas do arquipélago<br />

assegurarão um bom uso <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong> do<br />

programa ATLANTIS, no futuro. Neste caso, os


problemas de <strong>da</strong><strong>dos</strong> estiveram apenas associa<strong>dos</strong> à<br />

falta de informação específica acerca de várias características<br />

do nicho <strong>da</strong>s espécies.<br />

Um trabalho recente e não publicado, Chefaoui<br />

(<strong>2005</strong>) mostra que os resulta<strong>dos</strong> <strong>da</strong> modelação preditiva<br />

de uma espécie herbívora são francamente<br />

melhora<strong>dos</strong> quando se inclui no modelo, informação<br />

específica acerca <strong>da</strong> distribuição <strong>da</strong>s espécies vegetais<br />

de que a espécie se alimenta. Os mapas de distribuição<br />

potencial de uma emblemática borboleta<br />

ibérica, Graellsia isabelae, desenvolvi<strong>dos</strong> a partir<br />

de <strong>da</strong><strong>dos</strong> ambientais comuns (características do solo<br />

e do clima), melhoraram muito quando os <strong>da</strong><strong>dos</strong> de<br />

distribuição <strong>da</strong> espécie de Pinus em que esta borboleta<br />

se alimenta (<strong>da</strong><strong>dos</strong> <strong>da</strong> versão actualiza<strong>da</strong> do<br />

Mapa de Florestas Digital Espanhol; Ruiz de la<br />

Torre 2002) foram incluí<strong>dos</strong> como preditores.<br />

Esta informação adicional, adequa<strong>da</strong> ao conhecimento<br />

<strong>dos</strong> requisitos de ca<strong>da</strong> espécie, deve permi-<br />

tir produzir melhores mapas <strong>dos</strong> quatro escaravelhos<br />

endémicos agora estu<strong>da</strong><strong>dos</strong>. Por exemplo, T.<br />

terrabravensis é provavelmente uma espécie humícola,<br />

encontra<strong>da</strong> em sistemas complexos de fracturas<br />

e buracos profun<strong>dos</strong> <strong>dos</strong> terrenos basálticos <strong>da</strong>s florestas<br />

<strong>da</strong> Terra Brava e Caldeira <strong>da</strong> Serra de Santa<br />

Bárbara, que estão cobertos por um denso material<br />

de musgos e fetos produzindo um solo muito ensombrado<br />

(Borges et al. 2004). Por outro lado, a<br />

espécie parece preferir folha<strong>da</strong> domina<strong>da</strong> pelas espécies<br />

de louro (Laurus azorica) e azevinho (Ilex<br />

perado ssp. azorica) <strong>da</strong> Macaronésia. Assim, a inclusão<br />

<strong>da</strong> informação acerca <strong>da</strong> distribuição de solos<br />

com fracturas de grandes dimensões, bem como a<br />

distribuição <strong>da</strong>s florestas nativas domina<strong>da</strong>s por árvores<br />

com folhas grandes, melhorariam certamente<br />

a precisão do mapa preditivo. Do mesmo modo, por<br />

exemplo, o conhecimento de <strong>da</strong><strong>dos</strong> acerca <strong>da</strong> distribuição<br />

do tipo de floresta onde C. azoricus azoricus<br />

habita, ou acerca <strong>da</strong> compactação do solo que pode<br />

afectar a distribuição de T. terceiranus, pode melhorar<br />

a precisão <strong>dos</strong> seus modelos. A disponibili<strong>da</strong>de<br />

de informação exacta sobre a composição e características<br />

<strong>da</strong> vegetação e tipos de solo parecem fun<strong>da</strong>mentais<br />

para a utilização <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong> ATLANTIS. A<br />

obtenção e/ou disseminação dessa informação deve<br />

consequentemente ser encoraja<strong>da</strong>.<br />

102<br />

In a recent unpublished work, Chefaoui (<strong>2005</strong>)<br />

shows that the results of the predictive modelling<br />

of a plant-eating species are largely improved<br />

when specific information on the observed distribution<br />

of vegetation species where the species<br />

fe<strong>eds</strong> is included in the set of predictors.<br />

The potential distribution maps of an emblematic<br />

Iberian butterfly species, Graellsia isabelae,<br />

developed from common environmental <strong>da</strong>ta<br />

(climate and soil characteristics), were highly<br />

improved when information about the distribution<br />

of the Pinus species where this species fe<strong>eds</strong><br />

(coming from the up<strong>da</strong>ted version of the Spanish<br />

Digital Forests Map; Ruiz de la Torre 2002), were<br />

used as predictors.<br />

Such additional information, suited to the<br />

knowledge about the requirements of each species,<br />

should allow us to produce better maps of the<br />

four endemic beetles here studied. For example,<br />

T. terrabravensis is probably a litter species,<br />

found in the complex system of cracks and deep<br />

holes of the basaltic terrain of the forests in Terra<br />

Brava and the Caldeira de Santa Bárbara, which<br />

are covered by a dense carpet of mosses and<br />

ferns that produce a shady ground floor (Borges<br />

et al. 2004).<br />

Moreover, the species seems to prefer leaf<br />

litter dominated by the Macaronesian Laurel<br />

(Laurus azorica) and the Azorean Holly Tree (Ilex<br />

perado ssp azorica).<br />

Thus, including information about the distribution<br />

of soils with large crevices, as well as<br />

the distribution of large-leaf dominated native<br />

forests used for his model, will improve the<br />

accuracy of the predictive map. In the same way,<br />

<strong>da</strong>ta on e.g. the distribution of the type of forest<br />

where C. azoricus azoricus inhabits, or on the<br />

soil compactness that may affect T. terceiranus<br />

distribution, will improve the reliability of their<br />

respective models.<br />

The availability of accurate information about<br />

the composition and characteristics of vegetation<br />

and soil types appears to be a keystone for the<br />

use of ATLANTIS <strong>da</strong>ta.<br />

The gathering and/or dissemination of such<br />

information should consequently be encouraged.


Quality and quantity of biological <strong>da</strong>ta. As we<br />

have seen, the exhaustive compilation of all the<br />

information available in current literature and<br />

collections, it is not enough to describe accurately<br />

the species distribution patterns of the studied<br />

endemics.<br />

More information is needed about the sites<br />

where the species are present, as well as about<br />

where they are truly absent. The only exhaustive<br />

arthropod sampling carried out in Terceira is that<br />

of the BALA project (Borges et al. 2000, 2004,<br />

<strong>2005</strong>a, b, c).<br />

This survey is restricted to native forest remnants,<br />

thus limiting current knowledge on arthropod<br />

biodiversity patterns to these habitats. To<br />

improve ATLANTIS <strong>da</strong>ta, further surveys on other<br />

habitats are needed. By adopting a well-developed<br />

survey planning, little additional sampling effort<br />

can result in a high improvement of the utility of<br />

this <strong>da</strong>tabase.<br />

The new transects of BALA that are currently<br />

being sorted out will help in the resolution of<br />

parts of this problem, as well as the sampling<br />

programme conducted by F. Dinis in different<br />

habitats in Terceira Island. Following the protocol<br />

developed by Hortal & Lobo (<strong>2005</strong>) to select grid<br />

cells for sampling, the environmental coverage of<br />

the surveyed areas will allow obtaining reliable<br />

predictive maps with a limited set of areas and<br />

little additional effort. Dinis et al. (in preparation)<br />

have developed such a design for Terceira’s<br />

pasturelands and exotic forests, and a number of<br />

transects similar to that of the BALA project have<br />

been carried out in 2004, and will be completed<br />

in <strong>2005</strong>.<br />

Distributional <strong>da</strong>ta obtained from such surveys<br />

will surely fill in many of the current gaps in<br />

ATLANTIS <strong>da</strong>ta. However, in order for this <strong>da</strong>tabase<br />

to be reliable and useful, additional investment<br />

on biodiversity surveys is needed to cover<br />

all habitats in the several islands Typically, the<br />

little cost of such sampling effort would result in<br />

an important improvement of the quality of such<br />

<strong>da</strong>tabase.<br />

Another main drawback of <strong>da</strong>ta in such <strong>da</strong>tabases<br />

is the lack of information about the absence<br />

103<br />

Quali<strong>da</strong>de e quanti<strong>da</strong>de de <strong>da</strong><strong>dos</strong> biológicos. Tal<br />

como foi apresentado, a compilação exaustiva de<br />

to<strong>da</strong> a informação disponível na literatura e nas colecções<br />

conheci<strong>da</strong>s não foi suficiente para descrever<br />

com precisão a distribuição <strong>dos</strong> padrões <strong>da</strong>s espécies<br />

endémicas estu<strong>da</strong><strong>da</strong>s. É necessária mais informação<br />

acerca <strong>dos</strong> locais onde as espécies estão<br />

presentes, e também acerca <strong>da</strong>queles onde elas se<br />

encontram ver<strong>da</strong>deiramente ausentes. A única amostragem<br />

de artrópodes exaustiva e sistemática<br />

efectua<strong>da</strong> na ilha Terceira foi efectua<strong>da</strong> no âmbito<br />

do Projecto BALA (Borges et al. 2000, 2004, <strong>2005</strong><br />

a, b, c), que estudou os fragmentos de floresta natural<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, limitando o conhecimento <strong>dos</strong> padrões<br />

<strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de de artrópodes a estes habitats.<br />

Para melhorar os <strong>da</strong><strong>dos</strong> do ATLANTIS, são<br />

necessárias outras amostragens noutros habitats.<br />

Adoptando um plano de investigação cui<strong>da</strong><strong>dos</strong>o, um<br />

esforço de amostragem relativamente reduzido pode<br />

resultar em melhorias significativas <strong>da</strong> utili<strong>da</strong>de<br />

desta base de <strong>da</strong><strong>dos</strong>. Os novos transectos do Projecto<br />

BALA, que estão neste momento a ser tria<strong>dos</strong>,<br />

assim como os programas de amostragem conduzi<strong>dos</strong><br />

por F. Dinis em diferentes habitats <strong>da</strong> ilha<br />

Terceira, hão-de contribuir para a solução deste problema.<br />

Assim, seguindo o protocolo desenvolvido<br />

por Hortal & Lobo (<strong>2005</strong>) para seleccionar células<br />

de amostragem, a cobertura ambiental <strong>da</strong>s áreas<br />

amostra<strong>da</strong>s permitirá obter mapas preditivos de<br />

maior confiança com um conjunto relativamente<br />

pequeno de áreas e pouco esforço adicional. Dinis<br />

et al. (em preparação) desenvolveram um protocolo<br />

para as pastagens e florestas de espécies exóticas e<br />

um número de transectos semelhante aos do projecto<br />

BALA foram monta<strong>dos</strong> em 2004 e mais serão<br />

monta<strong>dos</strong> em <strong>2005</strong>. Os <strong>da</strong><strong>dos</strong> de distribuição obti<strong>dos</strong><br />

destes estu<strong>dos</strong> poderão preencher as lacunas<br />

existentes nos <strong>da</strong><strong>dos</strong> ATLANTIS. Contudo, para que<br />

esta base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> seja <strong>da</strong> maior confiança e utili<strong>da</strong>de,<br />

são necessários investimentos adicionais em<br />

estu<strong>dos</strong> de biodiversi<strong>da</strong>de para to<strong>dos</strong> os habitats <strong>da</strong>s<br />

várias ilhas. Tipicamente, o pequeno custo de semelhante<br />

esforço de amostragem resultaria numa melhoria<br />

importante <strong>da</strong> quali<strong>da</strong>de dessa base de <strong>da</strong><strong>dos</strong>.<br />

Outra limitação <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong> neste tipo de bases<br />

de <strong>da</strong><strong>dos</strong> é a falta de informação acerca <strong>da</strong> ausência


de espécies de uma determina<strong>da</strong> área ou quadrícula<br />

(ver acima). Os <strong>da</strong><strong>dos</strong> disponíveis para as ausências,<br />

bem como informação acerca <strong>da</strong>s condições de locais<br />

inapropria<strong>dos</strong> para as espécies (as suas<br />

restrições ambientais), podem ser incluí<strong>dos</strong> no<br />

processo de modelação, melhorando assim a descrição<br />

quantitativa do nicho ecológico. Por outro<br />

lado, a utilização de <strong>da</strong><strong>dos</strong> de ausência torna<br />

possível a aplicação de outras técnicas de modelação<br />

que provaram ser mais robustas e de maior<br />

confiança do que os méto<strong>dos</strong> que dependem apenas<br />

<strong>da</strong>s presenças, tais como, por exemplo, regressões<br />

logísticas (Brotons et al. 2004; Lehmann et al.<br />

2002; Reineking & Schröder 2003). Estes <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />

podem ser obti<strong>dos</strong> de duas maneiras: i) durante o<br />

trabalho de campo, registando as áreas onde a<br />

espécie foi intensivamente procura<strong>da</strong>, mas não foi<br />

encontra<strong>da</strong>; ou ii) aquando <strong>da</strong> determinação <strong>da</strong>s<br />

uni<strong>da</strong>des territoriais com esforços de amostragem<br />

exaustivos e/ou inventários mais ou menos completos<br />

(e.g. Soberón & Llorente 1993; Lobo &<br />

Martín-Piera 2002; Jiménez-Valverde & Hortal<br />

2003; ou Hortal et al. 2004). Contudo, quando se<br />

utilizam os <strong>da</strong><strong>dos</strong> de uma base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> biológica,<br />

é por vezes difícil avaliar qual o real esforço de<br />

amostragem efectuado em ca<strong>da</strong> célula, e até que<br />

ponto se completou a análise em ca<strong>da</strong> uni<strong>da</strong>de<br />

territorial (e.g. versão <strong>da</strong>s ilhas Canárias <strong>da</strong> base de<br />

<strong>da</strong><strong>dos</strong> ATLANTIS; J. Hortal, J.M. Lobo e A.<br />

Jiménez-Valverde, <strong>da</strong><strong>dos</strong> não publica<strong>dos</strong>). Deste<br />

modo, recomen<strong>da</strong>-se que seja reuni<strong>da</strong> to<strong>da</strong> a informação<br />

relevante quer durante as amostragens, quer<br />

durante a digitalização <strong>da</strong>s bases de <strong>da</strong><strong>dos</strong>, de<br />

modo a estimar o esforço de amostragem de ca<strong>da</strong><br />

célula e, assim, garantir o seu melhor uso. O tempo<br />

dispendido na quantificação do esforço de amostragem<br />

em ca<strong>da</strong> célula será amplamente compensado.<br />

Isto significa que se deve sempre escrever<br />

informações acerca do esforço de amostragem nos<br />

livros de campo e/ou etiquetas <strong>da</strong>s amostragens<br />

(assim como nas publicações que derivem dessas<br />

fontes), e deve incluir-se tal informação na base de<br />

<strong>da</strong><strong>dos</strong>, que depois permitirá evidenciar um retrato<br />

muito mais fiel <strong>dos</strong> padrões de biodiversi<strong>da</strong>de.<br />

104<br />

of a species in a given area or grid cell (see<br />

upwards). Available <strong>da</strong>ta on the absences as well<br />

as, information about the conditions of places<br />

inhospitable to the species (its environmental<br />

restrictions) can be included in the modelling<br />

procedure, thus improving the quantitative<br />

description of the entire environmental niche.<br />

Moreover, using absence <strong>da</strong>ta makes it possible<br />

to apply other modelling techniques which have<br />

proved to be more robust and reliable than<br />

methods which rely only on presences such as,<br />

for example, logistic regressions (Brotons et<br />

al. 2004; Lehmann et al. 2002; Reineking &<br />

Schröder 2003). Such <strong>da</strong>ta can be obtained in<br />

two ways: i) during field work, while recording<br />

these areas where a species has been intensively<br />

searched for, and has not been found; or ii) while<br />

determining the territorial units with exhaustive<br />

sampling efforts and/or more or less complete<br />

inventories (e.g. Soberón & Llorente 1993; Lobo<br />

& Martín-Piera 2002; Jiménez-Valverde & Hortal<br />

2003; or Hortal et al. 2004).<br />

However, when one uses the <strong>da</strong>ta from a<br />

biological <strong>da</strong>tabase it is sometimes difficult to<br />

measure true sampling effort which were carried<br />

out in each cell, and even the completeness of the<br />

survey in these territorial units (e.g. the Canarian<br />

version of ATLANTIS <strong>da</strong>tabase; J. Hortal, J.M.<br />

Lobo and A. Jiménez-Valverde, unpublished <strong>da</strong>ta).<br />

Therefore, it is recommended to gather relevant<br />

information both during the surveys, and during<br />

the digitalization of the <strong>da</strong>tabase, in order to<br />

adequately assess the sampling effort carried out<br />

in a cell, and to guarantee its success. It is well<br />

worth spending some extra time on quantifying<br />

the amount of sampling effort carried out during<br />

each field journey. This means one should write<br />

information about the amount of sampling effort<br />

in field notebooks and/or on sample labels (as<br />

well as in the publications derived from such<br />

sources), and one should include such information<br />

in the <strong>da</strong>tabase, which then ensures that one<br />

can obtain a much better picture of biodiversity<br />

patterns.


Methodological developments. After having taken<br />

into account these drawbacks associated to <strong>da</strong>ta<br />

gathering, the reliability of the predictive maps<br />

developed from the ATLANTIS <strong>da</strong>ta will surely<br />

be high for many of the species of interest.<br />

However, current predictive modelling methodologies<br />

can be improved in many ways. In this<br />

work we have developed maps of the potential<br />

distribution of these four species. However, as<br />

discussed before, the real distribution of many<br />

species is affected by other factors, not only by<br />

its niche.<br />

Due to the joint effect of i) historical factors,<br />

that produce the exclusion of species from several<br />

areas, and ii) population spatial dynamics, that<br />

usually makes the populations of a species to<br />

show a spatially aggregated pattern. This means<br />

that it is more probable to find a population as<br />

the distance to other populations diminishes.<br />

Even if one takes into consideration the possible<br />

sampling effort gaps, it is more probable<br />

that unknown populations are placed nearer currently<br />

known populations than in areas far from<br />

current presence points (see discussion above).<br />

Further-more, the populations inhabiting nearby<br />

areas can easily establish a flux of migrant individuals<br />

which enhances the persistence of populations<br />

in suboptimal or disturbed areas (Araújo &<br />

Williams 2000).<br />

Due to this spatially autocorrelated pattern (i.e.<br />

spatially aggregated), including the spatial distance<br />

to currently known populations as a variable<br />

during the development of Habitat Suitability<br />

maps produces a better representation of the true<br />

distribution of species (J. M. Lobo unpublished<br />

<strong>da</strong>ta).<br />

In addition, as the coverage of known absences<br />

is scarce, Habitat Suitability models and vegetation<br />

maps can be used to identify areas where<br />

the species is definitely absent due to the existence<br />

of environmental conditions or habitats<br />

which are unsuitable for the species.<br />

This means one ne<strong>eds</strong> to build predictive<br />

models with methods based on presences (such as<br />

the one used in this work) in order to obtain<br />

“pseudo-absences” and afterwards, with these<br />

105<br />

Desenvolvimentos metodológicos. Depois de considerar<br />

as limitações associa<strong>da</strong>s à recolha <strong>dos</strong><br />

<strong>da</strong><strong>dos</strong>, a confiança <strong>dos</strong> mapas preditivos desenvolvi<strong>dos</strong><br />

a partir <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong> do ATLANTIS será certamente<br />

eleva<strong>da</strong> para muitas <strong>da</strong>s espécies de interesse.<br />

Contudo, as metodologias de modelação que<br />

existem presentemente podem ain<strong>da</strong> ser melhora<strong>da</strong>s<br />

de muitos mo<strong>dos</strong>. Neste trabalho foram desenvolvi<strong>dos</strong><br />

mapas de distribuição potencial para quatro<br />

espécies. Contudo, tal como foi discutido anteriormente,<br />

as reais distribuições de muitas espécies são<br />

afecta<strong>da</strong>s por outros factores, que não apenas o seu<br />

nicho ecológico, nomea<strong>da</strong>mente, o efeito conjunto<br />

<strong>dos</strong> i) factores históricos, que produzem a exclusão<br />

de espécies de várias áreas, e ii) dinâmica espacial<br />

<strong>da</strong>s populações, que geralmente pode levar a que<br />

as populações possuam padrões espaciais agrega<strong>dos</strong>.<br />

Isto significa que é mais provável encontrar uma<br />

determina<strong>da</strong> população à medi<strong>da</strong> que a distância a<br />

outras populações diminui. Mesmo que se considerem<br />

as lacunas no esforço de amostragem, é mais<br />

provável que populações desconheci<strong>da</strong>s estejam<br />

coloca<strong>da</strong>s mais próximo <strong>da</strong>s populações já conheci<strong>da</strong>s<br />

do que em áreas afasta<strong>da</strong>s <strong>dos</strong> pontos de<br />

presença anteriormente assinala<strong>dos</strong> (ver discussão<br />

acima). Além disso, as populações que estão localiza<strong>da</strong>s<br />

em áreas próximas podem mais facilmente<br />

estabelecer fluxos de indivíduos migrantes que<br />

melhoram a persistência <strong>da</strong>s populações em áreas<br />

degra<strong>da</strong><strong>da</strong>s ou com perturbações (Araújo &<br />

Williams 2000). Devido a este padrão espacial<br />

autocorrelacionado (i.e. espacialmente agregado), a<br />

inclusão <strong>da</strong> variável “distância espacial às populações<br />

conheci<strong>da</strong>s num determinado momento” na<br />

produção <strong>dos</strong> mapas de Adequação de Habitat,<br />

melhora a representação <strong>da</strong> ver<strong>da</strong>deira distribuição<br />

<strong>da</strong> espécie (J. M. Lobo, <strong>da</strong><strong>dos</strong> não publica<strong>dos</strong>).<br />

Além disso, quando o conhecimento de ausências<br />

reais é escasso, os modelos de Adequação de<br />

Habitat e os mapas de vegetação podem ser utiliza<strong>dos</strong><br />

para identificar áreas onde as espécies estejam<br />

definitivamente ausentes devido à existência de<br />

condições ambientais ou habitats não que são adequa<strong>dos</strong><br />

para as espécies. Isto significa que é necessário<br />

desenvolver modelos preditivos com méto<strong>dos</strong><br />

basea<strong>dos</strong> em presenças (tal como os que foram


utiliza<strong>dos</strong> neste trabalho), de modo a obter pseudoausências<br />

e, num segundo momento, com esses<br />

zeros “artificiais” e presenças conheci<strong>da</strong>s, seria<br />

necessário gerar modelos preditivos com técnicas<br />

diferentes e mais robustas (ver por exemplo,<br />

Zaniewski et al. 2002; Engler et al. 2004). Um<br />

protocolo de modelação incluindo a avaliação<br />

desses <strong>da</strong><strong>dos</strong> e uma metodologia mista de predição<br />

será aplica<strong>da</strong> no futuro para melhorar os <strong>da</strong><strong>dos</strong> de<br />

distribuição de novas versões do ATLANTIS.<br />

5. Conclusões<br />

Utilizando a informação <strong>da</strong> base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> ATLANTIS,<br />

foi possível caracterizar os nichos ambientais e<br />

cartografar as distribuições potenciais de quatro escaravelhos<br />

endémicos <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Contudo, embora<br />

os mapas de predição desenvolvi<strong>dos</strong> forneçam uma<br />

visão esquemática <strong>dos</strong> principais padrões de distribuição<br />

espacial, mostrando a distribuição potencial<br />

<strong>da</strong>s espécies, a sua precisão não é suficientemente<br />

adequa<strong>da</strong> em relação às necessi<strong>da</strong>des em gestão <strong>da</strong><br />

conservação. Devido à escassez <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong>, a cobertura<br />

observa<strong>da</strong> <strong>dos</strong> nichos é selectiva e, portanto,<br />

produz predições potencialmente enviesa<strong>da</strong>s. Esta<br />

falta de precisão é inquestionavelmente a principal<br />

limitação destes modelos.<br />

São propostas diversas maneiras de melhorar<br />

os <strong>da</strong><strong>dos</strong> actualmente introduzi<strong>dos</strong> no programa<br />

ATLANTIS e os mapas preditivos <strong>da</strong> distribuição<br />

espacial <strong>da</strong>s espécies. Foram usa<strong>dos</strong> como exemplo<br />

quatro espécies relativamente bem conheci<strong>da</strong>s e<br />

mesmo assim foram revela<strong>da</strong>s algumas falhas do<br />

procedimento. Deste modo, o conhecimento acerca<br />

<strong>da</strong> distribuição e diversi<strong>da</strong>de <strong>da</strong> maioria <strong>da</strong>s espécies<br />

de artrópodes menos conheci<strong>da</strong>s é obviamente<br />

escasso e enviesado. Maior número de amostragens<br />

é necessário para obter um melhor conhecimento <strong>da</strong><br />

cobertura <strong>dos</strong> padrões de distribuição <strong>dos</strong> artrópodes<br />

<strong>da</strong> Terceira. Um delineamento adequado deste trabalho<br />

de campo pode permitir a maximização <strong>da</strong> cobertura<br />

<strong>da</strong> ilha. Enquanto os estu<strong>dos</strong> de pastagens (a<br />

cobertura vegetal mais comum <strong>da</strong> ilha) e florestas<br />

exóticas estão neste momento a ser realiza<strong>da</strong>s, outros<br />

habitats podem necessitar de amostragem adicional.<br />

Foram também identifica<strong>da</strong>s outras limita-<br />

106<br />

“artificial” zeros and known presences, one ne<strong>eds</strong><br />

to generate predictive models with different, more<br />

robust techniques (see, for example, Zaniewski et<br />

al. 2002; Engler et al. 2004). A modelling<br />

protocol including such <strong>da</strong>ta assessment and a<br />

mixed predictive methodology will be applied in<br />

the future to improve the distributional <strong>da</strong>ta of the<br />

next versions of ATLANTIS.<br />

5. Concluding remarks<br />

While using information from the ATLANTIS<br />

<strong>da</strong>tabase, we have been able to characterize<br />

the environmental niches and map the potential<br />

distributions of four Azorean endemic beetles.<br />

However, although these predicted maps provide<br />

a schematic view of the main spatial patterns<br />

depicting the potential distribution of the species,<br />

their reliability is not adequate enough with regard<br />

to the accuracy needed for management purposes.<br />

Due to <strong>da</strong>ta scarceness, the observed coverage of<br />

the niches is selective and, therefore, produces<br />

potentially biased spatial predictions. This lack of<br />

accuracy is clearly the most important drawback<br />

of the models.<br />

We propose several ways to improve the<br />

current ATLANTIS <strong>da</strong>ta and the predictive<br />

maps of spatial distribution. We have used as<br />

an example four relatively well-known species,<br />

and many drawbacks have appeared. Thus, our<br />

knowledge about the distribution and diversity of<br />

the majority of lesser-known arthropod species is<br />

obviously scarce and biased. More sampling effort<br />

on arthropod populations is needed to obtain a<br />

better coverage of the spatial patterns of their<br />

distribution in Terceira.<br />

An adequate spatial design of such surveys<br />

may allow the maximization of such coverage.<br />

While studies about pasturelands (the most common<br />

land cover type in the island) and exotic<br />

forests in Terceira are currently under way,<br />

other habitats may need additional sampling. We<br />

have also identified other pitfalls on how <strong>da</strong>ta<br />

is gathered, that can be avoided by i) recording


additional information on the absences during<br />

the survey, ii) exhaustively including such information<br />

in the ATLANTIS <strong>da</strong>tabase, and iii) the<br />

analytical identification of areas where the species<br />

is certainly absent due to unsuitable habitat conditions.<br />

Additional improvements on GIS <strong>da</strong>ta and,<br />

more importantly, methodological developments<br />

are expected to produce more reliable maps,<br />

which should prove useful for conservation and<br />

ecological studies.<br />

6. Acknowledgements<br />

We wish to thank Regina Meneses for her<br />

kind review of writing and style of the English<br />

version. JH was supported by a Portuguese FCT<br />

“Fun<strong>da</strong>ção para a Ciência e Tecnologia” grant<br />

(BPD/20809/2004), and by the Fun<strong>da</strong>ción BBVA<br />

project “Yámana - Diseño de una red de reservas<br />

para la protección de la biodiversi<strong>da</strong>d en América<br />

del Sur Austral utilizando modelos predictivos de<br />

distribución con taxones hiperdiversos”. FD was<br />

supported also by a FCT grant (BD/13197/2003).<br />

AJ-V holds a CSIC/MNCN/Comuni<strong>da</strong>d de Madrid<br />

grant. JH, AJ-V and JML had additional support<br />

from the Spanish MEC project CGL2004-04309/<br />

BOS. Climate <strong>da</strong>ta was obtained from Project<br />

CLIMAAT, PIC - INTERREG_3B (MAC 2.3/<br />

A3). Digital information of Terceira was obtained<br />

within Project ATLÂNTICO – INTERREG IIIB,<br />

with permission of “Instituto Geográfico do<br />

Exército” under contract nº 047/CCO/2003.<br />

107<br />

ções no modo de obter <strong>da</strong><strong>dos</strong>, que podem ser evita<strong>da</strong>s<br />

se i) houver registo adicional de informação<br />

acerca <strong>da</strong>s ausências <strong>da</strong>s espécies durante a amostragem;<br />

ii) esta informação for exaustivamente incluí<strong>da</strong><br />

na base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> ATLANTIS; e iii) a identificação<br />

analítica <strong>da</strong>s áreas de onde a espécie está<br />

ausente, devido a condições inadequa<strong>da</strong>s do habitat.<br />

Melhorias adicionais de <strong>da</strong><strong>dos</strong> SIG e, mais importante,<br />

desenvolvimentos metodológicos poderão<br />

produzir mapas de maior confiança, que poderão ser<br />

úteis para estu<strong>dos</strong> ecológicos e de conservação.<br />

6. Agradecimentos<br />

Gostaríamos de agradecer a amabili<strong>da</strong>de de Regina<br />

Meneses pela revisão e correcção <strong>da</strong> versão inglesa<br />

deste capítulo. JH foi suportado pela bolsa Post-<br />

Doc <strong>da</strong> FCT (Fun<strong>da</strong>ção para a Ciência e Tecnologia)<br />

BPD/20809/2004, e pela Fun<strong>da</strong>ción BBVA projecto<br />

“Yámana - Diseño de una red de reservas para la<br />

protección de la biodiversi<strong>da</strong>d en América del Sur<br />

Austral utilizando modelos predictivos de distribución<br />

con taxones hiperdiversos”. FD foi suportado<br />

pela Bolsa de Doutoramento <strong>da</strong> FCT BD/<br />

13197/2003. AJ-V possui uma bolsa <strong>da</strong> Comuni<strong>da</strong>de<br />

Autónoma de Madrid (CSIC/MNCN). JH, AJ-V e<br />

JML receberam igualmente apoios do projecto espanhol<br />

MEC (CGL2004-04309/BOS). Os <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />

climáticos foram obti<strong>dos</strong> do projecto CLIMAAT,<br />

PIC - INTERREG_3B (MAC 2.3/A3). A informação<br />

digital <strong>da</strong> Terceira foi obti<strong>da</strong> no âmbito do projecto<br />

ATLÂNTICO – INTERREG IIIB, com autorização<br />

do Instituto Geográfico do Exército, tendo por base<br />

o contrato de cedência de <strong>da</strong><strong>dos</strong> nº 047/CCO/<br />

2003.


7. Bibliografia (References)<br />

Andelman, S.J. & Fagan, W.F. (2000) Umbrellas and flagships: Efficient conservation surrogates or expensive mistakes?<br />

Proceedings of the National Academy of Sciences of the USA, 97, 5954-5959.<br />

Anderson, R.P. (2003) Real vs. Artefactual absences in species distributions: tests for Oryzomys albigularis (Rodentia:<br />

Muri<strong>da</strong>e) in Venezuela. Journal of Biogeography, 30, 591-605.<br />

Anderson, R.P., Peterson, A.T. & Gómez-Laverde, M. (2002) Using niche-based GIS modeling to test geographic predictions<br />

of competitive exclusion and competitive release in South American pocket mice. Oikos, 98, 3-16.<br />

Araújo, M.B. (1999) Distribution patterns of biodiversity and the design of a representative reserve network in Portugal.<br />

Diversity and Distributions, 5, 151-163.<br />

Araújo, M.B. (2004) Matching species with reserves - uncertainties from using <strong>da</strong>ta at different resolutions. Biological<br />

Conservation, 118, 533-538.<br />

Araújo, M.B., Thuiller, W., Williams, P.H. & Reginster, I. (<strong>2005</strong>) Downscaling European species atlas distributions to a finer<br />

resolution: implications for conservation planning. Global Ecology and Biogeography, 14, 17-30.<br />

Araújo, M.B. & Williams, P.H. (2000) Selecting areas for species persistence using occurrence <strong>da</strong>ta. Biological<br />

Conservation, 96, 331-345.<br />

Austin, M.P. (1998) An ecological perspective on biodiversity investigations: examples from Australian eucalypt forests.<br />

Annals of the Missouri Botanical Garden, 85, 2-17.<br />

Austin, M.P., Nicholls, A.O. & Margules, C.R. (1990) Measurement of the realized qualitative niche: environmental niches<br />

of five Eucalyptus species. Ecological Monographs, 60, 161-177.<br />

Azevedo, E.B. (1996) Modelação do Clima Insular à Escala Local. Modelo CIELO aplicado à ilha Terceira. PhD Thesis,<br />

Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Angra do Heroísmo.<br />

Azevedo, E.B. (2003) Projecto CLIMAAT - Clima e Meteorologia <strong>dos</strong> Arquipélagos Atlanticos. PIC Interreg_IIIB - Mac 2.3/<br />

A3.<br />

Azevedo, E.B., Pereira, L.S. & Itier, B. (1999) Modelling the local climate in island environments: water balance<br />

applications. Agricultural Water Management, 40, 393-403.<br />

Beaumont, L.J., Hughes, L. & Poulsen, M. (<strong>2005</strong>) Predicting species distributions: use of climatic parameters in BIOCLIM<br />

and its impact on predictions of species’ current and future distributions. Ecological Modelling, in press.<br />

Borges, P.A.V., Aguiar, C., Amaral, J., Amorim, I.R., André, G., Arraiol, A., Baz, A., Dinis, F., Enghoff, H., Gaspar, C.,<br />

Ilharco, F., Mahnert, V., Melo, C., Pereira, F., Quartau, J.A., Ribeiro, S., Ribes, J., Serrano, A.R.M., Sousa, A.B.,<br />

Strassen, R.Z., Vieira, L., Vieira, V., Vitorino, A. & Wunderlich, J. (<strong>2005</strong>b) Ranking protected areas in the Azores using<br />

stan<strong>da</strong>rdized sampling of soil epigean arthropods. Biodiversity and Conservation, 14, 2029-2060.<br />

Borges, P.A.V., Azevedo, E.B. & Borba, A. (<strong>2005</strong>c) Biodiversi<strong>da</strong>de e conservação <strong>da</strong> natureza em ilhas oceânicas: o caso<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. In Millenium Ecosystem Assessment - Portuguese Edition (ed E. H. M. Pereira et al.), pp. in press. Gradiva,<br />

Lisboa.<br />

Borges, P.A.V., Lobo, J.M., Azevedo, E.B., Gaspar, C., Melo, C. & Nunes, V.L. (<strong>2005</strong>a) Invasibility and species richness of<br />

island endemic arthropods: a general model of endemic vs. exotic species. Journal of Biogeography, in press.<br />

Borges, P.A.V. & Oromí, P. (<strong>2005</strong>) The Azores. In Encyclopaedia Biospeleologica. Tome Ia Amérique et Europe (<strong>eds</strong> C.<br />

Juberthie & V. Decu). Sociétè de Biospéleologie, Moulis.<br />

Borges, P.A.V., Serrano, A.R.M. & Amorim, I.R. (2004) New species of cave-dwelling beetles (Coleoptera: Carabi<strong>da</strong>e:<br />

Trechinae) from the Azores. Journal of Natural History, 38, 1303–1313.<br />

Borges, P.A.V., Serrano, A.R.M. & Quartau, J.A. (2000) Ranking the Azorean Natural Forest Reserves for conservation<br />

using their endemic arthropods. Journal of Insect Conservation, 4, 129-147.<br />

Brito, J.C., Crespo, E.G. & Paulo, O.S. (1999) Modelling wildlife distributions: Logistic Multiple Regression vs Overlap<br />

Analysis. Ecography, 22, 251-260.<br />

Brooks, T., <strong>da</strong> Fonseca, G.A.B. & Rodrigues, A.S.L. (2004a) Protected areas and species. Conservation Biology, 18, 616-<br />

618.<br />

108


Brooks, T., <strong>da</strong> Fonseca, G.A.B. & Rodrigues, A.S.L. (2004b) Species, <strong>da</strong>ta, and conservation planning. Conservation<br />

Biology, 18, 1682-1688.<br />

Brotons, L., Thuiller, W., Araújo, M.B. & Hirzel, A.H. (2004) Presence–absence versus presence-only based habitat<br />

suitability models for bird atlas <strong>da</strong>ta: the role of species ecology and prevalence. Ecography, 27, 285–298.<br />

Brown, J.H. (1984) On the relationship between abun<strong>da</strong>nce and distribution of species. American Naturalist, 124, 255-279.<br />

Brown, J.H. & Lomolino, M.V. (1998) Biogeography. Second edition Sinauer Associates, Inc., Sunderland, Massachussets.<br />

Brown, J.H., Stevens, G.C. & Kaufman, D.M. (1996) The geographic range: Size, shape, boun<strong>da</strong>ries, and internal structure.<br />

Annual Review of Ecology and Systematics, 27, 597-623.<br />

Busby, J.R. (1991) BIOCLIM - A bioclimate analysis and prediction system. In Nature Conservation: Cost effective<br />

biological surveys and <strong>da</strong>ta analysis (<strong>eds</strong> C.R. Margules & M.P. Austin). CSIRO, Melbourne.<br />

Chapin III, F.S., Zavaleta, E.S., Eviner, V.T., Naylor, R.L., Vitousek, P.M., Reynolds, H.L., Hooper, D.U., Lavorel, S., Sala,<br />

O.E., Hobbie, S.E., Mack, M.V. & Díaz, S. (2000) Consequences of changing biodiversity. Nature, 405, 234-242.<br />

Chefaoui, R.M. (<strong>2005</strong>) Aplicación de los modelos de distribución potencial a la conservación de una especie protegi<strong>da</strong>:<br />

Graellsia isabelae (Lepidoptera: Saturnii<strong>da</strong>e). MSc, Universi<strong>da</strong>d Autónoma de Madrid, Madrid.<br />

Chefaoui, R.M., Hortal, J. & Lobo, J.M. (<strong>2005</strong>) Potential distribution modelling, niche characterization and conservation<br />

status assessment using GIS tools: a case study of Iberian Copris species. Biological Conservation, 122, 327-338.<br />

Clark Labs (2004) Idrisi Kilimanjaro version 14.02. GIS software package. Clark Labs, Clark University, Worcester, MA.<br />

Coope, G.R. (1994) The response of insect faunas to glacial-interglacial climatic fluctuations. Philosophical Transactions of<br />

the Royal Society of London B, 344, 19-26.<br />

Cota Rodrigues, F. (2002) Hidrogeologia <strong>da</strong> Ilha Terceira (<strong>Açores</strong>-Portugal). PhD Thesis, Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Angra<br />

do Heroísmo.<br />

Cowling, R.M., Knight, A.T., Faith, D.P., Ferrier, S., Lombard, A.T., Driver, A., Rouget, M., Maze, K. & Desmet, P.G.<br />

(2004) Nature conservation requires more than a passion for species. Conservation Biology, 18, 1674-1676.<br />

Dark, S.J. (2004) The biogeography of invasive alien plants in California: an application of GIS and spatial regression<br />

analysis. Diversity and Distributions, 10, 1-9.<br />

Debinski, D.M., Ray, C. & Saveraid, E.H. (2001) Species diversity and the scale of the landscape mosaic: do scales of<br />

movement and patch size affect diversity? Biological Conservation, 98, 179-190.<br />

Dennis, R.L.H. & Shreeve, T.G. (2003) Gains and losses of French butterflies: test of predictions, under-recording and<br />

regional extinction from <strong>da</strong>ta in a new atlas. Biological Conservation, 110, 131-139.<br />

Dennis, R.L.H., Shreeve, T.G. & Williams, W.R. (1995) Affinity gradients among European butterflies: evidence and<br />

historical component to species distributions. Entomologist’s Gazette, 46, 141-153.<br />

Dennis, R.L.H., Sparks, T.H. & Hardy, P.B. (1999) Bias in butterfly distribution maps: the effects of sampling effort.<br />

Journal of Insect Conservation, 3, 33-42.<br />

Dennis, R.L.H. & Thomas, C.D. (2000) Bias in butterfly distribution maps: the influence of hot spots and recorder’s home<br />

range. Journal of Insect Conservation, 4, 73-77.<br />

Dimitriadis, S. & Cranston, P.S. (2001) An Australian Holocene climate reconstruction using Chironomi<strong>da</strong>e from a tropical<br />

volcanic maar lake. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 176, 109-131.<br />

Edwards, J.L., Lane, M.A. & Nielsen, E.S. (2000) Interoperability of biodiversity <strong>da</strong>tabases: biodiversity information on<br />

every desktop. Science, 289, 2312-2314.<br />

Eeley, H.A.C., Lawes, M.J. & Piper, S.E. (1999) The influence of climate change on the distribution of indigenous forest in<br />

KwaZulu-Natal, South Africa. Journal of Biogeography, 26, 595-617.<br />

Engler, R., Guisan, A. & Rechsteiner, L. (2004) An improved approach for predicting the distribution of rare and en<strong>da</strong>ngered<br />

species from occurrence and pseudo-absence <strong>da</strong>ta. Journal of Applied Ecology, 41, 263-274.<br />

Ferrier, S., Watson, G., Pearce, J. & Drielsma, M. (2002) Extended statistical approaches to modelling spatial pattern in<br />

biodiversity in northeast New South Wales. I. Species-level modelling. Biodiversity and Conservation, 11, 2275-2307.<br />

Fielding, A.H. & Haworth, P.H. (1995) Testing the generality of bird-habitat models. Conservation Biology, 9, 1466-1481.<br />

109


Finn, J.A. & Gittings, T. (2003) A review of competition in north temperate dung beetle communities. Ecological<br />

Entomology, 28, 1-13.<br />

Flather, C.H., Wilson, K.R., Dean, D.J. & McComb, W.C. (1997) Identifying gaps in conservation networks: of indicators<br />

and uncertainty in geographic-based analysis. Ecological Applications, 7, 531–542.<br />

Fortin, M.-J., Keitt, T.H., Maurer, B.A., Taper, M.L., Kaufman, D.M. & Blackburn, T.M. (<strong>2005</strong>) Species’ geographic ranges<br />

and distributional limits: pattern analysis and statistical issues. Oikos, 108, 7-17.<br />

Gallagher, S.J., Greenwood, D.R., Taylor, D., Smith, A.J., Wallace, M.W. & Holdgate, G.R. (2003) The Pliocene climatic<br />

and environmental evolution of southeastern Australia: evidence from the marine and terrestrial realm. Palaeogeography<br />

Palaeoclimatology Palaeoecology, 193, 349-382.<br />

Gallego, D., Canovas, F., Esteve, M.A., Galian, J. & Schwerdtfeger, F. (2004) Descriptive biogeography of Tomicus<br />

(Coleoptera : Scolyti<strong>da</strong>e) species in Spain. Journal of Biogeography, 31, 2011-2024.<br />

Gaston, K.J. (1994) Rarity. Chapman & Hall, London.<br />

Gaston, K.J. (2003) The structure and dynamics of geographic ranges. Oxford University Press, Oxford.<br />

Graham, C.H., Ferrier, S., Huettman, F., Moritz, C. & Peterson, A.T. (2004) New developments in museum-based<br />

informatics and applications in biodiversity analysis. Trends in Ecology & Evolution, 19, 497-503.<br />

Graham, R.W. & Grimm, E.C. (1990) Effects of global climate change on the patterns of terrestrial biological communities.<br />

Trends in Ecology and Evolution, 5, 289-292.<br />

Green, R.E., Balmford, A., Crane, P.R., Mace, G.M., Reynolds, J.D. & Turner, R.K. (<strong>2005</strong>) A Framework for Improved<br />

Monitoring of Biodiversity: Responses to the World Summit on Sustainable Development. Conservation Biology, 19, 56-<br />

65.<br />

Gu, W. & Swihart, R.K. (2004) Absent or undetected? Effects of non-detection of species occurrence on wildlife-habitat<br />

models. Biological Conservation, 116, 195-203.<br />

Guisan, A. & Zimmermann, N.E. (2000) Predictive habitat distribution models in ecology. Ecological Modelling, 135, 147-186.<br />

Hanski, I., ed. (1999) Metapopulation Ecology. Oxford University Press, Oxford.<br />

Hanski, I. & Cambefort, Y. (1991) Spatial processes. In Dung Beetle Ecology (<strong>eds</strong> I. Hanski & Y. Cambefort), pp. 283-304.<br />

Princeton University Press, New Jersey.<br />

Hawkins, B.A. & Porter, E.E. (2003) Relative influences of current and historical factors on mammal and bird diversity<br />

patterns in deglaciated North America. Global Ecology and Biogeography, 12, 475-481.<br />

Hewitt, G.M. (1999) Post-glacial re-colonization of European biota. Biological Journal of the Linnean Society, 68, 87-112.<br />

Higgins, J.V., Ricketts, T.H., Parrish, J.D., Dinerstein, E., Powell, G., Palminteri, S., Hoekstra, J.M., Morrison, J., Tomasek,<br />

A. & A<strong>da</strong>ms, J. (2004) Beyond Noah: Saving species is not enough. Conservation Biology, 18, 1672-1673.<br />

Hirzel, A.H. (2001) When GIS come to life. Linking landscape- and population ecology for large population management<br />

modelling: the case of Ibex (Capra ibex) in Switzerland. PhD, University of Lausanne, Lausanne.<br />

Hirzel, A., Helfer, V. & Métral, F. (2001) Assessing habitat-suitability models with a virtual species. Ecological Modelling,<br />

145, 111-121.<br />

Hirzel, A.H. & Arlettaz, R. (2003) Modeling habitat suitability for complex species distributions by environmental-distance<br />

geometric mean. Environmental Management, 32, 614-623.<br />

Hirzel, A.H., Hausser, J., Chessel, D. & Perrin, N. (2002) Ecological-niche factor analysis: How to compute habitatsuitability<br />

maps without absence <strong>da</strong>ta? Ecology, 83, 2027-2036.<br />

Hirzel, A.H., Hausser, J. & Perrin, N. (2004a) Biomapper 3.0 Laboratory for Conservation Biology. University of Lausanne,<br />

Lausanne.<br />

Hirzel, A.H., Posse, B., Oggier, P.-A., Crettenand, Y., Glenz, C. & Arlettaz, R. (2004b) Ecological requirements of a<br />

reintroduced species, with implications for release policy: the Bearded vulture recolonizing the Alps. Journal of Applied<br />

Ecology, 41, 1103-1116.<br />

Hortal, J., Garcia-Pereira, P. & García-Barros, E. (2004) Butterfly species richness in mainland Portugal: Predictive models<br />

of geographic distribution patterns. Ecography, 27, 68-82.<br />

110


Hortal, J. & Lobo, J.M. (2001) A preliminary methodological approach to model the spatial distribution of biodiversity<br />

attributes. In Spatio-temporal modelling of environmental processes. Proceedings of the 1st Spanish workshop on spatiotemporal<br />

modelling of environmental processes (<strong>eds</strong> J. Mateu & F. Montes), pp. 211-229. Publicacions de la Universitat<br />

Jaume I, Castelló de la Plana.<br />

Hortal, J. & Lobo, J.M. (2002) Una metodología para predecir la distribución espacial de la diversi<strong>da</strong>d biológica. Ecología<br />

(n.s.), 16, 151-178.<br />

Hortal, J. & Lobo, J.M. (<strong>2005</strong>) An ED-based protocol for the optimal sampling of biodiversity. Biodiversity and<br />

Conservation, in press.<br />

Hortal, J., Lobo, J.M. & Martín-Piera, F. (2001) Forecasting insect species richness scores in poorly surveyed territories: the<br />

case of the Portuguese dung beetles (Col. Scarabaeinae). Biodiversity and Conservation, 10, 1343-1367.<br />

Izquierdo, I., Martín, J.L., Zurita, N. & Arechavaleta, M. (2001) Lista de Especies Silvestres de Canarias. Hongos, Plantas<br />

y Animales. Consejería de Política Territorial y Medio Ambiente, Gobierno de Canarias, Santa Cruz de Tenerife.<br />

Jiménez-Valverde, A. & Hortal, J. (2003) Las curvas de acumulación de especies y la necesi<strong>da</strong>d de evaluar la cali<strong>da</strong>d de los<br />

inventarios biológicos. Revista Ibérica de Aracnología, 8, 151-161.<br />

Jiménez-Valverde, A. & Lobo, J.M. (2004) Un método sencillo para seleccionar puntos de muestreo con el objeto de<br />

inventariar taxones hiperdiversos: El caso práctico de las familias Aranei<strong>da</strong>e y Thomisi<strong>da</strong>e (Araneae) en la Comuni<strong>da</strong>d<br />

de Madrid, España. Ecología (n.s.), 18, 297-308.<br />

Johnston, C.A. (1999) Geographic Information Systems in Ecology. First edn. Blackwell Science, Oxford.<br />

Kitching, R. (2000) Biodiversity, hotspots and defiance. Trends in Ecology and Evolution, 15, 484-485.<br />

Lawton, J.H. & May, R.M. (1995) Extinction Rates. Oxford University Press, Oxford.<br />

Legendre, P. (1993) Spatial autocorrelation: trouble or new paradigm? Ecology, 74, 1659-1673.<br />

Legendre, P. & Legendre, L. (1998) Numerical Ecology. Second english edn. Elsevier, Amster<strong>da</strong>m.<br />

Lehmann, A., Overton, J.M. & Austin, M.P. (2002) Regression models for spatial prediction: their role for biodiversity and<br />

conservation. Biodiversity and Conservation, 11, 2085-2092.<br />

Levine, J.M. & D’Antonio, C.M. (1999) Elton revisited: a review of evidence linking diversity and invasibility. Oikos, 87,<br />

15-26.<br />

Lichstein, J.W., Simons, T.R., Shriner, S.A. & Franzreb, K.E. (2002) Spatial autocorrelation and autoregressive models in<br />

ecology. Ecological Monographs, 72, 445-463.<br />

Lloyd, E.F. & Collis, S.K. (1981) Geothermal Prospection - Ilha Terceira, <strong>Açores</strong>. Geological Report. Secretaria Regional<br />

do Comércio e Indústria - Laboratório de Geociências e Tecnologia, Ponta Delga<strong>da</strong>.<br />

Lobo, J.M. (2000) ¿Es posible predecir la distribución geográfica de las especies basándonos en variables ambientales? In<br />

Hacia un proyecto CYTED para el inventario y estimación de la diversi<strong>da</strong>d entomológica en Iberoamérica: PrIBES 2000<br />

(<strong>eds</strong> F. Martín-Piera, J.J. Morrone & A. Melic), pp. 55-68. Socie<strong>da</strong>d Entomológica Aragonesa (SEA), Zaragoza.<br />

Lobo, J.M., Castro, I. & Moreno, J.C. (2001) Spatial and environmental determinants of vascular plant species richness<br />

distribution in the Iberian Peninsula and Balearic Islands. Biological Journal of the Linnean Society, 73, 233-253.<br />

Lobo, J.M. & Hortal, J. (2003) Modelos predictivos: Un atajo para describir la distribución de la diversi<strong>da</strong>d biológica.<br />

Ecosistemas, 2003/1.<br />

Lobo, J.M., Lumaret, J.P. & Jay-Robert, P. (2002) Modelling the species richness of French dung beetles (Coleoptera,<br />

Scarabaei<strong>da</strong>e) and delimiting the predicitive capacity of different groups of explanatory variables. Global Ecology and<br />

Biogeography, 11, 265-277.<br />

Lobo, J.M. & Martín-Piera, F. (2002) Searching for a predictive model for species richness of Iberian dung beetle based on<br />

spatial and environmental variables. Conservation Biology, 16, 158-173.<br />

Lomolino, M.V. (2004) Conservation Biogeography. In Frontiers of Biogeography: new directions in the geography of<br />

nature (<strong>eds</strong> M.V. Lomolino & L.R. Heaney), pp. 293-296. Sinauer Associates, Inc., Sunderland, Massachussets.<br />

Loreau, M., Mouquet, N. & Gonzalez, A. (2003) Biodiversity as spatial insurance in heterogeneous landscapes. Proceedings<br />

of the National Academy of Sciences of the United States of America, 100, 12765-12770.<br />

111


Margules, C.R., Austin, M.P., Mollison, D. & Smith, F. (1994) Biological Models for Monitoring Species Decline -<br />

Construction and Use of Data-Bases. Philosophical Transactions of the Royal Society of London B, 344, 69-75.<br />

Marra, M.J., Smith, E.G.C., Shulmeister, J. & Leschen, R. (2004) Late Quaternary climate change in the Awatere Valley,<br />

South Island, New Zealand using a sine model with a maximum likelihood envelope on fossil beetle <strong>da</strong>ta. Quaternary<br />

Science Reviews, 23, 1637-1650.<br />

Martín-Piera, F. & Lobo, J.M. (2003) Database records as a sampling effort surrogate to predict spatial distribution of<br />

insects in either poorly or unevenly surveyed areas. Acta Entomológica Ibérica e Macaronésica, 1, 23-35.<br />

Molnar, J., Marvier, M. & Kareiva, P. (2004) The sum is greater than the parts. Conservation Biology, 18, 1670-1671.<br />

Mooney, S. (1997) A fine-resolution paleoclimatic reconstruction of the last 2000 years, from Lake Keilambete, southeastern<br />

Australia. Holocene, 7, 139-149.<br />

Osborne, P.E. & Tigar, B.J. (1992) Interpreting bird atlas using logistic models: an example from Lesotho, Southern Africa.<br />

Journal of Applied Ecology, 29, 55-62.<br />

Palmer, M., Gómez-Pujol, L., Pons, G.X., Mateu, J. & Linde, M. (2003) Noisy <strong>da</strong>ta and distribution maps: the example of<br />

Phylan semicostatus Mulsant and Rey, 1854 (Coleoptera, Tenebrioni<strong>da</strong>e) from Serra de Tramuntana (Mallorca, Western<br />

Mediterranean). Graellsia, 59, 389-398.<br />

Pereira, A.R. (2004) Esboço Pedológico <strong>da</strong> Ilha Terceira. BSc Thesis, Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Angra do Heroísmo.<br />

Pimm, S.L., Gittleman, J.L., Russell, G.J. & Brooks, T.M. (1996) Extinction rates. Science, 273, 293-297.<br />

Pimm, S.L., Russell, G.J., Gittleman, J.L. & Brooks, T.M. (1995) The future of biodiversity. Science, 269, 347-350.<br />

Pinheiro, J. (1990) Estudo <strong>dos</strong> principais tipos de solos <strong>da</strong> ilha Terceira-<strong>Açores</strong>. PhD thesis, Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>,<br />

Angra do Heroísmo.<br />

Pressey, R.L. (2004) Conservation planning and biodiversity: Assembling the best <strong>da</strong>ta for the job. Conservation Biology,<br />

18, 1677-1681.<br />

Reineking, B. & Schröder, B. (2003) Computer-intensive methods in the analysis of species-habitat relationships. In GfÖ<br />

Arbeitskreis Theorie in der Ökologie (<strong>eds</strong> H. Reuter, B. Breckling & A. Mittwollen), pp. 100-117. P. Lang Verlag,<br />

Frankfurt.<br />

Ricklefs, R.E. (2004) A crompehensive framework for global patterns in biodiversity. Ecology Letters, 7, 1-15.<br />

Ricklefs, R.E. & Schluter, D. (1993) Species diversity: Regional and historical influences. In Species Diversity in Ecological<br />

Communities. Historical and Geographical Perspectives (<strong>eds</strong> R.E. Ricklefs & D. Schluter), pp. 350-363. The University<br />

of Chicago Press, London.<br />

Rodrigues, M.C.M. (2002) Recursos Hídricos e Património Natural - Aplicação de uma metodologia de suporte ao<br />

ordenamento do Sítio de Interesse Comunitário <strong>da</strong> Zona do Complexo Central <strong>da</strong> ilha Terceira. MSc. Thesis,<br />

Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Angra do Heroísmo.<br />

Rodríguez, J. (1999) Use of cenograms in mammalian palaeoecology. A critical review. Lethaia, 32, 331-347.<br />

Rodríguez, J. & Nieto, M. (2003) Influencia paleoecológica en mamíferos cenozoicos: limitaciones metodológicas. Coloquios<br />

de Paleontología, Vol. Ext. 1, 459-474.<br />

Roslin, T. & Koivunen, A. (2001) Distribution and abun<strong>da</strong>nce of dung beetles in fragmented landscapes. Oecologia, 127,<br />

69-77.<br />

Ruiz de la Torre, J. (2002) Mapa Forestal de España. Escala 1:200.000. Memoria General. Ministerio de Medio Ambiente.<br />

Organismo Autónomo Parque Nacionales, Madrid.<br />

Scott, J.M. (1998) Large-area mapping of biodiversity. Annals of the Missouri Botanical Garden, 85, 34-47.<br />

Scott, J.M., Heglund, P.J., Haufler, J.B., Morrison, M., Raphael, M.G., Wall, W.B. & Samson, F., <strong>eds</strong>. (2002) Predicting<br />

species occurrences: Issues of accuracy and scale. Island Press, Covelo, California.<br />

Segurado, P. & Araújo, M.B. (2004) An evaluation of methods for modelling species distributions. Journal of Biogeography,<br />

31, 1555-1568.<br />

Seoane, J., Bustamante, J. & Díaz-Delgado, R. (<strong>2005</strong>) Effect of expert opinion on the predictive ability of environmental<br />

models of bird distribution. Conservation Biology, 19, 512-522.<br />

112


Soberón, J. & Llorente, J. (1993) The use of species accumulation functions for the prediction of species richness.<br />

Conservation Biology, 7, 480-488.<br />

Stockwell, D.R.B. & Peterson, A.T. (2002) Effects of sample size on accuracy of species distribution models. Ecological<br />

Modelling, 148, 1–13.<br />

Suarez, A.V. & Tsutsui, N.D. (2004) The value of museum collections for research and society. Bioscience, 54, 66-74.<br />

Thuiller, W., Brotons, L., Araújo, M.B. & Lavorel, S. (2004) Effects of restricting environmental range <strong>da</strong>ta to project<br />

current and future species distributions. Ecography, 27, 165-172.<br />

Tognelli, M.F. & Kelt, D.A. (2004) Analysis of determinants of mammalian species richness in South America using spatial<br />

autoregressive models. Ecography, 27, 427-436.<br />

Whittaker, R.J., Araujo, M.B., Paul, J., Ladle, R.J., Watson, J.E.M. & Willis, K.J. (<strong>2005</strong>) Conservation Biogeography:<br />

assessment and prospect. Diversity and Distributions, 11, 3-23.<br />

Williams, W.D. & Busby, J.R. (1991) The Geographical-Distribution of Triops-Australiensis (Crustacea, Notostraca) in<br />

Australia - a Biogeoclimatic Analysis. Hydrobiologia, 212, 235-240.<br />

Yachi, S. & Loreau, M. (1999) Biodiversity and ecosystem productivity in a fluctuating environment: The insurance<br />

hypothesis. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 96, 1463-1468.<br />

Zaniewski, A.E., Lehmann, A. & Overton, J.M. (2002) Predicting species spatial distributions using presence-only <strong>da</strong>ta: a<br />

case study of native New Zealand ferns. Ecological Modelling, 157, 261-280.<br />

Zurita, N. & Arechavaleta, M. (2003) Banco de <strong>da</strong>tos de Biodiversi<strong>da</strong>d de Canarias. Boletín de la Socie<strong>da</strong>d Entomológica<br />

Aragonesa, 32, 293-294.<br />

113


4. LISTA DE ESPÉCIES TERRESTRES DOS<br />

AÇORES<br />

LIST OF TERRESTRIAL SPECIES FROM<br />

THE AZORES


4.1 LISTA DOS BRIÓFITOS<br />

(Bryophyta)<br />

LIST OF BRYOPHYTES<br />

(Bryophyta)<br />

Autores (Authors)<br />

Rosalina Gabriel 1 ,<br />

Erik Sjögren 2 , René Schumacker 3 , Cecília Sérgio 4 ,<br />

Jan-Peter Frahm 5 & Eva Sousa 1<br />

1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Departamento de Ciências Agrárias – CITA-A. Largo <strong>da</strong> Igreja. Terra Chã. 9700-851<br />

Angra do Heroísmo. Portugal. e-mail: rgabriel@mail.angra.uac.pt; sousa_eva@hotmail.com.<br />

2 University of Uppsala. Evolutionary Biology Centre. Department of Plant Ecology. Villavagen, 14. SE-752 36<br />

Sweden. e-mail: be.sjogren@telia.com.<br />

3 Université de Liège. 620, Becco. B-4910 Theux. Belgium. e-mail: rschumacker@ulg.ac.be.<br />

4 Museu, Laboratório e Jardim Botânico <strong>da</strong> Facul<strong>da</strong>de de Ciências de Lisboa. Rua <strong>da</strong> Escola Politécnica, 58.<br />

1250-102 Lisboa. Portugal. e-mail: csergio@fc.ul.pt.<br />

5 Nees Institut für Biodiversität der Pflanzen. Meckenheimer Allee 170. 53115 Bonn. Deutschland. e-mail:<br />

frahm@uni-bonn.de; www.bryologie.uni-bonn.de.<br />

117


Notas explicativas<br />

Este trabalho tenta produzir uma lista de referência<br />

<strong>dos</strong> briófitos <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. A lista, basea<strong>da</strong><br />

na literatura conheci<strong>da</strong>, actualiza o trabalho de<br />

Sjögren (2001) e inclui alguns novos registos para<br />

os <strong>Açores</strong> ou para algumas ilhas. Não são feitas<br />

referências explícitas a estas adições; a informação<br />

relaciona<strong>da</strong> com novos registos (locali<strong>da</strong>des, ilhas<br />

ou arquipélago) e notas taxonómicas serão publica<strong>da</strong>s<br />

noutro local (Gabriel et al. em preparação).<br />

Esta lista inclui subespécies, espécies e níveis<br />

taxonómicos superiores; taxa abaixo do nível de<br />

subespécie não são incluí<strong>dos</strong>. Uma vez que não está<br />

ain<strong>da</strong> completamente estabilizado o arranjo filogenético<br />

<strong>dos</strong> briófitos, assume-se um compromisso<br />

prático neste trabalho. Na maioria <strong>dos</strong> casos o arranjo<br />

<strong>da</strong>s famílias e ordens segue Shaw & Goffinet<br />

(2000): Renzaglia & Vaughn (2000) para os antóceros,<br />

Cran<strong>da</strong>ll-Stotler & Stotler (2000) para as hepáticas<br />

e Buck & Goffinet (2000) para os musgos.<br />

A primeira coluna (D) apresenta o estatuto de<br />

colonização de ca<strong>da</strong> espécie, tal como se segue:<br />

END – Espécie endémica <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, i.e. espécies<br />

que ocorrem apenas nos <strong>Açores</strong>, como resultado<br />

de fenómenos de especiação (neoendemismos) ou<br />

de extinção de populações continentais (paleoendemismos);<br />

MAC – Espécies endémicas <strong>da</strong> Macaronésia,<br />

i.e. espécies cuja distribuição é conheci<strong>da</strong><br />

apenas <strong>dos</strong> arquipélagos <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Madeira,<br />

Canárias e Cabo Verde; EUR – espécies cuja<br />

distribuição é conheci<strong>da</strong> apenas do continente<br />

Europeu e Macaronésia.<br />

É apresenta<strong>da</strong> a distribuição <strong>da</strong>s espécies ou<br />

subespécies nas nove ilhas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> (de oeste<br />

para este), usando-se a seguinte simbologia: COR<br />

– Corvo; FLO – Flores; FAI – Faial; PIC – Pico;<br />

GRA – Graciosa; SJG – São Jorge; TER – Terceira;<br />

SMG – São Miguel; SMR – Santa Maria.<br />

Os sinónimos, que incluem não apenas ver<strong>da</strong>deiros<br />

sinónimos mas igualmente erros tipográficos<br />

presentes na literatura açoreana, são apresenta<strong>dos</strong><br />

no índice desta obra, estando associa<strong>dos</strong> aos nomes<br />

váli<strong>dos</strong>.<br />

Espécies considera<strong>da</strong>s como duvi<strong>dos</strong>as na flora<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> foram incluí<strong>da</strong>s no Apêndice 1.<br />

118<br />

Explanatory notes<br />

This work aims to produce a check-list of the<br />

Azorean bryophytes. The list, based on all known<br />

published literature, up<strong>da</strong>tes Sjögren’s work (2001)<br />

and includes some new records for the Azores or<br />

individual islands. No explicit reference is made<br />

about those additions. Information concerning<br />

new records (localities, islands or archipelago)<br />

and taxonomic notes will be published elsewhere<br />

(Gabriel et al. in preparation).<br />

This check-list includes subspecies, species and<br />

ranks above. Taxa below the subspecies category<br />

are not referred. Since a stable phylogenetic arrangement<br />

of bryophytes has not been achieved<br />

yet, a pragmatic compromise was assumed here.<br />

Mostly, the family arrangement follows Shaw &<br />

Goffinet (2000): Renzaglia & Vaughn (2000) for<br />

the hornworts, Cran<strong>da</strong>ll-Stotler & Stotler (2000)<br />

for the liverworts and Buck & Goffinet (2000) for<br />

the mosses.<br />

The first column (D) presents the colonization<br />

status of each species as follows: END – Azorean<br />

endemic species, i.e. those species that occur only<br />

in the Azores, as a result of either speciation<br />

events (neo-endemics) or extinction of the<br />

mainland populations (palaeo-endemics); MAC –<br />

Macaronesian endemic species, i.e. species known<br />

only from the Macaronesia (Azores, Madeira,<br />

Canaries, Cape Verde); EUR – species that occur<br />

only in Europe and Macaronesia.<br />

Distribution in the nine Azorean islands,<br />

referred from west to east, is given for each<br />

species or subspecies using the following notation:<br />

COR – Corvo; FLO – Flores; FAI – Faial; PIC<br />

– Pico; GRA – Graciosa; SJG – São Jorge; TER<br />

– Terceira; SMG – São Miguel; SMR – Santa<br />

Maria.<br />

Synonyms, including true synonyms but also<br />

names erroneously used in the past, are presented<br />

in the index referring to the valid name.<br />

Species whose taxonomical or distributional<br />

reliability are questionable are included in Appendix<br />

1.


Bibliografia (References)<br />

Buck, W.R. & Goffinet, B. (2000) Morphology and classification of mosses. In Bryophyte biology (<strong>eds</strong> A.J. Shaw & B.<br />

Goffinet), pp. 71-123. Cambridge University Press. Cambridge.<br />

Cran<strong>da</strong>ll-Stotler, B. & Stotler, R.E. (2000) Morphology and classification of the Marchantiophyta. In Bryophyte biology (<strong>eds</strong><br />

A.J. Shaw & B. Goffinet), pp. 21-70. Cambridge University Press. Cambridge.<br />

Gabriel, R., Sjögren, E., Schumacker, R., Sérgio, C. & Frahm, J.-P. (in preparation) Taxonomic and distributional revision of<br />

the Azorean bryophytes.<br />

Renzaglia, K.S. & Vaughn, K.C. (2000) Anatomy, development and classification of hornworts. In Bryophyte biology (<strong>eds</strong><br />

A.J. Shaw & B. Goffinet), pp. 1-20. Cambridge University Press. Cambridge.<br />

Shaw, A.J. & Goffinet, B. (<strong>eds</strong>) (2000) Bryophyte biology. Cambridge University Press. Cambridge.<br />

Sjögren, E. (2001) Distribution of Azorean bryophytes up to 1999, their island distribution and information on their presence<br />

elsewhere, including Madeira and the Canary Islands. Boletim do Museu Municipal do Funchal, Sup. 7, 1-89.<br />

119


D BRYOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Anthocerotales<br />

Divisão Bryophyta<br />

Classe Anthocerotopsi<strong>da</strong><br />

Anthocerotaceae<br />

Anthoceros caucasicus Steph. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Anthoceros punctatus L. FLO FAI TER SMG<br />

Phaeoceros bulbiculosus (Brot.) Prosk. FLO FAI TER SMG<br />

Phaeoceros laevis (L.) Prosk. COR FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

ssp. carolinianus (Michx.) Prosk. FAI PIC TER<br />

ssp. laevis (L.) Prosk. COR FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

Ordem Sphaerocarpales<br />

Classe Marchantiopsi<strong>da</strong><br />

Sphaerocarpaceae<br />

Sphaerocarpos texanus Austin TER<br />

Ordem Marchantiales<br />

Aytoniaceae<br />

Asterella africana (Mont.) A. Evans COR FLO FAI SJG TER SMG<br />

Mannia androgyna (L.) A. Evans FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />

Plagiochasma rupestre (J. R. Forst. et G.<br />

Forst.) Steph.<br />

TER SMG<br />

Reboulia hemisphaerica (L.) Raddi<br />

Conocephalaceae<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Conocephalum conicum (L.) Dumort.<br />

Corsiniaceae<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Corsinia coriandrina (Spreng.) Lindb.<br />

Exormothecaceae<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Exormotheca pustulosa Mitt.<br />

Lunulariaceae<br />

FLO FAI SJG TER SMG<br />

Lunularia cruciata (L.) Lindb.<br />

Marchantiaceae<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Dumortiera hirsuta (Sw.) Nees COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Marchantia paleacea Bertol. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Marchantia polymorpha L.<br />

Targionaceae<br />

FAI PIC SMG<br />

Targionia hypophylla L. sensu latiore COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Ricciales<br />

Ricciaceae<br />

Riccia beyrichiana Hampe ex Lehm. et<br />

Lindenb.<br />

Riccia bifurca Hoffm. TER SMG<br />

Riccia crozalsii Levier FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Riccia crystallina L. emend. Raddi TER SMG<br />

Riccia glauca L. TER SMG SMR<br />

Riccia huebeneriana Lindenb. TER<br />

Riccia ligula Steph. TER<br />

Riccia nigrella DC. FAI SJG TER SMG SMR<br />

Riccia sorocarpa Bischl. FAI SJG TER SMG SMR<br />

Riccia warnstorfii Limpr. ex Warnst. SMG<br />

Ordem Fossombroniales<br />

Fossombroniaceae<br />

Fossombronia angulosa (Dicks.) Raddi COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Fossombronia caespitiformis De Not. ex<br />

Rabenh.<br />

FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); EUR - Europa.<br />

120<br />

TER


D BRYOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Fossombroniaceae (cont.)<br />

Fossombronia echinata Macvicar TER<br />

Fossombronia pusilla (L.) Nees FLO GRA<br />

Fossombronia wondraczeckii (Cor<strong>da</strong>) Lindb. TER<br />

Pelliaceae<br />

Pellia epiphylla (L.) Cor<strong>da</strong> COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Ordem Metzgeriales<br />

Aneuraceae<br />

Aneura pinguis (L.) Dumort. FLO PIC SJG TER SMG<br />

Riccardia chamedryfolia (With.) Grolle FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Riccardia latifrons (Lindb.) Lindb. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Riccardia multifi<strong>da</strong> (L.) Gray COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Riccardia palmata (Hedw.) Carruth. FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Metzgeriaceae<br />

Metzgeria furcata (L.) Dumort. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Metzgeria leptoneura Spruce FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Pallaviciniaceae<br />

Pallavicinia lyellii (Hook.) Carruth. PIC SJG TER<br />

Ordem Lepicoleales<br />

Trichocoleaceae<br />

Trichocolea tomentella (Ehrh.) Dumort. SMG<br />

Ordem Jungermanniales<br />

EUR<br />

Acrobolbaceae<br />

Acrobolbus wilsonii Nees PIC SJG TER SMG<br />

END Tylimanthus azoricus Grolle et Perss.<br />

Adelanthaceae<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Adelanthus decipiens (Hook.) Mitt.<br />

Arnelliaceae<br />

FLO FAI PIC TER SMG<br />

Gongylanthus ericetorum (Raddi) Nees<br />

Calypogeiaceae<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Calypogeia arguta Nees et Mont. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

MAC Calypogeia azorica Bischl. FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Calypogeia fissa (L.) Raddi COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Calypogeia integristipula Steph. FLO PIC TER SMG<br />

Calypogeia muelleriana (Schiffn.) Müll Frib. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Calypogeia neesiana (Massal. et Carestia)<br />

Müll Frib.<br />

FLO SJG TER SMG<br />

Calypogeia sphagnicola (Arnell et Perss)<br />

Warnst. et Loeske<br />

FLO TER<br />

Calypogeia suecica (Arnell et Perss.) Müll<br />

Frib.<br />

FLO SJG SMG<br />

Mnioloma fuscum (Lehm.) R. M. Schust.<br />

Cephaloziaceae<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Cephalozia bicuspi<strong>da</strong>ta (L.) Dumort. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Cephalozia connivens (Dicks.) Lindb. PIC SMG<br />

Cephalozia crassifolia (Lindenb. et Gottsche)<br />

Fulford<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Cephalozia lunulifolia (Dumort.) Dumort. FAI PIC SJG TER SMG<br />

Cladopodiella francisci (Hook.) Joerg. TER SMG<br />

Hygrobiella laxifolia (Hook.) Spruce FAI PIC TER<br />

Nowellia curvifolia (Dicks.) Mitt. FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Odontochisma denu<strong>da</strong>tum (Mart.) Dumort. FLO PIC SJG TER SMG<br />

Odontochisma prostratum (Sw.) Trevis.<br />

Cephaloziellaceae<br />

COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Cephaloziella baumgartneri Schiffn. FAI TER<br />

Cephaloziella calyculata (Durieu et Mont.)<br />

SMR<br />

Müll Frib.<br />

Cephaloziella dentata (Raddi) Steph. FLO TER<br />

Cephaloziella divaricata (Sm.) Schiffn. FLO GRA TER SMG SMR<br />

Cephaloziella hampeana (Nees) Schiffn. SJG TER<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); EUR - Europa.<br />

121


D BRYOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Cephaloziellaceae (cont.)<br />

Cephaloziella rubella (Nees) Warnst. TER<br />

Cephaloziella turneri (Hook.) Müll Frib.<br />

Geocalycaceae<br />

SMG SMR<br />

Chiloscyphus coadunatus (Sw.) J. J. Engel et<br />

R. M. Schust.<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG SMG SMR<br />

Chiloscyphus fragans (Moris et De Not.)<br />

J. J. Engel et R. M. Schust.<br />

FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Chiloscyphus polyanthos (L.) Cor<strong>da</strong> aggr. COR FAI SJG TER SMG SMR<br />

Chiloscyphus profundus (Nees) J. J. Engel et<br />

R. M. Shust.<br />

FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Geocalyx graveolens (Schrad.) Nees FLO FAI PIC SJG TER SMR<br />

MAC Heteroscyphus denticulatus (Mitt.) Schiffn. COR FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

EUR<br />

Leptoscyphus azoricus (H. Buch et Perss.)<br />

Grolle<br />

FLO PIC SJG TER SMG<br />

Leptoscyphus cuneifolius (Hook.) Mitt. PIC SJG TER<br />

EUR Saccogyna viticulosa (L.) Dumort.<br />

Gymnomitriaceae<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Marsupella adusta (Nees emend. Limpr.)<br />

Spruce<br />

PIC SMG<br />

Marsupella emarginata (Ehrh.) Dumort. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Marsupella funckii (F. Weber et D. Mohr)<br />

Dumort.<br />

COR FLO FAI PIC TER SMG<br />

Marsupella profun<strong>da</strong> Lindb. SMR<br />

Marsupella sparsifolia (Lindb.) Dumort. PIC SJG TER<br />

Marsupella sphacelata (Gieseke ex Lindenb.)<br />

Dumort.<br />

Herbertaceae<br />

FLO SJG<br />

Herbertus borealis Crund. PIC TER<br />

Herbertus sendtneri (Nees) Lindb.<br />

Jungermanniaceae<br />

COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Anastrophyllum minutum (Schreb.) R. M.<br />

Schust.<br />

COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Barbilophozia attenuata (Mart.) Loeske FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Gymnocolea inflata (Huds.) Dumort. TER SMG<br />

Jamesoniella rubricaulis (Nees) Grolle PIC SMG<br />

Jungermannia atrovirens Dumort. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Jungermannia callithrix Lindenb. et Gottsche COR FLO FAI PIC SJO TER SMG SMR<br />

Jungermannia gracillima Sm. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Jungermannia hyalina Lyell PIC TER<br />

Jungermannia pumila With. TER SMG SMR<br />

Lophozia bicrenata (Schmidel ex Hoffm.)<br />

Dumort.<br />

PIC SJG SMR<br />

Lophozia incisa (Schrad.) Dumort. COR FLO FAI PIC TER SMG<br />

Lophozia longiflora (Nees) Schiffn. FLO PIC<br />

Lophozia ventricosa (Dicks.) Dumort. FLO FAI PIC SJG TER<br />

Nardia geoscyphus (De Not.) Lindb. COR FLO FAI PIC TER SMG<br />

Nardia scalaris Gray<br />

Lepidoziaceae<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Bazzania azorica H. Buch et Perss. FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Kurzia pauciflora (Dicks.) Grolle FLO FAI PIC TER SMG<br />

MAC Lepidozia azorica H. Buch et Perss. COR PIC SJG TER SMG<br />

Lepidozia cupressina (Sw.) Lindenb. FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Lepidozia pearsonii Spruce TER<br />

Lepidozia reptans (L.) Dumort. FLO? FAI? PIC? SJG? TER? SMG? SMR?<br />

Lepidozia stuhlmanii Steph. PIC SJG TER<br />

Telaranea europaea Engel et Merr.<br />

Plagiochilaceae<br />

COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Plagiochila bifaria (Sw.) Lindenb. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Plagiochila exigua (Taylor) Taylor COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Plagiochila longispina Lindenb. et Gottsche COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Plagiochila papillifolia Steph. PIC<br />

Plagiochila punctata (Taylor) Taylor PIC SMR<br />

Plagiochila retrorsa Gottsche<br />

Pseudolepicoleaceae<br />

TER<br />

Blepharostoma trichophyllum (L.) Dumort. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); EUR - Europa.<br />

122


D BRYOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Scapaniaceae<br />

Diplophyllum albicans (L.) Dumort. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Scapania compacta (A. Roth.) Dumort. FAI SJG TER SMR<br />

Scapania curta (Mart.) Dumort. COR FLO FAI PIC SJG<br />

Scapania gracilis Lindb. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Scapania nemorea (L.) Grolle FLO PIC SJG TER SMG<br />

Scapania scandica (Arnell et H. Buch)<br />

Macvicar<br />

PIC<br />

Scapania undulata (L.) Dumort. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Porellales<br />

EUR<br />

Jubulaceae<br />

Frullania azorica Sim-Sim et al. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

EUR Frullania microphylla (Gottsche) Pearson COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Frullania tamarisci (L.) Dumort. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

EUR Frullania teneriffae (F. Weber) Nees COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Jubula hutchinsiae (Hook.) Dumort. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

EUR ssp. hutchinsiae<br />

Lejeuneaceae<br />

COR FLO FAI PIC SJG<br />

Acanthocoleus aberrans (Lindenb. et Gottsche)<br />

Kruijt<br />

PIC SJG<br />

EUR<br />

Aphanolejeunea azorica (V. Allorge et Ast)<br />

Pócs et Bernecker<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

MAC Aphanolejeunea madeirensis (Schiffn.) Grolle FAI PIC SJG TER<br />

Aphanolejeunea microscopica (Taylor) A.<br />

Evans<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Aphanolejeunea sintenisii Steph. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END<br />

Cheilolejeunea cedercreutzii (H. Buch et<br />

Perss.) Grolle<br />

FAI PIC TER SMG<br />

Cololejeunea minutissima (Sm.) Schiffn. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Colura calyptrifolia (Hook.) Dumort. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Drepanolejeunea hamatifolia (Hook.) Schiffn. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Harpalejeunea molleri (Steph.) Grolle COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Lejeunea eckloniana Lindenb. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Lejeunea flava (Sw.) Nees COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

EUR ssp. moorei (Lindb.) R. M. Schust. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

EUR Lejeunea hibernica Bischl. et al. ex Grolle FLO PIC TER SMG<br />

Lejeunea lamacerina (Steph.) Schiffn. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Lejeunea patens Lindb. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Microlejenea ulicina (Taylor) Gottsche et al. FLO PIC GRA SJG TER SMG<br />

EUR Marchesinia mackaii (Hook.) Gray<br />

Porellaceae<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

EUR Porella canariensis (F. Weber) Bryhn COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Porella obtusata (Taylor) Trevis. COR FLO PIC GRA SJG TER SMG<br />

Ordem Radulales<br />

EUR<br />

Radulaceae<br />

Radula aquilegia (Hook. f. et Taylor) Gottsche<br />

et al.<br />

COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

EUR Radula carringtonii J. B. Jack COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

EUR Radula holtii Spruce COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Radula lindenbergiana Gottsche ex C. Hartman<br />

FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

EUR Radula nudicaulis Steph. FAI PIC TER SMG<br />

MAC Radula wichurae Steph. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Sphagnales<br />

Classe Bryopsi<strong>da</strong><br />

Sphagnaceae<br />

Sphagnum affine Renauld et Cardot SJG TER<br />

Sphagnum capillifolium (L.) Hedw. FAI TER SMR<br />

Sphagnum compactum DC. ex Lam et DC. TER SMG<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); EUR - Europa.<br />

123


D BRYOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Sphagnaceae (cont.)<br />

Sphagnum cuspi<strong>da</strong>tum Ehrh. ex Hoffm. TER<br />

Sphagnum denticulatum Brid. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Sphagnum girgensohnii Russow FLO<br />

Sphagnum magellanicum Brid. FLO TER?<br />

END Sphagnum nitidulum Warnst. ex Warnst. TER?<br />

Sphagnum palustre L. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Sphagnum papillosum Lindb. FLO FAI PIC TER SMG<br />

Sphagnum rubellum Wilson TER<br />

Sphagnum squarrosum Crome COR FLO TER SMG<br />

Sphagnum subnitens Russow et Warnst. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Ordem Andreaeales<br />

Andreaeaceae<br />

Andreaea rupestris Hedw. FAI PIC<br />

Ordem Polytrichales<br />

Polytrichaceae<br />

MAC Alophosia azorica (Renauld et Cardot) Cardot COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Atrichum angustatum (Schimp.) Bartr. COR FLO FAI PIC SJG SMG SMR<br />

Atrichum undulatum (Hedw.) P. Beauv. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Atrichum tenellum (Röhl) Bruch et Schimp. TER<br />

Pogonatum aloides (Hedw.) P. Beauv. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Pogonatum nanum (Hedw.) P. Beauv. SMG SMR<br />

Pogonatum urnigerum (Hedw.) P. Beauv. FAI SMG<br />

Polytrichum commune Hedw. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Polytrichum formosum Hedw. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Polytrichum juniperinum Hedw. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Polytrichum piliferum Hedw. FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Diphysciales<br />

Diphysciaceae<br />

Diphyscium foliosum (Hedw.) Mohr COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Funariales<br />

Funariaceae<br />

Entosthodon attenuatus (Dicks.) Bryhn COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Entosthodon obtusus (Hedw.) Lindb. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Funaria hygrometrica Hedw. TER SMG<br />

Funaria muhlenbergii Turn. SMG? SMR?<br />

Funaria pulchella Philib. FAI SMG<br />

Physcomitrium pyriforme (Hedw.) Brid. SMG<br />

Ordem Grimmiales<br />

Grimmiaceae<br />

Grimmia elongata Kaulf PIC<br />

Grimmia incurva Schwägr. PIC?<br />

Grimmia laevigata (Brid.) Brid. GRA SJG<br />

Grimmia lisae De Not. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Grimmia montana Bruch et Schimp. GRA?<br />

Grimmia pulvinata (Hedw.) Sm. FLO SJG TER SMG<br />

Racomitrium aciculare (Hedw.) Brid. COR FLO FAI SJG TER SMG<br />

Racomitrium aquaticum (Brid. ex Schrad.)<br />

Brid.<br />

COR FLO PIC SJG TER SMG<br />

Racomitrium elongatum Frisvol COR PIC SMG<br />

Racomitrium fasciculare (Hedw.) Brid. COR FAI PIC SJG TER SMG<br />

Racomitrium heterostichum (Hedw.) Brid. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Racomitrium lanuginosum (Hedw.) Brid. FAI PIC TER SMG<br />

Schistidium alpicola (Hedw.) Limpr. FLO? PIC?<br />

Schistidium apocarpum (Hedw.) Bruch et<br />

Schimp.<br />

PIC<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); EUR - Europa.<br />

124


D BRYOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

EUR<br />

Ptychomitriaceae<br />

Glyphomitrium <strong>da</strong>viesii (Dicks.) Brid. FLO<br />

EUR<br />

Ptychomitrium nigrescens (Kunze) Wijk et<br />

Marg.<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

EUR Ptychomitrium polyphyllum Bruch et Schimp. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Archidiales<br />

Archidiaceae<br />

Archidium alternifolium (Hedw.) Schimp. TER SMG SMR<br />

Ordem Seligeriales<br />

Seligeriaceae<br />

Blindia acuta (Hedw.) Bruch et Schimp. FLO FAI SJG TER SMG<br />

Ordem Dicranales<br />

END<br />

Bruchiaceae<br />

Trematodon perssonorum Allorge et Thér.<br />

Dicranaceae<br />

SMG<br />

EUR Campylopus brevipilus Bruch et Schimp. COR PIC TER SMG<br />

Campylopus cygneus (Hedw.) Brid. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Campylopus flaccidus Renauld et Cardot PIC SMG<br />

Campylopus flexuosus (Hedw.) Brid. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Campylopus fragilis Bruch et Schimp. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Campylopus incrassatus Müll Hal. COR FLO PIC SJG TER<br />

Campylopus introflexus (Hedw.) Brid. FLO PIC SJG TER<br />

Campylopus pilifer Brid. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Campylopus pyriformis (Schultz.) Brid. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Campylopus shawii Wilson FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Cheilothela chloropus (Brid.) Lindb. SMR<br />

Dicranella heteromalla (Hedw.) Schimp. FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

Dicranella howei Renauld et Cardot FLO SJG<br />

Dicranella schreberiana (Hedw.) Hilp. ex<br />

Crum et Anders.<br />

TER<br />

Dicranoweisia cirrata (Hedw.) Lindb. ex<br />

Milde<br />

TER?<br />

Dicranoweisia crispula (Hedw.) Lindb. ex<br />

Milde<br />

COR? FLO? PIC?<br />

Dicranum bonjeanii De Not. SJG TER SMG<br />

Dicranum flagellare Hedw. FAI TER<br />

Dicranum majus Sm. TER<br />

Dicranum scoparium Hedw. PIC TER SMG<br />

Dicranum scottianum Turn. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Kiaeria blyttii (Bruch et Schimp.) Broth. PIC<br />

Microcampylopus laevigatus (Thér.) Giese et<br />

Frahm<br />

Ditrichaceae<br />

COR FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

Ceratodon purpureus (Hedw.) Brid. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ceratodon stenocarpus Bruch et Schimp. PIC<br />

Ditrichum pallidum (Hedw.) Hampe TER SMG SMR<br />

Ditrichum subulatum Hampe SMG SMR<br />

Pleuridium acuminatum Lindb. FLO FAI TER SMG SMR<br />

Pseudephemerum nitidum (Hedw.) Reim. FLO TER SMG<br />

EUR Rhamphidium purpuratum Mitt.<br />

Fissidentaceae<br />

COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Fissidens asplenioides Hedw. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Fissidens azoricus (P. de la Varde) Bizot FLO<br />

Fissidens bryoides Hedw. sensu latiore FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

MAC Fissidens coacervatus Brugg.-Nann. TER SMR<br />

Fissidens crassipes Wilson ex Bruch et<br />

FLO FAI SJG TER SMG<br />

Schimp.<br />

Fissidens curvatus Hornsch. FLO<br />

Fissidens dubius P. Beauv. FLO TER SMG<br />

MAC Fissidens luisierii P. de la Varde FAI TER SMG<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); EUR - Europa.<br />

125


D BRYOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

MAC<br />

Fissidentaceae (cont.)<br />

Fissidens ovatifolius R. Ruthe FLO TER<br />

Fissidens papillosus Sande Lac. FAI PIC TER SMG<br />

Fissidens rivularis Bruch et Schimp. COR PIC SJG SMG SMR<br />

Fissidens serrulatus Brid. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Fissidens sublinaefolius (P. de la Varde)<br />

Brugg.-Nann.<br />

PIC<br />

Fissidens taxifolius Hedw.<br />

Leucobryaceae<br />

FLO FAI TER SMG SMR<br />

Leucobryum albidum (P. Beauv.) Lindb. FLO FAI PIC TER SMG<br />

º<br />

Leucobryum glaucum (Hedw.) Angstr. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Leucobryum juniperoideum (Brid.) Müll Hal.<br />

Rhabdoweisiaceae<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Amphidium mougeotii (Bruch et Schimp.)<br />

Schimp.<br />

FLO FAI PIC SJG TER<br />

Cynodontium bruntonii (Sm.) Bruch et<br />

Schimp.<br />

FAI<br />

Rhabdoweisia fugax (Hedw.) Bruch et<br />

Schimp.<br />

FLO<br />

Ordem Pottiales<br />

Ephemeraceae<br />

Ephemerum cohaerens (Hedw.) Hampe<br />

Pottiaceae<br />

FAI<br />

Aloina ambigua (Bruch et Schimp.) Limpr. SMG SMR<br />

Aloina rigi<strong>da</strong> (Hedw.) Limpr. FAI<br />

MAC Anoectangium angustifolium Mitt. SMG<br />

Barbula convoluta Hedw. TER SMG<br />

Barbula unguiculata Hedw. COR FLO FAI PIC GRA SMG SMR<br />

Bryoerythrophyllum inaequalifolium (Tayl.)<br />

Zander<br />

PIC TER<br />

Dialitrychia mucronata (Brid.) Broth. TER SMG<br />

Didymodon acutus (Brid.) Saito FAI SMG<br />

Didymodon insulanus (De Not.) Hill COR TER SMG SMR<br />

Didymodon luridus Hornsch. FAI GRA SJG SMG<br />

Didymodon rigidulus Hedw. PIC<br />

Didymodon tophaceus (Brid.) Lisa FLO GRA TER SMG SMR<br />

Didymodon vinealis (Brid.) Zander FAI PIC TER SMG SMR<br />

Eucladium verticillatum (Brid.) Bruch et<br />

Schimp.<br />

FLO TER SMG<br />

Gymnostomum calcareum Nees et Hornsch. FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />

Gymnostomum viridulum Brid. SMG<br />

Gyroweisia tenuis (Hedw.) Schimp. FAI<br />

Leptobarbula berica (De Not.) Schimp. FAI TER SMG<br />

Leptophascum leptophyllum (Müll Hal.) J.<br />

FAI PIC TER SMR<br />

Guerra et J. M. Cano<br />

Pleurochaeta squarrosa (Brid.) Lindb. PIC SMG SMR<br />

Pottia truncata (Hedw.) Bruch et Schimp. FLO TER SMG SMR<br />

Pseudocrossidium hornschuchianum (Schultz.)<br />

Zander<br />

TER<br />

Pseudocrossidium revolutum (Brid.) Zander FAI<br />

Scopelophila ligulata (Spruce) Spruce SMG<br />

Splachnobryum obtusum (Brid.) Müll Hal. SMG SMR<br />

Syntrichia laevipila Brid. TER SMG<br />

Syntrichia ruralis (Hedw.) F. Weber et D.<br />

Mohr<br />

FAI TER<br />

Timmiella barbuloides (Brid.) Moenk. FAI PIC SJG TER SMG<br />

Tortella flavovirens (Bruch.) Broth. COR FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Tortella niti<strong>da</strong> (Lindb.) Broth. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Tortula atrovirens (Sm.) Lindb. TER SMG<br />

Tortula bogosica (Müll Hal.) Zander TER SMR<br />

Tortula canescens Mont. SMR<br />

Tortula cuneifolia (Dicks.) Turner FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />

Tortula marginata (Bruch et Schimp.) Spruce FLO FAI TER SMG SMR<br />

Tortula muralis Hedw. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); EUR - Europa.<br />

126


D BRYOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Pottiaceae (cont.)<br />

Tortula revolvens (Schimp.) G. Roth FAI<br />

Tortula solmsii (Schimp.) Limpr. FLO TER SMG<br />

Tortula vahliana (Schultz) Mont. FAI<br />

Trichostomum brachydontium Bruch COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Trichostomum crispulum Bruch COR FLO FAI SJG SMG SMR<br />

Weissia brachycarpa (Nees et Hornsch.) Jur. GRA TER<br />

Weissia condensa (Voit) Lindb. FAI TER<br />

Weissia controversa Hedw. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Weissia triumphans (De Not.) M. Hill FAI SJG TER SMG<br />

Ordem Orthotrichales<br />

Orthotrichaceae<br />

Orthotrichum diaphanum Brid. FLO FAI TER SMG SMR<br />

Orthotrichum tenellum Bruch SMG<br />

EUR Ulota calvescens Wilson PIC TER SMG<br />

Ulota crispa (Hedw.) Brid. PIC<br />

Zygodon conoideus (Dicks.) Hook. et Taylor FAI TER SMG<br />

Zygodon viridissimus (Dicks.) Brid. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Bryales<br />

Aulacomniaceae<br />

Aulacomnium palustre (Hedw.) Schwägr.<br />

Bartramiaceae<br />

PIC SJG SMG<br />

Bartramia stricta Brid. FLO PIC GRA TER SMG SMR<br />

END Breutelia azorica (Mitt.) Cardot FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Philonotis arnelli Husn. SJG TER<br />

Philonotis caespitosa Jur. FLO TER SMG<br />

Philonotis calcarea (Bruch et Schimp.)<br />

Schimp.<br />

FAI SMG SMR<br />

Philonotis fontana (Hedw.) Brid. FAI SJG SMG SMR<br />

Philonotis hastata (Duby) Wijk et Margad. FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />

Philonotis marchica (Hedw.) Brid. TER SMG<br />

Philonotis rigi<strong>da</strong> Brid. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Philonotis uncinata (Schwägr.) Brid.<br />

Bryaceae<br />

TER SMR<br />

Anomobryum julaceum (P. Gaertn., B. Mey. et<br />

Scherb.) Schimp.<br />

FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

MAC Brachymenium notarisii (Mitt.) A. J. Shaw FLO FAI GRA SMG<br />

Bryum alpinum Huds. ex With. COR FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

Bryum argenteum Hedw. COR FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

Bryum bicolor Dicks. FLO SJG TER SMG SMR<br />

Bryum caespiticium Hedw. FLO SMG SMR<br />

Bryum canariense Brid. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Bryum capillare Hedw. COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

Bryum creberrimum Taylor FLO TER SMG SMR<br />

Bryum donianum Grev. COR FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Bryum dunense A. J. E. Sm. et H. Whitehouse SMR<br />

Bryum gemmiparum De Not. FLO SMG SMR<br />

Bryum lanatum (P. Beauv.) Brid. TER<br />

Bryum mildeanum Jur. SJG SMG<br />

Bryum pseudotriquetrum (Hedw.) P. Gaertn.,<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

B. Mey. et Scherb.<br />

Bryum radiculosum Brid. TER SMG SMR<br />

Bryum rubens Mitt. TER SMR<br />

Bryum ruderale Crundw. et Nyholm FAI TER SMR<br />

Bryum sauteri Bruch et Schimp. SMR<br />

Bryum subapiculatum Hampe TER<br />

Bryum tenuisetum Limpr. SMR<br />

Bryum torquescens De Not. COR FLO FAI PIC SJG SMG SMR<br />

Epipterygium tozeri (Grev.) Lindb. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Leptobryum pyriforme (Hedw.) Wilson SMG<br />

Pohlia an<strong>da</strong>lusica (Höhn.) Broth. FLO?<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); EUR - Europa.<br />

127


D BRYOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Bryaceae (cont.)<br />

Pohlia annotina (Hedw.) Lindb. PIC SMR<br />

Pohlia bulbifera (Warnst.) Warnst. TER SMG<br />

Pohlia cru<strong>da</strong> (Hedw.) Lindb. PIC?<br />

Pohlia melanodon (Brid.) Shaw SMG<br />

Pohlia nutans (Hedw.) Lindb. PIC<br />

Pohlia proligera (Kindb.) Broth. FLO FAI SJG TER SMG<br />

Mniaceae<br />

Mnium hornum Hedw. FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Plagiomnium rostratum (Schrad.) T. J. Kop. COR FLO SMG<br />

Plagiomnium undulatum (Hedw.) T. J. Kop. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Rhizomnium punctatum (Hedw.) T. J. Kop. FAI PIC SJG TER SMG<br />

Ordem Hookeriales<br />

Daltoniaceae<br />

Daltonia stenophylla Mitt.<br />

Hookeriaceae<br />

FAI PIC SJG TER SMG<br />

Hookeria lucens (Hedw.) Sm.<br />

Pilotrichaceae<br />

FLO PIC TER SMG<br />

Cyclodictyon laetevirens (Hook. et Taylor)<br />

Mitt.<br />

PIC SJG TER SMG<br />

EUR Tetrastichium fontanum (Mitt.) Cardot COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

MAC Tetrastichium virens (Cardot) Churchill COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Hypnales<br />

Amblystegiaceae<br />

Amblystegium humile (P. Beauv.) Lindb. FLO<br />

Amblystegium riparium (Hedw.) Schimp. TER SMG<br />

Amblystegium serpens (Hedw.) Schimp. SMG<br />

Amblystegium varium (Hedw.) Lindb. FLO TER<br />

Hygroamblystegium tenax (Hedw.) Jenn.<br />

Brachytheciaceae<br />

PIC SMG<br />

Brachythecium albicans (Hedw.) Schimp. SMG SMR<br />

Brachythecium mildeanum (Schimp.) Milde FAI SJG SMG<br />

Brachythecium plumosum (Hedw.) Schimp. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Brachythecium populeum (Hedw.) Schimp. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Brachythecium rivulare Schimp. COR FLO FAI PIC GRA SMG SMR<br />

Brachythecium rutabulum (Hedw.) Schimp. COR FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />

Brachythecium salebrosum (F. Weber et D.<br />

Mohr) Schimp.<br />

FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Brachythecium velutinum (Hedw.) Schimp. COR FLO FAI PIC TER SMG<br />

Cirriphyllum piliferum (Hedw.) Grout. FAI<br />

Eurhynchium hians (Hedw.) Loeske COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Eurhynchium meridionale (Schimp. ex Sendt.)<br />

De Not.<br />

COR FLO TER SMG SMR<br />

Eurhynchium praelongum (Hedw.) Warnst. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Eurhynchium pumilum (Wilson) Schimp. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Eurhynchium speciosum (Brid.) Jur. FAI PIC SMG<br />

Eurhynchium striatum (Hedw.) Schimp. SMG SMR<br />

Homalothecium sericeum (Hedw.) Schimp. SMR<br />

Isothecium alopecuroides (Dubois) Isov. SMG<br />

Isothecium myosuroides Brid. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Platyhypnidium riparioides (Hedw.) Dixon COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Rhynchostegiella curviseta (Brid.) Limpr. COR FLO SJG SMR<br />

Rhynchostegiella durieui (Mont.) P. Allorge<br />

et Perss.<br />

FLO FAI SJG SMG<br />

Rhynchostegiella tenella (Dicks.) Limpr. COR FAI GRA SMG SMR<br />

Rhynchostegium confertum (Dicks.) Schimp. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Rhynchostegium megapolitanum (F. Weber et<br />

D. Mohr) Schimp.<br />

COR PIC SJG TER SMG SMR<br />

Scleropodium purum (Hedw.) Limpr. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Scleropodium touretti (Brid.) L. Koch COR FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

Scorpiurium circinatum (Brid.) M. Fleisch. et<br />

Loeske<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); EUR - Europa.<br />

128


D BRYOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Campyliaceae<br />

Drepanocladus fluitans (Hedw.) Warnst. FLO FAI PIC TER SMG<br />

Hygrohypnum luridum (Hedw.) Jenn.<br />

Cryphaeaceae<br />

TER<br />

Cryphaea heteromalla (Hedw.) D. Mohr<br />

Echinodiaceae<br />

SMG<br />

MAC Echinodium prolixum (Mitt.) Broth. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Echinodium renauldii (Cardot) Broth.<br />

Fontinalaceae<br />

COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Fontinalis antipyretica Hedw.<br />

Hylocomiaceae<br />

FLO SJG SMR<br />

Hylocomium brevirostre (Brid.) Schimp. FAI SJG TER SMG<br />

Hylocomium splendens (Hedw.) Schimp. COR PIC SJG TER SMG<br />

Pleurozium schreberi (Brid.) Mitt. COR FAI PIC SJG TER SMG<br />

Rhytidiadelphus loreus (Hedw.) Warnst. PIC TER<br />

Rhytidiadelphus squarrosus T. J. Kop. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Rhytidiadelphus subpinnatus (Lindb.) Kop.<br />

Hypnaceae<br />

COR FAI PIC SJG TER SMG<br />

MAC Andoa berthelotiana (Mont.) Ando COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Calliergonella cuspi<strong>da</strong>ta (Hedw.) Loeske FLO SJG SMG SMR<br />

Ctenidium molluscum (Hedw.) Warnst. SJG SMG<br />

Herzogiella striatella (Brid.) Iwats. FAI<br />

Hyocomium armoricum (Brid.) Wijk et Marg. SJG<br />

Hypnum andoi Smith FAI TER SMG SMR<br />

Hypnum cupressiforme Hedw. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Hypnum imponens Hedw. FLO PIC TER SMG<br />

Hypnum jutlandicum Holmen et E. Warncke FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Hypnum resupinatum Taylor COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

EUR Hypnum uncinulatum Jur. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Isopterygium tenerum (Sw.) Mitt. TER SMG<br />

Pseudotaxiphyllum elegans (Brid.) Z. Iwats. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

EUR<br />

Pseudotaxiphyllum laetevirens (Koppe et Düll)<br />

Hedenäs<br />

Leucodontaceae<br />

PIC SJG TER SMG SMR<br />

EUR Leucodon canariensis (Brid.) Schwägr. SMG<br />

Leucodon sciuroides (Hedw.) Schwägr. FAI<br />

MAC Leucodon treleasei (Cardot) Par. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Pterogonium gracile (Hedw.) Sm.<br />

Myuriaceae<br />

COR FLO PIC GRA SJG TER SMG<br />

Myurium hochstetteri (Schimp.) Kindb.<br />

Neckeraceae<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Homalia lusitanica Schimp. SMG<br />

Homalia webbiana (Mont.) Düll FLO GRA SJG SMR<br />

MAC Neckera cephalonica Jur. et Unger PIC<br />

Neckera complanata (Hedw.) Huebener PIC<br />

Neckera crispa Hedw. SMG<br />

EUR Neckera intermedia Brid. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Thamnobryum alopecurum (Hedw.) Gangulee COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Thamnobryum rudolphianum Mastracci<br />

Plagiotheciaceae<br />

COR FAI PIC TER<br />

Plagiothecium nemorale (Mitt.) A. Jaeger<br />

Pterigynandraceae<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Heterocladium heteropterum (Brid.) Schimp. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Heterocladium wulfsbergii I. Hagen<br />

Sematophyllaceae<br />

TER<br />

Sematophyllum substrumulosum (Hampe)<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Britton<br />

Thuidiaceae<br />

Thuidium tamariscinum (Hedw.) Schimp. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER<br />

Thuidium delicatulum (Hedw.) Schimp. PIC<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); EUR - Europa.<br />

129


4.2 LISTA DAS PLANTAS VASCULARES<br />

(Pteridophyta e Spermatophyta)<br />

LIST OF VASCULAR PLANTS<br />

(Pteridophyta and Spermatophyta)<br />

Autores (Authors)<br />

Luís Silva 1 , Nuno Pinto, 1<br />

Bob Press 2 , Fred Rumsey 2 ,<br />

Mark Carine 2 , Sally Henderson 2 & Erik Sjögren 3<br />

1 Departamento de Biologia, Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Rua <strong>da</strong> Mãe de Deus, PT 9501-801 Ponta Delga<strong>da</strong>,<br />

<strong>Açores</strong>, Portugal. e-mail: lsilva@notes.uac.pt; npinto@notes.uac.pt.<br />

2 Department of Botany, Natural History Museum, Cromwell Road, London SW7 5BD, UK. e-mail:<br />

j.press@nhm.ac.uk; f.rumsey@nhm.ac.uk; m.carine@nhm.ac.uk; s.henderson@nhm.ac.uk.<br />

3 University of Uppsala. Evolutionary Biology Centre. Department of Plant Ecology. Villavagen, 14. SE-752 36<br />

Sweden. e-mail: be.sjogren@telia.com.<br />

131


Notas explicativas<br />

A lista <strong>da</strong>s plantas vasculares <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> é basea<strong>da</strong><br />

em to<strong>da</strong> a literatura conheci<strong>da</strong>, incluindo as referências<br />

mais antigas (i.e. Seubert & Hochstetter<br />

1843; Trelease 1897; Palhinha 1966), a Flora<br />

Europaea (Tutin et al. 1964-1980), as publicações<br />

de Franco (1971, 1984), Franco & Afonso (1994,<br />

1998) e ain<strong>da</strong> em publicações mais recentes, em<br />

particular, as de Schäfer (2002, 2003).<br />

No que diz respeito aos <strong>da</strong><strong>dos</strong> não publica<strong>dos</strong>,<br />

foram usa<strong>da</strong>s várias fontes, nomea<strong>da</strong>mente os registos<br />

do Museu de História Natural e ain<strong>da</strong> observações<br />

de campo (Silva 2001). To<strong>da</strong> a informação<br />

relaciona<strong>da</strong> com novos registos (locali<strong>da</strong>des, ilhas<br />

ou arquipélago) e notas taxonómicas serão publica<strong>da</strong>s<br />

noutro local.<br />

To<strong>da</strong>s as espécies considera<strong>da</strong>s como duvi<strong>dos</strong>as<br />

na flora <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> foram removi<strong>da</strong>s <strong>da</strong> lista principal<br />

e são incluí<strong>da</strong>s no Apêndice 1.<br />

Com algumas excepções, a classificação usa<strong>da</strong><br />

para a maior parte <strong>dos</strong> grupos de plantas vasculares<br />

segue a Flora <strong>da</strong> Madeira, publica<strong>da</strong> por Press<br />

& Short (1994), e a lista recente de Schäfer (2003).<br />

Esta lista inclui subespécies, espécies e hierarquias<br />

superiores. Taxa abaixo do nível de subespécie não<br />

são incluí<strong>dos</strong>. As ordens, famílias, géneros, espécies<br />

e subespécies são lista<strong>da</strong>s por ordem alfabética.<br />

Os sinónimos, que incluem não apenas ver<strong>da</strong>deiros<br />

sinónimos mas igualmente erros tipográficos presentes<br />

na literatura açoreana, são apresenta<strong>dos</strong> no<br />

índice desta obra, estando associa<strong>dos</strong> aos nomes<br />

váli<strong>dos</strong>.<br />

É apresenta<strong>da</strong> a distribuição <strong>da</strong>s espécies ou<br />

subespécies nas nove ilhas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, usando-<br />

-se a seguinte simbologia: COR – Corvo; FLO –<br />

Flores; FAI – Faial; PIC – Pico; GRA – Graciosa;<br />

SJG – São Jorge; TER – Terceira; SMG – São<br />

Miguel; SMR – Santa Maria.<br />

A primeira coluna (D) refere-se ao estatuto de<br />

colonização de ca<strong>da</strong> espécie:<br />

END – espécies endémicas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, i.e.<br />

aquelas espécies que ocorrem apenas nos <strong>Açores</strong><br />

em resultado de fenómenos evolutivos de especiação<br />

local (neo-endemismos) ou extinção <strong>da</strong>s populações<br />

continentais (paleo-endemismos).<br />

132<br />

Explanatory notes<br />

The list of the Azorean vascular plants is based<br />

on all known published literature, including older<br />

references (i.e. Seubert & Hochstetter 1843;<br />

Trelease 1897; Palhinha 1966), the Flora Europaea<br />

(Tutin et al. 1964-1980), the publications by<br />

Franco (1971, 1984) and Franco & Afonso (1994,<br />

1998), and also more recent publications, namely<br />

those from Schäfer (2002, 2003).<br />

Unpublished <strong>da</strong>ta were also used, namely from<br />

records at the Natural History Museum, and from<br />

field observations (Silva 2001). All information<br />

concerning taxonomic notes, new records and<br />

references to localities will be published elsewhere.<br />

All species for which their occurrence in the<br />

flora of the Archipelago is still doubtful were<br />

removed from the main list and are included in<br />

Appendix 1.<br />

With some exceptions, the classification used<br />

for most vascular plant groups follows the Flora<br />

of Madeira published by Press & Short (1994),<br />

and a recent list published by Schäfer (2003).<br />

This check-list includes subspecies, species and<br />

ranks above. No reference is made to taxa below<br />

the rank of subspecies. Orders, families, genera,<br />

species and subspecies are listed in alphabetical<br />

sequence. Synonyms, including true synonyms<br />

but also names erroneously used in the past, are<br />

presented in the index referring to the valid name.<br />

For the distribution of all species and subspecies<br />

in the nine Azorean islands we use the<br />

following abbreviations: COR – Corvo; FLO –<br />

Flores; FAI – Faial; PIC – Pico; GRA – Graciosa;<br />

SJG – São Jorge; TER – Terceira; SMG – São<br />

Miguel; SMR – Santa Maria.<br />

The first column (D) gives the colonization<br />

status of each species as follows:<br />

END – Azorean endemic species, i.e. those<br />

that occur only in the Azores, as a result of either<br />

speciation events (neo-endemics) or extinction of<br />

the mainland populations (palaeo-endemics);<br />

MAC – Macaronesian endemic species, i.e.<br />

species only known in Macaronesia (the Azores,<br />

Madeira, the Canaries, the Cape Verde Islands);


EXT – Taxa considered as extinct, e.g. Vicia<br />

dennesiana H. C. Watson;<br />

n – Native species, i.e. species which arrived<br />

by long-distance dispersal in the Azores and<br />

which are also known in other archipelagos and<br />

on continents. Most species classified as MAC are<br />

also native;<br />

i – Introduced species, are those believed to<br />

be present in the archipelago as a result of human<br />

activities, some of them having a cosmopolitan<br />

distribution;<br />

d – Doubtful species, are those where it is not<br />

possible to decide if they are native or introduced.<br />

Bibliografia (References)<br />

133<br />

MAC – espécies endémicas <strong>da</strong> Macaronésia,<br />

i.e. espécies apenas conheci<strong>da</strong>s <strong>da</strong> Macaronésia<br />

(<strong>Açores</strong>, Madeira, Canárias, Cabo Verde);<br />

EXT – Taxa considerado extinto, e.g. Vicia<br />

dennesiana H. C. Watson;<br />

n – espécies nativas, i.e. espécies que chegaram<br />

aos <strong>Açores</strong> pelos seus próprios meios, usando<br />

mecanismos de dispersão a longa distância, e que<br />

são conheci<strong>da</strong>s de outros arquipélagos ou zonas<br />

continentais. A maior parte <strong>dos</strong> endemismos Macaronésicos<br />

também são espécies nativas;<br />

i – espécies introduzi<strong>da</strong>s, são aquelas que chegaram<br />

aos <strong>Açores</strong> como resultado <strong>da</strong>s activi<strong>da</strong>des humanas,<br />

muitas delas de larga distribuição mundial;<br />

d – espécies duvi<strong>dos</strong>as, são aquelas em que não<br />

foi possível decidir se eram nativas ou introduzi<strong>da</strong>s.<br />

Franco, J.A. & Afonso, M.R. (1994) Nova Flora de Portugal, Volume III(I). Escolar Editora, Lisboa, 181 pp.<br />

Franco, J.A. & Afonso, M.R. (1998) Nova Flora de Portugal, Volume III(II). Escolar Editora, Lisboa, 283 pp.<br />

Franco, J.A. (1971) Nova Flora de Portugal, Volume I. Lisboa, 648 pp.<br />

Franco, J.A. (1984) Nova Flora de Portugal, Volume II. Lisboa, 660 pp.<br />

Hansen, A. & Sunding, P. (1993) Flora of Macaronesia. Checklist of vascular plants. 4. Revised Edition. Sommerfeltia, 17,<br />

1-295.<br />

Palhinha, R.T. (1966) Catálogo <strong>da</strong>s Plantas Vasculares <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Socie<strong>da</strong>de de Estu<strong>dos</strong> Açorianos Afonso Chaves, Lisboa,<br />

186 pp.<br />

Press, J.R. & Short, M.J. (1994) Flora of Madeira. The Natural History Museum, London, 574 pp.<br />

Schäfer, H. (2003) Flora of the Azores. A fieldguide. Weikersheim, 265 pp.<br />

Schäfer, H. (2003) The Chorology and diversity of the Azorean Flora. Dissertationes Botanicae, 374, 1-130.<br />

Seubert, M. & Hochstetter, C. (1843) Übersicht der Flora der azorischen Inseln. Archiv für Naturgeschichte, 9, 1-24.<br />

Silva, L. (2001) Plantas invasoras no Arquipélago <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>: caracterização geral e estudo de um caso, Clethra arborea<br />

Aiton (Clethraceae). Tese de doutoramento, Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Ponta Delga<strong>da</strong>, 514 pp.<br />

Trelease, W. (1897) Botanical observations on the Azores. Annual Report Missouri Botanical Garden, 8, 77-220.<br />

Tutin, T.G., Heywood, V.H., Burges, N.A., Moore, D.M., Valentine, D.H., Walters, S. M. & Webb, D.A. (1964-1980) Flora<br />

Europaea. Volumes 1-5. Cambridge University Press, Cambridge.


D PTERIDOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Isoetales<br />

Divisão Pteridophyta<br />

Subdivisão Lycophytina<br />

Classe Lycopodiopsi<strong>da</strong><br />

Isoetaceae<br />

END Isoetes azorica Durieu ex Milde COR FLO FAI PIC SJG TER<br />

Ordem Lycopodiales<br />

MAC<br />

Lycopodiaceae<br />

Diphasiastrum madeirense (J. H. Wilce)<br />

Holub<br />

COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

MAC Huperzia dentata (Herter) Holub COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

MAC Huperzia suberecta (Lowe) Tardieu COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

n Lycopodiella cernua (L.) Pichi-Sermolli FLO FAI PIC TER SMG<br />

n Lycopodiella inun<strong>da</strong>ta (L.) Holub FLO PIC SMG<br />

Ordem Selaginellales<br />

Selaginellaceae<br />

i Selaginella kraussiana (Kunze) A. Braun COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Equisetales<br />

Subdivisão Sphenophytina<br />

Classe Equisetopsi<strong>da</strong><br />

Equisetaceae<br />

i Equisetum arvense L. SMG<br />

i Equisetum ramosissimum Desf. TER SMG SMR<br />

n Equisetum telmateia Ehrh. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Filicales<br />

Subdivisão Filicophytina<br />

Classe Filicopsi<strong>da</strong><br />

n<br />

Adiantaceae<br />

Adiantum capillus-veneris L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Adiantum hispidulum Sw. COR FLO FAI PIC GRA SJG SMG SMR<br />

i Adiantum raddianum C. Presl FLO FAI PIC GRA SJG SMG SMR<br />

n Anogramma leptophylla (L.) Link COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Cheilanthes guanchica Bolle PIC SJG<br />

n Cheilanthes maderensis Lowe PIC?<br />

i Onychium japonicum (Thunb.) Kunze FAI PIC SMG<br />

i Pellaea viridis (Forssk.) Prantl FAI PIC TER SMG<br />

i Pityrogramma calomelanos (L.) Link FAI TER SMG<br />

i Pityrogramma ebenea (L.) Proctor<br />

Aspleniaceae<br />

SMG<br />

n Asplenium adiantum-nigrum L. COR FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

MAC Asplenium anceps Lowe ex Hook. & Grev. PIC<br />

END<br />

Asplenium azoricum (Milde) Lovis, Rasbach<br />

& Reichstein<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Asplenium hemionitis L. COR FLO FAI PIC GRA? SJG TER SMG SMR<br />

n Asplenium marinum L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Asplenium monanthes L. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

n<br />

Asplenium obovatum Viv. ssp. lanceolatum<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

(Fiori) P. Silva<br />

n Asplenium onopteris L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Asplenium scolopendrium L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />

d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />

134


D PTERIDOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n<br />

Aspleniaceae (cont.)<br />

Asplenium trichomanes L. ssp. quadrivalens<br />

D. E. Mey. emend. Lovis<br />

Athyriaceae<br />

COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Athyrium filix-femina (L.) Roth COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Cystopteris diaphana (Bory) Blasdell COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Deparia petersenii (Kunze) M. Kato COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Diplazium cau<strong>da</strong>tum (Cav.) Jermy COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Diplazium esculentum (Retz.) Sw.<br />

Blechnaceae<br />

SMG<br />

i Blechnum appendiculatum Willd. SMG SMR<br />

n Blechnum spicant (L.) Roth COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Doodia cau<strong>da</strong>ta (Cav.) R. Br. FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

n Woodwardia radicans (L.) Sm.<br />

Dicksoniaceae<br />

COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Culcita macrocarpa C. Presl COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Sphaeropteris cooperi (Hook. & Mueller)<br />

Tryon<br />

Dryopteri<strong>da</strong>ceae<br />

FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

i Cyrtomium falcatum (L. fil.) C. Presl COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Dryopteris aemula (Aiton) O. Kuntze COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n<br />

Dryopteris affinis (Lowe) Fraser-Jenkins ssp.<br />

affinis<br />

FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

END Dryopteris azorica (Christ) Alston COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END<br />

Dryopteris crispifolia Rasbach, Reichstein &<br />

Vi<strong>da</strong><br />

FLO FAI PIC TER SMG<br />

d Dryopteris dilatata (Hoffm.) A. Gray PIC<br />

n Polystichum setiferum (Forssk.) Woyn.<br />

Grammiti<strong>da</strong>ceae<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n<br />

Ceradenia jungermannioides (Klotzsch)<br />

Bishop<br />

FLO PIC TER<br />

END<br />

Grammitis marginella (Sw.) Sw. ssp. azorica<br />

H. Schäfer<br />

Hymenophyllaceae<br />

FLO PIC?<br />

n Hymenophyllum tunbrigense (L.) Sm. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Hymenophyllum wilsonii Hook. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

n Trichomanes speciosum Willd.<br />

Hypolepi<strong>da</strong>ceae<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Pteridium aquilinum (L.) Kuhn<br />

Lomariopsi<strong>da</strong>ceae<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

MAC<br />

Elaphoglossum semicylindricum (Bowdich)<br />

Benl<br />

Osmun<strong>da</strong>ceae<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

n Osmun<strong>da</strong> regalis L.<br />

Polypodiaceae<br />

COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

END Polypodium azoricum (Vasc) R. Fern.<br />

Pteri<strong>da</strong>ceae<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Pteris cretica L. TER SMG<br />

n Pteris incompleta Cav. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Pteris multifi<strong>da</strong> Poir. FAI SMG<br />

i Pteris tremula R. Br. FAI GRA TER SMG SMR<br />

i Pteris vittata L.<br />

Thelypteri<strong>da</strong>ceae<br />

FAI SJG TER SMG<br />

i<br />

Christella dentata (Forssk.) Brownsey &<br />

Jermy<br />

FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Oreopteris limbosperma (All.) Holub FLO FAI PIC<br />

n Stegnogramma pozoi (Lag.) K. Iwats. COR FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

Ordem Marsileales<br />

Marsileaceae<br />

END Marsilea azorica Laun. & Paiva TER<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />

d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />

135


D PTERIDOPHYTA / SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Oleandrales<br />

Oleandraceae<br />

i Nephrolepis cordifolia (L.) C. Presl FLO FAI PIC GRA SMG SMR<br />

i Nephrolepis exaltata (L.) Schott SMG?<br />

Ordem Ophioglossales<br />

Ophioglossaceae<br />

n Botrychium lunaria (L.) Sw. PIC<br />

n Ophioglossum azoricum C. Presl FLO FAI TER SMR<br />

n Ophioglossum lusitanicum L. FLO FAI TER SMG SMR<br />

Ordem Pinales<br />

Divisão Spermatophyta<br />

Subdivisão Coniferophytina<br />

Classe Pinopsi<strong>da</strong><br />

Cupressaceae<br />

i Chamaecyparis lawsoniana (Murray) Parl. SMG?<br />

END Juniperus brevifolia (Seub.) Antoine COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Pinaceae<br />

i Pinus pinaster Aiton FAI PIC GRA SMG SMR<br />

Taxodiaceae<br />

i Cryptomeria japonica (L. fil.) D. Don COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Taxales<br />

Taxaceae<br />

n Taxus baccata L. COR? FLO? PIC?<br />

Ordem Araliales<br />

Subdivisão Magnoliophytina<br />

Classe Magnoliopsi<strong>da</strong><br />

Apiaceae<br />

END Ammi huntii H. C. Watson COR FLO FAI PIC GRA SJG SMG SMR<br />

i Ammi majus L. FLO GRA TER SMR<br />

END Ammi seubertianum (H. C. Watson) Trel. PIC SMG SMR<br />

END Ammi trifoliatum (H. C. Watson) Trel. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

i Ammi visnaga (L.) Lam. SMG SMR<br />

i Anethum graveolens L. FLO FAI SMR<br />

END Angelica lignescens Reduron & Danton FLO FAI PIC TER SMG<br />

i Apium graveolens L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Apium nodiflorum (L.) Lag. FLO SJG TER SMG SMR<br />

END Chaerophyllum azoricum Trel. FLO PIC SJG SMG<br />

i Ciclospermum leptophyllum (Pers.) Sprague FAI PIC TER<br />

i Conium maculatum L. TER SMG SMR<br />

i Coriandrum sativum L. FLO FAI TER SMG<br />

n Crithmum maritimum L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Daucus carota L. ssp. azoricus Franco COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

d Daucus carota L. ssp. maritimus (Lam.) Batt. FAI GRA SJG SMG<br />

i Foeniculum vulgare Mill. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Hydrocotyle vulgaris L. FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

i Petroselinum crispum (Mill.) Hill COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Pimpinella villosa Schousb. SMG<br />

i Ridolfia segetum (L.) Moris COR FLO FAI PIC SMR<br />

END Sanicula azorica Guthn. ex Seub. FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Torilis arvensis (Huds.) Link ssp. arvensis COR? FLO? FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Torilis arvensis (Huds.) Link ssp. neglecta<br />

(Schult.) Thell.<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />

d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />

136<br />

PIC GRA SMG SMR


D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Araliaceae<br />

i Torilis no<strong>dos</strong>a (L.) P. Gaertn. SMR<br />

END Hedera azorica Carrière COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Tetrapanax papyriferus (Hook.) K. Koch FAI GRA SJG SMG SMR<br />

Ordem Asterales<br />

i<br />

Asteraceae<br />

Achillea millefolium L. FAI SMG SMR<br />

i<br />

Ageratina adenophora (Spreng.) R. M. King<br />

& H. Rob.<br />

FAI PIC SJG TER SMG<br />

i Ageratum houstonianum Mill. FAI SMG<br />

i Anacyclus radiatus Loisel. ssp. radiatus SJG SMG<br />

i Andryala integrifolia L. FAI SJG<br />

i Anthemis arvensis L. PIC TER SMG<br />

i Anthemis cotula L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Arctium minus (Hill) Bernh. TER SMG<br />

i Arctotheca calendula (L.) Lewyns TER SMR<br />

i Aster squamatus (Spreng.) Hieron. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Bellis azorica Hochst. ex Seub. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

i Bellis perennis L. SJG TER SMG SMR<br />

i Bidens pilosa L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Calendula arvensis L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Calendula officinalis L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Calendula suffruticosa Vahl SMR<br />

i Carduus tenuiflorus Curtis FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Centaurea diluta Aiton SJG SMG<br />

i Centaurea melitensis L. FAI PIC GRA SJG SMG SMR<br />

i Chamaemelum mixtum (L.) All. FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

n Chamaemelum nobile (L.) All. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Chamomilla recutita (L.) Rauschert FAI PIC<br />

i Chamomilla suaveolens (Pursh) Rydb. TER<br />

i Chrysanthemum coronarium L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Chrysanthemum segetum L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Cichorium intybus L. COR FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Cirsium arvense (L.) Scop. FLO GRA<br />

i Cirsium palustre (L.) Scop. FLO<br />

i Cirsium vulgare (Savi) Ten. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

i Coleostephus myconis (L.) Rchb. fil. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Conyza albi<strong>da</strong> Spreng. GRA SJG TER SMG SMR?<br />

i Conyza bonariensis (L.) Cronquist COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Conyza canadensis (L.) Cronquist COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Coreopsis lanceolata L. FAI PIC<br />

i<br />

Cotula australis (Siebold ex Spreng.)<br />

Hook. fil.<br />

SMG<br />

i Crepis capillaris (L.) Wallr. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Dittrichia viscosa (L.) Greuter FLO GRA SMR<br />

i Erigeron karvinskianus DC. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

d Filago gallica L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Filago lutescens Jord. ssp. atlantica Wagenitz COR FLO FAI PIC TER SMG<br />

i Filago minima (Sm.) Pers. PIC<br />

i Filago pyrami<strong>da</strong>ta L. SMG<br />

i Gaillardia aristata Pursh FAI PIC GRA SJG TER<br />

i Galactites tomentosa Moench FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Galinsoga ciliata (Rafin.) S. F. Blake FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Galinsoga parviflora Cav. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

i Gamochaeta claviceps (Fern.) Cabrera GRA TER<br />

i Gamochaeta pensylvanica (Willd.) Cabrera FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Gamochaeta purpurea (L.) Cabrera FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Gazania rigens (L.) P. Gaertn. FLO FAI PIC TER SMG<br />

i Gymnostyles stolonifera (Brot.) Tutin FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Hedypnois cretica (L.) Dum.-Cours. SMR<br />

i Helianthus annuus L. FLO FAI<br />

i Helianthus tuberosus L. FLO FAI GRA SMR<br />

i Helminthotheca echioides (L.) Holub COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />

d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />

137


D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Asteraceae (cont.)<br />

Hypochoeris glabra L. COR FAI PIC GRA SMG SMR<br />

i Hypochoeris radicata L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Lactuca serriola L. FLO FAI GRA<br />

END Lactuca watsoniana Trel. FAI PIC SJG TER SMG<br />

i Lapsana communis L. FLO FAI GRA SMG SMR<br />

END<br />

Leontodon filii (Hochst. ex Seub.) Paiva &<br />

Ormonde<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

END Leontodon rigens (Dryand.) Paiva & Ormonde COR FLO FAI? PIC TER SMG<br />

d<br />

Leontodon taraxacoides (Vill.) Mérat ssp.<br />

longirostris Finch & P. D. Sell<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

d<br />

Leontodon taraxacoides (Vill.) Mérat ssp.<br />

taraxacoides<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Leucanthemum vulgare Lam. FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />

i Matricaria maritima L. ssp. maritima COR PIC<br />

END Pericallis malviflora (L’Hér.) B. Nord. FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Petasites fragrans (Vill.) C. Presl FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Plecostachys serpyllifolia (Berg.) Hillard &<br />

B. L. Burtt<br />

COR FAI<br />

n<br />

Pseudognaphalium luteo-album (L.) Hilliard<br />

& Burtt<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Pulicaria palu<strong>dos</strong>a L. GRA SMG<br />

i Scolymus hispanicus L. FAI GRA<br />

i Senecio cineraria DC. ssp. cineraria FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

i Senecio elegans L. GRA TER SMG<br />

i Senecio mikanioides Otto ex Walp. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Senecio petasites (Sims) DC. FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Senecio sylvaticus L. SMR<br />

i Senecio vulgaris L. FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

i Silybum marianum (L.) P. Gaertn. FAI GRA TER SMR<br />

i Soli<strong>da</strong>go gigantea Aiton ssp. serotina McNeill PIC SJG TER SMG<br />

d Soli<strong>da</strong>go sempervirens L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Soliva pterosperma (Juss.) Less. SMG SMR<br />

i Sonchus asper (L.) Hill ssp. asper COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Sonchus asper L. ssp. glaucescens (Jord.) P.<br />

W. Ball<br />

COR GRA TER SMG<br />

i Sonchus oleraceus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Sonchus tenerrimus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Tanacetum parthenium (L.) Sch.-Bip. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Taraxacum officinale Weber sensu latiore COR FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Tolpis azorica (Nutt.) P. Silva COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Tolpis barbata (L.) P. Gaertn. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

MAC Tolpis succulenta (Dryand.) Lowe COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Tripleurospermum perforatum (Mérat) Lainz FAI PIC<br />

i<br />

Urospermum picroides (L.) Scop. ex F.W.<br />

Schmidt<br />

FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Xanthium spinosum L. FAI SMG<br />

i<br />

Xanthium strumarium L. ssp. italicum<br />

(Moretti) D. Löve<br />

Ordem Boraginales<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />

d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />

138<br />

FLO FAI GRA TER SMG SMR<br />

i<br />

Boraginaceae<br />

Borago officinalis L. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Cynoglossum creticum Mill. COR FLO PIC GRA TER SMG SMR<br />

i Echium plantagineum L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Heliotropium curassavicum L. SMG<br />

i Heliotropium europaeum L. FAI PIC GRA SJG TER<br />

i Myosotis arvensis (L.) Hill FAI SMG<br />

END Myosotis azorica S. Watson COR FLO FAI PIC SJG<br />

i Myosotis discolor Pers. ssp. discolor PIC SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Myosotis discolor Pers. ssp. dubia (Arr.)<br />

AZ<br />

Blaise<br />

i Myosotis latifolia Poir. AZ<br />

END Myosotis maritima Hochst. ex Seub. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Myosotis ramosissima Rochel TER SMG<br />

i Myosotis secun<strong>da</strong> Murray FLO FAI TER SMG


D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Boraginaceae (cont.)<br />

Myosotis stolonifera (DC.) Gay ex Leresche &<br />

Levier ssp. hirsuta R. M. Schuster<br />

Ordem Campanulales<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />

d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />

139<br />

FLO SJG TER SMG<br />

Campanulaceae<br />

END Azorina vi<strong>da</strong>lii (H. C. Watson) Feer COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Campanula erinus L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Lobelia erinus L. FAI PIC TER SMG<br />

i Lobelia urens L. FLO FAI TER<br />

i Trachelium caeruleum L. FLO FAI TER SMG<br />

Ordem Capparales<br />

i<br />

Brassicaceae<br />

Arabidopsis thaliana (L.) Heynh. PIC TER SMG<br />

i Barbarea verna (Mill.) Asch. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Brassica nigra (L.) Koch FLO FAI TER SMG SMR<br />

i Brassica oleracea L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Cakile edentula (Bigel.) Hook. ssp. edentula FAI SMG<br />

i Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. COR FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Capsella rubella Reut. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Car<strong>da</strong>mine caldeirarum Guthn. ex Seub. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Car<strong>da</strong>mine hirsuta L. COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

i Car<strong>da</strong>mine pratensis L. TER<br />

i Coronopus didymus (L.) Sm. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Coronopus squamatus (Forssk.) Asch. GRA TER SMG SMR<br />

i Diplotaxis catholica (L.) DC. SMG SMR<br />

i Diplotaxis muralis (L.) DC. SMG<br />

i Diplotaxis viminea(L.) DC. SMG<br />

i Lepidium campestre (L.) R. Br. FAI SMR<br />

i Lepidium latifolium L. TER<br />

i Lepidium ruderale L. SMG<br />

i Lepidium sativum L. SJG TER SMG SMR<br />

i Lepidium virginicum L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Lobularia maritima (L.) Desv. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Lunaria annua L. FLO FAI PIC<br />

i Matthiola incana (L.) R. Br. ssp. incana COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

d Nasturtium officinale R. Br. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Raphanus raphanistrum L. ssp. landra<br />

(Moretti ex DC.) Bonnier & Layens<br />

FLO FAI TER<br />

i<br />

Raphanus raphanistrum L. ssp. microcarpus<br />

(Lange) Thell.<br />

COR FAI GRA SJG TER SMG<br />

i Raphanus raphanistrum L. ssp. raphanistrum COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

i<br />

Rapistrum rugosum (L.) All. ssp. orientale<br />

(L.) Arcang.<br />

PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Rapistrum rugosum (L.) All. ssp. rugosum COR FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Sinapis alba L. FAI<br />

i Sinapis arvensis L. FAI SMR<br />

i Sisymbrella aspera (L.) Spach ssp. aspera FAI<br />

i Sisymbrium officinale (L.) Scop. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Thlaspi arvense L.<br />

Rese<strong>da</strong>ceae<br />

TER<br />

i Rese<strong>da</strong> luteola L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Rese<strong>da</strong> media Lag. FAI TER SMG SMR<br />

Ordem Caryophyllales<br />

Aizoaceae<br />

i Aptenia cordifolia (L. fil.) Schwantes COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Carpobrotus acinaciformis (L.) L. Bolus SJG<br />

i Carpobrotus edulis (L.) L. Bolus COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Disphyma crassifolium (L.) L. Bolus TER<br />

i Drosanthemum floribundum (Haw.) Schwantes COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR


D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Aizoaceae (cont.)<br />

Lampranthus multiradiatus (Jacq.) N. E. Br. COR FAI PIC TER SMG SMR<br />

i Mesembryanthemum crystallinum L. GRA TER SMG<br />

i Mesembryanthemum nodiflorum L. TER<br />

i Tetragonia tetragonioides (Pall.) Kuntze<br />

Amaranthaceae<br />

COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

i Achyranthes sicula (L.) All. SMG SMR<br />

i<br />

Alternanthera caracasana Humb., Bonpl. &<br />

Kunth<br />

FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Amaranthus blitoides S. Watson FAI SMR<br />

i Amaranthus blitum L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Amaranthus cruentus L. FAI SMG<br />

i Amaranthus deflexus L. FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Amaranthus graecizans L. SMG<br />

i Amaranthus hybridus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Amaranthus retroflexus L. PIC TER<br />

i Amaranthus viridis L.<br />

Basellaceae<br />

PIC SJG SMG<br />

i Anredera cordifolia (Ten.) Steenis<br />

Cactaceae<br />

FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Opuntia ficus-indica (L.) Mill. GRA SMG SMR<br />

i Opuntia ammophila Small FAI SMR<br />

i Opuntia dillenii (Ker-Gawl.) Haw.<br />

Caryophyllaceae<br />

FLO FAI<br />

END Cerastium azoricum Hochst. COR FLO<br />

i<br />

Cerastium fontanum Baumg. ssp. vulgare<br />

(Hartm.) Greuter & Burd.<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Cerastium glomeratum Thuill. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

MAC Cerastium vagans Lowe COR FLO SJG TER<br />

i Illecebrum verticilatum L. FLO FAI PIC TER SMG<br />

i Polycarpon tetraphyllum (L.) L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Sagina apetala Ard. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Sagina maritima G. Don fil. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMR<br />

i Sagina procumbens L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Silene armeria L. FAI SMG<br />

i Silene gallica L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END<br />

Silene uniflora Roth ssp. cratericola (Franco)<br />

Franco<br />

PIC<br />

n Silene uniflora Roth ssp. uniflora COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

i<br />

Silene vulgaris (Moench) Garcke<br />

COR PIC SMG<br />

ssp. angustifolia (Mill.) Hayek<br />

i Silene vulgaris (Moench) Garcke ssp. vulgaris FLO<br />

i Spergula arvensis L. FLO FAI GRA SJG TER SMG<br />

END Spergularia azorica (Kindb.) Lebel COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Spergularia bocconei (Scheele) Asch. &<br />

Graebn.<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Spergularia marina (L.) Griseb. COR PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Stellaria uliginosa Murray FAI PIC<br />

i Stellaria media (L.) Vill. ssp. media<br />

Chenopodiaceae<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Atriplex patula L. PIC SMR<br />

n Atriplex prostrata Boucher ex DC. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Beta vulgaris L. ssp. maritima (L.) Arcang. FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Chenopodium album L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Chenopodium ambrosioides L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Chenopodium murale L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Chenopodium opulifolium Schrad. COR SMG SMR<br />

n Salsola kali L. ssp. tragus (L.) Nyman<br />

Phytolaccaceae<br />

FAI PIC TER SMG<br />

i Phytolacca americana L.<br />

Portulacaceae<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Portulaca oleracea L. ssp. oleraceae COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Talinum paniculatum (Jacq.) P. Gaertn.<br />

Nyctaginaceae<br />

FAI<br />

i Mirabilis jalapa L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />

d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />

140


D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Molluginaceae<br />

i Mollugo verticillata L. FLO<br />

Ordem Cornales<br />

Aquifoliaceae<br />

END Ilex perado Aiton ssp. azorica (Loes.) Tutin COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Hydrangeaceae<br />

i Hydrangea macrophylla (Thunb.) Ser. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Cucurbitales<br />

Cucurbitaceae<br />

i Ecballium elaterium (L.) A. Rich. PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Dipsacales<br />

i<br />

Caprifoliaceae<br />

Leycesteria formosa Wall. SMG<br />

i Lonicera etrusca Santi PIC SJG SMR<br />

i Lonicera japonica Thunb. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

i Sambucus nigra L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END<br />

Viburnum tinus L. ssp. subcor<strong>da</strong>tum (Trel.) P.<br />

Silva<br />

Dipsacaceae<br />

COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Scabiosa atropurpurea L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Scabiosa nitens Roem. & Schult.<br />

Valerianaceae<br />

COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Centranthus calcitrapae (L.) Dufr. FAI PIC SJG SMR<br />

i Centranthus ruber (L.) DC. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Valerianella dentata (L.) Pollich FAI PIC TER<br />

Ordem Ericales<br />

i<br />

Clethraceae<br />

Clethra arborea Aiton<br />

Empetraceae<br />

SMG<br />

END<br />

Corema album (L.) D. Don ssp. azoricum P.<br />

Silva<br />

Ericaceae<br />

FAI PIC GRA SJG SMG<br />

n Calluna vulgaris (L.) Hull COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Daboecia azorica Tutin & Warb. FLO? FAI PIC SJG TER? SMG?<br />

END Erica azorica Hochst. ex Seub. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Vaccinium cylindraceum Sm. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Euphorbiales<br />

Buxaceae<br />

i Buxus sempervirens L. FLO FAI SMG SMR<br />

Euphorbiaceae<br />

END Euphorbia azorica Seub. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Euphorbia exigua L. FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Euphorbia helioscopia L. FAI PIC<br />

i Euphorbia lathyris L. FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

i Euphorbia maculata L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Euphorbia marginata Pursh FAI SMR<br />

i Euphorbia nutans Lag. FAI PIC<br />

i Euphorbia peplis L. FAI PIC TER SMG<br />

i Euphorbia peplus L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Euphorbia prostrata Aiton FAI GRA TER SMR<br />

i Euphorbia serpens Kunth SMR<br />

END Euphorbia stygiana H. C. Watson COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Mercurialis annua L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Phyllanthus tenellus Roxb. FAI PIC SMG SMR<br />

i Ricinus communis L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />

d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />

141


D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Fabales<br />

i<br />

Fabaceae<br />

Acacia longifolia (Andr.) Willd. SMR<br />

i Acacia melanoxylon R. Br. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Cicer arietinum L. SMG<br />

i Cytisus scoparius (L.) Link COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Lathyrus aphaca L. FLO FAI PIC SMG SMR<br />

i Lathyrus articulatus L. SMR<br />

i Lathyrus clymenum L. FAI TER SMG<br />

i Lathyrus hirsutus L. FAI TER<br />

i<br />

Lathyrus japonicus Willd. ssp. maritimus (L.)<br />

P. W. Ball<br />

PIC<br />

i Lathyrus ochrus (L.) DC. SMG SMR<br />

i Lathyrus sativus L. FAI TER SMG SMR<br />

i Lathyrus tingitanus L. FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

i Lotus angustissimus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Lotus azoricus P. W. Ball. FLO FAI PIC SJG SMG SMR<br />

i Lotus conimbricensis Brot. SMR<br />

i Lotus corniculatus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Lotus creticus L. TER<br />

i Lotus parviflorus Desf. COR FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

i Lotus pedunculatus Cav. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

d Lotus subbiflorus Lag. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Lupinus albus L. FLO GRA SMG SMR<br />

i Lupinus luteus L. FAI PIC SMR<br />

i Medicago arabica (L.) Huds. FAI TER<br />

i Medicago lupulina L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Medicago polymorpha L. FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Medicago sativa L. FAI GRA TER SMR<br />

i Melilotus indicus (L.) All. COR FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Ornithopus compressus L. FAI TER SMG SMR<br />

i Ornithopus perpusillus L. COR FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Ornithopus pinnatus (Mill.) Druce COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Ornithopus sativus Brot. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

i Spartium junceum L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMR<br />

i Teline monspessulana (L.) K. Koch FLO FAI PIC GRA SMG<br />

i Trifolium alexandrinum L. TER<br />

i Trifolium angustifolium L. FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Trifolium arvense L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Trifolium campestre Schreb. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Trifolium cernuum Brot. PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Trifolium dubium Sibth. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Trifolium fragiferum L. SMR<br />

i Trifolium glomeratum L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Trifolium incarnatum L. FLO FAI PIC SJG TER<br />

i Trifolium lappaceum L. FAI SJG SMR<br />

i Trifolium ligusticum Balb. ex Loisel. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Trifolium micranthum Viv. TER SMG<br />

i Trifolium ornithopodioides (L.) Sm. COR SMG SMR<br />

i Trifolium pratense L. FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Trifolium repens L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Trifolium resupinatum L. FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

i Trifolium scabrum L. FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Trifolium squamosum L. TER SMR<br />

i Trifolium squarrosum L. SMR<br />

i Trifolium striatum L. TER SMG<br />

i Trifolium subterraneum L. PIC GRA SMG SMR<br />

i Trifolium suffocatum L. PIC SMR<br />

i Ulex europaeus L. ssp. europaeus FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Ulex europaeus L. ssp. latebracteatus (Mariz)<br />

TER<br />

Rothm.<br />

i Ulex minor Roth FLO TER<br />

i Vicia benghalensis L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Vicia bithynica (L.) L. FAI PIC SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />

d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />

142


D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Fabaceae (cont.)<br />

END Vicia dennesiana H. C. Watson * SMG<br />

i Vicia faba L. FLO FAI PIC SMR<br />

i Vicia hirsuta (L.) Gray COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Vicia narbonensis L. SMG<br />

i Vicia sativa L. ssp. nigra (L.) Ehrh. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

i Vicia sativa L. ssp. sativa FAI GRA SMG<br />

i Vicia tenuissima (M. Bieb.) Schinz & Thell. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Vicia tetrasperma (L.) Schreb. FAI<br />

Ordem Fagales<br />

Betulaceae<br />

i Alnus cor<strong>da</strong>ta (Loisel.) Loisel. SMG<br />

i Alnus glutinosa (L.) P. Gaertn. SMG<br />

i Alnus incana (L.) Moench FLO FAI<br />

Corylaceae<br />

i Ulmus procera Salisb. FAI GRA TER SMG SMR<br />

Ordem Gentianales<br />

i<br />

Apocynaceae<br />

Nerium oleander L. FAI PIC TER SMR<br />

i Vinca difformis Pourr. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Vinca major L.<br />

Asclepia<strong>da</strong>ceae<br />

FLO SMR<br />

i Araujia sericifera Brot. FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

i Gomphocarpus fruticosus (L.) R. Br.<br />

Gentianaceae<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMR<br />

i Blackstonia perfoliata (L.) Huds. FAI SMR<br />

d<br />

Centaurium erythraeaRafn ssp. grandiflorum<br />

(Biv.) Melderis<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Centaurium maritimum (L.) Fritsch FAI PIC TER SMG SMR<br />

d Centaurium pulchellum (Sw.) Druce SJG SMG SMR?<br />

n Centaurium scilloides (L. fil.) Samp. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

d<br />

Centaurium tenuiflorum (Hoffm. & Link)<br />

FAI? SMR<br />

Fritsch ssp. tenuiflorum<br />

n Cicendia filiformis (L.) Delarbre TER SMG<br />

Rubiaceae<br />

i Galium aparine L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Galium mollugo L. FAI PIC GRA SMR<br />

i Galium murale (L.) All. COR FAI PIC GRA TER SMG SMR?<br />

d Galium palustre L. FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

i Galium parisiense L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Galium saxatile L. FAI<br />

n Rubia agostinhoi Dans. & P. Silva COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Sherardia arvensis L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Geraniales<br />

i<br />

Geraniaceae<br />

Erodium cicutarium (L.) L’Hér.<br />

ssp. cicutarium<br />

FAI SJG TER<br />

i Erodium malacoides (L.) L’Hér. PIC SMG SMR<br />

i Erodium moschatum (L.) L’Hér. FAI GRA TER SMG SMR<br />

i Geranium dissectum L. FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Geranium molle L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Geranium purpureum Vill. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Geranium rotundifolium L.<br />

Linaceae<br />

FAI PIC SMG<br />

i Linum bienne Mill. FAI TER SMR<br />

i Linum trigynum L. SMR<br />

n Radiola linoides Roth<br />

Oxali<strong>da</strong>ceae<br />

SMG SMR<br />

i Oxalis articulata Savigny COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />

d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />

* EXT<br />

143


D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Oxali<strong>da</strong>ceae (cont.)<br />

i Oxalis corniculata L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Oxalis corymbosa DC. COR FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Oxalis latifolia Kunth FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

i Oxalis pes-caprae L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Oxalis purpurea L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Haloragales<br />

Haloragaceae<br />

i Gunnera tinctoria (Molina) Mirbel SMG<br />

n Myriophyllum alterniflorum DC. FAI? SMG<br />

Ordem Lamiales<br />

d<br />

Callitrichaceae<br />

Callitriche brutia Petagna TER SMR<br />

i Callitriche deflexa A. Braun FAI SJG TER SMG SMR<br />

n Callitriche stagnalis Scop.<br />

Lamiaceae<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Ballota nigra L. ssp. uncinata (Fiori & Bég.)<br />

Patzak<br />

TER SMG<br />

i Cedronella canariensis (L.) Webb & Berthel. FAI SMG SMR<br />

n Clinopodium ascendens (Jord.) Samp. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

d<br />

Clinopodium vulgare L. ssp. arun<strong>da</strong>num<br />

(Boiss.) Nyman<br />

COR FLO PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Glechoma hederacea L. FAI PIC SMG<br />

i Lamium amplexicaule L. FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Lamium purpureum L. SMG<br />

d Lycopus europaeus L. FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Marrubium vulgare L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Melissa officinalis L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

n Mentha aquatica L. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Mentha pulegium L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Mentha spicata L. FLO FAI GRA SJG SMG SMR<br />

i Mentha suaveolens Ehrh. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Origanum majorana L. FAI PIC TER<br />

d<br />

Origanum vulgare L. ssp. virens (Hoffm. &<br />

Link) Ietsw.<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Phlomis fruticosa L. TER<br />

d Prunella vulgaris L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Rosmarinus officinalis L. FAI GRA SMG SMR<br />

d Scutellaria minor Huds. FAI PIC SJG TER<br />

i Stachys arvensis (L.) L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Teucrium scorodonia L. TER SMG<br />

n Thymus caespititius Brot.<br />

Verbenaceae<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

i Lantana camara L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Verbena bonariensis L. FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Verbena officinalis L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Verbena rigi<strong>da</strong> Spreng. FAI TER SMG SMR<br />

Ordem Laurales<br />

Lauraceae<br />

n Laurus azorica (Seub.) Franco COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Laurus nobilis L. FAI GRA SJG TER SMG<br />

i Ocotea foetens (Aiton) Baill. FLO FAI TER SMG SMR<br />

i Persea indica (L.) C. K. Sprengel COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Malvales<br />

Malvaceae<br />

i Abutilon theophrasti Medik. FAI<br />

i Alcea rosea L. FAI PIC SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />

d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />

144


D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Malvaceae (cont.)<br />

i Lavatera arborea L. FAI PIC GRA TER<br />

i Lavatera cretica L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Malva nicaeensis All. FLO FAI SJG SMG<br />

i Malva parviflora L. COR FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Malva pusilla Sm. PIC<br />

i Malva sylvestris L. FAI TER SMG<br />

i Si<strong>da</strong> rhombifolia L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Myricales<br />

Myricaceae<br />

n Myrica faya Aiton COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Myrica serrata Lam. SMG?<br />

Ordem Myrtales<br />

i<br />

Lythraceae<br />

Cuphea viscosissima Jacq. FAI<br />

d Lythrum borysthenicum (Schrank) Litv. SMR<br />

n Lythrum hyssopifolia L. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Lythrum junceum Banks & Sol. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Lythrum portula (L.) D. A. Webb FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

i Parsonsia petiolata (L.) Rusby<br />

Myrtaceae<br />

FAI<br />

i Eucalyptus globulus Labill. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Leptospermum scoparium J. R. Forst. & G.<br />

Forst.<br />

FLO FAI<br />

i Metrosideros excelsa Sol. ex P. Gaertn. FLO FAI GRA SMG<br />

i Myrtus communis L. FAI PIC SJG SMG SMR<br />

i Psidium littorale Raddi<br />

Onagraceae<br />

FLO FAI PIC GRA SMG<br />

d Epilobium obscurum Schreb. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

d Epilobium parviflorum Schreb. FLO SMG<br />

i<br />

Epilobium tetragonum L. ssp. lamyi (F.W.<br />

Schultz) Nyman<br />

PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Epilobium tetragonum L. ssp. tetragonum FAI PIC<br />

i Fuchsia magellanica Lam. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Oenothera affinis Camb. FAI<br />

i Oenothera biennis L. COR PIC SJG TER SMG<br />

i Oenothera glazoviana Micheli FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Oenothera longiflora L. FLO FAI PIC SJG SMG<br />

i Oenothera rosea L’Hér. ex Aiton FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

i Oenothera stricta Ledeb. ex Link FLO FAI PIC SJG<br />

i Oenothera tetraptera Cav. SJG SMG<br />

Ordem Nymphaeales<br />

Ceratophyllaceae<br />

n Ceratophyllum demersum L. FLO PIC SMR<br />

Nymphaeaceae<br />

i Nymphaea alba L. PIC SMG<br />

Ordem Oleales<br />

Oleaceae<br />

i Ligustrum henryi Hemsl. COR FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />

i Ligustrum ovalifolium Hassk. FLO FAI<br />

i Ligustrum vulgare L. TER SMG<br />

END Picconia azorica (Tutin) Knobl. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Papaverales<br />

Papaveraceae<br />

i Chelidonium majus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />

d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />

145


D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Papaveraceae (cont.)<br />

Eschscholzia californica Cham. FAI PIC SMG SMR<br />

i Fumaria bastardii Boreau GRA SMG SMR<br />

i Fumaria capreolata L. PIC GRA TER SMG SMR<br />

i<br />

Fumaria muralis Sonder ex Koch ssp. boraei<br />

(Jord.) Pugsley<br />

FAI SMG<br />

i Fumaria muralis Sonder ex Koch ssp. muralis FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Papaver dubium L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Papaver pinnatifidum Moris FLO FAI PIC GRA TER SMG<br />

i Papaver rhoeas L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Papaver somniferum L. ssp. setigerum (DC.)<br />

Corb.<br />

SMR<br />

i Papaver somniferum L. ssp. somniferum COR FLO FAI GRA SJG TER SMR<br />

Ordem Pittosporales<br />

Pittosporaceae<br />

i Pittosporum tobira (Thunb.) Aiton COR FLO FAI SJG<br />

i Pittosporum undulatum Vent. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Plumbaginales<br />

END<br />

Plumbaginaceae<br />

Armeria maritima (Mill.) Willd. ssp. azorica<br />

Franco<br />

FLO SJG SMG<br />

n<br />

Armeria maritima (Mill.) Willd. ssp. miscella<br />

(Merino) Malag.<br />

FLO SJG SMG<br />

n Limonium vulgare Mill. COR PIC TER SMG SMR<br />

Ordem Polygalales<br />

Polygalaceae<br />

n Polygala serpyllifolia Hose PIC TER<br />

n Polygala vulgaris L. PIC<br />

Ordem Polygonales<br />

i<br />

Polygonaceae<br />

Emex spinosa (L.) Campd. TER SMG SMR<br />

i Fagopyrum dibotrys (D. Don) Hara FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

i Fallopia convolvulus (L.) A. Löve FAI SMG<br />

i Muehlenbeckia complexa Meissn. FAI PIC TER SMG<br />

i Muehlenbeckia sagittifolia (Ort.) Meissn. FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Persicaria capitata (Buch. Ham. Ex D. Don)<br />

H. Gross<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Persicaria hydropiper (L.) Delarbre SJG<br />

i Persicaria hydropiperoides Small COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Persicaria lapathifolia (L.) Delarbre ssp.<br />

lapathifolia<br />

FLO FAI PIC TER SMG<br />

i Persicaria maculosa Gray FLO FAI TER SMG<br />

i<br />

Persicaria salicifolia (Brouss. Ex Willd.)<br />

Assenov<br />

COR FLO TER SMG SMR<br />

i Polygonum aviculare L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Polygonum equisetiforme Sibth. & Sm. TER<br />

n Polygonum maritimum L. FAI PIC TER SMG<br />

n<br />

Rumex acetosella L. ssp. pyrenaicus (Pourret<br />

ex Lapeyr.) Akeroyd.<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Rumex australis (Willk.) A. Fern. COR FLO FAI GRA<br />

END Rumex azoricus Rech. fil. COR FAI SJG TER SMG<br />

MAC<br />

Rumex bucephalophorus L. ssp. canariensis<br />

(Steinh.) Rech. fil.<br />

FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

d<br />

Rumex bucephalophorus L. ssp. gallicus<br />

FAI PIC TER SMG<br />

(Steinh.) Rech. fil.<br />

i Rumex conglomeratus Murray COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Rumex crispus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />

d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />

146


D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Polygonaceae (cont.)<br />

i Rumex obtusifolius L. ssp. obtusifolius COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Rumex pulcher L. ssp. pulcher COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Primulales<br />

Myrsinaceae<br />

n Myrsine africana L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Primulaceae<br />

i Anagallis arvensis L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Anagallis foemina Mill. FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

n Anagallis minima L. COR FLO SMR<br />

n Anagallis tenella (L.) L. FLO FAI PIC SJG SMR<br />

END Lysimachia azorica Hornem. ex Hook. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Samolus valerandi L. FLO SJG<br />

Ordem Ranunculales<br />

i<br />

Ranunculaceae<br />

Aquilegia vulgaris L. ssp. dichroa (Freyn)<br />

Díaz<br />

PIC GRA TER<br />

i Clematis flammula L. FLO FAI PIC TER SMG<br />

i Consoli<strong>da</strong> ajacis (L.) Schur COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

d<br />

Ranunculus bulbosus L. ssp. aleae (Willk.)<br />

Rouy & Foucaud<br />

FAI SMG SMR<br />

n Ranunculus cortusifolius Willd. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

n Ranunculus flammula L. ssp. flammula FLO FAI PIC TER SMG<br />

i Ranunculus muricatus L. FLO FAI GRA TER SMG SMR<br />

i Ranunculus parviflorus L. COR FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

i Ranunculus repens L. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Ranunculus trilobus Desf. FLO FAI GRA TER SMG SMR<br />

Ordem Rhamnales<br />

Elaeagnaceae<br />

i Elaeagnus umbellata Thunb. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Rhamnaceae<br />

END Frangula azorica V. Grubov FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Rosales<br />

i<br />

Rosaceae<br />

Agrimonia eupatoria L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Aphanes microcarpa (Boiss. & Reut.) Rothm. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Duchesnea indica (Andr.) Focke FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Filipendula vulgaris Moench PIC TER SMG<br />

d Fragaria vesca L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Potentilla anglica Laich. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Potentilla erecta (L.) Räusch. COR FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

d Potentilla reptans L. COR PIC SJG SMG<br />

END<br />

Prunus lusitanica L. ssp. azorica (Mouillef.)<br />

Franco<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

i Rhaphiolepis umbellata Makino. FLO GRA<br />

i Rubus flagellaris Willd. FAI<br />

END Rubus hochstetterorum Seub. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Rubus ulmifolius Schott COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Sanguisorba minor Scop. ssp. magnolii<br />

(Spach) Briq.<br />

PIC<br />

i Spiraea cantonensis Lour. FAI SMG<br />

Ordem Rutales<br />

Anacardiaceae<br />

i Rhus coriaria L. COR FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />

d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />

147


D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Simaroubaceae<br />

i Ailanthus altissima (Mill.) Swingle FLO FAI PIC GRA SJG SMG SMR<br />

Ordem Salicales<br />

Salicaceae<br />

i Populus alba L. FAI GRA TER SMG SMR<br />

i Populus nigra L. FAI GRA SMG SMR<br />

END<br />

Ordem Santalales<br />

Loranthaceae<br />

Arceuthobium azoricum Wiens & F.G. Hawksworth<br />

Ordem Sapin<strong>da</strong>les<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />

d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />

148<br />

FAI PIC SJG TER<br />

Aceraceae<br />

i Acer pseudoplatanus L. FAI SMG SMR<br />

Ordem Saxifragales<br />

Crassulaceae<br />

n Aichryson villosum (Aiton) Webb & Berthel. SMR<br />

i Crassula multicava Lem. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

d Crassula tillaea Lest.-Garl. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Crassula vaillantii (Willd.) Roth SMR<br />

i Kalanchoë fedtschenkoi Raym.-Hamet & Perr. SMR<br />

i Kalanchoë pinnata (Lam.) Pers. FAI PIC SMG SMR<br />

i Sedum forsteranum Sm. TER<br />

i Sedum rupestre L. FLO FAI TER<br />

n Umbilicus horizontalis (Guss.) DC. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Umbilicus rupestris (Salisb.) Dandy COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Scrophulariales<br />

i<br />

Acanthaceae<br />

Acanthus mollis L. FLO FAI PIC TER SMG<br />

i Jacobinia carnea Hook.<br />

Bignoniaceae<br />

FAI SMR<br />

i Tecomaria capensis (Thunb.) Spach<br />

Myoporaceae<br />

FLO FAI PIC SMG SMR<br />

i Myoporum tenuifolium G. Forst.<br />

Orobanchaceae<br />

GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Orobanche crenata Forssk. FLO TER SMG<br />

n Orobanche hederae Duby FAI SMR<br />

i Orobanche minor Sm.<br />

Plantaginaceae<br />

FLO SJG TER SMG SMR<br />

n Littorella uniflora (L.) Asch. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

n Plantago coronopus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Plantago lagopus L. SMR<br />

i Plantago lanceolata L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Plantago major L.<br />

Scrophulariaceae<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Antirrhinum majus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Bartsia trixago L. PIC TER SMG SMR<br />

i Calceolaria tripartita Ruiz & Pav. FAI PIC TER<br />

i<br />

Cymbalaria muralis P. Gaertn., B. Mey. &<br />

COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Scherb.<br />

i Digitalis purpurea L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

END Euphrasia azorica H. C. Watson COR FLO<br />

END Euphrasia grandiflora Hochst. ex Seub. FAI? PIC SJG TER<br />

i Hebe salicifolia (G. Forst.) Pennell FLO FAI PIC SJG SMG<br />

i Kickxia cirrhosa (L.) Fritsch FAI PIC SJG TER


D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Scrophulariaceae (cont.)<br />

Kickxia elatine (L.) Dumort. ssp. crinita (Mab.)<br />

Greuter<br />

SJG TER SMG<br />

i Kickxia elatine (L.) Dumort. ssp. elatine FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Kickxia spuria (L.) Dumort. ssp. integrifolia<br />

(Brot.) R. Fern.<br />

TER SMG SMR<br />

i Kickxia spuria (L.) Dumort. ssp. spuria COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Lophospermum erubescens D. Don FAI PIC SJG TER SMG<br />

i Mazus japonicus (Thunb.) Kuntze TER<br />

i Mimulus moschatus Douglas ex Lindl. TER SMG<br />

i Misopates orontium (L.) Raf. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

d Parentucellia viscosa (L.) Caruel COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Scrophularia auriculata L. FLO FAI SMG SMR<br />

n Scrophularia scorodonia L. PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Sibthorpia europaea L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Verbascum creticum (L.) Cav. FAI<br />

i<br />

Verbascum thapsus L. ssp. crassifolium<br />

(Lam.) Murb.<br />

FAI PIC GRA SJG TER<br />

i Verbascum thapsus L. ssp. thapsus FAI SMG<br />

i Verbascum virgatum Stokes FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Veronica agrestis L. COR FLO FAI TER SMG SMR<br />

n Veronica anagallis-aquatica L. FLO FAI GRA TER SMG SMR<br />

i Veronica arvensis L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

d Veronica catenata Pennell FLO FAI TER SMG SMR<br />

END Veronica <strong>da</strong>bneyi Hochst. COR FLO FAI? SMG?<br />

n Veronica officinalis L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Veronica peregrina L. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Veronica persica Poir. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Veronica polita Fr. SMG SMR<br />

n Veronica serpyllifolia L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Solanales<br />

i<br />

Convolvulaceae<br />

Calystegia sepium (L.) R. Br. ssp. americana<br />

(Sims) Brumm.<br />

COR FLO FAI PIC SJG TER<br />

i Calystegia sepium (L.) R. Br. ssp. sepium COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Calystegia sepium (L.) R. Br. ssp. spectabilis<br />

Brumm.<br />

FAI<br />

d Calystegia sol<strong>da</strong>nella (L.) R. Br. FAI PIC<br />

i Convolvulus arvensis L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Dichondra micrantha Urb. FAI TER SMR<br />

d Ipomoea imperati (Vahl) Griseb. FAI PIC TER<br />

i Ipomoea indica (Burm. fil.) Merr.<br />

Solanaceae<br />

FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Brugmansia suaveolens (Humb. & Bonpl. ex<br />

Willd.) Bercht. & J. Presl<br />

FAI SMG SMR<br />

i Datura stramonium L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Hyoscyamus albus L. FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

i Nicandra physalodes (L.) P. Gaertn. FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Nicotiana tabacum L. FLO FAI PIC SMR<br />

i Physalis peruviana L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Salpichroa origanifolia (Lam.) Baill. FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Solanum chenopodioides Lam. FAI PIC TER SMG<br />

i Solanum chrysotrichon Schltdl. FAI TER<br />

i Solanum jasminoides Paxton FAI TER SMR<br />

i Solanum linnaeanum Hepper & Jaeger FAI PIC TER<br />

i Solanum luteum Mill. FLO FAI SMR<br />

i Solanum marginatum L. fil. TER<br />

i Solanum mauritianum Scop. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Solanum nigrum L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Solanum pseudocapsicum L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />

d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />

149


D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Theales<br />

Elatinaceae<br />

n Elatine hexandra (Lapierre) DC. COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

Hypericaceae<br />

i Ascyrum hypericoides L. FAI<br />

n Hypericum elodes L. PIC SMG<br />

END Hypericum foliosum Aiton COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Hypericum gymnanthum Engelm. & A. Gray FAI<br />

i Hypericum hircinum L. FLO? PIC? SJG? TER?<br />

n Hypericum humifusum L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Hypericum mutilum L. FAI<br />

i Hypericum perfoliatum L. GRA SMR<br />

i Hypericum perforatum L. PIC GRA TER SMR<br />

n Hypericum undulatum Schousb. ex Willd. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Thymelaeales<br />

Thymelaeaceae<br />

n Daphne laureola L. PIC TER SMG<br />

i Gnidia polystachya P. J. Bergius PIC SMG SMR<br />

Ordem Tropaeolales<br />

Tropaeolaceae<br />

i Tropaeolum majus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Urticales<br />

Moraceae<br />

i Ficus carica L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Ficus pumila L. FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

Urticaceae<br />

i Parietaria debilis G. Forst. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Parietaria ju<strong>da</strong>ica L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Soleirolia soleirolii (Req.) Dandy FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Urtica membranacea Poir. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Urtica morifolia Poir. TER SMG<br />

i Urtica urens L. TER SMG SMR<br />

Ordem Violales<br />

Frankeniaceae<br />

n Frankenia laevis L. COR PIC<br />

n Frankenia pulverulenta L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Passifloraceae<br />

i Passiflora caerulea L. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Tamaricaceae<br />

i Tamarix africana Poir. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Violaceae<br />

i Viola odorata L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n<br />

Viola palustris L. ssp. juresii (Link ex K.<br />

Wein) Cout.<br />

Ordem Alismatales<br />

Classe Liliopsi<strong>da</strong><br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />

d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />

150<br />

FLO FAI PIC SJG<br />

Alismataceae<br />

d Alisma lanceolatum With. GRA SJG TER SMR<br />

i Baldellia ranunculoides (L.) Parl. TER<br />

i Sagittaria subulata (L.) Buchen. TER


D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Arales<br />

Araceae<br />

i Arisarum vulgare O. Targ.-Tozz. ssp. vulgare FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

d Arum italicum Mill. GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Colocasia esculenta (L.) Schott COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Zantedeschia aethiopica (L.) Spreng. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Lemnaceae<br />

d Lemna minor L. TER SMG<br />

d Spirodela punctata (G. F. Mey.) Thompson SJG SMR<br />

Ordem Asparagales<br />

i<br />

Agavaceae<br />

Agave americana L. FLO FAI GRA SMR<br />

i Dracaena draco (L.) L. ssp. draco<br />

Amarylli<strong>da</strong>ceae<br />

COR FLO FAI<br />

i Amaryllis belladonna L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Crinum moorei Hook. fil. FLO FAI SMR<br />

i Narcissus jonquilla L. GRA<br />

i<br />

Narcissus papyraceus Ker-Gawl. ssp. paniz-<br />

FAI TER<br />

zianus (Parl.) Arcang.<br />

i Narcissus tazetta L. ssp. tazetta FAI GRA TER SMG SMR<br />

i Pancratium maritimum L. FAI TER<br />

Ordem Commelinales<br />

Commelinaceae<br />

i Tradescantia fluminensis Vell. COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

Ordem Cyperales<br />

n<br />

Cyperaceae<br />

Bolboschoenus maritimus (L.) Palla FAI TER<br />

i Carex bohemica Schreb. TER SMG<br />

i Carex curta Good. SJG TER SMG<br />

i Carex debilis Michx. FAI<br />

i Carex distans L. FLO? SMG?<br />

n Carex divulsa Stokes ssp. divulsa FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Carex echinata Murray COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

d Carex extensa Good. TER<br />

END Carex hochstetteriana Gay ex Seub. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Carex otrubae Podp. COR FLO SMR<br />

i Carex ovalis Good. FAI SMG<br />

d Carex pairae F. W. Schultz COR FLO GRA SJG SMG SMR<br />

i Carex panicea L. PIC GRA SJG<br />

n Carex pendula Huds. COR? FLO FAI PIC SMG SMR<br />

MAC Carex peregrina Link COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END<br />

Carex pilulifera L. ssp. azorica (Gay) Franco<br />

& Rocha Afonso<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

n Carex punctata Gaudin FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

MAC<br />

Carex viridula Michx. ssp. cedercreutzii (Fag-<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

erstr.) B. Schmid<br />

END Carex vulcani Hochst. ex Seub. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Cladium mariscus (L.) Pohl ssp. mariscus FLO SMG SMR<br />

i Cyperus difformis L. SMG<br />

i Cyperus eragrostis Lam. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Cyperus esculentus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Cyperus involucratus Rottb. FAI PIC TER SMG SMR<br />

i Cyperus longus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Cyperus ovularis (Michx.) Torrey FAI PIC<br />

i Cyperus rotundus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Eleocharis multicaulis (Sm.) Desv. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Eleocharis palustris (L.) Roem. & Schult. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Isolepis cernua (Vahl) Roem. & Schult. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />

d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />

151


D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Cyperaceae (cont.)<br />

n Isolepis fluitans (L.) R. Br. FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

n Isolepis setacea (L.) R. Br. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Kyllinga brevifolia Rottb. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Pycreus flavescens (L.) Rchb. FLO SMG<br />

i Schoenoplectus mucronatus (L.) Palla SMG<br />

Ordem Dioscoreales<br />

Dioscoreaceae<br />

i Tamus communis L. FAI<br />

Ordem Hydrocharitales<br />

Hydrocharitaceae<br />

i Egeria densa Planchon FLO TER SMG<br />

Ordem Juncales<br />

Juncaceae<br />

n Juncus acutus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

d Juncus articulatus L. COR SJG TER SMG SMR<br />

n Juncus bufonius L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Juncus bulbosus L. COR FLO FAI TER SMG<br />

d Juncus capitatus Weigel COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Juncus conglomeratus L. SMG<br />

n Juncus effusus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

d Juncus hybridus Brot. TER SMR<br />

n Juncus maritimus Lam. PIC SJG TER<br />

i Juncus striatus Schousb. SMG<br />

i Juncus tenuis Willd. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

d Luzula campestris (L.) DC. PIC GRA TER? SMG<br />

d Luzula congesta (Thuill.) Lej. PIC TER SMG<br />

d Luzula multiflora (Retz.) Lej. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Luzula purpureosplendens Seub. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Ordem Liliales<br />

i<br />

Iri<strong>da</strong>ceae<br />

Gladiolus carneus Delar. FLO FAI PIC SMR<br />

i Gladiolus natalensis Hook. FLO FAI GRA SMR<br />

i Iris foetidissima L. FAI GRA SMG SMR<br />

i Ixia paniculata Delar. FAI PIC TER<br />

i Romulea columnae Seb. & Mauri TER SMG SMR<br />

i Sparaxis bulbifera (L.) Ker-Gawl.<br />

Liliaceae<br />

FAI? SMR<br />

i Allium ampeloprasum L. COR FLO FAI PIC SJG SMG SMR<br />

i Allium paniculatum L. ssp. paniculatum FLO SJG SMG SMR<br />

i Allium roseum L. FAI TER SMG SMR<br />

i<br />

Allium subvillosum Salzm. ex Schult. &<br />

Schult. fil.<br />

PIC TER SMG<br />

i Allium triquetrum L. SMG<br />

i Allium vineale L. FLO FAI PIC GRA SJG SMG SMR<br />

i Asparagus asparagoides (L.) W. Wight FAI GRA SJG TER SMG<br />

i Chlorophytum comosum (Thunb.) Jacq. FLO FAI TER SMR<br />

i Hemerocallis lilioasphodelus L. FLO FAI SMG<br />

i Nothoscordum gracile (Aiton) Stearn FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Phormium tenax J. R. Forst. & G. Forst. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Ruscus aculeatus L. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

d Smilax aspera L. TER SMG<br />

MAC Smilax canariensis Brouss. ex Willd.<br />

Pontederiaceae<br />

FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Eichhornia crassipes (Mart.) Solms-Laub. FLO FAI GRA TER SMG<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />

d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />

152


D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Naja<strong>da</strong>les<br />

Potamogetonaceae<br />

n Potamogeton lucens L. SMG<br />

n Potamogeton no<strong>dos</strong>us Poir. PIC SMR<br />

n Potamogeton polygonifolius Pourr. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Potamogeton pusillus L. FLO GRA SJG SMG SMR<br />

Ruppiaceae<br />

n Ruppia maritima L. SJG TER<br />

Ordem Orchi<strong>da</strong>les<br />

END<br />

Orchi<strong>da</strong>ceae<br />

Platanthera azorica Schlecht. FLO FAI PIC SJG SMG<br />

END<br />

Platanthera micrantha (Hochst. ex Seub.)<br />

Schlecht.<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Serapias cordigera L. FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Serapias parviflora Parl. TER SMR<br />

Ordem Poales<br />

END<br />

Poaceae<br />

Agrostis azorica (Hochst.) Tutin & Warb. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

n Agrostis castellana Boiss. & Reut. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END<br />

Agrostis congestiflora Tutin & Warb. ssp.<br />

congestiflora<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

END<br />

Agrostis congestiflora Tutin & Warb. ssp.<br />

oreophila Franco<br />

FLO PIC SJG TER<br />

END Agrostis gracililaxa Franco FLO FAI PIC GRA TER SMG<br />

END<br />

Agrostis reuteri Boiss. ssp. botelhoi Franco &<br />

Rocha Afonso<br />

FLO TER<br />

i Agrostis stolonifera L. FLO FAI GRA SMG SMR<br />

d Aira caryophyllea L. ssp. caryophyllea COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

d<br />

Aira caryophyllea L. ssp. multiculmis (Dumort.)<br />

Bonnier & Layens<br />

FLO FAI TER SMG SMR<br />

i Aira praecox L. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Alopecurus geniculatus L. FAI<br />

i Alopecurus myosuroides Huds. FAI TER SMR<br />

i Alopecurus pratensis L. SMG<br />

i Anthoxanthum aristatum Boiss. COR FAI PIC GRA SJG SMG SMR<br />

i Anthoxanthum odoratum L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Arrhenatherum elatius (L.) P. Beauv. ex J.<br />

Presl. & C. Presl ssp. bulbosum (Willd.)<br />

Schübl. & Mart.<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />

d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />

153<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Arundo donax L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Avena barbata Pott ex Link COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

i Avena byzantina K. Koch FLO FAI? TER<br />

i Avena fatua L. ssp. meridionalis Malzev FAI TER SMG SMR<br />

i<br />

Avena sterilis L. ssp. ludoviciana (Durieu)<br />

Nyman<br />

COR FLO FAI PIC GRA TER SMR<br />

i Axonopus fissifolius (Raddi) Kuhlm. SMG SMR<br />

d Brachypodium distachyon (L.) P. Beauv COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

n Brachypodium sylvaticum (Huds.) P. Beauv. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

d Briza maxima L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

d Briza minor L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Bromus catharticus Vahl COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Bromus commutatus Schrad. FAI<br />

i Bromus diandrus Roth COR FLO FAI GRA TER SMG SMR<br />

i<br />

Bromus hordeaceus L. ssp. divaricatus (Bon-<br />

FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

nier & Layens) Kerguélen<br />

i Bromus madritensis L. ssp. madritensis COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Bromus rubens L. TER SMG<br />

n Catapodium marinum (L.) C. E. Hubb. FAI GRA TER SMG SMR<br />

d Catapodium rigidum (L.) C. E. Hubb. FAI PIC GRA TER SMG<br />

i Cenchrus incertus Curtis FAI


D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Poaceae (cont.)<br />

Cortaderia selloana (Schult. & Schult. fil.)<br />

Asch. & Graebn.<br />

SMG<br />

i Cynodon <strong>da</strong>ctylon (L.) Pers. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Cynosurus cristatus L. FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Cynosurus echinatus L. FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Dactylis glomerata L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Danthonia decumbens (L.) DC. FAI PIC TER SMG SMR<br />

END Deschampsia foliosa Hack. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

i Digitaria ciliaris (Retz.) Koeler COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Digitaria sanguinalis (L.) Scop. COR FLO FAI PIC GRA SJG SMG<br />

i Echinochloa colonum (L.) Link SMG SMR<br />

i Echinochloa crus-galli (L.) P. Beauv. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Eleusine indica (L.) P. Gaertn. ssp. indica COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Eleusine tristachya (Lam.) Lam. COR PIC SJG SMG SMR<br />

i Elymus athericus (Link) Kerguélen TER<br />

i Elymus repens (L.) Gould FAI<br />

i Eragrostis barrelieri Daveau PIC TER SMG<br />

i Eragrostis cilianensis (All.) Vign. ex Janch. GRA SJG TER SMG<br />

i Eragrostis multicaulis Steud. GRA TER<br />

i<br />

Festuca arundinacea Schreb. ssp. arundinaceae<br />

SMR<br />

i<br />

Festuca arundinacea Schreb. ssp. mediterranea<br />

(Hackel) Franco & Rocha Afonso<br />

FLO? FAI PIC GRA TER SMG<br />

MAC Festuca jubata Lowe COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Festuca petraea Guthn. ex Seub. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Gastridium phleoides (Nees & Meyen) C. E.<br />

Hubb.<br />

FAI<br />

d<br />

Gastridium ventricosum (Gouan) Schinz &<br />

Thell.<br />

FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Gaudinia coarctata (Link) Durand & Schinz COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Gaudinia fragilis (L.) P. Beauv. FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Glyceria declinata Bréb. FLO FAI TER SMG SMR<br />

i Glyceria fluitans (L.) R. Br. SMG<br />

i Hainardia cylindrica (Willd.) Greuter SMR<br />

i Holcus lanatus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Holcus mollis L. FAI SJG TER SMG SMR<br />

END Holcus rigidus Hochst. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Hordeum hystrix Roth TER SMG<br />

i Hordeum marinum Huds. SMR<br />

i<br />

Hordeum murinum L. ssp. leporinum (Link)<br />

Asch. & Graebn.<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Lagurus ovatus L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

i Leersia oryzoides (L.) Sw. FLO<br />

i Lolium multiflorum Lam. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Lolium perenne L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Lolium remotum Schrank PIC GRA SMR<br />

i Lolium rigidum Gaudin FAI SMR<br />

i Lolium temulentum L. FAI PIC GRA SMG<br />

n Nardus stricta L. SMG<br />

i Oryzopsis miliacea (L.) Asch. & Schweinf. COR SMG SMR<br />

i Panicum capillare L. SJG TER<br />

i Panicum dichotomum L. FAI<br />

i Panicum miliaceum L. FLO FAI SMG<br />

i Panicum repens L. FAI SMG SMR<br />

i Paspalum dilatatum Poir. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Paspalum distichum L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Paspalum notatum Flüggé GRA TER SMG SMR<br />

i Paspalum urvillei Steud. TER SMG SMR<br />

i Paspalum vaginatum Sw. FLO FAI PIC SMG<br />

i Pennisetum villosum R. Br. ex Fresen. COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

i Phalaris aquatica L. SJG TER<br />

i Phalaris arundinacea L. ssp. arundinacea FLO<br />

i Phalaris brachystachys Link COR SJG TER SMR<br />

i Phalaris canariensis L. COR FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />

d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />

154


D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Poaceae (cont.)<br />

Phalaris coerulescens Desf. SMR<br />

i Phalaris minor Retz. COR FAI TER SMG SMR<br />

i Phalaris paradoxa L. FAI SMR<br />

i Phleum pratense L. FAI SJG SMG<br />

i Phyllostachys bambusoides Siebold & Zucc. FLO FAI SMR<br />

i Poa angustifolia L. FAI PIC SMG<br />

i Poa annua L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Poa pratensis L. FAI TER SMG<br />

i Poa supina Schrad. SMG<br />

i Poa trivialis L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Polypogon maritimus Willd. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Polypogon monspeliensis (L.) Desf. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Polypogon viridis (Gouan) Breistr. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Pseu<strong>dos</strong>asa japonica (Siebold & Zucc. ex<br />

Steud.) Makino ex Nakai<br />

FAI<br />

END Rostraria azorica S. Hend. SMR<br />

i Rostraria cristata (L.) Tzvelev FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Setaria faberi Herrm. FAI<br />

i Setaria palmifolia (Koenig) Stapf FAI SMG<br />

i Setaria parviflora (Poir.) Kerguélen FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Setaria pumila (Poir.) Roem. & Schult. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Setaria verticillata (L.) P. Beauv. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Sorghum halepense (L.) Pers. FLO FAI GRA TER SMG SMR<br />

d Spartina maritima (Curtis) Fern. SMG<br />

d Spartina versicolor Fabre FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Sporobolus africanus (Poir.) Robyns &<br />

Tournay<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Stenotaphrum secun<strong>da</strong>tum (Walter) Kuntze COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Vulpia bromoides (L.) Gray COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Vulpia muralis (Kunth) Nees FLO FAI PIC SMG SMR<br />

i Vulpia myuros (L.) C. C. Gmel. FLO? FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

Ordem Thyphales<br />

Typhaceae<br />

i Typha domingensis (Pers.) Steud. SMR<br />

Ordem Zingiberales<br />

Cannaceae<br />

i Canna indica L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Zingiberaceae<br />

i Alpinia zerumbet (Pers.) Burtt & R. M. Sm. FLO FAI SMR<br />

i Hedychium coronarium Koenig FLO SMG<br />

i Hedychium flavescens Rosc. FAI<br />

i<br />

Hedychium gardneranum Sheppard ex Ker-<br />

Gawl.<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />

d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />

155


4.3 LISTA DOS MOLUSCOS<br />

(Mollusca)<br />

LIST OF MOLLUSCS<br />

(Mollusca)<br />

Autores (authors)<br />

Regina Cunha 1 , António Frias Martins 1 , Paula Lourenço 1 & Armindo Rodrigues 1<br />

1Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Departamento de Biologia, PT 9501-801 Ponta Delga<strong>da</strong>, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail:<br />

rcunha@notes.uac.pt; frias@notes.uac.pt; plourenco@notes.uac.pt; rodrigues@notes.uac.pt.<br />

157


Notas explicativas<br />

A lista <strong>dos</strong> moluscos <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> é basea<strong>da</strong> em<br />

to<strong>da</strong> a literatura conheci<strong>da</strong>, mas igualmente em<br />

<strong>da</strong><strong>dos</strong> não publica<strong>dos</strong>. To<strong>da</strong>s as espécies duvi<strong>dos</strong>as<br />

foram removi<strong>da</strong>s <strong>da</strong> lista principal e são incluí<strong>da</strong>s<br />

no Apêndice 1.<br />

A classificação usa<strong>da</strong> para a maior parte <strong>dos</strong><br />

grupos de moluscos segue principalmente a lista<br />

recente <strong>da</strong> espécies animais terrestres <strong>da</strong> Europa,<br />

projecto FAUNA EUROPAEA (http://www.faunaeur.<br />

org). Esta lista foi basea<strong>da</strong> ain<strong>da</strong> em três referências<br />

principais: Morelet (1860), Nobre (1924) e<br />

Backhuys (1975). Da<strong>dos</strong> não publica<strong>dos</strong> foram<br />

igualmente usa<strong>dos</strong>, principalmente aqueles conti<strong>dos</strong><br />

nos Relatórios <strong>dos</strong> projectos STRIDE/CEN/508/92<br />

e PRAXIS/2/2.1/BIA/169/94 (Biodiversi<strong>da</strong>de no<br />

Arquipélago <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>), e ain<strong>da</strong> de expedições<br />

científicas organiza<strong>da</strong>s pelo Departamento de Biologia<br />

<strong>da</strong> Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />

As famílias e géneros são lista<strong>da</strong>s por ordem<br />

alfabética. Os sinónimos são apresenta<strong>dos</strong> no índice<br />

desta obra, estando associa<strong>dos</strong> aos nomes váli<strong>dos</strong>.<br />

É apresenta<strong>da</strong> a distribuição <strong>da</strong>s espécies ou<br />

subespécies nas nove ilhas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, usando-<br />

-se a seguinte simbologia: COR – Corvo; FLO –<br />

Flores; FAI – Faial; PIC – Pico; GRA – Graciosa;<br />

SJG – São Jorge; TER – Terceira; SMG – São<br />

Miguel; SMR – Santa Maria.<br />

A primeira coluna (D) refere-se ao estatuto de<br />

colonização de ca<strong>da</strong> espécie:<br />

END – espécies endémicas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, i.e.<br />

aquelas espécies que ocorrem apenas nos <strong>Açores</strong><br />

em resultado de fenómenos evolutivos de especiação<br />

local (neo-endemismos) ou extinção <strong>da</strong>s populações<br />

continentais (paleo-endemismos).<br />

MAC – espécies endémicas <strong>da</strong> Macaronésia,<br />

i.e. espécies apenas conheci<strong>da</strong>s <strong>da</strong> Macaronésia<br />

(<strong>Açores</strong>, Madeira, Canárias, Cabo Verde).<br />

Bibliografia (References)<br />

158<br />

Explanatory notes<br />

The list of Azorean molluscs is based on a<br />

detailed revision of all published literature and<br />

also some unpublished <strong>da</strong>ta. All species for which<br />

there were identification doubts were removed<br />

from the main list and are included in Appendix<br />

1.<br />

The classification used for most molluscs<br />

follows mainly the recent list of European<br />

terrestrial species, project FAUNA EUROPAEA<br />

(http://www.faunaeur.org). This list was based<br />

on three main references: Morelet (1860), Nobre<br />

(1924) and Backhuys (1975). Non-published<br />

<strong>da</strong>ta were also used, mainly those constant in<br />

the reports of the projects STRIDE/CEN/508/92<br />

and PRAXIS/2/2.1/BIA/169/94 (Biodiversi<strong>da</strong>de<br />

no Arquipélago <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>), and from scientific<br />

expeditions organized by the Department of<br />

Biology of the University of the Azores.<br />

Families and genera are listed alphabetically.<br />

Synonyms are presented in the index, referring to<br />

the valid name.<br />

Distribution in the nine Azorean islands is<br />

given for each species or subspecies following the<br />

abbreviations: COR – Corvo; FLO – Flores; FAI<br />

– Faial; PIC – Pico; GRA – Graciosa; SJG – São<br />

Jorge; TER – Terceira; SMG – São Miguel; SMR<br />

– Santa Maria.<br />

The first column (D) gives the colonization<br />

status of each species as follows:<br />

END – Azorean endemic species, i.e. those<br />

that occur only in the Azores, as a result of either<br />

speciation events (neo-endemics) or extinction of<br />

the mainland populations (palaeo-endemics);<br />

MAC – Macaronesian endemic species, i.e.<br />

species only known in Macaronesia (the Azores,<br />

Madeira, the Canaries, the Cape Verde Islands).<br />

Backhuys, W. (1975) Land & Fresh-Water Molluscs of the Azores. Backhuys & Meesters, Amster<strong>da</strong>m. 350 pp, 97<br />

maps, 105 figs.<br />

Morelet, A. (1860) Notice sur L’Histoire Naturelle dês <strong>Açores</strong>. J.-B. Baillière et Fils, Paris. 214 pp.<br />

Nobre, A. (1924) Contribuições para a Fauna <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Anais do Instituto de Zoologia <strong>da</strong> Universi<strong>da</strong>de do Porto,<br />

1, 41-90.


D MOLLUSCA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Eulamellibranchiata<br />

Phylum Mollusca<br />

Classe Bivalvia<br />

Sphaerii<strong>da</strong>e<br />

Pisidium casertanum (Poli, 1791) FAI PIC SMG<br />

Ordem Archaeogastropo<strong>da</strong><br />

Classe Gastropo<strong>da</strong><br />

Hydroceni<strong>da</strong>e<br />

MAC Hydrocena gutta Shuttleworth, 1852 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END<br />

Ordem Caenogastropo<strong>da</strong><br />

Assimini<strong>da</strong>e<br />

Assiminea eliae Paladilhe, 1875 PIC GRA TER<br />

Paludinella littorina (Delle Chiaje, 1828)<br />

Cyclophori<strong>da</strong>e<br />

TER SMG<br />

Craspedopoma hespericum (Morelet &<br />

FAI SJG TER SMG SMR<br />

Drouët, 1857)<br />

Truncatelli<strong>da</strong>e<br />

Truncatella subcylindrica (Linnaeus, 1758) GRA TER<br />

Ordem Archaeopulmonata<br />

Ellobii<strong>da</strong>e<br />

Auriculinella bidentata (Montagu, 1808) COR FAI SJG TER SMG<br />

Carychium ibazoricum Bank & Gittenberger,<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

1985<br />

Carychium minimum Müller, 1774 FLO GRA SMG SMR<br />

Carychium tridentatum (Risso, 1826) SMR<br />

Myosotella myosotis (Draparnaud, 1801) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Ovatella vulcani (Morelet, 1860) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Pedipes pedipes (Bruguière, 1789) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Pseudomelampus exiguus (Lowe, 1832) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Basommatophora<br />

Lymnaei<strong>da</strong>e<br />

Galba truncatula (Müller, 1774) SMG<br />

Lymnaea peregra (Müller, 1774) SMG<br />

Physi<strong>da</strong>e<br />

Physella acuta (Draparnaud, 1805) TER SMG SMR<br />

Planorbi<strong>da</strong>e<br />

Helisoma trivolvi (Say, 1817) TER<br />

Ordem Stylommatophora<br />

Agriolimaci<strong>da</strong>e<br />

Deroceras caruanae (Pollonera, 1891) FLO FAI GRA SJG SMG SMR<br />

Deroceras leave (Müller, 1774) FLO FAI PIC SMG SMR<br />

Deroceras panormitanum<br />

SMG SMR<br />

(Lessona & Pollonera, 1882)<br />

Deroceras reticulatum (Müller, 1774) COR FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Arioni<strong>da</strong>e<br />

Arion distintus Mabille, 1868 PIC SMG<br />

Arion intermedius Normand, 1852 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Arion lusitanicus Mabille, 1868 FLO FAI PIC GRA TER SMG<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia).<br />

159


D MOLLUSCA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Clausilii<strong>da</strong>e<br />

Balea heydeni Maltzan, 1881 FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Balea niti<strong>da</strong> Mousson, 1858<br />

Cochlicopi<strong>da</strong>e<br />

COR FLO<br />

Cochlicopa lubrica (Müller, 1774) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Cochlicopa lubricella (Porro, 1838)<br />

Disci<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Discus rotun<strong>da</strong>tus (Müller, 1774) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Helicodiscus parallelus (Say, 1821)<br />

Endodonti<strong>da</strong>e<br />

TER<br />

Toltecia pusilla (Lowe, 1831)<br />

Eni<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI PIC GRA SJG SMG SMR<br />

END Napaeus alabastrinus (Morelet, 1860) TER<br />

END Napaeus delibutus (Morelet & Drouët, 1857) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

END<br />

Napaeus forbesianus (Morelet & Drouët,<br />

1857)<br />

FLO FAI PIC GRA TER<br />

END Napaeus hartungi (Morelet & Drouët, 1857) SMR<br />

END Napaeus pruninus (Gould, 1848) SMG<br />

END Napaeus tremulans (Mousson, 1858) SMR<br />

END Napaeus vulgaris (Morelet & Drouët, 1857)<br />

Euconuli<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Euconulus fulvus (Müller, 1774)<br />

Ferussacii<strong>da</strong>e<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Cecilioides acicula (Müller, 1774)<br />

Helici<strong>da</strong>e<br />

SJG SMG<br />

Helix aspersa Müller, 1774 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Oestophora barbula (Rossmässler, 1838) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Oestophora lusitanica (Pfeiffer, 1841) TER<br />

Otala lactea (Müller, 1774) TER SMG SMR<br />

Theba pisana (Müller, 1774)<br />

Hygromii<strong>da</strong>e<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Candidula intersecta (Poiret, 1801) SMG SMR<br />

Caracollina lenticula (Michaud, 1831) PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Cernuella virgata (Da Costa, 1778) SMR<br />

Cochlicella barbara (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

Helicella apicina (Lamarck, 1822) GRA TER<br />

Heterostoma paupercula (Lowe, 1831) FAI TER SMG<br />

END Leptaxis azorica (Albers, 1852) FLO SMG<br />

END<br />

Leptaxis caldeirarum (Morelet & Drouët,<br />

1857)<br />

SMG<br />

END Leptaxis drouetiana (Morelet, 1860) FAI<br />

MAC Leptaxis erubescens (Lowe, 1831) TER SMG<br />

END Leptaxis minor Backhuys, 1975 SMR<br />

END<br />

Leptaxis sanctaemariae (Morelet & Drouët,<br />

1857)<br />

SMR<br />

END Leptaxis terceirana (Morelet, 1860) GRA TER<br />

END Leptaxis vetusta (Morelet & Drouët, 1857) * SMR<br />

Microxeromagna armillata (Lowe, 1852) FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END<br />

Moreletina horripila (Morelet & Drouët,<br />

1857)<br />

SJG SMG<br />

END Moreletina obruta (Morelet, 1860) SMR<br />

END Moreletina vespertina (Morelet, 1860)<br />

Limaci<strong>da</strong>e<br />

FAI PIC SJG TER<br />

Lehmannia valentiana (Férussac, 1823) FAI PIC SMG<br />

Limacus flavus (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Limax maximus Linnaeus, 1758<br />

Milaci<strong>da</strong>e<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Milax gagates (Draparnaud, 1801)<br />

Puncti<strong>da</strong>e<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Punctum azoricum De Winter, 1988<br />

Pupilli<strong>da</strong>e<br />

GRA TER SMG SMR<br />

Lauria anconostoma (Lowe, 1831) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia).<br />

* Fossil<br />

160


D MOLLUSCA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Pupilli<strong>da</strong>e (cont.)<br />

END Lauria fasciolata (Morelet, 1860) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Leiostyla fuscidula (Morelet, 1860) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Leiostyla rugulosa (Morelet, 1860) FAI PIC GRA SJG SMG<br />

END Leiostyla tesselata (Morelet, 1860) SMR<br />

END Leiostyla vermiculosa (Morelet, 1860) SJG SMG<br />

Subulini<strong>da</strong>e<br />

Rumina decollata (Linnaeus, 1758) FLO FAI TER SMG SMR<br />

Testacelli<strong>da</strong>e<br />

Testacella maugei Férussac, 1819 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Vallonii<strong>da</strong>e<br />

END Acanthinula azorica Pilsbry, 1926 FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Spermodea monas (Morelet, 1860) FLO FAI PIC GRA SJG SMG<br />

Vallonia costata (Müller, 1774) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Vallonia pulchella (Müller, 1774) COR FLO FAI PIC GRA SJG SMG SMR<br />

Vertigini<strong>da</strong>e<br />

Columella aspera Waldén, 1966 FLO FAI PIC SJG SMG SMR<br />

MAC Columella microspora (Lowe, 1852) COR FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

Vertigo pygmaea (Draparnaud, 1801) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Vitrini<strong>da</strong>e<br />

END Plutonia angulosa (Morelet, 1860) SMR<br />

END Plutonia atlantica (Morelet, 1860) FAI PIC SJG TER SMG<br />

END Plutonia brevispira (Morelet, 1860) SMG<br />

END Plutonia brumalis (Morelet, 1860) FAI PIC SJG TER SMG<br />

END Plutonia finitima (Morelet, 1860) COR FLO<br />

END Plutonia laxata (Morelet, 1860) SMG<br />

END Plutonia pelagica (Morelet, 1860) SMR<br />

Zoniti<strong>da</strong>e<br />

Aegopinella nitidula (Draparnaud, 1805) FAI PIC SMG<br />

Nesovitrea hammonis (Ström, 1765) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Oxychilus agostinhoi Martins, 1981 SMR<br />

Oxychilus alliarius (Miller, 1822) FAI SMG<br />

END Oxychilus atlanticus (Morelet & Drouët, 1857) SMG<br />

END Oxychilus brincki Riedel, 1964 SMR<br />

Oxychilus cellarius (Müller, 1774) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Oxychilus draparnaudi (Beck, 1837) COR FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Oxychilus juvenostriatus Riedel, 1964 FAI SJG<br />

END Oxychilus lineolatus Martins & Ripken, 1991 SMR<br />

END Oxychilus furtadoi Martins, 1989 TER<br />

END Oxychilus miceui Martins, 1989 TER<br />

END Oxychilus miguelinus (Pfeiffer, 1856) TER SMG<br />

END Oxychilus minor Riedel, 1964 FAI PIC<br />

END Oxychilus ornatus Riedel, 1964 FAI SJG<br />

END Oxychilus scoliura Martins, 1989 TER<br />

END Oxychilus spectabilis (Milne-Edwards, 1885) SMR<br />

END Oxychilus volutella (Pfeiffer, 1856) SMG<br />

Vitrea contracta (Westerlund, 1871) COR FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Zonitoides azoricus Riedel, 1964 PIC SMG<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia).<br />

161


4.4 LISTA DOS ARTRÓPODES<br />

(Arthropo<strong>da</strong>)<br />

LIST OF ARTHROPODS<br />

(Arthropo<strong>da</strong>)<br />

Coordenação geral (general coordination)<br />

Paulo. A.V. Borges 1 , Virgílio Vieira 2<br />

Francisco Dinis 1 & Sandra Jarroca 1<br />

Outros co-autores (other co-authors)*<br />

Carlos Aguiar 10 , João Amaral 1,3 , Leif Aarvik 17 , Philip Ashmole 14 , Myrtle Ashmole 14 , Isabel<br />

R. Amorim 4 , Genage André 10 , Maria Cristina Argente 1 , Anabela Arraiol 1,5 , Almudena<br />

Cabrera 1 , Suraya Diaz 2 , H. Enghoff 6 , Clara Gaspar 1,7 , Enésima P. Mendonça 1 ,<br />

Hugo Mas i Gisbert 1 , Paula Gonçalves 1 , David. H. Lopes 15 , Catarina Melo 1 ,<br />

José A. Mota 13 ; Odelta Oliveira 1 , Pedro Oromí 12 , Fernando Pereira 1 , Dalberto T.<br />

Pombo 16 , José A. Quartau 10 , Sérvio P. Ribeiro 8 , Ana C. Rodrigues 1 , Ana M. C. Santos 1,15 ,<br />

Artur R.M. Serrano 10 , Ana M.A. Simões 15 , António O. Soares 2 , António B. Sousa 9 ,<br />

Luís Vieira 1 , Álvaro Vitorino 1 & J. Wunderlich 11<br />

* Estes co-autores contribuíram com <strong>da</strong><strong>dos</strong> originais relativos à distribuição de espécies e são apresenta<strong>dos</strong> por ordem alfabética do<br />

último nome (These co-authors contributed with original <strong>da</strong>ta on species distribution and we rank them by alphabetical order).<br />

163


1Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />

Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />

2Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Biologia, CIRN, Rua <strong>da</strong> Mãe de Deus, PT 9501-801 Ponta Delga<strong>da</strong>, <strong>Açores</strong>,<br />

Portugal; e-mail: suraya@linus.uac.pt; vvieira@notes.uac.pt.<br />

3Laboratório Regional de Veterinária, Vinha Brava, 9700-236 Angra do Heroísmo, Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal.<br />

4University of California, Los Angeles, Dep. of Ecology and Evolutionary Biology, 621 Charles E. Young Dr.<br />

So., Box 951606, Los Angeles, CA 90095-1606, USA; e-mail: isabelr@biology.ucla.edu.<br />

5Sítio <strong>da</strong> Fajã; Arco <strong>da</strong> Calheta, 9370 Calheta, Madeira, Portugal.<br />

6Natural History Museum of Denmark (Zoological Museum), University of Copenhagen, Universitetsparken 15,<br />

DK-2100 Copenhagen Ø, Denmark; e-mail: henghoff@snm.ku.dk.<br />

7Dep. Animal & Plant Sciences, University of Sheffield, Sheffield S10 2TN, U.K; e-mail: c.gaspar@sheffield.ac.uk.<br />

8Universi<strong>da</strong>de Federal de Ouro Preto, Instituto de Ciências Exatas e Biológicas, DECBI, Laboratório de<br />

Ecologia Evolutiva de Herbívoros de Dossel. Campus Morro do Cruzeiro, 35400-000, Ouro Preto, MG, Brasil;<br />

e-mail: serviopr@icb.ufmg.br.<br />

9SPEN – Socie<strong>da</strong>de Portuguesa de Entomologia, Apartado 8221, P-1803-001 Lisboa, Portugal;<br />

e-mail: abivarsousa@netcabo.pt.<br />

10Facul<strong>da</strong>de de Ciências <strong>da</strong> Universi<strong>da</strong>de de Lisboa (DZA – Dep. de Zoologia e Antropologia), Centro de<br />

Biologia Ambiental, R. Ernesto de Vasconcelos, Ed. C2, 3º Piso, Campo Grande, 1749-016 Lisboa, Portugal;<br />

e-mail: aserrano@fc.ul.pt; jaquartau@fc.ul.pt.<br />

11Oberer Häuselbergweg 24, 69493 Hirschberg, Germany; e-mail: joergwunderlich@t-online.de.<br />

12Dep. de Biologia Animal (Zoologia), Universi<strong>da</strong>d de La Laguna, La Laguna, 38206, Islas Canarias, España;<br />

e-mail: poromi@ull.es.<br />

13Direcção de Serviços de Protecção <strong>da</strong>s Culturas, Quinta de S. Gonçalo, 9504-541 Ponta Delga<strong>da</strong>,<br />

S. Miguel, <strong>Açores</strong>, Portugal; E-mail: Jose.AR.Mota@azores.gov.pt.<br />

14Kidston Mill, Peebles EH45 8PH, U.K, e-mail: philip.myrtle@ashmole.org.uk.<br />

15Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – Proj. INTERFRUTA, Terra-Chã, 9700-851 Angra do<br />

Heroísmo, Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: dlopes@mail.angra.uac.pt; asimoes@mail.angra.uac.pt.<br />

16Centro de Jovens Naturalista, Areroporto de Santa Maria, 9580 Vila do Porto, S. Maria, <strong>Açores</strong>, Portugal.<br />

17Zoological Museum, University of Oslo, Sarsgt. 1, Postbox 1172 Blindern, N-0562 Oslo, Norway;<br />

e-mail: leif.aarvik@nhm.uio.no.<br />

164


COORDENADORES TAXONÓMICOS (TAXONOMIC COORDINATORS)<br />

Volker Mahnert 1 & Paulo A. V. Borges 2<br />

PSEUDOSCORPIONES<br />

1 Muséum d’histoire naturelle, case postale 6434, CH-1211 Geneva 6, Switzerland;<br />

e-mail: volker.mahnert@mhn.ville-ge.ch.<br />

2Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />

Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />

Paulo A. V. Borges 1<br />

OPILIONES<br />

1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />

Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />

ACARI<br />

(ASTIGMATA; ORIBATIDA; PROSTIGMATA; IXODIDA; MESOSTIGMATA)<br />

Paulo A. V. Borges 1 , Pedro Car<strong>dos</strong>o 2 & Francisco Dinis 1<br />

1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />

Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />

2Zoological Museum, University of Copenhagen, Universitetsparken 15, DK-2100 Copenhagen Ø, Denmark;<br />

e-mail: pcar<strong>dos</strong>o@ennor.org.<br />

Paulo A. V. Borges 1 & Joerg Wunderlich 2<br />

ARANEAE<br />

1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />

Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />

2 Oberer Häuselbergweg 24, 69493 Hirschberg, Germany; e-mail: joergwunderlich@t-online.de.<br />

165


BRANCHIOPODA, OSTRACODA, MALACOSTRACA, MAXILLOPODA<br />

Paulo A. V. Borges 1<br />

1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />

Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />

Paulo A. V. Borges 1<br />

SYMPHYLA & PAUROPODA<br />

1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />

Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />

Henrik Enghoff 1 & Paulo A. V. Borges 2<br />

DIPLOPODA<br />

1 Natural History Museum of Denmark (Zoological Museum), University of Copenhagen, Universitetsparken<br />

15, DK-2100 Copenhagen Ø, Denmark; e-mail: henghoff@snm.ku.dk.<br />

2 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />

Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />

Paulo A. V. Borges 1 & Henrik Enghoff 2<br />

CHILOPODA<br />

1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />

Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />

2 Natural History Museum of Denmark (Zoological Museum), University of Copenhagen, Universitetsparken<br />

15, DK-2100 Copenhagen Ø, Denmark; e-mail: henghoff@snm.ku.dk.<br />

Manuela <strong>da</strong> Gama 1<br />

COLLEMBOLA<br />

1 Instituto do Ambiente e Vi<strong>da</strong>, Dep. Zoologia <strong>da</strong> Universi<strong>da</strong>de de Coimbra, Lg. Marquês de Pombal,<br />

3004-517 Coimbra. Portugal; e-mail: jps@zoo.uc.pt.<br />

166


Luís F. Mendes 1<br />

DIPLURA, PROTURA, MICROCORYPHIA, ZYGENTOMA<br />

1Instituto de Investigação Científica Tropical (Centro de Zoologia), R. <strong>da</strong> Junqueira, nº 14, 1300 Lisboa,<br />

Portugal; e-mail: czool@iict.pt.<br />

Paulo A. V. Borges 1<br />

ODONATA, EPHEMEROPTERA, ISOPTERA<br />

1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />

Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />

ORTHOPTERA, DERMAPTERA, PHASMATODEA, BLATTARIA<br />

António Bivar de Sousa 1 & Paulo A. V. Borges 2<br />

1SPEN – Socie<strong>da</strong>de Portuguesa de Entomologia, Apartado 8221, P-1803-001 Lisboa, Portugal;<br />

e-mail: abivarsousa@netcabo.pt.<br />

2 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />

Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />

Arturo Baz 1 & Paulo A. V. Borges 2<br />

PSOCOPTERA<br />

1Dep. de Zoología y Antropología Física. Universi<strong>da</strong>d de Alcalá, 28871 Alcalá de Henares, Madrid, España;<br />

e-mail: arturo.baz@uah.es.<br />

2 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />

Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />

THYSANOPTERA<br />

Richard zur Strassen 1 & Paulo A. V. Borges 2<br />

1 Forschungsinstitut Senckenberg, Senckenberganlage 25, D-60325 Frankfurt am Main, Germany;<br />

e-mail: richard.zurstrassen@senckenberg.de.<br />

2 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />

Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />

167


HEMIPTERA – CICADOMORPHA; FULGOROMORPHA<br />

José Alberto Quartau 1 & Paulo A. V. Borges 2<br />

1 Facul<strong>da</strong>de de Ciências <strong>da</strong> Universi<strong>da</strong>de de Lisboa (DZA – Dep. de Zoologia e Antropologia), Centro<br />

de Biologia Ambiental, R. Ernesto de Vasconcelos, Ed. C2, 3º Piso, Campo Grande, 1749-016 Lisboa,<br />

Portugal; e-mail: jaquartau@fc.ul.pt.<br />

2 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />

Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />

Jordi Ribes 1 & Paulo A. V. Borges 2<br />

HEMIPTERA – HETEROPTERA<br />

1 Valencia 123-125, ent., 3a, E-08011 Barcelona, España; e-mail: ribes@prodigy.net.mx.<br />

2 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />

Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />

HEMIPTERA – STERNORRHYNCHA (COCCOIDEA, ALEYRODOIDEA, PSYLLOIDEA)<br />

Paulo A. V. Borges 1<br />

1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />

Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />

HEMIPTERA – STERNORRHYNCHA (APHIDOIDEA)<br />

Margari<strong>da</strong> T. Pita 1 & Fernando Albano Ilharco 2<br />

1 Centro de Estu<strong>dos</strong> <strong>da</strong> Macaronésia (CEM), Universi<strong>da</strong>de <strong>da</strong> Madeira, Campus Universitário <strong>da</strong> Pentea<strong>da</strong><br />

- Bloco C - Piso 1, 9000-399 Funchal, Madeira, Portugal; e-mail: maggie@uma.pt.<br />

2 Dep. de Protecção de Plantas, Entomologia, Estação Agronómica Nacional, 2784-505 Oeiras, Portugal.<br />

Maria <strong>da</strong> Anunciação M. Ventura 1<br />

NEUROPTERA<br />

1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Biologia – CIRN, Rua <strong>da</strong> Mãe de Deus, 9500 Ponta Delga<strong>da</strong>, S. Miguel,<br />

<strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: mateus@notes.uac.pt.<br />

COLEOPTERA<br />

Paulo A. V. Borges 1 , Pedro Oromí 2 , Francisco Dinis 1 & Sandra Jarroca 1<br />

1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />

Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />

168


2Dep. de Biología Animal (Zoología), Universi<strong>da</strong>d de La Laguna, La Laguna, 38206, Islas Canarias, España;<br />

e-mail: poromi@ull.es.<br />

Paulo A. V. Borges 1<br />

STREPSIPTERA, TRICHOPTERA, SIPHONAPTERA<br />

1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />

Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />

Ole Karsholt 1 & Virgílio Vieira 2<br />

LEPIDOPTERA<br />

1Zoological Museum, University of Copenhagen, Universitetsparken 15, DK-2100 Copenhagen Ø, Denmark;<br />

e-mail: okarsholt@snm.ku.dk.<br />

2 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Biologia – CIRN, Rua <strong>da</strong> Mãe de Deus, PT 9501-801 Ponta Delga<strong>da</strong>, S.<br />

Miguel, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: vvieira@notes.uac.pt.<br />

DIPTERA<br />

Suraya Diaz 1 , Virgílio Vieira 1 & Marcos Báez 2<br />

1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Biologia – CIRN, Rua <strong>da</strong> Mãe de Deus, PT 9501-801 Ponta Delga<strong>da</strong>,<br />

S. Miguel, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: suraya@linus.uac.pt; vvieira@notes.uac.pt.<br />

2Dep. de Biología Animal (Zoología), Universi<strong>da</strong>d de La Laguna, La Laguna, 38206, Islas Canarias, España;<br />

e-mail: marbaez@ull.es.<br />

HYMENOPTERA<br />

Paulo A. V. Borges 1 , Kees van Achterberg 2 , R. R. Askew 3 , Kees Zwakhals 4 , Odelta<br />

Oliveira 1 & Ana M. C. Santos 1<br />

1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />

Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />

2 Curator of Hymenoptera & Diptera, Department of Entomology, Nationaal Natuurhistorisch Museum,<br />

Postbus 9517, 2300 RA Leiden, Netherlands; e-mail: achterberg@naturalis.nnm.nl.<br />

3 5 Beeston Hall Mews, Beeston, Tarporley, Cheshire CW6 9TZ, England; e-mail: askew@beeston22.freeserve.co.uk;<br />

4 Dr. Dreeslaan 204, 4241 CM Arkel, Netherlands.<br />

169


Notas explicativas<br />

A lista <strong>dos</strong> artrópodes <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> é basea<strong>da</strong> em<br />

to<strong>da</strong> a literatura conheci<strong>da</strong> (ver listagem <strong>da</strong>s publicações<br />

conheci<strong>da</strong>s até 1992 em Vieira & Borges<br />

1993; Borges & Vieira 1994), mas igualmente em<br />

<strong>da</strong><strong>dos</strong> não publica<strong>dos</strong>. No entanto, o nível de detalhe<br />

na revisão <strong>da</strong> literatura foi menor nalguns<br />

grupos taxonómicos, particularmente nos Crustacea.<br />

No que diz respeito aos <strong>da</strong><strong>dos</strong> não publica<strong>dos</strong>, foram<br />

usa<strong>da</strong>s várias fontes, sendo de salientar o trabalho<br />

recente desenvolvido no âmbito do Projecto<br />

BALA (”Biodiversi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> Artrópodes <strong>da</strong> Laurisilva<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>” (e.g. Borges et al. <strong>2005</strong>; http://<br />

www.nrel.colostate.edu/IBOY/europe_<br />

ap.html#BALA) e projecto INTERFRUTA (ver<br />

http://www.angra.uac.pt/interfruta). A lista inclui<br />

muitas citações novas para os <strong>Açores</strong> ou apenas<br />

para determina<strong>da</strong>s ilhas, mas não se assinalam<br />

essas novi<strong>da</strong>des. De facto, to<strong>da</strong> a informação detalha<strong>da</strong><br />

sobre essas novi<strong>da</strong>des e ain<strong>da</strong> muitas notas<br />

taxonómicas vai ser alvo de publicações em revistas<br />

<strong>da</strong> especiali<strong>da</strong>de (Borges & Wunderlich, em<br />

prep., Araneae; Mahnert & Borges em prep., Pseu<strong>dos</strong>corpiones;<br />

Ilharco et al. em prep., Hemiptera;<br />

Karsholt & Vieira em prep., Lepidoptera; Borges et<br />

al. em prep., para to<strong>dos</strong> os outros grupos taxonómicos).<br />

No que diz respeito aos Lepidoptera, de acordo<br />

com os nossos estu<strong>dos</strong> é necessária uma revisão<br />

mais detalha<strong>da</strong> (Karsholt & Vieira em prep.) para<br />

corrigir erros históricos de identificações erróneas,<br />

má etiquetagem, etc.<br />

To<strong>da</strong>s as espécies duvi<strong>dos</strong>as foram removi<strong>da</strong>s<br />

<strong>da</strong> lista principal e são incluí<strong>da</strong>s no Apêndice 1.<br />

Com excepção de alguns grupos (e.g. Aphidoidea),<br />

a classificação usa<strong>da</strong> para a maior parte<br />

<strong>dos</strong> grupos de artrópodes segue principalmente a<br />

lista recente <strong>da</strong>s espécies animais terrestres <strong>da</strong><br />

Europa, projecto FAUNA EUROPAEA (http://<br />

www.faunaeur.org). Os grupos taxonómicos superiores<br />

são lista<strong>dos</strong> <strong>dos</strong> mais primitivos para os mais<br />

evoluí<strong>dos</strong>, estando os grupos mais próximos em<br />

termos evolutivos coloca<strong>dos</strong> próximo. As famílias<br />

e géneros são lista<strong>da</strong>s por ordem alfabética. Os sinónimos,<br />

que incluem não apenas ver<strong>da</strong>deiros sinónimos<br />

mas igualmente erros tipográficos presentes<br />

170<br />

Explanatory notes<br />

The list of the Azorean arthropods is based on<br />

all known published literature (see a list of the<br />

published literature till 1992 in Vieira & Borges<br />

1993; Borges & Vieira 1994), as well as on<br />

some unpublished <strong>da</strong>ta. However, the depth of<br />

the bibliographic coverage varies from order to<br />

order, and we are aware that it is incomplete<br />

for some groups (e.g. Crustacea). Concerning the<br />

unpublished <strong>da</strong>ta, several sources were checked,<br />

namely the recent work performed under Project<br />

BALA “Biodiversity of the Arthropods from the<br />

Laurisilva of the Azores” (e.g. Borges et al.<br />

<strong>2005</strong>; http://www.nrel.colostate.edu/IBOY/europe_<br />

ap.html#BALA), and also Project INTERFRUTA<br />

(see http://www.angra.uac.pt/interfruta). The list<br />

includes many new records for individual islands<br />

of the Azores or for the whole archipelago, but no<br />

reference is made concerning those new findings.<br />

All information concerning taxonomic notes,<br />

new records and references to localities will be<br />

published elsewhere (Borges & Wunderlich, in<br />

prep. for Araneae; Mahnert & Borges in prep.<br />

for Pseu<strong>dos</strong>corpiones; Ilharco et al. in prep.<br />

for Hemiptera; Karsholt & Vieira in prep. for<br />

Lepidoptera; Borges et al. in prep. for all the<br />

remaining taxa).<br />

With regard to Lepidoptera our ongoing studies<br />

reveal that it will be necessary to concentrate on<br />

a more detailed revision (see Karsholt & Vieira in<br />

prep.) in order to eliminate the misidentifications,<br />

mislabelling and other errors that have occurred<br />

over the years.<br />

All species of doubtful identification were<br />

removed from the main list and are included in<br />

Appendix 1.<br />

With few exceptions (e.g. Aphidoidea), the<br />

classification used for most arthropod groups<br />

follows mainly the recent list of European terrestrial<br />

species, project FAUNA EUROPAEA (http:/<br />

/www.faunaeur.org). Higher taxa are listed in a<br />

sequence inferred to be from the less to the more<br />

derived groups, with closely related taxa placed<br />

near to one another. The families and genera are<br />

listed in alphabetical sequence. Synonyms, that


include true synonyms but also typographical<br />

errors, are presented in the index referring to the<br />

valid name.<br />

For some groups we followed other sources:<br />

Acari-Oribati<strong>da</strong> is based on the recently published<br />

list of world Acari-Oribati<strong>da</strong> (Subías 2004);<br />

and Araneae follow the “World Spider Catalog”<br />

by Norman Platnick (http://research.amnh.org/<br />

entomology/spiders/catalog/INTRO1.html).<br />

For the distribution of all species and subspecies<br />

in the nine Azorean islands we use the<br />

following abbreviations: COR – Corvo; FLO –<br />

Flores; FAI – Faial; PIC – Pico; GRA – Graciosa;<br />

SJG – São Jorge; TER – Terceira; SMG – São<br />

Miguel; SMR – Santa Maria. When no information<br />

concerning island occurrence was available<br />

only archipelago occurrence is given (AZ). In<br />

most cases it corresponds to old records, as well<br />

as to references to the Azores as found in “Fauna<br />

Europaea” with no indication to any literature<br />

supporting these findings (e.g. Crustacea; Acari –<br />

Ixodi<strong>da</strong>; Hemiptera - Diaspidi<strong>da</strong>e).<br />

The first column (D) gives the colonization<br />

status of each species as follows:<br />

END – Azorean endemic species, i.e. those<br />

that occur only in the Azores, as a result of either<br />

speciation events (neo-endemics) or extinction of<br />

the mainland populations (palaeo-endemics);<br />

MAC – Macaronesian endemic species, i.e.<br />

species only known in Macaronesia (the Azores,<br />

Madeira, the Canaries, the Cape Verde Islands);<br />

n – Native species, i.e. species which arrived<br />

by long-distance dispersal in the Azores and<br />

which are also known in other archipelagos and<br />

on continents. Most species classified as MAC are<br />

also native;<br />

i – Introduced species, are those believed to be<br />

in the archipelago as a result of human activities,<br />

some of them having a cosmopolitan distribution.<br />

Information concerning the native and introduced<br />

status of a species is given only for those<br />

species for which there is published information<br />

or information which is backed by the coordinators.<br />

171<br />

na literatura entomológica açoreana, são apresenta<strong>dos</strong><br />

no índice desta obra, estando associa<strong>dos</strong> aos<br />

nomes váli<strong>dos</strong>.<br />

Para alguns grupos foram segui<strong>da</strong>s outras fontes:<br />

Acari-Oribati<strong>da</strong>, segue-se a lista mundial <strong>dos</strong> Acari-<br />

Oribati<strong>da</strong> (Subías 2004); Araneae segue-se o “World<br />

Spider Catalog” <strong>da</strong> autoria de Norman Platnick<br />

(http://research.amnh.org/entomology/spiders/<br />

catalog/INTRO1.html).<br />

É apresenta<strong>da</strong> a distribuição <strong>da</strong>s espécies ou<br />

subespécies nas nove ilhas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, usando-se a<br />

seguinte simbologia: COR – Corvo; FLO – Flores;<br />

FAI – Faial; PIC – Pico; GRA – Graciosa; SJG –<br />

São Jorge; TER – Terceira; SMG – São Miguel;<br />

SMR – Santa Maria. Quando não se conhece a<br />

distribuição de uma espécie por ilha, apresenta-se<br />

apenas a sua indicação de presença nos <strong>Açores</strong><br />

(AZ). Na maior parte <strong>da</strong>s situações tal deve-se a<br />

registos muito antigos ou então a indicação <strong>da</strong><br />

ocorrência <strong>da</strong>s espécies no arquipélago através <strong>da</strong><br />

“Fauna Europaea”, sem indicação <strong>da</strong> literatura de<br />

suporte (e.g. Crustacea; Acari – Ixodi<strong>da</strong>; Hemiptera<br />

- Diaspidi<strong>da</strong>e).<br />

A primeira coluna (D) refere-se ao estatuto de<br />

colonização de ca<strong>da</strong> espécie:<br />

END – espécies endémicas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, i.e.<br />

aquelas espécies que ocorrem apenas nos <strong>Açores</strong><br />

em resultado de fenómenos evolutivos de especiação<br />

local (neo-endemismos) ou extinção <strong>da</strong>s<br />

populações continentais (paleo-endemismos).<br />

MAC – espécies endémicas <strong>da</strong> Macaronésia,<br />

i.e. espécies apenas conheci<strong>da</strong>s <strong>da</strong> Macaronésia<br />

(<strong>Açores</strong>, Madeira, Canárias, Cabo Verde);<br />

n – espécies nativas, i.e. espécies que chegaram<br />

aos <strong>Açores</strong> pelos seus próprios meios usando<br />

mecanismos de dispersão a longa distância, e que<br />

são conheci<strong>da</strong>s de outros arquipélagos ou zonas<br />

continentais. A maior parte <strong>dos</strong> endemismos Macaronésicos<br />

também são espécies nativas;<br />

i – espécies introduzi<strong>da</strong>s, são aquelas que chegaram<br />

aos <strong>Açores</strong> como resultado <strong>da</strong>s activi<strong>da</strong>des humanas,<br />

muitas delas de larga distribuição mundial.<br />

A informação acerca do estatuto nativo ou introduzido<br />

de ca<strong>da</strong> espécie é apenas apresentado<br />

para as espécies para as quais havia informação<br />

publica<strong>da</strong> ou se obteve informação de um especialista<br />

<strong>dos</strong> respectivos grupos taxonómicos.


Bibliografia (References)<br />

Borges, P.A.V., Aguiar, C., Amaral, J., Amorim, I.R., André, G., Arraiol, A., Baz A., Dinis, F., Enghoff, H., Gaspar, C.,<br />

Ilharco, F., Mahnert, V., Melo, C., Pereira, F., Quartau, J.A., Ribeiro, S., Ribes, J., Serrano, A.R.M., Sousa, A.B.,<br />

Strassen, R.Z., Vieira, L., Vieira, V., Vitorino, A. & Wunderlich, J. (<strong>2005</strong>) Ranking protected areas in the Azores using<br />

stan<strong>da</strong>rdized sampling of soil epigean arthropods. Biodiversity and Conservation, 14, 2029-2060.<br />

Borges, P.A.V. & Vieira, V. (1994) The entomological bibliography from the Azores. II- The taxa. Boletim do Museu<br />

Municipal do Funchal, 46, 5-75.<br />

Borges, P.A.V. & Wunderlich, J. (in prep.) Biodiversity patterns of spiders (Araneae) from the Azores.<br />

Ilharco, F.A., Pita, M.T., Borges, P.A.V., Quartau, J.A. & Ribes, J. (in prep.) Diversity of Hemiptera from the Azores with<br />

some new records.<br />

Mahnert, V. & Borges, P.A.V. (in prep.) Pseu<strong>dos</strong>corpions (Arachni<strong>da</strong>) from the Azores Islands.<br />

Subías, L.S. (2004) Listado sistemático, sinonímico y biogeográfico de los ácaros Oribáti<strong>dos</strong> (Acariformes, Oribati<strong>da</strong>) del<br />

mundo. Graellsia, 60, 3-305.<br />

Vieira, V. & Borges, P.A.V. (1993) The entomological bibliography of the Azores. I- Thematic: general (mainly<br />

biogeography), applied entomology, ecology and biospeleology. Boletim do Museu Municipal do Funchal, 45, 5-28.<br />

172


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Pseu<strong>dos</strong>corpiones<br />

Phylum Arthropo<strong>da</strong><br />

Subphylum Chelicerata<br />

Classe Arachni<strong>da</strong><br />

Subclasse Dromopo<strong>da</strong><br />

Cherneti<strong>da</strong>e<br />

Pselaphochernes scorpioides (Hermann, 1804) SMG<br />

Chthonii<strong>da</strong>e<br />

Chthonius ischnocheles (Hermann, 1804) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Chthonius machadoi Vachon, 1940 SMR<br />

Chthonius tetrachelatus (Preyssler, 1790) FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Neobisii<strong>da</strong>e<br />

Neobisium maroccanum Beier, 1930 FLO FAI PIC SJG<br />

Syarini<strong>da</strong>e<br />

END Microcreagrella caeca caeca (Simon, 1883) SMG<br />

END Pseudoblothrus oromii Mahnert, 1990 SJG<br />

END Pseudoblothrus vulcanus Mahnert, 1990 PIC TER<br />

Ordem Opiliones<br />

Phalangii<strong>da</strong>e<br />

Homalenotus coriaceus (Simon, 1879) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

Leiobunum blackwalli Meade, 1861 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Ordem Astigmata<br />

Subclasse Acari<br />

Acari<strong>da</strong>e<br />

i Acarus farris (Oudemans, 1905) TER<br />

i Acarus siro (Linnaeus, 1758) FLO FAI TER SMG<br />

i Tyroborus lini (Oudemans, 1924) FAI SJG TER<br />

i Tyrophagus palmarum Oudemans, 1924 PIC<br />

i Tyrophagus putrescentiae (Schrank, 1781) FLO FAI PIC TER SMG<br />

Chortoglyphi<strong>da</strong>e<br />

i Chortoglyphus arcuatus (Troupeau, 1879) FLO FAI PIC SMG<br />

Glycyphagi<strong>da</strong>e<br />

i Carpoglyphus lactis (Linnaeus, 1758) TER<br />

i Ctenoglyphus plumiger (C.L. Koch, 1835) SJG<br />

i Glycyphagus domesticus (De Geer, 1778) SMG<br />

i Glycyphagus ornatus Kramer, 1881 FAI SJG SMG<br />

i Glycyphagus privatus Oudemans, 1903 FAI TER SMG<br />

i Gohieria fusca (Oudemans, 1902) SMG<br />

i Lepidoglyphus destructor (Schrank, 1781) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Lardoglyphi<strong>da</strong>e<br />

i Lardoglyphus zacheri Oudemans, 1928 TER<br />

Trouessartii<strong>da</strong>e<br />

i Trouessartia trouessarti Oudemans, 1904 FAI TER SMG<br />

Tyroglyphi<strong>da</strong>e<br />

i Rhizoglyphus callae Oudemans, 1924 TER SMG<br />

Ordem Oribati<strong>da</strong><br />

Achipterii<strong>da</strong>e<br />

Achipteria acuta Berlese, 1908 SMG<br />

Achipteria coleoptrata coleoptrata (Linnaeus,<br />

FLO TER<br />

1758)<br />

Campachipteria fanzagoi (Jacot, 1929) SMG<br />

Campachipteria petiti (Travé, 1960) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

173


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END<br />

Achipterii<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Campachipteria weigmanni (Pérez-Íñigo,<br />

1987)<br />

TER SMR<br />

END Parachipetria floresiana (Pérez-Íñigo, 1992) FLO TER SMG<br />

END Parachipteria insularis (Pérez-Iñigo, 1992)<br />

Amerobelbi<strong>da</strong>e<br />

TER SMR<br />

Amerobelba decedens Berlese, 1908<br />

Autogneti<strong>da</strong>e<br />

GRA SMR<br />

Autogneta longilamellata longilamellata<br />

(Michael, 1885)<br />

Caleremaei<strong>da</strong>e<br />

FAI<br />

Caleremaeus monilipes (Michael, 1882)<br />

Camisii<strong>da</strong>e<br />

FAI<br />

Camisia horri<strong>da</strong> (Hermann, 1804) PIC<br />

Camisia segnis (Hermann, 1804) GRA<br />

END Heminothrus oromii Morell & Subías, 1991 TER SMG<br />

Heminothrus peltifer peltifer (C.L. Koch,<br />

1839)<br />

Carabodi<strong>da</strong>e<br />

FAI TER SMG SMR<br />

END<br />

Carabodes azoricus Pérez-Íñigo & Pérez-Íñigo<br />

Jr., 1996<br />

TER<br />

Carabodes labyrinthicus (Michael, 1879) FAI TER<br />

Carabodes minusculus Berlese, 1923 PIC<br />

Carabodes willmanni Bernini, 1975 TER<br />

Odontocepheus elongatus (Michael, 1879)<br />

Cephei<strong>da</strong>e<br />

TER SMG SMR<br />

Conoppia palmicincta (Michael, 1884) FAI TER SMR<br />

END<br />

Ommatocepheus parvilamellatus Pérez-Íñigo<br />

& Pérez-Íñigo Jr., 1996<br />

TER SMG<br />

END Pilocepheus azoricus Pérez-Íñigo, 1992 GRA TER SMG SMR<br />

Tritegeus bisulcatus Grandjean, 1953<br />

Ceratozeti<strong>da</strong>e<br />

SJG TER<br />

Ceratozetes simulator Pérez-Íñigo, 1970 TER SMG SMR<br />

END<br />

Melanozetes azoricus azoricus Weigmann,<br />

1976<br />

FAI TER SMG<br />

END<br />

Melanozetes azoricus floresianus Pérez-Íñigo,<br />

1992<br />

FLO<br />

END<br />

Melanozetes azoricus sanctaemariae Pérez-<br />

Íñigo, 1992<br />

TER SMG SMR<br />

Viracochiella incisella incisella (Kramer,<br />

1897)<br />

Chamobati<strong>da</strong>e<br />

FAI<br />

Chamobates schuetzi (Oudemans, 1902)<br />

Damaei<strong>da</strong>e<br />

FAI<br />

Damaeus onustus C.L. Koch, 1841 SMG<br />

END Damaeus pomboi Pérez-Íñigo, 1992 SJG TER SMG SMR<br />

Metabelbella interlamellaris Pérez-Íñigo,<br />

1987<br />

SMR<br />

Para<strong>da</strong>maeus clavipes (Hermann, 1804)<br />

Euphthiracari<strong>da</strong>e<br />

GRA TER<br />

Euphthiracarus cribrarius (Berlese, 1904) TER<br />

END Euphthiracarus excultus Pérez-Íñigo, 1987<br />

Galumni<strong>da</strong>e<br />

SMR<br />

Acrogalumna longipluma longipluma (Berlese,<br />

1904)<br />

FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Galumna azoreana Pérez-Íñigo, 1992 FLO GRA TER<br />

Galumna elimata elimata (C.L. Koch, 1841) PIC TER SMG SMR<br />

Galumna gibbula Grandjean, 1956 PIC SMG?<br />

Galumna rasilis Pérez-Íñigo, 1987 TER SMG SMR<br />

Galumna tarsipennata Oudemans, 1913 FAI TER SMR<br />

Pergalumna myrmophila (Berlese, 1914) SMG<br />

Pergalumna nervosa punctata (Mihelcic,<br />

1957)<br />

TER<br />

Vaghia simplex Travé, 1957 SMG<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

174


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Gustavii<strong>da</strong>e<br />

Gustavia oceanica Pérez-Íñigo, 1987<br />

Haplozeti<strong>da</strong>e<br />

SMR<br />

Trachyoribates ovulum ovulum Berlese, 1908<br />

Hermannielli<strong>da</strong>e<br />

AZ<br />

Hermanniella granulata (Nicolet, 1855) GRA TER<br />

END Hermanniella incondita Pérez-Íñigo, 1987<br />

Hermannii<strong>da</strong>e<br />

FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

END Hermannia evidens Pérez-Íñigo, 1992 SMR<br />

Hermannia no<strong>dos</strong>a Michael, 1888 TER<br />

END Hermannia woasi Pérez-Íñigo, 1992<br />

Heterozeti<strong>da</strong>e<br />

FLO<br />

Euzetes globulus (Nicolet, 1855)<br />

Humerobati<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Humerobates pomboi Pérez-Íñigo, 1992 FLO GRA TER SMG<br />

Humerobates rostrolamellatus gua<strong>da</strong>rramicus<br />

PIC<br />

Pérez-Íñigo, 1972<br />

Hypochthonii<strong>da</strong>e<br />

Hypochthonius rufulus rufulus C.L. Koch,<br />

1836<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

175<br />

FAI SMG<br />

Liacari<strong>da</strong>e<br />

Liacarus acutus Pschorn-Walcher, 1951 SMG<br />

END Liacarus angustatus (Weigmann, 1976) FAI PIC TER SMG SMR<br />

Liacarus madeirensis Willmann, 1939 SMG SMR<br />

Liacarus mucronatus Willmann, 1939 FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Liacarus splendens (Coggi, 1898)<br />

Liebstadii<strong>da</strong>e<br />

GRA SJG TER SMG SMR<br />

Areozetes altimontanus Hammer, 1961 GRA SMG<br />

Liebstadia gallardoi (Morell, 1987)<br />

Machuelli<strong>da</strong>e<br />

PIC<br />

Machuella ventrisetosa bilineata Weigmann,<br />

FAI PIC<br />

1976<br />

Metrioppii<strong>da</strong>e<br />

Ceratoppia quadridentata (Haller, 1882) SMG<br />

Microzeti<strong>da</strong>e<br />

Berlesezetes ornatissimus ornatissimus<br />

AZ<br />

(Brelese, 1913)<br />

Nanhermannii<strong>da</strong>e<br />

Nanhermannia dorsalis (Banks, 1896) TER<br />

Nanhermannia nana (Nicolet, 1855)<br />

Nothri<strong>da</strong>e<br />

PIC GRA SJG TER<br />

Nothrus anauniensis Canestrini & Fanzago,<br />

FAI TER<br />

1876<br />

END Nothrus palustris azorensis Pérez-Íñigo, 1992 FLO GRA TER SMG SMR<br />

Nothrus palustris palustris C.L. Koch, 1839 TER SMR<br />

Nothrus silvestris silvestris Nicolet, 1855<br />

Oppii<strong>da</strong>e<br />

PIC SMR<br />

Lauroppia fallax (Paoli, 1908) AZ<br />

Microppia minus minus (Paoli, 1908) TER SMG<br />

Moritzoppia unicarinata unicarinata (Paoli,<br />

FAI<br />

1908)<br />

Multioppia wilsoni laniseta Moritz, 1966 SMG<br />

Oppiella nova (Oudemans, 1902) FAI<br />

Ramusella clavipectinata (Michael, 1885)<br />

Oribatelli<strong>da</strong>e<br />

AZ<br />

Oribatella quadricornuta (Michael, 1884)<br />

Oribatuli<strong>da</strong>e<br />

SJG<br />

Dometorina plantivaga plantivaga (Berlese,<br />

PIC<br />

1896)<br />

Lucoppia burrowsi (Michael, 1890) SMR<br />

Oribatula glabra (Michael, 1890) FAI SMG<br />

Oribatula undulata Berlese, 1916 TER SMG<br />

Oribatula tibialis tibialis (Nicolet, 1855) SMR<br />

Phauloppia lucorum (C.L. Koch, 1841) TER


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END<br />

END<br />

END<br />

Oribotritii<strong>da</strong>e<br />

Oribotritia berlesei (Michael, 1898)<br />

Oribelli<strong>da</strong>e<br />

FLO PIC GRA TER SMG SMR<br />

Pantelozetes paolii (Oudemans, 1913)<br />

Phenopelopi<strong>da</strong>e<br />

FAI<br />

Eupelops acromios acromios (Hermann, 1804) FAI GRA TER SMG SMR<br />

Eupelops occultus (C.L. Koch, 1836) TER SMG<br />

Peloptulus borgesi Pérez-Íñigo & Pérez-Íñigo<br />

Jr., 1996<br />

Phthiracari<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

Atropacarus striculus insularis (Weigmann,<br />

1976)<br />

FAI<br />

Hoplophthiracarus maritimus (Pérez-Íñigo &<br />

SMG<br />

Pérez-Íñigo Jr., 1996)<br />

Phthiracarus affinis (Hull, 1814) TER SMG<br />

Phthiracarus anonymus Grandjean, 1933 TER<br />

END Phthiracarus atlanticus (Pérez-Íñigo, 1987) TER SMR<br />

END<br />

Phthiracarus falciformis Morell & Subías,<br />

1991<br />

TER<br />

Phthiracarus longulus (C.L. Koch, 1841) TER SMG<br />

Phthiracarus montanus (Pérez-Íñigo, 1969) TER<br />

Phthiracarus nitens (Nicolet, 1855) AZ<br />

Phthiracarus piger (Scopoli, 1763) FLO FAI PIC GRA SMG SMR<br />

END<br />

Steganacarus hirsutus azorensis Pérez-Íñigo,<br />

1992<br />

GRA TER SMG SMR<br />

END<br />

Steganacarus insulanus Pérez-Íñigo & Pérez-<br />

Íñigo, 1996<br />

Punctoribati<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

END Mycobates tridentatus Weigmann, 1976 FAI SMG<br />

Punctoribates punctum (C.L. Koch, 1839)<br />

Quadroppii<strong>da</strong>e<br />

FAI<br />

Quadroppia quadricarinata (Michael, 1885)<br />

Scheloribati<strong>da</strong>e<br />

FAI<br />

Scheloribates laevigatus (C.L. Koch, 1836) FLO PIC TER SMG<br />

Scheloribates pallidulus (C.L. Kock, 1841) FAI TER<br />

Topobates alvaradoi (Pérez-Íñigo, 1969)<br />

Scutovertici<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

Scutovertex sculptus Michael, 1879<br />

Suctobelbi<strong>da</strong>e<br />

TER<br />

Suctobelbella hamata Moritz, 1970 FAI<br />

Suctobelbella nasalis (Forsslund, 1941)<br />

Tectocephei<strong>da</strong>e<br />

FAI<br />

Tectocepheus cuspidentatus Knülle, 1954<br />

Xenilli<strong>da</strong>e<br />

FAI PIC<br />

MAC<br />

Xenillus discrepans azorensis Pérez-Íñigo,<br />

1987<br />

FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

Xenillus discrepans discrepans Grandjean,<br />

1936<br />

TER SMG<br />

Ordem Prostigmata<br />

Cheyleti<strong>da</strong>e<br />

i Cheletomorpha lepidopterorum (Schaw, 1794) FAI TER SMG<br />

i Cheyletus eruditus Schrank, 1781 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

i Cheyletus malaccensis (Oudemans, 1903) FAI PIC TER SMG<br />

i Eucheyletia flabellifera (Michael, 1878) TER<br />

i Hemicheyletia wellsi (Baker, 1949) FAI<br />

Eriophyi<strong>da</strong>e<br />

i Aceria sheldoni (Ewing, 1937) TER<br />

i Calacarus carinatus (Green, 1890) SMG<br />

Erythraei<strong>da</strong>e<br />

Leptus killingtoni Turk, 1945 PIC<br />

Tarsonemi<strong>da</strong>e<br />

i Fungitarsonemus peregrinus (Beer, 1954) TER<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

176


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Tarsonemi<strong>da</strong>e (cont.)<br />

i Polyphagotarsonemus latus (Banks, 1904) SMG<br />

Tenuipalpi<strong>da</strong>e<br />

i Brevipalpus obovatus Donnadieu, 1875 TER SMG<br />

i Brevipalpus phoenicis (Geijskes, 1939) FAI PIC SJG TER SMG<br />

Tetranychi<strong>da</strong>e<br />

i Panonychus citri (McGregor, 1916) FAI PIC TER SMG<br />

i Panonychus ulmi (C.L. Koch, 1836) PIC TER<br />

i Tetranychus ludeni Zacher, 1913 FAI PIC SMG<br />

i Tetranychus urticae C.L. Koch, 1836 FAI SJG? TER SMG<br />

Tydei<strong>da</strong>e<br />

i Tydeus californicus (Banks, 1904) TER<br />

Ordem Ixodi<strong>da</strong><br />

i<br />

Amblyommi<strong>da</strong>e<br />

Boophilus annulatus (Say, 1821) AZ<br />

i Dermacentor marginatus (Sulzer, 1776) AZ<br />

i<br />

Haemaphysalis punctata Canestrini & Fanzago,<br />

1878<br />

AZ<br />

i Hyalomma lusitanicum C.L. Koch, 1844 AZ<br />

i<br />

Hyalomma marginatum marginatum C.L.<br />

Koch, 1844<br />

AZ<br />

i<br />

Rhipicephalus bursa Canestrini & Fanzago,<br />

1878<br />

i Rhipicephalus sanguineus (Latreille, 1806) AZ<br />

i<br />

Rhipicephalus turanicus Pomerantsev, Matikashvily<br />

& Lototsky, 1940<br />

Argasi<strong>da</strong>e<br />

AZ<br />

i Alectorobius erraticus (Lucas, 1849)<br />

Ixodi<strong>da</strong>e<br />

AZ<br />

i Ixodes ricinus (Linnaeus, 1758) AZ<br />

i Pholeoixodes hexagonus (Leach, 1815) AZ<br />

Ordem Mesostigmata<br />

i<br />

Ameroseii<strong>da</strong>e<br />

Ameroseius plumea (Oudemans, 1930) FAI SMG<br />

i Ameroseius plumigerus (Oudemans, 1930)<br />

Asci<strong>da</strong>e<br />

SJG SMG<br />

i Blattisocius dentriticus (Berlese, 1918) FAI PIC TER SMG<br />

i Blattisocius tarsalis (Berlese, 1918) AZ<br />

i Melichares agilis Hering, 1838<br />

Laelapi<strong>da</strong>e<br />

TER<br />

i Androlaelaps casalis (Berlese, 1887) FAI SMG<br />

i Geolaelaps aculeifer (Canestrini, 1883)<br />

Macrocheli<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

i<br />

Macrocheles muscaedomesticae (Scopoli,<br />

SMG<br />

1772)<br />

i Macrocheles subbadius (Berlese, 1904) SMG<br />

Otopheidomeni<strong>da</strong>e<br />

Dicrocheles phalaenodectes (Treat, 1954) FLO<br />

Phytoseii<strong>da</strong>e<br />

i Amblyseius andersoni (Chant, 1957) SMG<br />

i Amblyseius californicus (McGregor, 1954) TER SMG<br />

i Amblyseius degenerans (Berlese, 1889) FAI SMG<br />

i Amblyseius graminis Chant, 1956 FAI<br />

i Amblyseius herbicolus (Chant, 1959) FAI PIC TER SMG<br />

i Amblyseius stipulatus Athias-Henriot, 1960 FAI SMG<br />

i Amblyseius umbraticus (Chant, 1956) FAI<br />

i Anthoseius rhenanus (Oudemans, 1905) PIC<br />

i Dubininellus macropilis (Banks, 1909) FAI<br />

i Phytoseiulus persimilis Athias-Henriot, 1957 SMG<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

177<br />

TER


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Phytoseii<strong>da</strong>e (cont.)<br />

i Proprioseiopsis eudentatus Karg, 1989 PIC<br />

i Typhlodromus phialatus Athias-Henriot, 1960 SMG<br />

Trematuri<strong>da</strong>e<br />

i Trichouropo<strong>da</strong> simpla (Fox, 1948) SMG<br />

Varroi<strong>da</strong>e<br />

i Varroa destructor Anderson & Trueman, 2000 FLO PIC<br />

Ordem Araneae<br />

Subclasse Micrura<br />

Ageleni<strong>da</strong>e<br />

i Lycosoides coarctata (Dufour, 1831) FLO PIC TER SMG SMR<br />

i Tegenaria domestica (Clerck, 1757) FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Tegenaria pagana C.L. Koch, 1840 FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

i Tegenaria parietina (Fourcroy, 1785) FLO PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Textrix cau<strong>da</strong>ta C.L. Koch, 1872 FAI<br />

Anyphaeni<strong>da</strong>e<br />

i Anyphaena accentuata (Walckenaer, 1802) SMG<br />

Aranei<strong>da</strong>e<br />

i Agalenatea redii (Scopoli, 1763) SMG SMR<br />

i Araneus angulatus Clerck, 1757 PIC? SMG SMR<br />

i Argiope bruennichi (Scopoli, 1772) COR FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Gibbaranea occidentalis Wunderlich, 1989 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Mangora acalypha (Walckenaer, 1802) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Neoscona crucifera (Lucas, 1839) FLO? FAI? TER SMR<br />

i Zygiella x-notata (Clerck, 1757) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Clubioni<strong>da</strong>e<br />

i Cheiracanthium erraticum (Walckenaer, 1802) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

END Cheiracanthium floresense Wunderlich n. sp. FLO<br />

END Cheiracanthium jorgeense Wunderlich n. sp. SJG<br />

i Cheiracanthium mildei C.L. Koch, 1864 FLO SMG<br />

MAC Clubiona decora Blackwall, 1859 FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Clubiona genevensis C.L. Koch, 1866 PIC<br />

i Clubiona terrestris Westring, 1851 FLO FAI TER SMG SMR<br />

Corinni<strong>da</strong>e<br />

MAC Trachelas macrochelis Wunderlich, 1992 SMG<br />

Dictyni<strong>da</strong>e<br />

i Argenna luci<strong>da</strong> (Simon, 1874) TER<br />

END Dictyna acoreensis (Wunderlich, 1992) FLO FAI PIC GRA SJG TER<br />

MAC Lathys dentichelis (Simon, 1883) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Nigma puella (Simon, 1870) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Dysderi<strong>da</strong>e<br />

i Dysdera crocata C.L. Koch, 1838 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Filistati<strong>da</strong>e<br />

i Filistata insidiatrix (Forskäl, 1775) SMG<br />

i Pritha nana (Simon, 1868) GRA TER SMG<br />

Gnaphosi<strong>da</strong>e<br />

i Drassodes lapi<strong>dos</strong>us (Walckenaer, 1802) FAI TER<br />

i Haplodrassus signifer (C.L. Koch, 1839) FLO TER<br />

i Leptodrassus albidus Simon, 1914 SMR<br />

i Micaria pallipes (Lucas, 1846) SMR<br />

i Scotophaeus blackwalli (Thorell, 1871) SMG<br />

i Trachyzelotes lyonneti (Audouin, 1826) GRA SMG SMR<br />

i Zelotes aeneus (Simon, 1878) SMR<br />

i Zelotes longipes (C.L. Koch, 1866) SMG<br />

i Zelotes tenuis (C.L. Koch, 1866) SMR<br />

Linyphii<strong>da</strong>e<br />

END Acorigone acoreensis (Wunderlich, 1992) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

END Acorigone zebraneus Wunderlich n. sp. SJG<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

178


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Linyphii<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Agyneta decora (O. P.-Cambridge, 1871) FLO SJG TER<br />

END Agyneta depigmentata Wunderlich n. sp. FLO<br />

END Agyneta rugosa Wunderlich, 1992 FAI SMG<br />

n Entelecara schmitzi Kulczynski, 1905 TER SMG SMR<br />

i Eperigone bryantae Ivie & Barrows, 1935 PIC SJG TER SMG<br />

i Eperigone fradeorum (Berland, 1932) FAI TER SMG SMR<br />

i Eperigone trilobata (Emerton, 1882) SJG TER SMG<br />

i Erigone atra (Blackwall, 1833) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

i Erigone autumnalis Emerton, 1882 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Erigone dentipalpis (Wider, 1834) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Erigone promiscua (O. P.-Cambridge, 1872) SMG<br />

END Lepthyphantes acoreensis Wunderlich, 1992 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Lessertia dentichelis (Simon, 1884) SMG<br />

i Meioneta fuscipalpis (C.L. Koch, 1836) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Meioneta rurestris (C.L. Koch, 1836) SMG<br />

i<br />

Microctenonyx subitaneus (O. P.-Cambridge,<br />

1875)<br />

PIC GRA SMG SMR<br />

MAC Microlinyphia johnsoni (Blackwall, 1859) FAI PIC SJG TER SMG<br />

i Microneta viaria (Blackwall, 1841) SMG<br />

END Minicia floresensis Wunderlich, 1992 FLO PIC SJG TER SMG<br />

i Neriene clathrata (Sundevall, 1830) TER<br />

i Oedothorax fuscus (Blackwall, 1834) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Ostearius melanopygius (O. P.-Cambridge,<br />

1879)<br />

FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

MAC Palliduphantes schmitzi (Kulczynski, 1899) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Parapelecopsis nemoraloides<br />

(O. P.-Cambridge, 1884)<br />

PIC TER SMG<br />

i Pelecopsis parallela (Wider, 1834) FAI PIC SJG TER<br />

END Porrhomma borgesi Wunderlich n. sp. PIC TER SMG<br />

i Prinerigone vagans (Audouin, 1826) FLO PIC TER SMG SMR<br />

END Savigniorrhipis acoreensis Wunderlich, 1992 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

MAC Tenuiphantes miguelensis (Wunderlich, 1992) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Tenuiphantes tenuis (Blackwall, 1852) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Turinyphia cavernicola Wunderlich n. sp. TER<br />

END Typhochrestus acoreensis Wunderlich, 1992 TER<br />

END Walckenaeria grandis (Wunderlich, 1992) FLO PIC SJG TER<br />

i<br />

Walckenaeria unicornis (O. P.-Cambridge,<br />

PIC<br />

1861)<br />

Lycosi<strong>da</strong>e<br />

i Arctosa perita (Latreille, 1798) FAI TER SMG<br />

END Par<strong>dos</strong>a acoreensis Simon, 1883 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Mimeti<strong>da</strong>e<br />

i Ero aphana (Walckenaer, 1802) TER<br />

i Ero flammeola Simon, 1881 COR FLO FAI PIC GRA SMG<br />

i Ero furcata (Villers, 1789) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Nestici<strong>da</strong>e<br />

i Eidmannella palli<strong>da</strong> (Emerton, 1875) PIC TER SMG SMR<br />

Oecobii<strong>da</strong>e<br />

i Oecobius navus Blackwall, 1859 FAI PIC TER SMG SMR<br />

i Oecobius similis Kulczynski, 1909 COR FLO GRA SMG SMR<br />

Oonopi<strong>da</strong>e<br />

i Oonops domesticus De Dalmas, 1916 FLO FAI GRA TER SMG<br />

END Orchestina furcillata Wunderlich n. sp. SMG<br />

Pholci<strong>da</strong>e<br />

i Pholcus phalangioides (Fuesslin, 1755) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Pisauri<strong>da</strong>e<br />

END Pisaura acoreensis Wunderlich, 1992 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Saltici<strong>da</strong>e<br />

MAC Bianor wunderlichi Logunov, 2001 TER<br />

i Chalcoscirtus infimus (Simon, 1868) PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Heliophanus kochi Simon, 1868 PIC TER SMR<br />

n Macaroeris cata (Blackwall, 1867) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

179


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Saltici<strong>da</strong>e (cont.)<br />

MAC Macaroeris diligens (Blackwall, 1867) TER<br />

i Menemerus semilimbatus (Hahn, 1829) SMG SMR<br />

END Neon acoreensis Wunderlich n. sp. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Pseudeuophrys vafra (Blackwall, 1867) FLO PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Salticus mutabilis Lucas, 1846 FLO FAI GRA SJG TER SMG<br />

i Synageles venator (Lucas, 1836) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Scytodi<strong>da</strong>e<br />

i Scytodes thoracica (Latreille, 1802) SMG<br />

Segestrii<strong>da</strong>e<br />

i Segestria florentina (Rossi, 1790) COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

Sicarii<strong>da</strong>e<br />

i Loxosceles rufescens (Dufour, 1820) SMG<br />

Tetragnathi<strong>da</strong>e<br />

i Metellina merianae (Scopoli, 1763) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Pachygnatha degeeri (Sundevall, 1830) TER<br />

END Sancus acoreensis (Wunderlich, 1992) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Tetragnatha extensa (Linnaeus, 1758) COR FLO TER SMG SMR<br />

Theridii<strong>da</strong>e<br />

i Achaearanea acoreensis (Berland, 1932) COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

i Achaearanea simulans (Thorell, 1875) FLO FAI GRA TER<br />

i Achaearanea tepi<strong>da</strong>riorum (C.L. Koch, 1841) COR FLO PIC? SJG SMG<br />

i Argyrodes rostratus (Simon, 1873) SMG<br />

i Argyrodes nasicus (Simon, 1873) FLO PIC GRA TER SMG<br />

i Enoplognatha mandibularis (Lucas, 1846) FLO TER SMG<br />

END Lasaeola oceanica Simon, 1833 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Neottiura bimaculata (Linnaeus, 1767) PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Nesticodes rufipes Lucas, 1846 SMG SMR<br />

END Rugathodes acoreensis Wunderlich, 1992 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Rugathodes pico (Merrett & Ashmole, 1989) FAI PIC<br />

i Steato<strong>da</strong> grossa (C.L. Koch, 1838) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Steato<strong>da</strong> nobilis (Thorell, 1875) FAI PIC TER SMG SMR<br />

i Theridion hannoniae Denis, 1944 SMR<br />

MAC Theridion musivivum Schmidt, 1956 COR FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

Thomisi<strong>da</strong>e<br />

n Xysticus cor Canestrini, 1873 COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Xysticus cribratus Simon, 1885 TER<br />

i Xysticus nubilus Simon, 1875 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Zo<strong>da</strong>rii<strong>da</strong>e<br />

i Zo<strong>da</strong>rion atlanticum Pekár & Car<strong>dos</strong>o, <strong>2005</strong> FAI PIC GRA SMG<br />

Ordem Diplostraca<br />

Eurycerci<strong>da</strong>e<br />

Alona affinis (Leydig, 1860) AZ<br />

Alona azorica Frenzel & Alonso, 1988 AZ<br />

Alona costata Sars, 1862 AZ<br />

Alonella nana (Baird, 1843) AZ<br />

Chydorus sphaericus (O. F. Müller, 1776) AZ<br />

Graptoleberis testudinaria (Fischer, 1848) AZ<br />

Leydigia acanthocercoides (Fischer, 1854) AZ<br />

Leptodori<strong>da</strong>e<br />

Leptodora kindtii (Focke, 1844) AZ<br />

Sidi<strong>da</strong>e<br />

Diaphanosoma brachyurum (Liévin, 1848) AZ<br />

Ordem Cladocera<br />

Daphnii<strong>da</strong>e<br />

Simocephalus exspinosus (C.L. Koch, 1841) AZ<br />

Subphylum Crustacea<br />

Classe Branchiopo<strong>da</strong><br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

180


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Macrothrici<strong>da</strong>e<br />

Streblocerus serricau<strong>da</strong>tus (Fischer, 1849) AZ<br />

Ordem Decapo<strong>da</strong><br />

Cambari<strong>da</strong>e<br />

i Procambarus clarkii (Girard, 1852) AZ<br />

Ordem Amphipo<strong>da</strong><br />

Classe Malacostraca<br />

END<br />

Gammari<strong>da</strong>e<br />

Pseudoniphargus brevipedunculatus Stock,<br />

1980<br />

AZ<br />

END Sarothrogammarus guernei (Chevreux, 1889)<br />

Talitri<strong>da</strong>e<br />

FAI<br />

Hyale perieri (Lucas, 1846) FAI SMR<br />

Hyale schmidtii (Heller, 1866) SMR<br />

Hyale stebbingi Chevreux, 1888 SMR<br />

END Macarorchiestia martini Stock, 1989 TER<br />

END Orchestia chevreuxi De Guerne, 1887 COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

Orchestia gammarellus (Pallas, 1766) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

Orchestia mediterranea Costa, 1853 FAI TER<br />

Orchestia platensis Kroyer, 1845 FLO PIC SMG SMR<br />

Talitroides alluaudi (Chevreux, 1901) SMG<br />

Talitroides topitotum (Burt, 1934) FAI PIC GRA SJG SMG<br />

Talitrus pacificus Hurley, 1955 FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

Talitrus saltator (Montagu, 1808) FAI TER SMG<br />

Ordem Isopo<strong>da</strong><br />

Armadillidii<strong>da</strong>e<br />

Armadillidium album Dollfus, 1887 FAI PIC?<br />

END<br />

Armadillidium amicorum Rodriguez & Vincente,<br />

1993<br />

SMG<br />

Armadillidium assimile Budde-Lund, 1879 SMG<br />

Armadillidium tigris Budde-Lund, 1885 AZ<br />

Armadillidium vulgare (Latreille, 1804) FAI PIC GRA TER SMG<br />

Eluma purpurascens Budde-Lund, 1885<br />

Halophiloscii<strong>da</strong>e<br />

COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

Halophiloscia couchii (Kinahan, 1858) FLO FAI GRA TER SMG SMR<br />

END Halophiloscia guernei (Dollfus, 1887)<br />

Janiri<strong>da</strong>e<br />

COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

END Jaera guernei Dollfus, 1889 FLO<br />

END Jaera insulana Veuille, 1977 FLO<br />

END Jaera nordmanni Rathke, 1837 FLO TER SMG SMR<br />

END Jaera vulcana Veuille, 1982<br />

Ligii<strong>da</strong>e<br />

FLO TER SMG<br />

Ligia italica Fabricius, 1798<br />

Onisci<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI TER SMG SMR<br />

Oniscus asellus Linnaeus, 1758<br />

Platyarthri<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Platyarthrus schoebli Budde-Lund, 1879 SMR<br />

Trichorhina tomentosa (Budde-Lund, 1893)<br />

Porcellioni<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

Acaeroplastes melanurus (Budde-Lund, 1885) SMG<br />

Agabiformius lentus (Budde-Lund, 1885) SMG<br />

Leptotrichus panzeri (Audouin, 1826) SMG<br />

Porcellio dilatatus Brandt, 1833 FAI PIC SMG<br />

Porcellio laevis Latreille, 1804 FAI PIC SMG<br />

Porcellio laevissimus Dollfus, 1898 FLO FAI PIC<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

181


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Porcellioni<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Porcellio scaber Latreille, 1804 SMG<br />

END Porcellionides barroisi (Dollfus, 1889) SMG<br />

Porcellionides pruinosus (Brandt, 1833) FLO FAI PIC<br />

Porcellionides sexfasciatus (C.L. Koch, 1847) FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

Proporcellio lamellatus (Uljanin, 1875) FAI PIC SMG SMR<br />

Scyphaci<strong>da</strong>e<br />

Armadilloniscus candidus Budde-Lund, 1885 SMG<br />

Armadilloniscus ellipticus (Harger, 1878) AZ<br />

Armadilloniscus littoralis (Budde-Lund, 1885) FAI PIC TER SMR<br />

Stylonisci<strong>da</strong>e<br />

Cordioniscus stebbingi (Patience, 1907) SMG<br />

Trichonisci<strong>da</strong>e<br />

Androniscus dentiger Verhoeff, 1908 FAI SMG<br />

Haplophthalmus <strong>da</strong>nicus Budde-Lund, 1885 FAI SMG<br />

Haplophthalmus mengei (Zad<strong>da</strong>ch, 1844) TER SMG<br />

MAC Miktoniscus chavesi (Dollfus, 1889) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

Trichoniscus provisorius Racovitza, 1908 AZ<br />

Trichoniscus pusillus Brandt, 1833 FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

Trichoniscus pygmaeus Sars, 1899 FAI PIC TER SMG SMR<br />

Tyli<strong>da</strong>e<br />

Tylos latreillei Audouin, 1825 FAI GRA<br />

Ordem Podocopi<strong>da</strong><br />

Candoni<strong>da</strong>e<br />

Cyclocypris ovum (Jurine, 1820) AZ<br />

Pseudocandona stagnalis (Sars, 1890) AZ<br />

Cypridi<strong>da</strong>e<br />

Bradleycypris obliqua (Brady, 1868) AZ<br />

Cypridopsis lusatica Schafer, 1943 AZ<br />

Cypridopsis vidua (O. F. Müller, 1776) AZ<br />

Cypris bispinosa Lucas, 1849 AZ<br />

Eucypris virens (Jurine, 1820) AZ<br />

Herpetocypris chevreuxi (Sars, 1896) AZ<br />

Herpetocypris reptans reptans (Baird, 1835) AZ<br />

Heterocypris incongruens (Ramdohr, 1808) AZ<br />

Heterocypris salina (Brady, 1868) AZ<br />

Potamocypris arcuata (Sars, 1903) AZ<br />

Potamocypris villosa (Jurine, 1820) AZ<br />

Sarscypridopsis aculeata (Costa, 1847) AZ<br />

Ordem Arguloidea<br />

Arguli<strong>da</strong>e<br />

Argulus foliaceus (Linnaeus, 1758) AZ<br />

Ordem Calanoi<strong>da</strong><br />

Acartii<strong>da</strong>e<br />

Acartia macropus Cleve, 1901 AZ<br />

Diaptomi<strong>da</strong>e<br />

Arctodiaptomus wierzejski (Richard, 1888) AZ<br />

Temori<strong>da</strong>e<br />

Eurytemora affinis (Poppe, 1880) AZ<br />

Classe Ostraco<strong>da</strong><br />

Classe Maxillopo<strong>da</strong><br />

Subclasse Branchiura<br />

Subclasse Copepo<strong>da</strong><br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

182


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END<br />

END<br />

Ordem Harpacticoi<strong>da</strong><br />

Ameiri<strong>da</strong>e<br />

Nitokra lacustris lacustris (Schmankevitch,<br />

1875)<br />

AZ<br />

Canthocampti<strong>da</strong>e<br />

Bryocamptus minutus (Claus, 1863) AZ<br />

Epactophanes richardi Mrazek, 1893 AZ<br />

Harpactici<strong>da</strong>e<br />

Tigriopus fulvus (Fischer, 1860) AZ<br />

Phyllognathopodi<strong>da</strong>e<br />

Phyllognathopus viguieri (Maupas, 1892) AZ<br />

Ordem Cyclopoi<strong>da</strong><br />

Cyclopi<strong>da</strong>e<br />

Acanthocyclops vernalis (Fischer, 1853) AZ<br />

Eucyclops agiloides azorensis Defaye &<br />

Dussart, 1991<br />

AZ<br />

Eucyclops serrulatus serrulatus (Fischer,<br />

1851)<br />

AZ<br />

Macrocyclops albidus albidus (Jurine, 1820) AZ<br />

Megacyclops viridis viridis (Jurine, 1820) AZ<br />

Metacyclops mendocinus insulensis Defaye &<br />

Dussart, 1991<br />

AZ<br />

Metacyclops minutus (Claus, 1863) AZ<br />

Paracyclops chiltoni (Thomson, 1882) AZ<br />

Paracyclops imminutus Kiefer, 1929 AZ<br />

Speocyclops demetiensis demetiensis<br />

(Scourfield, 1932)<br />

AZ<br />

Tropocyclops prasinus (Fischer, 1860) AZ<br />

Ordem Symphyla<br />

Subphylum Miriapo<strong>da</strong><br />

Classe Symphyla<br />

Scolopendrelli<strong>da</strong>e<br />

Scolopendrellopsis subnu<strong>da</strong> (Hansen, 1903) FLO SMR<br />

Symphylella vulgaris (Hansen, 1903) PIC SMR<br />

Scutigerelli<strong>da</strong>e<br />

Scutigerella immaculata (Newport, 1845) COR FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

Ordem Tetramerocerata<br />

Classe Pauropo<strong>da</strong><br />

Pauropi<strong>da</strong>e<br />

Allopauropus ramosus Scheller, 1962 FLO<br />

Ordem Polydesmi<strong>da</strong><br />

Classe Diplopo<strong>da</strong><br />

Paradoxosomati<strong>da</strong>e<br />

i Oxidus gracilis (C.L. Koch, 1847) FLO FAI TER SMG SMR<br />

Polydesmi<strong>da</strong>e<br />

i Brachydesmus proximus Latzel, 1889 FAI TER SMG<br />

i Brachydesmus superus Latzel, 1884 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

n Polydesmus angustus Latzel, 1884 SMG<br />

i Polydesmus coriaceus Porat, 1871 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

END Polydesmus ribeiraensis Demange, 1970 SMG<br />

n Polyxenus lagurus (Linnaeus, 1758) PIC<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

183


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Polydesmi<strong>da</strong>e (cont.)<br />

n Propolydesmus laevidentatus (Loksa, 1967) FLO FAI PIC TER<br />

i Propolydesmus miguelinus (Attems, 1908) SMG<br />

Ordem Juli<strong>da</strong><br />

Blaniuli<strong>da</strong>e<br />

i Blaniulus guttulatus (Fabricius, 1798) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Choneiulus palmatus (Nemec, 1895) FLO PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Nopoiulus kochii (Gervais, 1847) SMG SMR<br />

i Proteroiulus fuscus (Am Stein, 1857) FLO FAI TER SMG SMR<br />

Juli<strong>da</strong>e<br />

i Brachyiulus lusitanus Verhoeff, 1898 SMG<br />

i Brachyiulus pusillus (Leach, 1814) FLO FAI TER SMG SMR<br />

i Cylindroiulus britannicus (Verhoeff, 1891) PIC SJG SMG SMR<br />

END Cylindroiulus <strong>da</strong>hli Demange, 1970 SMG<br />

i Cylindroiulus latestriatus (Curtis, 1845) FLO FAI SMG SMR<br />

i Cylindroiulus madeirae Attems, 1937 SMG<br />

i Cylindroiulus propinquus (Porat, 1870) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Ommatoiulus moreletii (Lucas, 1860) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Chordeumati<strong>da</strong><br />

Haplobainosomati<strong>da</strong>e<br />

i Haplobainosoma lusitanum Verhoeff, 1900 FAI PIC TER SMR<br />

Ordem Scutigeromorpha<br />

Classe Chilopo<strong>da</strong><br />

Scutigeri<strong>da</strong>e<br />

i Scutigera coleoptrata (Linnaeus, 1758) FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

Ordem Lithobiomorpha<br />

i<br />

Lithobii<strong>da</strong>e<br />

Lithobius lusitanus lusitanus Verhoeff, 1925 COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

END<br />

Lithobius melanops borgei Eason & Ashmole,<br />

1992<br />

PIC TER SMG<br />

END<br />

Lithobius obscurus azoreae Eason & Ashmole,<br />

1992<br />

FAI PIC TER<br />

END<br />

Lithobius obscurus mediocris Eason & Ashmole,<br />

1992<br />

TER<br />

n Lithobius pilicornis pilicornis Newport, 1844<br />

Henicopi<strong>da</strong>e<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Lamyctes emarginatus (Newport, 1844) COR? FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

Ordem Scolopendromorpha<br />

Cryptopi<strong>da</strong>e<br />

n Cryptops hortensis (Donovan, 1810) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Ordem Geophilomorpha<br />

Geophili<strong>da</strong>e<br />

Geophilus carpophagus Leach, 1815 AZ<br />

n<br />

Geophilus truncorum Bergsoe & Meinert,<br />

1866<br />

FAI PIC SJG TER SMG<br />

n Gnathoribautia bonensis (Gervais, 1835) SMG SMR<br />

Pachymerium ferrugineum (C.L. Koch, 1835)<br />

Linotaenii<strong>da</strong>e<br />

AZ<br />

n Strigamia crassipes (C.L. Koch, 1835)<br />

Schendyli<strong>da</strong>e<br />

FLO TER SMG<br />

Schendyla nemorensis (C.L. Koch, 1837) AZ<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

184


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Poduromorpha<br />

Hypogastruri<strong>da</strong>e<br />

Acherontiella bougisi Cassagnau & Delamare,<br />

1955<br />

Subphylum Hexapo<strong>da</strong><br />

Classe Collembola<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

185<br />

SMG SMR<br />

Ceratophysella denticulata (Bagnall, 1941) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Ceratophysella engadinensis Gisin, 1949 FLO SMG<br />

Ceratophysella gibbosa (Bagnall, 1940) FAI SMG SMR<br />

Hypogastrura manubrialis (Tullberg, 1869) FLO FAI SMG<br />

Hypogastrura vernalis (Carl, 1901) FAI<br />

Mesogastrura libyca (Caroli, 1914) PIC SMG SMR<br />

Paraxenylla affiniformis (Stach, 1930) SMG SMR<br />

Xenylla grisea Axelson, 1900 SMG<br />

Xenylla maritima Tullberg, 1869 FLO FAI PIC SJG SMG<br />

Neanuri<strong>da</strong>e<br />

Anuri<strong>da</strong> granaria (Nicolet, 1847) SMG<br />

Brachystomella parvula (Schäffer, 1896) FAI SMG<br />

Friesea mirabilis (Tullberg, 1871) SMG<br />

Neanura montana (Handschin, 1929) SMG<br />

Neanura muscorum (Templeton, 1835) FAI SMG<br />

Pseu<strong>da</strong>chorutes subcrassus Tullberg, 1871 SMG<br />

Odontelli<strong>da</strong>e<br />

Superodontella lamellifer (Axelson, 1903) FLO<br />

Xenyllodes armatus Axelson, 1903 SMG<br />

Onychiuri<strong>da</strong>e<br />

Kalaphorura tuberculata (Moniez, 1891) SMG<br />

Onychiurus ambulans (Nicolet, 1847) FLO FAI PIC SMG SMR<br />

END Onychiurus azoricus Jacquemart, 1974 SMG<br />

Onychiurus ghidinii Denis, 1938 FAI PIC SMG<br />

Onychiurus insubrarius Gisin, 1952 FLO FAI SMG SMR<br />

MAC Onychiurus musae Selga, 1962 SMR<br />

Onychiurus pseu<strong>dos</strong>tachianus Gisin, 1956 SMG<br />

Paratullbergia callipygos (Börner, 1902) SMG<br />

Ordem Entomobryomorpha<br />

Cyphoderi<strong>da</strong>e<br />

Cyphoderus albinus Nicolet, 1841<br />

Entomobryi<strong>da</strong>e<br />

FAI PIC? SMG<br />

Entomobrya albocincta (Templeton, 1835) FAI PIC TER SMG<br />

Entomobrya atrocincta Schött, 1896 PIC<br />

Entomobrya marginata (Tullberg, 1871) FAI PIC GRA SMG SMR<br />

Entomobrya multifasciata (Tullberg 1871) / E.<br />

COR FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

nivalis (Linnaeus, 1758)<br />

Entomobrya pazaristei Denis, 1936 SMG<br />

Haloentomobrya dollfusi (Denis, 1924) PIC TER SMG<br />

Heteromurus major (Moniez, 1889) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Heteromurus nitidus (Templeton, 1835) SMR<br />

Lepidocyrtus curvicollis Bourlet, 1839 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Lepidocyrtus cyaneus Tullberg, 1871 SMG<br />

END Pseu<strong>dos</strong>inella ashmoleorum Gama, 1988 FAI PIC TER<br />

END Pseu<strong>dos</strong>inella azorica Gama, 1988 PIC SJG TER SMG<br />

Pseu<strong>dos</strong>inella octopunctata Börner, 1901 FAI<br />

Seira domestica (Nicolet, 1841) SMG<br />

Sinella coeca (Schött, 1896) TER SMG SMR?<br />

Isotomi<strong>da</strong>e<br />

Anurophorus laricis Nicolet, 1842 PIC<br />

Axelsonia littoralis (Moniez, 1890) SMG


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Isotomi<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Ballistura laticau<strong>da</strong> (Folsom, 1937) SMG<br />

Ballistura schoetti (Dalla Torre, 1895) SMG<br />

Cryptopygus ponticus (Stach, 1947) SMG<br />

Cryptopygus scapelliferus (Gisin, 1955) SMG<br />

Cryptopygus thermophilus (Axelson, 1900) FAI SMG<br />

Desoria trispinata (MacGillivray, 1896) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR?<br />

Folsomia candi<strong>da</strong> Willem, 1902 FLO FAI GRA TER SMG<br />

Folsomia fimetaria (Linnaeus, 1758) PIC SJG TER<br />

Folsomia norvegica Altner, 1963 FAI PIC<br />

Folsomides parvulus Stach, 1922 FAI SMG<br />

Halisotoma maritima (Tullberg, 1871) PIC GRA? TER<br />

Isotoma viridis Bourlet, 1839 PIC SMG<br />

Isotomiella minor (Schäffer, 1896) FLO SMG<br />

Isotomodes trisetosus Denis, 1923 SMG<br />

Isotomurus palustris (Müller, 1776) FLO FAI PIC TER SMG<br />

Parisotoma notabilis (Schäffer, 1896) PIC SMG<br />

Proctostephanus madeirensis Gama, 1959 FLO FAI PIC SMG<br />

Proctostephanus stuckeni Börner, 1902 SMR<br />

Proisotoma minuta (Tullberg, 1871) SMG<br />

Pseudisotoma monochaeta (Kos, 1942) SMG<br />

Pseudisotoma sensibilis (Tullberg, 1876) FLO FAI SMG<br />

MAC Tetracanthella matthesi Gama, 1959 FLO SMG<br />

Uzelia setifera Absolon, 1901 SMG?<br />

Tomoceri<strong>da</strong>e<br />

Pogonognathellus flavescens (Tullberg, 1871) SMG<br />

Pogonognathellus longicornis (Müller, 1776) PIC SMG<br />

Tomocerus minor (Lubbock, 1862) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Neelipleona<br />

Neeli<strong>da</strong><br />

Megalothorax minimus Willem, 1900 SMG<br />

Neelides minutus (Folsom, 1901) SMG<br />

Neelus murinus Folsom, 1896 PIC SJG TER SMG<br />

Ordem Symphypleona<br />

Arrhopaliti<strong>da</strong><br />

Arrhopalites caecus (Tullberg, 1871) PIC<br />

Arrhopalites furcatus Stach, 1945<br />

Bourletielli<strong>da</strong><br />

TER<br />

Bourletiella hortensis (Fitch, 1863) FAI SMG<br />

Bourletiella viridescens Stach, 1920 SJG TER SMG<br />

Fasciosminthurus quinquefasciatus (Kraus-<br />

FAI<br />

bauer, 1898)<br />

Dicyrtomi<strong>da</strong><br />

Dicyrtoma fusca (Lubbock, 1873) FLO PIC SMG<br />

Dicyrtomina minuta (O. Fabricius, 1783) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

Dicyrtomina ornata (Nicolet, 1842) SMG<br />

Dicyrtomina saundersi (Lubbock, 1862) FLO SMG<br />

Katianni<strong>da</strong><br />

Sminthurinus aureus (Lubbock, 1862) FLO TER SMG<br />

Sminthurinus elegans (Fitch, 1863) SMG<br />

Sminthurinus niger (Lubbock, 1868) FAI TER SMG SMR<br />

Sminthuridi<strong>da</strong><br />

Sminthurides malmgreni (Tullberg, 1876) FLO SMG<br />

Sminthurides schoetti Axelson, 1903 SMG<br />

Sminthurides signatus (Krausbauer, 1898) SMG<br />

Sphaeridia pumilis (Krausbauer, 1898) SMG<br />

Stenacidia violacea violacea (Reuter, 1881) FAI SMG<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

186


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Sminthuri<strong>da</strong><br />

Allacma fusca (Linnaeus, 1758) SJG SMG<br />

Disparrhopalites patrizii (Cassagnau & Delamare,<br />

1953)<br />

PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Lipothrix lubbocki (Tullberg, 1872) FLO FAI TER SMG<br />

Sminthurus viridis (Linnaeus, 1758) / S. nigromaculatus<br />

Tullberg, 1871<br />

Ordem Diplura<br />

Classe Diplura<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

187<br />

SMG SMR<br />

Campodei<strong>da</strong>e<br />

Campodea quilisi Silvestri, 1932 FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Eutrichocampa hispanica Silvestri, 1932 SMR<br />

Parajapygi<strong>da</strong>e<br />

Parajapyx isabellae (Grassi, 1886) FAI<br />

Ordem Protura<br />

Classe Protura<br />

Acerentomi<strong>da</strong>e<br />

Acerentulus gerezianus Cunha, 1952 SMG<br />

MAC Maderentulus maderensis (Condé, 1957) FLO<br />

Ordem Microcoryphia<br />

Classe Insecta<br />

Machili<strong>da</strong>e<br />

Dilta saxicola (Womersley, 1930) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Parapetrobius azoricus Mendes, 1980 PIC<br />

END<br />

Trigoniophthalmus borgesi Mendes, Gaju,<br />

Bach & Molero, 2000<br />

Meinertelli<strong>da</strong>e<br />

FAI? PIC SJG TER SMG<br />

Machilinus rupestris gallicus Bitsch, 1954 PIC<br />

Ordem Zygentoma<br />

i<br />

Lepismati<strong>da</strong>e<br />

Ctenolepisma longicau<strong>da</strong>ta Escherich, 1905 FLO TER SMG SMR<br />

i Lepisma saccharina Linnaeus, 1758<br />

Nicoletii<strong>da</strong>e<br />

FAI PIC TER SMG SMR<br />

Proatelurina pseudolepisma (Grassi & Rovelli,<br />

1890)<br />

SMG SMR<br />

Ordem Ephemeroptera<br />

Baeti<strong>da</strong>e<br />

n Cloeon dipterum (Linnaeus, 1761) FAI TER SMG<br />

Ordem Odonata<br />

Aeshni<strong>da</strong>e<br />

n Anax imperator Leach, 1815 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Coenagrioni<strong>da</strong>e<br />

n Ischnura hastata (Say, 1839) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Ischnura pumilio (Charpentier, 1825) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Libelluli<strong>da</strong>e<br />

n Sympetrum fonscolombii (Selys, 1840) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Blattaria<br />

Blattelli<strong>da</strong>e<br />

i Blattella germanica (Linnaeus, 1767) TER SMG SMR<br />

Loboptera decipiens (Germar, 1817) SMG SMR<br />

Blatti<strong>da</strong>e<br />

i Blatta orientalis Linnaeus, 1758 TER SMG<br />

i Periplaneta americana (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Polyphagi<strong>da</strong>e<br />

Zetha vestita (Brullé, 1838) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Blaberi<strong>da</strong>e<br />

i Pycnoscelus surinamensis (Linnaeus, 1758) SMG<br />

i Rhyparobia maderae (Fabricius, 1781) AZ<br />

Ordem Orthoptera<br />

Acridi<strong>da</strong>e<br />

Locusta migratoria (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

Oedipo<strong>da</strong> caerulescens (Linnaeus, 1758) FAI PIC TER SMG SMR<br />

Oedipo<strong>da</strong> fuscocincta Lucas, 1849<br />

Conocephali<strong>da</strong>e<br />

FAI PIC SMG<br />

END Conocephalus chavesi (Bolivar, 1905) PIC TER SMG<br />

Ruspolia nitidula (Scopoli, 1786)<br />

Grylli<strong>da</strong>e<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Acheta domesticus (Linnaeus, 1758) TER SMG SMR<br />

Eumodicogryllus bordigalensis (Latreille,<br />

SMG SMR<br />

1804)<br />

Gryllus bimaculatus De Geer, 1773 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Nemobius sylvestris (Bosc D’Antic, 1792) SMG<br />

Meconemati<strong>da</strong>e<br />

Cyrtaspis scutata (Charpentier, 1825) SMG<br />

Phaneropteri<strong>da</strong>e<br />

Phaneroptera nana Fieber, 1853 COR FAI SMG SMR<br />

Tettigonii<strong>da</strong>e<br />

Decticus albifrons (Fabricius, 1775) SMR<br />

Platycleis falx falx (Fabricius, 1775) FAI PIC TER SMG SMR<br />

Platycleis sabulosa Azam, 1901 SMR<br />

Ordem Isoptera<br />

Kalotermiti<strong>da</strong>e<br />

i Cryptotermes brevis (Walker, 1953) TER SMG<br />

i Kalotermes flavicollis (Fabricius, 1793) FAI TER SMG<br />

Ordem Phasmatodea<br />

Bacilli<strong>da</strong>e<br />

Clonopsis gallica (Charpentier, 1825) FAI SMG<br />

Ordem Dermaptera<br />

Anisolabidi<strong>da</strong>e<br />

Anisolabis maritima (Bonelli, 1832) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Euborellia annulipes (Lucas, 1847) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Forficuli<strong>da</strong>e<br />

Forficula auricularia Linnaeus, 1758 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Labiduri<strong>da</strong>e<br />

Labidura riparia (Pallas, 1773) FAI GRA TER SMG<br />

Spongiphori<strong>da</strong>e<br />

Labia minor (Linnaeus, 1758) SJG SMG<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

188


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Psocoptera<br />

Caeciliusi<strong>da</strong>e<br />

Lienhardiella <strong>da</strong>hli (Badonnel, 1963) SMG<br />

Stenocaecilius caboverdensis (Meinander,<br />

1966)<br />

Valenzuela burmeisteri (Brauer, 1876) FLO SJG TER SMG SMR<br />

Valenzuela flavidus (Stephens, 1836)<br />

Ectopsoci<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Ectopsocus briggsi McLachlan, 1899 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Ectopsocus pumilis (Banks, 1920) SMG SMR<br />

Ectopsocus richardsi (Pearman, 1929) SMG<br />

Ectopsocus strauchi Enderlein, 1906<br />

Elipsoci<strong>da</strong>e<br />

FAI PIC SMG<br />

END Elipsocus azoricus Meinander, 1975 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

END Elipsocus brincki Badonnel, 1963<br />

Epipsoci<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Bertkauia lucifuga (Rambur, 1842)<br />

Lachesilli<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

Lachesilla greeni (Pearman, 1933)<br />

Liposcelidi<strong>da</strong>e<br />

TER SMG SMR<br />

i Liposcelis bostrychophila Badonnel, 1931 FAI TER SMG<br />

i Liposcelis corrodens (Heymons, 1909) SMG<br />

i Liposcelis entomophila (Enderlein, 1907) SMG<br />

i Liposcelis pubescens Broadhead, 1947<br />

Myopsoci<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

Myopsocus eatoni McLachlan, 1880<br />

Peripsoci<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

Peripsocus bivari Baz, 1988 SMG<br />

Peripsocus milleri (Tillyard, 1923) FAI SJG TER SMG<br />

Peripsocus phaeopterus (Stephens, 1836) PIC SJG TER SMG SMR<br />

Peripsocus subfasciatus (Rambur, 1842)<br />

Philotarsi<strong>da</strong>e<br />

FAI TER SMG SMR<br />

Aaroniella badonneli (Danks, 1950) SMG<br />

Philotarsus picicornis (Fabricius, 1793)<br />

Psoci<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

MAC Atlantopsocus adustus (Hagen, 1865) FLO FAI PIC TER SMG<br />

Trichadenotecnum castum Betz, 1983 TER SMG<br />

Trichadenotecnum circularoides Badonnel,<br />

1955<br />

FAI<br />

Trichadenotecnum sexpunctatum (Linnaeus,<br />

SMG<br />

1758)<br />

i<br />

Psoquilli<strong>da</strong>e<br />

Psoquilla marginepunctata (Hagen, 1865)<br />

Psyllipsoci<strong>da</strong>e<br />

GRA SMG<br />

Psyllipsocus ramburii Selys-Longchamps,<br />

SMG<br />

1872<br />

Trichopsoci<strong>da</strong>e<br />

Trichopsocus clarus (Banks, 1908) FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Trogii<strong>da</strong>e<br />

Cerobasis annulata (Hagen, 1865) TER SMG SMR<br />

Cerobasis guestfalica (Kolbe, 1880) SMG SMR<br />

MAC Cerobasis harteni Lienhard, 1984 SMG<br />

i Lepinotus inquilinus Heyden, 1850 PIC TER SMG<br />

Lepinotus reticulatus Enderlein, 1905 TER<br />

i Trogium pulsatorium (Linnaeus, 1758) SMG<br />

Ordem Thysanoptera<br />

Aeolothripi<strong>da</strong>e<br />

i Aeolothrips fasciatus (Linnaeus, 1758) FAI TER SMR<br />

n Aeolothrips collaris Priesner, 1919 FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

189<br />

SMR


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n<br />

Aeolothripi<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Aeolothrips ericae Bagnall, 1920 TER<br />

n Aeolothrips gloriosus Bagnall, 1914<br />

Melanthripi<strong>da</strong>e<br />

FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Melanthrips fuscus (Sulzer, 1776)<br />

Merothripi<strong>da</strong>e<br />

TER<br />

n Merothrips floridensis Watson, 1927<br />

Phlaeothripi<strong>da</strong>e<br />

PIC SMG<br />

n Amphibolothrips grassii Buffa, 1909 PIC SJG SMG SMR<br />

n Amphibolothrips knechteli (Priesner, 1936) TER SMG SMR<br />

i Apterygothrips longiceps (Hood, 1908) FAI TER<br />

i Eurythrips tristis Hood, 1941 TER<br />

n Haplothrips aculeatus (Fabricius, 1803) SMG<br />

i Haplothrips gowdeyi (Franklin, 1908) FAI PIC TER SMR<br />

n Haplothrips kurdjumovi Karny, 1913 PIC TER<br />

i Hoplandrothrips consobrinus (Knechtel, 1951) SJG TER SMG<br />

n Hoplandrothrips hungaricus Priesner, 1961 FAI TER SMR<br />

n Hoplothrips corticis (De Geer, 1773) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Hoplothrips fungi (Zetterstedt, 1828) FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Hoplothrips pedicularius (Hali<strong>da</strong>y, 1836) FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Hoplothrips semicaecus (Uzel, 1895) SMR<br />

i Hoplothrips ulmi (Fabricius, 1781) FLO FAI SJG TER SMG<br />

i Karnyothrips melaleucus (Bagnall, 1911) SJG SMR<br />

i Nesothrips propinquus (Bagnall, 1916) FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

MAC<br />

Sophiothrips makaronesicus (zur Strassen,<br />

1974)<br />

Thripi<strong>da</strong>e<br />

SMR<br />

n Anaphothrips obscurus (Müller, 1776) FAI PIC TER SMG SMR<br />

i Anisopilothrips venustulus (Priesner, 1923) PIC TER SMG<br />

i Aptinothrips rufus Hali<strong>da</strong>y, 1836 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Ceratothrips ericae (Hali<strong>da</strong>y, 1836) FAI PIC SJG TER SMG<br />

i Chaetanaphothrips orchidii (Moulton, 1907) TER<br />

END Chirothrips azoricus zur Strassen, 1981 SMG<br />

i Chirothrips manicatus Hali<strong>da</strong>y, 1836 PIC SJG TER SMG<br />

i Frankliniella occidentalis (Pergande, 1895) FAI TER SMG<br />

n Frankliniella tenuicornis (Uzel, 1895) FAI<br />

i Heliothrips haemorrhoi<strong>da</strong>lis (Bouché, 1833) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Hercinothrips bicinctus (Bagnall, 1919) FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Isoneurothrips australis Bagnall, 1915 TER SMG SMR<br />

n Limothrips angulicornis Jablonowski, 1894 SJG<br />

i Limothrips cerealium Hali<strong>da</strong>y, 1836 FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Parthenothrips dracaenae (Heeger, 1854) TER SMG<br />

i Plesiothrips perplexus (Beach, 1895) FAI SMR<br />

n Scirtothrips inermis Priesner, 1933 SMG SMR<br />

n Thrips atratus Hali<strong>da</strong>y, 1836 FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Thrips flavus Schrank, 1776 FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Thrips nigropilosus Uzel, 1895 FAI<br />

n Thrips origani Priesner, 1926 SMR<br />

MAC Thrips pennatus zur Strassen, 1965 FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Thrips simplex (Morison, 1930) FAI<br />

n Thrips tabaci Lindeman, 1889 FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Hemiptera<br />

Subordem Cicadomorpha<br />

Cercopi<strong>da</strong>e<br />

Philaenus spumarius (Linnaeus, 1758) TER SMG<br />

Cicadelli<strong>da</strong>e<br />

Alebra albostriella (Fallén, 1826) SMG<br />

Anaceratagallia laevis Ribaut, 1935 SMG<br />

Anoscopus albifrons (Linnaeus, 1758) FLO PIC SJG TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

190


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END<br />

Cicadelli<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Aphrodes hamiltoni Quartau & Borges, 2003 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

MAC Balclutha pellucens Horváth, 1909 SMG<br />

Conosanus obsoletus (Kirschbaum, 1858) TER SMG<br />

END Eupteryx azorica Ribaut, 1941 COR FLO PIC SJG TER SMG<br />

Eupteryx filicum (Newman, 1853) FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Euscelidius variegatus (Kirschbaum, 1858) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Limotettix striola (Fallén, 1806) SMG<br />

Macrosteles sexnotatus (Fallén, 1806) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Opsius stactogalus Fieber, 1866 FLO FAI PIC SJG TER SMR<br />

Ribautiana tenerrima (Herrich-Schaeffer,<br />

1834)<br />

FAI<br />

Typhlocyba quercus (Fabricius, 1777) SMG<br />

Subordem Fulgoromorpha<br />

END<br />

Cixii<strong>da</strong>e<br />

Cixius azofloresi Remane & Asche, 1979 COR FLO<br />

END Cixius azomariae Remane & Asche, 1979 SMR<br />

END Cixius azopicavus Hoch, 1991 PIC<br />

END Cixius azopifajo azofa Remane & Asche, 1979 FAI<br />

END Cixius azopifajo azojo Remane & Asche, 1979 SJG<br />

END<br />

Cixius azopifajo azopifajo Remane & Asche,<br />

1979<br />

PIC<br />

END Cixius azoricus azoricus Lindberg, 1954 FAI SJG TER SMG<br />

END<br />

Cixius azoricus azoropicoi Remane & Ashe,<br />

1979<br />

PIC<br />

END Cixius azoterceirae Remane & Asche, 1979 TER<br />

END Cixius cavazoricus Hoch, 1991 FAI<br />

END Cixius insularis Lindberg, 1954<br />

Delphaci<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

END Javesella azorica Remane, 1975 COR FLO FAI SJG TER SMG<br />

Kelisia ribauti Wagner, 1938 FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Megamelodes quadrimaculatus (Signoret,<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

1865)<br />

Muellerianella brevipennis (Boheman, 1847) FLO SJG TER SMG<br />

Muellerianella fairmairei (Perris, 1857) PIC SJG TER SMG<br />

Sogatella kolophon (Kirkaldy, 1907) PIC<br />

Sogatella nigeriensis (Muir, 1920) SJG TER SMG<br />

Toya propinqua (Fieber, 1866)<br />

Flati<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Cyphopterum adcendens (Herrich-Schäffer,<br />

1835)<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Subordem Heteroptera<br />

Anthocori<strong>da</strong>e<br />

n Anthocoris nemoralis (Fabricius, 1794) TER SMG<br />

n Brachysteles parvicornis (A. Costa, 1847) PIC TER SMG<br />

i Buchananiella continua (White, 1880) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Lyctocoris campestris (Fabricius, 1794) FLO FAI TER SMG<br />

n Orius laevigatus laevigatus (Fieber, 1860) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Orius niger (Wolff, 1811) SMG<br />

i Xylocoris flavipes (Reuter, 1875) SMG<br />

Cimi<strong>da</strong>e<br />

i Cimex lectularius Linnaeus, 1758 TER<br />

Corixi<strong>da</strong>e<br />

n Corixa affinis Leach, 1817 FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

n Sigara lateralis (Leach, 1817) SMG<br />

n Sigara striata (Linnaeus, 1758) SMG<br />

Cydni<strong>da</strong>e<br />

n Geotomus punctulatus (A. Costa, 1847) TER SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

191


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n<br />

Gerri<strong>da</strong>e<br />

Halobates micans Eschscholtz, 1822<br />

Hydrometri<strong>da</strong>e<br />

AZ<br />

n Hydrometra stagnorum (Linnaeus, 1758)<br />

Lygaei<strong>da</strong>e<br />

TER<br />

n Aphanus rolandri (Linnaeus, 1758) SMG<br />

n Beosus maritimus (Scopoli, 1763) TER SMR<br />

n Emblethis denticollis Horváth, 1878 TER SMG<br />

n Emblethis griseus (Wolff, 1802) FAI SMG?<br />

i Gastrodes grossipes grossipes (De Geer, 1773) TER<br />

n Heterogaster urticae (Fabricius, 1775) PIC TER SMG<br />

n Kleidocerys ericae (Horváth, 1908) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Lasiosomus enervis (Herrich-Schaeffer, 1835) SMG<br />

n Microplax plagiata (Fieber, 1837) SMR<br />

END Nysius atlantidum Horváth, 1990 FLO FAI TER SMG SMR<br />

n Nysius ericae ericae (Schilling, 1829) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Plinthisus brevipennis (Latreille, 1807) FAI PIC SMG SMR<br />

n Plinthisus minutissimus Fieber, 1864 FAI TER<br />

n Scolopostethus decoratus (Hahn, 1833) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

n Scolopostethus thomsoni Reuter, 1875<br />

Microphysi<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

n Loricula coleoptrata (Fallén, 1807) SMG<br />

n Loricula elegantula (Bärensprung, 1858)<br />

Miri<strong>da</strong>e<br />

FLO SMG<br />

n Blepharidopterus angulatus (Fallén, 1807) SMG<br />

n<br />

Campyloneura virgula (Herrich-Schaeffer,<br />

1835)<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

n Closterotomus norwegicus (Gmelin, 1790) PIC TER<br />

n Dicyphus cerastii Wagner, 1951 TER<br />

n Heterotoma planicornis (Pallas, 1772) FAI PIC TER SMG<br />

n Macrolophus pygmaeus (Rambur, 1839) TER SMG<br />

n Miridius quadrivirgatus (A. Costa, 1853) PIC<br />

n Monalocoris filicis (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Orthotylus flavosparsus (C.R. Sahlberg, 1841) SMG<br />

END<br />

Orthotylus junipericola attilioi J. Ribes &<br />

Borges, 2001<br />

TER<br />

n Pilophorus confusus (Kirschbaum, 1856) PIC TER SMG<br />

n Pilophorus perplexus (Douglas & Scott, 1875) PIC TER<br />

END Pinalitus oromii J. Ribes, 1992 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Pithanus maerkelii (Herrich-Schaeffer, 1838) PIC TER<br />

n Polymerus cognatus (Fieber, 1858) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMR<br />

n Polymerus vulneratus (Panzer, 1806) TER<br />

i Taylorilygus apicalis (Fieber, 1861) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Trigonotylus caelestialium (Kirkaldy, 1902)<br />

Nabi<strong>da</strong>e<br />

FLO PIC TER SMR<br />

i Nabis capsiformis Germar, 1838 FLO FAI SMG SMR<br />

n Nabis pseudoferus ibericus Remane, 1962<br />

Notonecti<strong>da</strong>e<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n<br />

Anisops sardeus sardeus Herrich-Schaeffer,<br />

AZ<br />

1849<br />

Pentatomi<strong>da</strong>e<br />

n Eurydema oleracea (Linnaeus, 1758) TER?<br />

n Eysarcoris ventralis (Westwood, 1837) SMG<br />

i Nezara viridula (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Piezodorus lituratus (Fabricius, 1794) PIC<br />

Pyrrhocori<strong>da</strong>e<br />

Pyrrhocoris apterus (Linnaeus, 1758) SMG<br />

Reduvii<strong>da</strong>e<br />

n Ectomocoris chiragra (Fabricius, 1803) SMR<br />

n Empicoris brevispinus (Puton, 1889) FLO<br />

i Empicoris rubromaculatus (Blackburn, 1889) PIC TER SMG<br />

i Ploiaria chilensis (Philippi, 1862) FLO TER SMG<br />

n Ploiaria domestica Scopoli, 1786 FLO FAI TER<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

192


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Reduvii<strong>da</strong>e (cont.)<br />

n Reduvius personatus (Linnaeus, 1758) PIC<br />

n Triatoma rubrofasciata (De Geer, 1773) AZ<br />

Rhopali<strong>da</strong>e<br />

n Brachycarenus tigrinus (Schilling, 1829) SMG<br />

i Liorhyssus hyalinus (Fabricius, 1794) COR FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

n Rhopalus rufus Schilling, 1829 TER<br />

Saldi<strong>da</strong>e<br />

n Saldula palustris (Douglas, 1874) TER SMG<br />

n Saldula saltatoria (Linnaeus, 1758) AZ<br />

Scutelleri<strong>da</strong>e<br />

n Eurygaster hottentotta (Fabricius, 1775) TER?<br />

Stenocephali<strong>da</strong>e<br />

n Dicranocephalus agilis (Scopoli, 1763) FAI TER SMG<br />

Tingi<strong>da</strong>e<br />

n Acalypta parvula (Fallén, 1807) FLO FAI PIC TER SMG<br />

n Agramma laetum (Fallén, 1807) SMR<br />

i Tingis cardui (Linnaeus, 1758) SMR<br />

Velii<strong>da</strong>e<br />

i Microvelia gracillima Reuter, 1882 FLO PIC SMG SMR<br />

Subordem Sternorrhyncha<br />

(Aleyrodoidea; Coccoidea; Psylloidea)<br />

Aleyrodi<strong>da</strong>e<br />

Aleurocanthus woglumi Ashby, 1915 AZ<br />

i Aleurothrixus floccosus (Maskell, 1895) FAI PIC SJG TER SMG<br />

Aleurotulus nephrolepidis (Quaintance, 1900) SMG<br />

Aleyrodes proletella (Linnaeus, 1758) TER SMG<br />

Aleyrodes singularis Danzig, 1964 PIC? SMG<br />

Bemisia afer (Priesner & Hosny, 1934) SMG<br />

Dialeurodes kirkaldyi (Kotinsky, 1907) AZ<br />

i Paraleyrodes minei Iaccarino, 1990 SMG<br />

i Trialeurodes vaporariorum (Westwood, 1856) GRA TER SMG SMR<br />

Cocci<strong>da</strong>e<br />

i Ceroplastes rusci (Linnaeus, 1758) SMG<br />

i Ceroplastes sinensis Del Guercio, 1900 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

i Coccus hesperidum (Linnaeus, 1758) COR FAI PIC SJG TER SMG<br />

Coccus viridis (Green, 1889) SMG<br />

Parasaissetia nigra (Nietner, 1861) SMG<br />

Parthenolecanium perlatum (Cockerell, 1898) SMG<br />

Protopulvinaria pyriformis (Cockerell, 1894) TER SMG<br />

Pulvinaria floccifera (Westwood, 1870) FAI<br />

i Saissetia coffeae (Walker, 1852) FAI SJG TER SMG<br />

i Saissetia oleae oleae (Olivier, 1791) PIC TER SMG<br />

Diaspidi<strong>da</strong>e<br />

Aonidia lauri (Bouché, 1833) AZ<br />

Aspidiotus nerii Bouché, 1833 COR TER SMG<br />

i Aulacaspis rosae (Bouché, 1833) SMG<br />

Carulaspis juniperi (Bouché, 1851) AZ<br />

Carulaspis minima (Signoret, 1869) AZ<br />

i Chionaspis citri Comstock, 1883 SMG<br />

i Chrysomphalus dictyospermi (Morgan, 1889) FAI SJG TER SMG<br />

i Chrysomphalus pinnulifer (Maskell, 1891) FAI TER SMG<br />

Diaspidiotus laurinus (Lindinger, 1912) AZ<br />

i Diaspidiotus perniciosus (Comstock, 1881) SJG SMG<br />

i Diaspidiotus uvae (Comstock, 1881) AZ<br />

i Diaspis boisduvalii Signoret, 1869 TER SMG<br />

i Diaspis bromeliae (Kerner, 1778) SMG<br />

Diaspis echinocacti (Bouché, 1833) AZ<br />

Epidiaspis leperii (Signoret, 1869) AZ<br />

Fiorinia fioriniae (Targioni Tozzetti, 1867) AZ<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

193


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Diaspidi<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Furcha<strong>da</strong>spis zamiae (Morgan, 1890) AZ<br />

i Hemiberlesia lataniae (Signoret, 1869) SMG SMR<br />

Hemiberlesia rapax (Comstock, 1881) AZ<br />

i Lepi<strong>dos</strong>aphes beckii (Newman, 1869) FAI PIC SJG TER SMG<br />

i Leucaspis pusilla Löw, 1883 SMG<br />

i Lindingaspis rossi (Maskell, 1891) SMG<br />

i Melanaspis bromiliae (Leonardi, 1899) SMG<br />

i Melanaspis smilacis (Comstock, 1883) SMG<br />

Pseu<strong>da</strong>ulacaspis pentagona (Targioni Tozzetti,<br />

1886)<br />

SMG<br />

i Unaspis citri (Comstock, 1883)<br />

Eriococci<strong>da</strong>e<br />

FAI? SJG? SMG<br />

i<br />

Acanthococcus araucariae araucariae<br />

(Maskell, 1879)<br />

Margarodi<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

i Icerya purchasi Maskell, 1878<br />

Orthezii<strong>da</strong>e<br />

COR FAI PIC SJG TER SMG<br />

Orthezia insignis Browne, 1887 AZ<br />

Ortheziola vejdovskyi Šulc, 1895<br />

Pseudococci<strong>da</strong>e<br />

AZ<br />

Dysmicoccus brevipes (Cockerell, 1893) AZ<br />

i Nipaecoccus nipae (Maskell, 1893) SMG<br />

i Planococcus citri (Risso, 1813) FAI SJG? TER SMG SMR<br />

i Planococcus ficus (Signoret, 1875) AZ<br />

i Planococcus minor (Maskell, 1897) SMG<br />

i<br />

Pseudococcus longispinus (Targioni Tozzeti,<br />

1867)<br />

FAI SJG? TER SMG<br />

Pseudococcus viburni (Signoret, 1875)<br />

Psylli<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

i Acizzia uncatoides (Ferris & Klyver, 1932) PIC TER<br />

Agonoscena targionii (Lichtenstein, 1874) AZ<br />

Cacopsylla pulchella (Löw, 1877) PIC<br />

Ctenarytaina eucalypti (Maskell, 1890) AZ<br />

END Strophingia harteni Hodkinson, 1981<br />

Triozi<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Trioza alacris Flor, 1861 SMG<br />

MAC Trioza laurisilvae Hodkinson, 1990 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Subordem Sternorrhyncha (Aphidoidea)<br />

n<br />

Aphidi<strong>da</strong>e<br />

Acyrthosiphon loti (Theobald, 1913) TER SMG<br />

n Acyrthosiphon malvae malvae (Mosley, 1841) TER SMG<br />

n<br />

Acyrthosiphon malvae rogersii (Theobald,<br />

1913)<br />

SMG<br />

n Acyrthosiphon pisum (Harris, 1776) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n<br />

Amphorophora rubi (Kaltenbach, 1843) sensu<br />

FLO TER<br />

latiore<br />

i Aphis affinis Del Guercio, 1911 FLO TER SMG<br />

n Aphis craccivora Koch, 1854 FAI PIC TER SMG SMR<br />

i Aphis fabae Scopoli, 1763 FAI TER SMG SMR<br />

i Aphis farinosa J.F. Gmelin, 1790 FAI TER SMG<br />

n Aphis gossypii Glover, 1877 FAI PIC TER SMG SMR<br />

n Aphis hederae Kaltenbach, 1843 FAI TER SMG<br />

n Aphis nasturtii Kaltenbach, 1843 FAI TER SMG<br />

i Aphis nerii Boyer de Fonscolombe, 1841 SMG SMR<br />

n Aphis origani Passerini, 1860 SMG<br />

n Aphis parietariae Theobald, 1922 SMG<br />

i Aphis pomi De Geer, 1773 FAI PIC TER SMG<br />

n Aphis ruborum (Börner, 1932) FAI TER SMG<br />

i Aphis sarothamni Franssen, 1928 SMR<br />

n Aphis sedi Kaltenbach, 1843 SMG<br />

i Aphis solanella Theobald, 1914 FAI TER SMG<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

194


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Aphidi<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Aphis spiraecola Patch, 1914 FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Aphis tirucallis Hille Ris Lambers, 1954 SMR<br />

i Aphis umbrella (Börner, 1950) SMG<br />

n Aphis urticata J.F. Gmelin, 1790 SMG<br />

n Aulacorthum solani (Kaltenbach, 1843) FAI TER SMG<br />

i Brachycaudus cardui (Linnaeus, 1758) FAI TER SMG<br />

i Brachycaudus helichrysi (Kaltenbach, 1843) TER SMG SMR<br />

i Brachycaudus lateralis (Walker, 1848) TER SMG<br />

i Brachycaudus persicae (Passerini, 1860) FLO TER<br />

i Brachycaudus schwartzi (Börner, 1931) FAI TER SMG<br />

i Brachyunguis tamaricis (Lichtenstein, 1885) SMR<br />

n Brevicoryne brassicae (Linnaeus, 1758) FAI TER SMG<br />

i Capitophorus elaeagni (Del Guercio, 1894) SMG<br />

?<br />

Capitophorus hippophaes dubius Ilharco,<br />

1976<br />

SMG<br />

i Cavariella aegopodii (Scopoli, 1763) SJG TER SMG<br />

i Cavariella theobaldi (Gillette & Bragg, 1918) SMG<br />

i Coloradoa rufomaculata (Wilson, 1908) TER SMG<br />

n Dysaphis apiifolia (Theobald, 1923) FAI TER SMG<br />

i Dysaphis aucupariae (Buckton, 1879) PIC TER SMG SMR<br />

i<br />

Dysaphis crataegi crataegi (Kaltenbach,<br />

1843)<br />

SMG<br />

i Dysaphis crithmi (Buckton, 1886) FLO<br />

n Dysaphis foeniculus (Theobald, 1923) TER SMG<br />

n Dysaphis maritima (Hille Ris Lambers, 1955) SMG<br />

i Dysaphis plantaginea (Passerini, 1860) FAI TER SMG<br />

i Dysaphis pyri (Boyer de Fonscolombe, 1841) SMG<br />

i Dysaphis radicola (Mordvilko, 1897) SMG<br />

i<br />

Dysaphis tulipae (Boyer de Fonscolombe,<br />

1841)<br />

TER<br />

i Eucarazzia elegans (Ferrari, 1872) AZ<br />

i Hyperomyzus lactucae (Linnaeus, 1758) FAI TER SMG<br />

i<br />

Hyperomyzus picridis (Börner & Blunck,<br />

1916)<br />

SMG<br />

i Idiopterus nephrelepidis Davis, 1909 SMG<br />

i Illinoia azaleae azaleae (Mason, 1925) SMG<br />

n Jacksonia papillata Theobald, 1923 PIC SMG<br />

n Lipaphis erysimi (Kaltenbach, 1843) TER SMG<br />

i Longiunguis pyrarius (Passerini, 1861) SMG<br />

i<br />

Macrosiphoniella artemisiae (Boyer de Fonscolombe,<br />

1841)<br />

TER<br />

i Macrosiphoniella sanborni (Gillette, 1908) TER<br />

i<br />

Macrosiphoniella tanacetaria bonariensis<br />

E.E. Blanchard, 1922<br />

FLO<br />

i Macrosiphum euphorbiae (Thomas, 1878) FAI TER SMG<br />

i Macrosiphum rosae (Linnaeus, 1758) FAI TER SMG<br />

i Melanaphis donacis (Passerini, 1862) COR FLO FAI SMG SMR<br />

i Metopolophium dirhodum (Walker, 1849) FAI TER SMG<br />

n Metopolophium festucae (Theobald, 1917) SMG<br />

i<br />

Metopolophium frisicum Hille Ris Lambers,<br />

1947<br />

SMG<br />

i Myzaphis bucktoni Jacob, 1946 SMG<br />

i Myzaphis rosarum (Kaltenbach, 1843) TER SMG<br />

i Myzus ascalonicus Doncaster, 1946 SMG<br />

i Myzus cerasi (Fabricius, 1775) FLO TER<br />

i Myzus cymbalariae Stroyan, 1954 TER<br />

n Myzus ornatus Laing, 1932 FAI TER SMG<br />

i Myzus persicae (Sulzer, 1776) FAI TER SMG<br />

i Nasonovia ribisnigri (Mosley, 1841) PIC SMG SMR<br />

i<br />

Nearctaphis bakeri (Cowen in Gillette &<br />

SMG<br />

Baker, 1895)<br />

i Neomyzus circumflexus (Buckton, 1876) FLO TER SMG<br />

i Ovatus crataegarius (Walker, 1850) FAI TER SMG<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

195


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Aphidi<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Ovatus insitus (Walker, 1849) TER<br />

i Pentalonia nigronervosa Coquerel, 1859 FAI TER SMG<br />

i<br />

Pentatrichopus fragaefolii (T.D.A. Cockerell,<br />

1901)<br />

FLO<br />

i Pentatrichopus tetrarhodus (Walker, 1849) FAI TER SMG<br />

i Protaphis terricola (Ron<strong>da</strong>ni, 1847) FLO<br />

n Pseu<strong>da</strong>caudella rubi<strong>da</strong> (Börner, 1939) FLO PIC TER SMG SMR<br />

i<br />

Pterocomma pilosum konoi Hori in Takahashi,<br />

1939<br />

SMR<br />

i Pterocomma populeum (Kaltenbach, 1843) FAI TER SMG<br />

i<br />

Rhopalosiphoninus latysiphon (Davidson,<br />

1912)<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Rhopalosiphoninus staphyleae (Koch, 1854) SMG<br />

i<br />

Rhopalosiphoninus tulipaellus (Theobald,<br />

1916)<br />

SMR<br />

i Rhopalosiphum insertum (Walker, 1849) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Rhopalosiphum maidis (Fitch, 1856) FAI TER SMG<br />

i Rhopalosiphum nymphaeae (Linnaeus, 1761) FLO SMG<br />

i Rhopalosiphum padi (Linnaeus, 1758) PIC TER SMG SMR<br />

i<br />

Rhopalosiphum rufiabdominalis (Sasaki,<br />

1899)<br />

COR FAI PIC SJG TER SMG<br />

n Schizaphis graminum (Ron<strong>da</strong>ni, 1852) FAI TER SMG SMR<br />

i Schizaphis pyri Shaposhnikov, 1952 SMG<br />

i Schizaphis rotundiventris (Signoret, 1860) SMR<br />

n Sitobion avenae (Fabricius, 1775) PIC TER SMG<br />

n Sitobion fragariae (Walker, 1848) TER SMG<br />

i<br />

Toxoptera aurantii (Boyer de Fonscolombe,<br />

FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

1841)<br />

i Uroleucon erigeronense (Thomas, 1878) SJG TER SMG<br />

n Uroleucon sonchi (Linnaeus, 1767) FAI TER SMG SMR<br />

Drepanosiphi<strong>da</strong>e<br />

i Anoecia corni (Fabricius, 1775) PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Anoecia haupti Börner, 1950 TER<br />

i Calaphis flava Mordvilko, 1928 SMG<br />

i Chaitophorus leucomelas Koch, 1854 FAI TER SMG<br />

i Chromaphis juglandicola (Kaltenbach, 1843) SMG<br />

i Drepanosiphum oregonensis Granovsky, 1939 FAI TER<br />

i Drepanosiphum platanoidis (Schrank, 1801) FAI TER SMG<br />

i Eucallipterus tiliae (Linnaeus, 1758) SMG<br />

i Hoplocallis pictus (Ferrari, 1872) SMG<br />

i Myzocallis boerneri Stroyan, 1957 SMG<br />

i Myzocallis castanicola Baker, 1917 FAI TER SMG<br />

i Myzocallis kuricola (Matsumura, 1917) SMG<br />

i Phloeomyzus passerinii (Signoret, 1875) SMG<br />

i Phyllaphis fagi (Linnaeus, 1767) SMG<br />

i Pterocallis alni (De Geer, 1773) SMG<br />

n? Saltusaphis scirpus Theobald, 1915 FAI PIC SMG SMR<br />

i Sipha flava (Forbes, 1884) FLO SMG SMR<br />

i Thelaxes suberi (Del Guercio, 1911) SMG<br />

n Therioaphis trifolii (Monell, 1882) TER SMG SMR<br />

i Tuberculoides annulatus (Hartig, 1841) FAI SMG<br />

Lachni<strong>da</strong>e<br />

n Cinara juniperi (De Geer, 1773) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

i Cinara pinimaritimae (Dufour, 1833) FAI TER SMG<br />

i Cinara tujafilina (Del Guercio, 1909) TER SMG<br />

i Eulachnus rileyi (Williams, 1911) SMG<br />

i Lachnus roboris (Linnaeus, 1758) SMG<br />

n Neotrama maritima Eastop, 1953 SMG SMR<br />

i Tuberolachnus salignus (J.F. Gmelin, 1790) FAI TER SMG SMR<br />

Pemphigi<strong>da</strong>e<br />

i Eriosoma lanigerum (Hausmann, 1802) TER SMG<br />

i Eriosoma lanuginosum (Hartig, 1839) SMG<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

196


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Pemphigi<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Geoica utricularia (Passerini, 1856) SMG<br />

i<br />

Pemphigus populitransversus Riley in Riley<br />

& Monell, 1879<br />

SMG<br />

i Tetraneura ulmi (Linnaeus, 1758) SMG<br />

i Thecabius affinis (Kaltenbach, 1843)<br />

Phylloxeri<strong>da</strong>e<br />

TER SMG<br />

i Viteus vitifoliae (Fitch, 1855) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ordem Neuroptera<br />

Chrysopi<strong>da</strong>e<br />

Chrysoperla agilis Henry, Brooks, Duelli &<br />

Johnson, 2003<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

197<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Chrysoperla lucasina (Lacroix, 1912) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Hemerobii<strong>da</strong>e<br />

END Hemerobius azoricus Tjeder, 1948 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

Hemerobius humulinus Linnaeus, 1758 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Hemerobius stigma Stephens, 1836 TER SMG<br />

Micromus angulatus (Stephens, 1836) FAI PIC TER SMG SMR<br />

Wesmaelius subnebulosus (Stephens, 1836) FAI PIC SJG TER<br />

Ordem Coleoptera<br />

n<br />

Aegialii<strong>da</strong>e<br />

Aegialia arenaria (Fabricius, 1787)<br />

Anobii<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

i Anobium punctatum (De Geer, 1774) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

i Calymmaderus oblongus (Gorham, 1883) SMG<br />

i Ernobius mollis mollis (Linnaeus, 1758) TER SMG<br />

n Lasioderma haemorrhoi<strong>da</strong>le (Illiger, 1807) SMR<br />

n Lasioderma serricorne (Fabricius, 1792) SMG<br />

i Mezium americanum (Castelnau, 1840) FAI TER SMG<br />

i Mezium sulcatum (Fabricius, 1781) FAI TER SMG SMR<br />

i Nicobium castaneum (Olivier, 1790) TER SMG SMR<br />

MAC Nicobium villosum (Brullé, 1838) AZ<br />

MAC Ptilinus cylindripennis Wollaston, 1854 FLO FAI PIC SMG SMR<br />

n Ptilinus pectinicornis (Linnaeus, 1758) FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

i Ptinus fur (Linnaeus, 1758) FAI SMG SMR<br />

i Ptinus latro Fabricius, 1775 FAI<br />

n Sphaericus gibboides (Boieldieu, 1854) FLO<br />

Sphaericus pinguis (Wollaston, 1854) SMR<br />

END Sphaericus velhocabrali Israelson, 1984 SMR<br />

i Stegobium paniceum (Linnaeus, 1758)<br />

Anthici<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI TER SMR<br />

i<br />

Cordicomus instabilis instabilis (Schmidt,<br />

1842)<br />

SMR<br />

i Cyclodinus humilis (Germar, 1824) TER SMR<br />

n Hirticomus quadriguttatus (Rossi, 1794) FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Omonadus floralis (Linnaeus, 1758) FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Omonadus formicarius formicarius (Goeze,<br />

SJG<br />

1777)<br />

Aphodii<strong>da</strong>e<br />

i Ataenius gracilis (Melsheimer, 1844) TER SMG<br />

n Brin<strong>da</strong>lus porcicollis (Illiger, 1803) FAI SMG<br />

i Calamosternus granarius (Linnaeus, 1767) FLO FAI PIC TER SMG<br />

i Labarrus lividus (Olivier, 1789) FLO FAI GRA TER SMG<br />

n Platytomus tibialis (Fabricius, 1798) TER<br />

i Pleurophorus caesus (Creutzer, 1796) FLO FAI TER SMG<br />

n Psammodius laevipennis Costa, 1844 FAI<br />

Bostrichi<strong>da</strong>e<br />

i Rhizopertha dominica (Fabricius, 1792) SMG<br />

MAC Scobicia barbata (Wollaston, 1860) PIC TER SMR


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Bothrideri<strong>da</strong>e<br />

Anommatus duodecimstriatus (Müller, 1821)<br />

Brenti<strong>da</strong>e<br />

TER SMG SMR<br />

i<br />

Aspi<strong>da</strong>pion radiolus chalybeipenne (Wollaston,<br />

1854)<br />

FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Kalcapion semivittatum semivittatum (Gyllenhal,<br />

1833)<br />

Bupresti<strong>da</strong>e<br />

FLO PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Agrilus angustulus (Illiger, 1803) SMG<br />

n Agrilus derasofasciatus Lacor<strong>da</strong>ire, 1835 PIC SMG<br />

i Buprestis novemmaculata Linnaeus, 1767<br />

Carabi<strong>da</strong>e<br />

SMR<br />

i Acupalpus brunnipes (Sturm, 1825) FLO PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Acupalpus dubius Schilsky, 1888 FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Acupalpus flavicollis (Sturm, 1825) FAI TER<br />

MAC<br />

Aepus gracilicornis gracilicornis Wollaston,<br />

1860<br />

FLO<br />

n Agonum marginatum (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI GRA SJG TER SMG<br />

i Agonum muelleri muelleri (Herbst, 1784) FAI GRA TER SMG SMR<br />

i Amara aenea (De Geer, 1774) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Aniso<strong>da</strong>ctylus binotatus (Fabricius, 1787) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Bradycellus chavesi Alluaud, 1919 SMG<br />

i Bradycellus distinctus (Dejean, 1829) GRA TER SMG<br />

END Calathus carvalhoi Serrano & Borges, 1986 TER<br />

END Calathus extensicollis Putzeys, 1863 PIC<br />

END Calathus lundbladi Colas, 1938 SMG<br />

END Calathus vicenteorum Schatzmayr, 1939 SMR<br />

n Calosoma olivieri Dejean, 1831 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END<br />

Cedrorum azoricus azoricus Borges & Serrano,<br />

1993<br />

TER SMR<br />

END<br />

Cedrorum azoricus caveirensis Borges & Serrano,<br />

1993<br />

PIC<br />

i Dromius meridionalis Dejean, 1825 FAI PIC TER SMG SMR<br />

i<br />

Harpalus distinguendus distinguendus<br />

(Duftschmidt, 1812)<br />

COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Laemostenus complanatus (Dejean, 1828) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Licinus punctatulus (Fabricius, 1792) TER<br />

i Metallina ambigua (Dejean, 1831) TER<br />

n Microlestes negrita (Wollaston, 1854) FAI SMG<br />

n Notaphus semipunctatus (Donovan, 1806) TER<br />

i Notiophilus quadripunctatus Dejean, 1826 TER SMG SMR<br />

END<br />

Ocydromus schmidti mequignoni (Colas,<br />

1939)<br />

FLO FAI PIC SMG<br />

END Ocydromus derelictus (Alluaud, 1926) FLO<br />

n Ocys harpaloides (Audinet-Serville, 1821) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

END Olisthopus inclavatus Israelson, 1983 SMR<br />

i Ophonus ar<strong>dos</strong>iacus (Lutshnik, 1922) FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Ophonus stictus Stephens, 1828 PIC<br />

i Paranchus albipes (Fabricius, 1796) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n<br />

Paratachys micros (Fischer von Waldheim,<br />

1828)<br />

FLO FAI TER SMG SMR<br />

i Philorhizus melanocephalus (Dejean, 1825) SMR<br />

END Pseu<strong>da</strong>nchomenus aptinoides Tarnier, 1860 PIC SMG<br />

i Pseudoophonus griseus (Panzer, 1797) FAI TER<br />

i Pseudoophonus rufipes (De Geer, 1774) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Pterostichus vernalis (Panzer, 1796) FAI PIC SJG TER SMG<br />

n<br />

Pterostichus aterrimus aterrimus (Herbst,<br />

1784)<br />

PIC SJG TER<br />

i Stenolophus teutonus (Schrank, 1781) COR FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Tachyura diabrachys (Kolenati, 1845) SMR<br />

i Tachyura parvula (Dejean, 1831) FLO FAI TER SMG SMR<br />

END<br />

Thalassophilus azoricus Oromí & Borges,<br />

1991<br />

SMG<br />

i Trechicus nigriceps (Dejean, 1831) FAI GRA TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

198


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END<br />

Carabi<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Trechus isabelae Borges, Serrano & Oromí<br />

n. sp.<br />

SJG<br />

END Trechus jorgensis Oromí & Borges, 1991 SJG<br />

END<br />

Trechus montanheirorum Oromí & Borges,<br />

1991<br />

PIC<br />

END<br />

Trechus oromii Borges, Serrano & Amorim,<br />

2004<br />

FAI<br />

END<br />

Trechus pereirai Borges, Serrano & Amorim,<br />

2004<br />

PIC<br />

END Trechus picoensis Machado, 1988 PIC<br />

END Trechus terceiranus Machado, 1988 TER<br />

END<br />

Trechus terrabravensis Borges, Serrano &<br />

Amorim, 2004<br />

TER<br />

END Trechus torretassoi Jeannel, 1937<br />

Cerambyci<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

i Acanthoderes jaspideus (Germar, 1824) TER SMG<br />

n Aredolpana fontenayi (Mulsant, 1839) SMG SMR<br />

n Arhopalus syriacus (Reitter, 1895) PIC TER SMG SMR<br />

i Aromia moschata moschata (Linnaeus, 1758) SMG<br />

n Chlorophorus pilosus (Forster, 1771) FLO PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Corymbia rubra (Linnaeus, 1758) SMG<br />

END Crotchiella brachyptera Israelson, 1985 PIC SMG SMR<br />

i Gracilia minuta (Fabricius, 1781) FAI TER SMG SMR<br />

i Hylotrupes bajulus (Linnaeus, 1758) FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />

i Nathrius brevipennis (Mulsant, 1839) SMG<br />

i Taeniotes scalatus (Gmelin, 1790)<br />

Ceryloni<strong>da</strong>e<br />

FAI TER SMG<br />

n Euxestus parki Wollaston, 1858<br />

Chrysomeli<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

i Acanthoscelides obtectus Say, 1931 TER SMG SMR<br />

i Altica ampelophaga Guérin-Méneville, 1858 SMR<br />

i Bruchidius lividimanus (Gyllenhal, 1833) SMR<br />

i Bruchidius foveolatus (Gyllenhal, 1833) SMR<br />

i Bruchus pisorum (Linnaeus, 1758) FLO TER SMG<br />

i Bruchus rufimanus Boheman, 1833 FAI SJG TER SMG SMR<br />

i Bruchus rufipes Herbst, 1783 SMR<br />

n Bruchus tristiculus Fahraeus, 1839 FAI PIC TER SMG<br />

i Callosobruchus maculatus (Fabricius, 1775) TER SMG SMR<br />

i Chaetocnema hortensis (Fourcroy, 1785) PIC TER SMG SMR<br />

n Chrysolina bankii (Fabricius, 1775) COR FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Chrysolina hyperici (Forster, 1771) GRA<br />

i Cryptocephalus sulphureus Olivier, 1808 SMR<br />

i Epitrix cucumeris (Harris, 1851) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Epitrix hirtipennis (Melsheimer, 1847) PIC GRA TER SMG SMR<br />

i Epitrix pubescens (Koch, 1803) SJG<br />

i Longitarsus kutscherae (Rye, 1872) FLO TER<br />

i<br />

Longitarsus lateripunctatus lateripunctatus<br />

(Rosenhauer, 1856)<br />

TER SMR<br />

END Mniophilosoma obscurum Gillerfors, 1986 FLO<br />

i Neocrepidodera ferruginea (Scopoli, 1763) SMG SMR<br />

i Polyspilla polyspilla Germar, 1821 FAI PIC GRA<br />

END Psylliodes azoricus Jacobson, 1922 FAI<br />

i Psylliodes chrysocephalus (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

n Psylliodes marcidus (Illiger, 1807)<br />

Cii<strong>da</strong>e<br />

FLO SMG<br />

END Atlantocis gillerforsi Israelson, 1986<br />

Cleri<strong>da</strong>e<br />

FLO PIC TER SMG SMR<br />

i Necrobia ruficollis (Fabricius, 1775) PIC GRA TER<br />

i Necrobia rufipes (De Geer, 1775) FAI<br />

i Opilo domesticus (Sturm, 1837) SMG<br />

i Opilo mollis (Linnaeus, 1758) SMG<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

199


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Coccinelli<strong>da</strong>e<br />

A<strong>da</strong>lia bipunctata (Linnaeus, 1758) FAI SMG<br />

i A<strong>da</strong>lia decempunctata (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Chilocorus bipustulatus (Linnaeus, 1758) SMG SMR<br />

i Clitostethus arcuatus (Rossi, 1794) GRA SJG TER SMG<br />

i<br />

Coccinella septempunctata septempunctata<br />

Linnaeus, 1758<br />

TER SMR<br />

i<br />

Coccinella undecimpunctata undecimpunctata<br />

Linnaeus, 1758<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Eriopis connexa (Germar, 1824) SMG SMR<br />

i<br />

Myrrha octodecimmaculata formosa (Costa,<br />

1849)<br />

SMR<br />

i Nephus bisignatus (Boheman, 1850) SMR<br />

MAC Nephus flavopictus (Wollaston, 1854) SJG TER SMG<br />

i Nephus helgae Fürsch, 1965 FLO SMR<br />

Nephus hiekei Fürsch, 1965 COR GRA SJG SMG<br />

n Rhyzobius chrysomeloides (Herbst, 1792) SMG<br />

n Rhyzobius litura (Fabricius, 1787) FAI GRA TER SMG SMR<br />

i Rhyzobius lophanthae (Blaisdell, 1892) FLO GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Rodolia cardinalis (Mulsant, 1850) COR FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Scymnus haemorrhoi<strong>da</strong>lis Herbst, 1797 SMR<br />

n Scymnus interruptus (Goeze, 1777) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Scymnus nubilis Mulsant, 1850 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Scymnus rubromaculatus (Goeze, 1777) AZ<br />

n Scymnus subvillosus (Goeze, 1777) FAI SJG TER SMG SMR<br />

i Scymnus suturalis (Thunberg, 1795) SMR<br />

MAC Stethorus punctillum (Weise, 1891)<br />

Corylophi<strong>da</strong>e<br />

FAI SJG TER SMG SMR<br />

n Arthrolips convexiuscula (Motschulsky, 1849) SJG SMG<br />

n Arthrolips piceus (Comolli, 1837) TER SMG SMR<br />

n<br />

Corylophus sublaevipennis Jacquelin du Val,<br />

1859<br />

FAI<br />

i Orthoperus aequalis Sharp, 1885 SMR<br />

i Sacium densatum (Reitter, 1878) SJG SMR<br />

i Sericoderus lateralis (Gyllenhal, 1827)<br />

Cryptophagi<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Atomaria apicalis Erichson, 1846 FAI SMG<br />

i Atomaria mun<strong>da</strong> Erichson, 1846 FAI<br />

i Cryptophagus affinis Sturm, 1845 GRA TER SMG<br />

i Cryptophagus cellaris (Scopoli, 1763) FAI SMG<br />

i Cryptophagus dentatus (Herbst, 1793) FAI SMG<br />

i Cryptophagus pilosus Gyllenhal, 1828 FLO<br />

i Cryptophagus saginatus Sturm, 1845 FLO SJG<br />

i Cryptophagus schmidti Sturm, 1845 FLO<br />

i Ephistemus globulus (Paykull, 1798)<br />

Curculioni<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI PIC SMG SMR<br />

n Amaurorhinus monizianus (Wollaston, 1860) SMR<br />

i Brachytemnus porcatus (Germar, 1824) SMR<br />

n Caenopsis waltoni (Boheman, 1843) PIC<br />

END Calacalles azoricus Stüben, 2004 FAI<br />

END Calacalles droueti (Crotch, 1867) FLO FAI PIC<br />

END Calacalles subcarinatus (Israelson, 1984) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Cathormiocerus curvipes (Wollaston, 1854) FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />

END Caulotrupis parvus Israelson, 1985 SMR<br />

i Ceutorhynchus assimilis (Paykull, 1800) FAI TER SMG<br />

i Coccotrypes carpophagus (Hornung, 1842) PIC TER SMG SMR<br />

n Coniocleonus excoriatus (Gyllenhal, 1834) SMR<br />

n<br />

Dichromacalles drome<strong>da</strong>rius (Boheman,<br />

SMR<br />

1844)<br />

END Donus multifidus (Israelson, 1984) SMR<br />

i Hylastes ater Paykull, 1800 FAI PIC<br />

i Hylastes attenuatus Erichson, 1836 PIC TER SMG<br />

n Hylurgus ligniper<strong>da</strong> (Fabricius, 1792) FAI PIC TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

200


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Curculioni<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Hypera postica (Gyllenhal, 1813) COR FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Hypothenemus crudiae (Panzer, 1791) SJG TER SMR<br />

i Hypothenemus eruditus Westwood, 1836 FAI PIC SJG SMG SMR<br />

END Laparocerus azoricus Drouet, 1859 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

MAC Liparthrum curtum Wollaston, 1854 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Mecinus pascuorum (Gyllenhal, 1813) TER SMR<br />

i Mogulones geographicus (Goeze, 1777) SMR<br />

i Naupactus leucoloma Boheman, 1840 FLO<br />

END Neocnemis occidentalis Crotch, 1867 SMR<br />

n Orthochaetes insignis (Aubé, 1863) FLO<br />

n Orthotomicus erosus (Wollaston, 1857) PIC TER<br />

i Otiorhynchus cribricollis Gyllenhal, 1834 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Otiorhynchus parvicollis Gyllenhal, 1834 PIC<br />

n Otiorhynchus rugosostriatus (Goeze, 1777) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Otiorhynchus singularis (Linnaeus, 1767) SMG<br />

i Otiorhynchus sulcatus (Fabricius, 1775) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Pantomorus cervinus (Boheman, 1849) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Philopedon plagiatum (Schaller, 1783) FAI SMG<br />

END Phloeosinus gillerforsi Bright, 1987 PIC SJG TER SMG<br />

n Pissodes castaneus (De Geer, 1775) FAI PIC SMG<br />

i Pselactus spadix spadix (Herbst, 1795) FAI PIC TER<br />

END Pseudechinosoma no<strong>dos</strong>um Hustache, 1936 FLO PIC SJG TER SMG SMR<br />

n<br />

Pseudophloeophagus aenopiceus (Boheman,<br />

1845)<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

MAC Pseudophloeophagus tenax Wollaston, 1854 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Rhopalomesites tardyi (Curtis, 1825) FLO PIC TER SMG SMR<br />

i Scolytus rugulosus (Ratzeburg, 1837) SMG<br />

MAC Sirocalodes nigroterminatus (Wollaston, 1854) FAI SMG SMR<br />

i Sitona cinnamomeus Allard, 1863 SMR<br />

i Sitona discoideus Gyllenhal, 1834 SJG TER SMG<br />

n Sitona gressorius (Fabricius, 1775) FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />

i Sitona lepidus Gyllenhal, 1834 COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Sitona lineatus (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Sitona puberulus Reitter, 1903 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Sitona puncticollis Stephens, 1831 SMR<br />

i<br />

Strophosoma melanogrammum melanogram-<br />

SMG<br />

mum (Forster, 1771)<br />

i Tychius cuprifer (Panzer, 1799) SMG<br />

i Tychius picirostris (Fabricius, 1787) TER<br />

i Xyleborinus saxesenii (Ratzeburg, 1837) FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Dasyti<strong>da</strong>e<br />

n Psilothrix viridicoerulea (Geoffroy, 1785) COR FLO FAI TER SMG SMR<br />

Dermesti<strong>da</strong>e<br />

i Anthrenus museorum (Linnaeus, 1761) SMG<br />

i Anthrenus verbasci (Linnaeus, 1767) FLO FAI<br />

i Attagenus unicolor (Brahm, 1791) FAI<br />

i Dermestes frischi Kugelann, 1792 FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

i Dermestes maculatus De Geer, 1774 SJG TER<br />

i Dermestes murinus Linnaeus, 1758 SMG<br />

i Dermestes undulatus Brahm, 1790 FAI PIC TER SMG<br />

Dryophthori<strong>da</strong>e<br />

i Cosmopolites sordidus (Germar, 1824) TER SMG<br />

i Sitophilus granarius (Linnaeus, 1758) FAI TER SMG<br />

i Sitophilus oryzae (Linnaeus, 1763) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Sitophilus zeamais Motschulsky, 1855 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Sphenophorus abbreviatus (Fabricius, 1787) FAI GRA TER SMG SMR<br />

Dryopi<strong>da</strong>e<br />

n Dryops algiricus (Lucas, 1846) TER SMG SMR<br />

n Dryops luridus (Erichson, 1847) FLO GRA TER SMG SMR<br />

Dytisci<strong>da</strong>e<br />

n Agabus bipustulatus (Linnaeus, 1767) FLO PIC SJG TER<br />

END Agabus godmani Crotch, 1867 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

201


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n<br />

Dytisci<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Eretes sticticus (Linnaeus, 1767) SMR<br />

END Hydroporus guernei Régimbart, 1891 COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Hydroporus limbatus Aubé, 1836 SMG SMR<br />

n Hygrotus confluens (Fabricius, 1787) SMG SMR<br />

n Rhantus suturalis (MacLeay, 1825)<br />

Elateri<strong>da</strong>e<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Aeolus melliculus moreleti Tarnier, 1860 FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Alestrus dolosus (Crotch, 1867) FLO PIC TER SMG<br />

END Athous azoricus Platia & Gudenzi, 2002 GRA TER SMG<br />

i Athous haemorrhoi<strong>da</strong>lis (Fabricius, 1801) SMG<br />

END Athous pomboi Platia & Borges, 2002 SMR<br />

i Conoderus posticus (Eschscholtz, 1822) FAI GRA TER<br />

n Drapetes cinctus (Panzer, 1796) SMG<br />

END Heteroderes azoricus Tarnier, 1860 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Melanotus dichrous dichrous Erichson, 1821<br />

Endomychi<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI PIC GRA SJG TER SMR<br />

END Holoparamecus azoricus Méquignon, 1942 SMG<br />

i Holoparamecus caularum (Aubé, 1843) SMR<br />

i Mycetaea subterranea (Fabricius, 1801)<br />

Gietelli<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI SMG<br />

END Gietella faialensis Menier & Constantin, 1988<br />

Gyrini<strong>da</strong>e<br />

FAI<br />

n Gyrinus distinctus Aubé, 1836<br />

Histeri<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI PIC SMG SMR<br />

i Acritus nigricornis (Hoffmann, 1803) SMG SMR<br />

i Carcinops pumilio (Erichson, 1834) FAI TER SMG<br />

i Carcinops troglodytes (Paykull, 1811) SMG<br />

i Halacritus punctum (Aubé, 1842) SMR<br />

i Hypocaccus brasiliensis (Paykull, 1811) FAI TER SMG<br />

i<br />

Hypocaccus dimidiatus dimidiatus (Illiger,<br />

FAI TER SMG<br />

1807)<br />

i Hypocaccus rugifrons (Paykull, 1798) TER<br />

i Saprinus acuminatus (Fabricius, 1798) SMG<br />

i Saprinus caerulescens (Hoffmann, 1803) TER SMG<br />

i Saprinus planiusculus Mostchulsky, 1849 GRA SJG TER SMG<br />

i Saprinus semistriatus (Scriba, 1790) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Saprinus subnitescens Bickhardt, 1909 FAI PIC TER SMG SMR<br />

Hydraeni<strong>da</strong>e<br />

END Ochthebius frey D`Orchymont, 1940 FLO FAI SMR<br />

Hydrophili<strong>da</strong>e<br />

i Cercyon depressus Stephens, 1829 PIC SMR<br />

i Cercyon haemorrhoi<strong>da</strong>lis (Fabricius, 1775) FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Cercyon inquinatus Wollaston, 1854 SMG<br />

n Cercyon littoralis (Gyllenhal, 1808) FAI SMG<br />

i Cercyon lugubris (Olivier, 1790) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Cercyon nigriceps (Marsham, 1802) FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Cercyon quisquilius (Linnaeus, 1761) GRA SJG TER<br />

i Cercyon terminatus (Marsham, 1802) TER SMG<br />

i Dactylosternum abdominale (Fabricius, 1792) FLO FAI TER SMG<br />

i Enochrus bicolor (Fabricius, 1792) GRA TER<br />

i Helochares lividus (Forster, 1771) TER<br />

i Oosternum sharpi Hansen, 1999 SMG<br />

i Sphaeridium bipustulatum Fabricius, 1781 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Sphaeridium scarabaeoides (Linnaeus, 1758) SMG SMR<br />

Katereti<strong>da</strong>e<br />

n Brachypterolus antirrhini (Murray, 1864) SMG<br />

n Brachypterolus pulicarius (Linnaeus, 1758) SMG<br />

n Brachypterus glaber (Newman, 1834) SMG<br />

Laemophloei<strong>da</strong>e<br />

END Cryptolestes azoricus (Ratti, 1972) SMR<br />

n Cryptolestes capensis (Waltl, 1834) FLO PIC SJG SMG SMR<br />

i Cryptolestes ferrugineus (Stephens, 1831) TER SMR<br />

i Cryptolestes pusillus (Schönherr, 1817) PIC<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

202


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Laemophloei<strong>da</strong>e (cont.)<br />

i Cryptolestes turcicus (Grouvelle, 1876) SMG<br />

MAC Placonotus donacioides (Wollaston, 1854) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

n Placonotus testaceus (Fabricius, 1787) FLO SMG<br />

Langurii<strong>da</strong>e<br />

i Cryptophilus integer (Heer, 1838) FAI PIC SMG SMR<br />

Latridii<strong>da</strong>e<br />

i Cartodere nodifer (Westwood, 1839) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Corticaria elongata (Gyllenhal, 1827) GRA TER SMG<br />

n Corticaria fagi Wollaston, 1854 SMR<br />

i Corticaria fulva (Comolli, 1837) FAI TER SMG<br />

i Corticaria maculosa Wollaston, 1858 SMG SMR<br />

i Corticaria serrata (Paykull, 1798) FAI TER SMG<br />

n Corticarina fulvipes fulvipes (Comolli, 1837) FLO FAI PIC SMG SMR<br />

i Dienerella ruficollis (Marsham, 1802) TER<br />

i Lathridius australicus (Belon, 1887) TER SMG SMR<br />

i Latridius minutus (Linnaeus, 1767) FLO<br />

END Metophthalmus occidentalis Israelson, 1984 FAI SMG SMR<br />

Leiodi<strong>da</strong>e<br />

n Catops coracinus coracinus Kellner, 1846 TER<br />

END Catops velhocabrali Blas & Borges, 1998 SMR<br />

Lycti<strong>da</strong>e<br />

i Lyctus brunneus (Stephens, 1830) SMG<br />

Malachii<strong>da</strong>e<br />

n Attalus lusitanicus Erichson, 1840 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMR<br />

n Attalus minimus (Rossi, 1792) SMG<br />

n Clanoptilus spinosus (Erichson, 1840) SMR<br />

Monotomi<strong>da</strong>e<br />

i Monotoma bicolor Villa, 1835 SMG<br />

i Monotoma longicollis Gyllenhal, 1827 SMG SMR<br />

i Monotoma picipes Herbst, 1793 FLO FAI TER<br />

i Monotoma quadrifoveolata Aubé, 1837 FAI<br />

i Monotoma spinicollis Aubé, 1837 FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

Mycetophagi<strong>da</strong>e<br />

n Berginus tamarisci Wollaston, 1854 PIC<br />

i Litargus balteatus Le Conte, 1856 FAI TER SMG<br />

MAC Litargus pilosus Wollaston, 1857 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Typhaea stercorea (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

Nitiduli<strong>da</strong>e<br />

i Brachypeplus mauli Gardner & Classey, 1962 TER SMG<br />

i Carpophilus dimidiatus (Fabricius, 1792) FLO TER SMG SMR<br />

i Carpophilus fumatus Boheman, 1851 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Carpophilus hemipterus (Linnaeus, 1758) GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Carpophilus marginellus Motschulsky, 1858 PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Carpophilus mutilatus Erichson, 1843 SMG<br />

i Carpophilus nepos Murray, 1864 FLO GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Carpophilus quadrisignatus Erichson, 1843 GRA SJG TER SMR<br />

i Carpophilus succisus (Erichson, 1843) SMG<br />

i Epuraea aestiva (Linnaeus, 1758) FLO<br />

i Epuraea biguttata (Thunberg, 1784) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Epuraea longula Erichson, 1845 FLO SJG TER<br />

i Meligethes aeneus (Fabricius, 1775) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Meligethes incanus Sturm, 1845 FAI<br />

n Meligethes planiusculus (Heer, 1841) TER SMR<br />

i Nitidula carnaria (Schaller, 1783) FLO FAI PIC GRA TER SMG<br />

i Omosita colon (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC GRA TER SMG<br />

i Omosita discoidea (Fabricius, 1775) TER<br />

i Phenolia tibialis (Boheman, 1851) PIC TER SMG<br />

i Stelidota geminata (Say, 1825) FLO FAI PIC SJG TER SMR<br />

Oedemeri<strong>da</strong>e<br />

i Nacerdes melanura (Linnaeus, 1758) FAI PIC TER SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

203


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n<br />

Phalacri<strong>da</strong>e<br />

Olibrus affinis (Sturm, 1807) SMG<br />

n Olibrus liquidus Erichson, 1845 SMG<br />

i Phalacrus corruscus (Panzer, 1797) SMR<br />

i Phalacrus politus Melsheimer, 1844 TER<br />

n Stilbus testaceus (Panzer, 1797)<br />

Ptilii<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Acrotrichis fascicularis (Herbst, 1793) FLO SMG SMR<br />

i Acrotrichis insularis (Mäklin, 1852) SMG SMR<br />

MAC Acrotrichis matthewsi Wollaston, 1864 FLO SMG<br />

n Acrotrichis sanctaehelenae Johnson, 1972 FLO PIC TER SMG SMR<br />

n Acrotrichis sericans (Heer, 1841) FLO FAI PIC SMR<br />

n Acrotrichis thoracica (Waltl, 1838) PIC TER<br />

i Actidium coarctatum (Hali<strong>da</strong>y, 1855) SMR<br />

i Actinopteryx fucicola (Allibert, 1844) FAI SMR<br />

n Nephanes titan (Newman, 1834) FLO<br />

i Ptenidium pusillum (Gyllenhal, 1808)<br />

Ruteli<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

i Popillia japonica Newman, 1838<br />

Salpingi<strong>da</strong>e<br />

FAI TER<br />

i Aglenus brunneus Gyllenhal, 1813<br />

Scarabaei<strong>da</strong>e<br />

FAI<br />

i Onthophagus illyricus (Scopoli, 1763) SJG TER<br />

i Onthophagus taurus (Schreber, 1759) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Onthophagus vacca (Linnaeus, 1767)<br />

Scraptii<strong>da</strong>e<br />

COR GRA TER<br />

MAC Anaspis proteus Wollaston, 1854<br />

Scydmaeni<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Euconnus azoricus Franz, 1969 TER<br />

MAC Euconnus duboisi eksilis Vit, 1999 SMG<br />

MAC Euconnus unicus lindbergi Franz, 1962 FAI SMG<br />

MAC Stenichnus tythonus Reitter, 1884<br />

Silphi<strong>da</strong>e<br />

PIC SMR<br />

i Aclypea opaca (Linnaeus, 1758)<br />

Silvani<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

i Ahasverus advena (Waltl, 1832) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

i<br />

Cryptamorpha desjardinsii (Guérin-Ménev-<br />

FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

ille, 1844)<br />

i Nausibius clavicornis (Kugelann, 1794) FLO<br />

i Oryzaephilus mercator (Fauvel, 1889) TER SMG<br />

i Oryzaephilus surinamensis (Linnaeus, 1758) TER SMG<br />

n Psammoecus personatus Gouvelle, 1919 TER SMG<br />

i Silvanus lateritius (Broun, 1880) TER SMR<br />

i Silvanus unidentatus (Olivier, 1790) TER SMG<br />

Sphindi<strong>da</strong>e<br />

i Sphindus dubius (Gyllenhal, 1808) SMR<br />

Staphylini<strong>da</strong>e<br />

n Aleochara albopila (Mulsant & Rey, 1852) FLO FAI PIC SMG SMR<br />

i Aleochara bipustulata (Linnaeus, 1761) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Aleochara clavicornis Redtenbacher, 1849 SMG SMR<br />

END Aleochara freyi Bernhauer 1940-49 PIC<br />

i Aleochara puberula Klugman, 1833 FAI TER SMG SMR<br />

n Aloconota insecta (Thomson, 1856) FLO PIC SJG SMG<br />

n Aloconota sulcifrons (Stephens, 1832) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Amischa analis (Gravenhorst, 1802) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Anotylus complanatus (Erichson, 1839) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Anotylus nitidifrons (Wollaston, 1871) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

i Anotylus nitidulus (Gravenhorst, 1802) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Anotylus speculifrons (Kraatz, 1858) TER<br />

n Astenus lyonessius (Joy, 1908) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

i Atheta divisa (Märkel, 1844) PIC GRA TER SMG<br />

i Atheta acuicollis (Sharp, 1876) FLO FAI PIC GRA SJG SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

204


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Staphylini<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Atheta amicula (Stephens, 1832) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

END Atheta aptera Israelson, 1985 FLO<br />

i Atheta atramentaria (Gyllenhal, 1810) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

END Atheta azorica Bernhauer, 1936 AZ<br />

END Atheta caprariensis Israelson, 1985 SMG<br />

i Atheta castanoptera (Mannerheim, 1831) FAI SMG<br />

i Atheta coriaria (Kraatz, 1856) FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Atheta dilutipennis Motschulsky, 1858 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Atheta dryochares Israelson, 1985 TER SMG SMR<br />

i Atheta fungi (Gravenhorst, 1806) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Atheta luridipennis (Mannerheim, 1830) FLO SMG<br />

i Atheta nigra (Kraatz, 1856) FLO TER SMG SMR<br />

i Atheta oblita (Erichson, 1839) SMG<br />

i Atheta palustris (Kiesenwetter, 1844) FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />

MAC<br />

Atheta pseudolaticollis Erber & Hinterseher,<br />

1992<br />

FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Atheta ravilla (Erichson, 1839) GRA SJG SMG SMR<br />

i Atheta sordi<strong>da</strong> (Marsham, 1802) FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

i Atheta triangulum (Kraatz, 1856) SJG<br />

n Atheta zealandica Cameron, 1945 SMG SMR<br />

i Bisnius sordidus (Gravenhorst, 1802) FLO FAI PIC TER SMG<br />

i Cafius xantholoma (Gravenhorst, 1806) FLO PIC<br />

i Carpelimus bilineatus (Stephens, 1834) FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />

n Carpelimus corticinus (Gravenhorst, 1806) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Carpelimus gracilis (Mannerheim, 1830) FAI<br />

i Carpelimus pusillus (Gravenhorst, 1802) FLO TER SMG<br />

i Carpelimus subtilis (Erichson, 1839) FAI<br />

i Cilea silphoides (Linnaeus, 1767) FLO FAI PIC TER SMR<br />

i Coproporus pulchellus (Erichson, 1839) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Cor<strong>da</strong>lia obscura (Gravenhorst, 1802) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Creophilus maxillosus maxillosus (Linnaeus,<br />

1758)<br />

FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Cypha pulicaria (Erichson, 1839) FLO PIC SMR<br />

i Euplectus infirmus (Raffray, 1910) FAI TER SMG<br />

i Falagria concinna Erichson, 1840 FLO SMG<br />

i Gabrius nigritulus (Gravenhorst, 1802) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Gabronthus thermarum (Aubé, 1850) SMG<br />

END Geostiba melanocephala (Crotch, 1867) SMG<br />

i Gyrohypnus fracticornis (Müller, 1776) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Gyrophaena bihamata Thomson, 1867 SMR<br />

n<br />

Habrocerus capillaricornis (Gravenhorst,<br />

1806)<br />

PIC SJG TER SMG<br />

i Halobrecta flavipes Thomson, 1861 SMG<br />

i Heterota plumbea (Watterhouse, 1858) FLO PIC SMR<br />

n Heterothops minutus Wollaston, 1860 PIC SMG<br />

n Hydrosmecta longula (Heer, 1839) FAI SMG<br />

n Hypomedon debilicornis (Wollaston, 1857) FLO FAI PIC SMG SMR<br />

n Lepidophallus hesperius (Erichson, 1839) FAI GRA SMG<br />

i Leptacinus pusillus (Stephens, 1833) SMG SMR<br />

i Lithocharis nigriceps (Kraatz, 1859) FLO PIC SMG<br />

i Lithocharis ochracea (Gravenhorst, 1802) FAI TER SMG SMR<br />

n<br />

Lobrathium multipunctum multipunctum<br />

(Gravenhorst, 1802)<br />

AZ<br />

n Medon apicalis (Kraatz, 1857) FAI TER SMG<br />

n Medon ripicola (Kraatz, 1854) SMG SMR<br />

n Meotica exilis (Erichson, 1837) SMG<br />

i Myrmecopora sulcata (Kiesenwetter, 1850) PIC SMR<br />

i Myrmecopora uvi<strong>da</strong> (Erichson, 1840) SMR<br />

i Nacaeus impressicollis (Motschulsky, 1857) SMG<br />

i Neobisnius lathrobioides (Baudi, 1848) SMG<br />

i<br />

Neobisnius procerulus procerulus (Gravenhorst,<br />

1806)<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

205<br />

FAI


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n<br />

Staphylini<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Ocypus aethiops (Waltl, 1835) FLO GRA SJG TER SMG<br />

n Ocypus olens (Müller, 1764) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Oligota parva Kraatz, 1862 FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

n Oligota pumilio Kiesenwetter, 1858 SMG<br />

i Oligota pusillima (Gravenhorst, 1806) FLO FAI SMG SMR<br />

n Oxypo<strong>da</strong> luri<strong>da</strong> Wollaston, 1857 SMR<br />

i Oxytelus sculptus Gravenhorst, 1806 FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Phacophallus parumpunctatus (Gyllenhal,<br />

1827)<br />

PIC SMR<br />

i Philonthus concinnus (Gravenhorst, 1802) SMG<br />

i Philonthus discoideus (Gravenhorst, 1802) TER SMG<br />

i Philonthus fenestratus (Fauvel, 1869) AZ<br />

i Philonthus longicornis Stephens, 1832 FLO FAI PIC GRA TER SMR<br />

i Philonthus politus politus (Linnaeus, 1758) FAI PIC SJG TER SMG<br />

i<br />

Philonthus quisquiliarius quisquiliarius (Gyllenhal,<br />

1810)<br />

SMG<br />

i Philonthus rectangulus Sharp, 1874 FLO GRA SJG<br />

i Philonthus umbratilis (Gravenhorst, 1802) FAI TER SMG<br />

MAC Philonthus ventralis (Gravenhorst, 1802) FAI GRA SJG SMG SMR<br />

n Phloeonomus punctipennis Thomson, 1867 FLO GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Phloeonomus pusillus (Gravenhorst, 1806) FLO FAI PIC SMR<br />

i Phloeopora angustiformis Baudi, 1869 FLO SMR<br />

n Phloeopora corticalis (Gravenhorst, 1802) FLO PIC SMR<br />

i Phloeopora teres (Gravenhorst, 1802) PIC SMG<br />

i Phloeopora testacea (Mannerheim, 1830) GRA TER<br />

END Phloeostiba azorica (Fauvel, 1900) FLO PIC TER SMG<br />

END Phytosus schatzmayeri Bernhauer, 1941 SMG<br />

n Platystethus nitens (Sahlberg, 1832) FLO FAI TER SMG SMR<br />

n Platystethus spinosus Erichson, 1840 FAI TER<br />

n Proteinus atomarius Erichson, 1840 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Pseudomedon obscurellus (Erichson, 1840) FAI SMG<br />

n<br />

Pseudoplectus perplexus (Jacquelin du Val,<br />

1854)<br />

FLO TER SMG SMR<br />

n Quedius curtipennis Bernhauer, 1908 SJG TER SMG SMR<br />

n Quedius fuliginosus (Gravenhorst, 1802) FLO SMG SMR<br />

n Quedius simplicifrons Fairmaire, 1861 FAI PIC GRA SJG TER SMR<br />

i Remus pruinosus (Erichson, 1840) FLO PIC SMR<br />

n<br />

Rugilus orbiculatus orbiculatus (Paykull,<br />

1789)<br />

FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Scopaeus minutus Erichson, 1840 SMG<br />

n Scopaeus portai Luze, 1910 FAI SMG<br />

n Sepedophilus lusitanicus Hammond, 1972 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Stenus guttula guttula Müller, 1821 FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />

n<br />

Sunius propinquus (Brisout de Barneville,<br />

FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

1867)<br />

i Tachyporus chrysomelinus (Linnaeus, 1758) FLO PIC GRA TER SMR<br />

i Tachyporus nitidulus (Fabricius, 1781) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

n Trichophya pilicornis (Gyllenhal, 1810) TER SMG<br />

i Xantholinus linearis linearis (Olivier, 1795) COR FAI SJG TER SMG<br />

i Xantholinus longiventris Heer, 1839 FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Tenebrioni<strong>da</strong>e<br />

i Alphitobius diaperinus (Panzer, 1797) FAI TER SMG SMR<br />

i Alphitobius laevigatus (Fabricius, 1781) SMG<br />

n Blaps gigas (Linnaeus, 1767) FAI GRA TER SMG<br />

n Blaps lethifera Marsham, 1802 FLO FAI SJG TER SMG<br />

i Gnathocerus cornutus (Fabricius, 1798) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

n Gonocephalum rusticum (Olivier, 1811) FAI TER SMG<br />

MAC Hegeter tristis (Fabricius, 1792) FAI TER SMG SMR<br />

END Nesotes azorica (Crotch, 1867) SMG<br />

i Palorus ratzeburgi (Wissmann, 1848) FAI<br />

i Palorus subdepressus (Wollaston, 1864) TER<br />

i Phaleria bimaculata (Linnaeus, 1767) FAI SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

206


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Tenebrioni<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Phaleria ca<strong>da</strong>verina ca<strong>da</strong>verina (Fabricius,<br />

1792)<br />

FAI TER SMG<br />

i Tenebrio obscurus Fabricius, 1792 FAI GRA TER SMG SMR<br />

n<br />

Trachyscelis aphodioides aphodioides Latreille,<br />

1809<br />

FAI SMG<br />

i Tribolium castaneum (Herbst, 1797) PIC TER SMG<br />

i Tribolium confusum Jacquelin du Val, 1868 FAI TER SMG<br />

i Tribolium ferrugineum (Fabricius, 1781)<br />

Throsci<strong>da</strong>e<br />

TER SMG SMR<br />

i Throscus dermestoides (Linnaeus, 1758) SMR<br />

Throscus elateroides (Heer, 1841)<br />

Trogi<strong>da</strong>e<br />

FLO TER SMR<br />

i Trox scaber (Linnaeus, 1767)<br />

Trogossiti<strong>da</strong>e<br />

FAI SMG<br />

i Tenebroides maroccanus Reitter, 1884 TER<br />

i Tenebroides mauritanicus (Linnaeus, 1767)<br />

Zopheri<strong>da</strong>e<br />

FAI TER SMG<br />

n Prosteca aspera Wollaston, 1860 SMR<br />

END Tarphius acuminatus Gillerfors, 1986 PIC SMG<br />

END Tarphius azoricus Gillerfors, 1986 FLO PIC SJG TER SMG<br />

END Tarphius depressus Gillerfors, 1985 PIC SMG SMR<br />

END Tarphius pomboi Borges, 1991 SMR<br />

END Tarphius rufonodulosus Israelson, 1984 SMR<br />

END Tarphius serranoi Borges, 1991 SMR<br />

END Tarphius tornvalli Gillerfors, 1985 PIC SMG<br />

END Tarphius wollastoni Crotch, 1867 FLO FAI?<br />

Ordem Strepsiptera<br />

Elenchi<strong>da</strong>e<br />

n Elenchus tenuicornis (Kirby, 1815) TER<br />

Ordem Trichoptera<br />

Hydroptili<strong>da</strong>e<br />

MAC Hydroptila fortunata Morton, 1893 AZ<br />

Hydroptila vectis Curtis, 1834 FLO PIC TER SMG<br />

Oxyethira falcata Morton, 1893 FLO SJG SMG<br />

Limnephili<strong>da</strong>e<br />

END Limnephilus atlanticus Nybom, 1948 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Ordem Lepidoptera<br />

Arctii<strong>da</strong>e<br />

n Utetheisa pulchella (Linnaeus, 1758) SMR<br />

Bedellii<strong>da</strong>e<br />

i Bedellia somnulentella (Zeller, 1847) GRA TER SMG<br />

Blastobasi<strong>da</strong>e<br />

MAC Blastobasis adustella Walsingham, 1894 TER<br />

MAC Blastobasis desertarum (Wollaston, 1858) PIC GRA TER<br />

MAC Blastobasis marrocanella Amsel, 1952 PIC GRA TER SMG<br />

Choreuti<strong>da</strong>e<br />

i Tebenna micalis (Mann, 1857) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Coleophori<strong>da</strong>e<br />

i Coleophora versurella Zeller, 1849 GRA SJG TER SMR<br />

Cosmopterigi<strong>da</strong>e<br />

i Cosmopterix pulchrimella Chambers, 1875 FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

i Pyroderces argyrogrammos (Zeller, 1847) PIC<br />

Crambi<strong>da</strong>e<br />

n Diasemiopsis ramburialis (Duponchel, 1833) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Euchromius ocellea (Haworth, 1811) TER<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

207


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END<br />

Crambi<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Eudonia interlinealis (Warren, 1905) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Eudonia luteusalis (Hampson, 1907) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

END Eudonia melanographa (Hampson, 1907) FLO PIC SJG TER SMG<br />

n Herpetogramma licarsisalis (Walker, 1859) PIC<br />

n Mecyna asinalis (Hübner, 1819) PIC SMR<br />

n<br />

Nomophila noctuella (Denis & Schiffermüller,<br />

1775)<br />

COR FLO FAI GRA TER SMG SMR<br />

n Palpita vitrealis (Rossi, 1794) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

END Scoparia aequipennalis Warren, 1905 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END<br />

Scoparia carvalhoi Nuss, Karsholt & Meyer,<br />

1997<br />

FAI PIC TER SMR<br />

END Scoparia coecimaculalis Warren, 1905 FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Scoparia semiamplalis Warren, 1905 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Spoladea recurvalis (Fabricius, 1775) PIC TER SMG SMR<br />

END Udea azorensis Meyer, Nuss & Speidel, 1997 FLO PIC SJG TER SMG<br />

n Udea ferrugalis (Hübner, 1796)<br />

Epermenii<strong>da</strong>e<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Epermenia aequidentella (Hofmann, 1867)<br />

Gelechii<strong>da</strong>e<br />

PIC GRA TER<br />

i Aproaerema anthyllidella (Hübner, 1813) PIC GRA TER SMR<br />

END Brachmia infuscatella Rebel, 1940 FAI PIC SJG TER<br />

i Chrysoesthia sexguttella (Thunberg, 1794) PIC<br />

i Phthorimaea operculella (Zeller, 1873) COR PIC GRA TER SMG<br />

i Platyedra subcinerea (Haworth, 1828) PIC TER<br />

i Sitotroga cerealella (Olivier, 1789)<br />

Geometri<strong>da</strong>e<br />

COR FAI TER SMG<br />

END Ascotis fortunata azorica Pinker, 1971 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n<br />

Costaconvexa centrostrigaria (Wollaston,<br />

1858)<br />

FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Cyclophora azorensis (Prout, 1920) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Cyclophora puppillaria granti (Prout, 1935) SMR<br />

END Eupithecia ogilviata (Warren, 1905) FAI<br />

n Gymnoscelis rufifasciata (Haworth, 1809) COR FAI SJG TER SMG SMR<br />

n Orthonama obstipata (Fabricius, 1794) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Rhodometra sacraria (Linnaeus, 1767) SMG SMR<br />

END Xanthorhoe inaequata Warren, 1905<br />

Glyphipterigi<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

MAC Glyphipterix diaphora Walsingham, 1894<br />

Gracillarii<strong>da</strong>e<br />

TER<br />

i Caloptilia schinella (Walsingham, 1908) COR FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

END Micrurapteryx bistrigella (Rebel, 1940) FLO PIC<br />

i Phyllocnistis citrella Stainton, 1856 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Phyllonorycter messaniella (Zeller, 1846)<br />

Lycaeni<strong>da</strong>e<br />

FAI TER<br />

n Lampides boeticus (Linnaeus, 1767)<br />

Nepticuli<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Stigmella aurella (Fabricius, 1775)<br />

Noctui<strong>da</strong>e<br />

TER SMG<br />

n Agrotis ipsilon (Hufnagel, 1766) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n<br />

Agrotis segetum (Denis & Schiffermüller,<br />

COR FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />

1775)<br />

n Autographa gamma (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Chrysodeixis chalcites (Esper, 1789) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Ctenoplusia limbirena (Gueneé, 1852) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Eublemma ostrina (Hübner, 1808) PIC GRA SMG<br />

i Euplexia lucipara (Linnaeus, 1758) SMR<br />

n Galgula partita Gueneé, 1852 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Graphania granti (Warren, 1905) PIC TER SMG<br />

END Hadena azorica Meyer & Fibiger, 2002 SJG<br />

n Hadula trifolii (Hufnagel, 1766) SMG<br />

n Helicoverpa armigera (Hübner, 1808) COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

n Hypena livi<strong>da</strong>lis (Hübner, 1796) SMG<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

208


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n<br />

Noctui<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Hypena obsitalis (Hübner, 1813) COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

END Mesapamea storai (Rebel, 1940) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

n Mythimna loreyi (Duponchel, 1827) COR FAI PIC GRA SMG SMR<br />

n Mythimna unipuncta (Haworth, 1809) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Noctua atlantica (Warren, 1905) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

END Noctua carvalhoi (Pinker, 1983) FLO FAI PIC SJG TER<br />

n Noctua pronuba (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Ophiusa tirhaca (Cramer, 1773) FAI PIC SMG<br />

n Peridroma saucia (Hübner, 1808) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Phlogophora cabrali Pinker, 1971 FAI PIC SJG SMG<br />

END Phlogophora furnasi Pinker, 1971 PIC TER SMG<br />

END Phlogophora interrupta (Warren, 1905) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

n Phlogophora meticulosa (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Schrankia costaestrigalis (Stephens, 1834) PIC<br />

i Sesamia nonagrioides (Lefèbvre, 1827) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Spodoptera exigua (Hübner, 1808) SMG<br />

n Spodoptera littoralis (Boisduval, 1833) FAI SMG SMR<br />

n Tathorhynchus exsiccata (Lederer, 1853) FAI SMR<br />

n Thysanoplusia orichalcea (Fabricius, 1775) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Xestia c-nigrum (Linnaeus, 1758)<br />

Nymphali<strong>da</strong>e<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Danaus plexippus (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Hipparchia azorina azorina (Strecker, 1899) FAI PIC SJG TER<br />

END Hipparchia azorina occidentalis (Sousa, 1985) COR FLO<br />

END<br />

Hipparchia miguelensis borgesi Tennent &<br />

Sousa, 2003<br />

TER<br />

END<br />

Hipparchia miguelensis miguelensis (Le Cerf,<br />

1935)<br />

SMG<br />

n Hypolimnas misippus (Linnaeus, 1764) SMG<br />

n Vanessa atalanta (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Vanessa cardui (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

n Vanessa virginiensis (Drury, 1773)<br />

Pieri<strong>da</strong>e<br />

FAI SMG<br />

n Colias croceus (Fourcroy, 1785) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Pieris brassicae azorensis Rebel, 1917<br />

Plutelli<strong>da</strong>e<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Plutella xylostella (Linnaeus, 1758)<br />

Psychi<strong>da</strong>e<br />

COR FLO GRA SJG TER SMG<br />

n Luffia ferchaultella (Stephens, 1850)<br />

Pterophori<strong>da</strong>e<br />

FAI PIC TER SMG<br />

n Amblyptilia acantho<strong>da</strong>ctyla (Hübner, 1813) FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Emmelina mono<strong>da</strong>ctyla (Linnaeus, 1758) FAI GRA TER SMG SMR<br />

n Lantanophaga pusilli<strong>da</strong>ctylus (Walker, 1864) PIC<br />

END Stenoptilia meyeri Gielis, 1997 SMG<br />

n Stenoptilia zopho<strong>da</strong>ctylus (Duponchel, 1840)<br />

Pyrali<strong>da</strong>e<br />

PIC<br />

i Aglossa caprealis (Hübner, 1809) FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

i Apomyelois ceratoniae (Zeller, 1839) SMG<br />

i Cadra cautella (Walker, 1863) FLO FAI TER SMG<br />

i Corcyra cephalonica (Stainton, 1866) SMG<br />

i Cryotoblabes gnidiella (Millière, 1867) PIC<br />

i Ephestia elutella (Hübner, 1796) TER SMG<br />

i Ephestia kuehniella (Zeller, 1879) COR FAI GRA SJG TER SMG<br />

i Galleria mellonella (Linnaeus, 1758) FLO SJG TER SMG<br />

END<br />

Homoeosoma miguelensis Meyer, Nuss &<br />

Speidel, 1997<br />

SMG<br />

END<br />

Homoeosoma picoensis Meyer, Nuss &<br />

Speidel, 1997<br />

PIC<br />

n<br />

Phycitodes albatella pseudonimbella<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

(Bentinck, 1937)<br />

i Plodia interpunctella (Hübner, 1813) FLO FAI SJG TER SMG<br />

i Pyralis farinalis Linnaeus, 1758 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

209


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n<br />

Sphingi<strong>da</strong>e<br />

Acherontia atropos (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Agrius convolvuli (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

n Hippotion celerio (Linnaeus, 1758) FAI PIC SMG SMR<br />

n Macroglossum stellatarum (Linnaeus, 1758)<br />

Stathmopodi<strong>da</strong>e<br />

COR FLO FAI PIC GRA SMG SMR<br />

END Neomariania incertella Rebel, 1940 FLO<br />

END Neomariania oecophorella Rebel, 1940 FLO FAI PIC TER SMG<br />

END Neomariania scriptella Rebel, 1940<br />

Symmoci<strong>da</strong>e<br />

PIC GRA TER<br />

i Oegoconia novimundi Busck, 1915<br />

Tinei<strong>da</strong>e<br />

PIC SJG<br />

END Eu<strong>da</strong>rcia atlantica Henderickx, 1995 FAI TER SMG<br />

i Monopis crocicapitella (Clemens, 1859) FLO PIC TER<br />

i Niditinea fuscella (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI TER SMG<br />

i Oinophila v-flava (Haworth, 1828) FLO FAI TER SMG<br />

i Opogona omoscopa (Meyrick, 1909) PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Opogona sacchari (Bojer, 1856) COR FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />

i Praeacedes atomosella (Walker, 1863) COR FLO<br />

n Tenaga nigripunctella (Haworth, 1828) SMG<br />

i Tinea murariella Staudinger, 1859 FLO SMG<br />

END Tinea poecilella Rebel, 1940 SMG<br />

n Trichophaga bipartitella (Ragonot, 1892) FLO<br />

i Trichophaga tapetzella (Linnaeus, 1758)<br />

Tortrici<strong>da</strong>e<br />

PIC<br />

n Acleris schalleriana (Linnaeus, 1761) PIC SMG<br />

i<br />

Acleris variegana (Denis & Schiffermüller,<br />

1775)<br />

PIC GRA TER SMG<br />

n Bactra lancealana (Hübner, 1799) FLO TER SMG<br />

n Bactra venosana (Zeller, 1847) TER<br />

i Clavigesta sylvestrana (Curtis, 1850) TER<br />

n Croci<strong>dos</strong>ema plebejana Zeller, 1847 COR FAI PIC TER<br />

i Cydia molesta (Busck, 1916) COR FAI GRA TER SMG SMR<br />

i Cydia pomonella (Linnaeus, 1758) TER SMG<br />

i Cydia splen<strong>da</strong>na (Hübner, 1799) TER<br />

n Endothenia oblongana (Haworth, 1811) PIC GRA TER<br />

i Epiphyas postvittana (Walker, 1863) SMG<br />

i Rhopobota naevana (Hübner, 1817) FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

n Selania leplastriana (Curtis, 1831)<br />

Yponomeuti<strong>da</strong>e<br />

COR PIC GRA TER<br />

END Argyresthia atlanticella Rebel, 1940 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END Argyresthia minusculella Rebel, 1940 FLO PIC TER<br />

i Prays citri (Millière, 1873) PIC TER SMG<br />

i Prays oleae (Bernard, 1788) TER<br />

Ordem Diptera<br />

Agromyzi<strong>da</strong>e<br />

END Cerodontha bistrigata Frey, 1945 COR FAI PIC SJG TER<br />

Cerodontha denticornis (Panzer, 1806) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Cerodontha morosa (Meigen, 1830) FLO PIC SJG TER SMG<br />

Chromatomyia horticola (Goureau, 1851) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Japanagromyza salicifolii (Collin, 1911) PIC SJG TER SMG<br />

Liriomyza bryoniae (Kaltenbach, 1858) SJG SMG<br />

MAC Liriomyza nigrifrons Hendel, 1920 TER SMG<br />

END Liriomyza subartemisicola Frey, 1945 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Liriomyza umbilici Hering, 1927 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Melanagromyza lappae (Loew, 1850) PIC TER SMG<br />

Napomyza bellidis Griffiths, 1967 AZ<br />

Napomyza lateralis (Fallén, 1823) FLO SJG<br />

Phytoliriomyza arctica (Lundbeck, 1901) SMG<br />

Phytomyza obscura Hendel, 1920 FLO FAI SJG TER SMG<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

210


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Agromyzi<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Phytomyza plantaginis Robineau-Desvoidy,<br />

1851<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

211<br />

COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Phytomyza ranunculi (Schrank, 1803) SJG<br />

Phytomyza tenella Meigen, 1830 PIC<br />

Phytomyza tetrasticha Hendel, 1927 SMG<br />

Pseudonapomyza atra (Meigen, 1830)<br />

Anisopodi<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

Sylvicola cinctus (Fabricius, 1787)<br />

Anthomyii<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI GRA TER SMG<br />

Adia cinerella (Fallén, 1825) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Anthomyia pluvialis (Linnaeus, 1758) SMG<br />

Delia platura (Meigen, 1826) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Delia radicum (Linnaeus, 1758) FAI SJG SMG<br />

Fucellia tergina (Zetterstedt, 1845) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Paregle au<strong>da</strong>cula (Harris, 1780)<br />

Asili<strong>da</strong>e<br />

AZ<br />

Machimus caliginosus (Meigen, 1820) SMG<br />

Pycnopogon fasciculatus (Loew, 1847) SMG<br />

Tolmerus pyragra (Zeller, 1840)<br />

Asteii<strong>da</strong>e<br />

TER SMG<br />

Asteia amoena Meigen, 1830<br />

Aulacigastri<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI PIC SMG<br />

Aulacigaster falcata Papp, 1997<br />

Bombylii<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

Anastoechus hyrcanus (Pallas & Wiedemann<br />

SMG<br />

in Wiedemann, 1818)<br />

Heteralonia rivularis (Meigen, 1820) SMG<br />

Thyri<strong>da</strong>nthrax perspicillaris (Loew, 1869) SMG<br />

Calliphori<strong>da</strong>e<br />

Calliphora vicina Robineau-Desvoidy, 1830 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Calliphora vomitoria (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC SJG SMG<br />

Chrysomya albiceps (Wiedemann, 1819) SMG<br />

Lucilia sericata (Meigen, 1826) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Pollenia intermedia Macquart, 1835 SMG<br />

Pollenia rudis (Fabricius, 1794) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Rhinia apicalis (Wiedemann, 1830) TER<br />

Rhyncomyia impavi<strong>da</strong> (Rossi, 1790) TER<br />

Stomorhina lunata (Fabricius, 1805) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Canaci<strong>da</strong>e<br />

Canace nasica (Hali<strong>da</strong>y, 1839) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Meoneura obscurella (Fallén, 1823) FLO<br />

Ceratopogoni<strong>da</strong>e<br />

END Brachypogon griseipennis (Stora, 1945) PIC SJG TER SMG<br />

Culicoides absoletus (Meigen, 1818) FAI PIC SJG TER SMG<br />

Dasyhelea dufouri (Laboulbène, 1869) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Dasyhelea flavoscutellata (Zetterstedt, 1850) FLO<br />

Forcipomyia psilonota (Kieffer, 1911) FAI SMG<br />

Chamaemyii<strong>da</strong>e<br />

Chamaemyia geniculata (Zetterstedt, 1838) FLO PIC TER<br />

Chamaemyia polystigma (Meigen, 1830) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Chironomi<strong>da</strong>e<br />

Camptocladius stercorarius (De Geer, 1776) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

MAC Cardiocladius freyi Stora in Frey, 1936 FLO SJG TER SMG<br />

Chaetocladius melaleucus (Meigen, 1818) COR FLO TER SMG<br />

Chironomus cingulatus Meigen, 1818 GRA TER SMG<br />

Chironomus dorsalis Meigen, 1818 FLO FAI SJG TER SMG<br />

Chironomus riparius Meigen, 1804 FLO FAI PIC GRA TER SMG<br />

Chironomus venustus Staeger, 1839 GRA SJG TER SMG<br />

Cricotopus ornatus (Meigen 1818) TER SMG<br />

Cricotopus sylvestris (Fabricius, 1794) GRA TER SMG<br />

MAC Diamesa alata Stora, 1945 FAI TER SMG<br />

END Eukiefferiella gracei (Edwards, 1929) FLO FAI PIC SJG SMG


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Chironomi<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Glyptotendipes barbipes (Staeger, 1839) GRA TER SMG<br />

Glyptotendipes pallens (Meigen, 1804) GRA TER<br />

Halocladius varians (Staeger, 1839) FLO FAI PIC GRA SJG SMG<br />

Limnophyes minimus (Meigen, 1818) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Macropelopia nebulosa (Meigen, 1804) FLO FAI SJG TER SMG<br />

Metriocnemus carmencitabertarum Langton<br />

TER<br />

& Cobo, 1997<br />

Metriocnemus fuscipes (Meigen, 1818) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Micropsectra junci (Meigen, 1818) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Paramerina cingulata (Walker, 1856) TER SMG<br />

Parametriocnemus stylatus (Kieffer, 1924) FLO FAI TER SMG<br />

Paratanytarsus grimmii (Schneider, 1885) TER<br />

Polypedilum nubeculosum (Meigen, 1818) PIC TER SMG<br />

Polypedilum nubifer (Skuse, 1889) GRA TER<br />

Procladius choreus (Meigen, 1804 ) GRA TER<br />

Psectrocladius limbatellus (Holmgren, 1869) SMG<br />

Psectrocladius sordidellus (Zetterstedt, 1838) COR FLO FAI SJG TER SMG<br />

Rheocricotopus atripes (Kieffer, 1913) FLO FAI SJG TER SMG<br />

Smittia aterrima (Meigen, 1818) SMG<br />

Smittia brevifurcata (Edwards, 1926) PIC GRA SJG<br />

Smittia contingens (Walker, 1956) SMG<br />

END Telmatopelopia nemorum (Goetghebuer, 1921) FLO PIC SJG TER SMG SMR<br />

Thalassomyia frauenfeldi Schiner, 1856 COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

MAC Thalassosmittia atlantica (Stora in Frey, 1936) COR FLO FAI PIC GRA TER SMG<br />

Thienemannia gracei (Edwards, 1929) SJG SMR<br />

Thienemanniella clavicornis (Kieffer, 1911) TER SMG<br />

Zavrelimyia nubila (Meigen, 1830) FLO FAI PIC SJG SMG<br />

Chloropi<strong>da</strong>e<br />

Calamoncosis minima (Strobl, 1863) FAI SJG TER<br />

MAC Cryptonevra truncaticornis (Frey, 1945) SJG<br />

Elachiptera bimaculata (Loew, 1845) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Elachiptera megaspis (Loew, 1858) FLO SJG TER SMG<br />

Eutropha fulvifrons (Hali<strong>da</strong>y, 1833) FAI TER SMG<br />

Hippelates flaviceps (Loew, 1863) SMG<br />

Melanochaeta pubescens (Thalhammer, 1898) FAI SJG TER SMG<br />

Oscinella frit (Linnaeus, 1758) COR FLO<br />

Oscinella nitidissima (Meigen, 1838) AZ<br />

Polyo<strong>da</strong>spis ruficornis (Macquart, 1835) TER<br />

Thaumatomyia notata (Meigen, 1830) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Tricimba humeralis (Loew, 1858) TER SMG<br />

Chyromyi<strong>da</strong>e<br />

END Aphaniosoma azoricum Frey, 1958 FLO FAI SJG TER SMG<br />

MAC Aphaniosoma obscuratum Frey, 1945 COR SJG TER<br />

MAC Aphaniosoma occidentalis Ebejer, 1998 TER<br />

Chyromya flava (Linnaeus, 1758) FLO SMG<br />

Chyromya oppi<strong>da</strong>na (Scopoli, 1763) FAI<br />

Coelopi<strong>da</strong>e<br />

Malacomyia sciomyzina (Hali<strong>da</strong>y, 1833) FLO FAI SJG TER SMG<br />

Culici<strong>da</strong>e<br />

Culex pipiens Linnaeus, 1758 COR FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />

END Culiseta atlantica (Edwards, 1932) PIC SMG<br />

Culiseta longiareolata (Macquart, 1838) FLO FAI TER SMG SMR<br />

Dixi<strong>da</strong>e<br />

Dixella laeta (Loew, 1849) FLO TER<br />

Dolichopodi<strong>da</strong>e<br />

END Aphrosylus argyreatus Frey, 1945 COR FLO FAI TER SMG<br />

END Aphrosylus calcarator Frey, 1945 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

END Campsicnemus atlanticus Dyte, 1980 TER SMG<br />

Campsicnemus curvipes (Fallén, 1823) COR FLO PIC SJG TER SMG<br />

END Chrysotus elongatus Parent, 1934 COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

END Chrysotus polychaetus Frey, 1945 FLO PIC SJG<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

212


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END<br />

Dolichopodi<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Chrysotus vulcanicola Frey, 1945 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

END Chrysotus xanthoprasinus Bezzi, 1906 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

END Dolichopus anacrostichus Frey, 1945 SJG TER SMG<br />

END Dolichopus marshalli Parent, 1933 AZ<br />

Dolichopus signifer Hali<strong>da</strong>y, 1838 COR FLO TER<br />

END Dolichopus simillimus Parent, 1933 AZ<br />

END Falbouria acorensis (Parent, 1933) AZ<br />

Hydrophorus praecox (Lehmann, 1822) FLO TER SMG<br />

Medetera truncorum Meigen, 1824 FLO TER SMG<br />

END Sciapus glaucescens brioni (Becker, 1918) FAI PIC SMG<br />

Syntormon pallipes (Fabricius, 1794)<br />

Drosophili<strong>da</strong>e<br />

SJG TER<br />

Amiota variegata (Fallén, 1823) SMG<br />

Drosophila busckii Coquillett, 1901 FLO TER SMG<br />

Drosophila funebris (Fabricius, 1787) FLO SJG TER SMG<br />

Drosophila hydei Sturtevant, 1921 SMG<br />

Drosophila immigrans Sturtevant, 1921 PIC TER SMG<br />

Drosophila littoralis Meigen, 1830 SMG<br />

Drosophila melanogaster Meigen, 1830 FLO FAI SJG TER SMG<br />

Drosophila phalerata Meigen, 1830 SMG<br />

Drosophila repleta Wollaston, 1858 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Drosophila simulans Sturtevant, 1919 TER SMG<br />

Drosophila subobscura Collin in Gordon,<br />

FLO PIC TER SMG<br />

1936<br />

Lordiphosa an<strong>da</strong>lusiaca (Strobl, 1906) FLO FAI SJG TER SMG<br />

Lordiphosa fenestrarum (Fallén, 1823) FLO FAI SJG TER SMG<br />

MAC Scaptomyza atlantica Hackman, 1955 SMG<br />

Scaptomyza flava (Fallén, 1823) FLO SJG SMG<br />

Scaptomyza graminum (Fallén, 1823) SMG<br />

END Scaptomyza impunctata (Frey, 1945) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Scaptomyza palli<strong>da</strong> (Zetterstedt, 1847)<br />

Empidi<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

END Clinocera azorica Wagner & Stauder, 1991 COR FLO FAI SJG TER<br />

END Clinocera <strong>da</strong>hli (Vaillant, 1964) FAI SMG<br />

END Clinocera sexmaculata Frey, 1945 SJG TER<br />

Clinocera stagnalis (Hali<strong>da</strong>y, 1833) FLO FAI SMG<br />

END Clinocera storai Frey, 1945 FLO<br />

Empis aestiva Loew, 1867 SMG<br />

Empis vitripennis Meigen, 1822 SMG<br />

Rhamphomyia gibba (Fallén, 1816)<br />

Ephydri<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

Atissa pygmaea (Hali<strong>da</strong>y, 1833) FLO FAI PIC TER SMG<br />

Brachydeutera ibari Ninomyia, 1929 SMG<br />

Chlorichaeta albipennis (Loew, 1848) SMG<br />

Coenia palustris (Fallen, 1823) SMG<br />

Discocerina obscurella (Fallen, 1813) COR FLO FAI SJG TER SMG<br />

Ephydra macellaria Egger, 1862 SMG<br />

Ephydra riparia Fallen, 1813 TER<br />

Hecamede albicans (Meigen, 1830) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

END Hyadina agostinhoi Frey, 1945 FLO FAI PIC SMG<br />

Hyadina guttata (Fallen, 1813) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

END Hydrellia amauropo<strong>da</strong> Frey, 1945 FAI SJG<br />

Hydrellia griseola (Fallen, 1813) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Hydrellia maura Meigen, 1838 FLO FAI SJG<br />

Hydrellia ranunculi Hali<strong>da</strong>y, 1839 FLO FAI PIC SJG<br />

MAC Ilythea nebulosa Becker, 1908 SJG<br />

END<br />

Limnellia helmuti Hollmann-Schirrmacher &<br />

SMG<br />

Zatwarnicki, 1995<br />

Limnellia quadrata (Fallen, 1813) SMG<br />

Mosillus subsultans (Fabricius, 1794) SMG<br />

Nostima picta (Fallen, 1813) FAI PIC GRA TER SMG<br />

Notiphila cinerea Fallen, 1813 TER SMG<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

213


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Ephydri<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Ochthera schembrii Ron<strong>da</strong>ni, 1847 SMG<br />

Parydra coarctata (Fallen, 1813) COR FLO FAI GRA SJG TER SMG<br />

Parydra fossarum (Hali<strong>da</strong>y, 1833) TER SMG<br />

Parydra littoralis (Meigen, 1830) FAI TER SMG<br />

END Philygria cedercreutzi Frey, 1945 FLO TER<br />

Psilopa pulicaria (Hali<strong>da</strong>y, 1839) PIC GRA SJG SMG<br />

Scatella paludum (Meigen, 1830) TER SMG<br />

Scatella stagnalis (Fallen, 1813) FLO SMG<br />

Scatella tenuicosta Collin, 1930 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Scatophila despecta (Hali<strong>da</strong>y, 1839)<br />

Fannii<strong>da</strong>e<br />

GRA SMG<br />

Euryomma peregrinum (Meigen, 1826) FLO FAI SJG TER SMG<br />

Fannia canicularis (Linnaeus, 1761) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Fannia incisurata (Zetterstedt, 1838) FLO<br />

Fannia leucosticta (Meigen, 1838) AZ<br />

Fannia scalaris (Fabricius, 1794) PIC SJG SMG<br />

Fannia sociella (Zetterstedt, 1845)<br />

Heleomyzi<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

Suillia variegata (Loew, 1862)<br />

Hippobosci<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI GRA SJG SMG<br />

Hippobosca equina Linnaeus, 1758<br />

Hyboti<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Chersodromia oraria Collin, 1966 SMG<br />

Crossopalpus aeneus (Walker, 1871) COR FAI GRA TER SMG<br />

Drapetis assimilis (Fallén, 1815) SMG<br />

MAC Drapetis disparilis Frey, 1936 TER<br />

Platypalpus minutus (Meigen, 1804) AZ<br />

Platypalpus obscuripes (Strobl, 1899) TER SMG SMR<br />

Stilpon nubilus Collin, 1926<br />

Keroplati<strong>da</strong>e<br />

FLO PIC SMG SMR<br />

Cerotelion striatum (Gmelin, 1790) SJG SMG SMR<br />

END Macrocera azorica Stora in Frey, 1945 FAI PIC SJG SMG SMR<br />

Orfelia nigricornis (Fabricius, 1805)<br />

Lauxanii<strong>da</strong>e<br />

FAI PIC SJG TER<br />

Minettia fasciata (Fallén, 1826)<br />

Limonii<strong>da</strong>e<br />

SMG SMR<br />

END Dicranomyia azorica (Nielsen, 1963) FAI SMG SMR<br />

Dicranomyia hamata Becker, 1908 SMG SMR<br />

MAC Dicranomyia michaeli (Theowald, 1977) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

MAC Dicranomyia vicina (Macquart, 1838) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

END Discobola freyana (Nielsen, 1961) FLO FAI SMG<br />

MAC<br />

Geranomyia atlantica atlantica (Wollaston,<br />

1858)<br />

PIC SJG SMG SMR<br />

Geranomyia unicolor (Hali<strong>da</strong>y, 1833) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

Symplecta hybri<strong>da</strong> (Meigen, 1804) FLO TER SMG<br />

Trimicra pilipes pilipes (Fabricius, 1787)<br />

Lonchaei<strong>da</strong>e<br />

FLO GRA TER SMG<br />

Lonchaea chorea (Fabricius, 1781) SJG SMG<br />

Lonchaea sylvatica Beling, 1873<br />

Lonchopteri<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

Lonchoptera bifurcata (Fallén, 1810)<br />

Microphori<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Parathalassius blasigii Mik, 1891<br />

Milichii<strong>da</strong>e<br />

TER<br />

Desmometopa m-nigrum (Zetterstedt, 1848) FLO FAI PIC SJG SMG<br />

Leptometopa latipes (Meigen, 1830) FLO PIC TER SMR<br />

Madiza glabra Fallén, 1820<br />

Musci<strong>da</strong>e<br />

FAI PIC GRA TER SMG<br />

Atherigona varia (Meigen, 1826) FAI PIC SJG TER SMG<br />

END<br />

Coenosia freyi semicandi<strong>da</strong> Tiensuu in Frey,<br />

1945<br />

SMG SMR<br />

Coenosia humilis Meigen, 1826 SMG<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

214


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

END<br />

Musci<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Coenosia testacea azorica Tiensuu in Freyi,<br />

1945<br />

FAI PIC TER SMG<br />

Eu<strong>da</strong>syphora cyanella (Meigen, 1826) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Haematobia irritans (Linnaeus, 1758) COR SMG<br />

Hebecnema fumosa (Meigen, 1826) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Hebecnema umbratica (Meigen, 1826) SMG<br />

Helina sexmaculata (Preyssler, 1791) FLO FAI PIC GRA SJG SMG<br />

Hydrotaea aenescens (Wiedemann, 1830) AZ<br />

Hydrotaea armipes (Fallén, 1825) SMG<br />

Hydrotaea dentipes (Fabricius, 1805) FLO FAI SJG TER SMG<br />

Hydrotaea ignava (Harris, 1780) SMG<br />

Lispe nana Macquart, 1835 FLO FAI TER SMG<br />

Musca domestica calleva Walker, 1849 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Musca osiris Wiedemann, 1830 FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Musca sorbens Wiedemann, 1830 AZ<br />

Muscina levi<strong>da</strong> (Harris, 1780) SMG<br />

Muscina prolapsa (Harris, 1780) SJG SMG<br />

Muscina stabulans (Fallén, 1817) COR FLO FAI SJG TER SMG<br />

Orchisia costata (Meigen, 1826) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Phaonia palli<strong>da</strong> (Fabricius, 1787) SMG<br />

Phaonia rufiventris (Scopoli, 1763) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Phaonia subventa (Harris, 1780) SMG<br />

Phaonia trimaculata (Bouché, 1834) SMG<br />

Polietes dormitor (Harris, 1780) SMG<br />

END<br />

Schoenomyza litorella major Tiensuu in Frey,<br />

1945<br />

PIC<br />

Stomoxys calcitrans (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Synthesiomyia nudiseta (van der Wulp, 1883)<br />

Mycetophili<strong>da</strong>e<br />

AZ<br />

Brevicornu griseicolle (Staeger, 1840) FAI TER SMG<br />

END Exechia atlantis Stora, 1945 SMG<br />

END Exechia brinckiana Nielsen, 1966 SMG<br />

Leia arsona Hutson, 1978 FLO FAI SJG SMG<br />

MAC Mycetophila atlantica Nielsen, 1966 SJG TER SMG<br />

Mycetophila britannica Lastovka & Kidd,<br />

1975<br />

PIC SJG TER SMG<br />

END Mycetophila storai Chandler & Ribeiro, 1995 TER SMG<br />

END Rymosia azorensis Chandler & Ribeiro, 1995 SMG<br />

END Trichonta floresiana Stora, 1945<br />

Nanno<strong>da</strong>stii<strong>da</strong>e<br />

FLO<br />

END Azorastia minutissima Frey, 1945<br />

Opomyzi<strong>da</strong>e<br />

FLO SJG SMG<br />

Geomyza tripuntacta Fallén, 1823<br />

Phori<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

Conicera <strong>da</strong>uci (Meigen, 1830) FAI SJG TER<br />

MAC Conicera sobria Schmitz, 1936 FLO PIC SJG SMG<br />

Diplonevra funebris (Meigen, 1830) FLO<br />

Dohrniphora cornuta (Bigot in de la Sagra,<br />

1856)<br />

FLO FAI SMG<br />

MAC Megaselia ardua Schmitz, 1940 COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Megaselia basispinata (Lundbeck, 1920) FLO FAI PIC TER SMG<br />

Megaselia brevior (Schmitz, 1924) FAI PIC SMG<br />

Megaselia halterata (Wood, 1910) TER<br />

Megaselia marina Schmitz, 1937 FLO<br />

Megaselia meconicera (Speiser, 1925) PIC<br />

Megaselia nigra (Meigen, 1830) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Megaselia pleuralis (Wood, 1909) FAI PIC SMG<br />

Megaselia rufipes (Meigen, 1804) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Metopina heselhausi Schmitz, 1914<br />

Piophili<strong>da</strong>e<br />

FLO FAI<br />

Piophila casei (Linnaeus, 1758) FAI PIC SJG TER SMG<br />

Prochyliza nigrimana (Meigen, 1826) FLO FAI SJG TER SMG<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

215


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Psili<strong>da</strong>e<br />

Psila longipennis (Séguy, 1936)<br />

Psychodi<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

MAC Clogmia albipunctata (Williston, 1893) SMG<br />

Paramormia ustulata (Walker, 1856) SMG<br />

Philosepedon humeralis Meigen, 1818 SMG<br />

Psycho<strong>da</strong> albipennis Zetterstedt, 1850 FAI PIC SMG<br />

Psycho<strong>da</strong> cinerea Banks, 1894 FLO FAI SMG<br />

Psycho<strong>da</strong> severini Tonnoir, 1940 FAI TER SMG<br />

Tinearia alternata (Say, 1824)<br />

Rhinophori<strong>da</strong>e<br />

FAI SMG<br />

Melanophora roralis (Linnaeus, 1758)<br />

Sarcophagi<strong>da</strong>e<br />

FAI TER SMG<br />

Nyctia lugubris (Macquart, 1843) FAI SMG<br />

Ravinia pernix (Harris, 1780) SMG<br />

Sarcophaga africa (Wiedemann, 1824) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Sarcophaga argyrostoma (Robineau-Des-<br />

SJG<br />

voidy, 1830)<br />

Sarcophaga crassipalpis Macquart, 1839 GRA<br />

Sarcophaga dux Thomson, 1869 AZ<br />

Sarcophaga jacobsoni (Rohdendorf, 1937) AZ<br />

Sarcophaga maculata Meigen, 1835 FAI TER SMG<br />

Sarcophaga uncicurva Pandellé, 1896 GRA<br />

Scathophagi<strong>da</strong>e<br />

Scathophaga litorea (Fallén, 1819) SMG<br />

Scathophaga stercoraria (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Scatopsi<strong>da</strong>e<br />

Coboldia fuscipes (Meigen, 1830) FLO FAI PIC GRA SMG<br />

Scenopini<strong>da</strong>e<br />

Scenopinus fenestralis (Linnaeus, 1758) PIC SJG SMG<br />

Sciari<strong>da</strong>e<br />

MAC Bradysia amoena (Winnertz, 1867) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

MAC Bradysia brunnipes (Meigen, 1804) FLO SJG TER SMG<br />

Bradysia nitidicollis (Meigen, 1818) PIC SJG SMG<br />

MAC Bradysia trivittata (Staeger, 1840) AZ<br />

END Bradysia truncorum (Frey, 1945) FLO<br />

Bradysiopsis vittata (Meigen, 1830) FLO<br />

Corynoptera globiformis (Frey, 1945) FAI SJG TER SMG<br />

Corynoptera perpusilla Winnertz, 1867 AZ<br />

MAC Hyperlasion viridiventris (Frey, 1945) PIC SJG SMG<br />

Lycoriella castanescens (Lengersdorf, 1940) FLO TER SMG<br />

Lycoriella ingenua (Dufour, 1839) AZ<br />

END Pseudolycoriella campanulata (Frey, 1945) FLO SJG TER SMG<br />

Scatopsciara dentifera (Frey, 1936) TER<br />

Sepsi<strong>da</strong>e<br />

Sepsis biflexuosa Strobl, 1893 FAI SMG<br />

Sepsis lateralis Wiedemann, 1830 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

END Sepsis mequignoni Séguy, 1936 SMG<br />

Sepsis neocynipsea Melander & Spuler, 1917 FAI PIC SJG TER SMG<br />

END Sepsis nephodes Séguy, 1936 TER<br />

Simulii<strong>da</strong>e<br />

END Simulium azorense Carlsson, 1963 FLO FAI SJG TER SMG<br />

Sphaeroceri<strong>da</strong>e<br />

Coproica ferruginata (Stenhammar, 1854) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Coproica hirtula (Ron<strong>da</strong>ni, 1880) TER SMG<br />

Copromyza equina Fallén, 1820 FLO FAI PIC TER SMG<br />

Elachisoma aterrimum (Hali<strong>da</strong>y, 1833) COR FLO FAI SJG SMG<br />

Leptocera caenosa (Ron<strong>da</strong>ni, 1880) FLO SMG<br />

Leptocera fontinalis (Fallén, 1826) AZ<br />

Leptocera nigra Olivier, 1813 COR FLO FAI SJG TER SMG<br />

Lotophila atra (Meigen, 1830) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Minilimosina fungicola (Hali<strong>da</strong>y, 1836) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Norrbomia somogyii (Papp, 1973) AZ<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

216


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Sphaeroceri<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Norrbomia sordi<strong>da</strong> (Zetterstedt, 1847) AZ<br />

Opacifrons coxata (Stenhammar, 1855) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Opalimosina mirabilis (Collin, 1902) FLO FAI SMG<br />

MAC Phthitia ciliata (Du<strong>da</strong>, 1918) SJG<br />

Phthitia empirica (Hutton, 1901) SMG<br />

Phthitia plumosula (Ron<strong>da</strong>ni, 1880) FLO FAI SJG TER SMG<br />

Pseudocollinella humi<strong>da</strong> (Hali<strong>da</strong>y, 1836) GRA SJG TER SMG<br />

Pseudocollinella jorlii (Carles-Tolrá, 1990) AZ<br />

Pullimosina heteroneura (Hali<strong>da</strong>y, 1836) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Pullimosina vulgesta Rohácek, 2000 COR FLO SMG<br />

Rachispo<strong>da</strong> acrosticalis (Becker, 1903) SMG<br />

END Rachispo<strong>da</strong> atrolimosa (Frey, 1945) FLO SJG TER SMG<br />

Rachispo<strong>da</strong> fuscipennis (Hali<strong>da</strong>y, 1833) TER<br />

Rachispo<strong>da</strong> varicornis (Strobl, 1900) GRA SJG TER SMG<br />

Spelobia bifrons (Stenhammar, 1854) FLO FAI SMG<br />

Spelobia clunipes (Meigen, 1830) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Spelobia luteilabris (Ron<strong>da</strong>ni, 1880) AZ<br />

Spelobia pseu<strong>dos</strong>etaria (Du<strong>da</strong>, 1918) SJG<br />

Sphaerocera curvipes Latreille, 1805 FAI SMG<br />

Spinilimosina brevicostata (Du<strong>da</strong>, 1918) COR FLO PIC SJG TER SMG<br />

Thoracochaeta brachystoma (Stenhammar,<br />

FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

1854)<br />

Trachyopella atomus (Ron<strong>da</strong>ni, 1880) FAI SMG<br />

Trachyopella hem Rohacek & Marshall, 1986 FLO FAI SMG<br />

Trachyopella leucoptera (Hali<strong>da</strong>y, 1836) FLO FAI SMG<br />

Syrphi<strong>da</strong>e<br />

Baccha elongata (Fabricius, 1775) SMG<br />

Chrysotoxum intermedium Meigen, 1822 SMG<br />

Episyrphus balteatus (De Geer, 1776) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Eristalinus aeneus (Scopoli, 1763) FLO SMG<br />

Eristalis arbustorum (Linnaeus, 1758) FLO TER SMG<br />

Eristalis tenax (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Eumerus amoenus Loew, 1848 COR SMG<br />

Eumerus strigatus (Fallén, 1817) COR SMG<br />

Eupeodes corollae (Fabricius, 1794) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Melanostoma mellinum (Linnaeus, 1758) SMG<br />

Meliscaeva auricollis (Meigen, 1822) FLO PIC SJG TER SMG<br />

Myathropa florea (Linnaeus, 1758) FLO SJG TER SMG<br />

Platycheirus albimanus (Fabricius, 1781) FLO SMG<br />

Platycheirus rosarum (Fabricius, 1787) TER<br />

END Sphaerophoria nigra Frey, 1945 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

END Sphaerophoria philantha (Meigen, 1822) SMG<br />

Sphaerophoria rueppellii (Wiedemann, 1830) SMG<br />

Sphaerophoria scripta (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

Syritta pipiens (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Syrphus ribesii (Linnaeus, 1758) SMG<br />

END Xanthandrus azorensis Frey, 1945 FAI PIC SJG SMG<br />

Xanthandrus comtus (Harris, 1780) TER SMG<br />

Xylota segnis (Linnaeus, 1758) FAI TER SMG<br />

Tachini<strong>da</strong>e<br />

Gonia bimaculata Wiedemann, 1820 SMG<br />

Peleteria varia (Fabricius, 1794) SMG<br />

Phasia pusilla Meigen, 1824 FLO GRA SMG<br />

Tachina fera (Linnaeus, 1761) SMG<br />

Tephriti<strong>da</strong>e<br />

Campiglossa producta (Loew, 1844) FAI PIC GRA<br />

Ceratitis capitata (Wiedemann, 1824) FLO FAI SJG TER SMG<br />

Dioxyna sororcula (Wiedemann, 1830) PIC SJG<br />

END Ensina azorica Frey, 1945 COR FLO PIC GRA SJG TER SMG<br />

Euaresta bullans (Wiedemann, 1830) FAI<br />

Sphenella marginata (Fallén, 1814) SMG<br />

Trupanea stellata (Fuesslin, 1775) SMG<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

217


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Tethini<strong>da</strong>e<br />

Rhicnoessa grisea (Fallén, 1823) FAI TER<br />

Tethina albosetulosa (Strobl, 1900) FAI TER<br />

Tethina ochracea (Hendel, 1913) COR FLO FAI PIC SMG<br />

Tethina strobliana Mercier, 1923 SMG<br />

Tethina tethys Munari & Báez, 2000<br />

Tipuli<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

END Tipula macaronesica Savchenko, 1961<br />

Trichoceri<strong>da</strong>e<br />

COR FAI PIC SJG TER SMG<br />

Trichocera maculipennis Meigen, 1818<br />

Trixoscelidi<strong>da</strong>e<br />

FLO SMG<br />

END Trixoscelis proxima (Séguy, 1936)<br />

Ulidii<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

Euxesta freyi Krivosheina & Krivosheina,<br />

1997<br />

FLO FAI GRA SJG SMG<br />

Ordem Siphonaptera<br />

i<br />

Ceratophylli<strong>da</strong>e<br />

Ceratophyllus gallinae gallinae (Schrank,<br />

1803)<br />

SMG<br />

i Ceratophyllus hirundinis (Curtis, 1826) SMG<br />

i<br />

Ceratophyllus sciurorum sciurorum (Schrank,<br />

1803)<br />

SMG<br />

i Dasypsyllus gallinulae gallinulae (Dale, 1878) SMG<br />

i Leptopsylla segnis (Schönherr, 1811) TER SMG SMR<br />

i Nosopsyllus fasciatus (Bosc d’Antic, 1800) FLO GRA TER SMG SMR<br />

i<br />

Nosopsyllus londinensis londinensis (Rothschild,<br />

1903)<br />

FLO SMG<br />

i<br />

Stenoponia tripectinata tripectinata (Tiraboschi,<br />

1902)<br />

Pulici<strong>da</strong>e<br />

TER SMG<br />

i Ctenocephalides canis (Curtis, 1826) FLO TER<br />

i Ctenocephalides felis felis (Bouché, 1835) FLO GRA TER SMG SMR<br />

i Pulex irritans Linnaeus, 1758 TER SMG<br />

i Spilopsyllus cuniculi (Dale, 1878) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />

i Xenopsylla cheopis cheopis (Rothschild, 1903) TER SMG SMR<br />

i<br />

Xenopsylla gratiosa Jor<strong>da</strong>n & Rothschild,<br />

1923<br />

Ischnopsylli<strong>da</strong>e<br />

TER<br />

i Ischnopsyllus intermedius (Rothschild, 1898) FAI SJG TER SMG<br />

Ordem Hymenoptera<br />

Aphelini<strong>da</strong>e<br />

Aphelinus varipes (Förster, 1841) PIC TER<br />

Cales noacki Howard, 1907 TER SMG<br />

Encarsia citrina (Crawford, 1891) TER SMG<br />

END Encarsia estrellae Manzari & Polaszek, 2002 PIC SMG<br />

Encarsia formosa Gahan, 1924 GRA SMG<br />

MAC Encarsia noahi Polaszek & Hernández, 2003 PIC<br />

Encarsia pergandiella Howard, 1907 SMG<br />

Encarsia tricolor Förster, 1878 SMG<br />

Api<strong>da</strong>e<br />

Anthidium manicatum (Linnaeus, 1758) FAI<br />

Apis mellifera Linnaeus, 1758 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Bombus ruderatus (Fabricius, 1775) COR FAI PIC TER SMG<br />

Colletes canescens Smith, 1853 SMG<br />

Lasioglossum malachurum (Kirby, 1802) FAI SMG<br />

Lasioglossum morio (Fabricius, 1793) SMG<br />

Lasioglossum smeathmanellum (Kirby, 1802) AZ<br />

Lasioglossum villosulum (Kirby, 1802) TER SMG<br />

Megachile centuncularis (Linnaeus, 1758) FAI SMG<br />

Osmia fulviventris Panzer, 1798 AZ<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

218


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i<br />

Bethyli<strong>da</strong>e<br />

Sclerodermus domesticus Klug, 1809<br />

Braconi<strong>da</strong>e<br />

TER<br />

Aphaereta minuta (Nees, 1812) FAI PIC TER<br />

Aphidius funebris Mackauer, 1961 TER<br />

Asobara tabi<strong>da</strong> (Nees, 1834) TER<br />

Bassus rugulosus (Nees, 1834) TER<br />

Bracon hebetor Say, 1836 SMG<br />

Chremylus elaphus Hali<strong>da</strong>y, 1833 FAI<br />

Cotesia glomerata (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Cotesia plutellae Kurdjumov, 1912 FAI<br />

Diaeretiella rapae (M’Intosh, 1855) PIC<br />

END Dinotrema azoricum (Fisher, 2003) SMG<br />

Grammospila rufiventris (Nees, 1812) TER<br />

Lysiphlebus fabarum (Marshall, 1896) TER<br />

Lysiphlebus testaceipes (Cresson, 1880) TER<br />

Macrocentrus collaris (Spinola, 1808) SMG<br />

Meteorus communis (Cresson, 1872) FLO FAI GRA SMG<br />

Meteorus ictericus (Nees, 1812) TER<br />

Meteorus rufus (De Geer, 1773) TER<br />

Pentapleura pumilio (Nees, 1812) TER<br />

END Phaedrotoma sanmiguelensis (Fischer, 2001) SMG<br />

Protapanteles militaris (Walsh, 1861) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Wesmaelia petiolata (Wollaston, 1858)<br />

Cephi<strong>da</strong>e<br />

TER<br />

Trachelus tabidus (Fabricius, 1775)<br />

Chrysidi<strong>da</strong>e<br />

TER<br />

Chrysis ignita bischoffi Linsenmaier, 1959 SMR<br />

Chrysis ignita ignita (Linnaeus, 1758)<br />

Crabroni<strong>da</strong>e<br />

FAI PIC SMG<br />

Crossocerus elongatulus elongatulus (Vander<br />

FAI SMG<br />

Linden, 1829)<br />

Ectemnius lapi<strong>da</strong>rius (Panzer, 1804) AZ<br />

Mimumesa <strong>da</strong>hlbomi (Wesmael, 1852) SMG<br />

Pemphredon lethifer (Shuckard, 1837) FAI<br />

Pemphredon rugifer (Dahlbom, 1844)<br />

Encyrti<strong>da</strong>e<br />

SMG<br />

Coccidoxenoides perminutus Girault, 1915 TER<br />

Encyrtus aurantii (Geoffroy, 1785) TER<br />

Gyranusoidea advena (Beardsley, 1969) TER<br />

Metaphycus flavus (Howard, 1881) TER<br />

Prochiloneurus cabrerai Mercet, 1919 PIC<br />

Pseu<strong>da</strong>phycus maculipennis Mercet, 1923 PIC TER<br />

Tachinaephagus zealandicus Ashmead, 1904 PIC TER<br />

Tetracnemoidea brevicornis (Girault, 1915)<br />

Eulophi<strong>da</strong>e<br />

TER<br />

END Aprostocetus azoricus Graham, 1987 FLO<br />

Aprostocetus zosimus (Walker, 1839) AZ<br />

Baryscapus galactopus (Ratzeburg, 1844) FAI PIC<br />

Diglyphus isaea Walker, 1833 TER<br />

MAC<br />

Euderomphale gomer LaSalle & Hernández,<br />

SMG<br />

2003<br />

Melittobia acasta (Walker, 1839) TER<br />

Pediobius metallicus (Nees, 1834) PIC<br />

Sigmophora brevicornis (Panzer, 1804) SMG SMR<br />

Tamarixia actis (Walker, 1839) FLO<br />

Formici<strong>da</strong>e<br />

i Aphaenogaster senilis senilis Mayr, 1853 FAI PIC GRA TER<br />

Hypoponera eduardi (Forel, 1894) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />

i Hypoponera punctatissima (Roger, 1859) FAI PIC TER SMG<br />

Lasius grandis Forel, 1909 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Leptothorax unifasciatus (Latreille, 1798) FAI PIC TER SMG<br />

i Linepithema humile (Mayer, 1868) FLO PIC SJG TER SMG SMR<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

219


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Formici<strong>da</strong>e (cont.)<br />

MAC Monomorium carbonarium (F. Smith, 1858) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

i Paratrechina longicornis (Latreille, 1802) SJG SMG<br />

i Pheidole megacephala (Fabricius, 1793) FAI PIC SMG<br />

Plagiolepis schmitzii Forel, 1895 SMR<br />

i Tetramorium bicarinatum (Nylander, 1846) COR FAI SMG<br />

Tetramorium caespitum (Linnaeus, 1758) FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />

i Tetramorium cal<strong>da</strong>rium (Roger, 1857) FAI TER SMG<br />

Ichneumoni<strong>da</strong>e<br />

END Atrometoides nigerrimus Hellén, 1949 SMG<br />

Campoplex difformis (Gmelin, 1790) AZ<br />

Campoplex faunus Gravenhorst, 1829 SMG<br />

Diadegma chrysostictum (Gmelin, 1790) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Diadegma semiclausum (Hellén, 1949) FLO<br />

Diadegma sordipes (Thomson, 1887) SMG<br />

Diadromus collaris (Gravenhorst, 1829) SJG TER<br />

Diplazon laetatorius (Fabricius, 1781) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />

Enicospilus atrodecoratus Roman, 1938 SMG<br />

END Hidryta atlantica Horstmann, 1990 AZ<br />

Hypsicera femoralis (Geoffroy, 1785) AZ<br />

Ichneumon sarcitorius Linnaeus, 1758 FLO FAI TER<br />

Lysibia nanus (Gravenhorst, 1829) FLO PIC SJG SMG SMR<br />

Meloboris collector (Thunberg, 1824) FAI PIC SMG<br />

END Meloboris insularis Horstmann, 1980 FAI<br />

END Meloboris longicau<strong>da</strong> Horstmann, 1980 PIC<br />

Mesostenus transfuga Gravenhorst, 1829 AZ<br />

END Netelia atlantor Aubert, 1971 AZ<br />

Netelia testacea (Gravenhorst, 1829) FAI SJG SMG<br />

Pimpla rufipes (Miller, 1759) FLO FAI PIC TER SMG<br />

Pimpla turionellae (Linnaeus, 1758) FAI PIC<br />

Pristomerus vulnerator (Panzer, 1799) SMG<br />

Stenodontus theresae Pic, 1901 SMG<br />

Stilpnus gagates (Gravenhorst, 1807) SMG<br />

END Syrphoctonus morio (Hellén, 1949) PIC SJG TER<br />

END Temelucha nigerrima Horstmann & Yu, 1999 FAI TER SMG<br />

MAC Trychosis nigriventris (Habermehl, 1918) FLO<br />

Venturia canescens (Gravenhorst, 1829) TER SMG<br />

Mymari<strong>da</strong>e<br />

Litus cynipseus Hali<strong>da</strong>y, 1833 TER<br />

Mymar taprobanicum Ward, 1875 AZ<br />

Pompili<strong>da</strong>e<br />

Anoplius nigerrimus (Scopoli, 1763) PIC<br />

Pteromali<strong>da</strong>e<br />

Cyrtogaster degener (Walker, 1872) PIC TER<br />

i Lariophagus distinguendus (Förster, 1841) SMG<br />

Moranila californica (Howard, 1881) TER<br />

Pteromalus puparum (Linnaeus, 1758) COR FAI SMG<br />

Scutellista caerulea (Fonscolombe, 1832) TER<br />

Spalangia cameroni Perkins, 1910 FAI<br />

Scelioni<strong>da</strong>e<br />

Baeus seminulum Hali<strong>da</strong>y, 1833 SMG<br />

Gryon misellum Hali<strong>da</strong>y, 1833 SMG<br />

Idris rufescens (Kieffer, 1908) SMG<br />

Telenomus angustatus (Thomson, 1861) SMG<br />

Tenthredini<strong>da</strong>e<br />

Caliroa cerasi (Linnaeus, 1758) SMG<br />

Cladius brullei (Dahlbom, 1835) SMG<br />

Fenusa pumila Leach, 1817 SMG<br />

Pachynematus obductus (Hartig, 1837) SMG<br />

Pristiphora atlantica Malaise, 1939 FAI SMG<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

220


D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />

Tenthredini<strong>da</strong>e (cont.)<br />

Strongylogaster multifasciata (Geoffroy,<br />

1785)<br />

Torymi<strong>da</strong>e<br />

Monodontomerus obscurus Westwood, 1833<br />

Trichogrammati<strong>da</strong>e<br />

PIC<br />

Trichogramma cordubense Vargas & Cabello,<br />

PIC SJG SMG<br />

1985<br />

Vespi<strong>da</strong>e<br />

Ancistrocerus gazella (Panzer, 1798) FAI PIC<br />

Ancistrocerus parietum (Linnaeus, 1758) SMG<br />

Anoplius concinnus Dahlbom, 1843 TER<br />

Vespula germanica (Fabricius, 1793) COR PIC TER SMG<br />

AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />

SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />

221<br />

TER


APÊNDICE 1<br />

APPENDIX 1<br />

LISTA DE ESPÉCIES DUVIDOSAS<br />

LIST OF PROBLEMATIC SPECIES<br />

Compilado por (Compiled by)<br />

Paulo A. V. Borges1 , Regina Cunha2 , Rosalina Gabriel1 , António Frias Martins2 ,<br />

Luís Silva2 & Virgílio Vieira2 1Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo, Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal;<br />

e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt; rgabriel@mail.angra.uac.pt.<br />

2Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Biologia, Rua <strong>da</strong> Mãe de Deus, PT 9501-801 Ponta Delga<strong>da</strong>, S. Miguel, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail:<br />

rcunha@notes.uac.pt; frias@notes.uac.pt; lsilva@notes.uac.pt; vvieira@notes.uac.pt.<br />

223


BRYOPHYTA<br />

Lista de espécies de ocorrência incerta ou a excluir <strong>da</strong> brioflora <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> e taxa com problemas taxonómicos.<br />

List of species presenting uncertain occurrence or to be excluded from the Azorean bryoflora, or taxa with taxonomic<br />

problems.<br />

Aloina aloides (Schultz) Kindb.<br />

Asterella gracilis (F. Web.) Underw.<br />

Barbilophozia floerkei (F. Web et D. Mohr.) Loeske<br />

Bartramia pomiformis Hedw.<br />

Bazzania trilobata (L.) Gray<br />

Calypogeia azurea Stotler et Croz.<br />

Campylopus atrovirens De Not.<br />

Cladopodiella fluitans (Nees) Buch<br />

Cololejeunea calcarea (Libert.) Schiffn.<br />

Dichodontium pellucidum (Hedw.) Schimp.<br />

Dicranoweisia cirrata (Hedw.) Lindb. ex Milde<br />

Dicranoweisia crispula (Hedw.) Lindb. ex Milde<br />

Ditrichum strictum (Hook. f. et. Wilson) Hampe<br />

Fissidens adianthoides Hedw.<br />

Fissidens crassipes Wilson ex Bruch et Schimp.<br />

Fissidens osmundoides Hedw.<br />

Frullania fragilifolia (Taylor) Gottsche et al.<br />

Frullania polysticta Lindenb.<br />

Funaria convexa Spruce<br />

Funaria muhlenbergii Turn.<br />

Grimmia incurva Schwägr.<br />

Grimmia montana Bruch et Schimp.<br />

Hedwigia ciliata (Hedw.) Ehrh.<br />

Herzogiella striatella (Brid.) Iwats.<br />

Homalia trichomanoides (Hedw.) Brid.<br />

Homalothecium lutescens (Hedw.) H. Rob.<br />

Jamesoniella autumnalis (DC.) Steph.<br />

224<br />

Lejeunea cavifolia (Ehrh.) Lindb.<br />

Lepidozia reptans (L.) Dumort.<br />

Lophocolea minor Nees<br />

Metzgeria conjugata Lindb.<br />

Metzgeria fruticulosa (Dix.) A. Evans<br />

Mylia taylorii (Hook.) Gray<br />

Orthotrichum urnigerum Myrin<br />

Petalophyllum ralfsii (Wils.) Ness et Gottsche<br />

Plagiochila asplenioides (L.) Dumort.<br />

Plagiochila spinulosa (Dicks.) Dumort.<br />

Plagiothecium denticulatum (L. ex Hedw.) Schimp.<br />

Pohlia an<strong>da</strong>lusica (Höhn.) Broth.<br />

Porella arboris-vitae (With.) Grolle<br />

Porella platyphylla (L.) Pfeiff.<br />

Preissia quadrata (Scop.) Nees<br />

Radula complanata (L.) Dumort.<br />

Riccia ciliifera Link ex Liendenb.<br />

Riccia perennis Steph.<br />

Riccia subbifurca Warnst. ex Croz.<br />

Scapania umbrosa (Schrad.) Dumort.<br />

Schistidium alpicola (Hedw.) Limpr.<br />

Southbya tophacea Spruce<br />

Sphagnum magellanicum Brid.<br />

Sphagnum nitidulum Warnst. ex Warnst.<br />

Sphagnum pylaesii Brid.<br />

Thamnobryum maderense (Kindb.) Hedenäs


PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA<br />

Lista de espécies em relação às quais é necessária uma confirmação ao nível <strong>da</strong> sua inclusão na Flora <strong>dos</strong><br />

<strong>Açores</strong> ou ao nível taxonómico.<br />

List of species that need further taxonomic revision or confirmation of its inclusion on the Azorean flora.<br />

Acacia cyanophylla Lindley<br />

Acacia cyclops A. Cunn. ex G. Don<br />

Acacia dealbata Link<br />

Acacia farnesiana (L.) Willd.<br />

Acacia retinodes Schlecht.<br />

Achyranthes aspera L.<br />

Acer negundo L.<br />

Aetheorhiza bulbosa (L.) Cass.<br />

Agapanthus praecox Willd.<br />

Agave attenuata Salm-Dyck<br />

Agrostemma githago L.<br />

Aloe arborescens Mill.<br />

Alstroemeria pulchella L. fil.<br />

Amaranthus paniculatus L.<br />

Argyranthemum frutescens (L.) Sch. Bip.<br />

Argyranthemum pinnatifidum (L. fil.) Lowe ssp. pinnatifidum<br />

Artemisia absinthium L.<br />

Asparagus densiflorus (Kunth) Jessop<br />

Asparagus setaceus (Kunth) Jessop<br />

Avena strigosa Schreb.<br />

Ballota hirsuta Bentham<br />

Banksia integrifolia L.<br />

Barbarea intermedia Boreau<br />

Begonia foliosa HBK.<br />

Begonia grandis Dryand.<br />

Bergenia crassifolia (L.) Fritsch<br />

Brachiaria mutica (Forssk.) Stapf<br />

Brassica juncea (L.) Czern.<br />

Brassica napus L.<br />

Brassica rapa L.<br />

Bromus lanceolatus Roth<br />

Bromus secalinus L.<br />

Bupleurum lancifolium Hornem.<br />

Calepina irregularis (Asso) Thell.<br />

Campsis radicans (L.) Seem.<br />

Car<strong>da</strong>ria draba (L.) Desv.<br />

Carex acuta L.<br />

Carex livi<strong>da</strong> (Wahlenb.) Willd.<br />

Carex nigra (L.) Reichard<br />

225


Eichhornia crassipes (Mart.) Solms-Laub.<br />

Eragrostis mexicana (Hornem.) Link<br />

Escallonia rubra (Ruiz & Pav.) Pers.<br />

Fagopyrum esculentum Moench<br />

Festuca pratensis Huds.<br />

Filaginella uliginosa (L.) Opiz.<br />

Fraxinus angustifolia Vahl<br />

Fuchsia boliviana Carrière<br />

Galium divaricatum Pourret ex Lam.<br />

Gamochaeta ustulata (Nutt.) Holub<br />

Gamochaeta filaginea (DC.) Cabrera<br />

Gamochaeta spicata (Lam.) Cabrera<br />

Gamochaeta subfalcata (Cabrera) Cabrera<br />

Helianthus debilis Nutt.<br />

Helichrysum bracteatum (Vent.) Andrews<br />

Hirschfeldia incana (L.) Lagr.-Foss.<br />

Impatiens balsamina L.<br />

Imperata cylindrica (L.) Raeuschel<br />

Ipomoea batatas (L.) Poir.<br />

Iris germanica L.<br />

Ismelia carinata Sch.-Bip.<br />

Jasione montana L.<br />

Kleinia aizoides DC.<br />

Kleinia repens (L.) Haw.<br />

Lactuca saligna L.<br />

Lactuca sativa L.<br />

Lagenaria siceraria (Molina) Standl.<br />

Lamium argentatum (Smejkal) Henker ex G. H. Loos<br />

Lavandula stoechas L.<br />

Lampranthus falciformis (Haw.) R. Br.<br />

Lampranthus glaucus (L.) N. E. Br.<br />

Lantana montevidensis (Spreng.) Briq.<br />

Lathyrus annuus L.<br />

Lathyrus latifolius L.<br />

Lathyrus maritimus (L.) Bigelow<br />

Lavandula stoechas L.<br />

Lavandula viridis L’Hér.<br />

Legousia castellana (Lange) Samp.<br />

Legousia hybri<strong>da</strong> (L.) Delarb.<br />

Lens culinaris Medic.<br />

Lepidium draba L.<br />

Linum usitatissimum L.<br />

Lycopersicon esculentum Mill.<br />

Malope trifi<strong>da</strong> Cav.<br />

Medicago truncatula Gaertn.<br />

Melilotus albus Medic.<br />

226


Lampranthus falciformis (Haw.) R. Br.<br />

Lampranthus glaucus (L.) N. E. Br.<br />

Lantana montevidensis (Spreng.) Briq.<br />

Lathyrus annuus L.<br />

Lathyrus latifolius L.<br />

Lathyrus maritimus (L.) Bigelow<br />

Lavandula stoechas L.<br />

Lavandula viridis L’Hér.<br />

Legousia castellana (Lange) Samp.<br />

Legousia hybri<strong>da</strong> (L.) Delarb.<br />

Lens culinaris Medic.<br />

Lepidium draba L.<br />

Linum usitatissimum L.<br />

Lycopersicon esculentum Mill.<br />

Malope trifi<strong>da</strong> Cav.<br />

Medicago truncatula Gaertn.<br />

Melilotus albus Medic.<br />

Melilotus dentatus (Waldst. & Kit.) Pers.<br />

Melilotus infestus Guss.<br />

Medicago truncatula Gaertn.<br />

Nerine sarniensis (L.) Herb.<br />

Nesaea myrtifolia Desf. ex A. St.-Hil.<br />

Nigella arvensis L.<br />

Nigella <strong>da</strong>mascena L.<br />

Nigella papillosa G. López ssp. atlantica F. Amich<br />

Oenothera indecora Camb.<br />

Oenothera laciniata Hill<br />

Ochna atropurpurea DC.<br />

Ornithogalum arabicum L.<br />

Orobanche sanguinea C. Presl.<br />

Panicum dichotomum L.<br />

Paraserianthes lophantha (Willd.) I. Nielsen<br />

Parthenocissus inserta (Kern.) Fritsch<br />

Parthenocissus tricuspi<strong>da</strong>ta (Sieb. & Zucch.) Planch.<br />

Passiflora edulis Sims<br />

Pelargonium capitatum L’Hér.<br />

Pelargonium inquinans (L.) L’Hér. ex Aiton<br />

Pelargonium peltatum (L.) L’Hér. ex Aiton<br />

Pleioblastus argenteo-striatus (Regel) Nakai<br />

Pistia stratiotes L.<br />

Podranea ricasoliana (Tanfani) Sprague<br />

Portulaca grandiflora Hook.<br />

Prunus armeniaca L.<br />

Pueraria lobata (Willd.) Ohwi<br />

Pyracantha coccinea M. J. Roemer<br />

Reichardia picroides (L.) Roth<br />

227


Rhododendron indicum (L.) Sweet<br />

Robinia pseu<strong>da</strong>cacia L.<br />

Rubus vitifolius Cham. & Schlecht.<br />

Rumex sanguineus L.<br />

Rumex violascens Rech.fil.<br />

Ruta chalepensis L.<br />

Salix atrocinerea Brot.<br />

Salvia officinalis L.<br />

Salvia splendens Sellow ex Roem. & Schult.<br />

Salvia verbenaca L.<br />

Saponaria officinalis L.<br />

Saxifraga sarmentosa L. fil.<br />

Scandix pecten-veneris L.<br />

Sechium edule (Jacq.) Sw.<br />

Senecio aquaticus Hill<br />

Silene psammitis Spreng.<br />

Sisymbrium erysimoides Desf.<br />

Sisymbrium irio L.<br />

Smyrnium olusatrum L.<br />

Solanum dulcamara L.<br />

Strobilanthes maculata (Wall.) Nees<br />

Tagetes patula L.<br />

Taraxacum ekmanii Dahlst.<br />

Taraxacum latisectum Lindb. fil.<br />

Taraxacum maderense C. I. Sallin & Soest<br />

Taraxacum perssonii G. Hagl. ex Sallin & van Soest<br />

Taraxacum pseudolandmarkii Franco & Rocha Afonso<br />

Taraxacum simile Raunk.<br />

Thamnocalamus tesselatus (Nees) T. R. Sonderstrom & R. P. Ellis<br />

Tinantia erecta (Jacq.) Schltdl.<br />

Trifolium nigrescens Viv.<br />

Trifolium tomentosum L.<br />

Tritonia lineata (Salisb.) Ker-Gawl.<br />

Verbascum lychnitis L.<br />

Vicia articulata Hornem.<br />

Vicia disperma DC.<br />

Vicia johannis Tamamsch.<br />

Vicia lutea L.<br />

Vicia villosa Roth<br />

Viola arvensis Murray<br />

Viola tricolor L.<br />

Vitis labrusca L.<br />

Watsonia borbonica (Pourr.) Goldblatt<br />

Weigela japonica Thunb.<br />

Xanthium orientale L.<br />

Zebrina pendula Schnizlein<br />

228


MOLLUSCA<br />

Relação de espécies cuja identificação está pendente de confirmação.<br />

List of species that need further taxonomic work for confirmation of their presence in the Azores.<br />

Carychium cf. minimum Müller, 1774<br />

Carychium cf. tridentatum (Risso, 1826)<br />

Lauria cf. fasciolata (Morelet, 1860)<br />

Leiostyla aff. fuscidula (Morelet, 1860)<br />

Leiostyla aff. tesselata (Morelet, 1860)<br />

Leiostyla cf. fuscidula (Morelet, 1860)<br />

Leiostyla cf. rugulosa (Morelet, 1860)<br />

Leptaxis aff. azorica (Albers, 1852)<br />

Leptaxis aff. terceirana (Morelet, 1860)<br />

Moreletina aff. horripila II (Morelet & Drouët, 1857)<br />

Moreletina aff. horripila I (Morelet & Drouët, 1857)<br />

Napaeus aff. forbesianus (Morelet & Drouët, 1857)<br />

Napaeus cf. delibutus (Morelet & Drouët, 1857)<br />

Napaeus cf. vulgaris (Morelet & Drouët, 1857)<br />

Oxychilus aff. miguelinus (Pfeiffer, 1856)<br />

Oxychilus aff. ornatus I Riedel, 1964<br />

Oxychilus aff. ornatus II Riedel, 1964<br />

Oxychilus cf. cellarius (Müller,1774)<br />

229


Ordem Pseu<strong>dos</strong>corpiones<br />

Rhacochelifer sp.<br />

Ordem Oribati<strong>da</strong><br />

Cepheus cf. cepheiformis (Nicolet, 1855)<br />

Pergalumna cf. formicaria (Berlese, 1914)<br />

Pergalumna cf. nervosa nervosa (Berlese, 1914)<br />

Ordem Isopo<strong>da</strong><br />

Armadillidium granulatum Brandt, 1833<br />

Ordem Juli<strong>da</strong><br />

Cylindroiulus teutonicus Pocok, 1900<br />

Ordem Diplura<br />

Campodea aff. taurica Silvestri, 1949<br />

Ordem Zygentoma<br />

Thermobia domestica (Packard, 1873)<br />

Ordem Blattaria<br />

Oxyhaloa murrayi Brunn<br />

Ordem Orthoptera<br />

Oecanthus pellucens (Scopoli, 1763)<br />

Sphingonotus canariensis Saussure, 1884<br />

Tylopsis lilifolia (Fabricius, 1793)<br />

Ordem Psocoptera<br />

Cerobasis sp.<br />

Ordem Thysanoptera<br />

Apetrygothrips cf. canarius (Priesner, 1936)<br />

Haplothrips cf. niger (Osborn, 1883)<br />

Haplothrips cf. nigricans Bagnall, 1934<br />

ARTHROPODA<br />

Relação de espécies que necessitam de revisões taxonómicas ou cuja identificação está pendente de confirmação.<br />

List of species that need further taxonomic work for confirmation of their presence in the Azores.<br />

230<br />

Ordem Hemiptera<br />

(Subordem: Sternorrhyncha, Aphidoidea)<br />

Cryptomyzus sp.<br />

Holcaphis sp.<br />

Longiunguis luzulella Hille Ris Lambers, 1947<br />

Prociphilus sp.<br />

Ordem Coleoptera<br />

Agabus conspersus (Marsham, 1802)<br />

Bembidion propinquum Sturm, 1825<br />

Cephennium distinctum Besuchet<br />

Chrysolina americana (Linnaeus, 1758)<br />

Hygrotus pallidulus (Aubé, 1850)<br />

Migneauxia parvicollis Peyerimhoff<br />

Pharoscymnus decemplagiatus (Wollaston)<br />

Scymnus mimulus mimulus Capra & Fursch<br />

Ordem Lepidoptera<br />

Agonopteryx conciliatella (Rebel, 1892)<br />

Hypolimnas misippus (Linnaeus, 1764)<br />

Monopis nigricantella (Millière, 1872)<br />

Noctua janthina Denis & Schiffermüller, 1775<br />

Pandemis heparana (Denis & Schiffermüller, 1775)<br />

Parnassius mnemosyne (Linnaeus, 1758)<br />

Synthymia fixa (Fabricius, 1787)<br />

Tinea pellionella Linnaeus, 1758<br />

Ordem Hymenoptera<br />

Alloxysta cf. victrix (Westwood, 1833)<br />

Leptomastidea cf. abnormis (Girault, 1915)<br />

Meraporus sp.<br />

Microterys cf nietneri (Motschusky, 1859)<br />

Solenopsis sp.<br />

Tetrastichus sp.<br />

Trichomalopsis cf. acuminatus (Graham, 1969)


APÊNDICE 2<br />

APPENDIX 2<br />

ADIÇÕES E CORRECÇÕES À LISTA DE ESPÉCIES DA FLORA<br />

LIQUENOLÓGICA DO ARQUIPÉLAGO DOS AÇORES<br />

NEW DATA AND CORRECTIONS TO THE LIST OF LICHENS AND<br />

LICHENICOLOUS FUNGI FROM THE AZORES<br />

António Félix Flores Rodrigues 1 & André Aptroot 2<br />

Abstract: Based on the checklist of Hafellner<br />

(1995), a comprehensive list with additions and<br />

corrections of the 632 species of lichens and<br />

lichenicolous fungi from the Azores is presented.<br />

For each species the bibliographic reference citing<br />

it for the first time to the archipelago is given.<br />

Introduction<br />

The studies on the lichens and lichenicolous fungi<br />

from the Azores are temporally heterogenous,<br />

clearly dependent of eventual expeditions of<br />

foreign specialists to the Archipelago. Tavares<br />

(1941) refers that the first works on the Azorean<br />

lichen flora were performed by Erik Acharius in<br />

1810 and 1814, but only in 1844 Seubert<br />

published the first list of species, in that time<br />

only with ten species. The first comprehensive list<br />

of the Azorean lichens was published in the<br />

1Departamento de Ciências Agrárias e Ambiente <strong>da</strong> Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, 9701-851 Terra – Chã, Angra do Heroísmo, Portugal,<br />

Email: felix@angra.uac.pt.<br />

2Centraalbureau voor Scimmelcultures, Nl 3508 AD Utrecht, Email: aptroot@cbs.knaw.nl.<br />

231<br />

Resumo: Com base na lista de Hafellner (1995),<br />

apresenta-se uma lista actualiza<strong>da</strong> e corrigi<strong>da</strong> <strong>da</strong>s<br />

632 espécies <strong>da</strong> flora liquenológica do Arquipélago<br />

<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Nesta lista, para ca<strong>da</strong> espécie<br />

indica-se a referência bibliográfica onde a espécie<br />

é referi<strong>da</strong> pela primeira vez.<br />

Introdução<br />

Os estu<strong>dos</strong> sobre a flora liquenológica <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong><br />

não têm sido continua<strong>dos</strong>, mas sim muito dependentes<br />

<strong>da</strong> vin<strong>da</strong> ocasional de especialistas ao Arquipélago.<br />

De acordo com Tavares (1941) as primeiras<br />

referências à flora liquénica <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> é<br />

feita por Erik Acharius em 1810 e 1814, e só em<br />

1844, Seubert publica a primeira lista para o Arquipélago,<br />

contendo apenas dez espécies. Hafellner<br />

(1995) publica na revista Fritschiana a mais completa<br />

lista de espécies <strong>da</strong> flora liquenológica <strong>dos</strong>


Journal Fritschiana by Hafellner (1995), including<br />

also the species from the other Macaronesian<br />

archipelagos. A total of about 400 species were<br />

listed by Hafellner (1995). In the last decade<br />

many more species were found and recorded for<br />

the Azores and the total number of species is now<br />

about 632.<br />

The list of species below is a preliminary list<br />

since a detailed systematic and biogeographic<br />

revisions are in preparation. For each species<br />

we add the literature reference that recorded the<br />

species for the first time for the archipelago. With<br />

the current knowledge it is difficult to know for<br />

sure which species are extinct in the archipelago,<br />

since there are many cross references and old<br />

records that need confirmation and a detailed<br />

revision on synonyms.<br />

In the present list we tried to use the most<br />

up<strong>da</strong>ted species nomenclature referring all the<br />

times to the original bibliographic reference.<br />

232<br />

<strong>Açores</strong>, incluí<strong>da</strong> na flora <strong>da</strong> Macaronésia. Essa lista<br />

continha cerca de quatrocentas espécies de liquenes<br />

e fungos liquenolícolas para o Arquipélago. Nesta<br />

última déca<strong>da</strong> foram sendo encontra<strong>da</strong>s novas espécies<br />

para a Região, totalizando-se neste momento<br />

cerca de 632 espécies devi<strong>da</strong>mente referencia<strong>da</strong>s.<br />

A lista que se segue é ain<strong>da</strong> preliminar e vai<br />

ser alvo de uma revisão taxonómica e biogeográfica<br />

detalha<strong>da</strong> em breve. Ca<strong>da</strong> espécie é acompanha<strong>da</strong><br />

pela referência aos trabalhos que a citam<br />

para o Arquipélago <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, de modo a se perceber<br />

a sua rari<strong>da</strong>de, permitir a consulta bibliográfica<br />

e facilitar também a sua actualização e<br />

correcção. É dificil neste momento prever se algumas<br />

<strong>da</strong>s espécies aqui cita<strong>da</strong>s estão extintas no<br />

Arquipélago, <strong>da</strong>do que algumas <strong>da</strong>s citações são<br />

referências cruza<strong>da</strong>s, tendo-se perdido a origem<br />

<strong>dos</strong> trabalhos iniciais, quer pela antigui<strong>da</strong>de <strong>da</strong>s<br />

publicações, quer pela sinonímia utiliza<strong>da</strong>.<br />

Nesta lista actualizaram-se os nomes de algumas<br />

espécies, que passaram a pertencer a novos grupos,<br />

mas manteve-se a citação aos trabalhos originais.<br />

As espécies com diferentes sinónimos, cita<strong>da</strong>s por<br />

diversos autores como novas para o Arquipélago,<br />

foram fundi<strong>da</strong>s numa única designação seguindo-se<br />

a referência aos respectivos trabalhos.


Lista de espécies <strong>da</strong> flora liquenológica do Arquipélago <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong><br />

List of the lichens from the Azores<br />

Abrothallus hypotrachynae Etayo & Diederich - (19)<br />

Abrothallus welwitschii Mont. ex Tul. - (10)<br />

Acarospora fuscata (Schrader) Arnold - (3)<br />

Acarospora smaragdula (Wahlenb.) A.Massal. - (3)<br />

Acarospora umbilicata Bagl. - (5)<br />

Acrocordia gemmata (Ach.) A. Massal. - (21; 2)<br />

Acrocordia macrospora A. Massal. - (3)<br />

Agonimia octospora Coppins & P. James - (10)<br />

Agonimia papillata (O. Eriksson) Diederich & Aptroot - (2)<br />

Agonimia tristicula (Nyl.) Zahlbr. - (10; 18)<br />

Ainoa mooreana (Carroll) Lumbsch & I. Schmitt - (3)<br />

Amandinea lecideina (H. Mayrhofer & Poelt) Scheid & H. Mayrhofer - (2)<br />

Amadinea puntacta (Hoffm.) Coppins& Scheid - (10)<br />

Amyg<strong>da</strong>laria pelobotryon (Wahlenb.) Norman - (10)<br />

Anisomeridium biforme (Borrer) R.C. Harris - (10)<br />

Anisomeridium polypori (Ellis & Everh.) M. E. Barr - (3)<br />

Arthonia cinnabarina (DC.) Wallr. - (10)<br />

Arthonia elegans (Ach.) Almq. - (10; 18)<br />

Arthonia ilicinella (Nyl.) Seaward - (2)<br />

Arthonia muscinea (Th. Fr.) Ach. - (2)<br />

Arthonia pelvetii (Hepp) H. Olivier - (10)<br />

Arthonia pruinata (Pers.) Steud. ex A. L. Sm. - (10)<br />

Arthonia spadicea Leight. - (3)<br />

Arthonia stellaris Kremp. - (2)<br />

Arthonia tavaresii Grube & Hafellner - (10)<br />

Arthonia thelotrematis Coppins - (10)<br />

Arthopyrenia antecellens (Nyl.) Arnold - (10; 18)<br />

Arthopyrenia carneobrunneola Coppins - (18)<br />

Arthopyrenia punctiformis (Pers.) A. Massal. - (3)<br />

Arthopyrenia viridescens Coppins - (10)<br />

Arthothelium crozalsianum de Lesd. - (5)<br />

Aspicilia calcarea (L.) Mudd - (3)<br />

Bacidia arceutina (Ach.) Arnold - (3)<br />

Bacidia caligans (Nyl.) A. L. Sm. - (3)<br />

Bacidia canariensis Lumbsch & Vez<strong>da</strong> - (2)<br />

Bacidia friesiana (Hepp) Körb. - (5)<br />

Bacidia laurocerasi (Delise ex Duby) Zahlbr. - (10)<br />

Bacidia rosella (Pers.) De Not. - (10)<br />

Bacidia scopulicola (Nyl.) A. L. Sm. - (10)<br />

Bacidia subacerina Vain - (10)<br />

Bacidia viridifarinosa Coppins & P. James - Seaward - (3)<br />

Bacidina apiahica (Müll. Arg.) Vez<strong>da</strong> - (10; 18)<br />

233


Bactrospora dryina (Ach.) A. Massal. - (10)<br />

Bactrospora homalotropa (Nyl.) Egea & Torrente - (10)<br />

Baeomyces rufus (Huds.) Rebent. - (10; 18)<br />

Belonia incarnata Th. Fr. & Graewe ex Th. Fr. - (5)<br />

Biatora ocelliformis (Nyl.) Arnold - (3)<br />

Bryophagus gloeocapsa Nitschke ex Arnold - (10)<br />

Buellia aethalea (Ach.) Th. Fr. - (5)<br />

Buellia erubescens Arnold - (10; 18)<br />

Buellia griseovirens (Turner & Borrer ex Sm.) Almb. - (10)<br />

Buellia italica A. Massal. - (10 ; 21)<br />

Buellia dives (Th. Fr.) Th. Fr. - (2)<br />

Buellia subdisciformis (Leight) Vain. - (5)<br />

Buellia spuria (Schaer.) Anzi - (21)<br />

Buellia tesserata Körber - (3)<br />

Byssoloma leucoblepharum (Nyl.) Vain. emend. R. Sant. - (1; 10; 18; 21)<br />

Byssoloma marginatum (Arnold) Serus - (5)<br />

Byssoloma subdiscor<strong>da</strong>ns (Nyl.) P. James - (10)<br />

Calicium hyperelloides Nyl. - (10)<br />

Caloplaca albolutescens (Nyl.) H. Olivier - (3)<br />

Caloplaca aurantia (Pers.) J. Steiner - (10)<br />

Caloplaca canariensis (Follman&Poelt) Breuss - (2)<br />

Caloplaca cerina var. cerina (Ehrh. ex Hedw.) - (10)<br />

Caloplaca chrysophthalma Degel. - (10)<br />

Caloplaca citrina (Hoffm.) Th. Fr. - (10)<br />

Caloplaca conversa (Kremp.) Jatta - (3)<br />

Caloplaca coronata (Kremp.) J. Steiner - (3)<br />

Caloplaca crenularia (With.) J.R. Laundon - (23; 10; 21)<br />

Caloplaca <strong>da</strong>lmatica A. Massal. - (3)<br />

Caloplaca flavescens (Huds.) J.R. Laundon - (10)<br />

Caloplaca flavocitrina (Nyl.) Wade - (3)<br />

Caloplaca flavorubescens (Huds) J. R. Laundon - (19)<br />

Caloplaca flavovirescens (Wulfen) Dalla Torre & Sarnth - (3)<br />

Caloplaca irrubescens (Arnold) Zahlbr. - (10)<br />

Caloplaca lactea (A. Massal.) Zahlbr. - (3)<br />

Caloplaca luteoalba (Turner) Th. Fr. - (10)<br />

Caloplaca marina (Wedd.) Du Rietz - (21)<br />

Caloplaca pyracea (Ach.) Th. Fr. - (10)<br />

Caloplaca saxicola (Hoffm.) Nordin - (10)<br />

Candelaria concolor (Dickson) Stein - (3)<br />

Candelariella vitellina (Ehrh.) Müll. Arg. - (10)<br />

Canoparmelia caroliniana (Nyl.) Elix & Hale - (10)<br />

Canoparmelia crozalsiana (de Lesd.) Elix & Hale - (3)<br />

Canoparmelia texana (Tuck.) Elix & Hale - (5)<br />

Catillaria atomarioides ( Müll. Arg.) Kilias - (5)<br />

Catillaria chalybeia (Borrer) A. Massal. - (21)<br />

Catinaria albocincta Degel Vainio - (10)<br />

234


Celothelium ischnobelum (Nyl.) M. B. Aguirre - (10; 18)<br />

Cetraria aculeata (Schreb.) Fr. - (10)<br />

Cetrelia olivetorum (Nyl.) W. L. Culb. & C. F. Culb. - (10)<br />

Chaenotheca furfuracea (L.) Tibell - (5)<br />

Chromatochlamys muscorum (Fr.) H. Mayrhofer & Poelt - (5)<br />

Chrysothrix candelaris (L.) J.R. Laundon - (10; 18; 20)<br />

Chrysothrix chlorina (Ach.) J.R. Laundon - (3)<br />

Chrysothrix chrysophthalma (P. James) P. James & J.R. Laundon - (18)<br />

Cladonia azorica Ahti - (10; 18)<br />

Cladonia borbonica (Delise) Nyl. - (10)<br />

Cladonia caespiticia (Pers.) Flörke - (10)<br />

Cladonia cervicornis (Ach.) Flot. - (18)<br />

Cladonia cervicornis subsp. cervicornis (Ach.) Flot. - (22; 10)<br />

Cladonia cervicornis subsp. verticillata (Hoffm.) Ahti. - (22; 10)<br />

Cladonia chlorophaea (Flörke ex Sommerf.) Spreng. - (10; 18)<br />

Cladonia coccifera (L.) Willd. - (22; 10)<br />

Cladonia coccifera f. alpina (Hepp) Vain - (10)<br />

Cladonia confusa f. confusa R. Sant. - (22; 10)<br />

Cladonia coniocraea (Flörke) Spreng. - (10; 18; 20)<br />

Cladonia convoluta (Lam.) Cout. - (22; 10)<br />

Cladonia cyathomorpha Stirt. ex Walt. Watson - (5)<br />

Cladonia diversa Aspergens - (16; 10; 18)<br />

Cladonia fimbriata (L.) Fr. - (18; 3)<br />

Cladonia firma (Nyl.) Nyl. - (10)<br />

Cladonia floerkeana (Fr.) Flörke - (22; 10)<br />

Cladonia foliacea (Huds.) Willd. - (22; 10; 18)<br />

Cladonia furcata (Huds.) Schrad. - (10)<br />

Cladonia furcata subsp. furcata (Huds.) Schrad. - (10)<br />

Cladonia gracilis (L.) Willd. - (22; 10)<br />

Cladonia gracilis var. chor<strong>da</strong>lis (Flörke) Schaer. - (10)<br />

Cladonia humilis (With.) J.R. Laundon - (10; 18)<br />

Cladonia macaronesica Ahti - (10)<br />

Cladonia macilenta Hoffm. - (10)<br />

Cladonia macilenta var. corticata Asahina - (10)<br />

Cladonia merochlorophaea Asahina - (10)<br />

Cladonia mitrula Tuck. - (10)<br />

Cladonia nana Vain. - (10; 18)<br />

Cladonia ochrochlora Florke - (19)<br />

Cladonia peziziformis (With.) J. R. Laundon - (19)<br />

Cladonia phyllophora Ehrh. ex Hoffm. - (10)<br />

Cladonia pocillum (Ach.) O. J. Rich. - (5)<br />

Cladonia poly<strong>da</strong>ctyla (Florke) Spreng. - (18; 19)<br />

Cladonia pycnocla<strong>da</strong> (Gaudich.) Nyl. - (10)<br />

Cladonia pyxi<strong>da</strong>ta (L.) Hoffm. - (22; 10; 18)<br />

Cladonia ramulosa (With.) J.R. Laundon - (3)<br />

Cladonia rangiferina (L.) Weber ex F. H. Wigg. - (10)<br />

235


Cladonia rangiformis Hoffm. - (10)<br />

Cladonia rangiformis var. gracillima - (5)<br />

Cladonia rangiformis var. pungens (Ach.) Vain. - (10)<br />

Cladonia squamosa (Scop.) Hoffm. - (10)<br />

Cladonia squamosa var. muricella (Delise) Vain. - (10)<br />

Cladonia stellaris (Opiz) Pouzar & Vez<strong>da</strong> - (10)<br />

Cladonia stereocla<strong>da</strong> Abbayes - (10; 18)<br />

Cladonia subcervicornis (Vain.) Kernst. - (10)<br />

Cladonia subradiata (Vain.) L. - (10)<br />

Cladonia tenuis (Flörke) Harm. - (10)<br />

Cladonia turgi<strong>da</strong> Hoffm. - (10)<br />

Cladonia verticillata var. phylocephala (Flot.) H. Olivier - (22)<br />

Cladonia vulcanica Zoll. - (10; 18)<br />

Clauzadea immersa (Hoffm.) Hafellner & Bellem - (3)<br />

Cliostomum flavidulum Hafellner & Kalb. - (2)<br />

Cliostomum griffithii (Sm.) Coppins - (18; 5)<br />

Coccocarpia erythroxyli (Spreng.) Swinscow & Krog - (10)<br />

Coccocarpia palmicola (Spreng.) Arv. & D. J. Galloway - (10; 18)<br />

Coenogonium interplexum Nyl. - (10)<br />

Collema bachmanianum (Fink) Degel. - (3)<br />

Collema crispum (Hudson) Weber ex F. H. Wigg. - (2)<br />

Collema furfuraceum (Arnold) Du Rietz - (10; 18)<br />

Collema nigrescens (Huds.) DC. - (18)<br />

Collema subflaccidum Degel - (10; 21)<br />

Collema tenax (Sw.) Ach. emend. Degel. - (10)<br />

Coscinocladium gaditanum (Clemente) A. Crespo, Llimona & D. Hawksw. - (3)<br />

Cryptolechia carneolutea (Turner) A. Massal. - (10)<br />

Cryptothecia subtecta Stirton - (3)<br />

Dactylospora parasitica (Flörke) Zopf - (10)<br />

Degelia atlantica (Degel.) P. M: Jörg. & P. James - (22; 10; 18)<br />

Degelia ligulata P. M. Jörg. & P. James - (10)<br />

Degelia plumbea (Lightf.) P.M. Jörg. & P. James - (23; 10; 18; 21)<br />

Dictyonema interruptum (Carm. ex J. Hooker) Parmasto - (10; 18)<br />

Dimelaena radiata (Tuck.) Hale & W.L. Culb. - (2)<br />

Dimerella frederici Kalb & Vez<strong>da</strong> - (3)<br />

Dimerella lutea (Dicks.) Trevis. - (10)<br />

Dimerella pineti (Ach.) Vez<strong>da</strong> - (10)<br />

Diploica canescens (Dicks.) A. Massal. - (10)<br />

Diploica subcanescens (Werner) Hafellner & Poelt - (10)<br />

Diploschistes actinostomus (Pers. ex Ach.) Zahlbr. - (10)<br />

Diploschistes caesioplumbeus (Nyl.) Vain. - (10)<br />

Diploschistes diacapsis (Ach.) Lumbsch - (10)<br />

Diploschistes gypsaceus (Ach.) Zahlbr. - (10)<br />

Diploschistes muscorum (Scop.) R. Sant - (10)<br />

Diploschistes ocellatus (Vill.) Norman - (10)<br />

Diploschistes scruposus (Schreb.) Norman - (10)<br />

236


Diplotomma ambiguum (Ach.) Flagey - (10)<br />

Diplotomma chlorophaeum (Hepp ex Leight.) - (10)<br />

Diplotomma nivalis (Bagl. & Carestia) Hafellner - (10)<br />

Dirina massiliensis f. massiliensis Durieu & Mont. - (19)<br />

Dirina massiliensis f. sorediata (Müll. Arg.) Tehler - (19)<br />

Dirina insulana f. sorediata Tehler - (10)<br />

Dirinaria applanata (Fée) D. D. Awasthi - (10)<br />

Endocarpon pallidum Ach. - (3)<br />

Endocarpon pusillum Hedw. - (5)<br />

Enterographa crassa (DC.) Fée - (10)<br />

Enterographa elaborata (Lyell ex Leight.) Coppins & P. James - (10)<br />

Enterographa hutchinsiae (Leight.) A. Massal. - (10; 21)<br />

Enterographa pitardii (de Lesd.) Redinger - (10)<br />

Ephebe lanata (L.) Vain. - (10)<br />

Epigloea soleiformis Döbbeler - (10)<br />

Epilichen scabrosus (Ach.) Clem. - (10)<br />

Erioderma chilense Mont. - (10)<br />

Erioderma leylandii (Taylor) Müll. Arg. - (18)<br />

Erioderma leylandii subsp. azoricum P. M. Jørg. & P. James - (13)<br />

Erioderma mollissimum (Samp.) Du Rietz - (18)<br />

Fellhanera bouteillei (Desm.) Vez<strong>da</strong> - (10)<br />

Fellhaneropsis vez<strong>da</strong>e (Coppins & P. James) Sérus. & Coppins - (3)<br />

Fissurina dumastii (Fée) - (3)<br />

Fissurina insidiosa (C. Knight & Mitt.) Hook. - (4; 10)<br />

Fissurina triticea (Nyl.) Staiger - (1; 18; 3)<br />

Flavoparmelia caperata (L.) Hale - (10 ; 18; 20)<br />

Flavoparmelia soredians (Nyl.) Hale - (10)<br />

Fulgensia fulgens (Sw.) Elenkin - (10)<br />

Fuscidea arboricola Coppins & Tønsberg - (18)<br />

Fuscopannaria leucophaea (Vahl) P. M. Jörg. - (10)<br />

Fuscopannaria leucosticta (Tuck.) P.M. Jörg - (10)<br />

Fuscopannaria mediterranea (Tav.) P. M. Jörg. - (10)<br />

Glyphis cicatricosa Ach. - (22 ; 10; 21)<br />

Gomphillus calyciodes (Delise) Nyl. - (10; 18)<br />

Graphis elegans (Borrer ex Sm.) Ach. - (10; 18)<br />

Graphis scripta (L.) Ach. - (10 ; 18; 20)<br />

Gyalecta schisticola Werner - (10)<br />

Gyalecta ulmi (Sw.) Zahlbr. - (10)<br />

Gyalidea hyalinescens (Nyl.) Vez<strong>da</strong> - (10)<br />

Gyalideopsis muscicola P. James & Vez<strong>da</strong> - (16; 10; 18)<br />

Hemigrapha atlantica Diedrich & Wedin - (8)<br />

Herteliana taylorii (Salwey) P. James - (10; 18)<br />

Heterodermia albicans (Pers.) Swinscow & Krog - (15; 19)<br />

Heterodermia flabellata (Fée) D.D. Awasthi - (3)<br />

Heterodermia galctophylla (Tuck) W. L. Culb. - (10)<br />

Heterodermia isidiophora (Nyl.) D. D. Awasthi - (10)<br />

237


Heterodermia japonica (M. Sato) Swinscow & Krog - (1; 10; 15, 21)<br />

Heterodermia leucomela (Fée) Swinscow & Krog - (23; 10; 15; 18; 21; 20)<br />

Heterodermia leucomela var. latifolia (Nyl.) Müll. Arg. - (10)<br />

Heterodermia leucomela var. multifi<strong>da</strong> (Meyen & Flot.) Vain. - (10)<br />

Heterodermia lutescens (Kurok.) Follmann - (10; 15; 18)<br />

Heterodermia obscurata (Nyl.) Trevis. - (10; 15)<br />

Heterodermia spathulifera Moberg & Purvis - (15)<br />

Heterodermia speciosa (Wulfen) Trevis. - (10)<br />

Heterodermia speciosa f. sorediosa (Müll. Arg.) Zahlbr. - (10)<br />

Hyperphyscia adglutinata (Flörke) H. Mayrhofer & Poelt - (10; 18)<br />

Hypocenomyce anthracophila (Nyl.) P. James & Gotth. Schneid. - (3)<br />

Hypocenomyce scalaris (Ach.) M. Choisy - (10)<br />

Hypotrachyna costaricensis (Nyl.) Hale - (16; 10; 18)<br />

Hypotrachyna endochlora (Leight.) Hale - (10; 18)<br />

Hypotrachyna imbricatula (Zahlbr.) Hale - (10)<br />

Hypotrachyna laevigata (Sm.) Hale - (22; 10)<br />

Hypotrachyna microblasta (Vain.) Hale - (10; 18)<br />

Hypotrachyna pseu<strong>dos</strong>inuosa (Asahina) Hale - (10; 18)<br />

Hypotrachyna pulvinata (Fée) Hale - (10; 18)<br />

Hypotrachyna revoluta (Flörke) Hale - (10)<br />

Hypotrachyna rockii (Zahlbr.) Hale - (10; 18; 20)<br />

Hypotrachyna sinuosa (Sm.) Hale - (16; 10)<br />

Hypotrachyna taylorensis (M.E. Mitch.) Hale - (5)<br />

Ionaspis lacustris (With.) Lutzoni - (3)<br />

Julella sericea (A. Massal.) Coppins - (5)<br />

Laeviomyces fallaciosus Hafellner & Kalb - (5)<br />

Lecanactis subabietina Coppins & James - (10)<br />

Lecania atrynoides M. Knowles - (3)<br />

Lecania cuprea (A. Massal.) - (3)<br />

Lecania hutchinsiae (Nyl.) A. L. Sm. - (2)<br />

Lecania naegelii (Hepp) Diederich & Van den Boom - (3)<br />

Lecanographa grumulosa (Dufour) Egea & Torrente - (21)<br />

Lecanographa subgrumulosa (Egea, Torrente & Manrique) Egea & Torrente - (3)<br />

Lecanora albella (Pers.) Ach. - (10)<br />

Lecanora argentata ( Ach.) Malme Brodo - (3)<br />

Lecanora campestris (Schraerer) Hue - (3)<br />

Lecanora cancriformis (Hoffm.) Vain - (10)<br />

Lecanora carpinea (Ach.) S.Meyer - (3)<br />

Lecanora cenisia Ach. (2004) - (2)<br />

Lecanora chlarotera Nyl. - (21; 2)<br />

Lecanora confusa Almb. - (18; 3)<br />

Lecanora conizaeoides Nyl. - (16)<br />

Lecanora dispersa (Pers.) Sommerf. - (10)<br />

Lecanora hageni (Ach.) Ach. - (2)<br />

Lecanora hybocarpa (Tuck.) Brodo - (3)<br />

Lecanora intumescens (Rebent.) Rabenh. - (3)<br />

238


Lecanora jamesii J.R. Laundon - (18)<br />

Lecanora leprosa Fée - (2)<br />

Lecanora muralis (Schreb.) Rabenh - (3)<br />

Lecanora orosthea (Ach.) Ach. - (3)<br />

Lecanora polytropa (Hoffm.) Rabnh. - (10)<br />

Lecanora pulicaris (Pers.) Ach. - (2)<br />

Lecanora strobilina (Spreng.) Kieffer - (2)<br />

Lecanora subfusca var. rugosa (Pers.) Nyl. - (10)<br />

Lecanora sulphurella Hepp - (3)<br />

Lecanora symmicta (Ach.) Ach. - (10; 18)<br />

Lichenodiplis lecanorae (Vouaux) Dyko et D. Hawksw. - (19)<br />

Lichenostigma diploiciae Calat., Nav.-Ros. & Hafellner - (9)<br />

Lecidea azorica Nyl. - (10)<br />

Lecidea phaeops Nyl. - (10)<br />

Lecidella asema (Nyl.) Knoph & Hertel - (10)<br />

Lecidella elaeochroma (Ach.) M. Choisy - (10)<br />

Lecidella scabra (Tayl.) Hertel & Leuckert - (19)<br />

Lecidella stigmatea (Ach.) Hertel & Leuckert - (10)<br />

Lepraria incana (L.) Ach. - (10; 18)<br />

Lepraria isidiata (Llimona) Llimona & A. Crespo - (3)<br />

Lepraria lobificans Nyl. - (10; 18)<br />

Lepraria umbricola Tønsberg - (10; 18)<br />

Leprocaulon microscopicum (Vill.) Gams in D. Hawksw. & F.A. Skinner - (10)<br />

Leptogium apalachense Nyl. - (10)<br />

Leptogium brebissonii Mont. - (10; 18)<br />

Leptogium burgessii (L.) Mont - (10; 18)<br />

Leptogium cochleatum (Dicks.) P. M. Jörg. & P. James - (23; 10; 21)<br />

Leptogium coralloideum (Meyen & Flot.) Vain. - (23; 10; 21)<br />

Leptogium corticola (Taylor) Tuck. - (10)<br />

Leptogium cyanescens (Rabenh.) Körb. - (23; 10; 18; 21)<br />

Leptogium <strong>da</strong>e<strong>da</strong>leum (Flot.) Nyl. - (10)<br />

Leptogium gelatinosum (With.) J.R. Laundon - (22; 10)<br />

Leptogium lichenoides (L.) Zahlbr. - (10)<br />

Leptogium pichneum (Ach.) Leight. - (10)<br />

Leptogium teretiusculum (Flörke) Arnold - (2)<br />

Lichina confinis (O. F. Müll.) C. Agardh - (1; 10; 21)<br />

Lichina pygmaea (Lightf.) C. Agardh - ( 23; 10; 21)<br />

Lobaria immixta Vain. - (10)<br />

Lobaria meridionalis Vain. - (10)<br />

Lobaria pulmonaria (L.) Hoffm. - (23;10; 18; 21)<br />

Lobaria strobiculata (Scop.) DC. - (10)<br />

Lobaria virens (With.) J.R. Laundon - (23; 10; 18; 21)<br />

Loxospora elatina (Ach.) A. Massal. - (10; 18)<br />

Megalaria pulverea (Borrer) Hafellner & E. Schreiner - (10; 18)<br />

Megalospora tuberculosa (Fée) Sipman - (18)<br />

Melaspilea diplaciospora (Nyl.) Müll. Arg. - (10)<br />

239


Menegazzia terebrata (Hoffm.) A. Massal. - (10)<br />

Micarea adnata Coppins - (3)<br />

Micarea alabastrites (Nyl.) Coppins - (10; 18)<br />

Micarea assimilata (Nyl.) Coppins - (5)<br />

Micarea botryoides (Nyl.) Coppins - (10)<br />

Micarea lignaria (Ach.) Hedl. - (1; 10; 18; 21)<br />

Micarea lignaria var. endoleuca (Leight.) Coppins - (21)<br />

Micarea melaena (Nyl.) Hedl. - (10)<br />

Micarea peliocarpa (Anzi) Coppins & R. Sant. - (10; 18)<br />

Micarea prasina Fr. - (10; 18)<br />

Micarea synotheoides (Nyl.) Coppins - (18)<br />

Micarea xanthonica Coppins & Tønsberg - (3)<br />

Moelleropsis nebulosa (Hoffm.) Coppins & P.M. Jørg. - (10)<br />

Muellerella lichenicola (Sommerf.) D. Hawksw. - (19)<br />

Mycobilimbia hypnorum (Lib.) Kalb & Hafellner - (10)<br />

Mycoblastus affinis (Schaer.) T. Schauer - (10)<br />

Mycoblastus caesius (Coppins & P. James) Tönsberg - (10; 18)<br />

Mycoblastus sanguinarius (L.) Norman - (10)<br />

Mycomicrothelia confusa D. Hawksw. - (5)<br />

Mycoporum sparsellum Nyl. - (5)<br />

Myxophora leptogiophila (Minks ex G. Winter) Nik. Hoffm. & Hafellner - (12)<br />

Nephroma helveticum Ach. - (10; 18)<br />

Nephroma hensseniae P. James & F. J. White - (16; 10; 18)<br />

Nephroma laevigatum Ach. - (22; 18)<br />

Nephroma venosum Degel. - (10)<br />

Normandina pulchella (Borrer) Nyl. - (23; 10; 18; 21)<br />

Ochrolechia androgyna (Hoffm.) Arnold - (2)<br />

Ochrolechia azorica Purvis, P. James & Brodo - (10)<br />

Ochrolechia inversa (Nyl.) J.R. Laundon - (18)<br />

Ochrolechia parella (L.) A. Massal. - (10)<br />

Omphalina pararustica Clémencon - (10)<br />

Opegrapha atra Pers. - (10)<br />

Opegrapha calcarea Turner ex Sm. - (2)<br />

Opegrapha gyrocarpa Flot. - (10)<br />

Opegrapha herbarum Mont. - (2)<br />

Opegrapha insularis Vain. - (19)<br />

Opegrapha lithyrga Ach. - (10)<br />

Opegrapha mougeotii A. Massal. - (10)<br />

Opegrapha multipuncta Copins & P. James - (2)<br />

Opegrapha niveoatra (Borr.) J. R. Laundon - (2)<br />

Opegrapha ochrocheila Nyl. - (5)<br />

Opegrapha prosodea Ach. - (5)<br />

Opegrapha rufescens Pers. - (19)<br />

Opegrapha rupestris Pers. - (10)<br />

Opegrapha varia Pers. - (2)<br />

Opegrapha vermicellifera (Kunze) J.R. Laundon - (5)<br />

240


Opegrapha vulgata Ach. - (5)<br />

Pannaria conoplea (Ach.) Bory - (10; 18)<br />

Pannaria pezizoides (Weber) Trevis. - (10; 18)<br />

Pannaria rubiginosa (Ach.) Bory. - (22; 10; 18)<br />

Parmelia laxiuscula H. Magn. - (10)<br />

Parmelia saxatilis (L.) Ach. - (10)<br />

Parmelia subcrinita Nyl. - (10)<br />

Parmeliella parvula P.M. Jörg. - (10; 18)<br />

Parmelinopsis cryptochlora (Vain.) Elix & Hale - (10)<br />

Parmelinopsis horrescens (Taylor) Hale & Elix - (10; 18; 20)<br />

Parmelinopsis minarum (Vain.) Elix & Hale - (20; 2)<br />

Parmentaria chilensis Fée - (Purvis & James, 1993; 18; 21)<br />

Parmotrema arnoldii (Du Rietz) Hale - (10)<br />

Parmotrema bangii (Vainio) Hale - (20)<br />

Parmotrema chinense (Osbeck) Hale & Ahti - (22; 10; 18)<br />

Parmotrema crinitum (Ach.) Hale - (22; 10; 18; 20)<br />

Parmotrema mellissii (C.W. Dodge) Hale - (5)<br />

Parmotrema perlata var. ciliata (DC.) M. Choisy - (10)<br />

Parmotrema pseudoreticulatum (Tav.) Hale - (10)<br />

Parmotrema robustum (Degel.) Hale - (23; 10; 18; 21; 20)<br />

Parmotrema stuppeum (Taylor) Hale - (10)<br />

Parmotrema tinctorum (Nyl.) Hale - (10)<br />

Patellaria atrata (Hedw.) Fr. - (19)<br />

Peltigera britannica (Gyelnik) Holt-Hartw, & Tonsb. - (21)<br />

Peltigera canina (L.) Willd. - (10)<br />

Peltigera di<strong>da</strong>ctyla (With.) J.R. Laundon - (10)<br />

Peltigera dissecta Purvis, P. James & Vitik. - (10; 18)<br />

Peltigera horizontalis (Huds.) Baumg. - (10)<br />

Peltigera hymenina (Ach.) Delise - (10)<br />

Peltigera malacea (Ach.) Funck - (10)<br />

Peltigera melanorrhiza Purvis, P. James & Vitik. - (16; 10; 18)<br />

Peltigera membranacea (Ach.) Nyl. - (10)<br />

Peltigera poly<strong>da</strong>ctyla (Neck.) Hoffm. - (22; 10)<br />

Peltigera rufescens (Weiss) Humb. - (22; 10)<br />

Peltula euploca (Ach.) Poelt ex Ozen<strong>da</strong> & Clauzade - (5)<br />

Pertusaria amara (Ach.) Nyl. - (10)<br />

Pertusaria amarescens (Ach.) Nyl. - (2)<br />

Pertusaria dealbata (Ach.) Cromb. - (10)<br />

Pertusaria ficorum Zahlbr. - (11)<br />

Pertusaria flavicans Lamy - (3)<br />

Pertusaria hymenea ( Ach.) Schaer - (5)<br />

Pertusaria lactea (L.) Arnold - (2)<br />

Pertusaria leioplaca DC. - (3)<br />

Pertusaria maximiliana Klem - (18)<br />

Pertusaria ocellata (Wallr.) Körb. - (10)<br />

Pertusaria pertusa (Weigel) Tuck. - (10)<br />

241


Pertusaria pseudocorallina (Lilj.) Arnold - (10)<br />

Pertusaria pulvinata Erichsen - (10; 18)<br />

Pertusaria pustulata (Ach.) Duby - (10)<br />

Phaeographis dendritica (Ach.) Müll. Arg. - (23; 10; 18, 21)<br />

Phaeographis inusta (Ach.) Müll. Arg. - (10)<br />

Phaeographis smithii (Leight.) de Lesd. - (2)<br />

Phaeophyscia chloantha (Ach.) Moberg - (10)<br />

Phaeophysica endococcinodes (Poelt) Essl. - (10)<br />

Phaeophyscia endophoenicea (Harm.) Moberg - (3)<br />

Phaeophyscia hispidula ( Ach.) Essl. - (5)<br />

Phaeophyscia hirsuta (Mereschk.) Essl. - (10)<br />

Phaeophyscia orbicularis (Neck.) Moberg - (10)<br />

Phaeophyscia rubopulchra (Degel.) Essl. - (6)<br />

Phaeopyxis punctum (A. Massal.) Rambold, Triebel & Coppins - (11)<br />

Phlyctis agelaea (Ach.) Flot. - (10)<br />

Phlyctis argena (Spreng.) Flot. - (2)<br />

Phyllopsora breviuscula (Nyl.) Müll. Arg. - (3)<br />

Physcia adscendens (Fr.) H. Olivier - (10; 20)<br />

Physica atrostriata Moberg - (10)<br />

Physcia caesia (Hoffm.) Fürnr. - (10)<br />

Physcia dimidiata (Arnold) Nyl. - (3)<br />

Physcia fragilescens Zahlbr - (21)<br />

Physcia sorediosa Vain. Lynge - (3)<br />

Physcia stellaris (L.) Nyl. - (10)<br />

Physcia tenella (Scop.) DC. - (10)<br />

Physcia tribacia (Ach.) Nyl. - (3)<br />

Physcia tribacioides Nyl. - (10)<br />

Physica undulata Moberg - (10)<br />

Physconia distorta (With) J.R. Laundon - (10)<br />

Physconia enteroxantha (Nyl.) Poelt - (21)<br />

Placidium squamulosum (Ach.) Breuss - (2)<br />

Placopsis geli<strong>da</strong> (L.) Linds. - (10; 18)<br />

Placynthiella <strong>da</strong>saea (Stirton) Tønsb. - (3)<br />

Placynthiella icmalea (Ach.) Coppins & P. James - (18)<br />

Platismatia glauca (L.) W. L. Culb. & C. F. Culb. - (10; 18)<br />

Platismatia glauca f. fallax (Weber) Oxner & S.Y. Kondr. - (10)<br />

Plectocarpon lichenum (Sommerf.) D. Hawksw. - (10)<br />

Plectocarpon macaronesiae Diederich, Etayo & Sérus. - (10)<br />

Polyblastia gothica Th. Fr. - (10)<br />

Polychidium dendriscum (Nyl.) Henssen - (10)<br />

Porina aenea ( Wallr.) Zahlbr. - (5)<br />

Porina ahlesiana (Körb.) Zahlbr. - (3)<br />

Porina atlantica (Erichsen) P. M. Jorg. - (19)<br />

Porina borreri (Trevis.) D.Hawksw. & P.James - (5)<br />

Porina borreri var. leptospora (Nyl.) D. Hawksw - (19)<br />

Porina chlorotica (Ach.) Müll. Arg. - (10)<br />

242


Porina chlorotica f. tenuifera (Nyl.) Swinscow - (19)<br />

Porina guentheri (Flot.) Zahlbr. - (3)<br />

Porpidia albocaerulescens (Wulfen) Hertel & Knoph - (10)<br />

Porpidia cineroatra (Ach.) Hertel & Knoph - (10)<br />

Porpidia contraponen<strong>da</strong> (Arnold) Knoph & Hertel - (3)<br />

Porpidia crustulata (Ach.) Hertel & Knoph - (10)<br />

Porpidia macrocarpa (DC.) Hertel & A.J. Schwab - (10)<br />

Porpidia musiva (Körb.) Hertel & Knoph - (10)<br />

Porpidia platycarpoides (Bagl.) Hertel - (10)<br />

Porpidia speirea (Ach.) Kremp. - (10)<br />

Porpidia tuberculosa (Sm.) Hertel & Knoph - (3)<br />

Protoparmelia badia (Hoffm.) Hafellner - (10)<br />

Pseudocyphellaria aurata (Ach.) Vain. - (23; 10; 18; 21)<br />

Pseudocyphellaria crocata (L.) Vain. - (22; 10; 18)<br />

Pseudocyphellaria intricata (Delise) Vain. - (22; 10; 18)<br />

Pseudocyphellaria lacerata Degel. - (10; 18)<br />

Pseudocyphellaria norvegica (Gyeln.) P. James - (10)<br />

Pseudoparmelia caroliniana (Nyl.) Hale - (10)<br />

Pseudopyrenula diluta (Fée) Müll. Arg. - (10)<br />

Pyrenidium actinellum Nyl. - (14)<br />

Pyrenocollema halodytes (Nyl.) R. C. Harris - (21)<br />

Pyrenula acutispora Kalb & Hafellner - (5)<br />

Pyrenula dermatodes Kalb & Hafellner - (10; 18)<br />

Pyrenula harrisii Kalb & Hafellner - (10; 18)<br />

Pyrenula macrospora (Degel.) Coppins & P. James - (10; 18)<br />

Pyrenula marginata Hook. - (10)<br />

Pyrenula niti<strong>da</strong> (Weigel) Ach. - (10)<br />

Pyrrhospora lusitanica (Räsänen) Hafellner - (18)<br />

Pyrrhospora quernea (Dickson) Korber - (20)<br />

Pyxine chrysanthoides Vain. - (10)<br />

Pyxine cocoes (Sw.) Nyl. - (10)<br />

Pyxine linearis R. W. Rogers - (10)<br />

Pyxine sorediata (Ach.) Mont - (10; 18)<br />

Pyxine subcinerea Stirt. - (20)<br />

Ramalina arabum (Ach.) Meyen & Flot. - (10)<br />

Ramalina bourgeana Mont. ex Nyl. - (10)<br />

Ramalina calcaris (L.) Fr. - (22; 10)<br />

Ramalina canariensis J. Steiner - (10; 20)<br />

Ramalina cuspi<strong>da</strong>ta (Ach.) Nyl. - (22; 10)<br />

Ramalina decipiens Mont. - (10)<br />

Ramalina farinacea (L.) Ach. - (10; 20)<br />

Ramalina fraxinea (L.) Ach. - (10)<br />

Ramalina lusitanica H. Magn. - (20)<br />

Ramalina lacera (With.) J.R. Laundon - (10)<br />

Ramalina implectens Nyl. - (20).<br />

Ramalina maciformis (Delile) Bory - (10)<br />

243


Ramalina nematodes (Nyl.) Krog Østh. - (10)<br />

Ramalina peruviana Ach. - (20).<br />

Ramalina pusilla Le Prévost ex Duby - (22; 10; 20)<br />

Ramalina requienii (de Not.) Jatta - (10)<br />

Ramalina siliquosa (Huds.) A.L. Sm. - (23; 10; 21)<br />

Ramalina subfarinacea (Nyl. ex Cromb.) Nyl. - (10)<br />

Ramalina subgeniculata Nyl. - (10; 20)<br />

Ramalina subpusilla (Nyl.) Krog.& Swinscow - (5)<br />

Ramalina thrausta (Ach.) Nyl. - (10)<br />

Ramonia azorica P. James & Purvis - (16; 10; 18)<br />

Rhizocarpon alpicola (Anzi) Rabenh. - (10)<br />

Rhizocarpon badioatrum (Spreng.) Th. Fr. - (3)<br />

Rhizocarpon hochstetteri Körb. ( Vain.) - (10)<br />

Rhizocarpon obscuratum (Ach.) A. Massal. - (23; 10; 21)<br />

Rhizocarpon reductum Th.Fr. - (3)<br />

Rhizocarpon umbilicatum (Ramond) Flagey - (3)<br />

Rimelia reticulata (Taylor) Hale & A. Fletcher - (10; 18; 20)<br />

Rimelia subisidiosa (Müll. Arg.)Hale & Fletcher - (10)<br />

Rinodina anomala ( Zahlbr.) H. Mayrh. & Giralt - (5)<br />

Rinodina archaea (Ach.) Arnold - (10)<br />

Rinodina beccariana var. beccariana Bagl. - (10)<br />

Rinodina beccariana var. lavicola (J. Steiner) Matzer & H. Mayrhofer - (10)<br />

Rinodina biloculata (Nyl.) Sheard - (21; 2)<br />

Rinodina colobinoides (Nyl.) Zahlbr - (3)<br />

Rinodina confinis Samp. - (10)<br />

Rinodina confragosa (Ach.) Körber - (3)<br />

Rinodina ericina Nyl. Giralt - (3)<br />

Rinodina exigua (Ach.) Gray - (3)<br />

Rinodina intermedia Bagl. - (5)<br />

Rinodina mniaraea (Ach.) Körber - (3)<br />

Roccella africana Vain. - (10)<br />

Roccella allorgei Abbayes - (10)<br />

Roccella arnoldii Vain. - (22; 10)<br />

Roccella boergesenii Vain. - (10)<br />

Roccella canariensis Darb. - (22; 10)<br />

Roccella fuciformis (L.) DC. - (10)<br />

Roccella fucoides (Neck.) Vainio - (22; 10; 21)<br />

Roccella linearis (Ach.) Vain. - (10)<br />

Roccella tinctoria DC. - (10)<br />

Roccella tuberculata Vain. - (10)<br />

Roselliniella nephromatis (P. Crouan) Matzer & Haffellner - (10)<br />

Roselliniopsis ventosa (Rostr.) Alstrup - (5)<br />

Sagiolechia atlantica Henssen - (10)<br />

Schismatomma decolorans (Turner & Borrer ex Sm.) Clauzade & Věz<strong>da</strong> - (18)<br />

Schismatomma picconianum (Bagl.) J. Steiner - (10)<br />

Schismatomma pitardii (de Lesd.) Egea & Torrente - (10)<br />

244


Sclerophytonomyces circumscripti Cif. & Tomas - (10)<br />

Scoliciosporum umbrinum (Ach.) Arnold - (18; 5)<br />

Siphula ceratites (Wahlenb.) Fr. - (10)<br />

Skyttea pyrenulae Diederich, Etayo & Coppins - (7)<br />

Solenopsora holophaea (Mont.) Samp. - (10)<br />

Sphaerophorus globosus (Huds.) Vain. - (10)<br />

Sphinctrina tubiformis A. Massal. - (10)<br />

Spilonema paradoxum Bornet - (10)<br />

Squamarina cartilaginea (With.) P. James - (3)<br />

Staurolemma omphalarioides (Anzi) P. M. Jörg. & Henssen - (10)<br />

Stenocybe bryophila Walt. Watson - (16)<br />

Stereocaulon atlanticum (I. M. Lamb) I. M. Lamb - (10)<br />

Stereocaulon azoreum (Schaer.) Nyl. - (10; 18; 20)<br />

Stereocaulon condensatum Hoffm. - (10)<br />

Stereocaulon <strong>da</strong>ctylophyllum Florke - (21)<br />

Stereocaulon macaronesicum Purvis & P. James - (10; 18)<br />

Stereocaulon paschale (L.) Hoffm. - (10)<br />

Stereocaulon pileatum Ach. - (10)<br />

Stereocaulon ramulosum (Sw.) Räusch. - (10)<br />

Stereocaulon sphaerophoroides Tuck. - (22)<br />

Stereocaulon vesuvianum Pers. - (10; 18)<br />

Stereocaulon vulcani (Bory) Ach. - (19)<br />

Sticta canariensis (Ach.) Bory ex Delise - (10; 18)<br />

Sticta dufourii Delise - (10; 18)<br />

Sticta fuliginosa (Hoffm.) Ach. - (22; 10; 18)<br />

Sticta fuliginosa f. ciliata Degel. - (10)<br />

Sticta limbata (Sm.) Ach. - (10; 18)<br />

Sticta weigelii (Ach.) Vain. - (10)<br />

Strigula nitidula Mont. - (10)<br />

Strigula taylorii (Carroll ex Nyl.) R.C. Harris - (5)<br />

Syncesia myrticola (Fée) Tehler - (10)<br />

Tapellaria epiphylla (Müll. Arg.) R. Sant. apud Thorold - (10; 18)<br />

Teloschistes chrysophthalmus (L.) Th. Fr. - (10)<br />

Teloschistes flavicans (Sw.) Norman - (10)<br />

Tephromela atra (Huds.) Hafellner - (10)<br />

Thelidium pyrenophorum (Ach.) Mudd Tuckerman - (2)<br />

Thelopsis rubella Nyl. - (10)<br />

Thelotrema antoninii Purvis & P. James - (10; 18)<br />

Thelotrema isidioides (Borrer) R. Sant. - (10; 18)<br />

Thelotrema lepadinum (Ach.) Ach. - (23; 10; 18; 21)<br />

Thelotrema perforatum Leight. var. pauciseptatum Purvis & P. James - (10)<br />

Thelotrema subtile Tuck. - (10)<br />

Thrombium epigaeum (Pers.) Wallr. - (10)<br />

Toninia aromatica (Turner ex Sm.) A. Massal. - (10)<br />

Toninia massata (Tuck.) Herre - (10)<br />

Toninia mesoidea ( Nyl.) Zahlbr. - (5)<br />

245


Toninia sedifolia (Scop.) Tim<strong>da</strong>l - (10)<br />

Toninia thiopsora (Nyl.) H. Olivier - (10)<br />

Trapelia coarctata (Sm.) M. Choisy - (10)<br />

Trapelia corticola Coppins & P. James - (10; 18)<br />

Trapelia involuta (Taylor) Hertel - (10)<br />

Trapelia obtegens (Th. Fr.) Hertel - (10)<br />

Trapelia placodioides Coppins & P. James - (3)<br />

Trapeliopsis flexuosa (Fr.) Coppins & P. James - (1; 10; 18; 21)<br />

Trapeliopsis granulosa (Hoffm.) Lumbsch - (10; 18)<br />

Trapeliopsis pseudogranulosa Coppins & P. James - (18; 19)<br />

Tremella lobariacearum Diederich & M.S. Christ. - (14)<br />

Usnea barbata (L.) Weber ex F. H. Wigg. - (10)<br />

Usnea ceratina Ach. - (22; 10)<br />

Usnea cornuta Körb. - (10; 18; 20)<br />

Usnea esperantiana P. Clerc - (20)<br />

Usnea flammea Stirt. - (22; 10)<br />

Usnea flori<strong>da</strong> (L.) Weber ex F. H. Wigg. - (10; 20)<br />

Usnea hirta (L.) Weber ex F.H. Wigg. - (10; 20)<br />

Usnea madeirensis Motyka - ( 18)<br />

Usnea plicata (L.) Weber ex F. H. Wigg. - (22; 10)<br />

Usnea rubicun<strong>da</strong> Sirt. - (10; 18; 20)<br />

Usnea subflori<strong>da</strong>na Stirt. - (10; 20)<br />

Usnea subscabrosa Nyl. - (10)<br />

Verrucaria amphibia Clemente - (21)<br />

Verrucaria hydrela Ach. - (2)<br />

Verrucaria macrostoma Dufour ex DC. - (3)<br />

Verrucaria muralis Ach. - (3)<br />

Verrucaria pinguicula A.Massal. - (3)<br />

Verrucaria viridula (Schrad.) Ach. - (3)<br />

Waynea adscendens V. J. Rico - (2)<br />

Xanthoparmelia conspersa (Ehrh. ex Ach.) Hale - (10)<br />

Xanthoria candelaria (L.) Th. Fr. - (5)<br />

Xanthoria elegans (Link) Th. Fr. - (10)<br />

Xanthoria ectaneoides (Nyl.) Zahlbr. - (10; 19)<br />

Xanthoria fallax (Hepp) Arnold - (5)<br />

Xanthoria parietina (L.) Th. Fr. - (10; 20)<br />

Xanthoria resendei Poelt & Trav. - (10)<br />

Zamenhofia coralloidea (P. James) Clauzade & Cl. Roux - (10)<br />

246


Bibliografia (References):<br />

1 - Aptroot, A. (1989) Contribution to the Azores lichen flora. The Lichenologist, 21, 59-65.<br />

2 - Aptroot, A. & Rodrigues, A.F. (<strong>2005</strong>a) Additions to the Azorean lichen flora. Arquipélago – Life and Marine Sciences, 22, in<br />

press.<br />

3 - Aptroot, A. & Rodrigues, A.F. (<strong>2005</strong>b) New lichen records for the Azores, with the report of some tropical species new to Europe.<br />

Cryptogamie-Mycologie, in press.<br />

4 - Arvidsson, L. (1990) Additions to the lichen flora of the Azores. Bibliotheca Lichenologica, 38, 13-27.<br />

5 - Berger, F. & Aptroot, A. (2002) Further contributions to the flora of lichens and lichenicolous fungi of the Azores. Arquipélago<br />

– Life and Marine Sciences, 19, 1-12.<br />

6 - Berger, F., Priemetzhofer, F. & Türk, R. (1998) Neue und seltene fletchen und lichenicole pilze aus Oberösterreich, Österreich IV.<br />

Beiträge zur Naturkunde Oberösterreichs, 6, 397-416.<br />

7 - Diederich, P. & Etayo, J. (2000) A synopsis of the genera Skyttea, Llimoniella and Rhymbocarpus (lichenicolous Ascomycota,<br />

Leotiales). The Lichenologist, 32, 423-485.<br />

8 - Diederich, P. & Wedin, M. (2000) The species of Hemigrapha (lichenicolous Ascomycetes, Dothideales) on Peltigerales. Nordic<br />

Journal of Botany, 20, 203-241.<br />

9 - Calatayud, V., Navarro-Rosinés, P. & Hafellner. J. (2002) A synopsis of Lichenostigma subgen. Lichenogramma (Arthoniales),<br />

with a key to the species. Mycological Research, 106, 1230-1242.<br />

10 - Hafellner J. (1995) A new checklist of lichens and lichenicolous fungi of insular Laurimacaronesia including a lichenological<br />

bibliography for the area. Fritschiana, 5, 1-132.<br />

11 - Hafellner, J. (2002) Additions and Corrections to the checklist and bibliography of lichens and lichenicolous fungi of insular<br />

Laurimacaronesia. II. Fritschiana, 36, 1-10.<br />

12 - Hoffmann, N. & Hafellner, J. (2000) Eine revision der lichenicolen arten der sammelgattungen Guignardia und Physalospora<br />

(Ascomycotina). Bibliotheca Lichenologica, 77, 1-181.<br />

13 - Jørgensen, P.M. & James, P.W. (2001) A New Erioderma Taxon from the Azores. Lichenologist, 33, 483-485.<br />

14 - Martinez, I. 2002. Lichenicolous fungi from Iberian Peninsula and the Macaronesian area. Nova Hedwigia, 74, 51-67.<br />

15 - Moberg, R. & Purvis, O.W. (1997) Studies on the lichens of the Azores. Part 4. The genus Heterodermia. Symbolae Botanicae<br />

Upsalienses, 32, 187-194.<br />

16 - Purvis, O.W. & James, P.W. (1993) Studies on the lichens of the Azores. Part 1 – Caldeira do Faial. Arquipélago – Life and Marine<br />

Sciences, 11, 1-16.<br />

17 - Purvis, O.W., Smith, C.W. & James, P.W. (1994) Studies in the lichens of the Azores. Part 2 - Lichens of the upper slopes of Pico<br />

mountain. A comparison between the lichen floras of the Azores, Madeira and the Canary Islands at high altitudes. Arquipélago<br />

– Life and Marine Sciences, 12, 35-56.<br />

18 - Purvis, O.W., James, P.W., Smith, C.W. & Dias E. (1998) Studies in the Lichens of the Azores. Part 5. A comparison between the<br />

lichen floras associated with Juniperus brevifolia in relict woodland in selected sites on Terceira and Flores. Boletim do Museu<br />

Municipal do Funchal (História Natural). (Sup nº5), pp 333-348.<br />

19 - Rodrigues, A.F. & Aptroot, A. (<strong>2005</strong>) Amostras de líquenes <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> cujos resulta<strong>dos</strong> são apresenta<strong>dos</strong> neste trabalho pela<br />

primeira vez. Departamento de Ciências Agrárias. Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />

20 - Rodrigues, A.F., Aptroot, A., Freitas, M.C., Sousa, E., Rodrigues, C., Vieira, B. & Soares, P. (2004) Additions to the lichen flora<br />

found on Cryptomeria japonica D. Don in the Azores. Arquipélago - Life and Marine Sciences, 21, 73-74.<br />

21 - Silanes, M.E.L.& Bermúdez, G.P. (2002) Contribución a la flora liquénica de São Miguel de Azores (Portugal). Nova Acta<br />

Científica Compostelana (Bioloxía), 12, 75-82.<br />

22 - Tavares, C.N. (1941) Contribuições para o conhecimento <strong>da</strong> flora <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Líquenes <strong>da</strong> ilha Terceira. In: memoriam do Prof.<br />

D. António Xavier Pereira Coutinho, 227-243.<br />

23 - Tavares, C.N. (1942) Algumas espécies de liquenes novas para os <strong>Açores</strong>. Bulletin <strong>da</strong> Socie<strong>da</strong>de Portuguesa de Sciencias<br />

Naturais, 13, 232-234.<br />

247


APÊNDICE 3<br />

APPENDIX 3<br />

LISTA PRELIMINAR DOS NEMATODA, ANNELIDA E CHORDATA<br />

TERRESTRES DOS AÇORES<br />

PRELIMINARY LIST OF THE TERRESTRIAL NEMATODA, ANNELIDA<br />

AND CHORDATA FROM THE AZORES<br />

Abstract: A preliminary list of the Phyla Nemato<strong>da</strong>,<br />

Anneli<strong>da</strong> and Chor<strong>da</strong>ta was compiled. Based on the<br />

recent list of European terrestrial species, project<br />

“Fauna Europaea” (http://www.faunaeur.org), 80<br />

species of Nemato<strong>da</strong> and 21 species of Anneli<strong>da</strong><br />

are listed. The listed 49 species of vertebrates<br />

(Chor<strong>da</strong>ta) are the species known to breed in the<br />

Azores.<br />

Introduction<br />

In addition to the animal Phyla already listed in<br />

Chapter 4 (Mollusca and Arthropo<strong>da</strong>), here we<br />

compiled a preliminary species list of Nemato<strong>da</strong>,<br />

Anneli<strong>da</strong> and Chor<strong>da</strong>ta. Based on the recent list<br />

of European terrestrial species, project “Fauna<br />

Europaea” (http://www.faunaeur.org), 80 species of<br />

Nemato<strong>da</strong> and 21 species of Anneli<strong>da</strong> are listed.<br />

The listed 49 species of vertebrates (Chor<strong>da</strong>ta)<br />

are the species known to breed in the Azores: 2<br />

species of amphibians, 1 reptil species, 37 species<br />

of birds and 9 species of mammals.<br />

Among the vertebrates (Chor<strong>da</strong>ta) the native<br />

bat Myotis myotis, the endemic bat Nyctalus<br />

Compilado por (Compiled by)<br />

Paulo A. V. Borges 1<br />

1Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo, Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal;<br />

e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />

249<br />

Resumo: Apresenta-se uma lista preliminar <strong>dos</strong><br />

Filos Nemato<strong>da</strong>, Anneli<strong>da</strong> e Chor<strong>da</strong>ta terrestres <strong>dos</strong><br />

<strong>Açores</strong>. Com base na recente lista de espécies<br />

animais terrestres <strong>da</strong> Europa, projecto “Fauna<br />

Europaea” (http://www.faunaeur.org), listam-se 80<br />

espécies de nemáto<strong>dos</strong> e 21 espécies de anelídeos<br />

terrestres. As cerca de 49 espécies de vertebra<strong>dos</strong><br />

(Chor<strong>da</strong>ta) lista<strong>dos</strong> correspondem às espécies que<br />

se reproduzem nos <strong>Açores</strong>.<br />

Introdução<br />

Em adição aos grupos de animais lista<strong>dos</strong> em detalhe<br />

no Cap. 4 deste livro (Mollusca e Arthropo<strong>da</strong>),<br />

a diversi<strong>da</strong>de de três outros grupos de animais<br />

(Nemato<strong>da</strong>, Anneli<strong>da</strong>, Chor<strong>da</strong>ta) é aqui compila<strong>da</strong>.<br />

Com base na recente lista de espécies animais<br />

terrestres <strong>da</strong> Europa, projecto “Fauna Europaea”<br />

(http://www.faunaeur.org), listam-se 80 espécies de<br />

nemáto<strong>dos</strong> e 21 espécies de anelídeos terrestres. As<br />

cerca de 49 espécies de vertebra<strong>dos</strong> (Chor<strong>da</strong>ta) lista<strong>dos</strong><br />

correspondem às espécies que se reproduzem<br />

nos <strong>Açores</strong>, sendo: 2 espécies de anfíbios; 1 espécie<br />

de réptil; 37 espécies de aves; 9 espécies de<br />

mamíferos.


No caso <strong>dos</strong> vertebra<strong>dos</strong> (Chor<strong>da</strong>ta), é de realçar<br />

a existência apenas de duas espécies endémicas: um<br />

mamífero, morcego Nyctalus azoreum (Thomas); e<br />

ain<strong>da</strong> uma ave, o Priôlo Pyrrhula murina Godman.<br />

A outra espécie de morcego referencia<strong>da</strong> para o<br />

arquipélago é nativa. To<strong>dos</strong> as outras espécies de<br />

mamíferos, as duas espécies de anfíbios e a espécie<br />

de réptil foram introduzi<strong>da</strong>s pelo Homem.<br />

Assim a fauna nativa do arquipélago era composta<br />

basicamente por aves e pelas duas espécies de<br />

morcegos (Martins 1993).<br />

As 37 espécies de aves <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> lista<strong>da</strong> abaixo<br />

são apenas aquelas que se sabe reproduzirem<br />

no arquipélago (ver Bannerman & Bannerman<br />

1966). Muitas mais ocorrem ocasionalmente no<br />

arquipélago, sendo o número dessas espécies<br />

ocasionais superior a 200 (”Fauna Europaea”;<br />

http://www.faunaeur.org). Apesar <strong>da</strong> maior parte<br />

<strong>da</strong>s espécies de aves serem nativas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>,<br />

várias espécies terão sido introduzi<strong>da</strong>s (Monteiro<br />

1991; Martins 1993): a perdiz (Alectoris rufa), o<br />

pintassilgo (Carduelis carduelis), o verdilhão<br />

(Chloris chloris), o par<strong>da</strong>l (Passer domesticus), o<br />

canário <strong>da</strong> terra (Serinus canaria) e o estorninho<br />

(Sturnus vulgaris).<br />

Esperamos que numa próxima edição desta<br />

obra possamos apresentar uma análise detalha<strong>da</strong><br />

sobre a distribuição e estatutos de colonização<br />

<strong>dos</strong> Nemato<strong>da</strong>, Anneli<strong>da</strong> e Chor<strong>da</strong>ta <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />

Entretanto, para mais detalhes sobre a distribuição<br />

nas ilhas <strong>da</strong> fauna de mamíferos do arquipélago<br />

ver Mathias et al. (1998). Para as aves aconselhase<br />

a consulta <strong>da</strong> obra clássica de Bannerman &<br />

Bannerman (1966).<br />

Bibliografia (References)<br />

250<br />

azoreum (Thomas), most of the birds and the<br />

endemic now rare Azorean bullfinch Pyrrhula<br />

murina Godman were the only land vertebrates<br />

originally living in the Azores (Martins 1993). All<br />

the amphibians, the reptile species and most of<br />

the mammals arrived under the influence of man<br />

commercial activities.<br />

Breeding birds of the Azores comprise 37<br />

species (see details on Bannerman & Bannerman<br />

1966). More about 200 species occur occasionally<br />

in the archipelago (see “Fauna Europaea”; http://<br />

www.faunaeur.org). In spite of the fact that most<br />

of the bird species are native, at least six species<br />

were probably introduced by man: the red-leggedpartridge<br />

(Alectoris rufa), European-goldfinch<br />

(Carduelis carduelis), European-greenfinch (Chloris<br />

chloris), the house sparrow (Passer domesticus),<br />

European serin (Serinus canaria) and common<br />

starling (Sturnus vulgaris).<br />

In a future edition of this book we hope to<br />

present detailed <strong>da</strong>ta on the distribution and<br />

colonization status of the Nemato<strong>da</strong>, Annlli<strong>da</strong> and<br />

Chor<strong>da</strong>ta from the Azores. In the meanwhile, we<br />

suggest the work of Mathias et al. (1998) for a<br />

detailed appraisal on the Azorean mammals and<br />

the classic book of Bannerman & Bannerman<br />

(1966) for obtaining important information on the<br />

Azorean breeding and occasional birds.<br />

Bannerman, D.A. & Bannerman, W.M. (1966) Birds of the Atlantic Islands. Vol. 3 – A History of the Birds of the Azores.<br />

Oliver & Boyd. Edimburgo e Londres.<br />

Mathias, M.L., Ramalhinho, M.G., Santos-Reis, M., Petrucci-Fonseca, F., Libois, R., Fons, R., Ferraz de Carvalho, G.,<br />

Oom, M.M. & Collares-Pereira, M. (1998) The terrestrial mammals from Azores islands (Portugal): an up<strong>da</strong>ted review.<br />

Mammalia, 62, 397-407.<br />

Martins, A.M.F. (1993) The Azores - Westernmost Europe: Where evolution can be caught red-handed. Boletim do Museu<br />

Municipal do Funchal, Sup. 2, 181-198.<br />

Monteiro, L. (1991) As ilhas a fauna e o turismo. Comunicações do Segundo Encontro de Ambiente, Turismo e Cultura,<br />

Turismo Cultural e Ambiental na Europa, Primeiras Jorna<strong>da</strong>s Atlânticas de Protecção do Meio Ambiente, pp. 1-21.<br />

Angra do Heroísmo, 25-27 de Janeiro de 1991.


Espécies (Species)<br />

Ancylostomati<strong>da</strong>e<br />

Ancylostoma caninum (Ercolani, 1859)<br />

Bunostomum trigonocephalum (Rudolphi, 1808)<br />

Uncinaria stenocephala (Railliet, 1884)<br />

Anguini<strong>da</strong>e<br />

Ditylenchus dipsaci (Kühn, 1857)<br />

Aphelenchoidi<strong>da</strong>e<br />

Aphelenchoides bicau<strong>da</strong>tus (Imamura, 1931)<br />

Aphelenchoides fragariae (Ritzema Bos, 1890)<br />

Aphelenchoides parietinus (Bastian, 1865)<br />

Aphelenchoides ritzemabosi (Schwartz, 1911)<br />

Ascaridi<strong>da</strong>e<br />

Ascaris suum Goeze, 1782<br />

Parascaris equorum (Goeze, 1782)<br />

Toxocara canis (Werner, 1782)<br />

Ascaridia galli (Schrank, 1788)<br />

Capillarii<strong>da</strong>e<br />

Aonchotheca annulosa (Dujardin, 1845)<br />

Aonchotheca erinacei (Rudolphi, 1819)<br />

Calodium hepaticum (Bancroft, 1893)<br />

Eucoleus gastricus (Baylis, 1926)<br />

Chabertii<strong>da</strong>e<br />

Chabertia ovina (Fabricius, 1794)<br />

Oesophagostomum dentatum (Rudolphi, 1803)<br />

Oesophagostomum radiatum Rudolphi, 1803<br />

Oesophagostomum venulosum Rudolphi, 1809<br />

Cosmocerci<strong>da</strong>e<br />

Oxysomatium brevicau<strong>da</strong>tum (Zeder, 1800)<br />

Crenosomati<strong>da</strong>e<br />

Crenosoma striatum (Zeder, 1800)<br />

Heligmonelli<strong>da</strong>e<br />

Nippostrongylus brasiliensis (Travassos, 1914)<br />

Heteraki<strong>da</strong>e<br />

Heterakis gallinarum (Schrank, 1788)<br />

Heterakis spumosa Schneider, 1866<br />

Heteroderi<strong>da</strong>e<br />

Heterodera goettingiana Liebscher, 1892<br />

Heterodera schachtii Schmidt, 1871<br />

Heterorhabditi<strong>da</strong>e<br />

Heterorhabditis bacteriophora Poinar, 1976<br />

Hoplolaimi<strong>da</strong>e<br />

Helicotylenchus dihystera (Cobb, 1893)<br />

Helicotylenchus erythrinae (Zimmermann, 1904)<br />

Hoplolaimus aorolaimoides Siddiqi, 1972<br />

Rotylenchus buxophilus Golden, 1956<br />

Scutellonema brachyurum (Steiner, 1938)<br />

Meloidogyni<strong>da</strong>e<br />

Meloidogyne incognita (Kofoid & White, 1919)<br />

Meloidogyne javanica (Treub, 1885)<br />

Metastrongyli<strong>da</strong>e<br />

Metastrongylus apri (Gmelin, 1780)<br />

Metastrongylus pudendotectus Wostokow, 1905<br />

Metastrongylus salmi Gedoelst, 1923<br />

Onchocerci<strong>da</strong>e<br />

Onchocerca reticulata Diesing, 1841<br />

Onchuli<strong>da</strong>e<br />

Stenonchulus troglodytes W. Schneider, 1940<br />

Passalurus ambiguus (Rudolphi, 1819)<br />

Syphacia muris (Yamaguti, 1935)<br />

Syphacia obvelata (Rudolphi, 1802)<br />

Pratylenchi<strong>da</strong>e<br />

Pratylenchus goodeyi Sher & Allen, 1953<br />

Pratylenchus penetrans (Cobb, 1917)<br />

Phylum Nemato<strong>da</strong><br />

251


Espécies (Species)<br />

Qudsianemati<strong>da</strong>e<br />

Sphaeroamphis azoricus Ahmad & Sturhan, 2000<br />

Spirocerci<strong>da</strong>e<br />

Mastophorus muris (Gmelin, 1790)<br />

Steinernemati<strong>da</strong>e<br />

Steinernema carpocapsae (Weiser, 1955)<br />

Steinernema glaseri (Steiner, 1929)<br />

Strongyli<strong>da</strong>e<br />

Cylicocyclus elongatus (Looss, 1900)<br />

Strongylus edentatus (Looss, 1900)<br />

Strongylus vulgaris (Looss, 1900)<br />

Triodontophorus serratus (Looss, 1900)<br />

Telotylenchi<strong>da</strong>e<br />

Bitylenchus dubius (Bütschlii, 1873)<br />

Thelazii<strong>da</strong>e<br />

Thelazia lacrymalis (Gurlt, 1831)<br />

Trichodori<strong>da</strong>e<br />

Paratrichodorus porosus (Allen, 1957)<br />

Trichodorus azorensis Almei<strong>da</strong> & al., 1989<br />

Trichodorus primitivus (de Man, 1880)<br />

Trichosomoidi<strong>da</strong>e<br />

Trichosomoides crassicau<strong>da</strong> (Bellingham, 1840)<br />

Trichostrongyli<strong>da</strong>e<br />

Graphidium strigosum (Dujardin, 1845)<br />

Haemonchus contortus (Rudolphi, 1803)<br />

Ostertagia ostertagi (Stiles, 1892)<br />

Teladorsagia circumcincta (Stadelman, 1894)<br />

Teladorsagia trifurcata (Ransom, 1907)<br />

Trichostrongylus axei (Cobbold, 1879)<br />

Trichostrongylus capricola Ransom, 1907<br />

Trichostrongylus colubriformis (Giles, 1892)<br />

Trichostrongylus retortaeformis (Zeder, 1800)<br />

Trichuri<strong>da</strong>e<br />

Trichuris globulosa (Linstow, 1901)<br />

Trichuris ovis (Abildgaard, 1795)<br />

Trichuris suis (Schrank, 1788)<br />

Trichuris vulpis (Frölich, 1789)<br />

Xiphinemati<strong>da</strong>e<br />

Xiphinema brevicolle Lordello & Da Costa, 1961<br />

Xiphinema dissimile Roca & al., 1988<br />

Xiphinema diversicau<strong>da</strong>tum (Micoletzky, 1927)<br />

Xiphinema intermedium Lamberti & Bleve-Zacheo, 1979<br />

Xiphinema madeirense Brown & al., 1992<br />

Xiphinema pachtaicum (Tulaganov, 1938)<br />

Xiphinema sahelense Dalmasso, 1969<br />

Xiphinema santos Lamberti & al., 1993<br />

Glossoscoleci<strong>da</strong>e<br />

Pontoscolex corethrurus (Müller, 1857)<br />

Lumbrici<strong>da</strong>e<br />

Allolobophoridella eiseni (Levinsen, 1884)<br />

Aporrectodea caliginosa (Savigny, 1826)<br />

Dendrobaena hortensis (Michaelsen, 1890)<br />

Dendrodrilus rubidus (Savigny, 1826)<br />

Eisenia feti<strong>da</strong> (Savigny, 1826)<br />

Eiseniella tetraedra (Savigny, 1826)<br />

Lumbricus rubellus Hoffmeister, 1843<br />

Lumbricus terrestris Linnaeus, 1758<br />

Octodrilus complanatus (Dugès, 1828)<br />

Octolasion lacteum (Örley, 1885)<br />

Lumbriculi<strong>da</strong>e<br />

Lumbriculus variegatus (Müller, 1774)<br />

Phylum Anneli<strong>da</strong><br />

252


Espécies (Species)<br />

Megascoleci<strong>da</strong>e<br />

Amynthas corticis (Kinberg, 1867)<br />

Amynthas gracilis (Kinberg, 1867)<br />

Metaphire californica (Kinberg, 1867)<br />

Naidi<strong>da</strong>e<br />

Dero pectinata Aiyer, 1930<br />

Nais communis Piguet, 1906<br />

Nais elinguis Müller, 1774<br />

Nais variabilis Piguet, 1906<br />

Tubifici<strong>da</strong>e<br />

Limnodrilus hoffmeisteri Claparede, 1862<br />

Tubifex tubifex tubifex (Müller, 1774)<br />

Rani<strong>da</strong>e<br />

Rana esculenta Linnaeus, 1758<br />

Salamandri<strong>da</strong>e<br />

Triturus carnifex (Laurenti, 1768)<br />

Lacerti<strong>da</strong>e<br />

Teira dugesii (Milne-Edwards, 1829)<br />

Phylum Chor<strong>da</strong>ta<br />

Classe Amphibia<br />

Classe Reptilia<br />

Classe Aves<br />

Accipitri<strong>da</strong>e<br />

Buteo buteo (Linnaeus, 1758)<br />

Anati<strong>da</strong>e<br />

Anas crecca Linnaeus, 1758<br />

Anas platyrhynchos Linnaeus, 1758<br />

Charadrii<strong>da</strong>e<br />

Charadrius alexandrinus Linnaeus, 1758<br />

Columbi<strong>da</strong>e<br />

Columba livia Gmelin, 1789<br />

Columba palumbus Linnaeus, 1758<br />

Fringilli<strong>da</strong>e<br />

Carduelis carduelis (Linnaeus, 1758)<br />

Chloris chloris (Linnaeus, 1758)<br />

Fringilla tintillon Webb, Berthelot & Moquin-Tandon, 1841<br />

Pyrrhula murina Godman, 1866<br />

Serinus canaria (Linnaeus, 1758)<br />

Hydrobati<strong>da</strong>e<br />

Oceanodroma castro (Harcourt, 1851)<br />

Lari<strong>da</strong>e<br />

Larus glaucoides Meyer, 1822<br />

Larus marinus Linnaeus, 1758<br />

Larus ridibundus Linnaeus, 1766<br />

Sterna dougallii Montagu, 1813<br />

Sterna hirundo Linnaeus, 1758<br />

Motacilli<strong>da</strong>e<br />

Motacilla cinerea Tunstall, 1771<br />

Passeri<strong>da</strong>e<br />

Passer domesticus (Linnaeus, 1758)<br />

Phasiani<strong>da</strong>e<br />

Alectoris rufa (Linnaeus 1758)<br />

Coturnix coturnix (Linnaeus, 1758)<br />

Procellarii<strong>da</strong>e<br />

Bulweria bulwerii (Jardine & Selby, 1828)<br />

Calonectris diomedea (Scopoli, 1769)<br />

Puffinus assimilis Gould, 1838<br />

Puffinus puffinus (Brünnich, 1764)<br />

253


Espécies (Species)<br />

Ralli<strong>da</strong>e<br />

Fulica atra Linnaeus, 1758<br />

Saxicoli<strong>da</strong>e<br />

Erithacus rubecula (Linnaeus, 1758)<br />

Scolopaci<strong>da</strong>e<br />

Gallinago gallinago (Linnaeus, 1758)<br />

Gallinula chloropus (Linnaeus 1758)<br />

Scolopax rusticola Linnaeus, 1758<br />

Strigi<strong>da</strong>e<br />

Asio flammeus (Pontoppi<strong>da</strong>n, 1763)<br />

Sturni<strong>da</strong>e<br />

Sturnus vulgaris Linnaeus, 1758<br />

Sylvii<strong>da</strong>e<br />

Regulus regulus azoricus Seebohm, 1833<br />

Regulus regulus inermis Murphy & Chapin, 1929<br />

Regulus regulus sanctae-mariae Vaurie, 1954<br />

Sylvia atricapilla (Linnaeus, 1758)<br />

Turdi<strong>da</strong>e<br />

Turdus merula Linnaeus, 1758<br />

Erinacei<strong>da</strong>e<br />

Erinaceus europaeus europaeus Linnaeus, 1758<br />

Lepori<strong>da</strong>e<br />

Oryctolagus cunniculus (Linnaeus, 1758)<br />

Muri<strong>da</strong>e<br />

Mus domesticus Schwartz & Schwartz, 1943<br />

Rattus norvegicus (Berkenhout, 1769)<br />

Rattus rattus (Linnaeus, 1758)<br />

Musteli<strong>da</strong>e<br />

Mustela nivalis vulgaris Erxleben, 1777<br />

Mustela furo Linnaeus, 1758<br />

Vespertilioni<strong>da</strong>e<br />

Myotis myotis (Borkhausen 1797)<br />

Nyctalus azoreum (Thomas, 1901)<br />

Classe Mammalia<br />

254


ÍNDICE TAXONÓMICO<br />

TAXONOMIC INDEX<br />

BRYOPHYTA<br />

PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA<br />

MOLLUSCA<br />

ARTHROPODA


BRYOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

ÍNDICE BRYOPHYTA<br />

INDEX BRYOPHYTA<br />

A<br />

Acanthocoleus aberrans....................................................................................123<br />

Acrobolbaceae.................................................................................................121<br />

Acrobolbus wilsonii.........................................................................................121<br />

Acrocladium cuspi<strong>da</strong>tum (ver Calliergonella cuspi<strong>da</strong>ta)<br />

Adelanthaceae.................................................................................................121<br />

Adelanthus decipiens.......................................................................................121<br />

Allorgea berthelotiana (ver Andoa berthelotiana)<br />

Aloina aloides (ver Apêndice 1)<br />

Aloina ambigua................................................................................................126<br />

Aloina ericaefolia (ver Aloina ambigua)<br />

Aloina ericifolia (ver Aloina ambigua)<br />

Aloina rigi<strong>da</strong>.....................................................................................................126<br />

Alophosia azorica.............................................................................................124<br />

Alophozia azorica (ver Alophosia azorica)<br />

Amblyste giaceae.............................................................................................128<br />

Amblyste gium humile....................................................................................128<br />

Amblystegium irriguum (ver Amblystegium tenax)<br />

Amblystegium kochii (ver Amblystegium humile)<br />

Amblystegium longisetum (ver Amblystegium varium)<br />

Amblystegium madeirense (ver Amblystegium varium)<br />

Amblystegium maderense (ver Amblystegium varium)<br />

Amblystegium riparium...................................................................................128<br />

Amblystegium serpens....................................................................................128<br />

Amblystegium trichospodium (ver Amblystegium humile)<br />

Amblystegium varium......................................................................................128<br />

Amphidium mougeotii.....................................................................................126<br />

Anastrophyllum minutum................................................................................122<br />

Andoa berthelotiana.........................................................................................129<br />

Andreaea petrophila (ver Andreaea rupestris)<br />

Andreaea rupestris............................................................................................124<br />

Andreaeaceae...................................................................................................124<br />

Andreaeales..................................................................................................... 124<br />

Aneura pinguis.................................................................................................121<br />

Aneuraceae...................................................................................................... 121<br />

Anoectangium angustifolium...........................................................................126<br />

Anomobryum filiforme (ver Anomobryum julaceum)<br />

Anomobryum julaceum....................................................................................127<br />

Anomobryum juliforme (ver Anomobryum julaceum)<br />

Anthoceros bulbiculosus (ver Phaeoceros bulbiculosus)<br />

Anthoceros carolinianus (ver Phaeoceros laevis subsp. carolinianus)<br />

Anthoceros caucasicus.....................................................................................120<br />

Anthoceros dichotomus (ver Phaeoceros bulbiculosus)<br />

Anthoceros husnotii (ver Anthoceros punctatus)<br />

Anthoceros laevis (ver Phaeoceros laevis subsp. laevis)<br />

Anthoceros mandonii (ver Anthoceros caucasicus)<br />

Anthoceros punctatus.......................................................................................120<br />

Anthocerotaceae..............................................................................................120<br />

Anthocerotales.................................................................................................120<br />

Anthocerotopsi<strong>da</strong>.............................................................................................120<br />

Aphanolejeunea azorica..................................................................................123<br />

Aphanolejeunea madeirensis...........................................................................123<br />

Aphanolejeunea microscopica.........................................................................123<br />

Aphanolejeunea sintenisii................................................................................123<br />

Aphanolejeunea teotonii (ver Aphanolejeunea sintenisii)<br />

Archidiaceae....................................................................................................125<br />

Archidiales.......................................................................................................125<br />

Archidium alternifolium..................................................................................125<br />

Arnelliaceae....................................................................................................121<br />

Asterella africana.............................................................................................120<br />

Asterella gracilis (ver Apêndice 1)<br />

Astrodontium canariense (ver Leucodon canariensis)<br />

Astrodontium treleasei (ver Leucodon treleasei)<br />

Atrichum angustatum......................................................................................124<br />

Atrichum papillosum (ver Atrichum angustatum)<br />

Atrichum papillosum (ver Atrichum angustatum)<br />

Atrichum tenellum...........................................................................................124<br />

Atrichum undulatum........................................................................................124<br />

Aulacomniaceae..............................................................................................127<br />

Aulacomnium palustre.....................................................................................127<br />

257<br />

Aytoniaceae....................................................................................................120<br />

B<br />

Barbilophozia attenuata...................................................................................122<br />

Barbilophozia floerkei Loeske (ver Apêndice 1)<br />

Barbilophozia gracilis (ver Barbilophozia attenuata)<br />

Barbula acuta (ver Didymodon acutus)<br />

Barbula ambigua (ver Aloina ambigua)<br />

Barbula convoluta............................................................................................126<br />

Barbula cylindrica (ver Didymodon insulanus)<br />

Barbula gracilis (ver Didymodon acutus)<br />

Barbula gracilis var. viridis (ver Didymodon acutus)<br />

Barbula hornschuchiana (ver Pseudocrossidium hornschuchianum)<br />

Barbula inaequalifolia (ver Bryoerytrophyllum inaequalifolium)<br />

Barbula luri<strong>da</strong> (ver Didymodon luridus)<br />

Barbula marginata (ver Tortula marginata)<br />

Barbula mucronata (ver Cinclidotus mucronatus)<br />

Barbula mucronata (ver Cinclidotus mucronatus)<br />

Barbula muralis (ver Tortula muralis)<br />

Barbula revoluta (ver Pseudocrossidium revolutum)<br />

Barbula revolvens (ver Tortula revolvens)<br />

Barbula rigi<strong>da</strong> (ver Aloina rigi<strong>da</strong>)<br />

Barbula rigidula (ver Didymodon rigidulus)<br />

Barbula ruralis (ver Syntrichia ruralis)<br />

Barbula solmsii (ver Tortula solmsii)<br />

Barbula solmsii (ver Tortula solmsii)<br />

Barbula squarrosa (ver Pleurochaete squarrosa)<br />

Barbula tophacea (ver Didymodon tophaceus)<br />

Barbula trifaria (ver Didymodon luridus)<br />

Barbula ungiculata (ver Barbula unguiculata)<br />

Barbula unguiculata.........................................................................................126<br />

Barbula vahliana (ver Tortula vahliana)<br />

Barbula vinealis (ver Didymodon vinealis)<br />

Barbula vinealis var. cylindrica (ver Didymodon insulanus)<br />

Bartramia calcarea (ver Philonotis calcarea)<br />

Bartramia pomiformis (ver Apêndice 1)<br />

Bartramia rigi<strong>da</strong> (ver Bartramia )<br />

Bartramia stricta..............................................................................................127<br />

Bartramia uncinata (ver Philonotis uncinata)<br />

Bartramiaceae..................................................................................................127<br />

Bazzania azorica..............................................................................................122<br />

Bazzania denu<strong>da</strong>ta (ver Bazzania azorica)<br />

Bazzania tricrenata (ver Bazzania azorica)<br />

Bazzania trilobata (ver Apêndice 1)<br />

Blepharostoma trichophyllum.........................................................................122<br />

Blindia acuta....................................................................................................125<br />

Blindia acuta var. madeirensis (ver Blindia acuta)<br />

Blindia madeirensis (ver Blindia acuta)<br />

Brachymenium notarisii..................................................................................127<br />

Brachytheciaceae.............................................................................................128<br />

Brachythecium albicans...................................................................................128<br />

Brachythecium cardotii (ver Rhynchostegium megapolitanum)<br />

Brachythecium illecebrum (ver Scleropodium touretti)<br />

Brachythecium mildeanum..............................................................................128<br />

Brachythecium plumosum...............................................................................128<br />

Brachythecium plumosum (ver Brachythecium plumosum)<br />

Brachythecium plumosum var. homomalum (ver Brachythecium plumosum)<br />

Brachythecium plumosum var. homomalum fo. gracilis<br />

(ver Brachythecium plumosum)<br />

Brachythecium populeum................................................................................128<br />

Brachythecium rivulare...................................................................................128<br />

Brachythecium rutabulum...............................................................................128<br />

Brachythecium salebrosum..............................................................................128<br />

Brachythecium velutinum................................................................................128<br />

Breutelia azorica..............................................................................................127<br />

Bruchiaceae.....................................................................................................125<br />

Bryaceae..........................................................................................................127<br />

Bryales.............................................................................................................127<br />

Bryoerythrophyllum inaequalifolium..............................................................126<br />

Bryophyta........................................................................................................120<br />

Bryopsi<strong>da</strong>.........................................................................................................123<br />

Bryum alpinum................................................................................................127<br />

Bryum alpinum fo. attenuatum (ver Bryum alpinum)


BRYOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Bryum alpinum fo. nigrescens (ver Bryum alpinum)<br />

Bryum alpinum var. meridionale (ver Bryum alpinum)<br />

Bryum alpinum var. nigrescens (ver Bryum alpinum)<br />

Bryum alpinum var. viride (ver Bryum alpinum)<br />

Bryum annotinum (ver Pohlia annotina)<br />

Bryum argenteum.............................................................................................127<br />

Bryum argenteum var. lanatum (ver Bryum argenteum)<br />

Bryum atropurpureum (ver Bryum bicolor)<br />

Bryum attenuatum (ver Entosthodon attenuatus)<br />

Bryum barnesii (ver Bryum bicolor)<br />

Bryum bicolor..................................................................................................127<br />

Bryum bicolor fo. planum (ver Bryum bicolor)<br />

Bryum bicolor var. arenarium (ver Bryum bicolor)<br />

Bryum bicolor var. gracilentum (ver Bryum bicolor)<br />

Bryum caespi<strong>da</strong>tum var. imbricatum (ver Bryum caespiticium)<br />

Bryum caespiticium.........................................................................................127<br />

Bryum caespiticium var. atlanticum (ver Bryum caespiticium)<br />

Bryum canariense............................................................................................127<br />

Bryum capillare...............................................................................................127<br />

Bryum capillare (ver Bryum capillare)<br />

Bryum capillare ssp. torquescens (ver Bryum torquescens)<br />

Bryum capillare var. cuspi<strong>da</strong>tum (ver Bryum capillare)<br />

Bryum capillare var. cuspi<strong>da</strong>tum (ver Bryum creberrimum)<br />

Bryum capillare var. cuspi<strong>da</strong>tum fo. elegantulum (ver Bryum capillare)<br />

Bryum clavatum (ver Bryum canariense)<br />

Bryum conoideum (ver Zygodon conoideus)<br />

Bryum creberrimum........................................................................................127<br />

Bryum cuneifolium (ver Tortula cuneifolia)<br />

Bryum <strong>da</strong>viesii (ver Glyphomitrium <strong>da</strong>viesii)<br />

Bryum donianum.............................................................................................127<br />

Bryum dunense................................................................................................127<br />

Bryum erythrocarpum (ver Bryum rubens)<br />

Bryum gemmiparum........................................................................................127<br />

Bryum julaceum (ver Anomobryum julaceum)<br />

Bryum lanatum................................................................................................127<br />

Bryum microerythrocarpum (ver Bryum subapiculatum)<br />

Bryum mildeanum...........................................................................................127<br />

Bryum murale (ver Bryum radiculosum)<br />

Bryum murosum (ver Bryum radiculosum)<br />

Bryum notarisii (ver Brachymenium notarisii)<br />

Bryum obovatum (ver Bryum donianum)<br />

Bryum pachyloma (ver Bryum donianum)<br />

Bryum pachyloma var. lingulaeforme (ver Bryum donianum)<br />

Bryum platyloma (ver Bryum capillare)<br />

Bryum provinciale (ver Bryum canariense)<br />

Bryum pseudotriquetrum.................................................................................127<br />

Bryum radiculosum.........................................................................................127<br />

Bryum rubens..................................................................................................127<br />

Bryum ruderale................................................................................................127<br />

Bryum sauteri..................................................................................................127<br />

Bryum serrulatum (ver Bryum canariense)<br />

Bryum subapiculatum......................................................................................127<br />

Bryum subbicolor (ver Bryum radiculosum)<br />

Bryum teneriffae (ver Bryum capillare)<br />

Bryum tenuisetum............................................................................................127<br />

Bryum torquescens..........................................................................................127<br />

Bryum torquescens var. gracile (ver Bryum torquescens)<br />

Bryum tozeri (ver Epipterygium tozeri)<br />

Bryum validicastatum (ver Bryum capillare)<br />

Bryum ventricosum (ver Bryum pseudotriquetrum)<br />

Bryum ventricosum fo. fraxlerii (ver Bryum pseudotriquetrum)<br />

Bryum ventricosum fo. mucronatum (ver Bryum pseudotriquetrum)<br />

Bryum viridissimum (ver Zygodon viridissimus)<br />

Bryum viridissimum ssp. eu-viridissimus (ver Zygodon viridissimus)<br />

Bryum viridissimum ssp. eu-viridissimus var. occidentalis<br />

(ver Zygodon viridissimus)<br />

Buxbaumia foliosa (ver Diphyscium foliosum)<br />

C<br />

Calliergonella cuspi<strong>da</strong>ta..................................................................................129<br />

Calypogeia allorgei (ver Mnioloma fuscum)<br />

Calypogeia arguta............................................................................................121<br />

Calypogeia azorica..........................................................................................121<br />

258<br />

Calypogeia azurea (ver Apêndice 1)<br />

Calypogeia fissa...............................................................................................121<br />

Calypogeia fusca (ver Mnioloma fuscum)<br />

Calypogeia integristipula.................................................................................121<br />

Calypogeia meylanii (ver Calypogeia integristipula)<br />

Calypogeia muelleriana...................................................................................121<br />

Calypogeia mülleriana (ver Calypogeia muelleriana)<br />

Calypogeia neesiana........................................................................................121<br />

Calypogeia sphagnicola...................................................................................121<br />

Calypogeia suecica..........................................................................................121<br />

Calypogeia trichomanis (ver Calypogeia azurea)<br />

Calypogeia trichomanis var. suecica (ver Calypogeia suecica)<br />

Calypogeiaceae................................................................................................121<br />

Camptothecium seriaceum (ver Homalothecium sericeum)<br />

Campyliaceae..................................................................................................129<br />

Campylium serratum (ver Eurhynchium praelongum)<br />

Campylopodium euphorocladum (ver Microcampylopus laevigatus)<br />

Campylopodium euphorocladum var. angustifolium<br />

(ver Microcampylopus laevigatus)<br />

Campylopodium euphorocladum var. laevigatum<br />

(ver Microcampylopus laevigatus)<br />

Campylopodium laevigatum (ver Microcampylopus laevigatus)<br />

Campylopus ampliretis (ver Campylopus pilifer)<br />

Campylopus atrovirens (ver Apêndice 1)<br />

Campylopus azoricus (ver Campylopus pyriformis)<br />

Campylopus azoricus (ver Campylopus pyriformis)<br />

Campylopus brevipilus....................................................................................125<br />

Campylopus brevipilus var. elatus (ver Campylopus brevipilus)<br />

Campylopus carreiroanus (ver Campylopus shawii)<br />

Campylopus cygnaeus (ver Campylopus cygneus)<br />

Campylopus cygneus.......................................................................................125<br />

Campylopus flaccidus......................................................................................125<br />

Campylopus flexuosus.....................................................................................125<br />

Campylopus flexuosus (ver Campylopus flexuosus)<br />

Campylopus flexuosus var. azoricus (ver Campylopus flexuosus)<br />

Campylopus flexuosus var. azoricus (ver Campylopus flexuosus)<br />

Campylopus flexuosus var. fayalensis (ver Campylopus flexuosus)<br />

Campylopus flexuosus var. zonatus (ver Campylopus flexuosus)<br />

Campylopus fragilis.........................................................................................125<br />

Campylopus fragilis (ver Campylopus fragilis)<br />

Campylopus incrassatus..................................................................................125<br />

Campylopus introflexus...................................................................................125<br />

Campylopus introflexus (ver Campylopus introflexus)<br />

Campylopus introflexus var. tullgreni (ver Campylopus introflexus)<br />

Campylopus introflexus var. tullgreni fo. minor (ver Campylopus introflexus)<br />

Campylopus laevigatus (ver Grimmia laevigata)<br />

Campylopus longipilus (ver Campylopus pilifer)<br />

Campylopus lsubintroflexus (ver Campylopus pilifer)<br />

Campylopus paradoxus (ver Campylopus flexuosus)<br />

Campylopus pilifer..........................................................................................125<br />

Campylopus piriformis (ver Campylopus pyriformis)<br />

Campylopus polytrichoides (ver Campylopus pilifer)<br />

Campylopus pyriformis...................................................................................125<br />

Campylopus pyriformis fo. longifolia (ver Campylopus pyriformis)<br />

Campylopus pyriformis var. azoricus (ver Campylopus pyriformis)<br />

Campylopus setaceus (ver Campylopus cygneus)<br />

Campylopus setaceus fo. brevifolia (ver Campylopus cygneus)<br />

Campylopus setaceus fo. minor (ver Campylopus cygneus)<br />

Campylopus setaceus var. latinervis (ver Campylopus cygneus)<br />

Campylopus shawii.........................................................................................125<br />

Catharinaea angustata var. rhystophylla (ver Atrichum angustatum)<br />

Catharinaea angustata (ver Atrichum angustatum)<br />

Catharinaea papillosa (ver Atrichum angustatum)<br />

Catharinaea undulata (ver Atrichum undulatum)<br />

Catharinea angustata var. rhystophylla (ver Atrichum angustatum)<br />

Catharinea angustata (ver Atrichum angustatum)<br />

Catharinea papillosa (ver Atrichum angustatum)<br />

Catharinea undulata (ver Atrichum undulatum)<br />

Cephalozia bicuspi<strong>da</strong>ta....................................................................................121<br />

Cephalozia bicuspi<strong>da</strong>ta ssp. lammersiana (ver Cephalozia bicuspi<strong>da</strong>ta)<br />

Cephalozia bicuspi<strong>da</strong>ta var. bicuspi<strong>da</strong>ta (ver Cephalozia bicuspi<strong>da</strong>ta)<br />

Cephalozia bicuspi<strong>da</strong>ta var. lammersiana (ver Cephalozia bicuspi<strong>da</strong>ta)<br />

Cephalozia connivens......................................................................................121<br />

Cephalozia crassifolia......................................................................................121<br />

Cephalozia hibernica (ver Cephalozia crassifolia)


BRYOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Cephalozia lammersiana (ver Cephalozia bicuspi<strong>da</strong>ta)<br />

Cephalozia lunulifolia.....................................................................................121<br />

Cephalozia media (ver Cephalozia lunulifolia)<br />

Cephaloziaceae................................................................................................121<br />

Cephaloziella baumgartneri.............................................................................121<br />

Cephaloziella byssacea (ver Cephaloziella divaricata)<br />

Cephaloziella calyculata..................................................................................121<br />

Cephaloziella dentata.......................................................................................121<br />

Cephaloziella divaricata..................................................................................121<br />

Cephaloziella hampeana..................................................................................121<br />

Cephaloziella rubella.......................................................................................122<br />

Cephaloziella starkei (ver Cephaloziella divaricata)<br />

Cephaloziella turneri........................................................................................122<br />

Cephaloziellaceae............................................................................................121<br />

Ceratodon chloropus (ver Cheilothela chloropus)<br />

Ceratodon purpureus.......................................................................................125<br />

Ceratodon stenocarpus.....................................................................................125<br />

Cheilolejeunea cedercreutzii...........................................................................123<br />

Cheilothela chloropus......................................................................................125<br />

Chiloscyphus coadunatus................................................................................122<br />

Chiloscyphus denticulatus (ver Heteroscyphus denticulatus)<br />

Chiloscyphus fragrans.....................................................................................122<br />

Chiloscyphus pallescens (ver Chiloscyphus polyanthos aggr.)<br />

Chiloscyphus polyanthos aggr.........................................................................122<br />

Chiloscyphus profundus..................................................................................122<br />

Cirriphyllum piliferum....................................................................................128<br />

Cladopodiella fluitans (ver Apêndice 1)<br />

Cladopodiella francisci....................................................................................121<br />

Cololejeunea azorica (ver Aphanolejeunea azorica)<br />

Cololejeunea calcarea (ver Apêndice 1)<br />

Cololejeunea madeirensis (ver Aphanolejeunea madeirensis)<br />

Cololejeunea microscopica (ver Aphanolejeunea microscopica)<br />

Cololejeunea minutissima...............................................................................123<br />

Cololejeunea teotonii (ver Aphanolejeunea sintenisii)<br />

Colura calyptrifolia..........................................................................................123<br />

Conocephalaceae .............................................................................................120<br />

Conocephalum conicum..................................................................................120<br />

Corsinia coriandrina........................................................................................120<br />

Corsinia marchantioides (ver Corsinia coriandrina)<br />

Corsiniaceae....................................................................................................120<br />

Crossommitrium fontanum (ver Tetrastichium fontanum)<br />

Cryphaea arborea (ver Cryphaea heteromalla)<br />

Cryphaea heteromalla......................................................................................129<br />

Cryphaeaceae...................................................................................................129<br />

Ctenidium berthelotianum (ver Andoa berthelotiana)<br />

Ctenidium molluscum......................................................................................129<br />

Cyclodictyon laetevirens.................................................................................128<br />

Cynodontium bruntonii...................................................................................126<br />

D<br />

Daltonia splachnoides (ver Daltonia stenophylla)<br />

Daltonia stenophylla........................................................................................128<br />

Daltoniaceae....................................................................................................128<br />

Desmatodon bogosicus (ver Tortula bogosica)<br />

Desmatodon convolutus (ver Tortula atrovirens)<br />

Dialytrichia mucronata.....................................................................................126<br />

Dialytrichia mucronata (ver Cinclidotus mucronatus)<br />

Dialytrichia mucronata fo. minor (ver Cinclidotus mucronatus)<br />

Dichodontium pellucidum (ver Apêndice 1)<br />

Dicranaceae.....................................................................................................125<br />

Dicranales........................................................................................................125<br />

Dicranella heteromalla.....................................................................................125<br />

Dicranella howei..............................................................................................125<br />

Dicranella schreberiana...................................................................................125<br />

Dicranella teneriffae (ver Rhamphidium purpuratum)<br />

Dicranella varia (ver Dicranella howei)<br />

Dicranella varia var. tenuifolia (ver Dicranella howei)<br />

Dicranolejeunea johnsoniana (ver Acanthocoleus aberrans)<br />

Dicranoweisia cirrata.......................................................................................125<br />

Dicranoweisia cirrata (ver Apêndice 1)<br />

Dicranoweisia crispula....................................................................................125<br />

Dicranoweisia crispula (ver Apêndice 1)<br />

Dicranum aciculare (ver Racomitrium aciculare)<br />

259<br />

Dicranum albidum (ver Leucobryum albidum)<br />

Dicranum blyttii (ver Kiaeria blyttii)<br />

Dicranum bonjeani (ver Dicranum bonjeanii)<br />

Dicranum bonjeanii..........................................................................................125<br />

Dicranum bruntonii (ver Cynodontium bruntonii)<br />

Dicranum chloropus (ver Cheilothela chloropus)<br />

Dicranum cygneum (ver Campylopus cygneus)<br />

Dicranum flagellare.........................................................................................125<br />

Dicranum flexuosum (ver Campylopus flexuosus)<br />

Dicranum fragile (ver Campylopus fragilis)<br />

Dicranum glaucum (ver Leucobryum glaucum)<br />

Dicranum heteromallum (ver Dicranella heteromalla)<br />

Dicranum introflexum (ver Campylopus introflexus)<br />

Dicranum juniperoideum (ver Leucobryum juniperoideum)<br />

Dicranum majus...............................................................................................125<br />

Dicranum polyphyllum (ver Ptychomitrium polyphyllum)<br />

Dicranum purpureum (ver Ceratodon purpureus)<br />

Dicranum purpureum (ver Ceratodon purpureus)<br />

Dicranum pyriforme (ver Campylopus pyriformis)<br />

Dicranum schreberianum (ver Dicranella schreberiana)<br />

Dicranum scoparium.......................................................................................125<br />

Dicranum scottianum......................................................................................125<br />

Dicranum scottianum (ver Dicranum scottianum)<br />

Dicranum scottianum ssp. anglicum (ver Dicranum scottianum)<br />

Dicranum scottianum var canariense (ver Dicranum scottianum)<br />

Didymodon acutus...........................................................................................126<br />

Didymodon insulanus......................................................................................126<br />

Didymodon luridus..........................................................................................126<br />

Didymodon rigidulus.......................................................................................126<br />

Didymodon tophaceum (ver Didymodon tophaceus)<br />

Didymodon tophaceus.....................................................................................126<br />

Didymodon vinealis.........................................................................................126<br />

Didymodon vinealis var. flacci<strong>da</strong> (ver Didymodon insulanus)<br />

Diphysciaceae..................................................................................................124<br />

Diphysciales....................................................................................................124<br />

Diphyscium foliosum.......................................................................................124<br />

Diphyscium sessile (ver Diphyscium foliosum)<br />

Diplophyllum albicans.....................................................................................123<br />

Ditrichaceae.....................................................................................................125<br />

Ditrichum pallidum..........................................................................................125<br />

Ditrichum strictum (ver Apêndice 1)<br />

Ditrichum subulatum.......................................................................................125<br />

Dolichotheca striatella (ver Herzogiella striatella)<br />

Drepanium canariense (ver Hypnum uncinulatum)<br />

Drepanocladus fluitans.....................................................................................129<br />

Drepanolejeunea hamatifolia...........................................................................123<br />

Dumortiera hirsuta...........................................................................................120<br />

Dumortiera hirsuta (ver Dumortiera hirsuta)<br />

E<br />

Echinodiaceae..................................................................................................129<br />

Echinodium prolixum......................................................................................129<br />

Echinodium raynoldii (ver Echinodium renauldii)<br />

Echinodium renauldii......................................................................................129<br />

Ectropothecium costae (ver Hypnum uncinulatum)<br />

Encalypta ligulata (ver Scopelophila ligulata)<br />

Entosthodon attenuatus....................................................................................124<br />

Entosthodon obtusus........................................................................................124<br />

Ephemeraceae..................................................................................................126<br />

Ephemerum cohaerens.....................................................................................126<br />

Epipterygium tozeri.........................................................................................127<br />

Eucladium verticillatum...................................................................................126<br />

Eucladium verticillatum (ver Eucladium verticillatum)<br />

Euhynchium tenellum (ver Rhynchostegiella tenella)<br />

Euosmolejeunea cedercreutzii (ver Cheilolejeunea cedercreutzii)<br />

Eurhynchium berthelotianum (ver Andoa berthelotiana)<br />

Eurhynchium canariense (ver Eurhynchium meridionale)<br />

Eurhynchium circinatum (ver Scorpiurium circinatum)<br />

Eurhynchium confertum (ver Rhynchostegium confertum)<br />

Eurhynchium hians..........................................................................................128<br />

Eurhynchium longirostre var. meridionale (ver Eurhynchium meridionale)<br />

Eurhynchium megapolitanum (ver Rhynchostegium megapolitanum)<br />

Eurhynchium meridionale...............................................................................128


BRYOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Eurhynchium myosuroides (ver Isothecium myosuroides)<br />

Eurhynchium orotavense (ver Eurhynchium hians)<br />

Eurhynchium praelongum...............................................................................128<br />

Eurhynchium praelongum (ver Eurhynchium hians)<br />

Eurhynchium praelongum var. taxirete (ver Eurhynchium hians)<br />

Eurhynchium pumilum....................................................................................128<br />

Eurhynchium rusciforme (ver Platyhypnidium riparioides)<br />

Eurhynchium speciosum..................................................................................128<br />

Eurhynchium stokesii (ver Eurhynchium praelongum)<br />

Eurhynchium striatum.....................................................................................128<br />

Eurhynchium swartzii (ver Eurhynchium hians)<br />

Exormotheca pustulosa....................................................................................120<br />

Exormothecaceae.............................................................................................120<br />

F<br />

Fimbriaria africana (ver Asterella africana)<br />

Fissidens adianthoides (ver Apêndice 1)<br />

Fissidens algarvicus (ver Fissidens curvatus)<br />

Fissidens algarvicus (ver Fissidens curvatus)<br />

Fissidens asplenioides.....................................................................................125<br />

Fissidens asplenioides (ver Fissidens asplenioides)<br />

Fissidens atlanticus (ver Fissidens asplenioides)<br />

Fissidens attenuatus (ver Fissidens curvatus)<br />

Fissidens azoricus............................................................................................125<br />

Fissidens bryoides s.l.......................................................................................125<br />

Fissidens bryoides var. rivularis (ver Fissidens rivularis)<br />

Fissidens canariensis (ver Fissidens ovatifolius)<br />

Fissidens coacervatus......................................................................................125<br />

Fissidens crassipes...........................................................................................125<br />

Fissidens crassipes (ver Apêndice 1)<br />

Fissidens cristatus (ver Fissidens dubius)<br />

Fissidens cristatus (ver Fissidens dubius)<br />

Fissidens cristatus var. angustatus (ver Fissidens dubius)<br />

Fissidens curnowii (ver Fissidens bryoides)<br />

Fissidens curvatus............................................................................................125<br />

Fissidens dubius...............................................................................................125<br />

Fissidens herzogii (ver Apêndice 1)<br />

Fissidens impar (ver Fissidens bryoides)<br />

Fissidens inconstans (ver Fissidens bryoides)<br />

Fissidens incurvus (ver Fissidens bryoides s.l.)<br />

Fissidens incurvus var. tamarindifolius (ver Fissidens bryoides s.l.)<br />

Fissidens luisierii.............................................................................................126<br />

Fissidens osmundoides (ver Apêndice 1)<br />

Fissidens ovatifolius.........................................................................................126<br />

Fissidens ovatus var. azoricus (ver Fissidens azoricus)<br />

Fissidens pallidicaulis (ver Fissidens taxifolius)<br />

Fissidens papillosus.........................................................................................126<br />

Fissidens perssonii (ver Fissidens ovatifolius)<br />

Fissidens pulvinatus (ver Grimmia pulvinata)<br />

Fissidens rivularis............................................................................................126<br />

Fissidens sciuroides (ver Leucodon sciuroides)<br />

Fissidens sciuroides var. teneriffae (ver Leucodon sciuroides)<br />

Fissidens serrulatus..........................................................................................126<br />

Fissidens sublineaefolius..................................................................................126<br />

Fissidens taxifolius..........................................................................................126<br />

Fissidens taxifolius ssp. pallidicaulis (ver Fissidens taxifolius)<br />

Fissidens taxifolius var. pallidicaulis (ver Fissidens taxifolius)<br />

Fissidens viridulus (ver Fissidens bryoides)<br />

Fissidens viridulus var. pusillus (ver Fissidens pusillus)<br />

Fissidens warnstorfii (ver Fissidens crassipes)<br />

Fissidens warnstorfii var. sublinealifolius (ver Fissidens crassipes)<br />

Fissidentaceae..................................................................................................125<br />

Fontinalaceae...................................................................................................129<br />

Fontinalis antipyretica.....................................................................................129<br />

Fontinalis antipyretica var. azorica (ver Fontinalis antipyretica)<br />

Fossombronia angulosa...................................................................................120<br />

Fossombronia caespitiformis...........................................................................120<br />

Fossombronia caespitiformis var. multispira (ver Fossombronia caespitiformis)<br />

Fossombronia echinata....................................................................................121<br />

Fossombronia husnotii (ver Fossombronia caespitiformis)<br />

Fossombronia intermedia (ver Fossombronia echinata)<br />

Fossombronia loitlesbergeri (ver Fossombronia pusilla)<br />

Fossombronia pusilla.......................................................................................121<br />

260<br />

Fossombronia pusilla var. decipiens (ver Fossombronia pusilla)<br />

Fossombronia wondraczeckii..........................................................................121<br />

Fossombroniaceae...........................................................................................120<br />

Fossombroniales..............................................................................................120<br />

Frullania azorica..............................................................................................123<br />

Frullania dilatata (ver Frullania azorica)<br />

Frullania fragilifolia (ver Apêndice 1)<br />

Frullania germana (ver Frullania teneriffae)<br />

Frullania maritima (ver Frullania tamarisci)<br />

Frullania microphylla......................................................................................123<br />

Frullania microphylla var. deciduifolia (ver Frullania microphylla)<br />

Frullania muscidola (ver Frullania azorica)<br />

Frullania nervosa (ver Frullania tamarisci)<br />

Frullania polysticta (ver Apêndice 1)<br />

Frullania tamarisci...........................................................................................123<br />

Frullania teneriffae..........................................................................................123<br />

Funaria attenuata (ver Entosthodon attenuatus)<br />

Funaria calcarea (ver Funaria muhlenbergii)<br />

Funaria convexa (ver Apêndice 1)<br />

Funaria dentata (ver Funaria muhlenbergii)<br />

Funaria ericetorum (ver Entosthodon obtusus)<br />

Funaria hygrometrica.......................................................................................124<br />

Funaria mediterranea (ver Funaria muhlenbergii)<br />

Funaria muhlenbergii.......................................................................................124<br />

Funaria muhlenbergii.......................................................................................224<br />

Funaria obtusa (ver Entosthodon obtusus)<br />

Funaria pulchella..............................................................................................124<br />

Funariaceae .....................................................................................................124<br />

Funariales ........................................................................................................124<br />

G<br />

Geocalycaceae.................................................................................................122<br />

Geocalyx graveolens.......................................................................................122<br />

Glyphomitrium azoricum (ver Ptychomitrium polyphyllum)<br />

Glyphomitrium <strong>da</strong>viaesii (ver Glyphomitrium <strong>da</strong>viesii)<br />

Glyphomitrium <strong>da</strong>viaesii var. teotonianum (ver Glyphomitrium <strong>da</strong>viesii)<br />

Glyphomitrium <strong>da</strong>viesii...................................................................................125<br />

Gollania angustifolia (ver Andoa berthelotiana)<br />

Gollania berthelotiana (ver Andoa berthelotiana)<br />

Gollania berthelotiana var. angustifolia (ver Andoa berthelotiana)<br />

Gongylanthus ericetorum................................................................................121<br />

Gongylanthus flagelliferus (ver Gongylanthus ericetorum)<br />

Grimaldia androgyna (ver Mannia androgyna)<br />

Grimaldia dichotoma (ver Mannia androgyna)<br />

Grimmia alpicola var. rivularis (ver Schistidium alpicola)<br />

Grimmia apocarpa (ver Schistidium apocarpum)<br />

Grimmia atrovirens (ver Tortula atrovirens)<br />

Grimmia azorica (ver Grimmia lisae)<br />

Grimmia campestris (ver Grimmia laevigata)<br />

Grimmia elongata............................................................................................124<br />

Grimmia incurva..............................................................................................124<br />

Grimmia incurva..............................................................................................224<br />

Grimmia incurva fo. brevifolia (ver Grimmia incurva)<br />

Grimmia laevigata...........................................................................................124<br />

Grimmia lisae..................................................................................................124<br />

Grimmia montana............................................................................................124<br />

Grimmia montana............................................................................................224<br />

Grimmia polyphyllum (ver Grimmia lisae)<br />

Grimmia pulvinata...........................................................................................124<br />

Grimmia subsquarrosa (ver Grimmia lisae)<br />

Grimmia subsquarrosa fo. viridis (ver Grimmia lisae)<br />

Grimmia trichophylla (ver Grimmia lisae)<br />

Grimmia trichophylla ssp. azorica (ver Grimmia lisae)<br />

Grimmia trichophylla ssp. eutrichophylla (ver Grimmia lisae)<br />

Grimmia trichophylla var. meridionalis (ver Grimmia lisae)<br />

Grimmiaceae...................................................................................................124<br />

Grimmiales......................................................................................................124<br />

Gymnocolea inflata..........................................................................................122<br />

Gymnomitriaceae ............................................................................................122<br />

Gymnomitrion adustum (ver Marsupella adusta)<br />

Gymnomitrium adustum (ver Marsupella adusta)<br />

Gymnostomum aeruginosum (ver Gymnostomum calcareum)<br />

Gymnostomum calcareum...............................................................................126


BRYOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Gymnostomum calcareum (ver Gymnostomum calcareum)<br />

Gymnostomum condensum (ver Weissia condensa)<br />

Gymnostomum luisieri (ver Gymnostomum viridulum)<br />

Gymnostomum obtusum (ver Entosthodon obtusus)<br />

Gymnostomum pyriforme (ver Physcomitrium pyriforme)<br />

Gymnostomum tenue (ver Gyroweisia tenuis)<br />

Gymnostomum tortile (ver Weissia condensa)<br />

Gymnostomum truncatum (ver Pottia truncata)<br />

Gymnostomum viridulum................................................................................126<br />

Gyroweisia luisieri (ver Gymnostomum viridulum)<br />

Gyroweisia tenuis............................................................................................126<br />

H<br />

Haplodontium notarisii (ver Brachymenium notarisii)<br />

Haplodontium notarizii (ver Brachymenium notarisii)<br />

Harpalejeunea molleri.....................................................................................123<br />

Harpalejeunea ovata (ver Harpalejeunea molleri)<br />

Hedwigia ciliata (ver Apêndice 1)<br />

Herberta azorica (ver Herbertus sendtneri)<br />

Herbertaceae....................................................................................................122<br />

Herbertus azoricus (ver Herbertus sendtneri)<br />

Herbertus borealis............................................................................................122<br />

Herbertus borealis (ver Herbertus dicranus)<br />

Herbertus sendtneri.........................................................................................122<br />

Herzogiella striatella........................................................................................129<br />

Herzogiella striatella (ver Apêndice 1)<br />

Heterocladium heteropterum...........................................................................129<br />

Heterocladium heteropterum ssp. wulfsbergii (ver Heterocladium wulfsbergii)<br />

Heterocladium heteropterum var. macouni (ver Heterocladium heteropterum)<br />

Heterocladium wulfsbergii..............................................................................129<br />

Heteroscyphus denticulatus.............................................................................122<br />

Homalia lusitanica...........................................................................................129<br />

Homalia subrecta (ver Homalia lusitanica)<br />

Homalia trichomanoides (ver Apêndice 1)<br />

Homalia webbiana...........................................................................................129<br />

Homalothecium lutescens (ver Apêndice 1)<br />

Homalothecium mandonii (ver Homalothecium sericeum)<br />

Homalothecium seriaceum var. mandonii (ver Homalothecium sericeum)<br />

Homalothecium sericeum................................................................................128<br />

Homomallium capilifolium (ver Hypnum resupinatum)<br />

Hookeria laetevirens (ver Cyclodictyon laetevirens)<br />

Hookeria laete-virens (ver Cyclodictyon laetevirens)<br />

Hookeria lucens...............................................................................................128<br />

Hookeria webbiana (ver Homalia webbiana)<br />

Hookeriaceae...................................................................................................128<br />

Hookeriales......................................................................................................128<br />

Hygroamblystegium irriguum (ver Amblystegium tenax)<br />

Hygroamblystegium tenax...............................................................................128<br />

Hygroamblystegium tenax (ver Amblystegium tenax)<br />

Hygrobiella laxifolia........................................................................................121<br />

Hygrohypnum luridum.....................................................................................129<br />

Hylocomiaceae ................................................................................................129<br />

Hylocomium berthelotianum (ver Andoa berthelotiana)<br />

Hylocomium berthelotianum (ver Andoa berthelotiana)<br />

Hylocomium brevirostre..................................................................................129<br />

Hylocomium loreum (ver Rhytidiadelphus loreus)<br />

Hylocomium madeirense (ver Andoa berthelotiana)<br />

Hylocomium proliferum (ver Hylocomium splendens)<br />

Hylocomium splendens....................................................................................129<br />

Hylocomium subpinnatum (ver Rhytidiadelphus subpinnatus)<br />

Hymenostomum brachycarpum (ver Weissia brachycarpa)<br />

Hyocomium armoricum...................................................................................129<br />

Hyocomium madeirense (ver Andoa berthelotiana)<br />

Hyophila treleasii (ver Leucodon treleasei)<br />

Hypnaceae.......................................................................................................129<br />

Hypnales..........................................................................................................128<br />

Hypnum albicans (ver Brachythecium albicans)<br />

Hypnum alopecuroides (ver Isothecium alopecuroides)<br />

Hypnum alopecurum (ver Thamnobryum alopecurum)<br />

Hypnum andoi..................................................................................................129<br />

Hypnum armoricum (ver Hyocomium armoricum)<br />

Hypnum berthelotianum (ver Andoa berthelotiana)<br />

Hypnum canariense (ver Hypnum uncinulatum)<br />

261<br />

Hypnum circinatum (ver Scorpiurium circinatum)<br />

Hypnum confertum (ver Rhynchostegium confertum)<br />

Hypnum cupressiforme....................................................................................129<br />

Hypnum cupressiforme (ver Hypnum cupressiforme)<br />

Hypnum cupressiforme fo. compacte (ver Hypnum cupressiforme)<br />

Hypnum cupressiforme ssp. resupinatum (ver Hypnum resupinatum)<br />

Hypnum cupressiforme var. elatum (ver Hypnum cupressiforme)<br />

Hypnum cupressiforme var. ericetorum (ver Hypnum cupressiforme)<br />

Hypnum cupressiforme var. ericetorum (ver Hypnum jutlandicum)<br />

Hypnum cupressiforme var. ericetorum fo. pseudomamillatum<br />

(ver Hypnum jutlandicum)<br />

Hypnum cupressiforme var. mamillatum (ver Hypnum andoi)<br />

Hypnum cupressiforme var. mammillatum (ver Hypnum andoi)<br />

Hypnum cupressiforme var. resupinatum (ver Hypnum resupinatum)<br />

Hypnum cupressiforme var. tectorum (ver Hypnum cupressiforme)<br />

Hypnum cupressiforme var. uncinatum (ver Hypnum cupressiforme)<br />

Hypnum curvisetum (ver Rhynchostegiella curviseta)<br />

Hypnum cuspi<strong>da</strong>tum (ver Calliergonella cuspi<strong>da</strong>ta)<br />

Hypnum denticulatum var. succulentum (ver Plagiothecium nemorale)<br />

Hypnum duriaei (ver Rhynchostegiella durieui)<br />

Hypnum elegans (ver Pseudotaxiphyllum elegans)<br />

Hypnum ericetorum (ver Hypnum jutlandicum)<br />

Hypnum flagellare (ver Hyocomium armoricum)<br />

Hypnum fluitans (ver Drepanocladus fluitans)<br />

Hypnum hastatum (ver Philonotis hastata)<br />

Hypnum hians (ver Eurhynchium hians)<br />

Hypnum hochstetteri (ver Myurium hochstetteri)<br />

Hypnum humile (ver Amblystegium humile)<br />

Hypnum imponens...........................................................................................129<br />

Hypnum jutlandicum........................................................................................129<br />

Hypnum loreum (ver Rhytidiadelphus loreus)<br />

Hypnum lucens (ver Hookeria lucens)<br />

Hypnum luridum (ver Hygrohypnum luridum)<br />

Hypnum maderense (ver Amblystegium varium)<br />

Hypnum mamillatum (ver Hypnum andoi)<br />

Hypnum mandonii (ver Homalothecium sericeum)<br />

Hypnum megapolitanum (ver Rhynchostegium megapolitanum)<br />

Hypnum mildeanum (ver Brachythecium mildeanum)<br />

Hypnum molluscum (ver Ctenidium molluscum)<br />

Hypnum muehlenbeckii (ver Herzogiella striatella)<br />

Hypnum piliferum (ver Cirriphyllum piliferum)<br />

Hypnum plumosum (ver Brachythecium plumosum)<br />

Hypnum populeum (ver Brachythecium populeum)<br />

Hypnum praelongum (ver Eurhynchium praelongum)<br />

Hypnum pumilum (ver Eurhynchium pumilum)<br />

Hypnum purum (ver Scleropodium purum)<br />

Hypnum resupinatum.......................................................................................129<br />

Hypnum riparioides (ver Platyhypnidium riparioides)<br />

Hypnum riparioides (ver Platyhypnidium riparioides)<br />

Hypnum riparium (ver Amblystegium riparium)<br />

Hypnum rutabulum (ver Brachythecium rutabulum)<br />

Hypnum rutabulum var. brevirostre (ver Hylocomium brevirostre)<br />

Hypnum salebrosum (ver Brachythecium salebrosum)<br />

Hypnum schreberi (ver Pleurozium schreberi)<br />

Hypnum serpens (ver Amblystegium serpens)<br />

Hypnum speciosum (ver Eurhynchium speciosum)<br />

Hypnum splendens (ver Hylocomium splendens)<br />

Hypnum squarrosum (ver Rhytidiadelphus squarrosus)<br />

Hypnum striatum (ver Eurhynchium striatum)<br />

Hypnum substrumulosum (ver Sematophyllum substrumulosum)<br />

Hypnum surrectum (ver Rhynchostegium confertum)<br />

Hypnum tamariscinum (ver Thuidium tamariscinum)<br />

Hypnum tenax (ver Amblystegium tenax)<br />

Hypnum tenellum (ver Rhynchostegiella tenella)<br />

Hypnum teneriffae (ver Rhynchostegiella curviseta)<br />

Hypnum tenerum (ver Isopterygium tenerum)<br />

Hypnum touretti (ver Scleropodium touretti)<br />

Hypnum uncinulatum.......................................................................................129<br />

Hypnum velutinum (ver Brachythecium velutinum)<br />

I<br />

Isopterygium elegans (ver Pseudotaxiphyllum elegans)<br />

Isopterygium elegans var laetevirens (ver Pseudotaxiphyllum laetevirens)


BRYOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Isopterygium striatellum (ver Herzogiella striatella)<br />

Isopterygium tenerum......................................................................................129<br />

Isothecium alopecuroides................................................................................128<br />

Isothecium bornmuelleri (ver Isothecium myosuroides)<br />

Isothecium elegans (ver Pseudotaxiphyllum elegans)<br />

Isothecium myosuroides..................................................................................128<br />

Isothecium myosuroides var. bornnuelleri (ver Isothecium myosuroides)<br />

Isothecium myurum (ver Isothecium alopecuroides)<br />

Isothecium striatulum (ver Eurhynchium striatulum)<br />

J<br />

Jamesoniella autumnalis (ver Apêndice 1)<br />

Jamesoniella azorica (ver Jamesoniella rubricaulis)<br />

Jamesoniella rubricaulis..................................................................................122<br />

Jubula hutchinsiae...........................................................................................123<br />

Jubula hutchinsiae fo. integrifolia (ver Jubula hutchinsiae ssp. hutchinsiae)<br />

Jubula hutchinsiae ssp. hutchinsiae.................................................................123<br />

Jubula hutchinsiae ssp. hutchinsiae var. integrifolia<br />

(ver Jubula hutchinsiae ssp. hutchinsiae)<br />

Jubulaceae.......................................................................................................123<br />

Jungermannia atrovirens.................................................................................122<br />

Jungermannia callithrix...................................................................................122<br />

Jungermannia gracilis (ver Barbilophozia attenuata)<br />

Jungermannia gracillima.................................................................................122<br />

Jungermannia hyalina......................................................................................122<br />

Jungermannia inflata (ver Gymnocolea inflata)<br />

Jungermannia pumila.......................................................................................122<br />

Jungermannia tristis (ver Jungermannia atrovirens)<br />

Jungermanniaceae...........................................................................................122<br />

Jungermanniales..............................................................................................121<br />

K<br />

Kiaeria blyttii...................................................................................................125<br />

Kurzia pauciflora.............................................................................................122<br />

L<br />

Lejeunea azorica (ver Lejeunea lamacerina)<br />

Lejeunea cavifolia (ver Apêndice 1)<br />

Lejeunea eckloniana.........................................................................................123<br />

Lejeunea flava..................................................................................................123<br />

Lejeunea flava ssp. moorei...............................................................................123<br />

Lejeunea hibernica...........................................................................................123<br />

Lejeunea holtii (ver Lejeunea eckloniana)<br />

Lejeunea lamacerina........................................................................................123<br />

Lejeunea patens...............................................................................................123<br />

Lejeunea planiuscula (ver Lejeunea lamacerina)<br />

Lejeuneaceae...................................................................................................123<br />

Lepicoleales.....................................................................................................121<br />

Lepidopilum fontanum (ver Tetrastichium fontanum)<br />

Lepidopilum virens (ver Tetrastichium virens)<br />

Lepidoza pinnata (ver Lepidozia cupressina)<br />

Lepidozia azorica.............................................................................................122<br />

Lepidozia cupressina.......................................................................................122<br />

Lepidozia pearsonii.........................................................................................122<br />

Lepidozia reptans.............................................................................................122<br />

Lepidozia reptans (ver Apêndice 1)<br />

Lepidozia setacea (ver Kurzia pauciflora)<br />

Lepidozia stuhlmanii.......................................................................................122<br />

Lepidoziaceae..................................................................................................122<br />

Leptobarbula berica.........................................................................................126<br />

Leptobryum piriforme (ver Leptobryum pyriforme)<br />

Leptobryum pyriforme....................................................................................127<br />

Leptodictium trichospodium (ver Amblystegium humile)<br />

Leptodictyon riparium (ver Amblystegium riparium)<br />

Leptodictyum kochii (ver Amblystegium humile)<br />

Leptodictyum riparium (ver Amblystegium riparium)<br />

Leptophascum leptophyllum...........................................................................126<br />

Leptoscyphus azoricus.....................................................................................122<br />

Leptoscyphus cuneifolius................................................................................122<br />

262<br />

Leptotrichum bericum (ver Leptobarbula berica)<br />

Leskea complanata (ver Neckera complanata)<br />

Leskea prolixa (ver Echinodium prolixum)<br />

Leskea sericea (ver Homalothecium sericeum)<br />

Leskea striatella (ver Herzogiella striatella)<br />

Leskea varia (ver Amblystegium varium)<br />

Leucobryaceae.................................................................................................126<br />

Leucobryum albidum.......................................................................................126<br />

Leucobryum glaucum......................................................................................126<br />

Leucobryum glaucum (ver Leucobryum glaucum)<br />

Leucobryum glaucum var. albidum (ver Leucobryum albidum)<br />

Leucobryum glaucum var. albidum (ver Leucobryum albidum)<br />

Leucobryum juniperoideum............................................................................126<br />

Leucobryum madeirense (ver Leucobryum albidum)<br />

Leucodon canariensis......................................................................................129<br />

Leucodon canariensis var. treleasei (ver Leucodon treleasei)<br />

Leucodon lagurus var. boreallis (ver Myurium hochstetteri)<br />

Leucodon sciuroides........................................................................................129<br />

Leucodon treleasei...........................................................................................129<br />

Leucodon treleasii (ver Leucodon treleasei)<br />

Leucodontaceae...............................................................................................129<br />

Lophocolea bidentata (ver Chiloscyphus coadunatus)<br />

Lophocolea cuspi<strong>da</strong>ta (ver Chiloscyphus coadunatus)<br />

Lophocolea fragrans (ver Chiloscyphus fragrans)<br />

Lophocolea heterophylla (ver Chiloscyphus profundus)<br />

Lophocolea minor (ver Apêndice 1)<br />

Lopholejeunea johnsoniana (ver Acanthocoleus aberrans)<br />

Lophozia bicrenata..........................................................................................122<br />

Lophozia gracilis (ver Barbilophozia attenuata)<br />

Lophozia incisa................................................................................................122<br />

Lophozia longiflora..........................................................................................122<br />

Lophozia ventricosa.........................................................................................122<br />

Lunularia cruciata............................................................................................120<br />

Lunularia vulgaris (ver Lunularia cruciata)<br />

Lunulariaceae..................................................................................................120<br />

Lyellia azorica (ver Alophosia azorica)<br />

M<br />

Macromitrium nigrescens (ver Ptychomitrium nigrescens)<br />

Mannia androgyna...........................................................................................120<br />

Marchantia paleacea........................................................................................120<br />

Marchantia polymorpha...................................................................................120<br />

Marchantiaceae................................................................................................120<br />

Marchantiales..................................................................................................120<br />

Marchantiopsi<strong>da</strong>..............................................................................................120<br />

Marchesinia johnsoniana (ver Acanthocoleus aberrans)<br />

Marchesinia mackaii........................................................................................123<br />

Marsupella adusta............................................................................................122<br />

Marsupella aquatica (ver Marsupella emarginata)<br />

Marsupella emarginata.....................................................................................122<br />

Marsupella funckii...........................................................................................122<br />

Marsupella profun<strong>da</strong>........................................................................................122<br />

Marsupella sparsifolia.....................................................................................122<br />

Marsupella sphacelata.....................................................................................122<br />

Merceya ligulata (ver Scopelophila ligulata)<br />

Metzgeria conjugata (ver Apêndice 1)<br />

Metzgeria conjugata (ver Metzgeria furcata)<br />

Metzgeria fruticulosa (ver Apêndice 1)<br />

Metzgeria furcata.............................................................................................121<br />

Metzgeria furcata var. ulvula (ver Metzgeria furcata)<br />

Metzgeria hamata (ver Metzgeria leptoneura)<br />

Metzgeria leptoneura........................................................................................121<br />

Metzgeriaceae..................................................................................................121<br />

Metzgeriales....................................................................................................121<br />

Microcampylopus laevigatus..........................................................................125<br />

Microlejeunea diversiloba (ver Lejeunea hibernica)<br />

Microlejeunea ulicina......................................................................................123<br />

Mniaceae.........................................................................................................128<br />

Mniobryum carneum (ver Pohlia melanodon)<br />

Mniobryum delicatulum (ver Pohlia melanodon)<br />

Mnioloma fuscum............................................................................................121<br />

Mnium crudum (ver Pohlia cru<strong>da</strong>)<br />

Mnium fontanum (ver Philonotis fontana)


BRYOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Mnium hornum................................................................................................128<br />

Mnium marchicum (ver Philonotis marchica)<br />

Mnium palustre (ver Aulacomnium palustre)<br />

Mnium pseudotriquetrum (ver Bryum pseudotriquetrum)<br />

Mnium punctatum (ver Rhizomnium punctatum)<br />

Mnium rostratum (ver Plagiomnium rostratum)<br />

Mnium undulatum (ver Plagiomnium undulatum)<br />

Mylia azorica (ver Leptoscyphus azoricus)<br />

Mylia cuneifolia (ver Leptoscyphus cuneifolius)<br />

Mylia taylorii (ver Apêndice 1)<br />

Myuriaceae......................................................................................................129<br />

Myurium hebri<strong>da</strong>rum (ver Myurium hochstetteri)<br />

Myurium hochstetteri......................................................................................129<br />

N<br />

Nardia geoscyphus..........................................................................................122<br />

Nardia scalaris.................................................................................................122<br />

Neckera cephalonica........................................................................................129<br />

Neckera complanata........................................................................................129<br />

Neckera crispa.................................................................................................129<br />

Neckera heteromalla (ver Cryphaea heteromalla)<br />

Neckera intermedia..........................................................................................129<br />

Neckera laeviuscula (ver Neckera intermedia)<br />

Neckera laeviuscula (ver Neckera intermedia)<br />

Neckera pennata var. cephalonica (ver Neckera cephalonica)<br />

Neckera webbiana (ver Homalia webbiana)<br />

Neckeraceae.....................................................................................................129<br />

Nowellia curvifolia..........................................................................................121<br />

O<br />

Odontochisma denu<strong>da</strong>tum...............................................................................121<br />

Odontochisma prostratum...............................................................................121<br />

Odontoschisma sphagni (ver Odontochisma prostratum)<br />

Oreoweissia bruntonii (ver Cynodontium bruntonii)<br />

Orthocaulis attenuatus (ver Barbilophozia attenuata)<br />

Orthodicranum flagellare (ver Dicranum flagellare)<br />

Orthodicranum scottianum (ver Dicranum scottianum)<br />

Orthodicranum scottianum var. scottianum (ver Dicranum scottianum)<br />

Orthothecium duriaei (ver Rhynchostegiella durieui)<br />

Orthotrichaceae...............................................................................................127<br />

Orthotrichales..................................................................................................127<br />

Orthotrichum crispum (ver Ulota crispa)<br />

Orthotrichum diaphanum.................................................................................127<br />

Orthotrichum tenellum....................................................................................127<br />

Orthotrichum urnigerum (ver Apêndice 1)<br />

Oxyrhynchium praelongum (ver Eurhynchium praelongum)<br />

Oxyrrhynchium hians (ver Eurhynchium hians)<br />

Oxyrrhynchium praelongum (ver Eurhynchium praelongum)<br />

Oxyrrhynchium pumilum (ver Eurhynchium pumilum)<br />

Oxyrrhynchium pumilum (ver Eurhynchium pumilum)<br />

Oxyrrhynchium rusciforme (ver Platyhypnidium riparioides)<br />

Oxyrrhynchium serratum (ver Eurhynchium praelongum)<br />

Oxyrrhynchium speciosum (ver Eurhynchium speciosum)<br />

Oxyrrhynchium swartzii (ver Eurhynchium hians)<br />

P<br />

Pallavicinia lyellii............................................................................................121<br />

Pallaviciniaceae...............................................................................................121<br />

Pellia epiphylla................................................................................................121<br />

Pelliaceae.........................................................................................................121<br />

Petalophyllum ralfsii (ver Apêndice 1)<br />

Phaeoceros bulbiculosus..................................................................................120<br />

Phaeoceros laevis.............................................................................................120<br />

Phaeoceros laevis ssp. carolinianus.................................................................120<br />

Phaeoceros laevis ssp. laevis...........................................................................120<br />

Phascum alternifolium (ver Archidium alternifolium)<br />

Phascum cohaerens (ver Ephemerum cohaerens)<br />

Phascum leptophyllum (ver Leptophascum leptophyllum)<br />

Phascum leptophyllum (ver Leptophascum leptophyllum)<br />

263<br />

Phascum nitidum (ver Pseudephemerum nitidum)<br />

Philonotis arnellii.............................................................................................127<br />

Philonotis caespitosa.......................................................................................127<br />

Philonotis calcarea...........................................................................................127<br />

Philonotis capillaris (ver Philonotis arnellii)<br />

Philonotis fontana............................................................................................127<br />

Philonotis hastata.............................................................................................127<br />

Philonotis marchica.........................................................................................127<br />

Philonotis obtusata (ver Philonotis hastata)<br />

Philonotis obtusata (ver Philonotis hastata)<br />

Philonotis obtusata fo. gemmicla<strong>da</strong> (ver Philonotis hastata)<br />

Philonotis obtusata fo. inun<strong>da</strong>ta (ver Philonotis hastata)<br />

Philonotis rigi<strong>da</strong>...............................................................................................127<br />

Philonotis rigi<strong>da</strong> var. minus (ver Philonotis rigi<strong>da</strong>)<br />

Philonotis uncinata...........................................................................................127<br />

Phragmicoma mackaii (ver Marchesinia mackaii)<br />

Physcomitrium pyriforme................................................................................124<br />

Pilotrichaceae..................................................................................................128<br />

Plagiochasma rupestre.....................................................................................120<br />

Plagiochila allorgei (ver Plagiochila longispina)<br />

Plagiochila asplenioides (ver Apêndice 1)<br />

Plagiochila bifaria............................................................................................122<br />

Plagiochila corniculata (ver Plagiochila exigua)<br />

Plagiochila exigua...........................................................................................122<br />

Plagiochila killarniensis (ver Plagiochila bifaria)<br />

Plagiochila longispina.....................................................................................122<br />

Plagiochila oweni (ver Plagiochila punctata)<br />

Plagiochila papillifolia....................................................................................122<br />

Plagiochila punctata.........................................................................................122<br />

Plagiochila retrorsa..........................................................................................122<br />

Plagiochila spinulosa (ver Apêndice 1)<br />

Plagiochila spinulosa var. macaronesica (ver Plagiochila bifaria)<br />

Plagiochila tridenticulata (ver Plagiochila exigua)<br />

Plagiochilaceae ................................................................................................000<br />

Plagiomnium rostratum...................................................................................128<br />

Plagiomnium undulatum..................................................................................128<br />

Plagiotheciaceae..............................................................................................129<br />

Plagiothecium argyrophyllum (ver Tetrastichium virens)<br />

Plagiothecium cavifolium (ver Plagiothecium nemorale)<br />

Plagiothecium denticulatum (ver Apêndice 1)<br />

Plagiothecium neglectum (ver Plagiothecium nemorale)<br />

Plagiothecium nemorale..................................................................................129<br />

Plagiothecium silvaticum (ver Plagiothecium nemorale)<br />

Plagiothecium silvaticum fo. acuminata (ver Plagiothecium nemorale)<br />

Plagiothecium striatellum (ver Herzogiella striatella)<br />

Plagiothecium sylvaticum (ver Plagiothecium nemorale)<br />

Plasteurhynchium duriacanum (ver Eurhynchium meridionale)<br />

Plasteurhynchium meridionale (ver Eurhynchium meridionale)<br />

Plasteurhynchium striatulum (ver Eurhynchium striatulum)<br />

Platyhypnidium riparioides..............................................................................128<br />

Platyhypnidium rusciforme (ver Platyhypnidium riparioides)<br />

Platyhypnidium rusciforme (ver Platyhypnidium riparioides)<br />

Platyhypnium riparioides (ver Platyhypnidium riparioides)<br />

Platyhypnium rusciforme (ver Platyhypnidium riparioides)<br />

Plectocolea hyalina (ver Jungermannia hyalina)<br />

Pleuridium acuminatum...................................................................................125<br />

Pleuridium subulatum (ver Pleuridium acuminatum)<br />

Pleurochaete squarrosa....................................................................................126<br />

Pleurozium schreberi.......................................................................................129<br />

Pogonatum aloides..........................................................................................124<br />

Pogonatum nanum...........................................................................................124<br />

Pogonatum subrotundum (ver Pogonatum nanum)<br />

Pogonatum urnigerum.....................................................................................124<br />

Pohlia an<strong>da</strong>lusica.............................................................................................127<br />

Pohlia an<strong>da</strong>lusica (ver Apêndice 1)<br />

Pohlia annotina................................................................................................128<br />

Pohlia bulbifera...............................................................................................128<br />

Pohlia cru<strong>da</strong>.....................................................................................................128<br />

Pohlia melanodon............................................................................................128<br />

Pohlia nutans...................................................................................................128<br />

Pohlia proligera...............................................................................................128<br />

Pohlia rothii (ver Pohlia an<strong>da</strong>lusica)<br />

Polytrichaceae.................................................................................................124<br />

Polytrichales....................................................................................................124<br />

Polytrichum aloides (ver Pogonatum aloides)


BRYOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Polytrichum angustatum (ver Atrichum angustatum)<br />

Polytrichum attenuatum (ver Polytrichum formosum)<br />

Polytrichum commune.....................................................................................124<br />

Polytrichum commune var. minor (ver Polytrichum commune)<br />

Polytrichum commune var. perigoniale (ver Polytrichum commune)<br />

Polytrichum formosum....................................................................................124<br />

Polytrichum juniperinum.................................................................................124<br />

Polytrichum nanum (ver Pogonatum nanum)<br />

Polytrichum piliferum.....................................................................................124<br />

Polytrichum undulatum (ver Atrichum undulatum)<br />

Porella arboris-vitae (ver Apêndice 1)<br />

Porella canariensis...........................................................................................123<br />

Porella canariensis fo. subintegra (ver Porella canariensis)<br />

Porella obtusata...............................................................................................123<br />

Porella platyphylla (ver Apêndice 1)<br />

Porella thuja (ver Porella obtusata)<br />

Porellaceae.......................................................................................................123<br />

Porellales.........................................................................................................123<br />

Pottia truncata..................................................................................................126<br />

Pottia truncatula (ver Pottia truncata)<br />

Pottiaceae.........................................................................................................126<br />

Pottiales............................................................................................................126<br />

Preissia quadrata (ver Apêndice 1)<br />

Prionolobus turneri (ver Cephaloziella turneri)<br />

Pseudephemerum axillare (ver Pseudephemerum nitidum)<br />

Pseudephemerum nitidum...............................................................................125<br />

Pseudocrossidium hornschuchianum...............................................................126<br />

Pseudocrossidium revolutum...........................................................................126<br />

Pseudolepicoleaceae........................................................................................122<br />

Pseudolepidopilum virens (ver Tetrastichium virens)<br />

Pseudoleskea heteroptera (ver Heterocladium heteropterum)<br />

Pseudoleskeella teneriffae (ver Heterocladium heteropterum)<br />

Pseu<strong>dos</strong>cleropodium purum (ver Scleropodium purum)<br />

Pseu<strong>dos</strong>cleropodium purum fo. robusta (ver Scleropodium purum)<br />

Pseudotaxiphyllum elegans.............................................................................129<br />

Pseudotaxiphyllum laetevirens........................................................................129<br />

Pterigynandraceae...........................................................................................129<br />

Pterigynandrum gracile (ver Pterogonium gracile)<br />

Pterigynandrum heteropterum (ver Heterocladium heteropterum)<br />

Pterogonium gracile........................................................................................129<br />

Pterogonium ornithopodioides (ver Pterogonium gracile)<br />

Pterygophyllum lucens (ver Hookeria lucens)<br />

Ptychomitriace.................................................................................................125<br />

Ptychomitrium azoricum (ver Ptychomitrium polyphyllum)<br />

Ptychomitrium nigrescens...............................................................................125<br />

Ptychomitrium nigricans (ver Ptychomitrium nigrescens)<br />

Ptychomitrium nigricans var. pulvinare (ver Ptychomitrium nigrescens)<br />

Ptychomitrium polyphyllum............................................................................125<br />

Ptychomitrium polyphyllum (ver Ptychomitrium polyphyllum)<br />

Ptychomitrium polyphyllum var. azoricum (ver Ptychomitrium polyphyllum)<br />

Pycnothecium mandoni (ver Echinodium prolixum)<br />

R<br />

Racomitrium aciculare.....................................................................................124<br />

Racomitrium aquaticum...................................................................................124<br />

Racomitrium canescens (ver Racomitrium elongatum)<br />

Racomitrium canescens fo. epilosa (ver Racomitrium elongatum)<br />

Racomitrium canescens var. ericoides (ver Racomitrium elongatum)<br />

Racomitrium elongatum..................................................................................124<br />

Racomitrium fasciculare..................................................................................124<br />

Racomitrium heterostichum............................................................................124<br />

Racomitrium heterostichum (ver Racomitrium heterostichum)<br />

Racomitrium hypnoides (ver Racomitrium lanuginosum)<br />

Racomitrium lanuginosum...............................................................................124<br />

Racomitrium protensum (ver Racomitrium aquaticum)<br />

Radula aquilegia..............................................................................................123<br />

Radula aquilegia (ver Radula aquilegia)<br />

Radula carringtonii..........................................................................................123<br />

Radula complanata (ver Apêndice 1)<br />

Radula holtii.....................................................................................................123<br />

Radula limbata (ver Radula wichurae)<br />

Radula lindenbergiana.....................................................................................123<br />

Radula nudicaulis.............................................................................................123<br />

264<br />

Radula nudicaulis var. delicatula (ver Radula nudicaulis)<br />

Radula wichurae..............................................................................................123<br />

Radulaceae.......................................................................................................123<br />

Radulales.........................................................................................................123<br />

Reboulia hemisphaerica...................................................................................120<br />

Rhabdoweisia fugax.........................................................................................126<br />

Rhabdoweisia striata (ver Rhabdoweisia fugax)<br />

Rhabdoweisiaceae............................................................................................126<br />

Rhacomitrium aciculare (ver Racomitrium aciculare)<br />

Rhacomitrium canescens (ver Racomitrium elongatum)<br />

Rhacomitrium canescens fo. epilosa (ver Racomitrium elongatum)<br />

Rhacomitrium canescens var. ericoides (ver Racomitrium elongatum)<br />

Rhacomitrium heterostichum (ver Racomitrium heterostichum)<br />

Rhacomitrium hypnoides (ver Racomitrium lanuginosum)<br />

Rhacomitrium lanuginosum (ver Racomitrium lanuginosum)<br />

Rhacomitrium protensum (ver Racomitrium aquaticum)<br />

Rhacomitrium protensum (ver Racomitrium aquaticum)<br />

Rhamphidium purpuratum...............................................................................125<br />

Rhaphi<strong>dos</strong>tegium welwitschii (ver Sematophyllum substrumulosum)<br />

Rhizomnium punctatum...................................................................................128<br />

Rhynchostegiella algiriana (ver Rhynchostegiella tenella)<br />

Rhynchostegiella bourgeana (ver Rhynchostegiella tenella)<br />

Rhynchostegiella curviseta.............................................................................128<br />

Rhynchostegiella duriaei (ver Rhynchostegiella durieui)<br />

Rhynchostegiella durieui.................................................................................128<br />

Rhynchostegiella pallidirostra (ver Eurhynchium pumilum)<br />

Rhynchostegiella pseu<strong>dos</strong>urrecta (ver Rhynchostegium confertum)<br />

Rhynchostegiella pumila (ver Eurhynchium pumilum)<br />

Rhynchostegiella surrecta (ver Rhynchostegium confertum)<br />

Rhynchostegiella tenella..................................................................................128<br />

Rhynchostegium confertum.............................................................................128<br />

Rhynchostegium megapolitanum.....................................................................128<br />

Rhynchostegium myosuroides (ver Isothecium myosuroides)<br />

Rhynchostegium riparioides (ver Platyhypnidium riparioides)<br />

Rhynchostegium rusciforme (ver Platyhypnidium riparioides)<br />

Rhynchostegium winteri (ver Scleropodium touretti)<br />

Rhytidiadelphus calvescens (ver Rhytidiadelphus subpinnatus)<br />

Rhytidiadelphus loreus....................................................................................129<br />

Rhytidiadelphus squarrosus.............................................................................129<br />

Rhytidiadelphus squarrosus ssp. calvescens (ver Rhytidiadelphus subpinnatus)<br />

Rhytidiadelphus subpinnatus...........................................................................129<br />

Riccardia chamedryfolia..................................................................................121<br />

Riccardia latifrons...........................................................................................121<br />

Riccardia multifi<strong>da</strong>..........................................................................................121<br />

Riccardia palmata............................................................................................121<br />

Riccardia pinguis (ver Aneura pinguis)<br />

Riccardia sinuata (ver Riccardia chamedryfolia)<br />

Riccia beyrichiana...........................................................................................120<br />

Riccia bifurca...................................................................................................120<br />

Riccia bischoffii (ver Riccia ciliifera)<br />

Riccia ciliifera (ver Apêndice 1)<br />

Riccia commutata (ver Riccia warnstorfii)<br />

Riccia crozalsii.................................................................................................120<br />

Riccia crystallina.............................................................................................120<br />

Riccia glauca....................................................................................................120<br />

Riccia huebeneriana.........................................................................................120<br />

Riccia ligula.....................................................................................................120<br />

Riccia minutissima (ver Riccia bifurca)<br />

Riccia nigrella..................................................................................................120<br />

Riccia perennis (ver Apêndice 1)<br />

Riccia sorocarpa...............................................................................................120<br />

Riccia subbifurca (ver Apêndice 1)<br />

Riccia subcrispula (ver Riccia bifurca)<br />

Riccia warnstorfii.............................................................................................120<br />

Ricciaceae........................................................................................................120<br />

Ricciales..........................................................................................................120<br />

S<br />

Saccogyna viticulosa.......................................................................................122<br />

Scapania compacta...........................................................................................123<br />

Scapania curta..................................................................................................123<br />

Scapania dentata (ver Scapania undulata)<br />

Scapania gracilis..............................................................................................123


BRYOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Scapania gracilis fo. integrifolia (ver Scapania gracilis)<br />

Scapania gracilis var. jonesii (ver Scapania gracilis)<br />

Scapania nemorea............................................................................................123<br />

Scapania nemorosa (ver Scapania nemorea)<br />

Scapania scandica............................................................................................123<br />

Scapania umbrosa (ver Apêndice 1)<br />

Scapania undulata............................................................................................123<br />

Scapaniaceae...................................................................................................123<br />

Schisma azorica (ver Herbertus sendtneri)<br />

Schistidium alpicola........................................................................................124<br />

Schistidium alpicola (ver Apêndice 1)<br />

Schistidium angustum (ver Schistidium alpicola)<br />

Schistidium apocarpum...................................................................................124<br />

Schistidium rivulare (ver Schistidium alpicola)<br />

Sciaromium prolixum (ver Echinodium prolixum)<br />

Sciaromium renauldii (ver Echinodium renauldii)<br />

Scleromnium prolixum (ver Echinodium prolixum)<br />

Scleropodium illecebrum (ver Scleropodium touretti)<br />

Scleropodium purum.......................................................................................128<br />

Scleropodium touretti......................................................................................128<br />

Scopelophila ligulata.......................................................................................126<br />

Scorpiurium circinatum...................................................................................128<br />

Seligeriaceae....................................................................................................125<br />

Seligeriales......................................................................................................125<br />

Sematophyllaceae............................................................................................129<br />

Sematophyllum auricomum (ver Sematophyllum substrumulosum)<br />

Sematophyllum bottinii (ver Isopterygium tenerum)<br />

Sematophyllum substrumulosum....................................................................129<br />

Sematophyllum wetwitschii (ver Sematophyllum substrumulosum)<br />

Sharpiella striatella (ver Herzogiella striatella)<br />

Solenostoma crenulata (ver Jungermannia gracillima)<br />

Solenostoma crenulatum (ver Jungermannia gracillima)<br />

Solenostoma hyalina (ver Jungermannia hyalina)<br />

Solenostoma hyalinum (ver Jungermannia hyalina)<br />

Southbya tophacea (ver Apêndice 1)<br />

Sphaerocarpaceae............................................................................................120<br />

Sphaerocarpales...............................................................................................120<br />

Sphaerocarpos texanus....................................................................................120<br />

Sphagnaceae....................................................................................................123<br />

Sphagnales.......................................................................................................123<br />

Sphagnum acutifolium (ver Sphagnum capillifolium)<br />

Sphagnum affine..............................................................................................123<br />

Sphagnum auriculatum (ver Sphagnum denticulatum)<br />

Sphagnum auriculatum var. inun<strong>da</strong>tum (ver Sphagnum denticulatum)<br />

Sphagnum capillifolium..................................................................................123<br />

Sphagnum capillifolium var. rubellum (ver Sphagnum rubellum)<br />

Sphagnum centrale (ver Sphagnum palustre)<br />

Sphagnum compactum.....................................................................................123<br />

Sphagnum cuspi<strong>da</strong>tum.....................................................................................124<br />

Sphagnum cymbifolium (ver Sphagnum palustre)<br />

Sphagnum denticulatum..................................................................................124<br />

Sphagnum girgensohnii...................................................................................124<br />

Sphagnum godmanii (ver Sphagnum girgensohnii)<br />

Sphagnum imbricatum (ver Sphagnum affine)<br />

Sphagnum imbricatum ssp. affine (ver Sphagnum affine)<br />

Sphagnum inun<strong>da</strong>tum (ver Sphagnum denticulatum)<br />

Sphagnum lescurii (ver Sphagnum denticulatum)<br />

Sphagnum magellanicum.................................................................................124<br />

Sphagnum magellanicum (ver Apêndice 1)<br />

Sphagnum nemoreum (ver Sphagnum capillifolium)<br />

Sphagnum nitidulum.......................................................................................124<br />

Sphagnum nitidulum (ver Apêndice 1)<br />

Sphagnum obesum (ver Sphagnum denticulatum)<br />

Sphagnum palustre..........................................................................................124<br />

Sphagnum palustre var. capillifolium (ver Sphagnum capillifolium)<br />

Sphagnum palustre var. glaucescens (ver Sphagnum palustre)<br />

Sphagnum papillosum.....................................................................................124<br />

Sphagnum plumulosum (ver Sphagnum subnitens)<br />

Sphagnum pylaesii (ver Apêndice 1)<br />

Sphagnum rigidum (ver Sphagnum compactum)<br />

Sphagnum rubellum.........................................................................................124<br />

Sphagnum rufescens (ver Sphagnum denticulatum)<br />

Sphagnum squarrosum.....................................................................................124<br />

Sphagnum subbicolor (ver Sphagnum palustre)<br />

Sphagnum subnitens........................................................................................124<br />

265<br />

Sphagnum subscundum var. auriculatum (ver Sphagnum denticulatum)<br />

Sphagnum subsecundum var. inun<strong>da</strong>tum (ver Sphagnum denticulatum)<br />

Sphenolobus minutus (ver Anastrophyllum minutum)<br />

Splachnobryum cal<strong>da</strong>riorum (ver Splachnobryum obtusum)<br />

Splachnobryum obtusum.................................................................................126<br />

Stereodon canariense (ver Hypnum uncinulatum)<br />

Stereodon cupressiforme (ver Hypnum cupressiforme)<br />

Stokesiella praelonga (ver Eurhynchium praelongum)<br />

Streblotrichum convolutum (ver Barbula convoluta)<br />

Syntrichia laevipila..........................................................................................126<br />

Syntrichia ruralis.............................................................................................126<br />

T<br />

Targionaceae ....................................................................................................120<br />

Targionia hypophylla s. l.................................................................................120<br />

Targionia lorbeeriana (ver Targionia hypophylla s. l.)<br />

Telaranea europaea..........................................................................................122<br />

Telaranea nematodes (ver Telaranea europaea)<br />

Telaranea sejuncta (ver Telaranea europaea)<br />

Tetrastichium fontanum...................................................................................128<br />

Tetrastichium virens.........................................................................................128<br />

Tetrastichium virens (ver Tetrastichium virens)<br />

Thamnium alopecurum (ver Thamnobryum alopecurum)<br />

Thamnium maderense (ver Thamnobryum maderense)<br />

Thamnobryum alopecurum..............................................................................129<br />

Thamnobryum maderense................................................................................224<br />

Thamnobryum rudolphianum..........................................................................129<br />

Thuidiaceae.....................................................................................................129<br />

Thuidium delicatulum......................................................................................129<br />

Thuidium tamariscinum...................................................................................129<br />

Timiella barbula (ver Timmiella barbuloides)<br />

Timmiella barbula (ver Timmiella barbuloides)<br />

Timmiella barbuloides.....................................................................................126<br />

Tortella cirrifolia (ver Tortella niti<strong>da</strong>)<br />

Tortella flavovirens..........................................................................................126<br />

Tortella niti<strong>da</strong>...................................................................................................126<br />

Tortula acuta (ver Didymodon acutus)<br />

Tortula atrovirens.............................................................................................126<br />

Tortula bogosica...............................................................................................126<br />

Tortula canescens.............................................................................................126<br />

Tortula cuneifolia.............................................................................................126<br />

Tortula cuneifolia fo. propagulifera (ver Tortula cuneifolia)<br />

Tortula insulana (ver Didymodon insulanus)<br />

Tortula laevipila (ver Syntrichia laevipila)<br />

Tortula marginata.............................................................................................126<br />

Tortula muralis.................................................................................................126<br />

Tortula niti<strong>da</strong> (ver Tortella niti<strong>da</strong>)<br />

Tortula pagorum (ver Syntrichia laevipila)<br />

Tortula perlimbata (ver Tortula solmsii)<br />

Tortula revolvens.............................................................................................127<br />

Tortula rizophylla (ver Leptophascum leptophyllum)<br />

Tortula solmsii.................................................................................................127<br />

Tortula solmsii fo. latifolia (ver Tortula solmsii)<br />

Tortula vahliana...............................................................................................127<br />

Trematodon perssonorum................................................................................125<br />

Trichocolea tomentella.....................................................................................121<br />

Trichocoleaceae...............................................................................................121<br />

Trichostomum aquaticum (ver Racomitrium aquaticum)<br />

Trichostomum azoricum (ver Weissia triumphans)<br />

Trichostomum barbuloides (ver Timmiella barbuloides)<br />

Trichostomum brachydontium.........................................................................127<br />

Trichostomum brachydontium (ver Trichostomum brachydontium)<br />

Trichostomum brachydontium var. cophocarpum<br />

(ver Trichostomum brachydontium)<br />

Trichostomum brachydontium var. eumutabile<br />

(ver Trichostomum brachydontium)<br />

Trichostomum crispulum.................................................................................127<br />

Trichostomum fasciculare (ver Racomitrium fasciculare)<br />

Trichostomum flavovirens (ver Tortella flavovirens)<br />

Trichostomum heterostichum (ver Racomitrium heterostichum)<br />

Trichostomum lanuginosum (ver Racomitrium lanuginosum)<br />

Trichostomum litorale (ver Trichostomum brachydontium)<br />

Trichostomum mucronatulum (ver Trichostomum brachydontium)<br />

Trichostomum mutabile var. litorale (ver Trichostomum brachydontium)


BRYOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Trichostomum pallidum (ver Ditrichum pallidum)<br />

Trichostomum tophaceum (ver Didymodon tophaceus)<br />

Trichostomum triumphans (ver Weissia triumphans)<br />

Tylimanthus anisodonthus (ver Tylimanthus azoricus)<br />

Tylimanthus azoricus.......................................................................................121<br />

U<br />

Ulota calvescens..............................................................................................127<br />

Ulota crispa......................................................................................................127<br />

Ulota vittata (ver Ulota calvescens)<br />

W<br />

Warnstorfia fluitans (ver Drepanocladus fluitans)<br />

Webera an<strong>da</strong>lusica (ver Pohlia an<strong>da</strong>lusica)<br />

Webera annotina (ver Pohlia annotina)<br />

Webera bulbifera (ver Pohlia bulbifera)<br />

Webera cru<strong>da</strong> (ver Pohlia cru<strong>da</strong>)<br />

Webera grandiflora (ver Pohlia annotina)<br />

Webera nutans (ver Pohlia nutans)<br />

Webera proligera (ver Pohlia proligera)<br />

Webera pyriformis (ver Leptobryum pyriforme)<br />

Weisia crispata (ver Weissia controversa)<br />

Weisia viridula (ver Weissia condensa)<br />

Weissia acuta (ver Blindia acuta)<br />

Weissia brachycarpa........................................................................................127<br />

Weissia calcarea (ver )<br />

Weissia cirrata (ver Dicranoweisia cirrata)<br />

Weissia condensa.............................................................................................127<br />

Weissia controversa.........................................................................................127<br />

Weissia crispula (ver Dicranoweisia crispula)<br />

Weissia fugax (ver Rhabdoweisia fugax)<br />

Weissia hedwigii (ver Weissia brachycarpa)<br />

Weissia obtusa (ver Splachnobryum obtusum)<br />

Weissia tortilis (ver Weissia condensa)<br />

Weissia triumphans..........................................................................................127<br />

Weissia verticillata (ver Eucladium verticillatum)<br />

Weissia viridula (ver Weissia controversa)<br />

Z<br />

Zygodon baumgartneri (ver Zygodon viridissimus)<br />

Zygodon conoideus.........................................................................................127<br />

Zygodon mougeotii (ver Amphidium mougeotti)<br />

Zygodon viridissimus......................................................................................127<br />

Zygodon viridissimus var. occidentalis (ver Zygodon viridissimus)<br />

Zygodon viridissimus var. orientalis (ver Zygodon viridissimus)<br />

Zygodon viridissimus var. vulgaris (ver Zygodon viridissimus)<br />

Zygodon viridissimus var. vulgaris (ver Zygodon viridissimus)<br />

266


PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

ÍNDICE PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA<br />

INDEX PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA<br />

A<br />

Abutilon theophrasti........................................................................................144<br />

Acacia cyanophylla (ver Apêndice 1)<br />

Acacia cyclops (ver Apêndice 1)<br />

Acacia dealbata (ver Apêndice 1)<br />

Acacia farnesiana (ver Apêndice 1)<br />

Acacia longifolia..............................................................................................142<br />

Acacia melanoxylon........................................................................................142<br />

Acacia retinodes (ver Apêndice 1)<br />

Acanthaceae.....................................................................................................148<br />

Acanthoxanthium spinosum (ver Xanthium spinosum)<br />

Acanthus mollis...............................................................................................148<br />

Acer negundo (ver Apêndice 1)<br />

Acer pseudoplatanus........................................................................................148<br />

Aceraceae.........................................................................................................148<br />

Achillea millefolium........................................................................................137<br />

Achyranthes aspera (ver Apêndice 1)<br />

Achyranthes sicula...........................................................................................140<br />

Acrostichum paleaceum (ver Elaphoglossum semicylindricum)<br />

Acrostichum spicant (ver Blechnum spicant)<br />

Acrostichum squamosum (ver Elaphoglossum semicylindricum)<br />

Adiantaceae.....................................................................................................134<br />

Adiantum capillus-veneris...............................................................................134<br />

Adiantum cuneatum (ver Adiantum raddianum)<br />

Adiantum cuneipinnulum (ver Adiantum raddianum)<br />

Adiantum hispidulum......................................................................................134<br />

Adiantum raddianum.......................................................................................134<br />

Aetheorhiza bulbosa (ver Apêndice 1)<br />

Agapanthus praecox (ver Apêndice 1)<br />

Agavaceae........................................................................................................151<br />

Agave americana.............................................................................................151<br />

Agave attenuata (ver Apêndice 1)<br />

Ageratina adenophora......................................................................................137<br />

Ageratum houstonianum..................................................................................137<br />

Ageratum mexicanum (ver Ageratum houstonianum)<br />

Agrimonia eupatoria........................................................................................147<br />

Agrimonia eupatoria ssp. grandis (ver Agrimonia eupatoria)<br />

Agropyron littorale (ver Elymus athericus)<br />

Agropyron repens (ver Elymus repens)<br />

Agrostemma githago (ver Apêndice 1)<br />

Agrostis acutiglumis (ver Agrostis castellana)<br />

Agrostis africana (ver Sporobolus africanus)<br />

Agrostis alba (ver Agrostis stolonifera)<br />

Agrostis azorica...............................................................................................153<br />

Agrostis castellana...........................................................................................153<br />

Agrostis congestiflora ssp. congestiflora.........................................................153<br />

Agrostis congestiflora ssp. oreophila...............................................................153<br />

Agrostis gracililaxa..........................................................................................153<br />

Agrostis hispanica (ver Agrostis castellana)<br />

Agrostis olivetorum (ver Agrostis castellana)<br />

Agrostis palli<strong>da</strong> (ver Agrostis congestiflora ssp. congestiflora)<br />

Agrostis palustris (ver Agrostis stolonifera)<br />

Agrostis reuteri ssp. botelhoi...........................................................................153<br />

Agrostis semiverticillata (ver Polypogon viridis)<br />

Agrostis spicata (ver Sporobolus africanus)<br />

Agrostis stolonifera..........................................................................................153<br />

Agrostis verticillata (ver Polypogon viridis)<br />

Agrostis verticillata x castellana (ver Polypogon viridis)<br />

Aichryson villosum..........................................................................................148<br />

Ailanthus altissima...........................................................................................148<br />

Ailanthus glandulosa (ver Ailanthus altissima)<br />

Ailanthus peregrina (ver Ailanthus altissima)<br />

Aira caryophyllea ssp. caryophyllea................................................................153<br />

Aira caryophyllea ssp. multiculmis.................................................................153<br />

Aira caryophyllea ssp. multiculmis (ver Aira caryophyllea)<br />

Aira multiculmis (ver Aira caryophyllea)<br />

Aira praecox.....................................................................................................153<br />

Aizoaceae.........................................................................................................139<br />

Alcea rosea.......................................................................................................144<br />

Alchemilla arvensis (ver Aphanes microcarpa)<br />

267<br />

Alisma lanceolatum.........................................................................................150<br />

Alisma plantago var. lanceolatum (ver Alisma lanceolatum)<br />

Alisma plantago-aquatica var. lanceolatum (ver Alisma lanceolatum)<br />

Alismataceae....................................................................................................150<br />

Alismatales......................................................................................................150<br />

Allantodia axillaris (ver Athyrium filix-femina)<br />

Allantodia axillaris var. azorica (ver Athyrium filix-femina)<br />

Allantodia umbrosa (ver Diplazium cau<strong>da</strong>tum)<br />

Allium ampeloprasum.....................................................................................152<br />

Allium babingtonii (ver Allium ampeloprasum)<br />

Allium fragrans (ver Nothoscordum gracile)<br />

Allium gracile (ver Nothoscordum gracile)<br />

Allium intermedium (ver Allium paniculatum ssp. paniculatum)<br />

Allium odoratissimum (ver Allium roseum)<br />

Allium paniculatum ssp. paniculatum.............................................................152<br />

Allium roseum.................................................................................................152<br />

Allium roseum (Nothoscordum gracile)<br />

Allium subhirsutum (ver Allium subvillosum)<br />

Allium subvillosum.........................................................................................152<br />

Allium triquetrum............................................................................................152<br />

Allium vineale.................................................................................................152<br />

Alnus cor<strong>da</strong>ta...................................................................................................143<br />

Alnus glutinosa................................................................................................143<br />

Alnus incana....................................................................................................143<br />

Aloe arborescens (ver Apêndice 1)<br />

Alopecurus geniculatus....................................................................................153<br />

Alopecurus myosuroides.................................................................................153<br />

Alopecurus pratensis........................................................................................153<br />

Alpinia zerumbet.............................................................................................155<br />

Alsine marina (ver Spergularia marina)<br />

Alsophila cooperi (ver Sphaeropteris cooperi)<br />

Alstroemeria pulchella (ver Apêndice 1)<br />

Alternanthera caracasana.................................................................................140<br />

Althea rosea (ver Alcea rosea)<br />

Althernanthera achyrantha (ver Alternanthera caracasana)<br />

Althernanthera peploides (ver Alternanthera caracasana)<br />

Althernanthera repens (ver Alternanthera caracasana)<br />

Alyssum maritimum (ver Lobularia maritima)<br />

Amaranthaceae................................................................................................140<br />

Amaranthus angustifolius (ver Amaranthus graecizans)<br />

Amaranthus blitoides.......................................................................................140<br />

Amaranthus blitum..........................................................................................140<br />

Amaranthus chlorostachys (ver Amaranthus hybridus)<br />

Amaranthus cruentus.......................................................................................140<br />

Amaranthus deflexus.......................................................................................140<br />

Amaranthus gracilis (ver Amaranthus viridis)<br />

Amaranthus graecizans....................................................................................140<br />

Amaranthus graecizans ssp. sylvestris (ver Amaranthus graecizans)<br />

Amaranthus hybridus.......................................................................................140<br />

Amaranthus hybridus ssp. cruentus (ver Amaranthus cruentus)<br />

Amaranthus hypochondriacus (ver Amaranthus hybridus)<br />

Amaranthus lividus (ver Amaranthus blitum)<br />

Amaranthus lividus ssp. lividus (ver Amaranthus blitum)<br />

Amaranthus paniculatus (ver Apêndice 1)<br />

Amaranthus patulus (ver Amaranthus cruentus)<br />

Amaranthus prostratus (ver Amaranthus deflexus)<br />

Amaranthus retroflexus....................................................................................140<br />

Amaranthus viridis..........................................................................................140<br />

Amarylli<strong>da</strong>ceae................................................................................................151<br />

Amaryllis belladonna.......................................................................................151<br />

Ammi huntii.....................................................................................................136<br />

Ammi majus....................................................................................................136<br />

Ammi procerum (ver Ammi majus)<br />

Ammi seubertianum........................................................................................136<br />

Ammi trifoliatum.............................................................................................136<br />

Ammi visnaga..................................................................................................136<br />

Anacardiaceae..................................................................................................147<br />

Anacyclus radiatus ssp. radiatus......................................................................137<br />

Anagallis arvensis............................................................................................147<br />

Anagallis arvensis ssp. foemina (ver Anagallis foemina)<br />

Anagallis arvensis ssp. latifolia (ver Anagallis arvensis)<br />

Anagallis caerulea (ver Anagallis arvensis)<br />

Anagallis foemina............................................................................................147<br />

Anagallis latifolia (ver Anagallis arvensis)<br />

Anagallis minima.............................................................................................147


PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Anagallis phoenicea (ver Anagallis arvensis)<br />

Anagallis tenella..............................................................................................147<br />

Androsaemum webbianum (ver Hypericum foliosum)<br />

Andryala integrifolia........................................................................................137<br />

Anethum graveolens........................................................................................136<br />

Anetum foeniculum (ver Foeniculum vulgare)<br />

Angelica lignescens.........................................................................................136<br />

Anisantha madritensis (ver Bromus madritensis L. ssp. madritensis)<br />

Anisantha rigi<strong>da</strong> (ver Bromus diandrus)<br />

Anisantha rubens (ver Bromus rubens)<br />

Anogramma leptophylla..................................................................................134<br />

Anredera cordifolia..........................................................................................140<br />

Anthemis arvensis............................................................................................137<br />

Anthemis aurea (ver Chamaemelum nobile)<br />

Anthemis cotula...............................................................................................137<br />

Anthemis mixta (ver Chamaemelum mixtum)<br />

Anthemis nobilis var. aurea (ver Chamaemelum nobile)<br />

Anthericum comosum (ver Chlorophytum comosum)<br />

Anthoxanthum aristatum.................................................................................153<br />

Anthoxanthum odoratum.................................................................................153<br />

Anthoxanthum odoratum var. villosum (ver Anthoxanthum odoratum)<br />

Antirrhinum majus...........................................................................................148<br />

Antirrhinum orontium (ver Misopates orontium)<br />

Aphanes arvensis (ver Aphanes microcarpa)<br />

Aphanes microcarpa........................................................................................147<br />

Apiaceae..........................................................................................................136<br />

Apium graveolens............................................................................................136<br />

Apium leptophyllum (ver Ciclospermum leptophyllum)<br />

Apium nodiflorum...........................................................................................136<br />

Apium petroselinum (ver Petroselinum crispum)<br />

Apium tenuifolium (ver Ciclospermum leptophyllum)<br />

Apocynaceae....................................................................................................143<br />

Aptenia cordifolia............................................................................................139<br />

Aquifoliaceae...................................................................................................141<br />

Aquilegia dichroa (ver Aquilegia vulgaris ssp. dichroa)<br />

Aquilegia vulgaris (ver Aquilegia vulgaris ssp. dichroa)<br />

Aquilegia vulgaris ssp. dichroa.......................................................................147<br />

Arabidopsis thaliana........................................................................................139<br />

Araceae............................................................................................................151<br />

Arales...............................................................................................................151<br />

Araliaceae........................................................................................................137<br />

Araliales...........................................................................................................136<br />

Araujia sericifera.............................................................................................143<br />

Arceuthobium azoricum..................................................................................148<br />

Arceuthobium oxycedri (ver Arceuthobium azoricum)<br />

Arctium minus.................................................................................................137<br />

Arctotheca calendula.......................................................................................137<br />

Arenaria macrorrhiza (ver Spergularia azorica)<br />

Arenaria marina (ver Spergularia marina)<br />

Arenaria rubra (ver Spergularia bocconei)<br />

Argyranthemum frutescens (ver Apêndice 1)<br />

Argyranthemum pinnatifidum ssp. pinnatifidum (ver Apêndice 1)<br />

Arisarum azoricum (ver Arisarum vulgare ssp. vulgare)<br />

Arisarum vulgare ssp. vulgare.........................................................................151<br />

Arisarum vulgare var. subexsertum (ver Arisarum vulgare ssp. vulgare)<br />

Armeria maritima ssp. azorica.........................................................................146<br />

Armeria maritima ssp. miscella.......................................................................146<br />

Arrhenatherum avenaceum (ver Arrhenatherum elatius)<br />

Arrhenatherum elatius ssp. bulbosum.............................................................153<br />

Artemisia absinthium (ver Apêndice 1)<br />

Arthrochortus loliaceus (ver Lolium rigidum)<br />

Arthrostachya coarctata (ver Gaudinia coarctata)<br />

Artrolobium ebracteatum (ver Ornithopus pinnatus)<br />

Arum aethiopicum (ver Zantedeschia aethiopica)<br />

Arum canariense (ver Arum italicum)<br />

Arum colocasia (ver Colocasia esculenta)<br />

Arum italicum..................................................................................................151<br />

Arum italicum ssp. canariense (ver Arum italicum)<br />

Arum italicum var. canariense (ver Arum italicum)<br />

Arundinaria japonica (ver Pseu<strong>dos</strong>asa japonica)<br />

Arundinaria tessellata (ver Thamnocalamus tesselatus)<br />

Arundo dioeca (ver Cortaderia selloana)<br />

Arundo donax..................................................................................................153<br />

Arundo selloana (ver Cortaderia selloana)<br />

Asarina erubescens (ver Lophospermum erubescens)<br />

268<br />

Asclepia<strong>da</strong>ceae................................................................................................143<br />

Asclepias fruticosa (ver Gomphocarpus fruticosus)<br />

Ascyrum hypericoides.....................................................................................150<br />

Asparagales......................................................................................................151<br />

Asparagus asparagoides...................................................................................152<br />

Asparagus densiflorus (ver Apêndice 1)<br />

Asparagus medeoloides (ver Asparagus asparagoides)<br />

Asparagus setaceus (ver Apêndice 1)<br />

Asparagus sprengeri (ver Asparagus densiflorus)<br />

Aspera muralis (ver Galium murale)<br />

Aspidium acrostichoides (ver Cyrtomium falcatum)<br />

Aspidium aculeatum (ver Polystichum setiferum)<br />

Aspidium adultum (ver Christella dentata)<br />

Aspidium aemulum (ver Dryopteris aemula)<br />

Aspidium angulare (ver Polystichum setiferum)<br />

Aspidium filix-mas (ver Dryopteris affinis ssp. affinis)<br />

Aspidium molle (ver Christella dentata)<br />

Aspleniaceae....................................................................................................134<br />

Asplenium acutum (ver Asplenium onopteris)<br />

Asplenium adiantum-nigrum...........................................................................134<br />

Asplenium adiantum-nigrum ssp. onopteris (ver Asplenium onopteris)<br />

Asplenium anceps............................................................................................134<br />

Asplenium anceps (ver Asplenium azoricum)<br />

Asplenium aquilinum (ver Pteridium aquilinum)<br />

Asplenium axillare (ver Diplazium cau<strong>da</strong>tum)<br />

Asplenium azoricum........................................................................................134<br />

Asplenium billotii (ver Asplenium adiantum-nigrum)<br />

Asplenium billotii (ver Asplenium obovatum ssp. lanceolatum)<br />

Asplenium esculentum (ver Diplazium esculentum)<br />

Asplenium filix-femina (ver Athyrium filix-femina)<br />

Asplenium hemionitis......................................................................................134<br />

Asplenium lanceolatum (ver Asplenium obovatum ssp. lanceolatum)<br />

Asplenium marinum........................................................................................134<br />

Asplenium monanthempum (ver Asplenium monanthes)<br />

Asplenium monanthes.....................................................................................134<br />

Asplenium obovatum (ver Asplenium adiantum-nigrum)<br />

Asplenium obovatum (ver Asplenium obovatum ssp. lanceolatum)<br />

Asplenium obovatum ssp. lanceolatum...........................................................134<br />

Asplenium obovatum var. billotii (ver Asplenium obovatum ssp. lanceolatum)<br />

Asplenium onopteris........................................................................................134<br />

Asplenium palmatum (ver Asplenium hemionitis)<br />

Asplenium petersenii (ver Deparia petersenii)<br />

Asplenium productum (ver Asplenium onopteris)<br />

Asplenium rotun<strong>da</strong>tum (ver Asplenium obovatum ssp. lanceolatum)<br />

Asplenium scolopendrium...............................................................................134<br />

Asplenium trichomanes (ver Asplenium azoricum)<br />

Asplenium trichomanes (ver Asplenium trichomanes ssp. quadrivalens)<br />

Asplenium trichomanes ssp. quadrivalens.......................................................135<br />

Asplenium trichomanes ssp. quadrivalens (ver Asplenium azoricum)<br />

Asplenium trichomanes var. anceps (ver Asplenium azoricum)<br />

Asplenium trichomanes var. anceps forma azoricum (ver Asplenium azoricum)<br />

Aster squamatus...............................................................................................137<br />

Asteraceae........................................................................................................137<br />

Asterales..........................................................................................................137<br />

Athyriaceae......................................................................................................135<br />

Athyrium azoricum (ver Athyrium filix-femina)<br />

Athyrium azoricum (ver Diplazium cau<strong>da</strong>tum)<br />

Athyrium filix-femina......................................................................................135<br />

Athyrium umbrosum (ver Athyrium filix-femina)<br />

Athyrium umbrosum (ver Diplazium cau<strong>da</strong>tum)<br />

Athyrium umbrosum ssp. axillare (ver Athyrium filix-femina)<br />

Atriplex babingtonii (ver Atriplex prostrata)<br />

Atriplex hastata (ver Atriplex prostrata)<br />

Atriplex hastata var. salina (ver Atriplex prostrata)<br />

Atriplex patula.................................................................................................140<br />

Atriplex patula (ver Atriplex prostrata)<br />

Atriplex portucaloides (ver Atriplex prostrata)<br />

Atriplex prostrata.............................................................................................140<br />

Atriplex triangularis (ver Atriplex prostrata)<br />

Avena barbata..................................................................................................153<br />

Avena byzantina...............................................................................................153<br />

Avena elatior var. bulbosa (ver Arrhenatherum elatius)<br />

Avena fatua ssp. meridionalis..........................................................................153<br />

Avena geminiflora (ver Gaudinia coarctata)<br />

Avena hirsuta (ver Avena barbata)


PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Avena lusitanica (ver Avena barbata)<br />

Avena sterilis ssp. ludoviciana.........................................................................153<br />

Avena strigosa (ver Apêndice 1)<br />

Axonopus affinis (ver Axonopus fissifolius)<br />

Axonopus fissifolius........................................................................................153<br />

Azorina vi<strong>da</strong>lii.................................................................................................139<br />

B<br />

Balantium culcita (ver Culcita macrocarpa)<br />

Baldellia ranunculoides...................................................................................150<br />

Ballota hirsuta (ver Apêndice 1)<br />

Ballota nigra ssp. uncinata...............................................................................144<br />

Banksia integrifolia (ver Apêndice 1)<br />

Barbarea intermedia (ver Apêndice 1)<br />

Barbarea intermedia var. augustana (ver Barbarea verna)<br />

Barbarea praecox (ver Barbarea verna)<br />

Barbarea verna.................................................................................................139<br />

Bartsia trixago..................................................................................................148<br />

Bartsia versicolor (ver Bartsia trixago)<br />

Bartsia viscosa (ver Parentucellia viscosa)<br />

Basellaceae......................................................................................................140<br />

Batatas littoralis (ver Ipomoea imperati)<br />

Begonia foliosa (ver Apêndice 1)<br />

Begonia grandis (ver Apêndice 1)<br />

Bellardia trixago (ver Bartsia trixago)<br />

Bellardia viscosa (ver Parentucellia viscosa)<br />

Bellis azorica...................................................................................................137<br />

Bellis perennis.................................................................................................137<br />

Bergenia crassifolia (ver Apêndice 1)<br />

Beta maritima (ver Beta vulgaris ssp. maritima)<br />

Beta vulgaris ssp. maritima.............................................................................140<br />

Betulaceae........................................................................................................143<br />

Bidens leucantha (ver Bidens pilosa)<br />

Bidens pilosa....................................................................................................137<br />

Bignoniaceae...................................................................................................148<br />

Bilderdykia convolvulus (ver Fallopia convolvulus)<br />

Blackstonia perfoliata......................................................................................143<br />

Blechnaceae.....................................................................................................135<br />

Blechnum appendiculatum..............................................................................135<br />

Blechnum boreale (ver Blechnum spicant)<br />

Blechnum radicans (ver Woodwardia radicans)<br />

Blechnum spicant.............................................................................................135<br />

Bolboschoenus maritimus................................................................................151<br />

Boraginaceae...................................................................................................138<br />

Boraginales......................................................................................................138<br />

Borago officinalis............................................................................................138<br />

Botrychium lunaria..........................................................................................136<br />

Boussingaultia baselloides (ver Anredera cordifolia)<br />

Boussingaultia cordifolia (ver Anredera cordifolia)<br />

Brachiaria mutica (ver Apêndice 1)<br />

Brachypodium distachyon...............................................................................153<br />

Brachypodium distachyum (ver Brachypodium distachyon)<br />

Brachypodium sylvaticum...............................................................................153<br />

Brassica juncea (ver Apêndice 1)<br />

Brassica napus (ver Apêndice 1)<br />

Brassica nigra..................................................................................................139<br />

Brassica oleracea.............................................................................................139<br />

Brassica rapa (ver Apêndice 1)<br />

Brassica sinapistrum ssp. vulgaris (ver Sinapis arvensis)<br />

Brassicaceae.....................................................................................................139<br />

Brevipodium sylvaticum (ver Brachypodium sylvaticum)<br />

Briza maxima...................................................................................................153<br />

Briza minor......................................................................................................153<br />

Bromus catharticus..........................................................................................153<br />

Bromus commutatus........................................................................................153<br />

Bromus diandrus..............................................................................................153<br />

Bromus hordeaceus ssp. divaricatus................................................................153<br />

Bromus hordeaceus ssp. molliformis (ver Bromus hordeaceus ssp. divaricatus)<br />

Bromus lanceolatus (ver Apêndice 1)<br />

Bromus madritensis ssp. madritensis...............................................................153<br />

Bromus madritensis var. ciliatus (ver Bromus madritensis L. ssp. madritensis)<br />

Bromus maximus (ver Bromus diandrus)<br />

Bromus mollis (ver Bromus hordeaceus ssp. divaricatus)<br />

269<br />

Bromus rigens ssp. maximus (ver Bromus diandrus)<br />

Bromus rigens var. gussonii (ver Bromus diandrus)<br />

Bromus rubens.................................................................................................153<br />

Bromus secalinus (ver Apêndice 1)<br />

Bromus unioloides (ver Bromus catharticus)<br />

Bromus willdenowii (ver Bromus catharticus)<br />

Brugmansia suaveolens...................................................................................149<br />

Brunsvigia rosea (ver Amaryllis belladonna)<br />

Bryophyllum calycinum (ver Kalanchoë pinnata)<br />

Bryophyllum fedtschenkoi (ver Kalanchoë fedtschenkoi)<br />

Bryophyllum pinnatum (ver Kalanchoë pinnata)<br />

Bupleurum lancifolium (ver Apêndice 1)<br />

Buxaceae..........................................................................................................141<br />

Buxus sempervirens.........................................................................................141<br />

C<br />

Cactaceae.........................................................................................................140<br />

Cakile americana (ver Cakile edentula ssp. edentula)<br />

Cakile edentula ssp. edentula...........................................................................139<br />

Cakile maritima (ver Cakile edentula ssp. edentula)<br />

Calamintha clinopodium (ver Clinopodium vulgare ssp. arun<strong>da</strong>num)<br />

Calamintha nepeta var. rotundifolia (ver Clinopodium ascendens)<br />

Calamintha officinalis (ver Clinopodium ascendens)<br />

Calamintha sylvatica ssp. ascendens (ver Clinopodium ascendens)<br />

Calceolaria tripartita........................................................................................148<br />

Calendula aegyptiaca (ver Calendula arvensis)<br />

Calendula arvensis...........................................................................................137<br />

Calendula officinalis........................................................................................137<br />

Calendula suffruticosa.....................................................................................137<br />

Calepina irregularis (ver Apêndice 1)<br />

Calla aethiopica (ver Zantedeschia aethiopica)<br />

Callitrichaceae.................................................................................................144<br />

Callitriche brutia..............................................................................................144<br />

Callitriche deflexa............................................................................................144<br />

Callitriche stagnalis.........................................................................................144<br />

Callitriche verna (ver Callitriche stagnalis)<br />

Calluna vulgaris...............................................................................................141<br />

Calodonta azorica (ver Tolpis azorica)<br />

Calystegia sepium ssp. americana....................................................................149<br />

Calystegia sepium ssp. sepium........................................................................149<br />

Calystegia sepium ssp. sepium var. americana<br />

(ver Calystegia sepium ssp. spectabilis)<br />

Calystegia sepium ssp. spectabilis...................................................................149<br />

Calystegia sol<strong>da</strong>nella.......................................................................................149<br />

Campanula erinus L.........................................................................................139<br />

Campanula vi<strong>da</strong>lii (ver Azorina vi<strong>da</strong>lii)<br />

Campanulaceae................................................................................................139<br />

Campanulales...................................................................................................139<br />

Campe verna (ver Barbarea verna)<br />

Campsis radicans (ver Apêndice 1)<br />

Canna indica....................................................................................................155<br />

Cannaceae........................................................................................................155<br />

Capparales.......................................................................................................139<br />

Caprifoliaceae..................................................................................................141<br />

Capsella bursa-pastoris....................................................................................139<br />

Capsella rubella...............................................................................................139<br />

Car<strong>da</strong>mine caldeirarum....................................................................................139<br />

Car<strong>da</strong>mine hirsuta............................................................................................139<br />

Car<strong>da</strong>mine pratensis........................................................................................139<br />

Car<strong>da</strong>ria draba (ver Apêndice 1)<br />

Carduus pycnocephalus ssp. tenuiflorus (ver Carduus tenuiflorus)<br />

Carduus tenuiflorus..........................................................................................137<br />

Carex acuta (ver Apêndice 1)<br />

Carex azorica (ver Carex pilulifera ssp. azorica)<br />

Carex bohemica...............................................................................................151<br />

Carex bullockiana (ver Carex pairae)<br />

Carex curta.......................................................................................................151<br />

Carex cyperoides (ver Carex bohemica)<br />

Carex debilis....................................................................................................151<br />

Carex decipiens (ver Carex peregrina)<br />

Carex demissa (ver Carex viridula ssp. cedercreutzii)<br />

Carex distans....................................................................................................151<br />

Carex divulsa ssp. divulsa...............................................................................151


PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Carex echinata..................................................................................................151<br />

Carex echinata var. leersii (ver Carex pairae)<br />

Carex extensa...................................................................................................151<br />

Carex flava (ver Carex viridula ssp. cedercreutzii)<br />

Carex floresiana (ver Carex vulcani)<br />

Carex guthnickiana (ver Carex peregrina)<br />

Carex hochstetteri (ver Carex hochstetteriana)<br />

Carex hochstetteriana.......................................................................................151<br />

Carex laevicaulis (ver Carex punctata)<br />

Carex leersii (ver Carex pairae)<br />

Carex leporina (ver Carex ovalis)<br />

Carex livi<strong>da</strong> (ver Apêndice 1)<br />

Carex macrostyla var. guthnickiana (ver Carex peregrina)<br />

Carex macrostyla var. peregrina (ver Carex peregrina)<br />

Carex maxima Scop. (ver Carex pendula)<br />

Carex muricata (ver Carex pairae)<br />

Carex muricata var. divulsa (ver Carex divulsa ssp. divulsa)<br />

Carex muricata var. tenuior (ver Carex pairae)<br />

Carex myosuroides (ver Carex pendula)<br />

Carex nigra (ver Apêndice 1)<br />

Carex oederi (ver Carex viridula ssp. cedercreutzii)<br />

Carex otrubae...................................................................................................151<br />

Carex ovalis.....................................................................................................151<br />

Carex pairae.....................................................................................................151<br />

Carex panicea...................................................................................................151<br />

Carex pendula..................................................................................................151<br />

Carex pendula var. myosuroides (ver Carex pendula)<br />

Carex peregrina................................................................................................151<br />

Carex pilulifera ssp. azorica.............................................................................151<br />

Carex pilulifera var. azorica (ver Carex pilulifera ssp. azorica)<br />

Carex polyphylla (ver Carex pairae)<br />

Carex punctata.................................................................................................151<br />

Carex rigidifolia (ver Carex hochstetteriana)<br />

Carex sagittifera (ver Carex peregrina)<br />

Carex serotina (ver Carex viridula ssp. cedercreutzii)<br />

Carex serotina ssp. pulchella (ver Carex oederi ssp. pulchella)<br />

Carex stellutata (ver Carex echinata)<br />

Carex tumidicarpa ssp. cedercreutzii (ver Carex viridula ssp. cedercreutzii)<br />

Carex viridula ssp. cedercreutzii......................................................................151<br />

Carex vulcani...................................................................................................151<br />

Carex vulpina (ver Carex otrubae)<br />

Carex watsoni (ver Carex vulcani)<br />

Carpobrotus acinaciformis...............................................................................139<br />

Carpobrotus edulis...........................................................................................139<br />

Carthamus tinctorius (ver Apêndice 1)<br />

Carum petroselinum (ver Petroselinum crispum)<br />

Caryophyllaceae..............................................................................................140<br />

Caryophyllales.................................................................................................139<br />

Catapodium loliaceum (ver Catapodium marinum)<br />

Catapodium marinum......................................................................................153<br />

Catapodium rigidum........................................................................................153<br />

Caucalis arvensis (ver Torilis arvensis ssp. arvensis)<br />

Cedronella canariensis.....................................................................................144<br />

Cedronella triphylla (ver Cedronella canariensis)<br />

Celsia cretica (ver Verbascum creticum)<br />

Cenchrus incertus.............................................................................................153<br />

Cenchrus tribuloides (ver Cenchrus incertus)<br />

Centaurea cyanus (ver Apêndice 1)<br />

Centaurea diluta...............................................................................................137<br />

Centaurea melitensis........................................................................................137<br />

Centaurea melitensis var. conferta (ver Centaurea melitensis)<br />

Centaurea melitensis var. vulgaris (ver Centaurea melitensis)<br />

Centaurium erythraea ssp. grandiflorum..........................................................143<br />

Centaurium maritimum....................................................................................143<br />

Centaurium minus (ver Centaurium erythraea)<br />

Centaurium pulchellum....................................................................................143<br />

Centaurium pulchellum var. azoricum (ver Centaurium pulchellum)<br />

Centaurium scilloides.......................................................................................143<br />

Centaurium tenuiflorum ssp. tenuiflorum........................................................143<br />

Centranthus calcitrapae....................................................................................141<br />

Centranthus ruber.............................................................................................141<br />

Centranthus sibthorpii (ver Centranthus ruber)<br />

Centunculus minimus (ver Anagallis minima)<br />

Ceradenia jungermannioides ...........................................................................135<br />

Cerastium azoricum.........................................................................................140<br />

270<br />

Cerastium caespitosum (ver Cerastium fontanum ssp. vulgare)<br />

Cerastium fontanum ssp. vulgare.....................................................................140<br />

Cerastium glomeratum.....................................................................................140<br />

Cerastium holosteoides (ver Cerastium fontanum ssp. vulgare)<br />

Cerastium triviale (ver Cerastium fontanum ssp. vulgare)<br />

Cerastium vagans.............................................................................................140<br />

Cerastium vagans (ver Cerastium azoricum)<br />

Cerastium viscosum (ver Cerastium glomeratum)<br />

Cerastium vulgatum (ver Cerastium fontanum ssp. vulgare)<br />

Cerastium fontanum ssp. triviale (ver Cerastium fontanum ssp. vulgare)<br />

Cerasus lusitanica (ver Prunus lusitanica ssp. azorica)<br />

Ceratochloa unioloides (ver Bromus catharticus)<br />

Ceratophyllaceae..............................................................................................145<br />

Ceratophyllum demersum................................................................................145<br />

Cestrum elegans (ver Apêndice 1)<br />

Chaerophyllum azoricum.................................................................................136<br />

Chamaecyparis lawsoniana..............................................................................136<br />

Chamaemelum mixtum....................................................................................137<br />

Chamaemelum nobile......................................................................................137<br />

Chamaesyce maculata (ver Euphorbia maculata)<br />

Chamaesyce nutans (ver Euphorbia nutans)<br />

Chamaesyce peplis (ver Euphorbia peplis)<br />

Chamaesyce prostrata (ver Euphorbia prostrata)<br />

Chamaesyce serpens (ver Euphorbia serpens)<br />

Chamomilla recutita.........................................................................................137<br />

Chamomilla suaveolens...................................................................................137<br />

Cheilanthes fragrans (ver Cheilanthes guanchica)<br />

Cheilanthes fragrans ssp. maderensis (ver Cheilanthes maderensis)<br />

Cheilanthes guanchica.....................................................................................134<br />

Cheilanthes macrophylla (ver Pellaea viridis)<br />

Cheilanthes maderensis...................................................................................134<br />

Cheilanthes pteridioides (ver Cheilanthes guanchica)<br />

Cheilanthes pteridioides (ver Cheilanthes maderensis)<br />

Chelidonium majus..........................................................................................145<br />

Chenopodiaceae...............................................................................................140<br />

Chenopodium album........................................................................................140<br />

Chenopodium ambrosioides............................................................................140<br />

Chenopodium murale.......................................................................................140<br />

Chenopodium opulifolium...............................................................................140<br />

Chlorophytum capense (ver Chlorophytum comosum)<br />

Chlorophytum comosum.................................................................................152<br />

Chlorophytum elatum (ver Chlorophytum comosum)<br />

Christella dentata.............................................................................................135<br />

Chrysanthemum coronarium...........................................................................137<br />

Chrysanthemum leucanthemum (ver Leucanthemum vulgare)<br />

Chrysanthemum myconis (ver Coleostephus myconis)<br />

Chrysanthemum parthenium (ver Tanacetum parthenium)<br />

Chrysanthemum segetum.................................................................................137<br />

Cicendia filiformis...........................................................................................143<br />

Cicer arietinum................................................................................................142<br />

Cichorium endivia ssp. divaricatum (ver Apêndice 1)<br />

Cichorium intybus...........................................................................................137<br />

Ciclospermum leptophyllum...........................................................................136<br />

Cineraria malvifolia (ver Pericallis malviflora)<br />

Cirsium arvense...............................................................................................137<br />

Cirsium lanceolatum (ver Cirsium vulgare)<br />

Cirsium palustre...............................................................................................137<br />

Cirsium vulgare...............................................................................................137<br />

Citrullus colocynthis (ver Apêndice 1)<br />

Citrullus lanatus (ver Apêndice 1)<br />

Cladium germanicum (ver Cladium mariscus ssp. mariscus)<br />

Cladium mariscus ssp. mariscus......................................................................151<br />

Clematis flammula...........................................................................................147<br />

Cleome spinosa (ver Apêndice 1)<br />

Clethra arborea................................................................................................141<br />

Clethraceae......................................................................................................141<br />

Clinopodium ascendens...................................................................................144<br />

Clinopodium vulgare ssp. arun<strong>da</strong>num.............................................................144<br />

Cnicus lanceolatus (ver Cirsium vulgare)<br />

Coix lacryma-jobi (ver Apêndice 1)<br />

Coleostephus myconis.....................................................................................137<br />

Colocasia antiquorum (ver Colocasia esculenta)<br />

Colocasia esculenta..........................................................................................151<br />

Commelinaceae................................................................................................151<br />

Commelinales..................................................................................................151


PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Coniferophytina...............................................................................................136<br />

Conium maculatum..........................................................................................136<br />

Consoli<strong>da</strong> ajacis...............................................................................................147<br />

Consoli<strong>da</strong> ambigua (ver Consoli<strong>da</strong> ajacis)<br />

Convolvulaceae................................................................................................149<br />

Convolvulus arvensis.......................................................................................149<br />

Convolvulus imperati (ver Ipomoea imperati)<br />

Convolvulus sepium (ver Calystegia sepium ssp. sepium)<br />

Convolvulus sol<strong>da</strong>nella (ver Calystegia sol<strong>da</strong>nella)<br />

Conyza albi<strong>da</strong> .................................................................................................137<br />

Conyza ambigua (ver Conyza bonariensis)<br />

Conyza bonariensis..........................................................................................137<br />

Conyza canadensis...........................................................................................137<br />

Conyza crispa (ver Conyza bonariensis)<br />

Corema alba (ver Corema album ssp. azoricum)<br />

Corema album (ver Corema album ssp. azoricum)<br />

Corema album ssp. azoricum...........................................................................141<br />

Corema azorica (ver Corema album ssp. azoricum)<br />

Coreopsis lanceolata........................................................................................137<br />

Coriandrum sativum........................................................................................136<br />

Cornales...........................................................................................................141<br />

Coronopus didymus.........................................................................................139<br />

Coronopus procumbens (ver Coronopus squamatus)<br />

Coronopus squamatus......................................................................................139<br />

Cortaderia selloana..........................................................................................154<br />

Corylaceae.......................................................................................................143<br />

Cotula australis................................................................................................137<br />

Cotyledon horizontalis (ver Umbilicus horizontalis)<br />

Cotyledon umbilicus (ver Umbilicus rupestris)<br />

Cotyledon umbilicus-veneris (ver Umbilicus rupestris)<br />

Crassula lactea (ver Crassula multicava)<br />

Crassula multicava...........................................................................................148<br />

Crassula muscosa (ver Crassula tillaea)<br />

Crassula quadrifi<strong>da</strong> (ver Crassula multicava)<br />

Crassula spathulata (ver Crassula multicava)<br />

Crassula tillaea.................................................................................................148<br />

Crassula vaillantii............................................................................................148<br />

Crassulaceae....................................................................................................148<br />

Crepis agrestis (ver Crepis capillaris)<br />

Crepis capillaris...............................................................................................137<br />

Crepis crinita (ver Tolpis barbata)<br />

Crepis diffusa (ver Crepis capillaris)<br />

Crepis pectinata (ver Tolpis succulenta)<br />

Crepis polymorpha (ver Crepis capillaris)<br />

Crepis rigens (ver Leontodon rigens)<br />

Crepis tenuifolia (ver Tolpis succulenta)<br />

Crepis virens (ver Crepis capillaris)<br />

Crinum moorei.................................................................................................151<br />

Criptomeria nigricans (ver Cryptomeria japonica)<br />

Crithmum maritimum......................................................................................136<br />

Cryophytum crystallinum (ver Mesembryanthemum crystallinum)<br />

Cryophytum nodiflorum (ver Mesembryanthemum nodiflorum)<br />

Cryptogramma japonica (ver Onychium japonicum)<br />

Cryptomeria japonica.......................................................................................136<br />

Cucumis melo (ver Apêndice 1)<br />

Cucurbita maxima (ver Apêndice 1)<br />

Cucurbita pepo (ver Apêndice 1)<br />

Cucurbitaceae..................................................................................................141<br />

Cucurbitales.....................................................................................................141<br />

Culcita macrocarpa..........................................................................................135<br />

Cuphea petiolata (ver Cuphea viscosissima)<br />

Cuphea viscosissima........................................................................................145<br />

Cupressaceae....................................................................................................136<br />

Cyathea cooperi (ver Sphaeropteris cooperi)<br />

Cyclosorus dentatus (ver Christella dentata)<br />

Cydonia oblonga (ver Apêndice 1)<br />

Cymbalaria muralis..........................................................................................148<br />

Cynodon <strong>da</strong>ctylon............................................................................................154<br />

Cynoglossum creticum....................................................................................138<br />

Cynoglossum pictum (ver Cynoglossum creticum)<br />

Cynosurus cristatus..........................................................................................154<br />

Cynosurus echinatus........................................................................................154<br />

Cyperaceae.......................................................................................................151<br />

Cyperales.........................................................................................................151<br />

Cyperus alterniflolius ssp. flabelliformis (ver Cyperus involucratus)<br />

271<br />

Cyperus alternifolius (ver Cyperus involucratus)<br />

Cyperus aureus (ver Cyperus esculentus)<br />

Cyperus badius (ver Cyperus longus)<br />

Cyperus difformis............................................................................................151<br />

Cyperus eragrostis...........................................................................................151<br />

Cyperus esculentus..........................................................................................151<br />

Cyperus flavescens (ver Pycreus flavescens)<br />

Cyperus involucratus.......................................................................................151<br />

Cyperus longus................................................................................................151<br />

Cyperus longus ssp. badius (ver Cyperus longus)<br />

Cyperus longus ssp. genuinus (ver Cyperus longus)<br />

Cyperus olivaris (ver Cyperus rotundus)<br />

Cyperus ovularis..............................................................................................151<br />

Cyperus retrorsus (ver Cyperus ovularis)<br />

Cyperus rotundus.............................................................................................151<br />

Cyperus tenorei (ver Cyperus esculentus)<br />

Cyperus textilis (ver Apêndice 1)<br />

Cyperus vegetus (ver Cyperus eragrostis)<br />

Cyrtomium falcatum........................................................................................135<br />

Cystopteris azorica (ver Cystopteris diaphana)<br />

Cystopteris diaphana........................................................................................135<br />

Cystopteris fragilis (ver Cystopteris diaphana)<br />

Cystopteris fragilis ssp. diaphana (ver Cystopteris diaphana)<br />

Cystopteris fragilis var. azorica (ver Cystopteris diaphana)<br />

Cystopteris regia (ver Cystopteris diaphana)<br />

Cystopteris viridula (ver Cystopteris diaphana)<br />

Cytisus candicans (ver Teline monspessulana)<br />

Cytisus monspessulanus (ver Teline monspessulana)<br />

Cytisus scoparius.............................................................................................142<br />

D<br />

Daboecia azorica..............................................................................................141<br />

Daboecia polifolia (ver Daboecia azorica)<br />

Dactylis glomerata...........................................................................................154<br />

Dactylis glomerata ssp. hispanica (ver Dactylis glomerata)<br />

Dactylis glomerata ssp. smithii (ver Dactylis glomerata)<br />

Dactylis smithii (ver Dactylis glomerata)<br />

Dactylis smithii ssp. hylodes (ver Dactylis glomerata)<br />

Dactylis smithii ssp. marina (ver Dactylis glomerata)<br />

Danthonia decumbens......................................................................................154<br />

Danthonia spicata (ver Apêndice 1)<br />

Daphne azorica (ver Daphne laureola)<br />

Daphne gnidium (ver Daphne laureola)<br />

Daphne laureola...............................................................................................150<br />

Datura stramonium..........................................................................................149<br />

Datura suaveolens (ver Brugmansia suaveolens)<br />

Daucus azoricus (ver Daucus carota ssp. azoricus)<br />

Daucus carota ssp. azoricus.............................................................................136<br />

Daucus carota ssp. maritimus..........................................................................136<br />

Daucus muricatus (ver Apêndice 1)<br />

Daucus neglectus (ver Daucus carota ssp. azoricus)<br />

Delphinium ajacis (ver Consoli<strong>da</strong> ajacis)<br />

Delphinium ambiguum (ver Consoli<strong>da</strong> ajacis)<br />

Delphinium consoli<strong>da</strong> (ver Consoli<strong>da</strong> ajacis)<br />

Demazeria loliacea (ver Catapodium marinum)<br />

Demazeria marina (ver Catapodium marinum)<br />

Demazeria rigi<strong>da</strong> (ver Catapodium rigidum)<br />

Deparia petersenii............................................................................................135<br />

Deschampsia argentea (ver Deschampsia foliosa)<br />

Deschampsia foliosa........................................................................................154<br />

Deyeuxia azorica (ver Agrostis azorica)<br />

Deyeuxia caespitosa (ver Agrostis congestiflora ssp. congestiflora)<br />

Dichondra micrantha.......................................................................................149<br />

Dichondra repens (ver Dichondra micrantha)<br />

Dicksonia culcita (ver Culcita macrocarpa)<br />

Dicksoniaceae..................................................................................................135<br />

Digitalis purpurea............................................................................................148<br />

Digitaria adscendens (ver Digitaria ciliaris)<br />

Digitaria ciliaris...............................................................................................154<br />

Digitaria sanguinalis........................................................................................154<br />

Dioscoreaceae..................................................................................................152<br />

Dioscoreales.....................................................................................................152<br />

Diphasiastrum madeirense...............................................................................134


PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Diphasium complanatum (ver Diphasiastrum madeirense)<br />

Diphasium madeirense (ver Diphasiastrum madeirense)<br />

Diplazium allorgei (ver Deparia petersenii)<br />

Diplazium axillare (ver Diplazium cau<strong>da</strong>tum)<br />

Diplazium cau<strong>da</strong>tum........................................................................................135<br />

Diplazium cau<strong>da</strong>tum (ver Athyrium filix-femina)<br />

Diplazium esculentum.....................................................................................135<br />

Diplazium petersenii (ver Deparia petersenii)<br />

Diplazium umbrosum (ver Diplazium cau<strong>da</strong>tum)<br />

Diplotaxis catholica.........................................................................................139<br />

Diplotaxis muralis............................................................................................139<br />

Diplotaxis viminea...........................................................................................139<br />

Dipsacaceae.....................................................................................................141<br />

Dipsacales........................................................................................................141<br />

Disandra africana (ver Sibthorpia europaea)<br />

Disphyma crassifolium....................................................................................139<br />

Dittrichia graveolens (ver Apêndice 1)<br />

Dittrichia viscosa.............................................................................................137<br />

Doodia cau<strong>da</strong>ta................................................................................................135<br />

Dorycnium parviflorum (ver Lotus parviflorus)<br />

Dracaena draco ssp. draco................................................................................151<br />

Drosanthemum candens (ver Drosanthemum floribundum)<br />

Drosanthemum floribundum............................................................................139<br />

Dryopteri<strong>da</strong>ceae...............................................................................................135<br />

Dryopteris aemula............................................................................................135<br />

Dryopteris affinis ssp. affinis...........................................................................135<br />

Dryopteris affinis ssp. affinis var. azorica (ver Dryopteris affinis ssp. affinis)<br />

Dryopteris africana (ver Stegnogramma pozoi)<br />

Dryopteris austriaca (ver Dryopteris dilatata)<br />

Dryopteris azorica............................................................................................135<br />

Dryopteris borreri (ver Dryopteris affinis ssp. affinis)<br />

Dryopteris crispifolia.......................................................................................135<br />

Dryopteris dentata (ver Christella dentata)<br />

Dryopteris dilatata...........................................................................................135<br />

Dryopteris dilatata (ver Dryopteris aemula)<br />

Dryopteris dilatata (ver Dryopteris azorica)<br />

Dryopteris dilatata ssp. azorica (ver Dryopteris azorica)<br />

Dryopteris filix-mas (ver Dryopteris affinis ssp. affinis)<br />

Dryopteris filix-mas var. borreri (ver Dryopteris affinis ssp. affinis)<br />

Dryopteris intermedia ssp. azorica (ver Dryopteris azorica)<br />

Dryopteris mollis (ver Christella dentata)<br />

Dryopteris paleacea (ver Dryopteris affinis ssp. affinis)<br />

Dryopteris pseudomas (ver Dryopteris affinis ssp. affinis)<br />

Dryopteris spinulosa ssp. austriaca (ver Dryopteris aemula)<br />

Dryopteris spinulosa ssp. austriaca (ver Dryopteris azorica)<br />

Duchesnea indica.............................................................................................147<br />

E<br />

Ecballium elaterium.........................................................................................141<br />

Echinochloa colonum......................................................................................154<br />

Echinochloa crus-galli.....................................................................................154<br />

Echinochloa oryzoides (ver Apêndice 1)<br />

Echinodorus ranunculoides (ver Baldellia ranunculoides)<br />

Echium lycopsis (ver Echium plantagineum)<br />

Echium plantagineum......................................................................................138<br />

Echium violaceum (ver Echium plantagineum)<br />

Egeria densa.....................................................................................................152<br />

Eichhornia crassipes........................................................................................152<br />

Eichhornia crassipes (ver Apêndice 1)<br />

Elaeagnaceae....................................................................................................147<br />

Elaeagnus angustifolia (ver Elaeagnus umbellata)<br />

Elaeagnus parviflora (ver Elaeagnus umbellata)<br />

Elaeagnus umbellata........................................................................................147<br />

Elaphoglossum hirtum (ver Elaphoglossum semicylindricum)<br />

Elaphoglossum paleaceum (ver Elaphoglossum semicylindricum)<br />

Elaphoglossum semicylindricum.....................................................................135<br />

Elaphoglossum squamosum (ver Elaphoglossum semicylindricum)<br />

Elatinaceae.......................................................................................................150<br />

Elatine hexandra...............................................................................................150<br />

Elatine triandra (ver Elatine hexandra)<br />

Elatinoides cirrhosa (ver Kickxia cirrhosa)<br />

Elatinoides elatine (ver Kickxia elatine ssp. elatine)<br />

Elatinoides spuria (ver Kickxia spuria ssp. spuria)<br />

272<br />

Eleocharis multicaulis.....................................................................................151<br />

Eleocharis palustris..........................................................................................151<br />

Eleusine barcinonensis (ver Eleusine tristachya)<br />

Eleusine geminata (ver Eleusine tristachya)<br />

Eleusine indica ssp. indica...............................................................................154<br />

Eleusine indica var. brachystachya (ver Eleusine tristachya)<br />

Eleusine oligostachya (ver Eleusine tristachya)<br />

Eleusine tristachya............................................................................................154<br />

Elodea densa (ver Egeria densa)<br />

Elymus athericus..............................................................................................154<br />

Elymus repens..................................................................................................154<br />

Elytrigia littoralis (ver Elymus athericus)<br />

Elytrigia repens (ver Elymus repens)<br />

Emex spinosa...................................................................................................146<br />

Empetraceae.....................................................................................................141<br />

Epilobium lamyi (ver Epilobium tetragonum ssp. lamyi)<br />

Epilobium lanceolatum (ver Epilobium obscurum)<br />

Epilobium obscurum........................................................................................145<br />

Epilobium parviflorum.....................................................................................145<br />

Epilobium parviflorum var. menezesi (ver Epilobium parviflorum)<br />

Epilobium parviflorum var. subglabrum (ver Epilobium parviflorum)<br />

Epilobium tetragonum ssp. lamyi....................................................................145<br />

Epilobium tetragonum ssp. tetragonum...........................................................145<br />

Equisetaceae....................................................................................................134<br />

Equisetales.......................................................................................................134<br />

Equisetopsi<strong>da</strong>...................................................................................................134<br />

Equisetum arvense...........................................................................................134<br />

Equisetum ramosissimum................................................................................134<br />

Equisetum telmateia.........................................................................................134<br />

Eragrostis barrelieri..........................................................................................154<br />

Eragrostis cilianensis.......................................................................................154<br />

Eragrostis major (ver Eragrostis cilianensis)<br />

Eragrostis megastachya (ver Eragrostis cilianensis)<br />

Eragrostis mexicana (ver Apêndice 1)<br />

Eragrostis minor (ver Eragrostis barrelieri)<br />

Eragrostis multicaulis......................................................................................154<br />

Eragrostis poaeoides (ver Eragrostis barrelieri)<br />

Erica azorica....................................................................................................141<br />

Erica fucata (ver Erica azorica)<br />

Erica scoparia (ver Erica azorica)<br />

Erica scoparia ssp. azorica (ver Erica azorica)<br />

Erica vulgaris (ver Erica azorica)<br />

Ericaceae..........................................................................................................141<br />

Ericales............................................................................................................141<br />

Erigeron bonariensis (ver Conyza bonariensis)<br />

Erigeron canadensis (ver Conyza canadensis)<br />

Erigeron crispus (ver Conyza bonariensis)<br />

Erigeron karvinskianus....................................................................................137<br />

Erigeron linifolius (ver Conyza bonariensis)<br />

Erigeron mucronatus (ver Erigeron karvinskianus)<br />

Erodium cicutarium ssp. cicutarium................................................................143<br />

Erodium malacoides........................................................................................143<br />

Erodium moschatum........................................................................................143<br />

Ervum gracile (ver Vicia tenuissima)<br />

Ervum hirsutum (ver Vicia hirsuta)<br />

Ervum tetraspermum var. gracile (ver Vicia tenuissima)<br />

Erysimum vernum (ver Barbarea verna)<br />

Erythraea centaurium (ver Centaurium erythraea)<br />

Erythraea diffusa (ver Centaurium scilloides)<br />

Erythraea grandiflora (ver Centaurium erythraea)<br />

Erythraea latifolia (ver Centaurium erythraea)<br />

Erythraea lutea (ver Centaurium maritimum)<br />

Erythraea maritima (ver Centaurium maritimum)<br />

Erythraea massonii (ver Centaurium scilloides)<br />

Erythraea pulchella (ver Centaurium pulchellum)<br />

Erythraea ramosissima (ver Centaurium pulchellum)<br />

Erythraea tenuiflora (ver Centaurium tenuiflorum ssp. tenuiflorum)<br />

Escallonia rubra (ver Apêndice 1)<br />

Eschscholzia californica..................................................................................146<br />

Eucalyptus globulus.........................................................................................145<br />

Eupatorium adenophorum (ver Ageratina adenophora)<br />

Eupatorium glandulosum (ver Ageratina adenophora)<br />

Euphorbia azorica............................................................................................141<br />

Euphorbia diversifolia (ver Euphorbia azorica)<br />

Euphorbia exigua.............................................................................................141


PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Euphorbia exigua var. retusa (ver Euphorbia exigua)<br />

Euphorbia helioscopia......................................................................................141<br />

Euphorbia lathyris............................................................................................141<br />

Euphorbia maculata.........................................................................................141<br />

Euphorbia marginata........................................................................................141<br />

Euphorbia mellifera (ver Euphorbia stygiana)<br />

Euphorbia nutans.............................................................................................141<br />

Euphorbia nutans (ver Euphorbia maculata)<br />

Euphorbia peplis..............................................................................................141<br />

Euphorbia peplus.............................................................................................141<br />

Euphorbia peplus var. genuina (ver Euphorbia peplus)<br />

Euphorbia peplus var. peploides (ver Euphorbia peplus)<br />

Euphorbia pinea (ver Euphorbia azorica)<br />

Euphorbia portlandica (ver Euphorbia azorica)<br />

Euphorbia preslii (ver Euphorbia maculata)<br />

Euphorbia preslii (ver Euphorbia nutans)<br />

Euphorbia prostrata..........................................................................................141<br />

Euphorbia segetalis var. pinea (ver Euphorbia azorica)<br />

Euphorbia serpens............................................................................................141<br />

Euphorbia stygiana..........................................................................................141<br />

Euphorbiaceae..................................................................................................141<br />

Euphorbiales....................................................................................................141<br />

Euphrasia azorica.............................................................................................148<br />

Euphrasia azorica (ver Euphrasia grandiflora)<br />

Euphrasia grandiflora.......................................................................................148<br />

Euphrasia officinalis (ver Euphrasia grandiflora)<br />

Eupteris aquilina (ver Pteridium aquilinum)<br />

Euxolus deflexus (ver Amaranthus deflexus)<br />

Exacum filiformis (ver Cicendia filiformis)<br />

F<br />

Faba vulgaris (ver Vicia faba)<br />

Fabaceae..........................................................................................................142<br />

Fabales.............................................................................................................142<br />

Fagales.............................................................................................................143<br />

Fagopyrum cymosum (ver Fagopyrum dibotrys)<br />

Fagopyrum dibotrys.........................................................................................146<br />

Fagopyrum esculentum (ver Apêndice 1)<br />

Fallopia convolvulus........................................................................................146<br />

Falona echinata (ver Cynosurus echinatus)<br />

Festuca agustinii ssp. mandonii (ver Festuca jubata)<br />

Festuca arundinacea ssp. arundinaceae............................................................154<br />

Festuca arundinacea ssp. mediterranea............................................................154<br />

Festuca decumbens (ver Danthonia decumbens)<br />

Festuca elatior (ver Festuca arundinacea ssp. arundinaceae)<br />

Festuca elatior ssp. arundinaceae (ver Festuca arundinacea ssp. arundinaceae)<br />

Festuca glauca var. longearistata (ver Festuca jubata)<br />

Festuca jubata..................................................................................................154<br />

Festuca myuros (ver Vulpia myuros)<br />

Festuca petraea.................................................................................................154<br />

Festuca pratensis (ver Apêndice 1)<br />

Festuca rigi<strong>da</strong> (ver Catapodium rigidum)<br />

Festuca sciuroides (ver Vulpia bromoides)<br />

Festuca unioloides (ver Bromus catharticus)<br />

Ficus carica......................................................................................................150<br />

Ficus pumila.....................................................................................................150<br />

Ficus repens (ver Ficus pumila)<br />

Filaginella uliginosa (ver Apêndice 1)<br />

Filago gallica...................................................................................................137<br />

Filago germanica (ver Filago lutescens ssp. atlantica)<br />

Filago lutescens ssp. atlantica..........................................................................137<br />

Filago minima..................................................................................................137<br />

Filago pyrami<strong>da</strong>ta............................................................................................137<br />

Filago spathulata (ver Filago pyrami<strong>da</strong>ta)<br />

Filicales............................................................................................................134<br />

Filicophytina....................................................................................................134<br />

Filicopsi<strong>da</strong>........................................................................................................134<br />

Filipendula vulgaris.........................................................................................147<br />

Foeniculum officinale (ver Foeniculum vulgare)<br />

Foeniculum vulgare.........................................................................................136<br />

Fragaria indica (ver Duchesnea indica)<br />

Fragaria vesca..................................................................................................147<br />

Frangula azorica...............................................................................................147<br />

273<br />

Frankenia ericifolia (ver Frankenia laevis)<br />

Frankenia laevis...............................................................................................150<br />

Frankenia pulverulenta....................................................................................150<br />

Frankeniaceae..................................................................................................155<br />

Fraxinus angustifolia (ver Apêndice 1)<br />

Fuchsia boliviana (ver Apêndice 1)<br />

Fuchsia coccinea (ver Fuchsia magellanica)<br />

Fuchsia macrostemma (ver Fuchsia magellanica)<br />

Fuchsia magellanica........................................................................................145<br />

Fumaria bastardii.............................................................................................146<br />

Fumaria boraei (ver Fumaria muralis ssp. boraei)<br />

Fumaria capreolata..........................................................................................146<br />

Fumaria capreolata (ver Fumaria muralis ssp. muralis)<br />

Fumaria muralis ssp. boraei............................................................................146<br />

Fumaria muralis ssp. muralis...........................................................................146<br />

Fumaria muralis var. gussonei (ver Fumaria bastardii)<br />

Fumaria muralis var. palli<strong>da</strong> (ver Fumaria bastardii)<br />

Fumaria vulgaris var. pustulosa (ver Fumaria bastardii)<br />

G<br />

Gaillardia aristata............................................................................................137<br />

Galactites tomentosa.......................................................................................137<br />

Galinsoga ciliata..............................................................................................137<br />

Galinsoga parviflora........................................................................................137<br />

Galinsoga quadriradiata (ver Galinsoga ciliata)<br />

Galium anglicum (ver Galium parisiense)<br />

Galium aparine................................................................................................143<br />

Galium debile (ver Galium palustre)<br />

Galium divaricatum (ver Apêndice 1)<br />

Galium harcynicum (ver Galium saxatile)<br />

Galium mollugo...............................................................................................143<br />

Galium murale.................................................................................................143<br />

Galium palustre...............................................................................................143<br />

Galium parisiense............................................................................................143<br />

Galium parisiense var. leiocarpum (ver Galium parisiense)<br />

Galium saxatile................................................................................................143<br />

Gamochaeta claviceps ....................................................................................137<br />

Gamochaeta filaginea (ver Apêndice 1)<br />

Gamochaeta pensylvanica...............................................................................137<br />

Gamochaeta purpurea......................................................................................137<br />

Gamochaeta spicata (ver Apêndice 1)<br />

Gamochaeta subfalcata (ver Apêndice 1)<br />

Gamochaeta ustulata (ver Apêndice 1)<br />

Gasoul nodiflorum (ver Mesembryanthemum nodiflorum)<br />

Gastridium australe (ver Gastridium ventricosum)<br />

Gastridium lendigerum (ver Gastridium ventricosum)<br />

Gastridium phleoides.......................................................................................154<br />

Gastridium scabrum (ver Gastridium ventricosum)<br />

Gastridium ventricosum..................................................................................154<br />

Gaudinia coarctata...........................................................................................154<br />

Gaudinia fragilis..............................................................................................154<br />

Gaudinia geminiflora (ver Gaudinia coarctata)<br />

Gazania rigens.................................................................................................137<br />

Gentiana scilloides (ver Centaurium scilloides)<br />

Gentianaceae...................................................................................................143<br />

Gentianales......................................................................................................143<br />

Geraniaceae.....................................................................................................143<br />

Geraniales........................................................................................................143<br />

Geranium dissectum........................................................................................143<br />

Geranium molle...............................................................................................143<br />

Geranium purpureum......................................................................................143<br />

Geranium robertianum (ver Geranium purpureum)<br />

Geranium robertianum var. purpureum (ver Geranium purpureum)<br />

Geranium rotundifolium..................................................................................143<br />

Gifola germanica (ver Filago lutescens ssp. atlantica)<br />

Gifola spathulata (ver Filago pyrami<strong>da</strong>ta)<br />

Gladiolus blandus (ver Gladiolus carneus)<br />

Gladiolus carneus............................................................................................152<br />

Gladiolus cuspi<strong>da</strong>tus (ver Gladiolus natalensis)<br />

Gladiolus italicus (ver Gladiolus carneus)<br />

Gladiolus natalensis.........................................................................................152<br />

Gladiolus segetum (ver Gladiolus carneus)<br />

Glechoma hederacea.......................................................................................144


PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Glyceria declinata...........................................................................................154<br />

Glyceria fluitans..............................................................................................154<br />

Glyceria fluitans var. pumila (ver Glyceria declinata)<br />

Gnaphalium gallicum (ver Filago gallica)<br />

Gnaphalium germanicum (ver Filago lutescens ssp. atlantica)<br />

Gnaphalium luteo-album (ver Pseudognaphalium luteo-album)<br />

Gnaphalium pensylvanicum (ver Gamochaeta pensylvanica)<br />

Gnaphalium purpureum (ver Gamochaeta pensylvanica)<br />

Gnaphalium purpureum (ver Gamochaeta purpurea)<br />

Gnaphalium spathulatum (ver Gamochaeta pensylvanica)<br />

Gnidia carinata (ver Gnidia polystachya)<br />

Gnidia polystachya..........................................................................................150<br />

Gomphocarpus fruticosus................................................................................143<br />

Grammiti<strong>da</strong>ceae..............................................................................................135<br />

Grammitis jungermannioides (ver Ceradenia jungermannioides)<br />

Grammitis leptophylla (ver Anogramma leptophylla)<br />

Grammitis marginella ssp. azorica..................................................................135<br />

Gunnera chilensis (ver Gunnera tinctoria)<br />

Gunnera tinctoria.............................................................................................144<br />

Gymmnogramma leptophylla (ver Anogramma leptophylla)<br />

Gymnogramma calomelanos (ver Pityrogramma calomelanos)<br />

Gymnogramma lowei (ver Stegnogramma pozoi)<br />

Gymnogramma totta (ver Stegnogramma pozoi)<br />

Gymnostyles stolonifera..................................................................................137<br />

Gynerium argenteum (ver Cortaderia selloana)<br />

H<br />

Habenaria longebracteata (ver Platanthera azorica)<br />

Habenaria micrantha (ver Platanthera micrantha)<br />

Hainardia cylindrica........................................................................................154<br />

Haloragaceae...................................................................................................144<br />

Haloragales......................................................................................................144<br />

Hebe salicifolia................................................................................................148<br />

Hedera azorica.................................................................................................137<br />

Hedera canariensis var. azorica (ver Hedera azorica)<br />

Hedera helix ssp. canariensis (ver Hedera azorica)<br />

Hedera helix var. hibernica (ver Hedera azorica)<br />

Hedychium coronarium...................................................................................155<br />

Hedychium flavescens.....................................................................................155<br />

Hedychium gardneranum................................................................................155<br />

Hedychium gardnerianum (ver Hedychium gardneranum)<br />

Hedypnois cretica............................................................................................137<br />

Hedypnois cretica var. rhagadioloides (ver Hedypnois cretica)<br />

Hedypnois rhagadioloides (ver Hedypnois cretica)<br />

Helianthus annuus...........................................................................................137<br />

Helianthus debilis (ver Apêndice 1)<br />

Helianthus tuberosus........................................................................................137<br />

Helichrysum bracteatum (ver Apêndice 1)<br />

Helichrysum orbiculare (ver Plecostachys serpyllifolia)<br />

Heliotropium curassavicum.............................................................................138<br />

Heliotropium europaeum.................................................................................138<br />

Helminthia echioides (ver Helminthotheca echioides)<br />

Helminthotheca echioides...............................................................................137<br />

Helosciadium leptophyllum (ver Ciclospermum leptophyllum)<br />

Helosciadium nodiflorum (ver Apium nodiflorum)<br />

Helosciadium repens (ver Apium nodiflorum)<br />

Hemerocallis lilioasphodelus..........................................................................152<br />

Hemionitis pozoi (ver Stegnogramma pozoi)<br />

Hippia stolonifera (ver Gymnostyles stolonifera)<br />

Hirschfeldia incana (ver Apêndice 1)<br />

Holcus lanatus.................................................................................................154<br />

Holcus mollis..................................................................................................154<br />

Holcus rigidus.................................................................................................154<br />

Hordeum hystrix.............................................................................................154<br />

Hordeum leporinum (ver Hordeum murinum ssp. leporinum)<br />

Hordeum marinum..........................................................................................154<br />

Hordeum murinum (ver Hordeum murinum ssp. leporinum)<br />

Hordeum murinum ssp. leporinum.................................................................154<br />

Huperzia dentata.............................................................................................134<br />

Huperzia selago (ver Huperzia suberecta)<br />

Huperzia selago ssp. dentata (ver Huperzia dentata)<br />

Huperzia selago ssp. selago (ver Huperzia suberecta)<br />

274<br />

Huperzia selago ssp. suberecta (ver Huperzia suberecta)<br />

Huperzia suberecta..........................................................................................134<br />

Hydrangea arborescens (ver Hydrangea macrophylla)<br />

Hydrangea hortensia (ver Hydrangea macrophylla)<br />

Hydrangea macrophylla..................................................................................141<br />

Hydrangeaceae................................................................................................141<br />

Hydrocharitaceae.............................................................................................152<br />

Hydrocharitales...............................................................................................152<br />

Hydrocotyle vulgaris.......................................................................................136<br />

Hymenophyllaceae..........................................................................................135<br />

Hymenophyllum peltatum (ver Hymenophyllum wilsonii)<br />

Hymenophyllum tunbrigense..........................................................................135<br />

Hymenophyllum unilaterale (ver Hymenophyllum wilsonii)<br />

Hymenophyllum wilsonii................................................................................135<br />

Hyoscyamus albus...........................................................................................149<br />

Hyoscyamus canariensis (ver Hyoscyamus albus)<br />

Hyoscyamus major (ver Hyoscyamus albus)<br />

Hypericaceae...................................................................................................150<br />

Hypericum boeticum (ver Hypericum undulatum)<br />

Hypericum decipiens (ver Hypericum undulatum)<br />

Hypericum elatum (ver Hypericum foliosum)<br />

Hypericum elodes............................................................................................150<br />

Hypericum foliosum........................................................................................150<br />

Hypericum grandifolium (ver Hypericum foliosum)<br />

Hypericum gymnanthum.................................................................................150<br />

Hypericum hircinum........................................................................................150<br />

Hypericum humifusum....................................................................................150<br />

Hypericum hypericoides (ver Ascyrum hypericoides)<br />

Hypericum mutilum........................................................................................150<br />

Hypericum perfoliatum...................................................................................150<br />

Hypericum perforatum....................................................................................150<br />

Hypericum undulatum.....................................................................................150<br />

Hypochoeris glabra.........................................................................................137<br />

Hypochoeris glabra var. glabra (ver Hypochoeris glabra)<br />

Hypochoeris glabra var. loiseleuriana (ver Hypochoeris glabra)<br />

Hypochoeris radicata.......................................................................................138<br />

Hypochoeris radicata var. rostrata (ver Hypochaeris radicata)<br />

Hypolepi<strong>da</strong>ceae...............................................................................................135<br />

I<br />

Ilex perado ssp. azorica...................................................................................141<br />

Illecebrum verticilatum...................................................................................140<br />

Impatiens balsamina (ver Apêndice 1)<br />

Imperata cylindrica (ver Apêndice 1)<br />

Inula viscosa (ver Dittrichia viscosa)<br />

Ipomoea acuminata (ver Ipomoea indica)<br />

Ipomoea batatas (ver Apêndice 1)<br />

Ipomoea carnosa (ver Ipomoea imperati)<br />

Ipomoea imperati.............................................................................................149<br />

Ipomoea indica................................................................................................149<br />

Ipomoea stolonifera (ver Ipomoea imperati)<br />

Iri<strong>da</strong>ceae..........................................................................................................152<br />

Iris foetidissima...............................................................................................152<br />

Iris germanica (ver Apêndice 1)<br />

Ismelia carinata (ver Apêndice 1)<br />

Isoetaceae........................................................................................................134<br />

Isoetales...........................................................................................................134<br />

Isoetes azorica.................................................................................................134<br />

Isoetes azoricum (ver Isoetes azorica)<br />

Isoetes lacustris (ver Isoetes azorica)<br />

Isolepis cernua.................................................................................................151<br />

Isolepis fluitans................................................................................................152<br />

Isolepis saviana (ver Isolepis cernua)<br />

Isolepis setacea................................................................................................152<br />

Ixia alba (ver Sparaxis bulbifera)<br />

Ixia paniculata.................................................................................................152<br />

J<br />

Jacobinia carnea..............................................................................................148<br />

Jasione montana (ver Apêndice 1)<br />

Juncaceae.........................................................................................................152


PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Juncales...........................................................................................................152<br />

Juncus acutus...................................................................................................152<br />

Juncus articulatus............................................................................................152<br />

Juncus bufonius...............................................................................................152<br />

Juncus bulbosus...............................................................................................152<br />

Juncus capitatus...............................................................................................152<br />

Juncus conglomeratus......................................................................................152<br />

Juncus effusus..................................................................................................152<br />

Juncus hybridus...............................................................................................152<br />

Juncus hybridus (ver Juncus bufonius)<br />

Juncus lampocarpus (ver Juncus articulatus)<br />

Juncus lucidus (ver Juncus tenuis)<br />

Juncus maritimus.............................................................................................152<br />

Juncus multibracteatus (ver Juncus acutus)<br />

Juncus striatus..................................................................................................152<br />

Juncus supinus (ver Juncus bulbosus)<br />

Juncus tenuis....................................................................................................152<br />

Juncus uliginosus (ver Juncus bulbosus)<br />

Juncus welwitschii (ver Juncus bulbosus)<br />

Juniperus brevifolia.........................................................................................136<br />

Juniperus oxycedrus (ver Juniperus brevifolia)<br />

Juniperus oxycedrus ssp. brevifolia (ver Juniperus brevifolia)<br />

Juniperus oxycedrus var. brevifolia (ver Juniperus brevifolia)<br />

Justicia carnea (ver Jacobinia carnea)<br />

K<br />

Kalanchoë fedtschenkoi..................................................................................148<br />

Kalanchoë pinnata...........................................................................................148<br />

Kentranthus calcitrapa (ver Centranthus calcitrapae)<br />

Kentranthus ruber (ver Centranthus ruber)<br />

Kentranthus sibthorpii (ver Centranthus ruber)<br />

Kickxia cirrhosa..............................................................................................148<br />

Kickxia elatine ssp. crinita..............................................................................149<br />

Kickxia elatine ssp. elatine..............................................................................149<br />

Kickxia racemigera (ver Kickxia spuria ssp. integrifolia)<br />

Kickxia spuria ssp. integrifolia........................................................................149<br />

Kickxia spuria ssp. spuria................................................................................149<br />

Kleinia aizoides (ver Apêndice 1)<br />

Kleinia repens (ver Apêndice 1)<br />

Koeleria cristata (ver Rostraria cristata)<br />

Koeleria phleoides (ver Rostraria cristata)<br />

Koeleria phleoides var. azorensis (ver Rostraria cristata)<br />

Koniga maritima (ver Lobularia maritima)<br />

Kundmannia sicula (ver Ammi seubertianum)<br />

Kyllinga brevifolia...........................................................................................152<br />

L<br />

Lactuca saligna (ver Apêndice 1)<br />

Lactuca sativa (ver Apêndice 1)<br />

Lactuca scariola (ver Lactuca serriola)<br />

Lactuca serriola...............................................................................................138<br />

Lactuca watsoniana.........................................................................................138<br />

Lagenaria siceraria (ver Apêndice 1)<br />

Lagurus ovatus................................................................................................154<br />

Lamiaceae.......................................................................................................144<br />

Lamiales..........................................................................................................144<br />

Lamium amplexicaule.....................................................................................144<br />

Lamium argentatum (ver Apêndice 1)<br />

Lamium purpureum.........................................................................................144<br />

Lampranthus falciformis (ver Apêndice 1)<br />

Lampranthus glaucus (ver Apêndice 1)<br />

Lampranthus multiradiatus..............................................................................140<br />

Lantana camara................................................................................................144<br />

Lantana montevidensis (ver Apêndice 1)<br />

Lappa minor (ver Arctium minus)<br />

Lapsana communis..........................................................................................138<br />

Lastrea africana (ver Stegnogramma pozoi)<br />

Lastrea dentata (ver Christella dentata)<br />

Lastrea oreopteris (ver Oreopteris limbosperma)<br />

Lathyrus annuus (ver Apêndice 1)<br />

Lathyrus aphaca...............................................................................................142<br />

275<br />

Lathyrus articulatus.........................................................................................142<br />

Lathyrus articulatus (ver Lathyrus clymenum)<br />

Lathyrus clymenum.........................................................................................142<br />

Lathyrus hirsutus.............................................................................................142<br />

Lathyrus japonicus ssp. maritimus..................................................................142<br />

Lathyrus latifolius (ver Apêndice 1)<br />

Lathyrus maritimus (ver Apêndice 1)<br />

Lathyrus maritimus (ver Lathyrus japonicus ssp. maritimus)<br />

Lathyrus ochrus...............................................................................................142<br />

Lathyrus sativus...............................................................................................142<br />

Lathyrus tingitanus..........................................................................................142<br />

Lauraceae........................................................................................................144<br />

Laurales...........................................................................................................144<br />

Laurus azorica.................................................................................................144<br />

Laurus azorica var. longifolia (ver Laurus azorica)<br />

Laurus azorica var. lutea (ver Laurus azorica)<br />

Laurus barbujana var. azorica (ver Laurus azorica)<br />

Laurus canariensis (ver Laurus azorica)<br />

Laurus nobilis..................................................................................................144<br />

Lavandula stoechas (ver Apêndice 1)<br />

Lavandula stoechas (ver Apêndice 1)<br />

Lavandula viridis (ver Apêndice 1)<br />

Lavatera arborea..............................................................................................145<br />

Lavatera cretica...............................................................................................145<br />

Lavatera sylvestris (ver Lavatera cretica)<br />

Leersia oryzoides.............................................................................................154<br />

Legousia castellana (ver Apêndice 1)<br />

Legousia hybri<strong>da</strong> (ver Apêndice 1)<br />

Lemna minor...................................................................................................151<br />

Lemnaceae.......................................................................................................151<br />

Lens culinaris (ver Apêndice 1)<br />

Leontodon carreiroi (ver Leontodon filii)<br />

Leontodon filii.................................................................................................138<br />

Leontodon hirtus (ver Leontodon taraxacoides ssp. taraxacoides)<br />

Leontodon leysseri (ver Leontodon taraxacoides ssp. taraxacoides)<br />

Leontodon nudicaulis ssp. taraxacoides<br />

(ver Leontodon taraxacoides ssp. taraxacoides)<br />

Leontodon rigens.............................................................................................138<br />

Leontodon rothii (ver Leontodon taraxacoides ssp. taraxacoides)<br />

Leontodon taraxacoides ssp. longirostris........................................................138<br />

Leontodon taraxacoides ssp. taraxacoides......................................................138<br />

Leontodon taraxacum (ver Taraxacum officinale)<br />

Lepidium campestre........................................................................................139<br />

Lepidium draba (ver Apêndice 1)<br />

Lepidium latifolium.........................................................................................139<br />

Lepidium ruderale...........................................................................................139<br />

Lepidium sativum............................................................................................139<br />

Lepidium virginicum.......................................................................................139<br />

Lepidotis cernua (ver Lycopodiella cernua)<br />

Lepidotis inun<strong>da</strong>ta (ver Lycopodiella inun<strong>da</strong>ta)<br />

Leptogramma pilosiusculum (ver Stegnogramma pozoi)<br />

Leptogramma totta (ver Stegnogramma pozoi)<br />

Leptospermum scoparium...............................................................................145<br />

Lepturus cylindricus (ver Hainardia cylindrica)<br />

Leucanthemum lacustre (ver Leucanthemum vulgare)<br />

Leucanthemum myconis (ver Coleostephus myconis)<br />

Leucanthemum sylvaticum (ver Leucanthemum vulgare)<br />

Leucanthemum vulgare...................................................................................138<br />

Leycesteria formosa........................................................................................141<br />

Ligustrum henryi.............................................................................................145<br />

Ligustrum ovalifolium.....................................................................................145<br />

Ligustrum vulgare............................................................................................145<br />

Liliaceae..........................................................................................................152<br />

Liliales.............................................................................................................152<br />

Liliopsi<strong>da</strong>.........................................................................................................150<br />

Limonium serotinum (ver Limonium vulgare)<br />

Limonium vulgare...........................................................................................146<br />

Linaceae..........................................................................................................143<br />

Linaria cirrhosa (ver Kickxia cirrhosa)<br />

Linaria cymbalaria (ver Cymbalaria muralis)<br />

Linaria dealbata (ver Kickxia cirrhosa)<br />

Linaria elatine (ver Kickxia elatine ssp. elatine)<br />

Linaria sieberi (ver Kickxia elatine ssp. elatine)<br />

Linaria spuria (ver Kickxia spuria ssp. spuria)<br />

Linum angustifolium (ver Linum bienne)


PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Linum bienne...................................................................................................143<br />

Linum gallicum (ver Linum trigynum)<br />

Linum trigynum...............................................................................................143<br />

Linum usitatissimum (ver Apêndice 1)<br />

Littorella lacustris (ver Littorella uniflora)<br />

Littorella uniflora.............................................................................................148<br />

Lobelia erinus L..............................................................................................139<br />

Lobelia urens L................................................................................................139<br />

Lobularia maritima..........................................................................................139<br />

Logfia gallica (ver Filago gallica)<br />

Logfia minima (ver Filago minima)<br />

Lolium aristatum (ver Lolium multiflorum)<br />

Lolium arvense (ver Lolium remotum)<br />

Lolium gaudini (ver Lolium multiflorum)<br />

Lolium italicum (ver Lolium multiflorum)<br />

Lolium lowei (ver Lolium rigidum)<br />

Lolium multiflorum.........................................................................................154<br />

Lolium parabolicae (ver Lolium rigidum)<br />

Lolium perenne................................................................................................154<br />

Lolium remotum..............................................................................................154<br />

Lolium rigidum................................................................................................154<br />

Lolium temulentum.........................................................................................154<br />

Lolium temulentum var. arvense (ver Lolium temulentum)<br />

Lomaria semicylindrica (ver Elaphoglossum semicylindricum)<br />

Lomaria spicant (ver Blechnum spicant)<br />

Lomariopsi<strong>da</strong>ceae............................................................................................135<br />

Lonicera etrusca..............................................................................................141<br />

Lonicera implexa (ver Lonicera japonica)<br />

Lonicera japonica............................................................................................141<br />

Lophochloa azorica (ver Rostraria azorica)<br />

Lophochloa cristata (ver Rostraria cristata)<br />

Lophochloa phleoides (ver Rostraria cristata)<br />

Lophospermum erubescens.............................................................................149<br />

Loranthaceae...................................................................................................148<br />

Lotus angustissimus........................................................................................142<br />

Lotus azoricus.................................................................................................142<br />

Lotus commutatus (ver Lotus creticus)<br />

Lotus conimbricensis.......................................................................................142<br />

Lotus corniculatus...........................................................................................142<br />

Lotus corniculatus var. major (ver Lotus pedunculatus)<br />

Lotus creticus..................................................................................................142<br />

Lotus diffusus (ver Lotus angustissimus)<br />

Lotus gracilis (ver Lotus angustissimus)<br />

Lotus hispidus (ver Lotus subbiflorus)<br />

Lotus macranthus (ver Lotus azoricus)<br />

Lotus major (ver Lotus pedunculatus)<br />

Lotus parviflorus.............................................................................................142<br />

Lotus parviflorus var. robustus (ver Lotus parviflorus)<br />

Lotus parviflorus var. tenuis (ver Lotus parviflorus)<br />

Lotus pedunculatus..........................................................................................142<br />

Lotus suaveolens (ver Lotus subbiflorus)<br />

Lotus subbiflorus.............................................................................................142<br />

Lotus uliginosus (ver Lotus pedunculatus)<br />

Lotus uliginosus ssp. pisifolius (ver Lotus pedunculatus)<br />

Lotus uliginosus var. glabriusculus (ver Lotus pedunculatus)<br />

Lotus uliginosus var. pisifolius (ver Lotus pedunculatus)<br />

Lunaria annua..................................................................................................139<br />

Lunathyrium japonicum (ver Deparia petersenii)<br />

Lunathyrium petersenii (ver Deparia petersenii)<br />

Lupinus albus..................................................................................................142<br />

Lupinus luteus.................................................................................................142<br />

Luzula azorica (ver Luzula purpureosplendens)<br />

Luzula campestris............................................................................................152<br />

Luzula congesta...............................................................................................152<br />

Luzula elegans (ver Luzula purpureosplendens)<br />

Luzula multiflora.............................................................................................152<br />

Luzula multiflora ssp. occidentalis (ver Luzula multiflora)<br />

Luzula purpurea (ver Luzula purpureosplendens)<br />

Luzula purpureosplendens...............................................................................152<br />

Lycopersicon esculentum (ver Apêndice 1)<br />

Lycophytina.....................................................................................................134<br />

Lycopodiaceae.................................................................................................134<br />

Lycopodiales....................................................................................................134<br />

Lycopodiella cernua........................................................................................134<br />

Lycopodiella inun<strong>da</strong>ta......................................................................................134<br />

276<br />

Lycopodiella veigae (ver Lycopodiella cernua)<br />

Lycopodiopsi<strong>da</strong>...............................................................................................134<br />

Lycopodium anceps (ver Diphasiastrum madeirense)<br />

Lycopodium cernuum (ver Lycopodiella cernua)<br />

Lycopodium complanatum (ver Diphasiastrum madeirense)<br />

Lycopodium dentatum (ver Huperzia dentata)<br />

Lycopodium inun<strong>da</strong>tum (ver Lycopodiella inun<strong>da</strong>ta)<br />

Lycopodium kraussianum (ver Selaginella kraussiana)<br />

Lycopodium madeirense (ver Diphasiastrum madeirense)<br />

Lycopodium selago (ver Huperzia suberecta)<br />

Lycopodium selago ssp. suberecta (ver Huperzia dentata)<br />

Lycopodium selago var. spinulosum (ver Huperzia dentata)<br />

Lycopodium selago var. suberectum (ver Huperzia dentata)<br />

Lycopodium suberectum (ver Huperzia dentata)<br />

Lycopodium suberectum (ver Huperzia suberecta)<br />

Lycopus europaeus..........................................................................................144<br />

Lysimachia azorica..........................................................................................147<br />

Lysimachia nemorum (ver Lysimachia azorica)<br />

Lysimachia nemorum ssp. azorica (ver Lysimachia azorica)<br />

Lythraceae.......................................................................................................145<br />

Lythrum borysthenicum..................................................................................145<br />

Lythrum flexuosum (ver Lythrum junceum)<br />

Lythrum graefferi (ver Lythrum junceum)<br />

Lythrum hyssopifolia.......................................................................................145<br />

Lythrum hyssopifolia forma typicum (ver Lythrum hyssopifolia)<br />

Lythrum hyssopifolia var. acutifolium (ver Lythrum hyssopifolia)<br />

Lythrum junceum............................................................................................145<br />

Lythrum petiolatum (ver Cuphea viscosissima)<br />

Lythrum portula...............................................................................................145<br />

M<br />

Magnoliophytina.............................................................................................136<br />

Magnoliopsi<strong>da</strong>.................................................................................................136<br />

Malope trifi<strong>da</strong> (ver Apêndice 1)<br />

Malva borealis (ver Malva pusilla)<br />

Malva mauritiana (ver Malva sylvestris)<br />

Malva nicaeensis.............................................................................................145<br />

Malva parviflora..............................................................................................145<br />

Malva pusilla...................................................................................................145<br />

Malva rotundifolia (ver Malva pusilla)<br />

Malva sylvestris...............................................................................................145<br />

Malvaceae........................................................................................................144<br />

Malvales..........................................................................................................144<br />

Manjorana hortensis (ver Origanum majorana)<br />

Marrubium vulgare..........................................................................................144<br />

Marsilea azorica..............................................................................................135<br />

Marsilea quadrifolia (ver Marsilea azorica)<br />

Marsilea strigosa (ver Marsilea azorica)<br />

Marsileaceae....................................................................................................135<br />

Marsileales......................................................................................................135<br />

Matricaria chamomilla (ver Chamomilla recutita)<br />

Matricaria discoidea (ver Chamomilla suaveolens)<br />

Matricaria maritima ssp. maritima..................................................................138<br />

Matricaria matricarioides (ver Chamomilla suaveolens)<br />

Matricaria recutita (ver Chamomilla recutita)<br />

Matthiola annua (ver Matthiola incana)<br />

Matthiola incana ssp. incana...........................................................................139<br />

Mazus japonicus..............................................................................................149<br />

Mazus pumilus (ver Mazus japonicus)<br />

Mazus rugosus (ver Mazus japonicus)<br />

Medeola asparagoides (ver Asparagus asparagoides)<br />

Medicago arabica.............................................................................................142<br />

Medicago denticulata (ver Medicago polymorpha)<br />

Medicago hispi<strong>da</strong> ssp. lappacea (ver Medicago polymorpha)<br />

Medicago hispi<strong>da</strong> ssp. pentacycla (ver Medicago polymorpha)<br />

Medicago hispi<strong>da</strong> ssp. polymorpha var. denticulata (ver Medicago polymorpha)<br />

Medicago lappacea (ver Medicago polymorpha)<br />

Medicago lupulina...........................................................................................142<br />

Medicago nigra var. nigra (ver Medicago polymorpha)<br />

Medicago pentacycla (ver Medicago polymorpha)<br />

Medicago polymorpha.....................................................................................142<br />

Medicago polymorpha var. polymorpha (ver Medicago polymorpha)<br />

Medicago polymorpha var. vulgaris (ver Medicago polymorpha)


PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Medicago polymorpha var. vulgaris (ver Medicago polymorpha)<br />

Medicago sativa...............................................................................................142<br />

Medicago truncatula (ver Apêndice 1)<br />

Medicago truncatula (ver Apêndice 1)<br />

Melanoselinum decipiens (ver Angelica lignescens)<br />

Melilotus albus (ver Apêndice 1)<br />

Melilotus dentatus (ver Apêndice 1)<br />

Melilotus indicus..............................................................................................142<br />

Melilotus infestus (ver Apêndice 1)<br />

Melilotus parviflorus (ver Melilotus indicus)<br />

Melissa calamintha (ver Clinopodium ascendens)<br />

Melissa officinalis............................................................................................144<br />

Melissa rotundifolia (ver Clinopodium ascendens)<br />

Mentha aquatica...............................................................................................144<br />

Mentha aquatica var. hirsuta (ver Mentha aquatica)<br />

Mentha pulegium.............................................................................................144<br />

Mentha pulegium var. gibraltarica (ver Mentha pulegium)<br />

Mentha pulegium var. tomentella (ver Mentha pulegium)<br />

Mentha pulegium var. vulgaris (ver Mentha pulegium)<br />

Mentha rotundifolia (ver Mentha suaveolens)<br />

Mentha spicata.................................................................................................144<br />

Mentha suaveolens...........................................................................................144<br />

Mentha viridis (ver Mentha spicata)<br />

Mentha viridis var. hirsuta (ver Mentha spicata)<br />

Menziesia <strong>da</strong>boecia (ver Daboecia azorica)<br />

Menziesia polifolia (ver Daboecia azorica)<br />

Mercurialis ambigua (ver Mercurialis annua)<br />

Mercurialis annua............................................................................................141<br />

Mesembryanthemum cordifolium (ver Aptenia cordifolia)<br />

Mesembryanthemum crystallinum..................................................................140<br />

Mesembryanthemum edule (ver Carpobrotus edulis)<br />

Mesembryanthemum multiradiatum (ver Lampranthus multiradiatus)<br />

Mesembryanthemum nodiflorum....................................................................140<br />

Mesembryanthemum roseum (ver Lampranthus multiradiatus)<br />

Metrosideros excelsa.......................................................................................145<br />

Metrosideros tomentosa (ver Metrosideros excelsa)<br />

Microcala filiformis (ver Cicendia filiformis)<br />

Microderis filii (ver Leontodon filii)<br />

Microderis rigens (ver Leontodon rigens)<br />

Microderis umbellata (ver Leontodon rigens)<br />

Mimulus moschatus.........................................................................................149<br />

Mirabilis jalapa................................................................................................140<br />

Misopates orontium.........................................................................................149<br />

Molluginaceae.................................................................................................141<br />

Mollugo verticillata.........................................................................................141<br />

Momordica elaterium (ver Ecballium elaterium)<br />

Monerma cylindrica (ver Hainardia cylindrica)<br />

Moraceae.........................................................................................................150<br />

Muehlenbeckia complexa................................................................................146<br />

Muehlenbeckia sagittifolia..............................................................................146<br />

Myconia myconis (ver Coleostephus myconis)<br />

Myoporaceae...................................................................................................148<br />

Myoporum tenuifolium...................................................................................148<br />

Myosotis arvensis............................................................................................138<br />

Myosotis azorica.............................................................................................138<br />

Myosotis collina (ver Myosotis ramosissima)<br />

Myosotis discolor ssp. discolor........................................................................138<br />

Myosotis discolor ssp. dubia...........................................................................138<br />

Myosotis hispi<strong>da</strong> (ver Myosotis ramosissima)<br />

Myosotis intermedia (ver Myosotis arvensis)<br />

Myosotis latifolia.............................................................................................138<br />

Myosotis maritima...........................................................................................138<br />

Myosotis ramosissima.....................................................................................138<br />

Myosotis repens (ver Myosotis secun<strong>da</strong>)<br />

Myosotis secun<strong>da</strong>............................................................................................138<br />

Myosotis stolonifera ssp. hirsuta.....................................................................139<br />

Myosotis versicolor (ver Myosotis discolor ssp. discolor)<br />

Myrica faya......................................................................................................145<br />

Myrica serrata.................................................................................................145<br />

Myricaceae......................................................................................................145<br />

Myricales.........................................................................................................145<br />

Myriophyllum alterniflorum............................................................................144<br />

Myrsinaceae....................................................................................................147<br />

Myrsine africana..............................................................................................147<br />

Myrsine retusa (ver Myrsine africana)<br />

277<br />

Myrsiphyllum asparagoides (ver Asparagus asparagoides)<br />

Myrtaceae........................................................................................................145<br />

Myrtales...........................................................................................................145<br />

Myrtus communis............................................................................................145<br />

Myrtus communis var. latifolia (ver Myrtus communis)<br />

Myrtus communis var. lusitanica (ver Myrtus communis)<br />

N<br />

Naja<strong>da</strong>les.........................................................................................................153<br />

Narcissus jonquilla..........................................................................................151<br />

Narcissus papyraceus ssp. panizzianus............................................................151<br />

Narcissus tazetta ssp. tazetta ...........................................................................154<br />

Nardus stricta...................................................................................................139<br />

Nasturtium flexuosum (ver Nasturtium officinale)<br />

Nasturtium officinale.......................................................................................139<br />

Nasturtium officinale var. genuinum (ver Nasturtium officinale)<br />

Nasturtium officinale var. siifolium (ver Nasturtium officinale)<br />

Nephrodium aemulum (ver Dryopteris aemula)<br />

Nephrodium affine (ver Dryopteris affinis ssp. affinis)<br />

Nephrodium foenisecii (ver Dryopteris aemula)<br />

Nephrodium molle (ver Christella dentata)<br />

Nephrodium montanum (ver Oreopteris limbosperma)<br />

Nephrodium oreopteris (ver Oreopteris limbosperma)<br />

Nephrolepis cordifolia.....................................................................................136<br />

Nephrolepis exaltata........................................................................................136<br />

Nerine sarniensis (ver Apêndice 1)<br />

Nerium odorum (ver Nerium oleander)<br />

Nerium oleander..............................................................................................143<br />

Nesaea myrtifolia (ver Apêndice 1)<br />

Nicandra physalodes........................................................................................149<br />

Nicotiana tabacum...........................................................................................149<br />

Nigella arvensis (ver Apêndice 1)<br />

Nigella <strong>da</strong>mascena (ver Apêndice 1)<br />

Nigella papillosa ssp. atlantica (ver Apêndice 1)<br />

Notelaea azorica (ver Picconia azorica)<br />

Notelaea excelsa (ver Picconia azorica)<br />

Nothoscordum fragrans (ver Nothoscordum gracile)<br />

Nothoscordum gracile.....................................................................................152<br />

Nothoscordum inodorum (ver Nothoscordum gracile)<br />

Nyctaginaceae..................................................................................................140<br />

Nymphaea alba................................................................................................145<br />

Nymphaeaceae.................................................................................................145<br />

Nymphaeales...................................................................................................145<br />

O<br />

Ochna atropurpurea (ver Apêndice 1)<br />

Ocotea foetens.................................................................................................144<br />

Oenothera affinis.............................................................................................145<br />

Oenothera biennis............................................................................................145<br />

Oenothera erythrosepala (ver Oenothera glazoviana)<br />

Oenothera glazoviana......................................................................................145<br />

Oenothera indecora (ver Apêndice 1)<br />

Oenothera laciniata (ver Apêndice 1)<br />

Oenothera longiflora........................................................................................145<br />

Oenothera odorata (ver Oenothera stricta)<br />

Oenothera rosea...............................................................................................145<br />

Oenothera stricta..............................................................................................145<br />

Oenothera suaveolens (ver Oenothera glazoviana)<br />

Oenothera tetraptera........................................................................................145<br />

Oglifa gallica (ver Filago gallica)<br />

Olea excelsa (ver Picconia azorica)<br />

Oleaceae..........................................................................................................145<br />

Oleales.............................................................................................................145<br />

Oleandraceae...................................................................................................136<br />

Oleandrales......................................................................................................136<br />

Onagraceae......................................................................................................145<br />

Onychium japonicum......................................................................................134<br />

Ophioglossaceae..............................................................................................136<br />

Ophioglossales.................................................................................................136<br />

Ophioglossum azoricum..................................................................................136<br />

Ophioglossum lusitanicum..............................................................................136


PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Ophioglossum pennatum (ver Botrychium lunaria)<br />

Ophioglossum polyphyllum (ver Ophioglossum azoricum)<br />

Ophioglossum vulgatum (ver Ophioglossum azoricum)<br />

Ophioglossum vulgatum ssp. ambiguum (ver Ophioglossum azoricum)<br />

Ophioglossum vulgatum var. polyphyllum (ver Ophioglossum azoricum)<br />

Ophioglossum vulgatum var. polyphyllum (ver Ophioglossum lusitanicum)<br />

Opuntia ammophila.........................................................................................140<br />

Opuntia dillenii................................................................................................140<br />

Opuntia ficus-barbarica (ver Opuntia ficus-indica)<br />

Opuntia ficus-indica.........................................................................................140<br />

Opuntia monacantha (ver Opuntia ammophila)<br />

Opuntia vulgaris (ver Opuntia ammophila)<br />

Orchi<strong>da</strong>ceae.....................................................................................................153<br />

Orchi<strong>da</strong>les........................................................................................................153<br />

Oreopteris limbosperma...................................................................................135<br />

Origanum creticum (ver Origanum vulgare ssp. virens)<br />

Origanum majorana.........................................................................................144<br />

Origanum virens (ver Origanum vulgare ssp. virens)<br />

Origanum vulgare ssp. virens..........................................................................144<br />

Ormenis mixta (ver Chamaemelum mixtum)<br />

Ornithogalum arabicum (ver Apêndice 1)<br />

Ornithopus compressus....................................................................................142<br />

Ornithopus ebracteatus (ver Ornithopus pinnatus)<br />

Ornithopus exstipulatus (ver Ornithopus pinnatus)<br />

Ornithopus perpusillus....................................................................................142<br />

Ornithopus perpusillus var. intermedius (ver Ornithopus sativus)<br />

Ornithopus pinnatus........................................................................................142<br />

Ornithopus roseus (ver Ornithopus sativus)<br />

Ornithopus sativus...........................................................................................142<br />

Orobanchaceae................................................................................................148<br />

Orobanche barbata (ver Orobanche minor)<br />

Orobanche crenata...........................................................................................148<br />

Orobanche hederae..........................................................................................148<br />

Orobanche minor.............................................................................................148<br />

Orobanche sanguinea (ver Apêndice 1)<br />

Orobanche speciosa (ver Orobanche crenata)<br />

Oryzopsis miliacea..........................................................................................154<br />

Oryzopsis multiflora (ver Oryzopsis miliacea)<br />

Osmun<strong>da</strong> lunaria (ver Botrychium lunaria)<br />

Osmun<strong>da</strong> regalis..............................................................................................135<br />

Osmun<strong>da</strong> spicant (ver Blechnum spicant)<br />

Osmun<strong>da</strong>ceae...................................................................................................135<br />

Oxali<strong>da</strong>ceae.....................................................................................................143<br />

Oxalis articulata...............................................................................................143<br />

Oxalis cernua (ver Oxalis pes-caprae)<br />

Oxalis corniculata............................................................................................144<br />

Oxalis corymbosa............................................................................................144<br />

Oxalis debilis (ver Oxalis corymbosa)<br />

Oxalis floribun<strong>da</strong> (ver Oxalis articulata)<br />

Oxalis lasiopetala (ver Oxalis articulata)<br />

Oxalis latifolia.................................................................................................144<br />

Oxalis martiana (ver Oxalis corymbosa)<br />

Oxalis pes-caprae.............................................................................................144<br />

Oxalis purpurea................................................................................................144<br />

Oxalis variabilis (ver Oxalis purpurea)<br />

Oxalis venusta (ver Oxalis purpurea)<br />

P<br />

Palhinhaea cernua (ver Lycopodiella cernua)<br />

Palhinhaea veigae (ver Lycopodiella cernua)<br />

Pancratium maritimum....................................................................................151<br />

Panicum capillare............................................................................................154<br />

Panicum ciliaris (ver Digitaria ciliaris)<br />

Panicum crus-galli var. hostii (ver Echinochloa crus-galli)<br />

Panicum dichotomum......................................................................................154<br />

Panicum dichotomum (ver Apêndice 1)<br />

Panicum miliaceum.........................................................................................154<br />

Panicum repens................................................................................................154<br />

Panicum sanguinale (ver Digitaria sanguinalis)<br />

Panicum vaginatum (ver Paspalum distichum)<br />

Papaver dubium...............................................................................................146<br />

Papaver pinnatifidum.......................................................................................146<br />

Papaver rhoeas.................................................................................................146<br />

278<br />

Papaver rhoeas ssp. strigosum (ver Papaver rhoeas)<br />

Papaver rhoeas var strigosum (ver Papaver rhoeas)<br />

Papaver setigerum (ver Papaver somniferum ssp. setigerum)<br />

Papaver somniferum ssp. setigerum................................................................146<br />

Papaver somniferum ssp. somniferum.............................................................146<br />

Papaver strigosum (ver Papaver rhoeas)<br />

Papaveraceae...................................................................................................145<br />

Papaverales......................................................................................................145<br />

Paraserianthes lophantha (ver Apêndice 1)<br />

Parentucellia viscosa........................................................................................149<br />

Parietaria debilis..............................................................................................150<br />

Parietaria diffusa (ver Parietaria ju<strong>da</strong>ica)<br />

Parietaria gracillis (ver Parietaria debilis)<br />

Parietaria ju<strong>da</strong>ica.............................................................................................150<br />

Parietaria lusitanica (ver Parietaria debilis)<br />

Parietaria maderensis (ver Parietaria ju<strong>da</strong>ica)<br />

Parietaria micrantha (ver Parietaria debilis)<br />

Parietaria officinalis (ver Parietaria ju<strong>da</strong>ica)<br />

Parietaria officinalis ssp. ju<strong>da</strong>ica var. diffusa (ver Parietaria ju<strong>da</strong>ica)<br />

Parietaria punctata (ver Parietaria ju<strong>da</strong>ica)<br />

Parietaria ramiflora (ver Parietaria ju<strong>da</strong>ica)<br />

Parietaria soleirolii (ver Soleirolia soleirolii)<br />

Parsonsia petiolata (ver Cuphea viscosissima)<br />

Parthenocissus inserta (ver Apêndice 1)<br />

Parthenocissus tricuspi<strong>da</strong>ta (ver Apêndice 1)<br />

Paspalum dilatatum.........................................................................................154<br />

Paspalum distichum.........................................................................................154<br />

Paspalum notatum...........................................................................................154<br />

Paspalum paspalodes (ver Paspalum distichum)<br />

Paspalum urvillei.............................................................................................154<br />

Paspalum vaginatum........................................................................................154<br />

Passiflora caerulea...........................................................................................150<br />

Passiflora edulis (ver Apêndice 1)<br />

Passifloraceae..................................................................................................150<br />

Pedrosia macrantha (ver Lotus azoricus)<br />

Pelargonium capitatum (ver Apêndice 1)<br />

Pelargonium inquinans (ver Apêndice 1)<br />

Pelargonium peltatum (ver Apêndice 1)<br />

Pellaea adiantoides (ver Pellaea viridis)<br />

Pellaea hastifolia (ver Pellaea viridis)<br />

Pellaea viridis..................................................................................................134<br />

Pennisetum longistylum (ver Pennisetum villosum)<br />

Pennisetum villosum.......................................................................................154<br />

Peplis portula (ver Lythrum portula)<br />

Pericallis malviflora.........................................................................................138<br />

Persea azorica (ver Laurus azorica)<br />

Persea indica....................................................................................................144<br />

Persicaria capitata............................................................................................146<br />

Persicaria hydropiper.......................................................................................146<br />

Persicaria hydropiperoides..............................................................................146<br />

Persicaria lapathifolia ssp. lapathifolia............................................................146<br />

Persicaria maculosa.........................................................................................146<br />

Persicaria salicifolia........................................................................................146<br />

Petasites fragrans.............................................................................................138<br />

Petroselinum crispum......................................................................................136<br />

Petroselinum hortense (ver Petroselinum crispum)<br />

Petroselinum sativum (ver Petroselinum crispum)<br />

Petroselinum seubertianum (ver Ammi seubertianum)<br />

Petroselinum trifoliatum (ver Ammi trifoliatum)<br />

Phalaris altissima (ver Phalaris aquatica)<br />

Phalaris aquatica..............................................................................................154<br />

Phalaris arundinacea ssp. arundinacea............................................................154<br />

Phalaris brachystachys....................................................................................154<br />

Phalaris canariensis.........................................................................................154<br />

Phalaris canariensis (ver Phalaris brachystachys)<br />

Phalaris coerulescens.......................................................................................155<br />

Phalaris minor..................................................................................................155<br />

Phalaris no<strong>dos</strong>a (ver Phalaris aquatica)<br />

Phalaris paradoxa.............................................................................................155<br />

Phalaris tuberosa (ver Phalaris aquatica)<br />

Pharbitis learii (ver Ipomoea indica)<br />

Phleum no<strong>dos</strong>um (ver Phleum pratense)<br />

Phleum pratense..............................................................................................155<br />

Phlomis fruticosa.............................................................................................144<br />

Phoebe indica (ver Persea indica)


PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Phormium tenax..............................................................................................152<br />

Phylitis palmata (ver Asplenium hemionitis)<br />

Phyllanthus tenellus.........................................................................................141<br />

Phyllitis scolopendrium (ver Asplenium scolopendrium)<br />

Phyllostachys bambusoides.............................................................................155<br />

Physalis peruviana...........................................................................................149<br />

Physalis pubescens (ver Physalis peruviana)<br />

Phytolacca americana......................................................................................140<br />

Phytolacca decandra (ver Phytolacca americana)<br />

Phytolaccaceae................................................................................................140<br />

Picconia azorica...............................................................................................145<br />

Picconia excelsa (ver Picconia azorica)<br />

Picris echioides (ver Helminthotheca echioides)<br />

Picris filii (ver Leontodon filii)<br />

Picris rigens (ver Leontodon rigens)<br />

Pimpinella bubonoides (ver Pimpinella villosa)<br />

Pimpinella villosa............................................................................................136<br />

Pinaceae...........................................................................................................136<br />

Pinales..............................................................................................................136<br />

Pinardia coronaria (ver Chrysanthemum coronarium)<br />

Pinopsi<strong>da</strong>.........................................................................................................136<br />

Pinus maritima (ver Pinus pinaster)<br />

Pinus pinaster Aiton.........................................................................................136<br />

Piptatherum miliaceum (ver Oryzopsis miliacea)<br />

Piptatherum multiflorum (ver Oryzopsis miliacea)<br />

Pistia stratiotes (ver Apêndice 1)<br />

Pittosporaceae..................................................................................................146<br />

Pittosporales....................................................................................................146<br />

Pittosporum tobira...........................................................................................146<br />

Pittosporum undulatum...................................................................................146<br />

Pityrogramma calomelanos.............................................................................134<br />

Pityrogramma chrysophylla (ver Pityrogramma calomelanos)<br />

Pityrogramma ebenea......................................................................................134<br />

Plantaginaceae.................................................................................................148<br />

Plantago azorica (ver Plantago lanceolata)<br />

Plantago coronopus.........................................................................................148<br />

Plantago coronopus var. latifolia (ver Plantago coronopus)<br />

Plantago coronopus var. pseudo-macrorrhiza (ver Plantago coronopus)<br />

Plantago coronopus var. vulgaris (ver Plantago coronopus)<br />

Plantago lagopus..............................................................................................148<br />

Plantago lanceolata..........................................................................................148<br />

Plantago lanceolata var. capitata (ver Plantago lanceolata)<br />

Plantago lanceolata var. contigua (ver Plantago lanceolata)<br />

Plantago lanceolata var. eriophora (ver Plantago lanceolata)<br />

Plantago lanceolata var. timbali (ver Plantago lanceolata)<br />

Plantago major.................................................................................................148<br />

Plantago media (ver Plantago major)<br />

Plantago subspathulata (ver Plantago coronopus)<br />

Platanthera azorica..........................................................................................153<br />

Platanthera micrantha......................................................................................153<br />

Plecostachys serpyllifolia................................................................................138<br />

Pleioblastus argenteo-striatus (ver Apêndice 1)<br />

Plumbaginaceae...............................................................................................146<br />

Plumbaginales..................................................................................................146<br />

Poa angustifolia...............................................................................................155<br />

Poa annua.........................................................................................................155<br />

Poa eragrostis (ver Eragrostis barrelieri)<br />

Poa loliacea (ver Catapodium marinum)<br />

Poa pratensis....................................................................................................155<br />

Poa rigi<strong>da</strong> (ver Catapodium rigidum)<br />

Poa supina........................................................................................................155<br />

Poa trivialis......................................................................................................155<br />

Poaceae............................................................................................................153<br />

Poales...............................................................................................................153<br />

Podranea ricasoliana (ver Apêndice 1)<br />

Polycarpon tetraphyllum..................................................................................140<br />

Polygala serpyllifolia.......................................................................................146<br />

Polygala vulgaris.............................................................................................146<br />

Polygalaceae....................................................................................................146<br />

Polygalales.......................................................................................................146<br />

Polygonaceae...................................................................................................146<br />

Polygonales......................................................................................................146<br />

Polygonum arenastrum (ver Polygonum aviculare)<br />

Polygonum aviculare.......................................................................................146<br />

Polygonum aviculare var. depressum (ver Polygonum aviculare)<br />

279<br />

Polygonum capitatum (ver Persicaria capitata)<br />

Polygonum convolvulus (ver Fallopia convolvulus)<br />

Polygonum dubium (ver Persicaria hydropiperoides)<br />

Polygonum equisetiforme................................................................................146<br />

Polygonum hydropiper (ver Persicaria hydropiper)<br />

Polygonum hydropiperoides (ver Persicaria hydropiperoides)<br />

Polygonum lapathifolium (ver Persicaria lapathifolia ssp. lapathifolia)<br />

Polygonum maritimum....................................................................................146<br />

Polygonum persicaria (ver Persicaria maculosa)<br />

Polygonum rurivagum (ver Polygonum aviculare)<br />

Polygonum salicifolium (ver Persicaria salicifolia)<br />

Polygonum serrulatum (ver Persicaria hydropiperoides)<br />

Polygonum serrulatum var. azoricum (ver Persicaria hydropiperoides)<br />

Polypodiaceae..................................................................................................135<br />

Polypodium aemulum (ver Dryopteris aemula)<br />

Polypodium australe (ver Polypodium azoricum)<br />

Polypodium australe ssp. azoricum (ver Polypodium azoricum)<br />

Polypodium austriacum (ver Pteridium aquilinum)<br />

Polypodium azoricum......................................................................................135<br />

Polypodium dentatum (ver Christella dentata)<br />

Polypodium diaphanum (ver Cystopteris diaphana)<br />

Polypodium falcatum (ver Cyrtomium falcatum)<br />

Polypodium filix-femina (ver Athyrium filix-femina)<br />

Polypodium leptophyllum (ver Anogramma leptophylla)<br />

Polypodium limbospermum (ver Oreopteris limbosperma)<br />

Polypodium macaronesicum (ver Polypodium azoricum)<br />

Polypodium serratum (ver Polypodium azoricum)<br />

Polypodium setiferum (ver Polystichum setiferum)<br />

Polypodium tottum (ver Stegnogramma pozoi)<br />

Polypodium umbrosum (ver Diplazium cau<strong>da</strong>tum)<br />

Polypodium vulgare (ver Polypodium azoricum)<br />

Polypodium vulgare ssp. azoricum (ver Polypodium azoricum)<br />

Polypodium vulgare ssp. serratum (ver Polypodium azoricum)<br />

Polypodium vulgare var. serratum (ver Polypodium azoricum)<br />

Polypogon maritimus......................................................................................155<br />

Polypogon monspeliensis................................................................................155<br />

Polypogon semiverticillatus (ver Polypogon viridis)<br />

Polypogon viridis............................................................................................155<br />

Polystichum acrostichoides (ver Cyrtomium falcatum)<br />

Polystichum aculeatum (ver Polystichum setiferum)<br />

Polystichum angulare (ver Polystichum setiferum)<br />

Polystichum falcatum (ver Cyrtomium falcatum)<br />

Polystichum filix-mas (ver Dryopteris affinis ssp. affinis)<br />

Polystichum lobatum (ver Polystichum setiferum)<br />

Polystichum setiferum.....................................................................................135<br />

Pontederiaceae.................................................................................................152<br />

Populus alba....................................................................................................148<br />

Populus nigra ..................................................................................................148<br />

Portulaca grandiflora (ver Apêndice 1)<br />

Portulaca oleracea ssp. oleraceae....................................................................140<br />

Portulacaceae...................................................................................................140<br />

Potamogeton canariensis (ver Potamogeton no<strong>dos</strong>us)<br />

Potamogeton fluitans (ver Potamogeton no<strong>dos</strong>us)<br />

Potamogeton heterophyllus (ver Potamogeton polygonifolius)<br />

Potamogeton leschenaultii (ver Potamogeton no<strong>dos</strong>us)<br />

Potamogeton lucens.........................................................................................153<br />

Potamogeton machicanus (ver Potamogeton no<strong>dos</strong>us)<br />

Potamogeton natans (ver Potamogeton polygonifolius)<br />

Potamogeton no<strong>dos</strong>us......................................................................................153<br />

Potamogeton panormitanus (ver Potamogeton pusillus)<br />

Potamogeton polygonifolius............................................................................153<br />

Potamogeton pusillus.......................................................................................153<br />

Potamogeton schweinfurthii (ver Potamogeton lucens)<br />

Potamogetonaceae...........................................................................................153<br />

Potentilha tormentilla (ver Potentilla erecta)<br />

Potentilla anglica.............................................................................................147<br />

Potentilla erecta...............................................................................................147<br />

Potentilla erecta var. insignis (ver Potentilla erecta)<br />

Potentilla indica (ver Duchesnea indica)<br />

Potentilla procumbens (ver Potentilla anglica)<br />

Potentilla reptans.............................................................................................147<br />

Poterium sanguisorba (ver Sanguisorba minor ssp. magnolii)<br />

Primulaceae.....................................................................................................147<br />

Primulales........................................................................................................147<br />

Prunella vulgaris..............................................................................................144


PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Prunus lusitanica (ver Prunus lusitanica ssp. azorica)<br />

Prunus lusitanica ssp. azorica..........................................................................147<br />

Prunus lusitanica var. azorica (ver Prunus lusitanica ssp. azorica)<br />

Pseudognaphalium luteo-album......................................................................138<br />

Pseu<strong>dos</strong>asa japonica........................................................................................155<br />

Psidium cattleianum (ver Psidium littorale)<br />

Psidium littorale..............................................................................................145<br />

Psidium littorale var. globosum (ver Psidium littorale)<br />

Pteri<strong>da</strong>ceae.......................................................................................................135<br />

Pteridium aquilinum........................................................................................135<br />

Pteridium aquilinum ssp. capense (ver Pteridium aquilinum)<br />

Pteridophyta.....................................................................................................134<br />

Pteris aquilina (ver Pteridium aquilinum)<br />

Pteris aquilinum (ver Pteridium aquilinum)<br />

Pteris arguta (ver Pteris incompleta)<br />

Pteris cretica....................................................................................................135<br />

Pteris incompleta.............................................................................................135<br />

Pteris longifolia (ver Pteris vittata)<br />

Pteris multifi<strong>da</strong>................................................................................................135<br />

Pteris palustris (ver Pteris incompleta)<br />

Pteris serrulata (ver Pteris incompleta)<br />

Pteris serrulata (ver Pteris multifi<strong>da</strong>)<br />

Pteris tremula...................................................................................................135<br />

Pteris vittata.....................................................................................................135<br />

Pueraria lobata (ver Apêndice 1)<br />

Pulicaria palu<strong>dos</strong>a............................................................................................138<br />

Pycreus esculentus (ver Cyperus esculentus)<br />

Pycreus flavescens...........................................................................................152<br />

Pycreus longus (ver Cyperus longus)<br />

Pyracantha coccinea (ver Apêndice 1)<br />

Pyrethrum myconis (ver Coleostephus myconis)<br />

Pyrethrum parthenium (ver Tanacetum parthenium)<br />

R<br />

Radiola linoides...............................................................................................143<br />

Radiola millegrana (ver Radiola linoides)<br />

Ranunculaceae.................................................................................................147<br />

Ranunculales....................................................................................................147<br />

Ranunculus bulbosus ssp. aleae.......................................................................147<br />

Ranunculus bulbosus ssp. broteri (ver Ranunculus bulbosus ssp. aleae)<br />

Ranunculus cortusifolius.................................................................................147<br />

Ranunculus flammula ssp. flammula...............................................................147<br />

Ranunculus grandifolius (ver Ranunculus cortusifolius)<br />

Ranunculus megaphyllus (ver Ranunculus cortusifolius)<br />

Ranunculus muricatus.....................................................................................147<br />

Ranunculus parviflorus....................................................................................147<br />

Ranunculus repens...........................................................................................147<br />

Ranunculus sardous ssp. trilobus (ver Ranunculus trilobus)<br />

Ranunculus trilobus.........................................................................................147<br />

Raphanus landra (ver Raphanus raphanistrum ssp. landra)<br />

Raphanus raphanistrum ssp. landra.................................................................139<br />

Raphanus raphanistrum ssp. microcarpus.......................................................139<br />

Raphanus raphanistrum ssp. raphanistrum......................................................139<br />

Rapistrum hispanicum (ver Rapistrum rugosum)<br />

Rapistrum rugosum ssp. linnaeanum (ver Rapistrum rugosum)<br />

Rapistrum rugosum ssp. orientale...................................................................139<br />

Rapistrum rugosum ssp. rugosum...................................................................139<br />

Reichardia picroides (ver Apêndice 1)<br />

Rese<strong>da</strong> luteola.................................................................................................139<br />

Rese<strong>da</strong> luteola var. australis (ver Rese<strong>da</strong> luteola)<br />

Rese<strong>da</strong> luteola var. crispata (ver Rese<strong>da</strong> luteola)<br />

Rese<strong>da</strong> luteola var. gussonii (ver Rese<strong>da</strong> luteola)<br />

Rese<strong>da</strong> macrosperma (ver Rese<strong>da</strong> media)<br />

Rese<strong>da</strong> media...................................................................................................139<br />

Rese<strong>da</strong>ceae......................................................................................................139<br />

Rhamnaceae.....................................................................................................147<br />

Rhamnales.......................................................................................................147<br />

Rhamnus latifolia (ver Frangula azorica)<br />

Rhaphiolepis japonica (ver Rhaphiolepis umbellata)<br />

Rhaphiolepis umbellata....................................................................................147<br />

Rhododendron indicum (ver Apêndice 1)<br />

Rhus coriaria....................................................................................................147<br />

Richardia aethiopica (ver Zantedeschia aethiopica)<br />

280<br />

Richardia africana (ver Zantedeschia aethiopica)<br />

Ricinus communis...........................................................................................141<br />

Ridolfia segetum..............................................................................................136<br />

Robinia pseu<strong>da</strong>cacia (ver Apêndice 1)<br />

Romulea columnae..........................................................................................152<br />

Rorippa nasturtium-aquaticum (ver Nasturtium officinale)<br />

Rosaceae..........................................................................................................147<br />

Rosales.............................................................................................................147<br />

Rosmarinus officinalis.....................................................................................144<br />

Rostraria azorica..............................................................................................155<br />

Rostraria cristata..............................................................................................155<br />

Rottboellia cylindrica (ver Hainardia cylindrica)<br />

Rubia agostinhoi..............................................................................................143<br />

Rubia angustifolia (ver Rubia agostinhoi)<br />

Rubia peregrina ssp. agostinhoi (ver Rubia agostinhoi)<br />

Rubia peregrina var. azorica (ver Rubia agostinhoi)<br />

Rubia splendens (ver Rubia agostinhoi)<br />

Rubiaceae........................................................................................................143<br />

Rubus discolor (ver Rubus ulmifolius)<br />

Rubus flagellaris..............................................................................................147<br />

Rubus fruticosus (ver Rubus ulmifolius)<br />

Rubus grandiflorus (ver Rubus hochstetterorum)<br />

Rubus hochstetterorum....................................................................................147<br />

Rubus inermis (ver Rubus ulmifolius)<br />

Rubus rusticanus (ver Rubus ulmifolius)<br />

Rubus ulmifolius.............................................................................................147<br />

Rubus ulmifolius ssp. rusticanus var. communis (ver Rubus ulmifolius)<br />

Rubus ulmifolius ssp. rusticanus var. <strong>da</strong>lmatinus (ver Rubus ulmifolius)<br />

Rubus ulmifolius ssp. rusticanus var. neglectus (ver Rubus ulmifolius)<br />

Rubus ulmifolius ssp. rusticanus var. nutritus (ver Rubus ulmifolius)<br />

Rubus vitifolius (ver Apêndice 1)<br />

Rumex acetosella ssp. angiocarpus (ver Rumex acetosella ssp. pyrenaicus)<br />

Rumex acetosella ssp. pyrenaicus...................................................................146<br />

Rumex acutus (ver Rumex conglomeratus)<br />

Rumex angiocarpus (ver Rumex acetosella ssp. pyrenaicus)<br />

Rumex aquaticus (ver Rumex azoricus)<br />

Rumex australis...............................................................................................146<br />

Rumex azoricus...............................................................................................146<br />

Rumex bucephalophorus ssp. canariensis.......................................................146<br />

Rumex bucephalophorus ssp. gallicus.............................................................146<br />

Rumex conglomeratus.....................................................................................146<br />

Rumex crispus.................................................................................................146<br />

Rumex obtusifolius ssp. obtusifolius...............................................................147<br />

Rumex pulcher ssp. pulcher.............................................................................147<br />

Rumex sanguineus (ver Apêndice 1)<br />

Rumex strictus (ver Rumex obtusifolius ssp. Obtusifolius)<br />

Rumex violascens (ver Apêndice 1)<br />

Ruppia maritima..............................................................................................153<br />

Ruppia rostellata (ver Ruppia maritima)<br />

Ruppiaceae......................................................................................................153<br />

Ruscus aculeatus..............................................................................................152<br />

Ruta chalepensis (ver Apêndice 1)<br />

Rutales.............................................................................................................147<br />

S<br />

Sagina apetala..................................................................................................140<br />

Sagina ciliata (ver Sagina apetala)<br />

Sagina maritima...............................................................................................140<br />

Sagina procumbens..........................................................................................140<br />

Sagina procumbens var. spinosa (ver Sagina procumbens)<br />

Sagittaria subulata............................................................................................150<br />

Salicaceae........................................................................................................148<br />

Salicales...........................................................................................................148<br />

Salix atrocinerea (ver Apêndice 1)<br />

Salpichroa origanifolia....................................................................................149<br />

Salsola kali ssp. kali (ver Salsola kali ssp. tragus)<br />

Salsola kali ssp. tragus.....................................................................................140<br />

Salsola tragus (ver Salsola kali ssp. tragus)<br />

Salvia officinalis (ver Apêndice 1)<br />

Salvia splendens (ver Apêndice 1)<br />

Salvia verbenaca (ver Apêndice 1)<br />

Sambucus nigra...............................................................................................141<br />

Samolus valerandi...........................................................................................147


PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Sanguisorba minor ssp. magnolii....................................................................147<br />

Sanguisorba minor subsp. verrucosa (ver Sanguisorba minor ssp. magnolii)<br />

Sanicula azorica...............................................................................................136<br />

Santalales.........................................................................................................148<br />

Sapin<strong>da</strong>les........................................................................................................148<br />

Saponaria officinalis (ver Apêndice 1)<br />

Sarothamnus scoparius (ver Cytisus scoparius)<br />

Satureja calamintha ssp. sylvatica (ver Clinopodium ascendens)<br />

Satureja clinopodium (ver Clinopodium vulgare ssp. arun<strong>da</strong>num)<br />

Satureja nepeta (ver Clinopodium ascendens)<br />

Satureja vulgaris (ver Clinopodium vulgare ssp. arun<strong>da</strong>num)<br />

Saxifraga sarmentosa (ver Apêndice 1)<br />

Saxifragales.....................................................................................................148<br />

Scabiosa atropurpurea.....................................................................................141<br />

Scabiosa luci<strong>da</strong> (ver Scabiosa nitens)<br />

Scabiosa maritima (ver Scabiosa atropurpurea)<br />

Scabiosa neglecta (ver Scabiosa atropurpurea)<br />

Scabiosa nitens................................................................................................141<br />

Scabiosa ochroleuca (ver Scabiosa atropurpurea)<br />

Scandix pecten-veneris (ver Apêndice 1)<br />

Schoenoplectus cernuus (ver Isolepis cernua)<br />

Schoenoplectus mucronatus............................................................................152<br />

Scirpus cernuus Isolepis cernua (ver Isolepis cernua)<br />

Scirpus fluitans (ver Isolepis fluitans)<br />

Scirpus maritimus (ver Bolboschoenus maritimus)<br />

Scirpus maritimus var. genuinus (ver Bolboschoenus maritimus)<br />

Scirpus mucronatus (ver Schoenoplectus mucronatus)<br />

Scirpus multicaulis (ver Eleocharis multicaulis)<br />

Scirpus palustris (ver Eleocharis palustris)<br />

Scirpus savii (ver Isolepis cernua)<br />

Scirpus setaceus (ver Isolepis setacea)<br />

Scleropoa rigi<strong>da</strong> (ver Catapodium rigidum)<br />

Scolopendrium officinarum (ver Asplenium scolopendrium)<br />

Scolopendrium palmatum (ver Asplenium hemionitis)<br />

Scolopendrium vulgare (ver Asplenium scolopendrium)<br />

Scolymus hispanicus.......................................................................................138<br />

Scrophularia alata (ver Scrophularia auriculata)<br />

Scrophularia aquatica (ver Scrophularia auriculata)<br />

Scrophularia auriculata....................................................................................149<br />

Scrophularia balbisii (ver Scrophularia auriculata)<br />

Scrophularia scorodonia..................................................................................149<br />

Scrophulariaceae..............................................................................................148<br />

Scrophulariales................................................................................................148<br />

Scutellaria minor..............................................................................................144<br />

Sechium edule (ver Apêndice 1)<br />

Sedum elegans (ver Sedum forsteranum)<br />

Sedum forsteranum..........................................................................................148<br />

Sedum reflexum (ver Sedum rupestre)<br />

Sedum rupestre................................................................................................148<br />

Selaginella azorica (ver Selaginella kraussiana)<br />

Selaginella denticulata (ver Selaginella kraussiana)<br />

Selaginellaceae................................................................................................134<br />

Selaginellales...................................................................................................134<br />

Selenium decipiens (ver Angelica lignescens)<br />

Sempervivum villosum (ver Aichryson villosum)<br />

Senebiera coronopus (ver Coronopus squamatus)<br />

Senebiera didyma (ver Coronopus didymus)<br />

Senebiera pinnatifi<strong>da</strong> (ver Coronopus didymus)<br />

Senecio aquaticus (ver Apêndice 1)<br />

Senecio bicolor ssp. cineraria (ver Senecio cineraria ssp. cineraria )<br />

Senecio cineraria ssp. cineraria ......................................................................138<br />

Senecio elegans...............................................................................................138<br />

Senecio maderensis (ver Pericallis malviflora)<br />

Senecio malvifolius (ver Pericallis malviflora)<br />

Senecio mikanioides........................................................................................138<br />

Senecio petasites..............................................................................................138<br />

Senecio pseudo-elegans (ver Senecio elegans)<br />

Senecio scandens (ver Senecio mikanioides)<br />

Senecio sylvaticus............................................................................................138<br />

Senecio vulgaris...............................................................................................138<br />

Serapias azorica (ver Serapias cordigera)<br />

Serapias cordigera............................................................................................153<br />

Serapias parviflora...........................................................................................153<br />

Setaria adhaerens (ver Setaria verticillata)<br />

Setaria faberi....................................................................................................155<br />

281<br />

Setaria geniculata (ver Setaria parviflora)<br />

Setaria glauca (ver Setaria pumila)<br />

Setaria gracilis (ver Setaria parviflora)<br />

Setaria lutescens (ver Setaria pumila)<br />

Setaria megaphylla (ver Setaria palmifolia)<br />

Setaria palmifolia.............................................................................................155<br />

Setaria parviflora.............................................................................................155<br />

Setaria pumila..................................................................................................155<br />

Setaria verticillata............................................................................................155<br />

Setaria viridis (ver Setaria verticillata)<br />

Seubertia azorica (ver Bellis azorica)<br />

Sherardia arvensis............................................................................................143<br />

Sibthorpia africana (ver Sibthorpia europaea)<br />

Sibthorpia europaea.........................................................................................149<br />

Si<strong>da</strong> rhombifolia..............................................................................................145<br />

Sieglingia decumbens (ver Danthonia decumbens)<br />

Silene armeria..................................................................................................140<br />

Silene gallica...................................................................................................140<br />

Silene gallica var. anglica (ver Silene gallica)<br />

Silene gallica var. quinquevulnera (ver Silene gallica)<br />

Silene inflata (ver Silene uniflora ssp. uniflora)<br />

Silene inflata var. rupestris (ver Silene uniflora ssp. uniflora)<br />

Silene lusitanica (ver Silene gallica)<br />

Silene maritima (ver Silene uniflora ssp. uniflora)<br />

Silene psammitis (ver Apêndice 1)<br />

Silene uniflora ssp. cratericola.........................................................................140<br />

Silene uniflora ssp. uniflora.............................................................................140<br />

Silene vulgaris ssp. angustifolia.......................................................................140<br />

Silene vulgaris ssp. cratericola (ver Silene uniflora ssp. cratericola)<br />

Silene vulgaris ssp. maritima (ver Silene uniflora ssp. uniflora)<br />

Silene vulgaris ssp. prostata (ver Silene uniflora ssp. cratericola)<br />

Silene vulgaris ssp. vulgaris............................................................................140<br />

Silybum marianum..........................................................................................138<br />

Simaroubaceae.................................................................................................148<br />

Sinapis alba......................................................................................................139<br />

Sinapis arvensis...............................................................................................139<br />

Sinapsis nigra (ver Brassica nigra)<br />

Sisymbrella aspera ssp. aspera........................................................................139<br />

Sisymbrium erysimoides (ver Apêndice 1)<br />

Sisymbrium irio (ver Apêndice 1)<br />

Sisymbrium officinale.....................................................................................139<br />

Smilax aspera..................................................................................................152<br />

Smilax canariensis...........................................................................................152<br />

Smilax divaricata (ver Smilax canariensis)<br />

Smilax excelsa (ver Smilax canariensis)<br />

Smilax mauritanica (ver Smilax aspera)<br />

Smyrnium olusatrum (ver Apêndice 1)<br />

Solanaceae.......................................................................................................149<br />

Solanales..........................................................................................................149<br />

Solanum auriculatum (ver Solanum mauritianum)<br />

Solanum chenopodioides.................................................................................149<br />

Solanum chrysotrichon....................................................................................149<br />

Solanum dulcamara (ver Apêndice 1)<br />

Solanum hispidum (ver Solanum chrysotrichon)<br />

Solanum jasminoides.......................................................................................149<br />

Solanum linnaeanum.......................................................................................149<br />

Solanum luteum...............................................................................................149<br />

Solanum luteum ssp. alatum (ver Solanum luteum)<br />

Solanum marginatum.......................................................................................149<br />

Solanum mauritianum.....................................................................................149<br />

Solanum nigrum..............................................................................................149<br />

Solanum pseudocapsicum...............................................................................149<br />

Solanum sodomeum (ver Solanum linnaeanum)<br />

Solanum sodomeum var. hermannii (ver Solanum linnaeanum)<br />

Solanum sublobatum (ver Solanum chenopodioides)<br />

Solanum villosum (ver Solanum luteum)<br />

Soleirolia soleirolii..........................................................................................150<br />

Soli<strong>da</strong>go azorica (ver Soli<strong>da</strong>go sempervirens)<br />

Soli<strong>da</strong>go gigantea ssp. serotina.......................................................................138<br />

Soli<strong>da</strong>go sempervirens.....................................................................................138<br />

Soliva lusitanica (ver Gymnostyles stolonifera)<br />

Soliva pterosperma..........................................................................................138<br />

Soliva sessilis (ver Soliva pterosperma)<br />

Soliva stolonifera (ver Gymnostyles stolonifera)<br />

Sonchus asper ssp. asper..................................................................................138


PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Sonchus asper ssp. glaucescens.......................................................................138<br />

Sonchus asper var. integrifolius (ver Sonchus asper ssp. asper)<br />

Sonchus asper var. vulgaris (ver Sonchus asper ssp. asper)<br />

Sonchus fallax (ver Sonchus asper ssp. asper)<br />

Sonchus glaucescens (ver Sonchus asper ssp. glaucescens)<br />

Sonchus oleraceus...........................................................................................138<br />

Sonchus oleraceus var. integrifolius (ver Sonchus oleraceus)<br />

Sonchus oleraceus var. lacerus (ver Sonchus oleraceus)<br />

Sonchus oleraceus var. laciniatus (ver Sonchus oleraceus)<br />

Sonchus oleraceus var. rotundifolius (ver Sonchus oleraceus)<br />

Sonchus oleraceus var. triangularis (ver Sonchus oleraceus)<br />

Sonchus tenerrimus.........................................................................................138<br />

Sorghum halepense..........................................................................................155<br />

Sparaxis bulbifera............................................................................................152<br />

Spartina maritima............................................................................................155<br />

Spartina patens (ver Spartina versicolor)<br />

Spartina stricta (ver Spartina maritima)<br />

Spartina versicolor...........................................................................................155<br />

Spartium junceum............................................................................................142<br />

Spergula arvensis.............................................................................................140<br />

Spergula vulgaris (ver Spergula arvensis)<br />

Spergularia azorica..........................................................................................140<br />

Spergularia bocconei.......................................................................................140<br />

Spergularia campestris (ver Spergularia bocconei)<br />

Spergularia macrorrhiza (ver Spergularia azorica)<br />

Spergularia marina...........................................................................................140<br />

Spergularia rubra (ver Spergularia bocconei)<br />

Spergularia salina (ver Spergularia marina)<br />

Spermatophyta.................................................................................................136<br />

Sphaeropteris cooperi......................................................................................135<br />

Sphenophytina.................................................................................................134<br />

Spiraea cantonensis.........................................................................................147<br />

Spirodela oligorrhiza (ver Spirodela punctata)<br />

Spirodela punctata...........................................................................................151<br />

Sporobolus africanus.......................................................................................155<br />

Sporobolus berteroanus (ver Sporobolus africanus)<br />

Sporobolus indicus (ver Sporobolus africanus)<br />

Sporobolus poiretii (ver Sporobolus africanus)<br />

Stachys arvensis...............................................................................................144<br />

Statice limonium (ver Limonium vulgare)<br />

Statice limonium ssp. macrola<strong>da</strong> (ver Limonium vulgare)<br />

Statice serotina (ver Limonium vulgare)<br />

Stegnogramma pozoi.......................................................................................135<br />

Stellaria alsine (ver Stellaria uliginosa)<br />

Stellaria media ssp. media...............................................................................140<br />

Stellaria uliginosa............................................................................................140<br />

Stenotaphrum americanum (ver Stenotaphrum secun<strong>da</strong>tum)<br />

Stenotaphrum secun<strong>da</strong>tum...............................................................................155<br />

Strobilanthes maculata (ver Apêndice 1)<br />

T<br />

Tagetes patula (ver Apêndice 1)<br />

Talinum paniculatum.......................................................................................140<br />

Tamaricaceae...................................................................................................150<br />

Tamarix africana..............................................................................................150<br />

Tamarix gallica (ver Tamarix africana)<br />

Tamus communis.............................................................................................152<br />

Tanacetum parthenium....................................................................................138<br />

Taraxacum ekmanii (ver Apêndice 1)<br />

Taraxacum latisectum (ver Apêndice 1)<br />

Taraxacum maderense (ver Apêndice 1)<br />

Taraxacum officinale.......................................................................................138<br />

Taraxacum perssonii (ver Apêndice 1)<br />

Taraxacum pseudolandmarkii (ver Apêndice 1)<br />

Taraxacum simile (ver Apêndice 1)<br />

Taxaceae..........................................................................................................136<br />

Taxales.............................................................................................................136<br />

Taxodiaceae.....................................................................................................136<br />

Taxus baccata...................................................................................................136<br />

Tecomaria capensis..........................................................................................148<br />

Tectaria cau<strong>da</strong>ta (ver Diplazium cau<strong>da</strong>tum)<br />

Teline monspessulana......................................................................................142<br />

Tetragonia expansa (ver Tetragonia tetragonioides)<br />

282<br />

Tetragonia tetragonioides................................................................................140<br />

Tetrapanax papyriferus....................................................................................137<br />

Teucrium scorodonia.......................................................................................144<br />

Thamnocalamus tesselatus (ver Apêndice 1)<br />

Thapsia decipiens (ver Angelica lignescens)<br />

Theales.............................................................................................................150<br />

Thelypteri<strong>da</strong>ceae..............................................................................................135<br />

Thelypteris dentata (ver Christella dentata)<br />

Thelypteris limbosperma (ver Oreopteris limbosperma)<br />

Thelypteris oreopteris (ver Oreopteris limbosperma)<br />

Thelypteris pozoi (ver Stegnogramma pozoi)<br />

Thlaspi arvense................................................................................................139<br />

Thrincia carreiroi (ver Leontodon filii)<br />

Thrincia hirta (ver Leontodon taraxacoides ssp. taraxacoides)<br />

Thrincia hispi<strong>da</strong> (ver Leontodon taraxacoides ssp. taraxacoides)<br />

Thymelaeaceae................................................................................................150<br />

Thymelaeales...................................................................................................150<br />

Thymus angustifolius (ver Thymus caespititius)<br />

Thymus azoricus (ver Thymus caespititius)<br />

Thymus caespititius.........................................................................................144<br />

Thymus micans (ver Thymus caespititius)<br />

Thymus serpyllum var. angustifolius (ver Thymus caespititius)<br />

Thyphales.........................................................................................................155<br />

Tillaea muscosa (ver Crassula tillaea)<br />

Tinantia erecta (ver Apêndice 1)<br />

Tolpis azorica...................................................................................................138<br />

Tolpis azorica var. petiolaris (ver Tolpis azorica)<br />

Tolpis barbata..................................................................................................138<br />

Tolpis crinita (ver Tolpis barbata)<br />

Tolpis fruticosa (ver Tolpis succulenta)<br />

Tolpis macrorrhiza (ver Tolpis azorica)<br />

Tolpis nobilis (ver Tolpis azorica)<br />

Tolpis nobilis var. petiolaris (ver Tolpis azorica)<br />

Tolpis succulenta.............................................................................................138<br />

Tolpis succulenta var. ligulata (ver Tolpis succulenta)<br />

Tolpis succulenta var. linearifolia (ver Tolpis succulenta)<br />

Tolpis succulenta var. multifi<strong>da</strong> (ver Tolpis succulenta)<br />

Tolpis succulenta var. oblongifolia (ver Tolpis succulenta)<br />

Tolpis umbellata (ver Tolpis barbata)<br />

Torilis arvensis ssp. arvensis...........................................................................136<br />

Torilis arvensis ssp. neglecta...........................................................................136<br />

Torilis helvetica (ver Torilis arvensis ssp. arvensis)<br />

Torilis infesta (ver Torilis arvensis ssp. arvensis)<br />

Torilis no<strong>dos</strong>a..................................................................................................136<br />

Tormentilla reptans (ver Potentilla reptans)<br />

Trachelium caeruleum L..................................................................................139<br />

Trachynia distachya (ver Brachypodium distachyon)<br />

Tradescantia fluminensis.................................................................................151<br />

Tradescantia multiflora (ver Tradescantia fluminensis)<br />

Trichomanes brevisetum (ver Trichomanes speciosum)<br />

Trichomanes hibernicum (ver Trichomanes speciosum)<br />

Trichomanes radicans (ver Trichomanes speciosum)<br />

Trichomanes speciosum..................................................................................135<br />

Trichomanes tunbrigense (ver Hymenophyllum tunbrigense)<br />

Trichonema columnae (ver Romulea columnae)<br />

Trifolium agrarium (ver Trifolium campestre)<br />

Trifolium alexandrinum...................................................................................142<br />

Trifolium angustifolium..................................................................................142<br />

Trifolium arvense.............................................................................................142<br />

Trifolium campestre.........................................................................................142<br />

Trifolium cernuum...........................................................................................142<br />

Trifolium dubium.............................................................................................142<br />

Trifolium filiforme (ver Trifolium dubium)<br />

Trifolium filiforme var. minus (ver Trifolium dubium)<br />

Trifolium fragiferum........................................................................................142<br />

Trifolium glomeratum.....................................................................................142<br />

Trifolium incarnatum.......................................................................................142<br />

Trifolium lappaceum.......................................................................................142<br />

Trifolium ligusticum........................................................................................142<br />

Trifolium maritimum (ver Trifolium squamosum)<br />

Trifolium micranthum.....................................................................................142<br />

Trifolium minus (ver Trifolium dubium)<br />

Trifolium nigrescens (ver Apêndice 1)<br />

Trifolium ornithopodioides..............................................................................142<br />

Trifolium pratense...........................................................................................142


PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Trifolium procumbens (ver Trifolium campestre)<br />

Trifolium procumbens var. minus (ver Trifolium dubium)<br />

Trifolium repens..............................................................................................142<br />

Trifolium resupinatum.....................................................................................142<br />

Trifolium scabrum...........................................................................................142<br />

Trifolium squamosum......................................................................................142<br />

Trifolium squarrosum......................................................................................142<br />

Trifolium striatum............................................................................................142<br />

Trifolium striatum ssp. genuinum (ver Trifolium striatum)<br />

Trifolium subterraneum...................................................................................142<br />

Trifolium suffocatum.......................................................................................142<br />

Trifolium tomentosum (ver Apêndice 1)<br />

Trigonella ornithopodioides (ver Trifolium ornithopodioides)<br />

Triodia decumbens (ver Danthonia decumbens)<br />

Tripleurospermum perforatum........................................................................138<br />

Tripogandra multiflora (ver Tradescantia fluminensis)<br />

Triticum repens (ver Elymus repens)<br />

Tritonia lineata (ver Apêndice 1)<br />

Tropaeolaceae..................................................................................................150<br />

Tropaeolales.....................................................................................................150<br />

Tropaeolum majus...........................................................................................150<br />

Typha domingensis..........................................................................................155<br />

Typhaceae........................................................................................................155<br />

U<br />

Ulex europaeus ssp. europaeus........................................................................142<br />

Ulex europaeus ssp. latebracteatus..................................................................142<br />

Ulex minor.......................................................................................................142<br />

Ulex nanus (ver Ulex minor)<br />

Ulmus procera.................................................................................................143<br />

Umbilicus horizontalis....................................................................................148<br />

Umbilicus pendulinus (ver Umbilicus horizontalis)<br />

Umbilicus pendulinus (ver Umbilicus rupestris)<br />

Umbilicus rupestris..........................................................................................148<br />

Urospermum picroides....................................................................................138<br />

Urospermum picroides var. asperum (ver Urospermum picroides)<br />

Urtica azorica (ver Urtica membranacea)<br />

Urtica cau<strong>da</strong>ta (ver Urtica membranacea)<br />

Urtica dubia (ver Urtica membranacea)<br />

Urtica elevata (ver Urtica morifolia)<br />

Urtica lowei (ver Urtica membranacea)<br />

Urtica lusitanica (ver Urtica membranacea)<br />

Urtica membranacea........................................................................................150<br />

Urtica morifolia...............................................................................................150<br />

Urtica morifolia var. elevata var. genuina (ver Urtica morifolia)<br />

Urtica rupestris (ver Urtica membranacea)<br />

Urtica urens.....................................................................................................150<br />

Urtica urens (ver Urtica membranacea)<br />

Urticaceae........................................................................................................150<br />

Urticales...........................................................................................................150<br />

V<br />

Vaccinium cylindraceum.................................................................................141<br />

Vaccinium longiflorum (ver Vaccinium cylindraceum)<br />

Vaccinium maderense (ver Vaccinium cylindraceum)<br />

Vaccinium padifolium (ver Vaccinium cylindraceum)<br />

Valerianaceae...................................................................................................141<br />

Valerianella dentata.........................................................................................141<br />

Valerianella dentata var. <strong>da</strong>sycarpa (ver Valerianella dentata)<br />

Valerianella dentata var. leiocarpa (ver Valerianella dentata)<br />

Valerianella locusta var. dentata (ver Valerianella dentata)<br />

Valerianella morisonii (ver Valerianella dentata)<br />

Valerianella morisonii var. lasiocarpa (ver Valerianella dentata)<br />

Valerianella morisonii var. leiocarpa (ver Valerianella dentata)<br />

Vandenboschia speciosa (ver Trichomanes speciosum)<br />

Verbascum blattarioides (ver Verbascum virgatum)<br />

Verbascum creticum........................................................................................149<br />

Verbascum lychnitis (ver Apêndice 1)<br />

Verbascum thapsus ssp. crassifolium..............................................................149<br />

Verbascum thapsus ssp. thapsus......................................................................149<br />

Verbascum virgatum........................................................................................149<br />

283<br />

Verbena bonariensis.........................................................................................144<br />

Verbena litoralis (ver Verbena bonariensis)<br />

Verbena officinalis...........................................................................................144<br />

Verbena rigi<strong>da</strong>..................................................................................................144<br />

Verbena venosa (ver Verbena rigi<strong>da</strong>)<br />

Verbenaceae.....................................................................................................144<br />

Veronica agrestis..............................................................................................149<br />

Veronica anagallis (ver Veronica anagallis-aquatica)<br />

Veronica anagallis-aquatica.............................................................................149<br />

Veronica anagallis-aquatica var. elata (ver Veronica anagallis-aquatica)<br />

Veronica aquatica (ver Veronica catenata)<br />

Veronica arvensis.............................................................................................149<br />

Veronica catenata.............................................................................................149<br />

Veronica <strong>da</strong>bneyi.............................................................................................149<br />

Veronica officinalis..........................................................................................149<br />

Veronica peregrina...........................................................................................149<br />

Veronica persica...............................................................................................149<br />

Veronica polita.................................................................................................149<br />

Veronica salicifolia (ver Hebe salicifolia)<br />

Veronica serpyllifolia.......................................................................................149<br />

Veronica tournefortii (ver Veronica persica)<br />

Veronica transiens (ver Veronica anagallis-aquatica)<br />

Viburnum subcor<strong>da</strong>tum (ver Viburnum tinus ssp. subcor<strong>da</strong>tum)<br />

Viburnum tinus (ver Viburnum tinus ssp. subcor<strong>da</strong>tum)<br />

Viburnum tinus ssp. subcor<strong>da</strong>tum...................................................................141<br />

Viburnum tinus var. lucidum (ver Viburnum tinus ssp. subcor<strong>da</strong>tum)<br />

Viburnum tinus var. subcor<strong>da</strong>tum (ver Viburnum tinus ssp. subcor<strong>da</strong>tum)<br />

Vicia albicans (ver Vicia benghalensis)<br />

Vicia angustifolia (ver Vicia sativa ssp. nigra)<br />

Vicia articulata (ver Apêndice 1)<br />

Vicia atlantica (ver Vicia benghalensis)<br />

Vicia atropurpurea (ver Vicia benghalensis)<br />

Vicia benghalensis...........................................................................................142<br />

Vicia bithynica.................................................................................................142<br />

Vicia costae (ver Vicia benghalensis)<br />

Vicia dennesiana..............................................................................................143<br />

Vicia disperma (ver Apêndice 1)<br />

Vicia faba.........................................................................................................143<br />

Vicia faba var. major (ver Vicia faba)<br />

Vicia gracilis (ver Vicia tenuissima)<br />

Vicia hirsuta.....................................................................................................143<br />

Vicia johannis (ver Apêndice 1)<br />

Vicia johannis (ver Vicia narbonensis)<br />

Vicia laxiflora (ver Vicia tenuissima)<br />

Vicia lutea (ver Apêndice 1)<br />

Vicia narbonensis.............................................................................................143<br />

Vicia parviflora (ver Vicia tenuissima)<br />

Vicia sativa ssp. nigra......................................................................................143<br />

Vicia sativa ssp. sativa.....................................................................................143<br />

Vicia tenuissima...............................................................................................143<br />

Vicia tetrasperma.............................................................................................143<br />

Vicia villosa (ver Apêndice 1)<br />

Vi<strong>da</strong>lia azorica (ver Bellis azorica)<br />

Vinca difformis................................................................................................143<br />

Vinca major......................................................................................................143<br />

Vinca major (ver Vinca difformis)<br />

Vinca media (ver Vinca difformis)<br />

Viola arvensis (ver Apêndice 1)<br />

Viola odorata....................................................................................................150<br />

Viola odorata ssp. maderensis (ver Viola odorata)<br />

Viola palustris (ver Viola palustris ssp. juresii)<br />

Viola palustris ssp. juresii................................................................................150<br />

Viola tricolor (ver Apêndice 1)<br />

Violaceae.........................................................................................................150<br />

Violales............................................................................................................150<br />

Vitis labrusca (ver Apêndice 1)<br />

Vulpia bromoides.............................................................................................155<br />

Vulpia broteri (ver Vulpia muralis)<br />

Vulpia dertonensis (ver Vulpia bromoides)<br />

Vulpia hybri<strong>da</strong> (ver Vulpia muralis)<br />

Vulpia muralis..................................................................................................155<br />

Vulpia myuros..................................................................................................155<br />

Vulpia sciuroides (ver Vulpia bromoides)


PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

W<br />

Wahlenbergia erinus (ver Campanula erinus)<br />

Watsonia borbonica (ver Apêndice 1)<br />

Weigela japonica (ver Apêndice 1)<br />

Woodwardia cau<strong>da</strong>ta (ver Doodia cau<strong>da</strong>ta)<br />

Woodwardia radicans.......................................................................................135<br />

X<br />

Xanthium brasilicum (ver Xanthium strumarium ssp. italicum)<br />

Xanthium orientale (ver Apêndice 1)<br />

Xanthium orientale (ver Xanthium strumarium ssp. italicum)<br />

Xanthium spinosum.........................................................................................138<br />

Xanthium strumarium ssp. italicum.................................................................138<br />

Xerotium gallicum (ver Filago gallica)<br />

Z<br />

Zantedeschia aethiopica...................................................................................151<br />

Zebrina pendula (ver Apêndice 1)<br />

Zingiberaceae...................................................................................................155<br />

Zingiberales.....................................................................................................155<br />

284


MOLLUSCA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

ÍNDICE MOLLUSCA<br />

INDEX MOLLUSCA<br />

A<br />

Acanthinula aculeata (ver Acanthinula azorica)<br />

Acanthinula azorica.........................................................................................161<br />

Acanthinula monas (ver Spermodea monas)<br />

Achatina lubrica (ver Cochlicopa lubrica)<br />

Actinella horripila (ver Moreletina horripila)<br />

Actinella vespertina (ver Moreletina vespertina)<br />

Aegopinella nitidula.........................................................................................161<br />

Agriolimaci<strong>da</strong>e.................................................................................................159<br />

Agriolimax agrestis (ver Deroceras agreste)<br />

Agriolimax caruanae (ver Deroceras caruanae)<br />

Agriolimax caruanae (ver Deroceras panormitanum)<br />

Agriolimax laevis (ver Deroceras laeve)<br />

Agriolimax panormitanum (ver Deroceras panormitanum)<br />

Agriolimax panormitanum (ver Deroceras panormitanum)<br />

Agriolimax pollonerae (ver Deroceras panormitanum)<br />

Agriolimax reticulatum (ver Deroceras reticulatum)<br />

Alexia myosotis (ver Myosotella myosotis)<br />

Amalia gagates (ver Milax gagates)<br />

Archaeogastropo<strong>da</strong>...........................................................................................159<br />

Archaeopulmonata............................................................................................159<br />

Arion ater (ver Arion lusitanicus)<br />

Arion distintus..................................................................................................159<br />

Arion fuscatus (ver Arion intermedius)<br />

Arion fuscus (ver Arion intermedius)<br />

Arion hortensis (ver Arion distintus)<br />

Arion intermedius............................................................................................159<br />

Arion lusitanicus..............................................................................................159<br />

Arion minimus (ver Arion intermedius)<br />

Arion rufus (ver Arion lusitanicus)<br />

Arion subfuscus (ver Arion lusitanicus)<br />

Arioni<strong>da</strong>e.........................................................................................................159<br />

Assiminea eliae................................................................................................159<br />

Assimini<strong>da</strong>e.....................................................................................................159<br />

Auricula vulcani (ver Ovatella vulcani)<br />

Auriculinella bidentata.....................................................................................159<br />

B<br />

Balea heydeni...................................................................................................160<br />

Balea niti<strong>da</strong>......................................................................................................160<br />

Balea perversa (ver Balea heydeni)<br />

Balia niti<strong>da</strong> (ver Balea niti<strong>da</strong>)<br />

Basommatophora.............................................................................................159<br />

Bivalvia............................................................................................................159<br />

Buccinum acicula (ver Cecilioides acicula)<br />

Buccinum peregrum (ver Lymnaea peregra)<br />

Buccinum truncatulum (ver Galba truncatula)<br />

Buliminus simrothi (ver Leptaxis sanctaemariae)<br />

Bulimus atlanticus (ver Napaeus forbesianus)<br />

Bulimus cyaneus (ver Napaeus pruninus)<br />

Bulimus decollatus (ver Rumina decollata)<br />

Bulimus delibutus (ver Napaeus delibutus)<br />

Bulimus forbesianus (ver Napaeus forbesianus)<br />

Bulimus hartungi (ver Napaeus hartungi)<br />

Bulimus lubricella (ver Cochlicopa lubricella)<br />

Bulimus pedipes (ver Pedipes pedipes)<br />

Bulimus pruninus (ver Napaeus alabastrinus)<br />

Bulimus pruninus (ver Napaeus pruninus)<br />

Bulimus sanctae mariae (ver Leptaxis sanctaemariae)<br />

Bulimus sanctae-mariae (ver Leptaxis sanctaemariae)<br />

Bulimus santa-marianus (ver Leptaxis sanctaemariae)<br />

Bulimus solitarius (ver Cochlicella barbara)<br />

Bulimus tremulans (ver Napaeus tremulans)<br />

Bulimus variatus (ver Napaeus forbesianus)<br />

Bulimus ventricosus (ver Cochlicella barbara)<br />

Bulimus ventrosus (ver Cochlicella barbara)<br />

Bulimus vulgaris (ver Napaeus vulgaris)<br />

285<br />

C<br />

Caenogastropo<strong>da</strong>..............................................................................................159<br />

Caesarella lenticula (ver Caracollina lenticula)<br />

Candidula intersecta.........................................................................................160<br />

Caracollina barbula (ver Oestophora barbula)<br />

Caracollina lenticula........................................................................................160<br />

Carychium cf. minimum (ver Apêndice 1)<br />

Carychium cf. tridentatum (ver Apêndice 1)<br />

Carychium ibazoricum.....................................................................................159<br />

Carychium minimum.......................................................................................159<br />

Carychium minimum (ver Carychium tridentatum)<br />

Carychium tridentatum....................................................................................159<br />

Cecilioides acicula...........................................................................................160<br />

Cernuella obruta (ver Moreletina obruta)<br />

Cernuella virgata..............................................................................................160<br />

Cionella lubrica (ver Cochlicopa lubrica)<br />

Cionella lubricus (ver Cochlicopa lubrica)<br />

Cionella subcylindrica (ver Cochlicopa lubrica)<br />

Clausilii<strong>da</strong>e......................................................................................................160<br />

Cochlicella barbara..........................................................................................160<br />

Cochlicella ventricosa (ver Cochlicella barbara)<br />

Cochlicopa azorica (ver Cochlicopa lubrica)<br />

Cochlicopa lubrica ..........................................................................................160<br />

Cochlicopa lubricella.......................................................................................160<br />

Cochlicopi<strong>da</strong>e..................................................................................................160<br />

Columella aspera.............................................................................................161<br />

Columella microspora......................................................................................161<br />

Craspedopoma hespericum..............................................................................159<br />

Cyclophori<strong>da</strong>e..................................................................................................159<br />

Cyclostoma hespericum (ver Craspedopoma hespericum)<br />

D<br />

Deroceras caruanae..........................................................................................159<br />

Deroceras caruanae (ver Deroceras panormitanum)<br />

Deroceras leave................................................................................................159<br />

Deroceras panormitanum.................................................................................159<br />

Deroceras reticulatum......................................................................................159<br />

Deroceras reticulatus (ver Deroceras reticulatum)<br />

Disci<strong>da</strong>e...........................................................................................................160<br />

Discus rotun<strong>da</strong>tus.............................................................................................160<br />

E<br />

Ellobii<strong>da</strong>e.........................................................................................................159<br />

Endodonti<strong>da</strong>e...................................................................................................160<br />

Eni<strong>da</strong>e..............................................................................................................160<br />

Euconuli<strong>da</strong>e.....................................................................................................160<br />

Euconulus fulvus.............................................................................................160<br />

Eulamellibranchiata.........................................................................................159<br />

F<br />

Ferussacia azorica (ver Cochlicopa lubrica)<br />

Ferussacia lubrica (ver Cochlicopa lubrica)<br />

Ferussacii<strong>da</strong>e....................................................................................................160<br />

G<br />

Galba truncatula ..............................................................................................159<br />

Gastropo<strong>da</strong>.......................................................................................................159<br />

Geomitra paupercula (ver Heterostoma paupercula)<br />

Glandina acicula (ver Cecilioides acicula)<br />

Glandina azorica (ver Cochlicopa lubrica)<br />

Glandina lubrica (ver Cochlicopa lubrica)<br />

Glandina subcylindrica (ver Cochlicopa lubrica)<br />

Goniodiscus rotun<strong>da</strong>tus (ver Discus rotun<strong>da</strong>tus)


MOLLUSCA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

H<br />

Helicella apicina..............................................................................................160<br />

Helicella armillata (ver Microxeromagna armillata)<br />

Helicella conspurcata (ver Microxeromagna armillata)<br />

Helicella obruta (ver Moreletina obruta)<br />

Helicella virgata (ver Cernuella virgata)<br />

Helici<strong>da</strong>e..........................................................................................................160<br />

Helicodiscus parallelus....................................................................................160<br />

Helicopsis apicina (ver Helicella apicina)<br />

Helisoma trivolvi.............................................................................................159<br />

Helix acuta (ver Cochlicella barbara)<br />

Helix afra (ver Pedipes pedipes)<br />

Helix anconostoma (ver Lauria anconostoma)<br />

Helix apicina (ver Helicella apicina)<br />

Helix armillata (ver Microxeromagna armillata)<br />

Helix aspersa....................................................................................................160<br />

Helix atlantica (ver Oxychilus atlanticus)<br />

Helix atlantica (ver Oxychilus spectabilis)<br />

Helix azorica (ver Leptaxis azorica)<br />

Helix azorica (ver Leptaxis minor)<br />

Helix barbara (ver Cochlicella barbara)<br />

Helix barbula (ver Oestophora barbula)<br />

Helix brumalis (ver Oxychilus volutella)<br />

Helix bulimoides (ver Cochlicella barbara)<br />

Helix caldeirarum (ver Leptaxis caldeirarum)<br />

Helix cellaria (ver Oxychilus cellarius)<br />

Helix conoidea (ver Cochlicella barbara)<br />

Helix conspurcata (ver Microxeromagna armillata)<br />

Helix costata (ver Vallonia costata)<br />

Helix crystallina (ver Vitrea contracta)<br />

Helix decollata (ver Rumina decollata)<br />

Helix draparnaudi (ver Oxychilus draparnaudi)<br />

Helix drouetiana (ver Leptaxis drouetiana)<br />

Helix erubescens (ver Leptaxis erubescens)<br />

Helix fulva (ver Euconulus fulvus)<br />

Helix hammonis (ver Nesovitrea hammonis)<br />

Helix horripila (ver Moreletina horripila)<br />

Helix intersecta (ver Candidula intersecta)<br />

Helix lactea (ver Otala lactea)<br />

Helix lenticula (ver Caracollina lenticula)<br />

Helix lineata (ver Helicodiscus parallelus)<br />

Helix littorina (ver Paludinella littorina)<br />

Helix lubrica (ver Cochlicopa lubrica)<br />

Helix lusitanica (ver Oestophora lusitanica)<br />

Helix machadoi (ver Discus rotun<strong>da</strong>tus)<br />

Helix miguelina (ver Oxychilus miguelinus)<br />

Helix monas (ver Spermodea monas)<br />

Helix nitidula (ver Aegopinella nitidula)<br />

Helix obruta (ver Moreletina obruta)<br />

Helix paupercula (ver Heterostoma paupercula)<br />

Helix pisana (ver Theba pisana)<br />

Helix pulchella (ver Vallonia pulchella)<br />

Helix pusilla (ver Toltecia pusilla)<br />

Helix rotun<strong>da</strong>ta (ver Discus rotun<strong>da</strong>tus)<br />

Helix servilis (ver Toltecia pusilla)<br />

Helix subcylindrica (ver Truncatella subcylindrica)<br />

Helix terceirana (ver Leptaxis terceirana)<br />

Helix trachelodes (ver Heterostoma paupercula)<br />

Helix ventricosa (ver Cochlicella barbara)<br />

Helix vespertina (ver Moreletina vespertina)<br />

Helix vi<strong>da</strong>liana (ver Oxychilus miguelinus)<br />

Helix volutella (ver Oxychilus volutella)<br />

Helixena sanctamariae (ver Leptaxis sanctaemariae)<br />

Heterostoma paupercula..................................................................................160<br />

Hyalinia atlantica (ver Oxychilus atlanticus)<br />

Hyalinia crystallina (ver Vitrea contracta)<br />

Hyalinia fulva (ver Euconulus fulvus)<br />

Hyalinia nitidula (ver Aegopinella nitidula)<br />

Hyalinia spectabilis (ver Oxychilus spectabilis)<br />

Hyalinia vi<strong>da</strong>liana (ver Oxychilus miguelinus)<br />

Hydrocaena gutta (ver Hydrocena gutta)<br />

Hydrocena gutta...............................................................................................159<br />

Hydroceni<strong>da</strong>e...................................................................................................159<br />

Hygromii<strong>da</strong>e....................................................................................................160<br />

286<br />

I<br />

Insulivitrina brumalis (ver Plutonia brevispira)<br />

Insulivitrina brumalis (ver Plutonia brumalis)<br />

Insulivitrina brumalis (ver Plutonia finitima)<br />

Insulivitrina mollis (ver Plutonia angulosa)<br />

Insulivitrina pelagica (ver Plutonia angulosa)<br />

Insulivitrina pelagica (ver Plutonia brevispira)<br />

Insulivitrina pelagica (ver Plutonia brumalis)<br />

Insulivitrina pelagica (ver Plutonia finitima)<br />

Insulivitrina pelagica (ver Plutonia laxata)<br />

Insulivitrina pelagica (ver Plutonia pelagica)<br />

L<br />

Lauria anconostoma.........................................................................................160<br />

Lauria cf. fasciolata (ver Apêndice 1)<br />

Lauria cylindracea (ver Lauria anconostoma)<br />

Lauria fasciolata...............................................................................................161<br />

Lauria fuscidula (ver Leiostyla fuscidula)<br />

Lauria rugulosa (ver Leiostyla rugulosa)<br />

Lauria tesselata (ver Leiostyla tesselata)<br />

Lauria vermiculosa (ver Leiostyla vermiculosa)<br />

Lehmannia flava (ver Limacus flavus)<br />

Lehmannia valentiana......................................................................................160<br />

Leiostyla aff. fuscidula (ver Apêndice 1)<br />

Leiostyla aff. tesselata (ver Apêndice 1)<br />

Leiostyla cf. fuscidula (ver Apêndice 1)<br />

Leiostyla cf. rugulosa (ver Apêndice 1)<br />

Leiostyla fuscidula...........................................................................................161<br />

Leiostyla rugulosa............................................................................................161<br />

Leiostyla tesselata............................................................................................161<br />

Leiostyla vermiculosa......................................................................................161<br />

Leptaxis aff. azorica (ver Apêndice 1)<br />

Leptaxis aff. terceirana (ver Apêndice 1)<br />

Leptaxis azorica...............................................................................................160<br />

Leptaxis caldeirarum........................................................................................160<br />

Leptaxis drouetiana..........................................................................................160<br />

Leptaxis erubescens.........................................................................................160<br />

Leptaxis minor.................................................................................................160<br />

Leptaxis sanctaemariae....................................................................................160<br />

Leptaxis terceirana...........................................................................................160<br />

Leptaxis vetusta ..............................................................................................160<br />

Leuconia bidentata (ver Auriculinella bidentata)<br />

Limaci<strong>da</strong>e........................................................................................................160<br />

Limacus flavus.................................................................................................160<br />

Limax agrestis (ver Deroceras agreste)<br />

Limax flavus (ver Limacus flavus)<br />

Limax gagates (ver Milax gagates)<br />

Limax laevis (ver Deroceras laeve)<br />

Limax maximus...............................................................................................160<br />

Limax reticulatus (ver Deroceras reticulatum)<br />

Limax valentianus (ver Lehmannia valentiana)<br />

Limax variegatus (ver Limacus flavus)<br />

Lymnaea peregra.............................................................................................159<br />

Lymnaea truncatula (ver Galba truncatula)<br />

Lymnaei<strong>da</strong>e......................................................................................................159<br />

M<br />

Macularia lactea (ver Otala lactea)<br />

Mariaella atlantica (ver Plutonia atlantica)<br />

Melampus exiguus (ver Pseudomelampus exiguus)<br />

Microxeromagna armillata...............................................................................160<br />

Milaci<strong>da</strong>e.........................................................................................................160<br />

Milax azoricus (ver Milax gagates)<br />

Milax gagates...................................................................................................160<br />

Mollusca..........................................................................................................159<br />

Moreletina aff. horripila II (ver Apêndice 1)<br />

Moreletina aff. horripila I (ver Apêndice 1)<br />

Moreletina horripila.........................................................................................160<br />

Moreletina obruta.............................................................................................160<br />

Moreletina vespertina......................................................................................160


MOLLUSCA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Myosotella myosotis .......................................................................................159<br />

N<br />

Napaeus aff. forbesianus (ver Apêndice 1)<br />

Napaeus alabastrinus.......................................................................................160<br />

Napaeus cf. delibutus (ver Apêndice 1)<br />

Napaeus cf. vulgaris (ver Apêndice 1)<br />

Napaeus delibutus............................................................................................160<br />

Napaeus forbesianus........................................................................................160<br />

Napaeus hartungi.............................................................................................160<br />

Napaeus pruninus.............................................................................................160<br />

Napaeus santamarianus (ver Leptaxis sanctaemariae)<br />

Napaeus tremulans...........................................................................................160<br />

Napaeus vulgaris..............................................................................................160<br />

Nesovitrea hammonis.......................................................................................161<br />

Nesovitrea petronella (ver Nesovitrea hammonis)<br />

O<br />

Oestophora barbula..........................................................................................160<br />

Oestophora lusitanica.......................................................................................160<br />

Otala lactea......................................................................................................160<br />

Ovatella aequalis (ver Ovatella vulcani)<br />

Ovatella bidentata (ver Auriculinella bidentata)<br />

Ovatella myosotis (ver Myosotella myosotis)<br />

Ovatella vulcani...............................................................................................159<br />

Oxychilus aff. miguelinus (ver Apêndice 1)<br />

Oxychilus aff. ornatus I (ver Apêndice 1)<br />

Oxychilus aff. ornatus II (ver Apêndice 1)<br />

Oxychilus agostinhoi.......................................................................................161<br />

Oxychilus alliarius...........................................................................................161<br />

Oxychilus atlanticus.........................................................................................161<br />

Oxychilus brincki.............................................................................................161<br />

Oxychilus cellarius..........................................................................................161<br />

Oxychilus cf. cellarius (ver Apêndice 1)<br />

Oxychilus draparnaudi.....................................................................................161<br />

Oxychilus furtadoi...........................................................................................161<br />

Oxychilus juvenostriatus.................................................................................161<br />

Oxychilus lineolatus........................................................................................161<br />

Oxychilus miceui.............................................................................................161<br />

Oxychilus miguelinus......................................................................................161<br />

Oxychilus minor...............................................................................................161<br />

Oxychilus ornatus............................................................................................161<br />

Oxychilus scoliura...........................................................................................161<br />

Oxychilus spectabilis.......................................................................................161<br />

Oxychilus volutella..........................................................................................161<br />

P<br />

Paludinella littorina..........................................................................................159<br />

Patula monas (ver Spermodea monas)<br />

Patula pusilla (ver Toltecia pusilla)<br />

Patula rotun<strong>da</strong>ta (ver Discus rotun<strong>da</strong>tus)<br />

Pedipes afer (ver Pedipes pedipes)<br />

Pedipes afra (ver Pedipes pedipes)<br />

Pedipes pedipes................................................................................................159<br />

Phenacolimax angulosa (ver Plutonia angulosa)<br />

Phenacolimax atlantica (ver Plutonia atlantica)<br />

Phenacolimax brevispra (ver Plutonia brevispira)<br />

Phenacolimax brumalis (ver Plutonia angulosa)<br />

Phenacolimax brumalis (ver Plutonia brevispira)<br />

Phenacolimax brumalis (ver Plutonia brumalis)<br />

Phenacolimax brumalis (ver Plutonia finitima)<br />

Phenacolimax finitima (ver Plutonia finitima)<br />

Phenacolimax laxata (ver Plutonia laxata)<br />

Phenacolimax pelagica (ver Plutonia laxata)<br />

Phenacolimax pelagica (ver Plutonia pelagica)<br />

Physa acuta (ver Physella acuta)<br />

Physa tenerifae (ver Physella acuta)<br />

Physa teneriffae (ver Physella acuta)<br />

Physella acuta..................................................................................................159<br />

287<br />

Physi<strong>da</strong>e...........................................................................................................159<br />

Phytia myosotis (ver Myosotella myosotis)<br />

Pisidium casertanum........................................................................................159<br />

Planorbi<strong>da</strong>e......................................................................................................159<br />

Planorbis arellellus (ver Helicodiscus parallelus)<br />

Planorbis parallellus (ver Helicodiscus parallelus)<br />

Pleuropunctum pusillum (ver Toltecia pusilla)<br />

Plutonia angulosa.............................................................................................161<br />

Plutonia atlantica..............................................................................................161<br />

Plutonia brevispira...........................................................................................161<br />

Plutonia brumalis.............................................................................................161<br />

Plutonia finitima...............................................................................................161<br />

Plutonia laxata..................................................................................................161<br />

Plutonia pelagica..............................................................................................161<br />

Pomatia aspersa (ver Helix aspersa)<br />

Pseudomelampus exiguus................................................................................159<br />

Puncti<strong>da</strong>e..........................................................................................................160<br />

Punctum azoricum...........................................................................................160<br />

Punctum pusillum (ver Toltecia pusilla)<br />

Pupa anconostoma (ver Lauria anconostoma)<br />

Pupa fasciolata (ver Lauria fasciolata)<br />

Pupa fuscidula (ver Leiostyla fuscidula)<br />

Pupa microspora (ver Columella microspora)<br />

Pupa pygmaea (ver Vertigo pygmaea)<br />

Pupa rugulosa (ver Leiostyla rugulosa)<br />

Pupa tesselata (ver Leiostyla tesselata)<br />

Pupa umbilicata (ver Lauria anconostoma)<br />

Pupa vermiculosa (ver Leiostyla vermiculosa)<br />

Pupilla anconostoma (ver Lauria anconostoma)<br />

Pupilli<strong>da</strong>e.........................................................................................................160<br />

R<br />

Rumina decollata.............................................................................................161<br />

Rutonia atlantica (ver Plutonia atlantica)<br />

S<br />

Saraphia tridentata (ver Carychium tridentatum)<br />

Spermodea monas............................................................................................161<br />

Sphaerii<strong>da</strong>e......................................................................................................159<br />

Stenogyra decollata (ver Rumina decollata)<br />

Stylommatophora.............................................................................................159<br />

Subulini<strong>da</strong>e......................................................................................................161<br />

T<br />

Testacella maugei.............................................................................................161<br />

Testacelli<strong>da</strong>e....................................................................................................161<br />

Theba pisana....................................................................................................160<br />

Toltecia pusilla.................................................................................................160<br />

Truncatella lowei (ver Truncatella subcylindrica)<br />

Truncatella subcylindrica.................................................................................159<br />

Truncatelli<strong>da</strong>e..................................................................................................159<br />

V<br />

Vallonia costata................................................................................................161<br />

Vallonia pulchella............................................................................................161<br />

Vallonii<strong>da</strong>e.......................................................................................................161<br />

Vertigini<strong>da</strong>e......................................................................................................161<br />

Vertigo fasciolata (ver Lauria fasciolata)<br />

Vertigo fuscidula (ver Leiostyla fuscidula)<br />

Vertigo microspora (ver Columella microspora)<br />

Vertigo pygmaea..............................................................................................161<br />

Vertigo rugulosa (ver Leiostyla rugulosa)<br />

Vertigo tesselata (ver Leiostyla tesselata)<br />

Vertigo vermiculosa (ver Leiostyla vermiculosa)<br />

Viquesnelia atlantica (ver Plutonia atlantica)<br />

Vitrea contracta................................................................................................161<br />

Vitrina angulosa (ver Plutonia angulosa)


MOLLUSCA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Vitrina brevispira (ver Plutonia brevispira)<br />

Vitrina brumalis (ver Plutonia brumalis)<br />

Vitrina finitima (ver Plutonia finitima)<br />

Vitrina laxata (ver Plutonia laxata)<br />

Vitrina pelagica (ver Plutonia angulosa)<br />

Vitrina pelagica (ver Plutonia brevispira)<br />

Vitrina pelagica (ver Plutonia brumalis)<br />

Vitrina pelagica (ver Plutonia finitima)<br />

Vitrina pelagica (ver Plutonia laxata)<br />

Vitrina pelagica (ver Plutonia pelagica)<br />

Vitrini<strong>da</strong>e.........................................................................................................161<br />

Voluta bidentata (ver Auriculinella bidentata)<br />

Z<br />

Zonites atlanticus (ver Oxychilus atlanticus)<br />

Zonites brumalis (ver Oxychilus volutella)<br />

Zonites contracta (ver Vitrea contracta)<br />

Zonites crystallinus (ver Vitrea contracta)<br />

Zonites fulvus (ver Euconulus fulvus)<br />

Zonites vi<strong>da</strong>lianus (ver Oxychilus miguelinus)<br />

Zoniti<strong>da</strong>e..........................................................................................................161<br />

Zonitoides azoricus..........................................................................................161<br />

Zua azorica (ver Cochlicopa lubrica)<br />

Zua lubrica (ver Cochlicopa lubrica)<br />

288


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

ÍNDICE ARTHROPODA<br />

INDEX ARTHROPODA<br />

A<br />

Aaroniella badonneli........................................................................................189<br />

Aaroniella eertmoedi (ver Aaroniella badonneli)<br />

Aaroniella hanka (ver Aaroniella badonneli)<br />

Ablabesmyia nemorum (ver Telmatopelopia nemorum)<br />

Ablabesmyia nubila (ver Zavrelimyia nubila)<br />

Acaeroplastes melanurus.................................................................................181<br />

Acaeroplstes melanurus (ver Porcellionides barroisi)<br />

Acalles drome<strong>da</strong>rius (ver Dichromacalles drome<strong>da</strong>rius)<br />

Acalles droueti (ver Calacalles droueti)<br />

Acalles subcarinatus (ver Calacalles subcarinatus)<br />

Acalles wollastoni (ver Calacalles subcarinatus)<br />

Acalypta parvula..............................................................................................193<br />

Acanthococcus araucariae araucariae..............................................................194<br />

Acanthocyclops vernalis..................................................................................183<br />

Acanthoderes jaspideus...................................................................................199<br />

Acantholeucania loreyi (ver Mythimna loreyi)<br />

Acanthomyops niger (ver Lasius grandis)<br />

Acanthomyops niger grandis (ver Lasius grandis)<br />

Acanthoscelides obtectus.................................................................................199<br />

Acari................................................................................................................173<br />

Acari<strong>da</strong>e...........................................................................................................173<br />

Acartia macropus.............................................................................................182<br />

Acartii<strong>da</strong>e........................................................................................................182<br />

Acarus farris.....................................................................................................173<br />

Acarus siro.......................................................................................................173<br />

Acerentomi<strong>da</strong>e.................................................................................................187<br />

Acerentulus gerezianus....................................................................................187<br />

Aceria sheldoni................................................................................................176<br />

Achaearanea acoreensis...................................................................................180<br />

Achaearanea assorensis (ver Achaearanea acoreensis)<br />

Achaearanea simulans.....................................................................................180<br />

Achaearanea tepi<strong>da</strong>riorum...............................................................................180<br />

Acherontia atropos...........................................................................................210<br />

Acherontiella bougisi.......................................................................................185<br />

Acheta desertus (ver Acheta domesticus)<br />

Acheta domestica (ver Acheta domesticus)<br />

Acheta domesticus...........................................................................................188<br />

Achevantia atropos (ver Acherontia atropos)<br />

Achipteria acuta...............................................................................................173<br />

Achipteria coleoptrata (ver Achipteria coleoptrata coleoptrata)<br />

Achipteria coleoptrata coleoptrata ..................................................................173<br />

Achipteria nitens (ver Achipteria acuta)<br />

Achipterii<strong>da</strong>e...................................................................................................173<br />

Acizzia uncatoides...........................................................................................194<br />

Acleris schalleriana..........................................................................................210<br />

Acleris variegana.............................................................................................210<br />

Aclypea opaca..................................................................................................204<br />

Acorigone acoreensis.......................................................................................178<br />

Acorigone zebraneus.......................................................................................178<br />

Acridi<strong>da</strong>e.........................................................................................................188<br />

Acritus minutus (ver Acritus nigricornis)<br />

Acritus nigricornis...........................................................................................202<br />

Acrogalumna longipluma (ver Acrogalumna longipluma longipluma)<br />

Acrogalumna longipluma longipluma.............................................................174<br />

Acrogalumna longiplumus (ver Acrogalumna longipluma longipluma)<br />

Acrotona sordi<strong>da</strong> (ver Atheta sordi<strong>da</strong>)<br />

Acrotrichis fascicularis....................................................................................204<br />

Acrotrichis insularis.........................................................................................204<br />

Acrotrichis matthewsi......................................................................................204<br />

Acrotrichis sanctaehelenae..............................................................................204<br />

Acrotrichis sericans.........................................................................................204<br />

Acrotrichis thoracica.......................................................................................204<br />

Actidium coarctatum.......................................................................................204<br />

Actinopteryx fucicola......................................................................................204<br />

Acupalpus brunneipes (ver Acupalpus brunnipes)<br />

Acupalpus brunnipes.......................................................................................198<br />

Acupalpus dubius............................................................................................198<br />

Acupalpus flavicollis.......................................................................................198<br />

Acupalpus luridus (ver Acupalpus dubius)<br />

289<br />

Acupalpus luteatus (ver Acupalpus dubius)<br />

Acyrthosiphon festucae (ver Metopolophium festucae)<br />

Acyrthosiphon dirhodum (ver Metopolophium dirhodum)<br />

Acyrthosiphon loti...........................................................................................194<br />

Acyrthosiphon malvae malvae........................................................................194<br />

Acyrthosiphon malvae rogersii........................................................................194<br />

Acyrthosiphon pelargonii rogersii (ver Acyrthosiphon malvae rogersii)<br />

Acyrthosiphon pelargonni geranii (ver Acyrthosiphon malvae malvae)<br />

Acyrthosiphon pelargonni pelargonni (ver Acyrthosiphon malvae malvae)<br />

Acyrthosiphon pisum.......................................................................................194<br />

Acyrthosiphon pisum pisum (ver Acyrthosiphon pisum)<br />

A<strong>da</strong>lia bipunctata.............................................................................................200<br />

A<strong>da</strong>lia decempunctata......................................................................................200<br />

Adia cinerella...................................................................................................211<br />

Aegialia arenaria..............................................................................................197<br />

Aegialii<strong>da</strong>e.......................................................................................................197<br />

Aeolothripi<strong>da</strong>e.................................................................................................189<br />

Aeolothrips collaris..........................................................................................189<br />

Aeolothrips collaris meridionalis (ver Aeolothrips collaris)<br />

Aeolothrips ericae............................................................................................190<br />

Aeolothrips fasciatus.......................................................................................189<br />

Aeolothrips fasciatus collaris (ver Aeolothrips collaris)<br />

Aeolothrips gloriosus.......................................................................................190<br />

Aeolus melliculus moreleti..............................................................................202<br />

Aeolus moreleti (ver Aeolus melliculus moreleti)<br />

Aeolus rubricatus (ver Aeolus melliculus moreleti)<br />

Aepus gracilicornis (ver Aepus gracilicornis gracilicornis)<br />

Aepus gracilicornis gracilicornis.....................................................................198<br />

Aeshni<strong>da</strong>e........................................................................................................187<br />

Agabiformius lentus........................................................................................181<br />

Agabus bipustulatum (ver Agabus bipustulatus)<br />

Agabus bipustulatus.........................................................................................201<br />

Agabus conspersus (ver Apêndice 1)<br />

Agabus godmani..............................................................................................201<br />

Agabus godmanni (ver Agabus godmani)<br />

Agalenatea redii...............................................................................................178<br />

Ageleni<strong>da</strong>e.......................................................................................................178<br />

Aglenus brunneus............................................................................................204<br />

Aglossa caprealis.............................................................................................209<br />

Aglossa cuprealis (ver Aglossa caprealis)<br />

Agonopteryx conciliatella (ver Apêndice 1)<br />

Agonoscena targionii.......................................................................................194<br />

Agonum albipes (ver Paranchus albipes)<br />

Agonum marginatum.......................................................................................198<br />

Agonum muelleri (ver Agonum muelleri muelleri)<br />

Agonum muelleri muelleri...............................................................................198<br />

Agonum mulleri (ver Agonum muelleri muelleri)<br />

Agonum ruficorne (ver Paranchus albipes)<br />

Agramma laetum.............................................................................................193<br />

Agrilus angustulus...........................................................................................198<br />

Agrilus derasofasciatus....................................................................................198<br />

Agrius convolvuli............................................................................................210<br />

Agromyza salicifolii (ver Japanagromyza salicifolii)<br />

Agromyzi<strong>da</strong>e...................................................................................................210<br />

Agrotis atlantica (ver Noctua atlantica)<br />

Agrotis c-nigrum (ver Xestia c-nigrum)<br />

Agrotis ipsilon.................................................................................................208<br />

Agrotis pronuba (ver Noctua pronuba)<br />

Agrotis saucia (ver Peridroma saucia)<br />

Agrotis saucia margaritosa (ver Peridroma saucia)<br />

Agrotis segetum...............................................................................................208<br />

Agyneta decora................................................................................................179<br />

Agyneta depigmentata.....................................................................................179<br />

Agyneta fuscipalpis (ver Meioneta fuscipalpa)<br />

Agyneta rugosa................................................................................................179<br />

Agyneta rurestris (ver Meioneta rurestris)<br />

Ahasverus advena............................................................................................204<br />

Alcochara bipustulata (ver Aleochara bipustulata)<br />

Alebra albostriella...........................................................................................190<br />

Alectorobius erraticus......................................................................................177<br />

Aleochara albopila...........................................................................................204<br />

Aleochara bipustulata......................................................................................204<br />

Aleochara clavicornis......................................................................................204<br />

Aleochara freyi................................................................................................204<br />

Aleochara niti<strong>da</strong> (ver Aleochara bipustulata)


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Aleochara puberula..........................................................................................204<br />

Alestrus dolosus...............................................................................................202<br />

Aleurocanthus woglumi...................................................................................193<br />

Aleurothrixus floccosus...................................................................................193<br />

Aleurotulus nephrolepidis...............................................................................193<br />

Aleyrodes proletella.........................................................................................193<br />

Aleyrodes singularis........................................................................................193<br />

Aleyrodi<strong>da</strong>e.....................................................................................................193<br />

Allacma fusca..................................................................................................187<br />

Allodia variabilis (ver Brevicornu griseicolle)<br />

Allopauropus ramosus.....................................................................................183<br />

Alloxysta cf. victrix (ver Apêndice 1)<br />

Aloconota insecta............................................................................................204<br />

Aloconota sulcifrons........................................................................................204<br />

Alona affinis....................................................................................................180<br />

Alona azorica...................................................................................................180<br />

Alona costata...................................................................................................180<br />

Alonella nana...................................................................................................180<br />

Alphitobius diaperinus.....................................................................................206<br />

Alphitobius laevigatus.....................................................................................206<br />

Alphitobius piceus (ver Alphitobius laevigatus)<br />

Altella luci<strong>da</strong> (ver Argenna luci<strong>da</strong>)<br />

Altica ampelophaga.........................................................................................199<br />

Amara aenca (ver Amara aenea)<br />

Amara aenea....................................................................................................198<br />

Amara trivialis (ver Amara aenea)<br />

Amathes c-nigrum (ver Xestia c-nigrum)<br />

Amaurorhinus monizianus...............................................................................200<br />

Amaurorhinus monizianus punctipennis (ver Amaurorhinus monizianus)<br />

Amblyommi<strong>da</strong>e...............................................................................................177<br />

Amblyptilia acantho<strong>da</strong>ctyla.............................................................................209<br />

Amblyseius andersoni......................................................................................177<br />

Amblyseius californicus...................................................................................177<br />

Amblyseius degenerans...................................................................................177<br />

Amblyseius eudentatus (ver Proprioseiopsis eudentatus)<br />

Amblyseius graminis.......................................................................................177<br />

Amblyseius herbicolus ....................................................................................177<br />

Amblyseius stipulatus......................................................................................177<br />

Amblyseius umbraticus...................................................................................177<br />

Ameiri<strong>da</strong>e........................................................................................................183<br />

Amerobelba decedens......................................................................................174<br />

Amerobelbi<strong>da</strong>e................................................................................................174<br />

Ameroseii<strong>da</strong>e...................................................................................................177<br />

Ameroseius plumea.........................................................................................177<br />

Ameroseius plumigerus...................................................................................177<br />

Amiota variegata.............................................................................................213<br />

Amischa analis.................................................................................................204<br />

Ampedus sp. (ver Alestrus dolosus)<br />

Amphibolothrips grassii..................................................................................190<br />

Amphibolothrips knechteli..............................................................................190<br />

Amphipo<strong>da</strong>......................................................................................................181<br />

Amphorophora rubi.........................................................................................194<br />

Anaceratagallia laevis......................................................................................190<br />

Anaphothrips obscurus.....................................................................................190<br />

Anaspi<strong>da</strong>e (ver Scraptii<strong>da</strong>e)<br />

Anaspis humeralis (ver Anaspis proteus)<br />

Anaspis proteus...............................................................................................204<br />

Anastoechus hyrcanus.....................................................................................211<br />

Anax imperator................................................................................................187<br />

Anchomenus albipes (ver Paranchus albipes)<br />

Anchomenus marginatus (ver Agonum marginatum)<br />

Anchomenus pallipes (ver Paranchus albipes)<br />

Anchomenus parumpunctatum (ver Agonum muelleri muelleri)<br />

Anchus ruficornis (ver Paranchus albipes)<br />

Ancistrocerus gazella.......................................................................................221<br />

Ancistrocerus parietum....................................................................................221<br />

Androlaelaps casalis........................................................................................177<br />

Androniscus dentiger.......................................................................................182<br />

Anerigone fradeorum (ver Eperigone fradeorum)<br />

Angitia chrysosticta (ver Diadegma chrysostictum)<br />

Angitia semiclausa (ver Diadegma semiclausum)<br />

Angitia sordipes (ver Diadegma sordipes)<br />

Aniso<strong>da</strong>ctylus binotatus ..................................................................................198<br />

Anisolabidi<strong>da</strong>e.................................................................................................188<br />

Anisolabis annulipes (ver Euborellia annulipes)<br />

290<br />

Anisolabis maritima ........................................................................................188<br />

Anisopilothrips venustulus..............................................................................190<br />

Anisopodi<strong>da</strong>e...................................................................................................211<br />

Anisops sardea (ver Anisops sardeus sardeus)<br />

Anisops sardeus sardeus..................................................................................192<br />

Anobii<strong>da</strong>e........................................................................................................197<br />

Anobium domesticum (ver Anobium punctatum)<br />

Anobium paniceum (ver Stegobium paniceum)<br />

Anobium punctatum........................................................................................197<br />

Anobium striatum (ver Anobium punctatum)<br />

Anobium velatum Wollaston (ver Nicobium villosum)<br />

Anoecia corni...................................................................................................196<br />

Anoecia haupti.................................................................................................196<br />

Anommatus duodecimstriatus.........................................................................198<br />

Anoplius concinnus.........................................................................................221<br />

Anoplius nigerrimus........................................................................................220<br />

Anoscopus albifrons........................................................................................190<br />

Anotylus complanatus.....................................................................................204<br />

Anotylus nitidifrons.........................................................................................204<br />

Anotylus nitidulus...........................................................................................204<br />

Anotylus sculptus (ver Oxytelus sculptus)<br />

Anotylus speculifrons......................................................................................204<br />

Anthici<strong>da</strong>e........................................................................................................197<br />

Anthicus floralis (ver Omonadus floralis)<br />

Anthicus hispidus (ver Hirticomus quadriguttatus)<br />

Anthicus humilis (ver Cyclodinus humilis)<br />

Anthicus quadriguttatus (ver Hirticomus quadriguttatus)<br />

Anthicus quadriguttulus (ver Hirticomus quadriguttatus)<br />

Anthidium manicatum.....................................................................................218<br />

Anthocori<strong>da</strong>e...................................................................................................191<br />

Anthocoris nemoralis......................................................................................191<br />

Anthomyia pluvialis........................................................................................211<br />

Anthomyii<strong>da</strong>e..................................................................................................211<br />

Anthoseius rhenanus........................................................................................177<br />

Anthotrips gowdeyi (ver Haplothrips gowdeyi)<br />

Anthrenus museorum.......................................................................................201<br />

Anthrenus varius (ver Anthrenus verbasci)<br />

Anthrenus verbasci..........................................................................................201<br />

Anthuri<strong>da</strong>e (ver Armadillidii<strong>da</strong>e)<br />

Anuri<strong>da</strong> granaria..............................................................................................185<br />

Anurophorus laricis.........................................................................................185<br />

Anyphaena accentuata.....................................................................................178<br />

Anyphaeni<strong>da</strong>e..................................................................................................178<br />

Aonidia lauri....................................................................................................193<br />

Apanteles glomeratus (ver Cotesia glomerata)<br />

Apanteles militaris (ver Protapanteles militaris)<br />

Apanteles plutellae (ver Cotesia plutellae)<br />

Apetrygothrips cf. canarius (ver Apêndice 1)<br />

Aphaenogaster gemella (ver Aphaenogaster senilis senilis)<br />

Aphaenogaster senilis (ver Aphaenogaster senilis senilis)<br />

Aphaenogaster senilis senilis...........................................................................219<br />

Aphaenogaster testaceopilosa (ver Aphaenogaster senilis senilis)<br />

Aphaenogaster testaceo-pilosa acoreensis (ver Aphaenogaster senilis senilis)<br />

Aphaenogaster testaceopilosa gemella (ver Aphaenogaster senilis senilis)<br />

Aphaereta minuta.............................................................................................219<br />

Aphaniosoma azoricum...................................................................................212<br />

Aphaniosoma obscuratum...............................................................................212<br />

Aphaniosoma obscuratum var. obscuratum (ver Aphaniosoma occidentalis)<br />

Aphaniosoma occidentalis...............................................................................212<br />

Aphaniosoma semiconsors (ver Aphaniosoma azoricum)<br />

Aphanus rolandri.............................................................................................192<br />

Aphelini<strong>da</strong>e......................................................................................................218<br />

Aphelinus varipes............................................................................................218<br />

Aphidi<strong>da</strong>e........................................................................................................194<br />

Aphidius funebris............................................................................................219<br />

Aphis affinis.....................................................................................................194<br />

Aphis citricola (ver Aphis spiraecola)<br />

Aphis craccivora..............................................................................................194<br />

Aphis fabae......................................................................................................194<br />

Aphis fabae solanella (ver Aphis solanella)<br />

Aphis farinosa..................................................................................................194<br />

Aphis gossypii.................................................................................................194<br />

Aphis hederae..................................................................................................194<br />

Aphis nasturtii.................................................................................................194<br />

Aphis nerii.......................................................................................................194


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Aphis origani....................................................................................................194<br />

Aphis parietariae..............................................................................................194<br />

Aphis pomi......................................................................................................194<br />

Aphis ruborum................................................................................................194<br />

Aphis sarothamni............................................................................................194<br />

Aphis sedi........................................................................................................194<br />

Aphis solanella................................................................................................194<br />

Aphis spiraecola..............................................................................................195<br />

Aphis tirucallis.................................................................................................195<br />

Aphis umbrella................................................................................................195<br />

Aphis urticata...................................................................................................195<br />

Aphodii<strong>da</strong>e......................................................................................................197<br />

Aphodius granarius (ver Calamosternus granarius)<br />

Aphodius lividus (ver Labarrus lividus)<br />

Aphrodes albifrons (ver Anoscopus albifrons)<br />

Aphrodes hamiltoni.........................................................................................191<br />

Aphrosylus argyreatus.....................................................................................212<br />

Aphrosylus calcarator......................................................................................212<br />

Api<strong>da</strong>e..............................................................................................................218<br />

Apion chalybeipenne (ver Aspi<strong>da</strong>pion radiolus chalybeipenne)<br />

Apion radiolus chalybeipenne (ver Aspi<strong>da</strong>pion radiolus chalybeipenne)<br />

Apion semivittatum (ver Kalcapion semivittatum semivittatum)<br />

Apion semivittatum semivittatum (ver Kalcapion semivittatum semivittatum)<br />

Apioni<strong>da</strong>e (ver Brenti<strong>da</strong>e)<br />

Apis mellifera..................................................................................................218<br />

Apis mellifica (ver Apis mellifera)<br />

Apomyelois ceratoniae....................................................................................209<br />

Aporosa maculipennis (ver Dicranomyia vicina)<br />

Aproaerema anthyllidella..............................................................................208<br />

Aprostocetus azoricus......................................................................................219<br />

Aprostocetus zosimus......................................................................................219<br />

Apterygothrips longiceps.................................................................................190<br />

Aptinothrips rufus............................................................................................190<br />

Arachni<strong>da</strong>........................................................................................................173<br />

Araneae............................................................................................................178<br />

Aranei<strong>da</strong>e.........................................................................................................178<br />

Araneus ? bituberculatus (ver Gibbaranea occidentalis)<br />

Araneus ? sturmi (ver Gibbaranea occidentalis)<br />

Araneus angulatus............................................................................................178<br />

Araneus cruciferus (ver Neoscona crucifera)<br />

Araneus marmoreus ? (ver Araneus angulatus)<br />

Araneus reddi (ver Agalenatea redii)<br />

Araneus sturmi v-notata (ver Gibbaranea occidentalis)<br />

Arbiblatta chavesi (ver Zetha vestita)<br />

Archeronta atropus (ver Acherontia atropos)<br />

Archiphthiracarus anonymus (ver Phthiracarus anonymus)<br />

Archiphthiracarus atlanticus (ver Phthiracarus atlanticus)<br />

Archiphthiracarus montanus (ver Phthiracarus montanus)<br />

Arctii<strong>da</strong>e..........................................................................................................207<br />

Arctocorisa striata (ver Sigara striata)<br />

Arctodiaptomus wierzejski..............................................................................182<br />

Arctosa perita...................................................................................................179<br />

Aredolpana fontenayi......................................................................................199<br />

Areozetes altimontanus....................................................................................175<br />

Argasi<strong>da</strong>e.........................................................................................................177<br />

Argenna luci<strong>da</strong>.................................................................................................178<br />

Argiope bruennichi..........................................................................................178<br />

Arguli<strong>da</strong>e.........................................................................................................182<br />

Arguloidea.......................................................................................................182<br />

Argulus foliaceus.............................................................................................182<br />

Argutor aterrimus nigerrimus (ver Pterostichus aterrimus aterrimus)<br />

Argyresthia atlanticella....................................................................................210<br />

Argyresthia minusculella.................................................................................210<br />

Argyrodes nasicus............................................................................................180<br />

Argyrodes rostratus..........................................................................................180<br />

Arhopalus rusticus (ver Arhopalus syriacus)<br />

Arhopalus syriacus..........................................................................................199<br />

Aridius nodifer (ver Cartodere nodifer)<br />

Armadillidii<strong>da</strong>e...............................................................................................181<br />

Armadillidium album......................................................................................181<br />

Armadillidium amicorum................................................................................181<br />

Armadillidium assimile...................................................................................181<br />

Armadillidium granulatum (ver Apêndice 1)<br />

Armadillidium tigris........................................................................................181<br />

Armadillidium vulgare.....................................................................................181<br />

291<br />

Armadilloniscus candidus................................................................................182<br />

Armadilloniscus ellipticus..............................................................................182<br />

Armadilloniscus littoralis................................................................................182<br />

Armadilloniscus littoralis maderae (ver Armadilloniscus littoralis)<br />

Armadilloniscus tuberculatus (ver Armadilloniscus candidus)<br />

Aromia moschata moschata............................................................................199<br />

Aromia thea (ver Aromia moschata moschata)<br />

Arrhopalites caecus..........................................................................................186<br />

Arrhopalites furcatus.......................................................................................186<br />

Arrhopaliti<strong>da</strong>....................................................................................................186<br />

Arrhopaliti<strong>da</strong>e (ver Arrhopaliti<strong>da</strong>)<br />

Arthrolips aequalis (ver Arthrolips convexiuscula)<br />

Arthrolips convexiuscula.................................................................................200<br />

Arthrolips piceus.............................................................................................200<br />

Arthropo<strong>da</strong>......................................................................................................173<br />

Asci<strong>da</strong>e............................................................................................................177<br />

Ascotis fortunata azorica.................................................................................208<br />

Asili<strong>da</strong>e............................................................................................................211<br />

Asiorestia ferruginea (ver Neocrepidodera ferruginea)<br />

Asobara tabi<strong>da</strong> ................................................................................................219<br />

Aspi<strong>da</strong>pion radiolus (ver Aspi<strong>da</strong>pion radiolus chalybeipenne)<br />

Aspi<strong>da</strong>pion radiolus chalybeipenne................................................................198<br />

Aspidiotus nerii...............................................................................................193<br />

Asteia amoena.................................................................................................211<br />

Asteii<strong>da</strong>e.........................................................................................................211<br />

Astenus longelytrata (ver Astenus lyonessius)<br />

Astenus lyonessius..........................................................................................204<br />

Astigmata........................................................................................................173<br />

Astomaspis fulvipes (ver Lysibia nanus)<br />

Asynonychus cervinus (ver Pantomorus cervinus)<br />

Asynonychus godmani (ver Pantomorus cervinus)<br />

Ataenius gracilis.............................................................................................197<br />

Atalanta sexmaculata (ver Clinocera sexmaculata)<br />

Atalanta stagnalis (ver Clinocera stagnalis)<br />

Atalanta storai (ver Clinocera storai)<br />

Atherigona quadripunctata (ver Atherigona varia)<br />

Atherigona varia..............................................................................................214<br />

Atheta acuicollis..............................................................................................204<br />

Atheta amicula.................................................................................................205<br />

Atheta angusticollis (ver Atheta ravilla)<br />

Atheta aptera....................................................................................................205<br />

Atheta atramentaria ..........................................................................................205<br />

Atheta azorica..................................................................................................205<br />

Atheta caprariensis..........................................................................................205<br />

Atheta castanoptera.........................................................................................205<br />

Atheta coriaria.................................................................................................205<br />

Atheta dilutipennis...........................................................................................205<br />

Atheta divisa....................................................................................................204<br />

Atheta dryochares............................................................................................205<br />

Atheta flavipes (ver Halobrecta flavipes)<br />

Atheta fungi.....................................................................................................205<br />

Atheta insecta (ver Aloconota insecta)<br />

Atheta laticollis (ver Atheta pseudolaticollis)<br />

Atheta luridipennis..........................................................................................205<br />

Atheta maderense (ver Atheta zealandica)<br />

Atheta nigra.....................................................................................................205<br />

Atheta oblita....................................................................................................205<br />

Atheta palustris................................................................................................205<br />

Atheta pertyi (ver Atheta acuicollis)<br />

Atheta pertyi (ver Atheta castanoptera)<br />

Atheta pseudolaticollis....................................................................................205<br />

Atheta ravilla...................................................................................................205<br />

Atheta sordi<strong>da</strong>..................................................................................................205<br />

Atheta sulcifrons (ver Aloconota sulcifrons)<br />

Atheta thinobioides (ver Hydrosmecta longula)<br />

Atheta triangulum............................................................................................205<br />

Atheta vernacula (ver Atheta pseudolaticollis)<br />

Atheta zealandica............................................................................................205<br />

Atheta zosterae (ver Atheta nigra)<br />

Athous azoricus...............................................................................................202<br />

Athous haemorrhoi<strong>da</strong>lis..................................................................................202<br />

Athous obsoletus (ver Athous pomboi)<br />

Athous obsoletus (ver Conoderus posticus)<br />

Athous pomboi................................................................................................202<br />

Athysanus variegatus (ver Euscelidius variegatus)


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Atissa pygmaea...............................................................................................213<br />

Atlantocis gillerforsi........................................................................................199<br />

Atlantopsocus adustus....................................................................................189<br />

Atlantopsocus chopardi (ver Atlantopsocus adustus)<br />

Atomaria apicalis............................................................................................200<br />

Atomaria mun<strong>da</strong>..............................................................................................200<br />

Atrichopogon griseipennis (ver Brachypogon griseipennis)<br />

Atrometoides nigerrimus................................................................................220<br />

Atropacarus insularis (ver Atropacarus striculus insularis)<br />

Atropacarus striculus insularis.........................................................................176<br />

Attagenus unicolor..........................................................................................201<br />

Attalus lusitanicus...........................................................................................203<br />

Attalus miniatocollis (ver Attalus lusitanicus)<br />

Attalus minimus...............................................................................................203<br />

Aulacaspis rosae..............................................................................................193<br />

Aulacigaster falcata.........................................................................................211<br />

Aulacigastri<strong>da</strong>e................................................................................................211<br />

Aulacocyba subitanea (ver Microctenonyx subitaneus)<br />

Aulacocyba subitaneus (ver Microctenonyx subitaneus)<br />

Aulacorthum circumflexum (ver Neomyzus circumflexus )<br />

Aulacorthum solani .........................................................................................195<br />

Autogneta longilamellata (ver Autogneta longilamellata longilamellata)<br />

Autogneta longilamellata longilamellata.........................................................174<br />

Autogneti<strong>da</strong>e....................................................................................................174<br />

Autographa gamma..........................................................................................208<br />

Autographa gramma (ver Autographa gamma)<br />

Auximus dentichelis (ver Lathys dentichelis)<br />

Axelsonia littoralis...........................................................................................185<br />

Azoranchus aptinoides (ver Pseu<strong>da</strong>nchomenus aptinoides)<br />

Azorastia minutissima.....................................................................................215<br />

B<br />

Baccha elongata...............................................................................................217<br />

Bacilli<strong>da</strong>e.........................................................................................................188<br />

Bacillus gallicus occidentalis (ver Clonopsis gallica)<br />

Bactra lancealana.............................................................................................210<br />

Bactra venosana...............................................................................................210<br />

Baeti<strong>da</strong>e...........................................................................................................187<br />

Baeus seminulum.............................................................................................220<br />

Balclutha pellucens..........................................................................................191<br />

Balfouria acorensis (ver Falbouria acorensis)<br />

Ballistura laticau<strong>da</strong>..........................................................................................186<br />

Ballistura schoetti............................................................................................186<br />

Baryscapus galactopus....................................................................................219<br />

Bassus rugulosus..............................................................................................219<br />

Bebelothrips knechteli (ver Amphibolothrips knechteli)<br />

Beckmanniolus dimidiatus (ver Hypocaccus dimidiatus dimidiatus)<br />

Bedellia somnulentella....................................................................................207<br />

Bedellii<strong>da</strong>e......................................................................................................207<br />

Bembidion ambiguum (ver Metallina ambigua)<br />

Bembidion derelictum (ver Ocydromus derelictus)<br />

Bembidion derelictus (ver Ocydromus derelictus)<br />

Bembidion harpaloides (ver Ocys harpaloides)<br />

Bembidion hesperus (ver Metallina ambigua)<br />

Bembidion propinquum (ver Apêndice 1)<br />

Bembidion rufescens (ver Ocys harpaloides)<br />

Bembidion schmidti (ver Ocydromus schmidti mequignoni)<br />

Bembidion schmidti azoricus (ver Ocydromus schmidti mequignoni )<br />

Bembidion semipunctatus (ver Notaphus semipunctatus)<br />

Bembidium callosum (ver Ocydromus schmidti mequignoni)<br />

Bembidium schmidti (ver Ocydromus schmidti mequignoni)<br />

Bembidium schmidtii (ver Ocydromus schmidti mequignoni)<br />

Bemisia afer.....................................................................................................193<br />

Beosus maritimus............................................................................................192<br />

Bercaea cruentata (ver Sarcophaga africa)<br />

Berginus tamarisci...........................................................................................203<br />

Berlesezetes auxiliaris (ver Berlesezetes ornatissimus ornatissimus)<br />

Berlesezetes ornatissimus ornatissimus...........................................................175<br />

Bertkauia lucifuga...........................................................................................189<br />

Bethyli<strong>da</strong>e........................................................................................................219<br />

Bianor albobimaculatus (ver Bianor wunderlichi)<br />

Bianor wunderlichi..........................................................................................179<br />

Bisnius sordidus...............................................................................................205<br />

292<br />

Blaberi<strong>da</strong>e........................................................................................................188<br />

Blaniuli<strong>da</strong>e.......................................................................................................184<br />

Blaniulus guttulatus.........................................................................................184<br />

Blaniulus venustus (ver Nopoiulus kochii)<br />

Blaps gages (ver Blaps gigas)<br />

Blaps gigas.......................................................................................................206<br />

Blaps lethifera..................................................................................................206<br />

Blaps similis (ver Blaps lethifera)<br />

Blastobasi<strong>da</strong>e...................................................................................................207<br />

Blastobasis acuta (ver Blastobasis marrocanella)<br />

Blastobasis adustella........................................................................................207<br />

Blastobasis desertarum....................................................................................207<br />

Blastobasis marrocanella.................................................................................207<br />

Blastobasis miguelensis (ver Blastobasis desertarum)<br />

Blastobasis xanthographella (ver Blastobasis adustella )<br />

Blatta orientalis................................................................................................188<br />

Blattaria..........................................................................................................188<br />

Blattella germanica..........................................................................................188<br />

Blattelli<strong>da</strong>e.......................................................................................................188<br />

Blatti<strong>da</strong>e...........................................................................................................188<br />

Blattisocius dentriticus....................................................................................177<br />

Blattisocius tarsalis..........................................................................................177<br />

Blechrus maurus (ver Microlestes negrita)<br />

Blepharidopterus angulatus.............................................................................192<br />

Boarmia fortunata (ver Ascotis fortunata azorica)<br />

Bombus hortorum (ver Bombus ruderatus)<br />

Bombus ruderatus............................................................................................218<br />

Bombylii<strong>da</strong>e....................................................................................................211<br />

Boophilus annulatus........................................................................................177<br />

Borbori<strong>da</strong>e (ver Sphaeroceri<strong>da</strong>e )<br />

Borborus ater (ver Lotophila atra)<br />

Boriomuia subnebulosa (ver Wesmaelius subnebulosus)<br />

Bostrichi<strong>da</strong>e.....................................................................................................197<br />

Bostrichi<strong>da</strong>e (ver Lycti<strong>da</strong>e)<br />

Bothrideri<strong>da</strong>e...................................................................................................198<br />

Bourletiella hortensis.......................................................................................186<br />

Bourletiella repan<strong>da</strong> (ver Bourletiella viridescens)<br />

Bourletiella signata (ver Bourletiella hortensis)<br />

Bourletiella viridescens...................................................................................186<br />

Bourletielli<strong>da</strong>...................................................................................................186<br />

Bourletielli<strong>da</strong>e (ver Bourletielli<strong>da</strong>)<br />

Brachmia infuscatella......................................................................................208<br />

Brachycarenus tigrinus....................................................................................193<br />

Brachycaudus cardui........................................................................................195<br />

Brachycaudus helichrysi..................................................................................195<br />

Brachycaudus lateralis.....................................................................................195<br />

Brachycaudus persicae....................................................................................195<br />

Brachycaudus persicaecola (ver Brachycaudus persicae )<br />

Brachycaudus schwartzi..................................................................................195<br />

Brachydesmus proximus.................................................................................183<br />

Brachydesmus superus....................................................................................183<br />

Brachydeutera ibari..........................................................................................213<br />

Brachyiulus lusitanus.......................................................................................184<br />

Brachyiulus pusillus........................................................................................184<br />

Brachypeplus mauli.........................................................................................203<br />

Brachypeplus pudicus (ver Brachypeplus mauli)<br />

Brachypogon griseipennis...............................................................................211<br />

Brachypterolus antirrhini.................................................................................202<br />

Brachypterolus pulicarius................................................................................202<br />

Brachypterolus villiger (ver Brachypterolus antirrhini)<br />

Brachypterus glaber.........................................................................................202<br />

Brachysteles parvicornis..................................................................................191<br />

Brachystomella parvula...................................................................................185<br />

Brachytemnus porcatus...................................................................................200<br />

Brachyunguis tamaricis...................................................................................195<br />

Bracon hebetor.................................................................................................219<br />

Braconi<strong>da</strong>e.......................................................................................................219<br />

Bradleycypris obliqua......................................................................................182<br />

Bradycellus chavesi.........................................................................................198<br />

Bradycellus distinctus......................................................................................198<br />

Bradysia amoena.............................................................................................216<br />

Bradysia brunnipes..........................................................................................216<br />

Bradysia nitidicollis.........................................................................................216<br />

Bradysia trivittata............................................................................................216<br />

Bradysia truncorum.........................................................................................216


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Bradysiopsis vittata.........................................................................................216<br />

Branchiopo<strong>da</strong>...................................................................................................180<br />

Branchiura.......................................................................................................182<br />

Brenti<strong>da</strong>e..........................................................................................................198<br />

Brevicornu griseicolle......................................................................................215<br />

Brevicoryne brassicae......................................................................................195<br />

Brevipalpus obovatus.......................................................................................177<br />

Brevipalpus phoenicis......................................................................................177<br />

Brin<strong>da</strong>lus porcicollis........................................................................................197<br />

Brotolomia meticulosa (ver Phlogophora meticulosa)<br />

Brotolomia periculosa ab. interrupta (ver Phlogophora interrupta)<br />

Bruchidius lividimanus...................................................................................199<br />

Bruchidius foveolatus......................................................................................199<br />

Bruchus irresectus (ver Acanthoscelides obtectus)<br />

Bruchus pisi (ver Bruchus pisorum)<br />

Bruchus pisorum..............................................................................................199<br />

Bruchus rufimanus...........................................................................................199<br />

Bruchus rufipes................................................................................................199<br />

Bruchus tristiculus...........................................................................................199<br />

Bryocamptus minutus......................................................................................183<br />

Buchananiella continua...................................................................................191<br />

Bupresti<strong>da</strong>e......................................................................................................198<br />

Buprestis novemmaculata................................................................................198<br />

C<br />

Cacopsylla pulchella........................................................................................194<br />

Cadra cautella..................................................................................................209<br />

Caecilius ambulans (ver Lienhardiella <strong>da</strong>hli)<br />

Caecilius arundinis (ver Stenocaecilius caboverdensis)<br />

Caecilius burmeisteri (ver Valenzuela burmeisteri)<br />

Caecilius caboverdensis (ver Stenocaecilius caboverdensis)<br />

Caecilius <strong>da</strong>hli (ver Lienhardiella <strong>da</strong>hli)<br />

Caecilius flavidus (ver Valenzuela flavidus)<br />

Caeciliusi<strong>da</strong>e....................................................................................................189<br />

Caelambus confluens (ver Hygrotus confluens)<br />

Caenopsis waltoni............................................................................................200<br />

Cafius xantholoma...........................................................................................205<br />

Calacalles azoricus..........................................................................................200<br />

Calacalles droueti............................................................................................200<br />

Calacalles subcarinatus....................................................................................200<br />

Calacarus carinatus..........................................................................................176<br />

Calamoncosis minima.....................................................................................212<br />

Calamosternus granarius.................................................................................197<br />

Calandra abbreviata (ver Sphenophorus abbreviatus)<br />

Calandra granaria (ver Sitophilus granarius)<br />

Calandra oryzae (ver Sitophilus oryzae)<br />

Calandra zeamais (ver Sitophilus oryzae)<br />

Calanoi<strong>da</strong>.........................................................................................................182<br />

Calaphis flava...................................................................................................196<br />

Calathus carvalhoi...........................................................................................198<br />

Calathus extensicollis......................................................................................198<br />

Calathus lundbladi...........................................................................................198<br />

Calathus mollis (ver Calathus extensicollis)<br />

Calathus mollis (ver Calathus lundbladi)<br />

Calathus vicenteorum......................................................................................198<br />

Caleremaei<strong>da</strong>e.................................................................................................174<br />

Caleremaeus monilipes....................................................................................174<br />

Cales noacki.....................................................................................................218<br />

Caliroa cerasi...................................................................................................220<br />

Caliroa limacina (ver Caliroa cerasi)<br />

Calligrapha polysphila (ver Polyspilla polyspilla)<br />

Calligypona albicolis (ver Toya propinqua)<br />

Calliphora erytrocephata (ver Calliphora vicina)<br />

Calliphora vicina.............................................................................................211<br />

Calliphora vomitoria........................................................................................211<br />

Calliphori<strong>da</strong>e...................................................................................................211<br />

Callosobruchus maculatus...............................................................................199<br />

Calocoris norvegicus (ver Closterotomus norwegicus)<br />

Caloptilia aurantiaca (ver Caloptilia schinella)<br />

Caloptilia bistrigella (ver Micrurapteryx bistrigella)<br />

Caloptilia schinella..........................................................................................208<br />

Calosoma azoricum (ver Calosoma olivieri)<br />

Calosoma olivieri.............................................................................................198<br />

293<br />

Calymmaderus oblongus.................................................................................197<br />

Calyptophthiracarus maritimus (ver Hoplophthiracarus maritimus)<br />

Cambari<strong>da</strong>e......................................................................................................181<br />

Camisia horri<strong>da</strong>...............................................................................................174<br />

Camisia segnis.................................................................................................174<br />

Camisii<strong>da</strong>e.......................................................................................................174<br />

Campachipteria fanzagoi.................................................................................173<br />

Campachipteria petiti ......................................................................................173<br />

Campachipteria weigmanni.............................................................................174<br />

Campalita olivieri (ver Calosoma olivieri)<br />

Campiglossa producta.....................................................................................217<br />

Campodea quilisi.............................................................................................187<br />

Campodea aff. taurica (ver Apêndice 1)<br />

Campodei<strong>da</strong>e...................................................................................................187<br />

Campoplex difformis.......................................................................................220<br />

Campoplex faunus...........................................................................................220<br />

Campsicnemus atlanticus................................................................................212<br />

Campsicnemus curvipes..................................................................................212<br />

Campsicnemus fuscipennis (ver Campsicnemus curvipes)<br />

Campsicnemus mirabilis (ver Campsicnemus atlanticus)<br />

Camptocladius stercorarius.............................................................................211<br />

Campyloneura virgula.....................................................................................192<br />

Canace nasica..................................................................................................211<br />

Canacei<strong>da</strong>e (ver Canaci<strong>da</strong>e)<br />

Canaci<strong>da</strong>e.........................................................................................................211<br />

Candoni<strong>da</strong>e......................................................................................................182<br />

Canthocampti<strong>da</strong>e.............................................................................................183<br />

Capitophorus elaeagni.....................................................................................195<br />

Capitophorus hippophaes dubius.....................................................................195<br />

Carabi<strong>da</strong>e.........................................................................................................198<br />

Carabodes azoricus..........................................................................................174<br />

Carabodes labyrinthicus..................................................................................174<br />

Carabodes minusculus.....................................................................................174<br />

Carabodes willmanni.......................................................................................174<br />

Carabodi<strong>da</strong>e.....................................................................................................174<br />

Caradrina exigua (ver Spodoptera exigua)<br />

Carcinops pumilio...........................................................................................202<br />

Carcinops troglodytes......................................................................................202<br />

Cardiocladius freyi..........................................................................................211<br />

Careinops pumilio (ver Carcinops pumilio)<br />

Carpelimus bilineatus......................................................................................205<br />

Carpelimus corticinus......................................................................................205<br />

Carpelimus gracilis..........................................................................................205<br />

Carpelimus pusillus.........................................................................................205<br />

Carpelimus subtilis..........................................................................................205<br />

Carpocapsa pomonella putaminanna (ver Cydia pomonella)<br />

Carpoglyphus lactis.........................................................................................173<br />

Carpophilus dimidiatus....................................................................................203<br />

Carpophilus freemani (ver Carpophilus nepos)<br />

Carpophilus fumatus........................................................................................203<br />

Carpophilus hemipterus...................................................................................203<br />

Carpophilus immaculatus (ver Carpophilus marginellus)<br />

Carpophilus marginellus..................................................................................203<br />

Carpophilus mutilatus......................................................................................203<br />

Carpophilus nepos...........................................................................................203<br />

Carpophilus quadrisignatus.............................................................................203<br />

Carpophilus succisus.......................................................................................203<br />

Cartodere nodifer.............................................................................................203<br />

Carulaspis juniperi...........................................................................................193<br />

Carulaspis minima...........................................................................................193<br />

Cathormiocerus curvipes.................................................................................200<br />

Cathormiocerus lepidopterus (ver Cathormiocerus curvipes)<br />

Catops coracinus coracinus.............................................................................203<br />

Catops velhocabrali.........................................................................................203<br />

Caulotrupis aeneopiceus (ver Pseudophloeophagus aenopiceus)<br />

Caulotrupis parvus...........................................................................................200<br />

Caulotrupodes aeneopiceus (ver Pseudophloeophagus aenopiceus)<br />

Cavariella aegopodii........................................................................................195<br />

Cavariella theobaldi.........................................................................................195<br />

Cedrorum azoricus azoricus............................................................................198<br />

Cedrorum azoricus caveirensis........................................................................198<br />

Cemonus lethifer (ver Pemphredon lethifer)<br />

Cemonus unicolor (ver Pemphredon rugifer)<br />

Cephei<strong>da</strong>e........................................................................................................174<br />

Cephennium distinctum (ver Apêndice 1)


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Cepheus cf. cepheiformis (ver Apêndice 1)<br />

Cephi<strong>da</strong>e..........................................................................................................219<br />

Cephus tabidus (ver Trachelus tabidus)<br />

Cerambyci<strong>da</strong>e..................................................................................................199<br />

Ceratitis capitata..............................................................................................217<br />

Ceratophylli<strong>da</strong>e................................................................................................218<br />

Ceratophyllus gallinae gallinae.......................................................................218<br />

Ceratophyllus hirundinis.................................................................................218<br />

Ceratophyllus sciurorum sciurorum................................................................218<br />

Ceratophysella denticulata...............................................................................185<br />

Ceratophysella engadinensis............................................................................185<br />

Ceratophysella gibbosa....................................................................................185<br />

Ceratopogoni<strong>da</strong>e..............................................................................................211<br />

Ceratoppia quadridentata.................................................................................175<br />

Ceratothrips ericae...........................................................................................190<br />

Ceratozetes petri (ver Ceratozetes simulator)<br />

Ceratozetes simulator.......................................................................................174<br />

Ceratozeti<strong>da</strong>e...................................................................................................174<br />

Cercopi<strong>da</strong>e.......................................................................................................190<br />

Cercyon absoletus (ver Cercyon lugubris)<br />

Cercyon atricapillus (ver Cercyon nigriceps)<br />

Cercyon centromaculatum (ver Cercyon nigriceps)<br />

Cercyon centromaculatus (ver Cercyon nigriceps)<br />

Cercyon depressus...........................................................................................202<br />

Cercyon haemorrhoi<strong>da</strong>lis.................................................................................202<br />

Cercyon haemorroi<strong>da</strong>lis (ver Cercyon haemorrhoi<strong>da</strong>lis)<br />

Cercyon inquinatus..........................................................................................202<br />

Cercyon inquinitum (ver Cercyon inquinatus)<br />

Cercyon littorale (ver Cercyon littoralis)<br />

Cercyon littoralis.............................................................................................202<br />

Cercyon lugubris..............................................................................................202<br />

Cercyon nigriceps............................................................................................202<br />

Cercyon quisquilius.........................................................................................202<br />

Cercyon terminatus..........................................................................................202<br />

Cermatia coleoptrata (ver Scutigera coleoptrata)<br />

Cermatia lineata (ver Scutigera coleoptrata)<br />

Cerobasis annulata...........................................................................................189<br />

Cerobasis guestfalica.......................................................................................189<br />

Cerobasis guestfalicus (ver Cerobasis guestfalica)<br />

Cerobasis harteni.............................................................................................189<br />

Cerobasis sp. (ver Apêndice 1)<br />

Cerodonta bistrigata (ver Cerodontha bistrigata)<br />

Cerodonta denticornis (ver Cerodontha denticornis)<br />

Cerodontha bistrigata.......................................................................................210<br />

Cerodontha denticornis....................................................................................210<br />

Cerodontha morosa..........................................................................................210<br />

Ceroplastes rusci..............................................................................................193<br />

Ceroplastes sinensis.........................................................................................193<br />

Ceroplati<strong>da</strong>e (ver Keroplati<strong>da</strong>e)<br />

Cerotelion lineatum (ver Cerotelion striatum)<br />

Cerotelion striatum..........................................................................................214<br />

Ceryloni<strong>da</strong>e......................................................................................................199<br />

Ceryloni<strong>da</strong>e (ver Bothrideri<strong>da</strong>e)<br />

Ceuthorhynchus nigroterminatus (ver Sirocalodes nigroterminatus)<br />

Ceuthorrynchus nigroterminatus (ver Sirocalodes nigroterminatus)<br />

Ceutorhynchus assimilis..................................................................................200<br />

Ceutorrhynchus geographicus (ver Mogulones geographicus)<br />

Chaetanaphothrips orchidii..............................................................................190<br />

Chaetocladius melaleucus...............................................................................211<br />

Chaetocnema hortensis....................................................................................199<br />

Chaetophiloscia guernei (ver Halophiloscia guernei)<br />

Chaetosiphon tetrarhodus (ver Pentatrichopus tetrarhodus)<br />

Chaitophorus leucomelas.................................................................................196<br />

Chalcoscirtus infimus......................................................................................179<br />

Chamaemyia geniculata...................................................................................211<br />

Chamaemyia obscuripes (ver Chamaemyia geniculata)<br />

Chamaemyia polystigma.................................................................................211<br />

Chamaemyii<strong>da</strong>e...............................................................................................211<br />

Chamaepsila longipennis (ver Psila longipennis)<br />

Chamobates schuetzi.......................................................................................174<br />

Chamobati<strong>da</strong>e..................................................................................................174<br />

Chavesia costulata (ver Haplophthalmus <strong>da</strong>nicus)<br />

Cheiracanthium erraticum...............................................................................178<br />

Cheiracanthium floresense...............................................................................178<br />

Cheiracanthium jorgeense...............................................................................178<br />

294<br />

Cheiracanthium mildei....................................................................................178<br />

Cheiracanthium sp. (ver Cheiracanthium erraticum)<br />

Cheletomorpha lepidopterorum.......................................................................176<br />

Chelicerata.......................................................................................................173<br />

Cherneti<strong>da</strong>e......................................................................................................173<br />

Chersodromia gratiosa (ver Chersodromia oraria)<br />

Chersodromia oraria........................................................................................214<br />

Cheyletia flabellifera (ver Eucheyletia flabellifera)<br />

Cheyleti<strong>da</strong>e......................................................................................................176<br />

Cheyletus eruditus...........................................................................................176<br />

Cheyletus malaccensis.....................................................................................176<br />

Cheyletus trouessarti (ver Trouessartia trouessarti)<br />

Chilocorus bipustulatus...................................................................................200<br />

Chilopo<strong>da</strong>........................................................................................................184<br />

Chionaspis citri................................................................................................193<br />

Chironomi<strong>da</strong>e..................................................................................................211<br />

Chironomus cingulatus....................................................................................211<br />

Chironomus cingulatus var.venustus (ver Chironomus venustus)<br />

Chironomus dorsalis........................................................................................211<br />

Chironomus grimmii (ver Paratanytarsus grimmii)<br />

Chironomus ornatus (ver Cricotopus ornatus)<br />

Chironomus riparius........................................................................................211<br />

Chironomus thummi (ver Chironomus riparius)<br />

Chironomus venustus......................................................................................211<br />

Chirothrips azoricus.........................................................................................190<br />

Chirothrips manicatus......................................................................................190<br />

Chloecharis debilicornis (ver Hypomedon debilicornis)<br />

Chlorichaeta albipennis...................................................................................213<br />

Chloridea armigera (ver Helicoverpa armigera)<br />

Chloridea obsoleta (ver Helicoverpa armigera)<br />

Chlorophonus pilosus (ver Chlorophorus pilosus)<br />

Chlorophorus pilosus.......................................................................................199<br />

Chloropi<strong>da</strong>e.....................................................................................................212<br />

Chlorops nitidissima (ver Oscinella nitidissima)<br />

Choerocampa celerio (ver Hippotion celerio)<br />

Cholevi<strong>da</strong>e (ver Leiodi<strong>da</strong>e)<br />

Choneiulus palmatus.......................................................................................184<br />

Chordeumati<strong>da</strong>................................................................................................184<br />

Choreuti<strong>da</strong>e......................................................................................................207<br />

Choreutinula libyca (ver Mesogastrura libyca)<br />

Choreutis bjerkandrella (ver Tebenna micalis)<br />

Choreutis micalis (ver Tebenna micalis)<br />

Chortoglyphi<strong>da</strong>e..............................................................................................173<br />

Chortoglyphus arcuatus...................................................................................173<br />

Chremylus elaphus..........................................................................................219<br />

Chromaphis juglandicola.................................................................................196<br />

Chromatomyia horticola..................................................................................210<br />

Chrysidi<strong>da</strong>e......................................................................................................219<br />

Chrysis ignita (ver Chrysis ignita ignita)<br />

Chrysis ignita bischoffi....................................................................................219<br />

Chrysis ignita ignita.........................................................................................219<br />

Chrysodeixis chalcites.....................................................................................208<br />

Chrysodeixis orichalcea (ver Thysanoplusia orichalcea)<br />

Chrysoesthia sexguttella..................................................................................208<br />

Chrysolina americana (ver Apêndice 1)<br />

Chrysolina bankii.............................................................................................199<br />

Chrysolina banksi (ver Chrysolina bankii)<br />

Chrysolina hyperici.........................................................................................199<br />

Chrysomela banksi (ver Chrysolina bankii)<br />

Chrysomeli<strong>da</strong>e.................................................................................................199<br />

Chrysomia albiceps (ver Chrysomya albiceps)<br />

Chrysomphalus dictyospermi..........................................................................193<br />

Chrysomphalus pinnulifer...............................................................................193<br />

Chrysomya albiceps.........................................................................................211<br />

Chrysopa carnea (ver Chrysoperla agilis; Chrysoperla lucasina)<br />

Chrysopa vulgaris (ver Chrysoperla agilis; Chrysoperla lucasina)<br />

Chrysoperla agilis............................................................................................197<br />

Chrysoperla carnea (ver Chrysoperla agilis; Chrysoperla lucasina)<br />

Chrysoperla lucasina.......................................................................................197<br />

Chrysopi<strong>da</strong>e.....................................................................................................197<br />

Chrysotoxum intermedium..............................................................................217<br />

Chrysotus azoricus (ver Chrysotus elongatus)<br />

Chrysotus azoricus var. subciliatus (ver Chrysotus elongatus)<br />

Chrysotus elongatus.........................................................................................212<br />

Chrysotus polychaetus ....................................................................................212


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Chrysotus polychaetus var. intermedius (ver Chrysotus polychaetus)<br />

Chrysotus polychaetus var. minor (ver Chrysotus polychaetus)<br />

Chrysotus vulcanicola.....................................................................................213<br />

Chrysotus xanthoprasinus................................................................................213<br />

Chthonii<strong>da</strong>e......................................................................................................173<br />

Chthonius ischnocheles...................................................................................173<br />

Chthonius machadoi........................................................................................173<br />

Chthonius rayi (ver Chthonius ischnocheles)<br />

Chthonius tetrachelatus...................................................................................173<br />

Chutapha interrupta (ver Phlogophora interrupta)<br />

Chutapha wollastoni interrupta (ver Phlogophora interrupta)<br />

Chydorus sphaericus........................................................................................180<br />

Chyromya flava................................................................................................212<br />

Chyromya oppi<strong>da</strong>na.........................................................................................212<br />

Chyromyia flaava (ver Chyromya flava)<br />

Chyromyia flava (ver Chyromya flava)<br />

Chyromyia oppi<strong>da</strong>na (ver Chyromya oppi<strong>da</strong>na)<br />

Chyromyi<strong>da</strong>e...................................................................................................212<br />

Cica<strong>da</strong> albifrons (ver Anoscopus albifrons)<br />

Cica<strong>da</strong> albostriella (ver Alebra albostriella)<br />

Cica<strong>da</strong> quercus (ver Typhlocyba quercus)<br />

Cica<strong>da</strong> sexnotata (ver Macrosteles sexnotatus)<br />

Cica<strong>da</strong> striola (ver Limotettix striola)<br />

Cicadelli<strong>da</strong>e.....................................................................................................190<br />

Cicadomorpha..................................................................................................190<br />

Cii<strong>da</strong>e...............................................................................................................199<br />

Cilea silphoides...............................................................................................205<br />

Cimex lectularius.............................................................................................191<br />

Cimi<strong>da</strong>e............................................................................................................191<br />

Cinara juniperi.................................................................................................196<br />

Cinara maritimae (ver Cinara pinimaritimae)<br />

Cinara pinimaritimae.......................................................................................196<br />

Cinara tujafilina...............................................................................................196<br />

Cisi<strong>da</strong>e (ver Cii<strong>da</strong>e)<br />

Cixii<strong>da</strong>e............................................................................................................191<br />

Cixius azofloresi..............................................................................................191<br />

Cixius azomariae.............................................................................................191<br />

Cixius azopicavus............................................................................................191<br />

Cixius azopifajo azofa.....................................................................................191<br />

Cixius azopifajo azojo.....................................................................................191<br />

Cixius azopifajo azopifajo...............................................................................191<br />

Cixius azoricus azoricus..................................................................................191<br />

Cixius azoricus azoropicoi..............................................................................191<br />

Cixius azoterceirae..........................................................................................191<br />

Cixius cavazoricus...........................................................................................191<br />

Cixius insularis................................................................................................191<br />

Cixius verticallis (ver Cixius azofloresi)<br />

Cixius verticallis (ver Cixius azomariae)<br />

Cixius verticallis (ver Cixius azopifajo azofa)<br />

Cixius verticallis (ver Cixius azopifajo azojo)<br />

Cixius verticallis (ver Cixius azopifajo)<br />

Cixius verticallis (ver Cixius azoricus azoropicoi)<br />

Cixius verticallis (ver Cixius azoricus)<br />

Cixius verticallis (ver Cixius azoterceirae)<br />

Cixius verticallis (ver Cixius insularis)<br />

Cladius brullei.................................................................................................220<br />

Cladius brullei tristis (ver Cladius brullei)<br />

Cladocera.........................................................................................................180<br />

Cladodisca rivularis (ver Heteralonia rivularis)<br />

Clanoptilus spinosus........................................................................................203<br />

Clavigesta sylvestrana.....................................................................................210<br />

Cleora fortunata azorica (ver Ascotis fortunata azorica)<br />

Cleri<strong>da</strong>e............................................................................................................199<br />

Clinocera azorica.............................................................................................213<br />

Clinocera bipunctata (ver Clinocera azorica)<br />

Clinocera <strong>da</strong>hli.................................................................................................213<br />

Clinocera sexmaculata.....................................................................................213<br />

Clinocera stagnalis...........................................................................................213<br />

Clinocera storai................................................................................................213<br />

Clitostethus arcuatus........................................................................................200<br />

Clitostethus flavopictus (ver Nephus flavopictus)<br />

Cloeon dipterum..............................................................................................187<br />

Clogmia albipunctata.......................................................................................216<br />

Clonopsis gallica.............................................................................................188<br />

Clonopsis gallica occidentalis (ver Clonopsis gallica)<br />

295<br />

Closterotomus norwegicus..............................................................................192<br />

Clubiona decora...............................................................................................178<br />

Clubiona genevensis........................................................................................178<br />

Clubiona terrestris...........................................................................................178<br />

Clubioni<strong>da</strong>e......................................................................................................178<br />

Clytus 4-punctatus (ver Chlorophorus pilosus)<br />

Coboldia fuscipes............................................................................................216<br />

Cocci<strong>da</strong>e..........................................................................................................193<br />

Coccidoxenoides perminutus...........................................................................219<br />

Coccinela menetresi (ver Coccinella undecimpunctata undecimpunctata)<br />

Coccinella 11 - punctata (ver Coccinella undecimpunctata undecimpunctata)<br />

Coccinella 7 - punctata (ver Coccinella septempunctata septempunctata)<br />

Coccinella confluens (ver Coccinella undecimpunctata undecimpunctata)<br />

Coccinella decempunctata (ver A<strong>da</strong>lia decempunctata)<br />

Coccinella menetriesi (ver Coccinella undecimpunctata undecimpunctata)<br />

Coccinella septempunctata (ver Coccinella septempunctata septempunctata)<br />

Coccinella septempunctata septempunctata....................................................200<br />

Coccinella undecimpunctata<br />

(ver Coccinella undecimpunctata undecimpunctata)<br />

Coccinella undecimpunctata undecimpunctata...............................................200<br />

Coccinella variabilis (ver A<strong>da</strong>lia decempunctata)<br />

Coccinelli<strong>da</strong>e...................................................................................................200<br />

Coccotrypes canariensis (ver Coccotrypes carpophagus)<br />

Coccotrypes carpophagus................................................................................200<br />

Coccus hesperidum..........................................................................................193<br />

Coccus perlatus (ver Parthenolecanium perlatum)<br />

Coccus viridis..................................................................................................193<br />

Coelambus confluens (ver Hygrotus confluens)<br />

Coelambus pallidulus (ver Hygrotus pallidulus)<br />

Coelopi<strong>da</strong>e.......................................................................................................212<br />

Coenagrioni<strong>da</strong>e................................................................................................187<br />

Coenia palustris...............................................................................................213<br />

Coenocalpe custodiata (ver Costaconvexa centrostrigaria)<br />

Coenocalpe obstipata (ver Orthonama obstipata)<br />

Coenosia freyi semicandi<strong>da</strong>.............................................................................214<br />

Coenosia humilis.............................................................................................214<br />

Coenosia testacea azorica................................................................................215<br />

Coenosia tricolor (ver Coenosia testacea azorica)<br />

Coleophora fayalensis (ver Coleophora versurella)<br />

Coleophora miguelensis (ver Blastobasis desertarum)<br />

Coleophora versurella......................................................................................207<br />

Coleophori<strong>da</strong>e..................................................................................................207<br />

Coleoptera........................................................................................................197<br />

Colias crocea (ver Colias croceus)<br />

Colias crocea crocea (ver Colias croceus)<br />

Colias croceus..................................................................................................209<br />

Colias edusa (ver Colias croceus)<br />

Collembola......................................................................................................185<br />

Colletes canescens...........................................................................................218<br />

Coloradoa rufomaculata..................................................................................195<br />

Colydii<strong>da</strong>e (ver Zopheri<strong>da</strong>e)<br />

Conicera atra (ver Conicera <strong>da</strong>uci)<br />

Conicera <strong>da</strong>uci.................................................................................................215<br />

Conicera sobria................................................................................................215<br />

Coniocleonus excoriatus..................................................................................200<br />

Conocephali<strong>da</strong>e...............................................................................................188<br />

Conocephalus chavesi......................................................................................188<br />

Conoderus posticus..........................................................................................202<br />

Conoppia microptera (ver Conoppia palmicincta)<br />

Conosanus palmicincta....................................................................................174<br />

Conosanus obsoletus.......................................................................................191<br />

Conosoma pubescens (ver Sepedophilus lusitanicus)<br />

Conosoma sericeum (ver Sepedophilus lusitanicus)<br />

Conosoma testaceum (ver Sepedophilus lusitanicus)<br />

Conosomus pubescens (ver Sepedophilus lusitanicus)<br />

Copepo<strong>da</strong>.........................................................................................................182<br />

Coproica ferruginata........................................................................................216<br />

Coproica hirtula...............................................................................................216<br />

Copromyza equina...........................................................................................216<br />

Coproporus pulchellus.....................................................................................205<br />

Corcyra cephalonica........................................................................................209<br />

Cor<strong>da</strong>lia obscura..............................................................................................205<br />

Cordicomus instabilis (ver Cordicomus instabilis instabilis)<br />

Cordicomus instabilis instabilis.......................................................................197<br />

Cordiluri<strong>da</strong>e (ver Scathophagi<strong>da</strong>e)


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Cordioniscus stebbingi ...................................................................................182<br />

Cordyluri<strong>da</strong>e (ver Scathophagi<strong>da</strong>e)<br />

Corinni<strong>da</strong>e.......................................................................................................178<br />

Corixa affinis....................................................................................................191<br />

Corixa affinis affinis (ver Corixa affinis)<br />

Corixi<strong>da</strong>e.........................................................................................................191<br />

Corticaria curta (ver Corticaria fulva)<br />

Corticaria elongata...........................................................................................203<br />

Corticaria fagi .................................................................................................203<br />

Corticaria fulva................................................................................................203<br />

Corticaria maculosa.........................................................................................203<br />

Corticaria serrata.............................................................................................203<br />

Corticarina fulvipes (ver Corticarina fulvipes fulvipes)<br />

Corticarina fulvipes fulvipes...........................................................................203<br />

Corylophi<strong>da</strong>e...................................................................................................200<br />

Corylophus sublaevipennis..............................................................................200<br />

Corymbia fontenayi (ver Stictoleptura fontenayi)<br />

Corymbia rubra................................................................................................199<br />

Corynoptera globiformis..................................................................................216<br />

Corynoptera perpusilla....................................................................................216<br />

Corytholophus sublevipennis (ver Corylophus sublaevipennis)<br />

Cosmopolites sordidus.....................................................................................201<br />

Cosmopterigi<strong>da</strong>e..............................................................................................207<br />

Cosmopterix parietariae (ver Cosmopterix pulchrimella)<br />

Cosmopterix pulchrimella...............................................................................207<br />

Costaconvexa centrostrigaria...........................................................................208<br />

Cosymbia maderensis azorensis (ver Cyclophora azorensis)<br />

Cosymbia pupillaria (ver Cyclophora azorensis)<br />

Cotesia glomerata............................................................................................219<br />

Cotesia plutellae..............................................................................................219<br />

Crabroni<strong>da</strong>e.....................................................................................................219<br />

Crambi<strong>da</strong>e........................................................................................................207<br />

Cremastus stigmaticus (ver Pristomerus vulnerator)<br />

Cremastus variipes niger (ver Temelucha nigerrima)<br />

Creophilus maxillosus (ver Creophilus maxillosus maxillosus)<br />

Creophilus maxillosus maxillosus...................................................................205<br />

Crepidodera ferruginea (ver Neocrepidodera ferruginea)<br />

Cricotopus atripes (ver Rheocricotopus atripes)<br />

Cricotopus ornatus...........................................................................................211<br />

Cricotopus sylvestris........................................................................................211<br />

Cricotopus vitripennis (ver Halocladius varians)<br />

Criocephalus syriacus (ver Arhopalus syriacus)<br />

Croci<strong>dos</strong>ema plebejana....................................................................................210<br />

Croesus helice (ver Colias croceus)<br />

Crossocerus elongatulus (ver Crossocerus elongatulus elongatulus)<br />

Crossocerus elongatulus elongatulus...............................................................219<br />

Crossopalpus aeneus........................................................................................214<br />

Crotchiella brachyptera....................................................................................199<br />

Crustacea.........................................................................................................180<br />

Cryotoblabes gnidiella.....................................................................................209<br />

Cryphalus aspericollis (ver Hypothenemus eruditus)<br />

Cryptamorpha desjardinsi (ver Cryptamorpha desjardinsii)<br />

Cryptamorpha desjardinsii...............................................................................204<br />

Cryptocephalus sulphureus..............................................................................199<br />

Cryptolestes azoricus.......................................................................................202<br />

Cryptolestes capensis.......................................................................................202<br />

Cryptolestes ferrugineus..................................................................................202<br />

Cryptolestes pusillus........................................................................................202<br />

Cryptolestes turcicus........................................................................................202<br />

Cryptomyzus sp. (ver Apêndice 1)<br />

Cryptonevra truncaticornis..............................................................................212<br />

Cryptophagi<strong>da</strong>e................................................................................................200<br />

Cryptophagus affinis........................................................................................200<br />

Cryptophagus cellaris......................................................................................200<br />

Cryptophagus dentatus.....................................................................................200<br />

Cryptophagus laticollis (ver Cryptophagus affinis)<br />

Cryptophagus pilosus......................................................................................200<br />

Cryptophagus punctipennis (ver Cryptophagus pilosus)<br />

Cryptophagus saginatus...................................................................................200<br />

Cryptophagus schmidti....................................................................................200<br />

Cryptophilus integer........................................................................................203<br />

Cryptopi<strong>da</strong>e.....................................................................................................184<br />

Cryptops hortensis...........................................................................................184<br />

Cryptopygus ponticus......................................................................................186<br />

Cryptopygus scapelliferus...............................................................................186<br />

296<br />

Cryptopygus thermophilus..............................................................................186<br />

Cryptotermes brevis.........................................................................................188<br />

Ctenarytaina eucalypti.....................................................................................194<br />

Ctenocephalides canis......................................................................................218<br />

Ctenocephalides felis felis...............................................................................218<br />

Ctenoglyphus plumiger....................................................................................173<br />

Ctenolepisma longicau<strong>da</strong>ta..............................................................................187<br />

Ctenoplusia limbirena......................................................................................208<br />

Cucuji<strong>da</strong>e (ver Laemophloei<strong>da</strong>e)<br />

Cucuji<strong>da</strong>e (ver Silvani<strong>da</strong>e)<br />

Culex pipiens...................................................................................................212<br />

Culici<strong>da</strong>e..........................................................................................................212<br />

Culicoides absoletus........................................................................................211<br />

Culicoides obscuripes (ver Culicoides absoletus)<br />

Culiseta atlantica.............................................................................................212<br />

Culiseta longiareolata......................................................................................212<br />

Curculioni<strong>da</strong>e..................................................................................................200<br />

Cyclocypris ovum............................................................................................182<br />

Cyclodinus humilis..........................................................................................197<br />

Cyclophora azorensis.......................................................................................208<br />

Cyclophora maderensis azorensis (ver Cyclophora azorensis)<br />

Cyclophora puppillaria (ver Cyclophora puppillaria granti)<br />

Cyclophora puppillaria granti..........................................................................208<br />

Cyclopi<strong>da</strong>e.......................................................................................................183<br />

Cyclopoi<strong>da</strong>.......................................................................................................183<br />

Cydia molesta..................................................................................................210<br />

Cydia penkleriana (ver Cydia splen<strong>da</strong>na)<br />

Cydia pomonella..............................................................................................210<br />

Cydia splen<strong>da</strong>na...............................................................................................210<br />

Cydni<strong>da</strong>e..........................................................................................................191<br />

Cylindroiulus britannicus................................................................................184<br />

Cylindroiulus <strong>da</strong>hli..........................................................................................184<br />

Cylindroiulus latestriatus.................................................................................184<br />

Cylindroiulus madeirae...................................................................................184<br />

Cylindroiulus pollinaris (ver Cylindroiulus britannicus)<br />

Cylindroiulus propinquus................................................................................184<br />

Cylindroiulus teutonicus (ver Apêndice 1)<br />

Cynthia cardui (ver Vanessa cardui)<br />

Cynthia cardui cardui (ver Vanessa cardui)<br />

Cynthia virginiensis (ver Vanessa virginiensis)<br />

Cypha pulicaria................................................................................................205<br />

Cyphoderi<strong>da</strong>e...................................................................................................185<br />

Cyphoderus albinus.........................................................................................185<br />

Cyphopterum adcendens..................................................................................191<br />

Cyphopterum azoricum (ver Cyphopterum adcendens)<br />

Cyphopterum curvipenne (ver Cyphopterum adcendens)<br />

Cypridi<strong>da</strong>e.......................................................................................................182<br />

Cypridopsis lusatica.........................................................................................182<br />

Cypridopsis vidua............................................................................................182<br />

Cypris bispinosa..............................................................................................182<br />

Cypseli<strong>da</strong>e (ver Sphaeroceri<strong>da</strong>e )<br />

Cyrtaspis scutata..............................................................................................188<br />

Cyrtaspis variopicta (ver Cyrtaspis scutata)<br />

Cyrtogaster cf. vulgaris (ver Cyrtogaster degener)<br />

Cyrtogaster degener.........................................................................................220<br />

D<br />

Dactylopii<strong>da</strong>e (ver Eriococci<strong>da</strong>e )<br />

Dactylosternum abdominale............................................................................202<br />

Dactylosternum insulare (ver Dactylosternum abdominale)<br />

Dactynotus sonchi (ver Uroleucon sonchi )<br />

Damaei<strong>da</strong>e.......................................................................................................174<br />

Damaeus clavipes (ver Para<strong>da</strong>maeus clavipes)<br />

Damaeus onustus.............................................................................................174<br />

Damaeus pomboi.............................................................................................174<br />

Danai<strong>da</strong> plexippus (ver Danaus plexippus)<br />

Danais archippus (ver Danaus plexippus)<br />

Danais plexippe (ver Danaus plexippus)<br />

Danais plexippus (ver Danaus plexippus)<br />

Danaus plexippus.............................................................................................209<br />

Daphnii<strong>da</strong>e.......................................................................................................180<br />

Dapsilarthra rufiventris (ver Grammospila rufiventris)<br />

Dasyhelea dufouri............................................................................................211


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Dasyhelea flavoscutellata.................................................................................211<br />

Dasyphora cyanella (ver Eu<strong>da</strong>syphora cyanella)<br />

Dasypsyllus gallinulae gallinulae....................................................................218<br />

Dasytes nobilis (ver Psilothrix viridicoerulea)<br />

Dasyti<strong>da</strong>e.........................................................................................................201<br />

Decapo<strong>da</strong>.........................................................................................................181<br />

Decticus albifrons............................................................................................188<br />

Delia platura....................................................................................................211<br />

Delia radicum..................................................................................................211<br />

Delphaci<strong>da</strong>e.....................................................................................................191<br />

Delphacodes albicolis (ver Toya propinqua)<br />

Delphacodes fairmairei (ver Muellerianella fairmairei)<br />

Delphacodes pelluci<strong>da</strong> (ver Javesella azorica)<br />

Delphacodes propinqua (ver Toya propinqua)<br />

Dendrocheyla wellsi (ver Hemicheyletia wellsi)<br />

Dendryphantes nidicolens (ver Macaroeris cata)<br />

Dentryphantes catus (ver Macaroeris cata)<br />

Dentryphantes diligens (ver Macaroeris diligens)<br />

Dermacentor marginatus..................................................................................177<br />

Dermaptera......................................................................................................188<br />

Dermestes frischi.............................................................................................201<br />

Dermestes maculatus.......................................................................................201<br />

Dermestes murinus..........................................................................................201<br />

Dermestes undulatus........................................................................................201<br />

Dermestes vulpinus (ver Dermestes maculatus)<br />

Dermesti<strong>da</strong>e.....................................................................................................201<br />

Desmometopa m-nigrum.................................................................................214<br />

Desmometopa nigrum (ver Desmometopa m-nigrum)<br />

Desoria trispinata.............................................................................................186<br />

Diacretus rapae (ver Diaeretiella rapae)<br />

Diadegma chrysostictum.................................................................................220<br />

Diadegma semiclausum...................................................................................220<br />

Diadegma sordipes..........................................................................................220<br />

Diadromus collaris...........................................................................................220<br />

Diaeretiella rapae.............................................................................................219<br />

Dialeurodes.....................................................................................................193<br />

Diamesa alata...................................................................................................211<br />

Diaphanosoma brachyurum.............................................................................180<br />

Diaptomi<strong>da</strong>e....................................................................................................182<br />

Diasemia ramburialis (ver Diasemiopsis ramburialis)<br />

Diasemiopsis ramburialis................................................................................207<br />

Diaspidi<strong>da</strong>e.....................................................................................................193<br />

Diaspidiotus laurinus.......................................................................................193<br />

Diaspidiotus perniciosus..................................................................................193<br />

Diaspidiotus uvae.............................................................................................193<br />

Diaspis boisduvalii..........................................................................................193<br />

Diaspis bromeliae............................................................................................193<br />

Diaspis echinocacti..........................................................................................193<br />

Dicestra trifolii (ver Hadula trifolii)<br />

Dichromacalles drome<strong>da</strong>rius...........................................................................200<br />

Diclasiopa omonvillea (ver Psilopa pulicaria)<br />

Dicraneura viridella (ver Balclutha pellucens)<br />

Dicranocephalus agilis.....................................................................................193<br />

Dicranomyia azorica........................................................................................214<br />

Dicranomyia hamata........................................................................................214<br />

Dicranomyia inusta (ver Dicranomyia michaeli)<br />

Dicranomyia luteipennis (ver Dicranomyia michaeli)<br />

Dicranomyia michaeli.....................................................................................214<br />

Dicranomyia michaeli (ver Dicranomyia michaeli)<br />

Dicranomyia vicina.........................................................................................214<br />

Dicrocheles phalaenodectes.............................................................................177<br />

Dicrocheles sce<strong>da</strong>stes (ver Dicrocheles phalaenodectes)<br />

Dictyna acoreensis...........................................................................................178<br />

Dictyna flavescens (ver Nigma puella)<br />

Dictyna sp. (ver Dictyna acoreensis)<br />

Dictyni<strong>da</strong>e........................................................................................................178<br />

Dicyphus cerastii.............................................................................................192<br />

Dicyrtoma fusca...............................................................................................186<br />

Dicyrtoma minuta (ver Dicyrtomina minuta)<br />

Dicyrtoma ornata (ver Dicyrtomina ornata)<br />

Dicyrtoma saundersi (ver Dicyrtomina saundersi)<br />

Dicyrtomi<strong>da</strong>.....................................................................................................186<br />

Dicyrtomi<strong>da</strong>e (ver Dicyrtomi<strong>da</strong>)<br />

Dicyrtomina fusca (ver Dicyrtoma fusca)<br />

Dicyrtomina minuta.........................................................................................186<br />

297<br />

Dicyrtomina ornata..........................................................................................186<br />

Dicyrtomina saundersi.....................................................................................186<br />

Dienerella ruficollis.........................................................................................203<br />

Diglyphus isaea...............................................................................................219<br />

Dilta saxicola...................................................................................................187<br />

Dilta sp. (ver Dilta saxicola)<br />

Dinotrema azoricum........................................................................................219<br />

Dioxyna sororcula...........................................................................................217<br />

Diplazon laetatorius.........................................................................................220<br />

Diplazon morio (ver Syrphoctonus morio)<br />

Diplocentria acoreensis (ver Acorigone acoreensis)<br />

Diplonevra cornuta (ver Dohrniphora cornuta)<br />

Diplonevra funebris.........................................................................................215<br />

Diplopo<strong>da</strong>........................................................................................................183<br />

Diplostraca.......................................................................................................180<br />

Diplura.............................................................................................................187<br />

Dipoena testaceomarginata oceanica (ver Lasaeola oceanica)<br />

Diptera.............................................................................................................210<br />

Discobola annulata (ver Discobola freyana)<br />

Discobola freyana............................................................................................214<br />

Discocerina obscurella.....................................................................................213<br />

Disparrhopalites patrizii..................................................................................187<br />

Dixa laeta (ver Dixella laeta)<br />

Dixella fuscifrons (ver Dixella laeta)<br />

Dixella laeta.....................................................................................................212<br />

Dixella lateralis (ver Dixella laeta)<br />

Dixella mediterranea (ver Dixella laeta)<br />

Dixi<strong>da</strong>e............................................................................................................212<br />

Dizygomyza morosa (ver Cerodontha morosa)<br />

Doderonymus lusitanicus (ver Prosteca aspera)<br />

Dohrniphora cornuta........................................................................................215<br />

Dolichopodi<strong>da</strong>e................................................................................................212<br />

Dolichopus anacrostichus................................................................................213<br />

Dolichopus marshalli.......................................................................................213<br />

Dolichopus signifer..........................................................................................213<br />

Dolichopus simillimus.....................................................................................213<br />

Dolichosomus nobilis (ver Psilothrix viridicoerulea)<br />

Dometorina plantivaga (ver Dometorina plantivaga plantivaga)<br />

Dometorina plantivaga plantivaga...................................................................175<br />

Donus multifidus.............................................................................................200<br />

Dorycranosus acutus (ver Liacarus acutus)<br />

Dorycranosus alatus (ver Liacarus splendens)<br />

Dorycranosus angustatus (ver Liacarus angustatus)<br />

Dorycranosus punctulatus (ver Liacarus angustatus)<br />

Drapetes biguttatus (ver Drapetes cinctus)<br />

Drapetes cinctus...............................................................................................202<br />

Drapetis aenescens (ver Crossopalpus aeneus)<br />

Drapetis assimilis.............................................................................................214<br />

Drapetis disparilis............................................................................................214<br />

Drassodes lapi<strong>dos</strong>us.........................................................................................178<br />

Drepanosiphi<strong>da</strong>e..............................................................................................196<br />

Drepanosiphum oregonensis............................................................................196<br />

Drepanosiphum platanoidis.............................................................................196<br />

Dromius meridionalis......................................................................................198<br />

Dromopo<strong>da</strong>......................................................................................................173<br />

Drosophila ampelophila (ver Drosophila melanogaster)<br />

Drosophila busckii...........................................................................................213<br />

Drosophila fasciata (ver Drosophila melanogaster)<br />

Drosophila fenestrarum (ver Lordiphosa fenestrarum)<br />

Drosophila forcipata (ver Lordiphosa an<strong>da</strong>lusiaca)<br />

Drosophila funebris.........................................................................................213<br />

Drosophila graminum (ver Scaptomyza graminum)<br />

Drosophila hydei..............................................................................................213<br />

Drosophila immigrans.....................................................................................213<br />

Drosophila littoralis.........................................................................................213<br />

Drosophila melanogaster.................................................................................213<br />

Drosophila nigriventris (ver Drosophila melanogaster)<br />

Drosophila nitidiventris (ver Lordiphosa fenestrarum)<br />

Drosophila obscura (ver Drosophila subobscura)<br />

Drosophila oenopota (ver Drosophila melanogaster)<br />

Drosophila phalerata........................................................................................213<br />

Drosophila pilosula (ver Drosophila melanogaster)<br />

Drosophila repleta...........................................................................................213<br />

Drosophila rubrostriata (ver Drosophila busckii)<br />

Drosophila rufipes (ver Scaptomyza graminum)


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Drosophila simulans........................................................................................213<br />

Drosophila subobscura....................................................................................213<br />

Drosophila variegata (ver Amiota variegata)<br />

Drosophili<strong>da</strong>e..................................................................................................213<br />

Dryophthori<strong>da</strong>e................................................................................................201<br />

Dryopi<strong>da</strong>e........................................................................................................201<br />

Dryops algiricus...............................................................................................201<br />

Dryops gracilis (ver Dryops luridus)<br />

Dryops luridus.................................................................................................201<br />

Dubininellus macropilis...................................................................................177<br />

Dysaphis apiifolia............................................................................................195<br />

Dysaphis aucupariae........................................................................................195<br />

Dysaphis crataegi crataegi...............................................................................195<br />

Dysaphis crithmi..............................................................................................195<br />

Dysaphis foeniculus.........................................................................................195<br />

Dysaphis maritima...........................................................................................195<br />

Dysaphis plantaginea.......................................................................................195<br />

Dysaphis pyri...................................................................................................195<br />

Dysaphis radicola............................................................................................195<br />

Dysaphis tulipae..............................................................................................195<br />

Dysdera crocata...............................................................................................178<br />

Dysderi<strong>da</strong>e.......................................................................................................178<br />

Dysmicoccus brevipes.....................................................................................194<br />

Dytisci<strong>da</strong>e........................................................................................................201<br />

E<br />

Echinomyia fera (ver Tachina fera)<br />

Ectemnius lapi<strong>da</strong>rius.......................................................................................219<br />

Ectomocoris chiragra.......................................................................................192<br />

Ectopsoci<strong>da</strong>e....................................................................................................189<br />

Ectopsocus briggsi...........................................................................................189<br />

Ectopsocus josephi (ver Ectopsocus pumilis)<br />

Ectopsocus pumilis..........................................................................................189<br />

Ectopsocus richardsi........................................................................................189<br />

Ectopsocus strauchi.........................................................................................189<br />

Eidmannella palli<strong>da</strong>.........................................................................................179<br />

Elachiptera bimaculata....................................................................................212<br />

Elachiptera megaspis.......................................................................................212<br />

Elachiptera pubescens (ver Melanochaeta pubescens )<br />

Elachisoma aterrima (ver Elachisoma aterrimum)<br />

Elachisoma aterrimum.....................................................................................216<br />

Elachisoma nigerrima (ver Elachisoma aterrimum)<br />

Elaphropus parvulus (ver Tachyura parvula)<br />

Elastrus dolosus (ver Alestrus dolosus)<br />

Elateri<strong>da</strong>e.........................................................................................................202<br />

Elenchi<strong>da</strong>e.......................................................................................................207<br />

Elenchus tenuicornis........................................................................................207<br />

Elipsoci<strong>da</strong>e......................................................................................................189<br />

Elipsocus azoricus...........................................................................................189<br />

Elipsocus brincki.............................................................................................189<br />

Eluma purpurascens.........................................................................................181<br />

Emblethis denticollis.......................................................................................192<br />

Emblethis griseus.............................................................................................192<br />

Emblethis pallens (ver Emblethis denticollis)<br />

Emblyna acoreensis (ver Dictyna acoreensis)<br />

Emmelina mono<strong>da</strong>ctyla...................................................................................209<br />

Empicoris brevispinus.....................................................................................192<br />

Empicoris culiciformis (ver Empicoris brevispinus)<br />

Empicoris rubromaculatus...............................................................................192<br />

Empicoris viticollis (ver Empicoris rubromaculatus)<br />

Empidi<strong>da</strong>e........................................................................................................213<br />

Empis aestiva...................................................................................................213<br />

Empis vitripennis.............................................................................................213<br />

Emplenota albopila (ver Aleochara albopila)<br />

Encarsia citrina................................................................................................218<br />

Encarsia estrellae.............................................................................................218<br />

Encarsia formosa.............................................................................................218<br />

Encarsia noahi.................................................................................................218<br />

Encarsia pergandiella.......................................................................................218<br />

Encarsia tricolor...............................................................................................218<br />

Encyrti<strong>da</strong>e........................................................................................................219<br />

Encyrtus aurantii..............................................................................................219<br />

Endomychi<strong>da</strong>e.................................................................................................202<br />

298<br />

Endothenia gentianaeana (ver Endothenia oblongana)<br />

Endothenia oblongana.....................................................................................210<br />

Enicmus minutus (ver Latridius minutus)<br />

Enicospilus atrodecoratus................................................................................220<br />

Enochrus bicolor..............................................................................................202<br />

Enoplognatha mandibularis.............................................................................180<br />

Ensina azorica..................................................................................................217<br />

Entelecara schmitzi..........................................................................................179<br />

Entomobrya albocincta....................................................................................185<br />

Entomobrya atrocincta.....................................................................................185<br />

Entomobrya marginata....................................................................................185<br />

Entomobrya multifasciata................................................................................185<br />

Entomobrya pazaristei.....................................................................................185<br />

Entomobryi<strong>da</strong>e................................................................................................185<br />

Entomobryi<strong>da</strong>e (ver Tomoceri<strong>da</strong>e)<br />

Entomobryomorpha.........................................................................................185<br />

Eotachys micros (ver Paratachys micros)<br />

Epactophanes richardi.....................................................................................183<br />

Eperigone banksi (ver Eperigone fradeorum)<br />

Eperigone bryantae..........................................................................................179<br />

Eperigone fradeorum.......................................................................................179<br />

Eperigone trilobata..........................................................................................179<br />

Epermenia aequidentella.................................................................................208<br />

Epermenii<strong>da</strong>e...................................................................................................208<br />

Ephemeroptera.................................................................................................187<br />

Ephestia aquella (ver Ephestia elutella)<br />

Ephestia elutella...............................................................................................209<br />

Ephestia kuehniella..........................................................................................209<br />

Ephistemus globulus........................................................................................200<br />

Ephydra cinerea (ver Notiphila cinerea)<br />

Ephydra macellaria..........................................................................................213<br />

Ephydra riparia................................................................................................213<br />

Ephydri<strong>da</strong>e.......................................................................................................213<br />

Epidiaspis leperii.............................................................................................193<br />

Epiphyas postvittana........................................................................................210<br />

Epipsoci<strong>da</strong>e......................................................................................................189<br />

Epipsocus lucifugus (ver Bertkauia lucifuga)<br />

Epistemus gyrinoides (ver Ephistemus globulus)<br />

Episyrphus balteatus........................................................................................217<br />

Epithrix cucumeris (ver Epitrix cucumeris)<br />

Epithrix hirtipennis (ver Epitrix hirtipennis)<br />

Epitrix azorica (ver Epitrix cucumeris)<br />

Epitrix cucumeris.............................................................................................199<br />

Epitrix hirtipennis............................................................................................199<br />

Epitrix pubescens.............................................................................................199<br />

Epuraea aestiva................................................................................................203<br />

Epuraea biguttata.............................................................................................203<br />

Epuraea depressa (ver Epuraea aestiva)<br />

Epuraea longula...............................................................................................203<br />

Epuraea unicolor (ver Epuraea biguttata)<br />

Eretes sticticus.................................................................................................202<br />

Eretmopteri<strong>da</strong>e (ver Chironomi<strong>da</strong>e)<br />

Erigone atra.....................................................................................................179<br />

Erigone autumnalis..........................................................................................179<br />

Erigone dentipalpis..........................................................................................179<br />

Erigone promiscua...........................................................................................179<br />

Erigone vagans (ver Prinerigone vagans)<br />

Erigone vagans spinosa (ver Prinerigone vagans)<br />

Eriococci<strong>da</strong>e....................................................................................................194<br />

Eriococcus araucariae (ver Acanthococcus araucariae araucariae)<br />

Eriophyi<strong>da</strong>e......................................................................................................176<br />

Eriopis connexa...............................................................................................200<br />

Erioptera pilipes (ver Trimicra pilipes pilipes)<br />

Eriosoma lanigerum.........................................................................................196<br />

Eriosoma lanuginosum....................................................................................196<br />

Eristalinus aeneus............................................................................................217<br />

Eristalis arbustorum.........................................................................................217<br />

Eristalis tenax..................................................................................................217<br />

Eristalis tenax var. hortorum (ver Eristalis tenax)<br />

Ernobius mollis (ver Ernobius mollis mollis)<br />

Ernobius mollis mollis.....................................................................................197<br />

Ero aphana.......................................................................................................179<br />

Ero flammeola.................................................................................................179<br />

Ero furcata.......................................................................................................179<br />

Erotyli<strong>da</strong>e (ver Langurii<strong>da</strong>e)


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Erythraei<strong>da</strong>e.....................................................................................................176<br />

Euaresta bullans...............................................................................................217<br />

Eublemma ostrina............................................................................................208<br />

Euborellia annulipes........................................................................................188<br />

Eucallipterus tiliae...........................................................................................196<br />

Eucarazzia elegans...........................................................................................195<br />

Eucheyletia flabellifera....................................................................................176<br />

Euchromius ocellea.........................................................................................207<br />

Euconnus azoricus...........................................................................................204<br />

Euconnus duboisi (ver Euconnus duboisi eksilis)<br />

Euconnus duboisi eksilis.................................................................................204<br />

Euconnus unicus lindbergi...............................................................................204<br />

Eucyclops agiloides azorensis.........................................................................183<br />

Eucyclops serrulatus serrulatus.......................................................................183<br />

Eucypris virens................................................................................................182<br />

Eu<strong>da</strong>rcia atlantica............................................................................................210<br />

Eu<strong>da</strong>syphora cyanella......................................................................................215<br />

Euderomphale gomer.......................................................................................219<br />

Eudonia angustea (ver Eudonia interlinealis)<br />

Eudonia interlinealis........................................................................................208<br />

Eudonia luteusalis............................................................................................208<br />

Eudonia melanographa....................................................................................208<br />

Eudonia mercurella (ver Scoparia aequipennalis)<br />

Eukiefferiella atlantica (ver Paramerina cingulata)<br />

Eukiefferiella atlantica (ver Thalassosmittia atlantica)<br />

Eukiefferiella gracei.........................................................................................211<br />

Eukiefferiella potthasti (ver Eukiefferiella gracei)<br />

Eulachnus rileyi...............................................................................................196<br />

Eulophi<strong>da</strong>e.......................................................................................................219<br />

Eumerus amoenus............................................................................................217<br />

Eumerus strigatus............................................................................................217<br />

Eumichtis whitei (ver Phlogophora cabrali)<br />

Eumodicogryllus bordigalensis.......................................................................188<br />

Euophrys sp (ver Pseudeuophrys vafra)<br />

Eupelops acromios (ver Eupelops acromios acromios)<br />

Eupelops acromios acromios...........................................................................176<br />

Eupelops occultus............................................................................................176<br />

Eupeodes corollae............................................................................................217<br />

Euphthiracari<strong>da</strong>e..............................................................................................174<br />

Euphthiracarus cribrarius.................................................................................174<br />

Euphthiracarus excultus...................................................................................174<br />

Euphyia centrostrigaria (ver Costaconvexa centrostrigaria)<br />

Eupithecia ogilviata.........................................................................................208<br />

Euplectus afer (ver Euplectus infirmus)<br />

Euplectus infirmus...........................................................................................205<br />

Euplexia lucipara.............................................................................................208<br />

Eupteryx azorica..............................................................................................191<br />

Eupteryx filicum..............................................................................................191<br />

Eupteryx laureti (ver Eupteryx filicum)<br />

Euribii<strong>da</strong>e (ver Tephriti<strong>da</strong>e)<br />

Europhrys vafra (ver Pseudeuophrys vafra)<br />

Eurycerci<strong>da</strong>e....................................................................................................180<br />

Eurydema oleracea..........................................................................................192<br />

Eurygaster hottentotta......................................................................................193<br />

Euryomma obscurigastris (ver Euryomma peregrinum)<br />

Euryomma peregrinum....................................................................................214<br />

Eurytemora affinis...........................................................................................182<br />

Eurythrips tristis..............................................................................................190<br />

Euscelidius variegatus.....................................................................................191<br />

Euscelis obsoletus (ver Conosanus obsoletus)<br />

Euscelis stactogalus (ver Opsius stactogalus)<br />

Euseius stipulatus (ver Amblyseius stipulatus)<br />

Eusimulium azorense (ver Simulium azorense)<br />

Euthyrrhaphi<strong>da</strong>e (ver Polyphagi<strong>da</strong>e)<br />

Eutrichocampa hispanica.................................................................................187<br />

Eutropha fulvifrons..........................................................................................212<br />

Euxesta freyi....................................................................................................218<br />

Euxesta nitidiventris (ver Euxesta freyi)<br />

Euxestus parki..................................................................................................199<br />

Euzetes globulus..............................................................................................175<br />

Exechia atlantis................................................................................................215<br />

Exechia brinckiana..........................................................................................215<br />

Eysarcoris inconspicuus (ver Eysarcoris ventralis)<br />

Eysarcoris ventralis..........................................................................................192<br />

299<br />

F<br />

Falagria concinna.............................................................................................205<br />

Falagria obscura (ver Cor<strong>da</strong>lia obscura)<br />

Falbouria acorensis..........................................................................................213<br />

Fannia canicularis............................................................................................214<br />

Fannia incisurata..............................................................................................214<br />

Fannia leucosticta............................................................................................214<br />

Fannia scalaris.................................................................................................214<br />

Fannia sociella.................................................................................................214<br />

Fannii<strong>da</strong>e.........................................................................................................214<br />

Fasciosminthurus quinquefasciatus.................................................................186<br />

Fenusa pumila..................................................................................................220<br />

Filistata insidiatrix...........................................................................................178<br />

Filistata palli<strong>da</strong> (ver Pritha nana)<br />

Filistati<strong>da</strong>e........................................................................................................178<br />

Fiorinia fioriniae..............................................................................................193<br />

Flati<strong>da</strong>e............................................................................................................191<br />

Folsomia candi<strong>da</strong>.............................................................................................186<br />

Folsomia fimetaria...........................................................................................186<br />

Folsomia norvegica..........................................................................................186<br />

Folsomides parvulus........................................................................................186<br />

Forcipomyia indecora (ver Forcipomyia psilonota)<br />

Forcipomyia psilonota.....................................................................................211<br />

Forficula auricularia.........................................................................................188<br />

Forficula maritima (ver Anisolabis maritima)<br />

Forficula minor (ver Labia minor)<br />

Forficula riparia (ver Labidura riparia)<br />

Forficuli<strong>da</strong>e......................................................................................................188<br />

Formici<strong>da</strong>e.......................................................................................................219<br />

Frankliniella occidentalis.................................................................................190<br />

Frankliniella tenuicornis..................................................................................190<br />

Friesea mirabilis..............................................................................................185<br />

Fucellia intermedia (ver Fucellia tergina)<br />

Fucellia tergina................................................................................................211<br />

Fulgoromorpha................................................................................................191<br />

Fungitarsonemus peregrinus............................................................................176<br />

Fungivora spectabilis (ver Mycetophila atlantica)<br />

Furcha<strong>da</strong>spis zamiae........................................................................................194<br />

G<br />

Gabrius nigritulus............................................................................................205<br />

Gabronthus thermarum....................................................................................205<br />

Galgula partita.................................................................................................208<br />

Galleria mellonella..........................................................................................209<br />

Galumna azoreana...........................................................................................174<br />

Galumna elimata (ver Galumna elimata elimata)<br />

Galumna elimata elimata.................................................................................174<br />

Galumna elimatus (ver Galumna elimata elimata)<br />

Galumna gibbula..............................................................................................174<br />

Galumna obvia (ver Galumna elimata elimata)<br />

Galumna obvium (ver Galumna elimata elimata)<br />

Galumna obvius (ver Galumna elimata elimata)<br />

Galumna rasilis................................................................................................174<br />

Galumna tarsipennata......................................................................................174<br />

Galumna tarsipennatum (ver Galumna tarsipennata)<br />

Galumni<strong>da</strong>e......................................................................................................174<br />

Gammari<strong>da</strong>e.....................................................................................................181<br />

Gammarus guernei (ver Sarothrogammarus guernei)<br />

Gastrodes grossipes grossipes.........................................................................192<br />

Gelechii<strong>da</strong>e......................................................................................................208<br />

Geoica eragrostidis (ver Geoica utricularia )<br />

Geoica utricularia............................................................................................197<br />

Geolaelaps aculeifer.........................................................................................177<br />

Geometri<strong>da</strong>e.....................................................................................................208<br />

Geomyza tripuntacta........................................................................................215<br />

Geophili<strong>da</strong>e......................................................................................................184<br />

Geophilomorpha..............................................................................................184<br />

Geophilus carpophagus...................................................................................184<br />

Geophilus ferrugineus (ver Pachymerium ferrugineum)<br />

Geophilus hirsutus (ver Gnathoribautia bonensis)<br />

Geophilus truncorum.......................................................................................184<br />

Geostiba melanocephala..................................................................................205


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Geotomus punctulatus.....................................................................................191<br />

Geranomyia atlantica atlantica........................................................................214<br />

Geranomyia unicolor.......................................................................................214<br />

Gerri<strong>da</strong>e...........................................................................................................192<br />

Gibbaranea occidentalis...................................................................................178<br />

Gietella faialensis............................................................................................202<br />

Gietelli<strong>da</strong>e........................................................................................................202<br />

Girinus atlanticus guernei (ver Hydroporus guernei)<br />

Glaphyroptera fasciata (ver Leia arsona)<br />

Glycyphagi<strong>da</strong>e.................................................................................................173<br />

Glycyphagus destructor (ver Lepidoglyphus destructor)<br />

Glycyphagus domesticus.................................................................................173<br />

Glycyphagus ornatus.......................................................................................173<br />

Glycyphagus privatus......................................................................................173<br />

Glyphipterigi<strong>da</strong>e..............................................................................................208<br />

Glyphipterix diaphora......................................................................................208<br />

Glyphipterix longistriatella (ver Glyphipterix diaphora )<br />

Glyphodes unionalis (ver Palpita vitrealis)<br />

Glyptotendipes barbipes..................................................................................212<br />

Glyptotendipes pallens....................................................................................212<br />

Gnaphosi<strong>da</strong>e....................................................................................................178<br />

Gnathocerus cornutus......................................................................................206<br />

Gnathoribautia bonensis..................................................................................184<br />

Gohieria fusca..................................................................................................173<br />

Gonia bimaculata.............................................................................................217<br />

Gonocephalum fuscum (ver Gonocephalum rusticum)<br />

Gonocephalum rusticum..................................................................................206<br />

Gonocephalum rusticus (ver Gonocephalum rusticum)<br />

Gracilaria bistrigella (ver Micrurapteryx bistrigella)<br />

Gracilia minuta................................................................................................199<br />

Gracilia pygmaea (ver Gracilia minuta)<br />

Gracillarii<strong>da</strong>e...................................................................................................208<br />

Grammospila rufiventris..................................................................................219<br />

Graphania granti..............................................................................................208<br />

Graphognathus peregrinus (ver Naupactus leucoloma)<br />

Graptoleberis testudinaria................................................................................180<br />

Grylli<strong>da</strong>e..........................................................................................................188<br />

Gryllus bimaculatus.........................................................................................188<br />

Gryllus burdigalensis (ver Eumodicogryllus bordigalensis)<br />

Gryllus campestris (ver Gryllus bimaculatus)<br />

Gryon misellum...............................................................................................220<br />

Gustavia oceanica............................................................................................175<br />

Gustavii<strong>da</strong>e......................................................................................................175<br />

Gymnetron pascuorum (ver Mecinus pascuorum)<br />

Gymnoscelis pumilata (ver Gymnoscelis rufifasciata)<br />

Gymnoscelis rufifasciata..................................................................................208<br />

Gyranusoidea advena.......................................................................................219<br />

Gyrini<strong>da</strong>e..........................................................................................................202<br />

Gyrinus atlanticus (ver Gyrinus distinctus)<br />

Gyrinus dejeani (ver Gyrinus distinctus)<br />

Gyrinus distinctus............................................................................................202<br />

Gyrohypnus fracticornis..................................................................................205<br />

Gyrohypnus punctulatus (ver Gyrohypnus fracticornis)<br />

Gyrophaena bihamata......................................................................................205<br />

H<br />

Habrocerus capillaricornis...............................................................................205<br />

Hadena azorica................................................................................................208<br />

Hadena bicruris (ver Hadena azorica)<br />

Hadena storai (ver Mesapamea storai)<br />

Hadula trifolii..................................................................................................208<br />

Haemaphysalis punctata..................................................................................177<br />

Haematobia irritans.........................................................................................215<br />

Haemolaelaps casalis (ver Androlaelaps casalis)<br />

Halacritus punctum..........................................................................................202<br />

Halictus malachurus (ver Lasioglossum malachurum)<br />

Halictus morio (ver Lasioglossum morio)<br />

Halictus villosulus (ver Lasioglossum villosulum)<br />

Halisotoma maritima.......................................................................................186<br />

Halobates micans.............................................................................................192<br />

Halobrecta flavipes..........................................................................................205<br />

Halocladius varians..........................................................................................212<br />

Haloentomobrya dollfusi.................................................................................185<br />

300<br />

Halophiloscia couchii......................................................................................181<br />

Halophiloscia guernei......................................................................................181<br />

Halophiloscii<strong>da</strong>e.............................................................................................181<br />

Haloxenylla affiniformis (ver Paraxenylla affiniformis)<br />

Haltica ampelophaga (ver Altica ampelophaga)<br />

Haplegis truncaticorni (ver Cryptonevra truncaticornis)<br />

Haplobainosoma lusitanum.............................................................................184<br />

Haplobainosomati<strong>da</strong>e......................................................................................184<br />

Haplodrassus signifer.......................................................................................178<br />

Haplophthalmus <strong>da</strong>nicus.................................................................................182<br />

Haplophthalmus mengei..................................................................................182<br />

Haplophthalmus perezi (ver Haplophthalmus mengei)<br />

Haplothrips aculeatus......................................................................................190<br />

Haplothrips cf. niger (ver Apêndice 1)<br />

Haplothrips cf. nigricans (ver Apêndice 1)<br />

Haplothrips gowdeyi........................................................................................190<br />

Haplothrips kurdjumovi...................................................................................190<br />

Haplozeti<strong>da</strong>e....................................................................................................175<br />

Harpactici<strong>da</strong>e...................................................................................................183<br />

Harpacticoi<strong>da</strong>...................................................................................................183<br />

Harpalus ar<strong>dos</strong>iacus (ver Ophonus ar<strong>dos</strong>iacus)<br />

Harpalus distenguendus (ver Harpalus distinguendus distinguendus)<br />

Harpalus distinendus (ver Harpalus distinguendus distinguendus)<br />

Harpalus distinguendus (ver Harpalus distinguendus distinguendus)<br />

Harpalus distinguendus distinguendus............................................................198<br />

Harpalus griseus (ver Pseudoophonus griseus )<br />

Harpalus rotundicollis (ver Ophonus ar<strong>dos</strong>iacus)<br />

Harpalus ruficornis (ver Pseudoophonus rufipes)<br />

Harpalus rufipes (ver Pseudoophonus rufipes)<br />

Harpalus stictus (ver Ophonus stictus)<br />

Hebecnema fumosa..........................................................................................215<br />

Hebecnema umbratica......................................................................................215<br />

Hecamede albicans..........................................................................................213<br />

Hegeter striatus (ver Hegeter tristis)<br />

Hegeter tristis...................................................................................................206<br />

Hegetor tristis (ver Hegeter tristis)<br />

Helei<strong>da</strong>e (ver Ceratopogoni<strong>da</strong>e)<br />

Heleomyzi<strong>da</strong>e..................................................................................................214<br />

Helicoverpa armigera.......................................................................................208<br />

Helina sexmaculata..........................................................................................215<br />

Helina uliginosa (ver Helina sexmaculata)<br />

Heliophanus kochi...........................................................................................179<br />

Heliothis armigera (ver Helicoverpa armigera)<br />

Heliothrips bicinctus (ver Hercinothrips bicinctus)<br />

Heliothrips haemorrhoi<strong>da</strong>lis............................................................................190<br />

Heliothrips venustulus (ver Anisopilothrips venustulus)<br />

Helochares lividus...........................................................................................202<br />

Helomyzi<strong>da</strong>e (ver Heleomyzi<strong>da</strong>e)<br />

Helops azoricus (ver Nesotes azorica)<br />

Hemerobii<strong>da</strong>e...................................................................................................197<br />

Hemerobius azoricus.......................................................................................197<br />

Hemerobius humuli (ver Hemerobius humulinus)<br />

Hemerobius humulinus....................................................................................197<br />

Hemerobius stigma..........................................................................................197<br />

Hemiberlesia lataniae......................................................................................194<br />

Hemiberlesia rapax..........................................................................................194<br />

Hemicheyletia wellsi.......................................................................................176<br />

Heminothrus oromii.........................................................................................174<br />

Heminothrus peltifer (ver Heminothrus peltifer peltifer)<br />

Heminothrus peltifer peltifer...........................................................................174<br />

Hemiptera........................................................................................................190<br />

Henicopi<strong>da</strong>e.....................................................................................................184<br />

Hercinothrips bicinctus....................................................................................190<br />

Hermannia bistriatus (ver Heminothrus peltifer peltifer)<br />

Hermannia evidens..........................................................................................175<br />

Hermannia no<strong>dos</strong>a...........................................................................................175<br />

Hermannia woasi.............................................................................................175<br />

Hermanniella granulata...................................................................................175<br />

Hermanniella incondita...................................................................................175<br />

Hermannielli<strong>da</strong>e..............................................................................................175<br />

Hermannii<strong>da</strong>e..................................................................................................175<br />

Herpetocypris chevreuxi..................................................................................182<br />

Herpetocypris reptans reptans.........................................................................182<br />

Herpetogramma licarsisalis.............................................................................208<br />

Herpyllus blackwalli (ver Scotophaeus blackwalli)


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Herse convolvuli (ver Agrius convolvuli)<br />

Heteralonia rivularis........................................................................................211<br />

Heterocypris incongruens................................................................................182<br />

Heterocypris salina..........................................................................................182<br />

Heteroderes azoricus........................................................................................202<br />

Heteroderes melliculus (ver Aeolus melliculus moreleti)<br />

Heteroderes melliculus moreleti (ver Aeolus melliculus moreleti)<br />

Heteroderus azoricus (ver Heteroderes azoricus)<br />

Heterogaster urticae.........................................................................................192<br />

Heteromurus major..........................................................................................185<br />

Heteromurus nitidus........................................................................................185<br />

Heteromyzi<strong>da</strong>e (ver Heleomyzi<strong>da</strong>e)<br />

Heteroptera......................................................................................................191<br />

Heterota plumbea.............................................................................................205<br />

Heterothops minutus........................................................................................205<br />

Heterotoma merioptera (ver Heterotoma planicornis)<br />

Heterotoma meriopterum (ver Heterotoma planicornis)<br />

Heterotoma planicornis...................................................................................192<br />

Heterozeti<strong>da</strong>e...................................................................................................175<br />

Hexapo<strong>da</strong>.........................................................................................................185<br />

Hidryta atlantica..............................................................................................220<br />

Hieroxestis praematura (ver Opogona omoscopa)<br />

Hindsiana melaleuca (ver Karnyothrips melaleucus)<br />

Hipparchia azorensis (ver Hipparchia azorina azorina)<br />

Hipparchia azorina (ver Hipparchia azorina azorina)<br />

Hipparchia azorina azorina..............................................................................209<br />

Hipparchia azorina barbara (ver Hipparchia azorina azorina)<br />

Hipparchia azorina barbarensis (ver Hipparchia azorina azorina)<br />

Hipparchia azorina cenjonatura (ver Hipparchia azorina azorina)<br />

Hipparchia azorina jorgense (ver Hipparchia azorina azorina)<br />

Hipparchia azorina miguelensis (ver Hipparchia miguelensis miguelensis)<br />

Hipparchia azorina minima (ver Hipparchia azorina occidentalis)<br />

Hipparchia azorina occidentalis.......................................................................209<br />

Hipparchia azorina ohshimai (ver Hipparchia azorina azorina)<br />

Hipparchia azorina picoensis (ver Hipparchia azorina azorina)<br />

Hipparchia caldeirense (ver Hipparchia azorina occidentalis)<br />

Hipparchia miguelensis (ver Hipparchia miguelensis miguelensis)<br />

Hipparchia miguelensis borgesi.......................................................................209<br />

Hipparchia miguelensis miguelensis...............................................................209<br />

Hipparchia occidentalis (ver Hipparchia azorina occidentalis)<br />

Hipparchia occidentalis minima (ver Hipparchia azorina occidentalis)<br />

Hipparchia occidentalis occidentalis (ver Hipparchia azorina occidentalis)<br />

Hippelates flaviceps.........................................................................................212<br />

Hippelates flavipes (ver Hippelates flaviceps)<br />

Hippobosca equina..........................................................................................214<br />

Hippobosci<strong>da</strong>e.................................................................................................214<br />

Hippotion celerio.............................................................................................210<br />

Hirticomus quadriguttatus...............................................................................197<br />

Histeri<strong>da</strong>e.........................................................................................................202<br />

Holcaphis sp. (ver Apêndice 1)<br />

Holocompsa chavesi (ver Zetha vestita)<br />

Holoparamecus azoricus..................................................................................202<br />

Holoparamecus caularum................................................................................202<br />

Homalenotus coriaceus....................................................................................173<br />

Homalium clavicorne (ver Phloeostiba azorica)<br />

Homalium pusillum (ver Phloeonomus pusillus)<br />

Homalota coriaria (ver Atheta coriaria)<br />

Homalota luridipennis (ver Atheta luridipennis)<br />

Homalota putrescens (ver Atheta dilutipennis)<br />

Homalota putrescens (ver Halobrecta flavipes)<br />

Homoeosoma miguelensis...............................................................................209<br />

Homoeosoma nimbella (ver Phycitodes albatella pseudonimbella)<br />

Homoeosoma picoensis...................................................................................209<br />

Homoeosoma pseudonimbella (ver Phycitodes albatella pseudonimbella)<br />

Homoeosoma pseudonimbellum (ver Phycitodes albatella pseudonimbella)<br />

Homolota atramentaria (ver Atheta atramentaria)<br />

Homolota melanaria (ver Atheta sordi<strong>da</strong>)<br />

Homorocoryphus nitidulus (ver Ruspolia nitidula)<br />

Hoplandrothrips consobrinus...........................................................................190<br />

Hoplandrothrips hungaricus............................................................................190<br />

Hoplocallis pictus............................................................................................196<br />

Hoplophthiracarus maritimus..........................................................................176<br />

Hoplothrips corticis.........................................................................................190<br />

Hoplothrips fungi.............................................................................................190<br />

Hoplothrips pedicularius.................................................................................190<br />

301<br />

Hoplothrips semicaecus...................................................................................190<br />

Hoplothrips ulmi..............................................................................................190<br />

Humerobates pomboi.......................................................................................175<br />

Humerobates rostrolamellatus gua<strong>da</strong>rramicus.................................................175<br />

Humerobati<strong>da</strong>e.................................................................................................175<br />

Hyadina agostinhoi..........................................................................................213<br />

Hyadina guttata................................................................................................213<br />

Hyale nilssoni stebbingi (ver Hyale stebbingi )<br />

Hyale perieri....................................................................................................181<br />

Hyale schmidtii................................................................................................181<br />

Hyale stebbingi................................................................................................181<br />

Hyalomma lusitanicum....................................................................................177<br />

Hyalomma marginatum marginatum...............................................................177<br />

Hyboti<strong>da</strong>e.........................................................................................................214<br />

Hydraeni<strong>da</strong>e.....................................................................................................202<br />

Hydrellia amauropo<strong>da</strong>.....................................................................................213<br />

Hydrellia amoena (ver Scaptomyza graminum)<br />

Hydrellia griseola............................................................................................213<br />

Hydrellia incana (ver Hydrellia ranunculi)<br />

Hydrellia maura...............................................................................................213<br />

Hydrellia modesta (ver Hydrellia maura)<br />

Hydrellia ranunculi..........................................................................................213<br />

Hydrina agostinhoi var. pseudopelina (ver Hyadina agostinhoi)<br />

Hydrina guttata (ver Hyadina guttata)<br />

Hydrometra stagnorum....................................................................................192<br />

Hydrometri<strong>da</strong>e.................................................................................................192<br />

Hydrophili<strong>da</strong>e..................................................................................................202<br />

Hydrophorus praecox......................................................................................213<br />

Hydroporas limbatus (ver Hydroporus limbatus)<br />

Hydroporus guernei.........................................................................................202<br />

Hydroporus limbatus.......................................................................................202<br />

Hydroporus planus (ver Hydroporus guernei)<br />

Hydroptila fortunata........................................................................................207<br />

Hydroptila maclachlani (ver Hydroptila vectis)<br />

Hydroptila vectis..............................................................................................207<br />

Hydroptili<strong>da</strong>e...................................................................................................207<br />

Hydrosmecta longula.......................................................................................205<br />

Hydrotaea aenescens.......................................................................................215<br />

Hydrotaea armipes...........................................................................................215<br />

Hydrotaea dentipes..........................................................................................215<br />

Hydrotaea ignava.............................................................................................215<br />

Hydrotaea occulta (ver Hydrotaea armipes)<br />

Hygrotus confluens..........................................................................................202<br />

Hygrotus pallidulus (ver Apêndice 1)<br />

Hylastes ater.....................................................................................................200<br />

Hylastes attenuatus..........................................................................................200<br />

Hylemyia cana (ver Delia platura)<br />

Hylemyia cilicrura (ver Delia platura)<br />

Hylemyia cinerella (ver Adia cinerella)<br />

Hylemyia fusciceps (ver Delia platura)<br />

Hylemyia platura (ver Delia platura)<br />

Hylemyia radicum (ver Delia radicum)<br />

Hylemyia radicum autc. (ver Paregle au<strong>da</strong>cula)<br />

Hylotrupes bajulus...........................................................................................199<br />

Hylotrypes bajalus (ver Hylotrupes bajulus)<br />

Hylurgus ligniper<strong>da</strong>.........................................................................................200<br />

Hymenia recurvalis (ver Spoladea recurvalis)<br />

Hymenoptera....................................................................................................218<br />

Hypena livi<strong>da</strong>lis...............................................................................................208<br />

Hypena obsitalis..............................................................................................208<br />

Hypena obstitialis (ver Hypena obsitalis)<br />

Hypera multifi<strong>da</strong> (ver Donus multifidus)<br />

Hypera postica.................................................................................................201<br />

Hypera variablis (ver Hypera postica)<br />

Hyperlasion viridiventris.................................................................................216<br />

Hyperomyzus lactucae.....................................................................................195<br />

Hyperomyzus picridis......................................................................................195<br />

Hypoaspis aculeifer (ver Geolaelaps aculeifer)<br />

Hypoborus ficus (ver Liparthrum curtum)<br />

Hypocaccus brasiliensis...................................................................................202<br />

Hypocaccus dimidiatus (ver Hypocaccus dimidiatus dimidiatus)<br />

Hypocaccus dimidiatus dimidiatus..................................................................202<br />

Hypocaccus rugifrons......................................................................................202<br />

Hypochthonii<strong>da</strong>e..............................................................................................175<br />

Hypochthonius rufulus (ver Hypochthonius rufulus rufulus)


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Hypochthonius rufulus rufulus........................................................................175<br />

Hypogastrura denticulata (ver Ceratophysella denticulata)<br />

Hypogastrura engadinensis (ver Ceratophysella engadinensis)<br />

Hypogastrura gibbosa (ver Ceratophysella gibbosa)<br />

Hypogastrura manubrialis................................................................................185<br />

Hypogastrura occidentalis (ver Ceratophysella gibbosa)<br />

Hypogastrura tullbergi (ver Ceratophysella gibbosa)<br />

Hypogastrura vernalis......................................................................................185<br />

Hypogastruri<strong>da</strong>e...............................................................................................185<br />

Hypolimnas misippus......................................................................................209<br />

Hypolimnas misippus (ver Apêndice 1)<br />

Hypomedon debilicornis.................................................................................205<br />

Hypomedon propinquus (ver Sunius propinquus)<br />

Hypoponera eduardi........................................................................................219<br />

Hypoponera punctatissima..............................................................................219<br />

Hypothenemus aspericollis (ver Hypothenemus eruditus)<br />

Hypothenemus crudiae....................................................................................201<br />

Hypothenemus eruditus...................................................................................201<br />

Hypsicera femoralis.........................................................................................220<br />

I<br />

Icerya purchasi.................................................................................................194<br />

Ichneumon repetitor (ver Ichneumon sarcitorius)<br />

Ichneumon sarcitorius.....................................................................................220<br />

Ichneumoni<strong>da</strong>e................................................................................................220<br />

Idechtis canescens (ver Venturia canescens)<br />

Idiolispa morio (ver Trychosis nigriventris)<br />

Idiopterus nephrelepidis..................................................................................195<br />

Idris rufescens..................................................................................................220<br />

Illinoia azaleae azaleae....................................................................................195<br />

Ilythea nebulosa...............................................................................................213<br />

Insculptoppia clavipectinata (ver Ramusella clavipectinata)<br />

Insecta..............................................................................................................187<br />

Iphiseius degenerans (ver Amblyseius degenerans)<br />

Iridomyrmex humilis (ver Linepithema humile)<br />

Ischnopsidea brevicau<strong>da</strong> nigrescens (ver Diadromus collaris)<br />

Ischnopsylli<strong>da</strong>e................................................................................................218<br />

Ischnopsyllus intermedius...............................................................................218<br />

Ischnorhynchus ericae (ver Kleidocerys ericae)<br />

Ischnura hastata...............................................................................................187<br />

Ischnura pumilio..............................................................................................187<br />

Ischnura senegalensis (ver Ischnura hastata)<br />

Isohelea griseipennis (ver Brachypogon griseipennis)<br />

Isoneurothrips australis....................................................................................190<br />

Isopo<strong>da</strong>.............................................................................................................181<br />

Isoptera.............................................................................................................188<br />

Isotoma maritima boneti (ver Halisotoma maritima)<br />

Isotoma maritima meridionalis (ver Desoria trispinata)<br />

Isotoma monochaeta (ver Pseudisotoma monochaeta)<br />

Isotoma notabilis (ver Parisotoma notabilis)<br />

Isotoma sensibilis (ver Pseudisotoma sensibilis)<br />

Isotoma viridis.................................................................................................186<br />

Isotomi<strong>da</strong>e.......................................................................................................185<br />

Isotomiella minor.............................................................................................186<br />

Isotomodes trisetosus.......................................................................................186<br />

Isotomurus littoralis (ver Axelsonia littoralis)<br />

Isotomurus palustris.........................................................................................186<br />

Ixodes ricinus...................................................................................................177<br />

Ixodi<strong>da</strong>.............................................................................................................177<br />

Ixodi<strong>da</strong>e...........................................................................................................177<br />

J<br />

Jacksonia papillata...........................................................................................195<br />

Jaera guernei....................................................................................................181<br />

Jaera insulana...................................................................................................181<br />

Jaera nordica insulana (ver Jaera insulana)<br />

Jaera nordmanni...............................................................................................181<br />

Jaera nordmanni guernei (ver Jaera guernei)<br />

Jaera nordmanni insulana (ver Jaera insulana)<br />

Jaera vulcana....................................................................................................181<br />

Janiri<strong>da</strong>e...........................................................................................................181<br />

Japanagromyza salicifolii................................................................................210<br />

302<br />

Javesella azorica..............................................................................................191<br />

Jeannenotia stachi (ver Stenacidia violacea violacea)<br />

Juli<strong>da</strong>................................................................................................................184<br />

Juli<strong>da</strong>e..............................................................................................................184<br />

Julus luscus (ver Cylindroiulus britannicus)<br />

Julus luscus (ver Cylindroiulus latestriatus)<br />

Julus propinquus (ver Cylindroiulus propinquus)<br />

Julus pusillus (ver Brachyiulus pusillus)<br />

K<br />

Kalaphorura tuberculata..................................................................................185<br />

Kalcapion semivittatum semivittatum.............................................................198<br />

Kallistaphis flava (ver Calaphis flava )<br />

Kalotermes flavicollis......................................................................................188<br />

Kalotermiti<strong>da</strong>e.................................................................................................188<br />

Karnyothrips melaleucus.................................................................................190<br />

Katereti<strong>da</strong>e.......................................................................................................202<br />

Katerlae americana (ver Periplaneta americana)<br />

Katerlae orientalis (ver Blatta orientalis)<br />

Katianni<strong>da</strong>........................................................................................................186<br />

Katianni<strong>da</strong>e (ver Katianni<strong>da</strong>)<br />

Kelisia ribauti..................................................................................................191<br />

Keroplati<strong>da</strong>e.....................................................................................................214<br />

Kleemania plumigera (ver Ameroseius plumigerus)<br />

Kleemania plumosa (ver Ameroseius plumea)<br />

Kleidocerys ericae...........................................................................................192<br />

Kleidocerys truncatulus (ver Kleidocerys ericae)<br />

Kowarzia <strong>da</strong>hli (ver Clinocera <strong>da</strong>hli)<br />

L<br />

Labarrus lividus...............................................................................................197<br />

Labia minor......................................................................................................188<br />

Labidura riparia...............................................................................................188<br />

Labiduri<strong>da</strong>e......................................................................................................188<br />

Lachesilla greeni..............................................................................................189<br />

Lachesilli<strong>da</strong>e....................................................................................................189<br />

Lachni<strong>da</strong>e.........................................................................................................196<br />

Lachnus roboris...............................................................................................196<br />

Laelapi<strong>da</strong>e........................................................................................................177<br />

Laemophloei<strong>da</strong>e...............................................................................................202<br />

Laemophloeus capensis (ver Cryptolestes capensis)<br />

Laemophloeus clavicollis (ver Cryptolestes capensis)<br />

Laemophloeus elongatulus (ver Cryptolestes capensis)<br />

Laemophloeus elongutus (ver Cryptolestes capensis)<br />

Laemophloeus ferrugineus (ver Cryptolestes ferrugineus)<br />

Laemophloeus granulatus (ver Placonotus donacioides)<br />

Laemostenus complanatus...............................................................................198<br />

Lagarus vernalis (ver Pterostichus vernalis)<br />

Lampides boeticus...........................................................................................208<br />

Lampides boeticus boeticus (ver Lampides boeticus)<br />

Lamycetes fulvicornis (ver Lamyctes emarginatus)<br />

Lamyctes emarginatus.....................................................................................184<br />

Langurii<strong>da</strong>e......................................................................................................203<br />

Lantanophaga pusilli<strong>da</strong>ctylus..........................................................................209<br />

Laparocerus azoricus.......................................................................................201<br />

Laphygma exigua (ver Spodoptera exigua)<br />

Lardoglyphi<strong>da</strong>e................................................................................................173<br />

Lardoglyphus zacheri......................................................................................173<br />

Larentia fluviata (ver Orthonama obstipata)<br />

Lariophagus distinguendus..............................................................................220<br />

Larvaevori<strong>da</strong>e (ver Tachini<strong>da</strong>e)<br />

Lasaeola oceanica............................................................................................180<br />

Laseola testaceomarginata oceanica (ver Lasaeola oceanica)<br />

Lasio<strong>da</strong>ctylus curvitibius (ver Phenolia tibialis)<br />

Lasio<strong>da</strong>ctylus maculipennis (ver Phenolia tibialis)<br />

Lasio<strong>da</strong>ctylus tibialis (ver Phenolia tibialis)<br />

Lasioderma haemorrhoi<strong>da</strong>le.............................................................................197<br />

Lasioderma haemorrhoi<strong>da</strong>lis (ver Lasioderma haemorrhoi<strong>da</strong>le)<br />

Lasioderma serricorne......................................................................................197<br />

Lasioglossum malachurum..............................................................................218<br />

Lasioglossum malachurus (ver Lasioglossum malachurum)


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Lasioglossum morio.........................................................................................218<br />

Lasioglossum smeathmanellum.......................................................................218<br />

Lasioglossum villosulum.................................................................................218<br />

Lasiosomus enervis..........................................................................................192<br />

Lasius grandis..................................................................................................219<br />

Lasius niger (ver Lasius grandis)<br />

Lasius niger grandis (ver Lasius grandis)<br />

Lathridius australicus.......................................................................................203<br />

Lathridius australis (ver Lathridius australicus)<br />

Lathridius nodifer (ver Cartodere nodifer)<br />

Lathys alboretromaculata (ver Lathys dentichelis)<br />

Lathys canariensis (ver Lathys dentichelis)<br />

Lathys dentichelis............................................................................................178<br />

Lathys rubrovittata (ver Lathys dentichelis)<br />

Latilamellobates incisellus (ver Viracochiella incisella incisella)<br />

Latridii<strong>da</strong>e........................................................................................................203<br />

Latridius minutus.............................................................................................203<br />

Lauroppia fallax...............................................................................................175<br />

Lauxanii<strong>da</strong>e.....................................................................................................214<br />

Leia arsona.......................................................................................................215<br />

Leia fasciata (ver Leia arsona)<br />

Leiobunum blackwalli.....................................................................................173<br />

Leiodi<strong>da</strong>e.........................................................................................................203<br />

Leiodinychus simplus (ver Trichouropo<strong>da</strong> simpla)<br />

Leiosoma palmicinctum (ver Conoppia palmicincta)<br />

Leiosoma palmicinctum (ver Conoppia palmicincta)<br />

Lepidocyrtus curvicollis..................................................................................185<br />

Lepidocyrtus cyaneus......................................................................................185<br />

Lepidoglyphus destructor................................................................................173<br />

Lepidophallus hesperius..................................................................................205<br />

Lepidoptera......................................................................................................207<br />

Lepi<strong>dos</strong>aphes beckii........................................................................................194<br />

Lepinotus inquilinus........................................................................................189<br />

Lepinotus reticulatus........................................................................................189<br />

Lepisma saccharina..........................................................................................187<br />

Lepismati<strong>da</strong>e....................................................................................................187<br />

Leptacinus batychrus (ver Leptacinus pusillus)<br />

Leptacinus parumpunctatus (ver Phacophallus parumpunctatus)<br />

Leptacinus pusillus..........................................................................................205<br />

Lepthyphantes acoreensis................................................................................179<br />

Lepthyphantes miguelensis (ver Tenuiphantes miguelensis)<br />

Lepthyphantes schmitzi (ver Palliduphantes schmitzi)<br />

Lepthyphantes stygius (ver Palliduphantes schmitzi)<br />

Lepthyphantes tenuis (ver Tenuiphantes tenuis)<br />

Leptocera atrolimosa (ver Rachispo<strong>da</strong> atrolimosa)<br />

Leptocera atrolimosa var. abnorminalis (ver Rachispo<strong>da</strong> atrolimosa)<br />

Leptocera caenosa............................................................................................216<br />

Leptocera curvinervis (ver Leptocera nigra)<br />

Leptocera fontinalis.........................................................................................216<br />

Leptocera fuscipennis (ver Rachispo<strong>da</strong> fuscipennis)<br />

Leptocera nigra................................................................................................216<br />

Leptocera octisetosa (ver Rachispo<strong>da</strong> acrosticalis)<br />

Leptodora kindtii.............................................................................................180<br />

Leptodori<strong>da</strong>e....................................................................................................180<br />

Leptodrassus albidus........................................................................................178<br />

Leptomastidea cf. abnormis (ver Apêndice 1)<br />

Leptometopa latepis (ver Leptometopa latipes)<br />

Leptometopa latipes.........................................................................................214<br />

Leptophloeus azoricus (ver Cryptolestes azoricus)<br />

Leptopsylla segnis...........................................................................................218<br />

Leptothorax tuberum (ver Leptothorax unifasciatus)<br />

Leptothorax tuberum unifasciatus (ver Leptothorax unifasciatus)<br />

Leptothorax unifasciatus..................................................................................219<br />

Leptotrichus panzeri........................................................................................181<br />

Leptura fontenayi (ver Stictoleptura fontenayi)<br />

Leptura fountenayi (ver Stictoleptura fontenayi)<br />

Leptus killingtoni.............................................................................................176<br />

Lessertia dentichelis.........................................................................................179<br />

Leucania extranea (ver Mythimna unipuncta)<br />

Leucania loreyi (ver Mythimna loreyi)<br />

Leucania unipuncta (ver Mythimna unipuncta)<br />

Leucaspis pusilla..............................................................................................194<br />

Leucognatha acoreensis (ver Sancus acoreensis)<br />

Leucoparyphus silphoides (ver Cilea silphoides)<br />

Leydigia acanthocercoides...............................................................................180<br />

303<br />

Liacari<strong>da</strong>e........................................................................................................175<br />

Liacarus acutus................................................................................................175<br />

Liacarus angustatus..........................................................................................175<br />

Liacarus madeirensis.......................................................................................175<br />

Liacarus mucronatus........................................................................................175<br />

Liacarus palmicinctum (ver Conoppia palmicincta)<br />

Liacarus palmicinctum (ver Conoppia palmicincta)<br />

Liacarus punctulatus (ver Liacarus angustatus)<br />

Liacarus splendens...........................................................................................175<br />

Libelluli<strong>da</strong>e......................................................................................................187<br />

Licinus brevicollis (ver Licinus punctatulus)<br />

Licinus punctatulus..........................................................................................198<br />

Liebstadia gallardoi.........................................................................................175<br />

Liebstadii<strong>da</strong>e...................................................................................................175<br />

Lienhardiella <strong>da</strong>hli...........................................................................................189<br />

Ligia italica......................................................................................................181<br />

Ligii<strong>da</strong>e............................................................................................................181<br />

Ligus apicalis (ver Taylorilygus apicalis)<br />

Limnellia helmuti............................................................................................213<br />

Limnellia quadrata...........................................................................................213<br />

Limnephili<strong>da</strong>e..................................................................................................207<br />

Limnephilus atlanticus.....................................................................................207<br />

Limnobia trivittata (ver Trimicra pilipes pilipes)<br />

Limnobii<strong>da</strong>e (ver Limonii<strong>da</strong>e)<br />

Limnophyes exiguus (ver Limnophyes minimus)<br />

Limnophyes minimus......................................................................................212<br />

Limnophyes pusillus (ver Limnophyes minimus)<br />

Limonia azorica (ver Dicranomyia azorica)<br />

Limonia canariensis (ver Dicranomyia vicina)<br />

Limonia freyana (ver Discobola freyana)<br />

Limonia hamata (ver Dicranomyia hamata)<br />

Limonia maculipennis (ver Dicranomyia vicina)<br />

Limonia unicolor (ver Geranomyia unicolor)<br />

Limonia vicina (ver Dicranomyia vicina)<br />

Limonii<strong>da</strong>e.......................................................................................................214<br />

Limosina antennata (ver Pullimosina vulgesta)<br />

Limosina bifrons (ver Spelobia bifrons)<br />

Limosina brevicostata (ver Spinilimosina brevicostata)<br />

Limosina ciliata (ver Phthitia ciliata)<br />

Limosina crassimana (ver Spelobia clunipes)<br />

Limosina exigua (ver Minilimosina fungicola)<br />

Limosina fungicola (ver Minilimosina fungicola)<br />

Limosina heteroneura (ver Pullimosina heteroneura)<br />

Limosina mirabilis (ver Opalimosina mirabilis)<br />

Limosina moesta (ver Pullimosina vulgesta)<br />

Limosina pectinifera (ver Phthitia empirica)<br />

Limosina penetralis (ver Spelobia pseu<strong>dos</strong>etaria)<br />

Limosina plumosula (ver Phthitia plumosula)<br />

Limosina pusio (ver Opacifrons coxata)<br />

Limosina roralis (ver Leptocera nigra)<br />

Limotettix striola.............................................................................................191<br />

Limothrips angulicornis...................................................................................190<br />

Limothrips cerealium.......................................................................................190<br />

Lindingaspis rossi............................................................................................194<br />

Lindorus lophantae (ver Rhyzobius lophanthae)<br />

Linepithema humile.........................................................................................219<br />

Linotaenii<strong>da</strong>e...................................................................................................184<br />

Linyphii<strong>da</strong>e......................................................................................................178<br />

Liorhyssus hyalinus.........................................................................................193<br />

Lipaphis erysimi..............................................................................................195<br />

Liparthrum curtum...........................................................................................201<br />

Liparthrum lowei (ver Liparthrum curtum)<br />

Liparthrum mandibulare (ver Liparthrum curtum)<br />

Liposcelidi<strong>da</strong>e..................................................................................................189<br />

Liposcelis bostrychophila................................................................................189<br />

Liposcelis corrodens........................................................................................189<br />

Liposcelis entomophila....................................................................................189<br />

Liposcelis pubescens.......................................................................................189<br />

Liposcelis subfuscus (ver Liposcelis corrodens)<br />

Lipothrix lubbocki...........................................................................................187<br />

Lipura bipunctata (?) (ver Folsomia fimetaria)<br />

Liriomyza bryoniae..........................................................................................210<br />

Liriomyza nigrifrons........................................................................................210<br />

Liriomyza subartemisicola..............................................................................210<br />

Liriomyza triton (ver Liriomyza bryoniae)


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Liriomyza umbilici..........................................................................................210<br />

Liriomyza umbilici (ver Liriomyza subartemisicola)<br />

Lispa nana (ver Lispe nana)<br />

Lispe nana........................................................................................................215<br />

Lispinus impressicolis (ver Nacaeus impressicollis)<br />

Litargus balteatus.............................................................................................203<br />

Litargus pilosus................................................................................................203<br />

Lithargus pilosus (ver Litargus pilosus)<br />

Lithobii<strong>da</strong>e.......................................................................................................184<br />

Lithobiomorpha...............................................................................................184<br />

Lithobius pilicornis (ver Lithobius pilicornis pilicornis)<br />

Lithobius borealis (ver Lithobius lusitanus lusitanus)<br />

Lithobius erythrocephalus (ver Lithobius lusitanus lusitanus)<br />

Lithobius forcipatus (ver Lithobius pilicornis pilicornis)<br />

Lithobius longipes (ver Lithobius pilicornis pilicornis)<br />

Lithobius lusitanicus (ver Lithobius lusitanus lusitanus)<br />

Lithobius lusitanus lusitanus...........................................................................184<br />

Lithobius melanops borgei..............................................................................184<br />

Lithobius melanops melanops (ver Lithobius melanops borgei)<br />

Lithobius melanopus orotavae (ver Lithobius melanops borgei)<br />

Lithobius obscurus azoreae.............................................................................184<br />

Lithobius obscurus mediocris..........................................................................184<br />

Lithobius obscurus obscurus (ver Lithobius obscurus azoreae e L. o. mediocris)<br />

Lithobius pilicornis pilicornis..........................................................................184<br />

Lithocharis apicalis (ver Medon apicalis)<br />

Lithocharis debilicornis (ver Hypomedon debilicornis)<br />

Lithocharis nigriceps.......................................................................................205<br />

Lithocharis obscurella (ver Pseudomedon obscurellus)<br />

Lithocharis ochracea........................................................................................205<br />

Lithocharis ripicola (ver Medon ripicola)<br />

Lithocharis ruficollis (ver Sunius propinquus)<br />

Litus cynipseus................................................................................................220<br />

Loboptera decipiens.........................................................................................188<br />

Loboptera fortunata (ver Loboptera decipiens)<br />

Lobrathium multipunctatum (ver Lobrathium multipunctum multipunctum)<br />

Lobrathium multipunctum multipunctum.......................................................205<br />

Locusta <strong>da</strong>nica (ver Locusta migratoria)<br />

Locusta migratoria...........................................................................................188<br />

Locusta migratoria gallica (ver Locusta migratoria)<br />

Lonchaea chorea..............................................................................................214<br />

Lonchaea lucidiventris (ver Lonchaea sylvatica)<br />

Lonchaea sylvatica...........................................................................................214<br />

Lonchaei<strong>da</strong>e.....................................................................................................214<br />

Lonchoptera bifurcata......................................................................................214<br />

Lonchoptera cinerella (ver Lonchoptera bifurcata)<br />

Lonchoptera furcata (ver Lonchoptera bifurcata)<br />

Lonchoptera furcata var.lacustris (ver Lonchoptera bifurcata)<br />

Lonchoptera pseudotrilineata (ver Lonchoptera bifurcata)<br />

Lonchopteri<strong>da</strong>e................................................................................................214<br />

Longitarsus azoricus (ver Longitarsus lateripunctatus lateripunctatus)<br />

Longitarsus kutscherae....................................................................................199<br />

Longitarsus kutscherae paludivagus (ver Longitarsus kutscherae)<br />

Longitarsus lateripunctatus (ver Longitarsus lateripunctatus lateripunctatus)<br />

Longitarsus lateripunctatus lateripunctatus.....................................................199<br />

Longiunguis luzulella (ver Apêndice 1)<br />

Longiunguis pyrarius.......................................................................................195<br />

Lordiphosa an<strong>da</strong>lusiaca...................................................................................213<br />

Lordiphosa fenestrarum...................................................................................213<br />

Loricula coleoptrata.........................................................................................192<br />

Loricula elegantula..........................................................................................192<br />

Lotophila atra...................................................................................................216<br />

Loxosceles rufescens.......................................................................................180<br />

Lucilia sericata.................................................................................................211<br />

Lucopia spinosissima (ver Lucoppia burrowsi)<br />

Lucoppia burrowsi...........................................................................................175<br />

Lucoppia lucorum (ver Lucoppia burrowsi)<br />

Luffia ferchaultella..........................................................................................209<br />

Luffia rebeli (ver Luffia ferchaultella)<br />

Lulus arancoides (ver Scutigera coleoptrata)<br />

Lycaeni<strong>da</strong>e.......................................................................................................208<br />

Lycoriella campanulata (ver Pseudolycoriella campanulata)<br />

Lycoriella castanescens....................................................................................216<br />

Lycoriella fucorum (ver Lycoriella castanescens)<br />

Lycoriella globiformis (ver Corynoptera globiformis)<br />

Lycoriella ingenua...........................................................................................216<br />

304<br />

Lycoriella nanella (ver Bradysia amoena)<br />

Lycoriella nanella (ver Lycoriella ingenua)<br />

Lycoriella neglecta (ver Scatopsciara dentifera)<br />

Lycoriella vagans (ver Bradysia nitidicollis)<br />

Lycoriella vivi<strong>da</strong> (ver Lycoriella castanescens)<br />

Lycorii<strong>da</strong>e (ver Sciari<strong>da</strong>e )<br />

Lycosi<strong>da</strong>e.........................................................................................................179<br />

Lycosoides coarctata........................................................................................178<br />

Lycti<strong>da</strong>e...........................................................................................................203<br />

Lyctocoris campestris......................................................................................191<br />

Lyctus brunneus...............................................................................................203<br />

Lygaei<strong>da</strong>e.........................................................................................................192<br />

Lygocoris pallidulus (ver Taylorilygus apicalis)<br />

Lygus apicalis (ver Taylorilygus apicalis)<br />

Lysibia nana (ver Lysibia nanus)<br />

Lysibia nanus...................................................................................................220<br />

Lysiphlebus fabarum........................................................................................219<br />

Lysiphlebus testaceipes....................................................................................219<br />

Lythocolletis messaniella (ver Phyllonorycter messaniella)<br />

M<br />

Macaroeris cata................................................................................................179<br />

Macaroeris diligens..........................................................................................179<br />

Macarorchiestia martini...................................................................................181<br />

Machili<strong>da</strong>e.......................................................................................................187<br />

Machilinus rupestris gallicus...........................................................................187<br />

Machimus caliginosus.....................................................................................211<br />

Machuella bilineata (ver Machuella ventrisetosa bilineata)<br />

Machuella ventrisetosa bilineata......................................................................175<br />

Machuelli<strong>da</strong>e...................................................................................................175<br />

Macrocentrus collaris......................................................................................219<br />

Macrocera azorica............................................................................................214<br />

Macrocera azorica var. immaculipennis (ver Macrocera azorica)<br />

Macrocheles muscaedomesticae......................................................................177<br />

Macrocheles subbadius....................................................................................177<br />

Macrocheli<strong>da</strong>e.................................................................................................177<br />

Macrocyclops albidus albidus..........................................................................183<br />

Macroglossa stellarum (ver Macroglossum stellatarum)<br />

Macroglossa stellatarum (ver Macroglossum stellatarum)<br />

Macroglossum stellatarum...............................................................................210<br />

Macrolophus nubilus (ver Macrolophus pygmaeus)<br />

Macrolophus pygmaeus...................................................................................192<br />

Macropelopia nebulosa....................................................................................212<br />

Macrosiphoniella artemisiae............................................................................195<br />

Macrosiphoniella sanborni..............................................................................195<br />

Macrosiphoniella tanacetaria bonariensis........................................................195<br />

Macrosiphum avenae (ver Sitobion avenae )<br />

Macrosiphum euphorbiae................................................................................195<br />

Macrosiphum fragariae (ver Sitobion fragariae )<br />

Macrosiphum rosae..........................................................................................195<br />

Macrosteles sexnotatus....................................................................................191<br />

Macrothorax ruficornis (ver Polyo<strong>da</strong>spis ruficornis)<br />

Macrothrici<strong>da</strong>e.................................................................................................181<br />

Maderentulus maderensis................................................................................187<br />

Madiza glabra..................................................................................................214<br />

Malachii<strong>da</strong>e.....................................................................................................203<br />

Malachius militaris (ver Attalus minimus)<br />

Malacomyia fucorum (ver Malacomyia sciomyzina)<br />

Malacomyia sciomyzina..................................................................................212<br />

Malacostraca....................................................................................................181<br />

Mamestra granti (ver Graphania granti)<br />

Mangora acalypha............................................................................................178<br />

Margarodi<strong>da</strong>e...................................................................................................194<br />

Masonaphis azaleae azaleae (ver Illinoia azaleae azaleae )<br />

Maxillopo<strong>da</strong>.....................................................................................................182<br />

Mecinus pascuorum.........................................................................................201<br />

Meconemati<strong>da</strong>e................................................................................................188<br />

Mecyna asinalis...............................................................................................208<br />

Medetera truncorum........................................................................................213<br />

Medon apicalis.................................................................................................205<br />

Medon debilicornis (ver Hypomedon debilicornis)<br />

Medon debilicornis (ver Hypomedon debilicornis)<br />

Medon ochraceus (ver Lithocharis ochracea)


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Medon propinquus (ver Sunius propinquus)<br />

Medon ripicola.................................................................................................205<br />

Megabombus ruideratus (ver Bombus ruderatus)<br />

Megaceraea incertella (ver Neomariania incertella )<br />

Megaceraea oecophorella (ver Neomariania oecophorella)<br />

Megaceraea scriptella (ver Neomariania scriptella )<br />

Megachile centuncularis..................................................................................218<br />

Megacyclops viridis viridis..............................................................................183<br />

Megalothorax minimus....................................................................................186<br />

Megamelodes quadrimaculatus.......................................................................191<br />

Megaselia albidohalteris (ver Megaselia nigra)<br />

Megaselia albipennis (ver Megaselia meconicera)<br />

Megaselia ardua...............................................................................................215<br />

Megaselia basispinata......................................................................................215<br />

Megaselia brevior.............................................................................................215<br />

Megaselia halterata..........................................................................................215<br />

Megaselia marina.............................................................................................215<br />

Megaselia meconicera.....................................................................................215<br />

Megaselia nigra................................................................................................215<br />

Megaselia pleuralis..........................................................................................215<br />

Megaselia rufipes.............................................................................................215<br />

Meinertelli<strong>da</strong>e..................................................................................................187<br />

Meioneta fuscipalpis........................................................................................179<br />

Meioneta rurestris............................................................................................179<br />

Melanagromyza lappae....................................................................................210<br />

Melanaphis donacis.........................................................................................195<br />

Melanaphis pyraria (ver Longiunguis pyrarius )<br />

Melanaspis bromiliae.......................................................................................194<br />

Melanaspis smilacis.........................................................................................194<br />

Melanchra granti (ver Graphania granti)<br />

Melanochaeta pubescens.................................................................................212<br />

Melanophora roralis.........................................................................................216<br />

Melanostoma mellinum...................................................................................217<br />

Melanotus dichrous (ver Melanotus dichrous dichrous)<br />

Melanotus dichrous dichrous...........................................................................202<br />

Melanozetes azoricus (ver Melanozetes azoricus sanctaemariae)<br />

Melanozetes azoricus azoricus.........................................................................174<br />

Melanozetes azoricus floresianus....................................................................174<br />

Melanozetes azoricus sanctaemariae...............................................................174<br />

Melanthripi<strong>da</strong>e.................................................................................................190<br />

Melanthrips fuscus...........................................................................................190<br />

Melichares agilis..............................................................................................177<br />

Melichares dentriticus (ver Blattisocius dentriticus)<br />

Melichares tarsalis (ver Blattisocius tarsalis)<br />

Meligethes aeneus............................................................................................203<br />

Meligethes incanus..........................................................................................203<br />

Meligethes planiusculus..................................................................................203<br />

Meliscaeva auricollis.......................................................................................217<br />

Melittobia acasta..............................................................................................219<br />

Melittobia sp. (ver Melittobia acasta)<br />

Meloboris collector..........................................................................................220<br />

Meloboris insularis..........................................................................................220<br />

Meloboris longicau<strong>da</strong>......................................................................................220<br />

Melusini<strong>da</strong>e (ver Simulii<strong>da</strong>e )<br />

Melyri<strong>da</strong>e (ver Dasyti<strong>da</strong>e)<br />

Melyri<strong>da</strong>e (ver Gietelli<strong>da</strong>e)<br />

Melyri<strong>da</strong>e (ver Malachii<strong>da</strong>e)<br />

Menemerus semilimbatus................................................................................180<br />

Meoneura obscurella........................................................................................211<br />

Meotica exilis...................................................................................................205<br />

Meraporus sp. (ver Apêndice 1)<br />

Merophysi<strong>da</strong>e (ver Endomychi<strong>da</strong>e)<br />

Merothripi<strong>da</strong>e..................................................................................................190<br />

Merothrips floridensis......................................................................................190<br />

Mesachorutes libycus (ver Mesogastrura libyca)<br />

Mesapamea acorina (ver Mesapamea storai)<br />

Mesapamea acorina f. i-niger (ver Mesapamea storai)<br />

Mesapamea acorina f. leucostigma (ver Mesapamea storai)<br />

Mesapamea acorina f. oculea (ver Mesapamea storai)<br />

Mesapamea acorina f. strigata (ver Mesapamea storai)<br />

Mesapamea storai............................................................................................209<br />

Mesentotoma dollfusi (ver Haloentomobrya dollfusi)<br />

Mesites tardii (ver Rhopalomesites tardyi)<br />

Mesogastrura libyca.........................................................................................185<br />

Mesostenus transfuga.......................................................................................220<br />

305<br />

Mesostigmata...................................................................................................177<br />

Meta merianae (ver Metellina merianae)<br />

Metabelbella interlamellaris............................................................................174<br />

Metacoelus femoralis (ver Hypsicera femoralis)<br />

Metacyclops mendocinus insulensis................................................................183<br />

Metacyclops minutus.......................................................................................183<br />

Metallina ambigua...........................................................................................198<br />

Metaphycus flavus...........................................................................................219<br />

Metargiope bruennichi (ver Argiope bruennichi)<br />

Metasyrphus corollae (ver Eupeodes corollae)<br />

Metellina merianae..........................................................................................180<br />

Meteorus communis........................................................................................219<br />

Meteorus ictericus...........................................................................................219<br />

Meteorus rufus.................................................................................................219<br />

Metophthalmus occidentalis............................................................................203<br />

Metopina heselhausi........................................................................................215<br />

Metopolophium dirhodum...............................................................................195<br />

Metopolophium festucae.................................................................................195<br />

Metopolophium frisicum.................................................................................195<br />

Metoponorthus pruinosus (ver Porcellionides pruinosus)<br />

Metoponorthus sexfasciatus (ver Porcellionides sexfasciatus)<br />

Metriocnemus carmencitabertarum.................................................................212<br />

Metriocnemus fuscipes....................................................................................212<br />

Metriocnemus stylatus (ver Parametriocnemus stylatus)<br />

Metrioppii<strong>da</strong>e...................................................................................................175<br />

Metroponorthus barroisi Dollfus (ver Porcellionides barroisi)<br />

Mezium americanum.......................................................................................197<br />

Mezium sulcatum............................................................................................197<br />

Micaria oceanica (ver Micaria pallipes)<br />

Micaria pallipes...............................................................................................178<br />

Micaria septempunctata (ver Micaria pallipes)<br />

Micaria sp. (ver Micaria pallipes)<br />

Microclubiona decora (ver Clubiona decora)<br />

Microcoryphia.................................................................................................187<br />

Microcreagrella caeca (ver Microcreagrella caeca caeca)<br />

Microcreagrella caeca caeca............................................................................173<br />

Microcreagris caeca (ver Microcreagrella caeca caeca)<br />

Microctenonyx subitaneus...............................................................................179<br />

Microlestes negrita...........................................................................................198<br />

Microlinyphia johnsoni....................................................................................179<br />

Micromus angulatus........................................................................................197<br />

Microneta viaria...............................................................................................179<br />

Microphori<strong>da</strong>e.................................................................................................214<br />

Microphysi<strong>da</strong>e.................................................................................................192<br />

Microplax plagiata...........................................................................................192<br />

Microppia minus minus...................................................................................175<br />

Microppia minus minus (ver Microppia minus minus)<br />

Micropsectra junci...........................................................................................212<br />

Micropsectra subviridis (ver Micropsectra junci)<br />

Microterys cf nietneri (ver Apêndice 1)<br />

Microvelia azorica (ver Microvelia gracillima)<br />

Microvelia gracillima.......................................................................................193<br />

Microvelia gracillima azorica (ver Microvelia gracillima)<br />

Microzetes auxiliaris (ver Berlesezetes ornatissimus ornatissimus)<br />

Microzeti<strong>da</strong>e....................................................................................................175<br />

Micrura............................................................................................................178<br />

Micrurapteryx bistrigella.................................................................................208<br />

Migneauxia parvicollis (ver Apêndice 1)<br />

Miktoniscus chavesi.........................................................................................182<br />

Milichii<strong>da</strong>e.......................................................................................................214<br />

Mimeti<strong>da</strong>e........................................................................................................179<br />

Mimumesa <strong>da</strong>hlbomi.......................................................................................219<br />

Minettia fasciata...............................................................................................214<br />

Minicia floresensis...........................................................................................179<br />

Minicia picoensis (ver Minicia floresensis)<br />

Minicia sp. (ver Minicia floresensis)<br />

Minilimosina fungicola....................................................................................216<br />

Miriapo<strong>da</strong>.........................................................................................................183<br />

Miri<strong>da</strong>e.............................................................................................................192<br />

Miridius quadrivirgatus....................................................................................192<br />

Mniophilosoma obscurum...............................................................................199<br />

Mogulones geographicus.................................................................................201<br />

Monalocoris filicis...........................................................................................192<br />

Monalocoris filicis atlantica (ver Monalocoris filicis)<br />

Monalocoris filicis atlanticus (ver Monalocoris filicis)


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Monocrepidius posticus (ver Conoderus posticus)<br />

Monodontomerus obscurus..............................................................................221<br />

Monodontomerus sp. (ver Monodontomerus obscurus)<br />

Monomorium carbonarium..............................................................................220<br />

Monomorium carbonarium ebeninum (ver Monomorium carbonarium)<br />

Monopis crocicapitella....................................................................................210<br />

Monopis nigricantella (ver Apêndice 1)<br />

Monotoma 4 - foveolata (ver Monotoma quadrifoveolata)<br />

Monotoma bicolor............................................................................................203<br />

Monotoma longicollis......................................................................................203<br />

Monotoma picipes...........................................................................................203<br />

Monotoma quadricolis (ver Monotoma bicolor)<br />

Monotoma quadrifoveolata..............................................................................203<br />

Monotoma spinicollis......................................................................................203<br />

Monotomi<strong>da</strong>e...................................................................................................203<br />

Moranila californica........................................................................................220<br />

Moritziella unicarinata (ver Moritzoppia unicarinata unicarinata)<br />

Moritzoppia unicarinata (ver Moritzoppia unicarinata unicarinata)<br />

Moritzoppia unicarinata unicarinata................................................................175<br />

Mosillus albipennis (ver Chlorichaeta albipennis)<br />

Mosillus subsultans..........................................................................................213<br />

Muellerianella brevipennis..............................................................................191<br />

Muellerianella fairmairei.................................................................................191<br />

Multioppia laniseta (ver Multioppia wilsoni laniseta)<br />

Multioppia wilsoni laniseta.............................................................................175<br />

Musca angustifrons (ver Coenosia humilis)<br />

Musca domestica calleva.................................................................................215<br />

Musca humilis (ver Coenosia humilis)<br />

Musca osiris.....................................................................................................215<br />

Musca sorbens.................................................................................................215<br />

Musca vitripennis (ver Musca osiris)<br />

Musci<strong>da</strong>e..........................................................................................................214<br />

Muscina assimilis (ver Muscina levi<strong>da</strong>)<br />

Muscina levi<strong>da</strong>.................................................................................................215<br />

Muscina pabulorum (ver Muscina prolapsa)<br />

Muscina prolapsa.............................................................................................215<br />

Muscina stabulans............................................................................................215<br />

Musidora furcata Fall var. rivalis Meig (ver Lonchoptera bifurcata)<br />

Musidori<strong>da</strong>e (ver Lonchopteri<strong>da</strong>e)<br />

Myathropa florea..............................................................................................217<br />

Myatropa florea var. flavoferomata (ver Myathropa florea)<br />

Myatropa florea var. nigrofasciata (ver Myathropa florea)<br />

Myatropa florea var. nigrolata (ver Myathropa florea)<br />

Mycetaea subterranea......................................................................................202<br />

Mycetophagi<strong>da</strong>e...............................................................................................203<br />

Mycetophila atlantica......................................................................................215<br />

Mycetophila britannica....................................................................................215<br />

Mycetophila griseicollis (ver Brevicornu griseicolle)<br />

Mycetophila interrupta (ver Mycetophila atlantica)<br />

Mycetophila lineola (ver Mycetophila britannica)<br />

Mycetophila spectabilis (ver Mycetophila atlantica)<br />

Mycetophila storai...........................................................................................215<br />

Mycetophili<strong>da</strong>e................................................................................................215<br />

Mycobates tridentatus......................................................................................176<br />

Myelois ceratoniae (ver Apomyelois ceratoniae)<br />

Mymar taprobanicum......................................................................................220<br />

Mymari<strong>da</strong>e.......................................................................................................220<br />

Myopsoci<strong>da</strong>e....................................................................................................189<br />

Myopsocus eatoni............................................................................................189<br />

Myrmecopora lohmanderi (ver Myrmecopora sulcata)<br />

Myrmecopora sulcata......................................................................................205<br />

Myrmecopora uvi<strong>da</strong>.........................................................................................205<br />

Myrmedobia coleoptrata (ver Loricula coleoptrata)<br />

Myrrha octodecimguttata (ver Myrrha octodecimmaculata formosa)<br />

Myrrha octodecimmaculata formosa...............................................................200<br />

Mythimna loreyi..............................................................................................209<br />

Mythimna unipuncta........................................................................................209<br />

Myzaphis bucktoni...........................................................................................195<br />

Myzaphis rosarum...........................................................................................195<br />

Myzocallis boerneri.........................................................................................196<br />

Myzocallis castanicola.....................................................................................196<br />

Myzocallis kuricola.........................................................................................196<br />

Myzus ascalonicus...........................................................................................195<br />

Myzus cerasi....................................................................................................195<br />

Myzus cerasi veronicae (ver Myzus cerasi )<br />

306<br />

Myzus cymbalariae..........................................................................................195<br />

Myzus cymbalariellus (ver Myzus cymbalariae )<br />

Myzus ornatus..................................................................................................195<br />

Myzus persicae................................................................................................195<br />

Myzus veronicae (ver Myzus cerasi )<br />

N<br />

Nabi<strong>da</strong>e............................................................................................................192<br />

Nabis capsiformis............................................................................................192<br />

Nabis ferus (ver Nabis pseudoferus ibericus)<br />

Nabis pseudoferis azorensis (ver Nabis pseudoferus ibericus)<br />

Nabis pseudoferus (ver Nabis pseudoferus ibericus)<br />

Nabis pseudoferus ibericus..............................................................................192<br />

Nacaeus impressicollis....................................................................................205<br />

Nacer<strong>da</strong> melanura (ver Nacerdes melanura)<br />

Nacerdes melanura..........................................................................................203<br />

Nanhermannia coronata (ver Nanhermannia dorsalis)<br />

Nanhermannia dorsalis....................................................................................175<br />

Nanhermannia nana.........................................................................................175<br />

Nanhermannia nanus (ver Nanhermannia nana)<br />

Nanhermannii<strong>da</strong>e.............................................................................................175<br />

Nanno<strong>da</strong>stii<strong>da</strong>e................................................................................................215<br />

Nanocladius (Eukiefferiella) atlanticus (ver Thalassosmittia atlantica)<br />

Napaea coarctata (ver Parydra coarctata)<br />

Napaea fossarum (ver Parydra fossarum)<br />

Napaea littoralis (ver Parydra littoralis )<br />

Napomyza bellidis...........................................................................................210<br />

Napomyza lateralis..........................................................................................210<br />

Nasonovia ribisnigri.........................................................................................195<br />

Nathrius brevipennis.......................................................................................199<br />

Naupactus leucoloma.......................................................................................201<br />

Naupactus peregrinus (ver Naupactus leucoloma)<br />

Nausibius clavicornis.......................................................................................204<br />

Nausibius dentatus (ver Nausibius clavicornis)<br />

Neanura montana.............................................................................................185<br />

Neanura muscorum..........................................................................................185<br />

Neanuri<strong>da</strong>e.......................................................................................................185<br />

Nearctaphis bakeri...........................................................................................195<br />

Necrobia ruficollis...........................................................................................199<br />

Necrobia rufipes...............................................................................................199<br />

Neeli<strong>da</strong>.............................................................................................................186<br />

Neelides minutus.............................................................................................186<br />

Neelipleona......................................................................................................186<br />

Neelus minimus (ver Megalothorax minimus)<br />

Neelus minimus (ver Neelides minutus)<br />

Neelus murinus................................................................................................186<br />

Nehemitropia sordi<strong>da</strong> (ver Atheta sordi<strong>da</strong>)<br />

Nemobius sylvestris.........................................................................................188<br />

Neobisii<strong>da</strong>e......................................................................................................173<br />

Neobisium maroccanum..................................................................................173<br />

Neobisnius lathrobioides.................................................................................205<br />

Neobisnius procerulus (ver Neobisnius procerulus procerulus)<br />

Neobisnius procerulus procerulus...................................................................205<br />

Neocnemis occidentalis...................................................................................201<br />

Neocrepidodera ferruginea..............................................................................199<br />

Neomariania incertella.....................................................................................210<br />

Neomariania oecophorella...............................................................................210<br />

Neomariania scriptella.....................................................................................210<br />

Neomyzus circumflexus...................................................................................195<br />

Neon ? convolutus (ver Neon acoreensis)<br />

Neon acoreensis...............................................................................................180<br />

Neon n. sp. (ver Neon acoreensis)<br />

Neon reticulatus (ver Neon acoreensis)<br />

Neosciara castanescens (ver Lycoriella castanescens)<br />

Neosciara elysiaca (ver Bradysia brunnipes)<br />

Neosciara rufipodex (ver Bradysia brunnipes)<br />

Neosciara rufipodex var. elysiaca (ver Bradysia brunnipes)<br />

Neosciara truncorum (ver Bradysia truncorum)<br />

Neoscona crucifera..........................................................................................178<br />

Neoseiulus californicus (ver Amblyseius californicus)<br />

Neotrama maritima..........................................................................................196<br />

Neottiura bimaculata........................................................................................180<br />

Nephanes titan.................................................................................................204


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Nephus bisignatus............................................................................................200<br />

Nephus flavopictus...........................................................................................200<br />

Nephus helgae..................................................................................................200<br />

Nephus hiekei..................................................................................................200<br />

Nepiera collector (ver Meloboris collector)<br />

Nepticuli<strong>da</strong>e.....................................................................................................208<br />

Neriene clathrata..............................................................................................179<br />

Nesotes azorica................................................................................................206<br />

Nesothrips propinquus.....................................................................................190<br />

Nestici<strong>da</strong>e........................................................................................................179<br />

Nesticodes rufipes............................................................................................180<br />

Nesticus pallidus (ver Eidmannella palli<strong>da</strong>)<br />

Netelia atlantor.................................................................................................220<br />

Netelia testacea................................................................................................220<br />

Neuroptera.......................................................................................................197<br />

Nezara viridula.................................................................................................192<br />

Nezara viridula torquata (ver Nezara viridula)<br />

Nicobium castaneum.......................................................................................197<br />

Nicobium hirtum (ver Nicobium castaneum)<br />

Nicobium villosum..........................................................................................197<br />

Nicoletii<strong>da</strong>e......................................................................................................187<br />

Niditinea fuscella.............................................................................................210<br />

Nigma ? flavescens (ver Nigma puella)<br />

Nigma canariensis (ver Nigma puella)<br />

Nigma puella....................................................................................................178<br />

Nipaecoccus nipae...........................................................................................194<br />

Nitidula 4 - pustulata (ver Nitidula carnaria)<br />

Nitidula carnaria..............................................................................................203<br />

Nitiduli<strong>da</strong>e.......................................................................................................203<br />

Nitiduli<strong>da</strong>e (ver Katereti<strong>da</strong>e)<br />

Nitokra lacustris lacustris................................................................................183<br />

Nitudula obsoleta (ver Epuraea biguttata)<br />

Noctua atlantica...............................................................................................209<br />

Noctua carvalhoi..............................................................................................209<br />

Noctua janthina (ver Apêndice 1)<br />

Noctua pronuba................................................................................................209<br />

Noctui<strong>da</strong>e.........................................................................................................208<br />

Nomophila noctuella........................................................................................208<br />

Nonagria sacchari (ver Sesamia nonagrioides)<br />

Nopoiulus armatus (ver Nopoiulus kochii)<br />

Nopoiulus kochii..............................................................................................184<br />

Nopoiulus pulchellus (ver Nopoiulus kochii)<br />

Norrbomia somogyii........................................................................................216<br />

Norrbomia sordi<strong>da</strong>...........................................................................................216<br />

Nosopsyllus fasciatus.......................................................................................218<br />

Nosopsyllus londinensis londinensis...............................................................218<br />

Nostima picta...................................................................................................213<br />

Notaphus semipunctatus..................................................................................198<br />

Notaspis acromios (ver Eupelops acromios acromios)<br />

Notaspis burrowsi (ver Lucoppia burrowsi)<br />

Nothri<strong>da</strong>e.........................................................................................................175<br />

Nothrus anauniensis.........................................................................................175<br />

Nothrus anauniensis (ver Nothrus anauniensis)<br />

Nothrus bistriatus (ver Heminothrus peltifer peltifer)<br />

Nothrus palustris azorensis..............................................................................175<br />

Nothrus palustris palustris...............................................................................175<br />

Nothrus peltifer (ver Heminothrus peltifer peltifer)<br />

Nothrus silvestris (ver Nothrus silvestris silvestris)<br />

Nothrus silvestris silvestris..............................................................................175<br />

Notiophilus quadripunctatus............................................................................198<br />

Notiphila cinerea..............................................................................................213<br />

Notiphila flaveola (ver Scaptomyza flava)<br />

Notonecti<strong>da</strong>e....................................................................................................192<br />

Nycterosea obstipata (ver Orthonama obstipata)<br />

Nyctia lugubris................................................................................................216<br />

Nymphali<strong>da</strong>e....................................................................................................209<br />

Nysius atlantidum............................................................................................192<br />

Nysius ericae (ver Nysius ericae ericae)<br />

Nysius ericae ericae.........................................................................................192<br />

307<br />

O<br />

Obisium caecum (ver Microcreagrella caeca caeca)<br />

Ochthebius frey................................................................................................202<br />

Ochthera mantis (ver Ochthera schembrii)<br />

Ochthera schembrii..........................................................................................214<br />

Ochthera setigera (ver Ochthera schembrii)<br />

Ochthiphili<strong>da</strong>e (ver Chamaemyii<strong>da</strong>e)<br />

Ocydromus derelictus......................................................................................198<br />

Ocydromus schmidti azoricus (ver Ocydromus schmidti mequignoni)<br />

Ocydromus schmidti mequignoni....................................................................198<br />

Ocypus aethiops...............................................................................................206<br />

Ocypus olens....................................................................................................206<br />

Ocys harpaloides..............................................................................................198<br />

Odonata............................................................................................................187<br />

Odontella armata (ver Xenyllodes armatus)<br />

Odontella lamellifera (ver Superodontella lamellifer)<br />

Odontelli<strong>da</strong>e.....................................................................................................185<br />

Odontocepheus elongatus................................................................................174<br />

Odynerus parietum (ver Ancistrocerus parietum)<br />

Oecanthus pellucens (ver Apêndice 1)<br />

Oecobii<strong>da</strong>e.......................................................................................................179<br />

Oecobius annulipes (ver Oecobius navus)<br />

Oecobius caesaris (ver Oecobius similis)<br />

Oecobius minor (ver Oecobius navus)<br />

Oecobius navus................................................................................................179<br />

Oecobius similis...............................................................................................179<br />

Oecobius similis (ver Oecobius navus)<br />

Oedemeri<strong>da</strong>e....................................................................................................203<br />

Oedemothrips propinquus (ver Nesothrips propinquus)<br />

Oedipo<strong>da</strong> caerulescens....................................................................................188<br />

Oedipo<strong>da</strong> canariensis (ver Oedipo<strong>da</strong> caerulescens)<br />

Oedipo<strong>da</strong> fuscocincta......................................................................................188<br />

Oedipo<strong>da</strong> fuscocincta coerulea (ver Oedipo<strong>da</strong> fuscocincta)<br />

Oedipo<strong>da</strong> migratoria (ver Locusta migratoria)<br />

Oedothorax fuscus...........................................................................................179<br />

Oegoconia novimundi......................................................................................210<br />

Oegoconia quadripuncta (ver Oegoconia novimundi)<br />

Oeneis ohshimai (ver Hipparchia azorina azorina)<br />

Oeneis okohimae (ver Hipparchia azorina azorina)<br />

Oinophila v-flava.............................................................................................210<br />

Oenophila v-flavum (ver Oinophila v-flava)<br />

Olibrus affinis..................................................................................................204<br />

Olibrus liquidus...............................................................................................204<br />

Oligota parva...................................................................................................206<br />

Oligota pumilio................................................................................................206<br />

Oligota pusillima.............................................................................................206<br />

Olina geniculata (ver Lotophila atra)<br />

Olisthopus inclavatus.......................................................................................198<br />

Omargus faunus (ver Campoplex faunus)<br />

Omaseus aterrimus nigerrimus (ver Pterostichus aterrimus aterrimus)<br />

Ommatocepheus parvilamellatus.....................................................................174<br />

Ommatoiulus moreletii....................................................................................184<br />

Omonadus floralis............................................................................................197<br />

Omonadus formicarius (ver Omonadus formicarius formicarius)<br />

Omonadus formicarius formicarius.................................................................197<br />

Omosita colon..................................................................................................203<br />

Omosita discoidea............................................................................................203<br />

Omphrali<strong>da</strong>e (ver Scenopini<strong>da</strong>e)<br />

Onisci<strong>da</strong>e.........................................................................................................181<br />

Onisci<strong>da</strong>e (ver Scyphaci<strong>da</strong>e )<br />

Oniscus asellus................................................................................................181<br />

Onthophagus illyricus......................................................................................204<br />

Onthophagus taurus.........................................................................................204<br />

Onthophagus vacca..........................................................................................204<br />

Onychiuri<strong>da</strong>e...................................................................................................185<br />

Onychiurus ambulans......................................................................................185<br />

Onychiurus azoricus........................................................................................185<br />

Onychiurus fimetarius (ver Folsomia fimetaria)<br />

Onychiurus ghidinii.........................................................................................185<br />

Onychiurus insubrarius....................................................................................185<br />

Onychiurus musae...........................................................................................185<br />

Onychiurus pseu<strong>dos</strong>tachianus..........................................................................185<br />

Onychyurus tuberculatus (ver Kalaphorura tuberculata)<br />

Oonopi<strong>da</strong>e........................................................................................................179


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Oonops ? pulcher (ver Oonops domesticus)<br />

Oonops domesticus..........................................................................................179<br />

Oophorus azoricus (ver Heteroderes azoricus)<br />

Oosternum costatum (ver Oosternum sharpi)<br />

Oosternum sharpi.............................................................................................202<br />

Opacifrons costatus (ver Opacifrons coxata)<br />

Opacifrons coxata............................................................................................217<br />

Opalimosina mirabilis......................................................................................217<br />

Ophiusa tirhaca................................................................................................209<br />

Ophomus stictus (ver Ophonus ar<strong>dos</strong>iacus)<br />

Ophonus ar<strong>dos</strong>iacus.........................................................................................198<br />

Ophonus pubescens (ver Pseudoophonus rufipes)<br />

Ophonus rotundicollis (ver Ophonus ar<strong>dos</strong>iacus)<br />

Ophonus rufipes (ver Pseudoophonus rufipes)<br />

Ophonus stictus................................................................................................198<br />

Ophyra leucostoma (ver Hydrotaea ignava)<br />

Opiliones..........................................................................................................173<br />

Opilo domesticus.............................................................................................199<br />

Opilo mollis.....................................................................................................199<br />

Opilus mollis (ver Opilo mollis)<br />

Opius sanmiguelensis (ver Phaedrotoma sanmiguelensis)<br />

Opogona omoscopa.........................................................................................210<br />

Opogona sacchari............................................................................................210<br />

Opogona subcervinella (ver Opogona sacchari)<br />

Opomyzi<strong>da</strong>e.....................................................................................................215<br />

Oppia lucorum (ver Lucoppia burrowsi)<br />

Oppia microptera (ver Conoppia palmicincta)<br />

Oppia microptera (ver Conoppia palmicincta)<br />

Oppia minus (ver Microppia minus minus)<br />

Oppia unicarinata (ver Moritzoppia unicarinata unicarinata)<br />

Oppiella nova...................................................................................................175<br />

Oppii<strong>da</strong>e...........................................................................................................175<br />

Opsius stactogalus...........................................................................................191<br />

Orchestia chevreuxi.........................................................................................181<br />

Orchestia gammarellus....................................................................................181<br />

Orchestia guernei (ver Sarothrogammarus guernei)<br />

Orchestia mateusi Afonso (ver Orchestia chevreuxi)<br />

Orchestia mediterranea....................................................................................181<br />

Orchestia platensis...........................................................................................181<br />

Orchestina furcillata........................................................................................179<br />

Orchisia costata................................................................................................215<br />

Orfelia nigricornis............................................................................................214<br />

Oribata globula (ver Euzetes globulus)<br />

Oribatella quadricornuta..................................................................................175<br />

Oribatelli<strong>da</strong>e....................................................................................................175<br />

Oribates longiplumus (ver Acrogalumna longipluma longipluma)<br />

Oribates obvius (ver Galumna elimata elimata)<br />

Oribati<strong>da</strong>..........................................................................................................173<br />

Oribatula glabra...............................................................................................175<br />

Oribatula propinqua (ver Oribatula glabra)<br />

Oribatula tibialis (ver Oribatula tibialis tibialis)<br />

Oribatula tibialis tibialis..................................................................................175<br />

Oribatula undulata...........................................................................................175<br />

Oribatuli<strong>da</strong>e.....................................................................................................175<br />

Oribella paolii (ver Pantelozetes paolii)<br />

Oribelli<strong>da</strong>e.......................................................................................................176<br />

Oribotritia berlesei...........................................................................................176<br />

Oribotritia decumana (ver Oribotritia berlesei)<br />

Oribotritii<strong>da</strong>e...................................................................................................176<br />

Orius laevigatus (ver Orius laevigatus laevigatus)<br />

Orius laevigatus laevigatus..............................................................................191<br />

Orius laevigatus maderensis (ver Orius laevigatus laevigatus)<br />

Orius maderensis (ver Orius laevigatus laevigatus)<br />

Orius minutus (ver Orius niger)<br />

Orius niger.......................................................................................................191<br />

Orthezia insignis..............................................................................................194<br />

Orthezii<strong>da</strong>e.......................................................................................................194<br />

Ortheziola vejdovskyi......................................................................................194<br />

Orthochaetes insignis.......................................................................................201<br />

Orthocladius brevifurcata (ver Smittia brevifurcata)<br />

Orthocladius melaleucus (ver Chaetocladius melaleucus)<br />

Orthonama obstipata........................................................................................208<br />

Orthoperus aequalis.........................................................................................200<br />

Orthoperus nitidulus (ver Orthoperus aequalis)<br />

Orthops insularis (ver Pinalitus oromii)<br />

308<br />

Orthoptera........................................................................................................188<br />

Orthotomicus erosus........................................................................................201<br />

Orthotydeus californicus (ver Tydeus californicus)<br />

Orthotylus flavosparsus....................................................................................192<br />

Orthotylus junipericola attilioi.........................................................................192<br />

Oryzaephilus mercator.....................................................................................204<br />

Oryzaephilus surinamensis..............................................................................204<br />

Oscinella frit....................................................................................................212<br />

Oscinella nitidissima........................................................................................212<br />

Osmia fulviventris...........................................................................................218<br />

Ostearius melanopygius...................................................................................179<br />

Ostraco<strong>da</strong>.........................................................................................................182<br />

Otiorhynchus cribricollis.................................................................................201<br />

Otiorhynchus parvicollis.................................................................................201<br />

Otiorhynchus rugosostriatus............................................................................201<br />

Otiorhynchus scabrosus (ver Otiorhynchus rugosostriatus)<br />

Otiorhynchus singularis...................................................................................201<br />

Otiorhynchus sulcatus.....................................................................................201<br />

Otiorhynchus trophonius (ver Otiorhynchus cribricollis)<br />

Otiorhynchus trophonius azoricus (ver Otiorhynchus cribricollis)<br />

Otiorrhynchus trophonius azoricus (ver Otiorhynchus cribricollis)<br />

Otopheidomeni<strong>da</strong>e...........................................................................................177<br />

Ovatus crataegarius.........................................................................................195<br />

Ovatus insitus..................................................................................................196<br />

Oxidus gracilis.................................................................................................183<br />

Oxyethira bidentata (ver Oxyethira falcata)<br />

Oxyethira dentata (ver Oxyethira falcata)<br />

Oxyethira falcata..............................................................................................207<br />

Oxyhaloa murrayi (ver Apêndice 1)<br />

Oxypo<strong>da</strong> luri<strong>da</strong>................................................................................................206<br />

Oxytelus complanatus (ver Anotylus complanatus)<br />

Oxytelus nitidifrons (ver Anotylus nitidifrons)<br />

Oxytelus nitidulus (ver Anotylus nitidulus)<br />

Oxytelus sculptus.............................................................................................206<br />

Oxytelus speculifrons (ver Anotylus speculifrons)<br />

P<br />

Pachygnatha degeeri........................................................................................180<br />

Pachylopus dimidiatus (ver Hypocaccus dimidiatus dimidiatus)<br />

Pachymerium ferrugineum .............................................................................184<br />

Pachynematus obductus...................................................................................220<br />

Pachynematus obductus conductus (ver Pachynematus obductus)<br />

Pachytylus cineracens (ver Locusta migratoria)<br />

Pachytylus <strong>da</strong>nicus (ver Locusta migratoria)<br />

Palliduphantes schmitzi...................................................................................179<br />

Palluduphantes schmitzi (ver Palliduphantes schmitzi)<br />

Palorus ratzeburgi............................................................................................206<br />

Palorus subdepressus.......................................................................................206<br />

Palpita unionalis (ver Palpita vitrealis)<br />

Palpita vitrealis................................................................................................208<br />

Pandemis heparana (ver Apêndice 1)<br />

Paniscus testaceus (ver Netelia testacea)<br />

Panonychus citri...............................................................................................177<br />

Panonychus ulmi..............................................................................................177<br />

Pantelozetes paolii...........................................................................................176<br />

Pantomorus cervinus........................................................................................201<br />

Pantomorus godmani (ver Pantomorus cervinus)<br />

Papilio atalanta (ver Vanessa atalanta)<br />

Parachipetria floresiana....................................................................................174<br />

Parachipteria insularis......................................................................................174<br />

Parachipteria petiti (ver Campachipteria petiti)<br />

Parachipteria weigmanni (ver Campachipteria weigmanni)<br />

Parachipteria willmanni (ver Campachipteria fanzagoi)<br />

Paracollinella coenosa (ver Leptocera caenosa)<br />

Paracyclops chiltoni.........................................................................................183<br />

Paracyclops imminutus....................................................................................183<br />

Para<strong>da</strong>maeus clavipes......................................................................................174<br />

Paradoxosomati<strong>da</strong>e..........................................................................................183<br />

Parajapygi<strong>da</strong>e...................................................................................................187<br />

Parajapyx isabellae..........................................................................................187<br />

Paraleyrodes minei...........................................................................................193<br />

Parallophora pusilla (ver Phasia pusilla)<br />

Paramecosoma simplex (ver Cryptophilus integer)


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Paramerina cingulata.......................................................................................212<br />

Paramerina pygmaea (ver Paramerina cingulata)<br />

Parametriocnemus stylatus..............................................................................212<br />

Paramormia ustulata........................................................................................216<br />

Paranchus albipes.............................................................................................198<br />

Parapelecopsis mediocre (ver Parapelecopsis nemoraloides)<br />

Parapelecopsis nemoraloides...........................................................................179<br />

Parapetrobius azoricus.....................................................................................187<br />

Pararotru<strong>da</strong> nesiotica (ver Phycitodes albatella pseudonimbella)<br />

Parasaissetia nigra............................................................................................193<br />

Parascaptomyza disticha (ver Scaptomyza palli<strong>da</strong>)<br />

Paratachys micros............................................................................................198<br />

Paratanytarsus grimmii....................................................................................212<br />

Parathalassius blasigi (ver Parathalassius blasigii)<br />

Parathalassius blasigii......................................................................................214<br />

Paratrechina longicornis..................................................................................220<br />

Paratullbergia callipygos..................................................................................185<br />

Paravespula germanica (ver Vespula germanica)<br />

Paraxenylla affiniformis...................................................................................185<br />

Par<strong>dos</strong>a acoreensis...........................................................................................179<br />

Par<strong>dos</strong>a acorensis (ver Par<strong>dos</strong>a acoreensis)<br />

Par<strong>dos</strong>a albiventris (ver Par<strong>dos</strong>a acoreensis)<br />

Par<strong>dos</strong>a assorensis (ver Par<strong>dos</strong>a acoreensis)<br />

Par<strong>dos</strong>a furtadoi (ver Par<strong>dos</strong>a acoreensis)<br />

Par<strong>dos</strong>a proxima (ver Par<strong>dos</strong>a acoreensis)<br />

Paregle au<strong>da</strong>cula..............................................................................................211<br />

Parerigone fradeorum (ver Eperigone fradeorum)<br />

Parisotoma notabilis.........................................................................................186<br />

Parnassius mnemosyne (ver Apêndice 1)<br />

Parnus prolifericornis (ver Dryops luridus)<br />

Paroxyna tessellata (ver Campiglossa producta)<br />

Parthenolecanium perlatum.............................................................................193<br />

Parthenothrips dracaenae.................................................................................190<br />

Parydra coarctata.............................................................................................214<br />

Parydra fossarum.............................................................................................214<br />

Parydra littoralis...............................................................................................214<br />

Pauropi<strong>da</strong>e.......................................................................................................183<br />

Pauropo<strong>da</strong>........................................................................................................183<br />

Pediobius metallicus........................................................................................219<br />

Pediobius sp. (ver Pediobius metallicus)<br />

Peirates chiragra (ver Ectomocoris chiragra)<br />

Pelecopsis parallela..........................................................................................179<br />

Peleteria varia..................................................................................................217<br />

Pelops acromios (ver Eupelops acromios acromios)<br />

Pelops phytophilus (ver Eupelops acromios acromios)<br />

Peloptulus borgesi............................................................................................176<br />

Pemphigi<strong>da</strong>e....................................................................................................196<br />

Pemphigi<strong>da</strong>e (ver Eriosomati<strong>da</strong>e)<br />

Pemphigus populitransversus..........................................................................197<br />

Pemphredon lethifer.........................................................................................219<br />

Pemphredon rugifer.........................................................................................219<br />

Pentalonia nigronervosa...................................................................................196<br />

Pentaneura nubila (ver Zavrelimyia nubila)<br />

Pentapleura pumilio.........................................................................................219<br />

Pentatomi<strong>da</strong>e...................................................................................................192<br />

Pentatrichopus fragaefolii................................................................................196<br />

Pentatrichopus tetrarhodus...............................................................................196<br />

Pergalumna cf. formicaria (ver Apêndice 1)<br />

Pergalumna cf. nervosa (ver Pergalumna cf. nervosa nervosa)<br />

Pergalumna cf. nervosa nervosa (ver Apêndice 1)<br />

Pergalumna myrmophila..................................................................................174<br />

Pergalumna myrmophilum (ver Pergalumna myrmophila)<br />

Pergalumna nervosa punctata..........................................................................174<br />

Pergalumna punctata (ver Pergalumna nervosa punctata)<br />

Peridroma saucia..............................................................................................209<br />

Perigona nigriceps (ver Trechicus nigriceps)<br />

Periplaneta americana......................................................................................188<br />

Peripsoci<strong>da</strong>e.....................................................................................................189<br />

Peripsocus bivari..............................................................................................189<br />

Peripsocus milleri............................................................................................189<br />

Peripsocus phaeopterus....................................................................................189<br />

Peripsocus reductus (ver Peripsocus milleri)<br />

Peripsocus subfasciatus...................................................................................189<br />

Peryphus derelictus (ver Ocydromus derelictus)<br />

Peryphus schmidti (ver Ocydromus schmidti mequignoni)<br />

309<br />

Petauristi<strong>da</strong>e (ver Trichoceri<strong>da</strong>e)<br />

Phacophallus parumpunctatus.........................................................................206<br />

Phaedrotoma sanmiguelensis...........................................................................219<br />

Phalacri<strong>da</strong>e.......................................................................................................204<br />

Phalacrus consimilis (ver Stilbus testaceus)<br />

Phalacrus corruscus.........................................................................................204<br />

Phalacrus coruscus (ver Phalacrus corruscus)<br />

Phalacrus fimetarius (ver Phalacrus corruscus)<br />

Phalacrus politus..............................................................................................204<br />

Phalangii<strong>da</strong>e.....................................................................................................173<br />

Phaleria bimaculata..........................................................................................206<br />

Phaleria ca<strong>da</strong>verina (ver Phaleria ca<strong>da</strong>verina ca<strong>da</strong>verina)<br />

Phaleria ca<strong>da</strong>verina ca<strong>da</strong>verina........................................................................207<br />

Phaneroptera nana............................................................................................188<br />

Phaneroptera nana nana (ver Phaneroptera nana)<br />

Phaneroptera quadripunctata (ver Phaneroptera nana)<br />

Phaneropteri<strong>da</strong>e...............................................................................................188<br />

Phaonia palli<strong>da</strong>................................................................................................215<br />

Phaonia rufiventris...........................................................................................215<br />

Phaonia subventa.............................................................................................215<br />

Phaonia testacea (ver Phaonia rufiventris)<br />

Phaonia trimaculata.........................................................................................215<br />

Phaonia variagata (ver Phaonia rufiventris)<br />

Pharoscymnus decemplagiatus (ver Apêndice 1)<br />

Phasia pusilla...................................................................................................217<br />

Phasmatodea....................................................................................................188<br />

Phasmi<strong>da</strong>e (ver Bacilli<strong>da</strong>e)<br />

Phauloppia lucorum.........................................................................................175<br />

Pheidole megacephala.....................................................................................220<br />

Phenolia tibialis...............................................................................................203<br />

Phenopelopi<strong>da</strong>e................................................................................................176<br />

Phibalapteryx custodiata (ver Costaconvexa centrostrigaria)<br />

Philaenus spumarius........................................................................................190<br />

Philhydrus lividus (ver Labarrus lividus)<br />

Philonthus aeneus (ver Philonthus politus politus)<br />

Philonthus concinnus.......................................................................................206<br />

Philonthus discoideus......................................................................................206<br />

Philonthus fenestratus......................................................................................206<br />

Philonthus filiformis (ver Neobisnius procerulus procerulus)<br />

Philonthus immundus (ver Philonthus ventralis)<br />

Philonthus longicornis.....................................................................................206<br />

Philonthus nigritulus (ver Gabrius nigritulus)<br />

Philonthus ochropus (ver Philonthus concinnus)<br />

Philonthus pachycephalus (ver Bisnius sordidus)<br />

Philonthus politus (ver Philonthus politus politus)<br />

Philonthus politus politus................................................................................206<br />

Philonthus quisquiliarius (ver Philonthus quisquiliarius quisquiliarius)<br />

Philonthus quisquiliarius quisquiliarius...........................................................206<br />

Philonthus rectangulus.....................................................................................206<br />

Philonthus scybalarius (ver Philonthus longicornis)<br />

Philonthus sordidus (ver Bisnius sordidus)<br />

Philonthus thermarum (ver Gabronthus thermarum)<br />

Philonthus umbratilis.......................................................................................206<br />

Philonthus ventralis.........................................................................................206<br />

Philonthus ventralis proximus (ver Philonthus ventralis)<br />

Philopedon plagiatum......................................................................................201<br />

Philopedon plagiatus (ver Philopedon plagiatum)<br />

Philorhizus melanocephalus............................................................................198<br />

Philosepedon humeralis...................................................................................216<br />

Philotarsi<strong>da</strong>e....................................................................................................189<br />

Philotarsus picicornis.......................................................................................189<br />

Philygria cedercreutzi......................................................................................214<br />

Phlaeothripi<strong>da</strong>e................................................................................................190<br />

Phlaeothrips pedicularius (ver Hoplothrips pedicularius)<br />

Phlegra moesta (ver Pseudeuophrys vafra)<br />

Phloemyzus redelei (ver Phloeomyzus passerinii )<br />

Phloeomyzus passerinii...................................................................................196<br />

Phloeonomus azoricus (ver Phloeostiba azorica)<br />

Phloeonomus punctipennis..............................................................................206<br />

Phloeonomus pusillus......................................................................................206<br />

Phloeophagus spadix (ver Pselactus spadix spadix)<br />

Phloeophagus tenax (ver Pseudophloeophagus tenax)<br />

Phloeophagus variabilis (ver Hypera postica)<br />

Phloeopora angustiformis................................................................................206<br />

Phloeopora corticalis.......................................................................................206


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Phloeopora corticina (ver Phloeopora corticalis)<br />

Phloeopora teres..............................................................................................206<br />

Phloeopora testacea.........................................................................................206<br />

Phloeosinus gillerforsi.....................................................................................201<br />

Phloeostiba azorica..........................................................................................206<br />

Phlogophora cabrali.........................................................................................209<br />

Phlogophora furnasi.........................................................................................209<br />

Phlogophora interrupta....................................................................................209<br />

Phlogophora meticulosa..................................................................................209<br />

Phlogophora wollastoni (ver Phlogophora interrupta)<br />

Pholci<strong>da</strong>e.........................................................................................................179<br />

Pholcus phalangioides.....................................................................................179<br />

Pholeoixodes hexagonus..................................................................................177<br />

Phori<strong>da</strong>e...........................................................................................................215<br />

Phortica variegata (ver Amiota variegata)<br />

Phrynei<strong>da</strong>e (ver Anisopodi<strong>da</strong>e )<br />

Phthiracari<strong>da</strong>e..................................................................................................176<br />

Phthiracarus affinis..........................................................................................176<br />

Phthiracarus anonymus....................................................................................176<br />

Phthiracarus atlanticus.....................................................................................176<br />

Phthiracarus berlesei (ver Oribotritia berlesei)<br />

Phthiracarus falciformis...................................................................................176<br />

Phthiracarus flexisetosus (ver Phthiracarus longulus)<br />

Phthiracarus longulus......................................................................................176<br />

Phthiracarus montanus.....................................................................................176<br />

Phthiracarus nitens...........................................................................................176<br />

Phthiracarus piger............................................................................................176<br />

Phthitia ciliata..................................................................................................217<br />

Phthitia empirica..............................................................................................217<br />

Phthitia plumosula...........................................................................................217<br />

Phthorimaea operculella..................................................................................208<br />

Phycitodes albatella pseudonimbella...............................................................209<br />

Phycochus azoricus (ver Brin<strong>da</strong>lus porcicollis)<br />

Phyllaphis fagi.................................................................................................196<br />

Phyllocnistis citrella........................................................................................208<br />

Phyllodromica chavesi (ver Zetha vestita)<br />

Phyllognathopodi<strong>da</strong>e.......................................................................................183<br />

Phyllognathopus viguieri.................................................................................183<br />

Phyllonorycter messaniella..............................................................................208<br />

Phyllonorycter myricae (ver Caloptilia schinella)<br />

Phylloxera vastatrix (ver Viteus vitifoliae )<br />

Phylloxeri<strong>da</strong>e...................................................................................................197<br />

Physothrips simplex (ver Thrips simplex)<br />

Phytoliriomyza arctica.....................................................................................210<br />

Phytoliriomyza perpusilla (ver Phytoliriomyza arctica)<br />

Phytometra chalcytes (ver Chrysodeixis chalcites)<br />

Phytometra limbirena (ver Ctenoplusia limbirena)<br />

Phytometra orichalcea (ver Thysanoplusia orichalcea)<br />

Phytomyza atricornis (ver Chromatomyia horticola)<br />

Phytomyza horticola (ver Chromatomyia horticola)<br />

Phytomyza obscura..........................................................................................210<br />

Phytomyza obscura (ver Phytomyza obscura)<br />

Phytomyza plantaginis.....................................................................................211<br />

Phytomyza ranunculi.......................................................................................211<br />

Phytomyza ranunculi var. flava (ver Phytomyza ranunculi)<br />

Phytomyza tenella...........................................................................................211<br />

Phytomyza tetrasticha......................................................................................211<br />

Phytonomus variabilis (ver Hypera postica)<br />

Phytoseii<strong>da</strong>e.....................................................................................................177<br />

Phytoseiulus macropilis (ver Dubininellus macropilis)<br />

Phytoseiulus persimilis....................................................................................177<br />

Phytosus schatzmayeri.....................................................................................206<br />

Pieri<strong>da</strong>e............................................................................................................209<br />

Pieris brassicae ab. chariclea (ver Pieris brassicae azorensis)<br />

Pieris brassicae azorensis................................................................................209<br />

Pieris brassicœ (ver Pieris brassicae azorensis)<br />

Piezodorus lituratus.........................................................................................192<br />

Pilocepheus azoricus.......................................................................................174<br />

Pilophorus confusus.........................................................................................192<br />

Pilophorus perplexus.......................................................................................192<br />

Pimpla instigator (ver Pimpla rufipes)<br />

Pimpla rufipes..................................................................................................220<br />

Pimpla turionellae............................................................................................220<br />

Pinalitus insularis (ver Pinalitus oromii)<br />

Pinalitus oromii...............................................................................................192<br />

310<br />

Pionea ferrugalis (ver Udea ferrugalis)<br />

Piophila casei...................................................................................................215<br />

Piophila nigrimana (ver Prochyliza nigrimana)<br />

Piophili<strong>da</strong>e.......................................................................................................215<br />

Pisaura acoreensis............................................................................................179<br />

Pisaura mirabilis (ver Pisaura acoreensis)<br />

Pisauri<strong>da</strong>e........................................................................................................179<br />

Pissodes castaneus...........................................................................................201<br />

Pissodes notatus (ver Pissodes castaneus)<br />

Pithanus maerkelii...........................................................................................192<br />

Placonotus donacioides...................................................................................203<br />

Placonotus testaceus........................................................................................203<br />

Plagiolepis schmitzii........................................................................................220<br />

Planococcus citri..............................................................................................194<br />

Planococcus ficus.............................................................................................194<br />

Planococcus minor...........................................................................................194<br />

Platyarthri<strong>da</strong>e...................................................................................................181<br />

Platyarthrus schoebli.......................................................................................181<br />

Platyarthrus schoebli herculensis (ver Platyarthrus schoebli)<br />

Platycheirus albimanus....................................................................................217<br />

Platycheirus cyaneus (ver Platycheirus albimanus)<br />

Platycheirus rosarum.......................................................................................217<br />

Platycleis falx falx...........................................................................................188<br />

Platycleis laticau<strong>da</strong> (ver Platycleis falx falx)<br />

Platycleis sabulosa...........................................................................................188<br />

Platyedra subcinerea........................................................................................208<br />

Platynothrus peltifer (ver Heminothrus peltifer peltifer)<br />

Platypalpus minutus.........................................................................................214<br />

Platypalpus obscuripes....................................................................................214<br />

Platyptilia acantho<strong>da</strong>ctyla (ver Amblyptilia acantho<strong>da</strong>ctyla)<br />

Platystethus nitens...........................................................................................206<br />

Platystethus spinosus.......................................................................................206<br />

Platytomus tibialis...........................................................................................197<br />

Platyura nigricornis (ver Orfelia nigricornis)<br />

Plesiothrips perplexus......................................................................................190<br />

Pleurophorus caesus........................................................................................197<br />

Plinthisus brevipennis......................................................................................192<br />

Plinthisus minutissimus...................................................................................192<br />

Plodia interpunctella........................................................................................209<br />

Ploiaria canariensis (ver Ploiaria chilensis)<br />

Ploiaria chilensis..............................................................................................192<br />

Ploiaria domestica...........................................................................................192<br />

Ploiaria vitticollis (ver Empicoris rubromaculatus)<br />

Ploiariola culiciformis (ver Empicoris brevispinus)<br />

Plusia aurifera (ver Thysanoplusia orichalcea)<br />

Plusia chalcytes (ver Chrysodeixis chalcites)<br />

Plusia gamma (ver Autographa gamma)<br />

Plusia orichalcea (ver Thysanoplusia orichalcea)<br />

Plutella maculipennis (ver Plutella xylostella)<br />

Plutella xylostella............................................................................................209<br />

Plutelli<strong>da</strong>e........................................................................................................209<br />

Podocopi<strong>da</strong>......................................................................................................182<br />

Poduromorpha.................................................................................................185<br />

Pogonognathellus flavescens...........................................................................186<br />

Pogonognathellus longicornis.........................................................................186<br />

Polia granti (ver Graphania granti)<br />

Polietes dormitor..............................................................................................215<br />

Pollenia intermedia..........................................................................................211<br />

Pollenia rudis...................................................................................................211<br />

Polyammatus boeticus (ver Lampides boeticus)<br />

Polydesmi<strong>da</strong>....................................................................................................183<br />

Polydesmi<strong>da</strong>e...................................................................................................183<br />

Polydesmus angustus.......................................................................................183<br />

Polydesmus brincki (ver Propolydesmus laevidentatus)<br />

Polydesmus brincki longispinosa (ver Propolydesmus laevidentatus)<br />

Polydesmus complanatus (ver Polydesmus angustus)<br />

Polydesmus coriaceus......................................................................................183<br />

Polydesmus gallicus (ver Polydesmus coriaceus)<br />

Polydesmus ribeiraensis..................................................................................183<br />

Polymerus cognatus.........................................................................................192<br />

Polymerus vulneratus......................................................................................192<br />

Polyo<strong>da</strong>spis ruficornis.....................................................................................212<br />

Polyommatus baeticus (ver Lampides boeticus)<br />

Polypedilum nubeculosum..............................................................................212<br />

Polypedilum nubifer........................................................................................212


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Polyphagi<strong>da</strong>e...................................................................................................188<br />

Polyphagotarsonemus latus.............................................................................177<br />

Polyspilla polyspilla........................................................................................199<br />

Polystoma albopila (ver Aleochara albopila)<br />

Polyxenus lagurus............................................................................................183<br />

Pompili<strong>da</strong>e.......................................................................................................220<br />

Ponera eduardi (ver Hypoponera eduardi)<br />

Popilia japonica (ver Popillia japonica)<br />

Popillia japonica..............................................................................................204<br />

Porcellio dilatatus............................................................................................181<br />

Porcellio laevis................................................................................................181<br />

Porcellio laevissimus.......................................................................................181<br />

Porcellio lamellatus (ver Proporcellio lamellatus)<br />

Porcellio scaber................................................................................................182<br />

Porcellioni<strong>da</strong>e..................................................................................................181<br />

Porcellionides barroisi.....................................................................................182<br />

Porcellionides pruinosus..................................................................................182<br />

Porcellionides sexfasciatus..............................................................................182<br />

Porrhomma borgesi..........................................................................................179<br />

Potamocypris arcuata.......................................................................................182<br />

Potamocypris villosa........................................................................................182<br />

Praeacedes atomosella.....................................................................................210<br />

Praemachilis italica (ver Dilta saxicola)<br />

Prays citri.........................................................................................................210<br />

Prays oleae.......................................................................................................210<br />

Prinerigone vagans..........................................................................................179<br />

Pristiphora atlantica.........................................................................................220<br />

Pristiphora pallidiventris atlantica (ver Pristiphora atlantica)<br />

Pristomerus vulnerator.....................................................................................220<br />

Pritha condita (ver Pritha nana)<br />

Pritha nana.......................................................................................................178<br />

Pritha palli<strong>da</strong> (ver Pritha nana)<br />

Proatelura pseudolepisma (ver Proatelurina pseudolepisma)<br />

Proatelurina pseudolepisma.............................................................................187<br />

Procambarus clarkii.........................................................................................181<br />

Prochiloneurus cabrerai...................................................................................219<br />

Prochyliza nigrimana.......................................................................................215<br />

Prociphilus sp. (ver Apêndice 1)<br />

Procladius choreus...........................................................................................212<br />

Proctostephanus madeirensis...........................................................................186<br />

Proctostephanus stuckeni.................................................................................186<br />

Prodenia littoralis (ver Spodoptera littoralis)<br />

Proisotoma laticau<strong>da</strong> (ver Ballistura laticau<strong>da</strong>)<br />

Proisotoma minuta...........................................................................................186<br />

Proisotoma schoetti (ver Ballistura schoetti)<br />

Propolydesmus laevidentatus..........................................................................184<br />

Propolydesmus miguelinus..............................................................................184<br />

Proporcellio lamellatus....................................................................................182<br />

Proprioseiopsis eudentatus..............................................................................178<br />

Prorastriopes quinquefasciatus (ver Fasciosminthurus quinquefasciatus)<br />

Prosteca aspera................................................................................................207<br />

Prostheca aspera (ver Prosteca aspera)<br />

Prostigmata......................................................................................................176<br />

Protapanteles militaris.....................................................................................219<br />

Protaphis terricola............................................................................................196<br />

Proteinus atomanius (ver Proteinus atomarius)<br />

Proteinus atomarius.........................................................................................206<br />

Proteroiulus fuscus..........................................................................................184<br />

Protopulvinaria pyriformis..............................................................................193<br />

Protura.............................................................................................................187<br />

Psammodius caesus (ver Pleurophorus caesus)<br />

Psammodius laevipennis..................................................................................197<br />

Psammodius plicicollis (ver Psammodius laevipennis)<br />

Psammodius porcicollis (ver Brin<strong>da</strong>lus porcicollis)<br />

Psammodius sabulosus (ver Platytomus tibialis)<br />

Psammoecus personatus..................................................................................204<br />

Psectrocladius limbatellus...............................................................................212<br />

Psectrocladius sordidellus...............................................................................212<br />

Psectrocladius sordidellus insularis (ver Psectrocladius sordidellus)<br />

Psectrocladius sordidellus var. insularis (ver Psectrocladius sordidellus)<br />

Psectrocladius stratiotis (ver Psectrocladius sordidellus)<br />

Pselactus spadix (ver Pselactus spadix spadix)<br />

Pselactus spadix spadix...................................................................................201<br />

Pselaphochernes scorpioides...........................................................................173<br />

Pseu<strong>da</strong>caudella rubi<strong>da</strong>.....................................................................................196<br />

311<br />

Pseu<strong>da</strong>chipteria floresiana (ver Parachipetria floresiana)<br />

Pseu<strong>da</strong>chipteria insularis (ver Parachipteria insularis)<br />

Pseu<strong>da</strong>chorutes subcrassus..............................................................................185<br />

Pseu<strong>da</strong>letia unipuncta (ver Mythimna unipuncta)<br />

Pseu<strong>da</strong>nchomenus aptinoides..........................................................................198<br />

Pseu<strong>da</strong>phycus maculipennis............................................................................219<br />

Pseu<strong>da</strong>ulacaspis pentagona..............................................................................194<br />

Pseudechinosoma no<strong>dos</strong>um.............................................................................201<br />

Pseudeuophrys vafra........................................................................................180<br />

Pseudisotoma monochaeta...............................................................................186<br />

Pseudisotoma sensibilis...................................................................................186<br />

Pseudoblothrus oromii.....................................................................................173<br />

Pseudoblothrus vulcanus.................................................................................173<br />

Pseudocandona stagnalis.................................................................................182<br />

Pseudococci<strong>da</strong>e................................................................................................194<br />

Pseudococcus longispinus...............................................................................194<br />

Pseudococcus viburni......................................................................................194<br />

Pseudocollinella humi<strong>da</strong>..................................................................................217<br />

Pseudocollinella jorlii......................................................................................217<br />

Pseudocypus aethiops (ver Ocypus aethiops)<br />

Pseudoechinosoma no<strong>dos</strong>um (ver Pseudechinosoma no<strong>dos</strong>um)<br />

Pseudolycoriella campanulata.........................................................................216<br />

Pseudomedon obscurellus...............................................................................206<br />

Pseudonapomyza atra......................................................................................211<br />

Pseudoniphargus brevicau<strong>da</strong>tus (ver Pseudoniphargus brevipedunculatus)<br />

Pseudoniphargus brevipedunculatus................................................................181<br />

Pseudoophonus griseus....................................................................................198<br />

Pseudoophonus rufipes....................................................................................198<br />

Pseudophaonia albolineata (ver Polietes dormitor)<br />

Pseudophloeophagus aenopiceus.....................................................................201<br />

Pseudophloeophagus chopardi (ver Pseudophloeophagus aenopiceus)<br />

Pseudophloeophagus tenax..............................................................................201<br />

Pseudophloeophagus variabilis (ver Pseudophloeophagus tenax)<br />

Pseudophonus pubescens (ver Pseudoophonus rufipes)<br />

Pseudoplectus perplexus..................................................................................206<br />

Pseu<strong>dos</strong>corpiones............................................................................................173<br />

Pseu<strong>dos</strong>inella ashmoleorum............................................................................185<br />

Pseu<strong>dos</strong>inella azorica........................................................................................185<br />

Pseu<strong>dos</strong>inella octopunctata..............................................................................185<br />

Pseu<strong>dos</strong>mittia brevifurcata (ver Smittia brevifurcata)<br />

Psila longipennis..............................................................................................216<br />

Psili<strong>da</strong>e............................................................................................................216<br />

Psilopa pulicaria..............................................................................................214<br />

Psilopus glaucescens (ver Sciapus glaucescens brioni)<br />

Psilothrix cyaneus (ver Psilothrix viridicoerulea)<br />

Psilothrix viridicaeruleus (ver Psilothrix viridicoerulea)<br />

Psilothrix viridicoerulea..................................................................................201<br />

Psilothrix viridiocoeruleus (ver Psilothrix viridicoerulea)<br />

Psoci<strong>da</strong>e...........................................................................................................189<br />

Psocoptera........................................................................................................189<br />

Psoquilla marginepunctata...............................................................................189<br />

Psoquilli<strong>da</strong>e.....................................................................................................189<br />

Psychi<strong>da</strong>e.........................................................................................................209<br />

Psycho<strong>da</strong> albipennis........................................................................................216<br />

Psycho<strong>da</strong> alternata (ver Tinearia alternata)<br />

Psycho<strong>da</strong> cinerea.............................................................................................216<br />

Psycho<strong>da</strong> humeralis (ver Philosepedon humeralis)<br />

Psycho<strong>da</strong> severini............................................................................................216<br />

Psychodi<strong>da</strong>e.....................................................................................................216<br />

Psylli<strong>da</strong>e..........................................................................................................194<br />

Psylliodes azoricus..........................................................................................199<br />

Psylliodes chrysocepha (ver Psylliodes chrysocephalus)<br />

Psylliodes chrysocephala (ver Psylliodes azoricus)<br />

Psylliodes chrysocephala (ver Psylliodes chrysocephalus)<br />

Psylliodes chrysocephalus...............................................................................199<br />

Psylliodes marci<strong>da</strong> (ver Psylliodes marcidus)<br />

Psylliodes marcidus.........................................................................................199<br />

Psylliodes vehemens (ver Psylliodes azoricus)<br />

Psyllipsoci<strong>da</strong>e..................................................................................................189<br />

Psyllipsocus ramburi destructor (ver Psyllipsocus ramburii)<br />

Psyllipsocus ramburii......................................................................................189<br />

Ptenidium apicale (ver Ptenidium pusillum)<br />

Ptenidium pusillum..........................................................................................204<br />

Pterocallis alni.................................................................................................196<br />

Pterocomma pilosum konoi.............................................................................196


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Pterocomma populeum....................................................................................196<br />

Pteromali<strong>da</strong>e....................................................................................................220<br />

Pteromalus puparum........................................................................................220<br />

Pterophori<strong>da</strong>e.................................................................................................209<br />

Pterophorus mono<strong>da</strong>ctylus (ver Emmelina mono<strong>da</strong>ctyla)<br />

Pterostichus aterrimus (ver Pterostichus aterrimus aterrimus)<br />

Pterostichus aterrimus aterrimus.....................................................................198<br />

Pterostichus aterrimus nigerrimus (ver Pterostichus aterrimus aterrimus)<br />

Pterostichus aterrimus nigerrimus (ver Pterostichus aterrimus aterrimus)<br />

Pterostichus nigerrimus (ver Pterostichus aterrimus aterrimus)<br />

Pterostichus vernalis........................................................................................198<br />

Ptilii<strong>da</strong>e............................................................................................................204<br />

Ptilinus cylindripennis.....................................................................................197<br />

Ptilinus pectinicornis.......................................................................................197<br />

Ptinus clavipes (ver Ptinus latro)<br />

Ptinus fur..........................................................................................................197<br />

Ptinus latro.......................................................................................................197<br />

Ptinus testaceus (ver Ptinus latro)<br />

Pulex irritans....................................................................................................218<br />

Pulici<strong>da</strong>e..........................................................................................................218<br />

Pullimosina heteroneura..................................................................................217<br />

Pullimosina moesta (ver Pullimosina vulgesta)<br />

Pullimosina vulgesta........................................................................................217<br />

Pulvinaria floccifera.........................................................................................193<br />

Punctoribates punctum....................................................................................176<br />

Punctoribati<strong>da</strong>e................................................................................................176<br />

Pycnopogon fasciculatus.................................................................................211<br />

Pycnoscelus surinamensis...............................................................................188<br />

Pyrali<strong>da</strong>e..........................................................................................................209<br />

Pyralis farinalis................................................................................................209<br />

Pyrameis atalanta (ver Vanessa atalanta)<br />

Pyrameis cardui (ver Vanessa cardui)<br />

Pyroderces argyrogrammos.............................................................................207<br />

Pyrrhocori<strong>da</strong>e...............................................................................................192<br />

Pyrrhocoris apterus..........................................................................................192<br />

Q<br />

Quadraspidiotus perniciosus (ver Diaspidiotus perniciosus)<br />

Quadroppia quadricarinata..............................................................................176<br />

Quadroppii<strong>da</strong>e.................................................................................................176<br />

Quedius curtipennis.........................................................................................206<br />

Quedius fuliginosus.........................................................................................206<br />

Quedius hispanicus (ver Quedius simplicifrons)<br />

Quedius simplicifrons......................................................................................206<br />

R<br />

Rachispo<strong>da</strong> acrosticalis...................................................................................217<br />

Rachispo<strong>da</strong> atrolimosa.....................................................................................217<br />

Rachispo<strong>da</strong> fuscipennis...................................................................................217<br />

Rachispo<strong>da</strong> varicornis......................................................................................217<br />

Ramusella clavipectinata.................................................................................275<br />

Ravinia pernix..................................................................................................216<br />

Ravinia striata (ver Ravinia pernix)<br />

Reduvii<strong>da</strong>e.......................................................................................................192<br />

Reduviolus ferus (ver Nabis pseudoferus ibericus)<br />

Reduvius personatus........................................................................................193<br />

Remus pruinosus.............................................................................................206<br />

Remus sericeus (ver Remus pruinosus)<br />

Rhacochelifer sp. (ver Apêndice 1)<br />

Rhamphomyia gibba........................................................................................213<br />

Rhanthus pulveros (ver Rhantus suturalis)<br />

Rhanthus pulverosus (ver Rhantus suturalis)<br />

Rhantus punctatus (ver Rhantus suturalis)<br />

Rhantus suturalis.............................................................................................202<br />

Rhaptoneura eatoni (ver Myopsocus eatoni)<br />

Rheocricotopus atripes....................................................................................212<br />

Rhicnoessa cinere (ver Rhicnoessa grisea)<br />

Rhicnoessa grisea............................................................................................218<br />

Rhicnoessa pallipes (ver Tethina ochracea)<br />

Rhinia apicalis.................................................................................................211<br />

Rhinophori<strong>da</strong>e.................................................................................................216<br />

312<br />

Rhipicephalus bursa.........................................................................................177<br />

Rhipicephalus sanguineus...............................................................................177<br />

Rhipicephalus turanicus...................................................................................177<br />

Rhipidia maculata (ver Trimicra pilipes pilipes)<br />

Rhizoglyphus callae.........................................................................................173<br />

Rhizopertha dominica......................................................................................197<br />

Rhodometra sacraria........................................................................................208<br />

Rhomphaea nasica (ver Argyrodes nasicus)<br />

Rhopali<strong>da</strong>e.......................................................................................................193<br />

Rhopalomesites azoricus (ver Rhopalomesites tardyi)<br />

Rhopalomesites tardyi.....................................................................................201<br />

Rhopalosiphoninus latysiphon.........................................................................196<br />

Rhopalosiphoninus staphyleae........................................................................196<br />

Rhopalosiphoninus tulipaellus.........................................................................196<br />

Rhopalosiphum insertum.................................................................................196<br />

Rhopalosiphum maidis....................................................................................196<br />

Rhopalosiphum nymphaeae.............................................................................196<br />

Rhopalosiphum padi........................................................................................196<br />

Rhopalosiphum rufiabdominalis......................................................................196<br />

Rhopalus rufus.................................................................................................193<br />

Rhopobota naevana..........................................................................................210<br />

Rhyacia atlantica (ver Noctua atlantica)<br />

Rhynchophori<strong>da</strong>e (ver Dryophthori<strong>da</strong>e)<br />

Rhyncolus variabilis (ver Hypera postica)<br />

Rhyncomyia impavi<strong>da</strong>.....................................................................................211<br />

Rhyparobia maderae........................................................................................188<br />

Rhyphi<strong>da</strong>e (ver Anisopodi<strong>da</strong>e )<br />

Rhyphus fenestralis (ver Sylvicola cinctus)<br />

Rhyzobius chrysomeloides..............................................................................200<br />

Rhyzobius litura...............................................................................................200<br />

Rhyzobius lophanthae......................................................................................200<br />

Ribautiana tenerrima.......................................................................................191<br />

Rodolia cardinalis............................................................................................200<br />

Rostrozetes foveolatus (ver Trachyoribates ovulum ovulum)<br />

Rugathodes acoreensis.....................................................................................180<br />

Rugathodes pico..............................................................................................180<br />

Rugilus orbiculatus orbiculatus.......................................................................206<br />

Ruspolia nitidula..............................................................................................188<br />

Ruteli<strong>da</strong>e..........................................................................................................204<br />

Rymosia azorensis...........................................................................................215<br />

Rymosia maderensis (ver Rymosia azorensis)<br />

S<br />

Sacium densatum.............................................................................................200<br />

Saissetia coffeae..............................................................................................193<br />

Saissetia oleae (ver Saissetia oleae oleae)<br />

Saissetia oleae oleae........................................................................................193<br />

Saldi<strong>da</strong>e...........................................................................................................193<br />

Saldula palustris...............................................................................................193<br />

Saldula saltatoria.............................................................................................193<br />

Salpingi<strong>da</strong>e......................................................................................................204<br />

Saltici<strong>da</strong>e.........................................................................................................179<br />

Salticus mutabilis.............................................................................................180<br />

Salticus vafra (ver Pseudeuophrys vafra)<br />

Saltusaphis scirpus...........................................................................................196<br />

Sancus acoreensis............................................................................................180<br />

Saprinus acuminatus........................................................................................202<br />

Saprinus apricarius (ver Hypocaccus brasiliensis)<br />

Saprinus caerulescens......................................................................................202<br />

Saprinus cuspi<strong>da</strong>tus (ver Saprinus planiusculus)<br />

Saprinus dimidiatus (ver Hypocaccus dimidiatus dimidiatus)<br />

Saprinus planiusculus......................................................................................202<br />

Saprinus rugifrons (ver Hypocaccus rugifrons)<br />

Saprinus semipunctatus (ver Saprinus caerulescens)<br />

Saprinus semistriatus.......................................................................................202<br />

Saprinus semistriatus (ver Saprinus subnitescens)<br />

Saprinus subnitescens......................................................................................202<br />

Saprinus subnitidus (ver Saprinus acuminatus)<br />

Sapromyzi<strong>da</strong>e (ver Lauxanii<strong>da</strong>e)<br />

Sarcophaga africa............................................................................................216<br />

Sarcophaga argyrostoma..................................................................................216<br />

Sarcophaga barbata (ver Sarcophaga argyrostoma)<br />

Sarcophaga crassipalpis...................................................................................216


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Sarcophaga dux................................................................................................216<br />

Sarcophaga falculata (ver Sarcophaga argyrostoma)<br />

Sarcophaga haematodes (ver Ravinia pernix)<br />

Sarcophaga haemorrhoi<strong>da</strong>lis (ver Sarcophaga africa)<br />

Sarcophaga jacobsoni......................................................................................216<br />

Sarcophaga maculata.......................................................................................216<br />

Sarcophaga surcoufi (ver Sarcophaga crassipalpis)<br />

Sarcophaga uncicurva......................................................................................216<br />

Sarcophagi<strong>da</strong>e..................................................................................................216<br />

Sarothrogammarus guernei..............................................................................181<br />

Sarscypridopsis aculeata..................................................................................182<br />

Satyrus azorinus (ver Hipparchia azorina azorina)<br />

Satyrus azorinus miguelensis (ver Hipparchia miguelensis miguelensis)<br />

Satyrus azorinus picoensis (ver Hipparchia azorina azorina)<br />

Satyrus semele azorinus (ver Hipparchia azorina azorina)<br />

Savigniorrhipis acoreensis...............................................................................179<br />

Savigniorrhipis grandis (ver Walckenaeria grandis)<br />

Scaptomyza adusta var. impunctata (ver Scaptomyza impunctata)<br />

Scaptomyza apicalis (ver Scaptomyza flava)<br />

Scaptomyza atlantica.......................................................................................213<br />

Scaptomyza chopardi (ver Scaptomyza impunctata)<br />

Scaptomyza flava.............................................................................................213<br />

Scaptomyza flaveola (ver Scaptomyza flava)<br />

Scaptomyza gracilis (ver Scaptomyza impunctata)<br />

Scaptomyza graminum....................................................................................213<br />

Scaptomyza graminum (ver Scaptomyza palli<strong>da</strong>)<br />

Scaptomyza impunctata...................................................................................213<br />

Scaptomyza palli<strong>da</strong>..........................................................................................213<br />

Scaptomyza tetrasticha (ver Scaptomyza graminum)<br />

Scaptomyzella impunctata (ver Scaptomyza impunctata)<br />

Scaptomyzella incana (ver Scaptomyza graminum)<br />

Scarabaei<strong>da</strong>e....................................................................................................204<br />

Scarabaei<strong>da</strong>e (ver Aegialii<strong>da</strong>e)<br />

Scarabaei<strong>da</strong>e (ver Aphodii<strong>da</strong>e)<br />

Scarabaei<strong>da</strong>e (ver Ruteli<strong>da</strong>e)<br />

Scarabaei<strong>da</strong>e (ver Trogi<strong>da</strong>e)<br />

Scatella paludum.............................................................................................214<br />

Scatella quadrata (ver Limnellia helmuti)<br />

Scatella sorbillans (ver Scatella paludum)<br />

Scatella stagnalis.............................................................................................214<br />

Scatella tenuicosta...........................................................................................214<br />

Scathophaga litorea.........................................................................................216<br />

Scathophaga litoreum (ver Scathophaga litorea)<br />

Scathophaga mer<strong>da</strong>ria (ver Scathophaga stercoraria)<br />

Scathophaga stercoraria...................................................................................216<br />

Scathophaga stercorarium (ver Scathophaga stercoraria)<br />

Scathophaga stercorarius (ver Scathophaga stercoraria)<br />

Scathophagi<strong>da</strong>e................................................................................................216<br />

Scatomyzi<strong>da</strong>e (ver Scathophagi<strong>da</strong>e)<br />

Scatophagi<strong>da</strong>e (ver Scathophagi<strong>da</strong>e)<br />

Scatophila despecta.........................................................................................214<br />

Scatopsciara dentifera......................................................................................216<br />

Scatopse fuscipes (ver Coboldia fuscipes)<br />

Scatopsi<strong>da</strong>e......................................................................................................216<br />

Scelioni<strong>da</strong>e......................................................................................................220<br />

Scenopini<strong>da</strong>e....................................................................................................216<br />

Scenopinus domesticus (ver Scenopinus fenestralis)<br />

Scenopinus fenestralis.....................................................................................216<br />

Scenopinus senilis (ver Scenopinus fenestralis)<br />

Scenopius scutellatus var. nigrosutellatus (ver Scenopinus fenestralis)<br />

Scheloribates laevigatus..................................................................................176<br />

Scheloribates latipes (ver Scheloribates pallidulus)<br />

Scheloribates pallidulus...................................................................................176<br />

Scheloribati<strong>da</strong>e................................................................................................176<br />

Schendyla nemorensis.....................................................................................184<br />

Schendyli<strong>da</strong>e....................................................................................................184<br />

Schizaphis fritzmuelleri (ver Schizaphis pyri )<br />

Schizaphis graminum......................................................................................196<br />

Schizaphis pyri................................................................................................196<br />

Schizaphis rotundiventris.................................................................................196<br />

Schizophyllum moreleti (ver Ommatoiulus moreletii)<br />

Schoenomyza litorella major...........................................................................215<br />

Schrankia costaestrigalis.................................................................................209<br />

Sciapus glaucescens brioni..............................................................................213<br />

Sciari<strong>da</strong>e..........................................................................................................216<br />

313<br />

Sciobia pustulata (ver Scobicia barbata)<br />

Scirtothrips inermis.........................................................................................190<br />

Sclerodermus domesticus................................................................................219<br />

Scobicia barbata...............................................................................................197<br />

Scolopendra cingulata (ver Scutigera coleoptrata)<br />

Scolopendra coleoptrata (ver Scutigera coleoptrata)<br />

Scolopendrelli<strong>da</strong>e............................................................................................183<br />

Scolopendrellopsis subnu<strong>da</strong>............................................................................183<br />

Scolopendromorpha.........................................................................................184<br />

Scolopostethus decoratus.................................................................................192<br />

Scolopostethus thomsoni.................................................................................192<br />

Scolytus rugulosus...........................................................................................201<br />

Scopaeus minutus............................................................................................206<br />

Scopaeus portai................................................................................................206<br />

Scoparia aequipennalis....................................................................................208<br />

Scoparia angustea (ver Eudonia interlinealis)<br />

Scoparia carvalhoi...........................................................................................208<br />

Scoparia caecimaculalis (ver Scoparia coecimaculalis)<br />

Scoparia coecimaculalis..................................................................................208<br />

Scoparia frequentella (ver Scoparia aequipennalis)<br />

Scoparia interlinealis (ver Eudonia interlinealis )<br />

Scoparia luteusalis (ver Eudonia luteusalis)<br />

Scoparia semiamplalis.....................................................................................208<br />

Scoparia stenota (ver Eudonia melanographa)<br />

Scopeumati<strong>da</strong>e (ver Scathophagi<strong>da</strong>e)<br />

Scotia segetum (ver Agrotis segetum)<br />

Scotophaeus blackwalli...................................................................................178<br />

Scotorithra fortunata (ver Ascotis fortunata azorica)<br />

Scraptii<strong>da</strong>e.......................................................................................................204<br />

Scutelleri<strong>da</strong>e....................................................................................................193<br />

Scutellista caerulea..........................................................................................220<br />

Scutigera coleoptrata.......................................................................................184<br />

Scutigerella immaculata..................................................................................183<br />

Scutigerelli<strong>da</strong>e.................................................................................................183<br />

Scutigeri<strong>da</strong>e.....................................................................................................184<br />

Scutigeromorpha..............................................................................................184<br />

Scutovertex sculptus........................................................................................176<br />

Scutovertici<strong>da</strong>e................................................................................................176<br />

Scydmaeni<strong>da</strong>e..................................................................................................204<br />

Scymnus durantae (ver Scymnus subvillosus)<br />

Scymnus flavopictus (ver Nephus flavopictus)<br />

Scymnus haemorrhoi<strong>da</strong>lis................................................................................200<br />

Scymnus interruptus........................................................................................200<br />

Scymnus levailanti (ver Scymnus nubilis)<br />

Scymnus levaillanti (ver Scymnus nubilis)<br />

Scymnus mimulus mimulus (ver Apêndice 1)<br />

Scymnus minimus (ver Attalus minimus)<br />

Scymnus minimus (ver Stethorus punctillum)<br />

Scymnus nubilis...............................................................................................200<br />

Scymnus rubromaculatus.................................................................................200<br />

Scymnus subvillosus........................................................................................200<br />

Scymnus suturalis............................................................................................200<br />

Scyphaci<strong>da</strong>e.....................................................................................................182<br />

Scythropochroa viridiventris (ver Hyperlasion viridiventris)<br />

Scytodes thoracica...........................................................................................180<br />

Scytodi<strong>da</strong>e.......................................................................................................180<br />

Segestria florentina..........................................................................................180<br />

Segestrii<strong>da</strong>e......................................................................................................180<br />

Seira domestica................................................................................................185<br />

Selania leplastriana..........................................................................................210<br />

Sepedophilus littoreus (ver Sepedophilus lusitanicus)<br />

Sepedophilus lusitanicus.................................................................................206<br />

Sepedophilus testaceus (ver Sepedophilus lusitanicus)<br />

Sepsi<strong>da</strong>e...........................................................................................................216<br />

Sepsis ?mequignoni (ver Sepsis mequignoni)<br />

Sepsis biflexuosa..............................................................................................216<br />

Sepsis lateralis.................................................................................................216<br />

Sepsis lateralis var. impunctata (ver Sepsis lateralis)<br />

Sepsis mequignoni...........................................................................................216<br />

Sepsis neocynipsea..........................................................................................216<br />

Sepsis nephodes...............................................................................................216<br />

Sepsis var. fragilis (ver Sepsis lateralis)<br />

Sericoderus lateralis.........................................................................................200<br />

Sesamia nonagrioides......................................................................................209<br />

Sesamia vuteria (ver Sesamia nonagrioides)


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Sicarii<strong>da</strong>e.........................................................................................................180<br />

Sidi<strong>da</strong>e.............................................................................................................180<br />

Sigara lateralis.................................................................................................191<br />

Sigara striata....................................................................................................191<br />

Sigmophora brevicornis...................................................................................219<br />

Silphi<strong>da</strong>e..........................................................................................................204<br />

Silvani<strong>da</strong>e........................................................................................................204<br />

Silvanus advena (ver Ahasverus advena)<br />

Silvanus lateritius............................................................................................204<br />

Silvanus unidentatus........................................................................................204<br />

Silvanus unidentatus (ver Silvanus lateritius)<br />

Simocephalus exspinosus................................................................................180<br />

Simulii<strong>da</strong>e........................................................................................................216<br />

Simulium azorense..........................................................................................216<br />

Sinella coeca....................................................................................................185<br />

Sineugraphe carvalhoi (ver Noctua carvalhoi)<br />

Sinotarsella humi<strong>da</strong> (ver Pseudocollinella humi<strong>da</strong>)<br />

Sipalia melanocephala (ver Geostiba melanocephala)<br />

Sipha flava.......................................................................................................196<br />

Siphonaptera....................................................................................................218<br />

Sirocalodes nigroterminatus............................................................................201<br />

Sitobion avenae................................................................................................196<br />

Sitobion fragariae............................................................................................196<br />

Sitona cambricus (ver Sitona puberulus)<br />

Sitona cinnamomeus........................................................................................201<br />

Sitona discoideus.............................................................................................201<br />

Sitona flavescens (ver Sitona lepidus)<br />

Sitona gressoria (ver Sitona gressorius)<br />

Sitona gressorius..............................................................................................201<br />

Sitona lepidus..................................................................................................201<br />

Sitona lineata (ver Sitona lineatus)<br />

Sitona lineatus.................................................................................................201<br />

Sitona puberulus..............................................................................................201<br />

Sitona puncticollis...........................................................................................201<br />

Sitones lineatus (ver Sitona lineatus)<br />

Sitophilus granaria (ver Sitophilus granarius)<br />

Sitophilus granarius.........................................................................................201<br />

Sitophilus oryzae.............................................................................................201<br />

Sitophilus zeamais...........................................................................................201<br />

Sitotroga cerealella..........................................................................................208<br />

Sminthuri<strong>da</strong>.....................................................................................................187<br />

Sminthuri<strong>da</strong>e (ver Sminthuri<strong>da</strong>)<br />

Sminthurides assimilis (ver Sminthurides signatus)<br />

Sminthurides malmgreni.................................................................................186<br />

Sminthurides minimus (ver Sphaeridia pumilis)<br />

Sminthurides pumilis (ver Sphaeridia pumilis)<br />

Sminthurides schoetti......................................................................................186<br />

Sminthurides signatus......................................................................................186<br />

Sminthurides violaceus (ver Stenacidia violacea violacea)<br />

Sminthuridi<strong>da</strong>..................................................................................................186<br />

Sminthuridi<strong>da</strong>e (ver Sminthuridi<strong>da</strong>)<br />

Sminthurinus aureus........................................................................................186<br />

Sminthurinus elegans.......................................................................................186<br />

Sminthurinus niger...........................................................................................186<br />

Sminthurus fuscus (ver Allacma fusca)<br />

Sminthurus lubbocki (ver Lipothrix lubbocki)<br />

Sminthurus patrizii (ver Disparrhopalites patrizii)<br />

Sminthurus viridis / S. nigromaculatus..........................................................187<br />

Smittia aterrima...............................................................................................212<br />

Smittia brevifurcata.........................................................................................212<br />

Smittia byssinus (ver Camptocladius stercorarius)<br />

Smittia contingens...........................................................................................212<br />

Smittia opaca (ver Smittia aterrima)<br />

Smittia stercoraria (ver Camptocladius stercorarius)<br />

Sogatella kolophon..........................................................................................191<br />

Sogatella kolophon atlantica (ver Sogatella kolophon)<br />

Sogatella nigeriensis........................................................................................191<br />

Sogatella vibix (ver Sogatella nigeriensis)<br />

Solenopsis sp. (ver Apêndice 1)<br />

Sophiothrips makaronesicus............................................................................190<br />

Spalangia cameroni.........................................................................................220<br />

Spatulonthus longicornis (ver Philonthus longicornis)<br />

Spelobia bifrons...............................................................................................217<br />

Spelobia clunipes.............................................................................................217<br />

Spelobia luteilabris..........................................................................................217<br />

314<br />

Spelobia pseu<strong>dos</strong>etaria....................................................................................217<br />

Spelobia puerula (ver Spelobia bifrons)<br />

Spelobia pygmaea (ver Spelobia clunipes)<br />

Spelobia simplicimana (ver Spelobia luteilabris)<br />

Speocyclops demetiensis demetiensis.............................................................183<br />

Spermatolonchaea flavidipennis (ver Lonchaea chorea)<br />

Sphaericus gibboides.......................................................................................197<br />

Sphaericus pinguis...........................................................................................197<br />

Sphaericus velhocabrali...................................................................................197<br />

Sphaeridia pumilis...........................................................................................186<br />

Sphaeridium bipustulatum...............................................................................202<br />

Sphaeridium scarabaeoides.............................................................................202<br />

Sphaerocera curvipes.......................................................................................217<br />

Sphaeroceri<strong>da</strong>e................................................................................................216<br />

Sphaerophoria menthastri (ver Sphaerophoria philantha)<br />

Sphaerophoria menthastri var. philantus (ver Sphaerophoria philantha)<br />

Sphaerophoria nigra.........................................................................................217<br />

Sphaerophoria philantha..................................................................................217<br />

Sphaerophoria philanthus (ver Sphaerophoria philantha)<br />

Sphaerophoria rueppellii.................................................................................217<br />

Sphaerophoria scripta......................................................................................217<br />

Sphaerophoria scripta (ver Sphaerophoria scripta)<br />

Sphaerophoria vitripennis (ver Syrphus ribesii)<br />

Sphenella marginata........................................................................................217<br />

Sphenophilus abbreviata (ver Sphenophorus abbreviatus)<br />

Sphenophorus abbreviatus...............................................................................201<br />

Sphindi<strong>da</strong>e.......................................................................................................204<br />

Sphindus dubius...............................................................................................204<br />

Sphingi<strong>da</strong>e.......................................................................................................210<br />

Sphingonotus canariensis (ver Apêndice 1)<br />

Sphinx atropos (ver Acherontia atropos)<br />

Sphinx celerio (ver Hippotion celerio)<br />

Sphinx convolvuli (ver Agrius convolvuli)<br />

Sphix convulvuli (ver Agrius convolvuli)<br />

Sphyrotheca lubbocki (ver Lipothrix lubbocki)<br />

Spilopsyllus cuniculi.......................................................................................218<br />

Spinilimosina brevicostata...............................................................................217<br />

Spodoptera exigua...........................................................................................209<br />

Spodoptera littoralis.........................................................................................209<br />

Spoladea recurvalis..........................................................................................208<br />

Spongiphori<strong>da</strong>e................................................................................................188<br />

Squamiferi<strong>da</strong>e (ver Platyarthri<strong>da</strong>e)<br />

Staphylini<strong>da</strong>e...................................................................................................204<br />

Staphylinus aethiops (ver Ocypus aethiops)<br />

Staphylinus hesperus (ver Metallina ambigua)<br />

Staphylinus maxillosus (ver Creophilus maxillosus maxillosus)<br />

Staphylinus olens (ver Ocypus olens)<br />

Stathmopodi<strong>da</strong>e...............................................................................................210<br />

Steato<strong>da</strong> grossa................................................................................................180<br />

Steato<strong>da</strong> nobilis...............................................................................................180<br />

Steganacarus clavigerus (ver Steganacarus hirsutus azorensis)<br />

Steganacarus hirsutus (ver Steganacarus hirsutus azorensis)<br />

Steganacarus hirsutus azorensis.......................................................................176<br />

Steganacarus insulanus....................................................................................176<br />

Steganacarus striculus insularis (ver Atropacarus striculus insularis)<br />

Stegobium paniceum.......................................................................................197<br />

Stelidota geminata...........................................................................................203<br />

Stenacidia violacea violacea............................................................................186<br />

Stenichnus tythonus.........................................................................................204<br />

Stenichnus tythonus mesmini (ver Stenichnus tythonus)<br />

Stenocaecilius caboverdensis..........................................................................189<br />

Stenocephali<strong>da</strong>e...............................................................................................193<br />

Stenocephalus agilis (ver Dicranocephalus agilis)<br />

Stenodontus theresae.......................................................................................220<br />

Stenolophus luridus (ver Acupalpus dubius)<br />

Stenolophus teutonus.......................................................................................198<br />

Stenolophus teutonus abdominalis (ver Stenolophus teutonus)<br />

Stenolophus vaporariorum (ver Stenolophus teutonus)<br />

Stenoponia tripectinata tripectinata.................................................................218<br />

Stenoptilia meyeri............................................................................................209<br />

Stenoptilia zopho<strong>da</strong>ctylus................................................................................209<br />

Stenus guttula (ver Stenus guttula guttula)<br />

Stenus guttula guttula......................................................................................206<br />

Sternorrhyncha (Aleyrodoidea; Coccoidea; Psylloidea).................................193<br />

Sternorrhyncha (Aphidoidea)...........................................................................194


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Stethorus punctillum........................................................................................200<br />

Stigmella aurella..............................................................................................208<br />

Stilbus testaceus...............................................................................................204<br />

Stilicus affinis (ver Rugilus orbiculatus orbiculatus)<br />

Stilicus orbiculatus (ver Rugilus orbiculatus orbiculatus)<br />

Stilpnus gagates...............................................................................................220<br />

Stilpon nubilum (ver Stilpon nubilus)<br />

Stilpon nubilus.................................................................................................214<br />

Stomorhina lunata............................................................................................211<br />

Stomoxys calcitrans.........................................................................................215<br />

Streblocerus serricau<strong>da</strong>tus...............................................................................181<br />

Strepsiptera......................................................................................................207<br />

Strigamia crassipes..........................................................................................184<br />

Strongylogaster lineata (ver Strongylogaster multifasciata)<br />

Strongylogaster multifasciata..........................................................................221<br />

Strophingia harteni..........................................................................................194<br />

Strophosoma melanogrammum<br />

(ver Strophosoma melanogrammum melanogrammum)<br />

Strophosoma melanogrammum melanogrammum..........................................201<br />

Strophosomus melanogrammus<br />

(ver Strophosoma melanogrammum melanogrammum)<br />

Stylonisci<strong>da</strong>e....................................................................................................182<br />

Suctobelbella hamata.......................................................................................176<br />

Suctobelbella nasalis........................................................................................176<br />

Suctobelbi<strong>da</strong>e..................................................................................................176<br />

Suillia variegata...............................................................................................214<br />

Sunius gracilis (ver Astenus lyonessius)<br />

Sunius propinquus...........................................................................................206<br />

Superodontella lamellifer.................................................................................185<br />

Syarini<strong>da</strong>e........................................................................................................173<br />

Sylvicola cinctus..............................................................................................211<br />

Symmoci<strong>da</strong>e....................................................................................................210<br />

Sympetrum fonscolombei (ver Sympetrum fonscolombii)<br />

Sympetrum fonscolombei azorensis (ver Sympetrum fonscolombii)<br />

Sympetrum fonscolombii................................................................................187<br />

Symphyla.........................................................................................................183<br />

Symphylella vulgaris.......................................................................................183<br />

Symphylellopsis subnu<strong>da</strong> (ver Scolopendrellopsis subnu<strong>da</strong>)<br />

Symphypleona.................................................................................................186<br />

Symplecta hybri<strong>da</strong>...........................................................................................214<br />

Symplecta pilipes (ver Trimicra pilipes pilipes)<br />

Synageles venator............................................................................................180<br />

Synaldis azorica (ver Dinotrema azoricum)<br />

Synthesiomyia nudiseta...................................................................................215<br />

Synthymia fixa (ver Apêndice 1)<br />

Syntormon pallipes..........................................................................................213<br />

Syritta pipiens..................................................................................................217<br />

Syrphi<strong>da</strong>e.........................................................................................................217<br />

Syrphoctonus morio.........................................................................................220<br />

Syrphus balteatus (ver Episyrphus balteatus)<br />

Syrphus ribesii.................................................................................................217<br />

T<br />

Tachina fera.....................................................................................................217<br />

Tachinaephagus zealandicus............................................................................219<br />

Tachini<strong>da</strong>e........................................................................................................217<br />

Tachydromia minuta (ver Platypalpus minutus)<br />

Tachydromia minutus (ver Platypalpus minutus)<br />

Tachydromia obscuripes (ver Platypalpus obscuripes)<br />

Tachyporus brevis (ver Coproporus pulchellus)<br />

Tachyporus chrysomelinus..............................................................................206<br />

Tachyporus nitidulus........................................................................................206<br />

Tachys 4 - signatus (ver Tachyura parvula)<br />

Tachys curvimanus (ver Paratachys micros)<br />

Tachys inaequalis (ver Tachyura diabrachys)<br />

Tachys micros (ver Paratachys micros)<br />

Tachys parvulus (ver Tachyura parvula)<br />

Tachyura diabrachys........................................................................................198<br />

Tachyura diabrachys (ver Tachyura parvula)<br />

Tachyura parvula.............................................................................................198<br />

Taeniotes scalaris (ver Taeniotes scalatus)<br />

Taeniotes scalaris var. azoricus (ver Taeniotes scalatus)<br />

Taeniotes scalatus............................................................................................199<br />

315<br />

Taeniothrips atratus (ver Thrips atratus)<br />

Taeniothrips ericae (ver Ceratothrips ericae)<br />

Taeniothrips simplex (ver Thrips simplex)<br />

Talitri<strong>da</strong>e..........................................................................................................181<br />

Talitroides alluaudi..........................................................................................181<br />

Talitroides topitotum........................................................................................181<br />

Talitrus pacificus..............................................................................................181<br />

Talitrus saltator................................................................................................181<br />

Tamarixia actis.................................................................................................219<br />

Tanypus nubila (ver Zavrelimyia nubila)<br />

Tapinocyba subitaneus (ver Microctenonyx subitaneus)<br />

Tarphius acuminatus........................................................................................207<br />

Tarphius azoricus.............................................................................................207<br />

Tarphius depressus...........................................................................................207<br />

Tarphius pomboi..............................................................................................207<br />

Tarphius rufonodulosus...................................................................................207<br />

Tarphius serranoi.............................................................................................207<br />

Tarphius tornvalli.............................................................................................207<br />

Tarphius wollastoni..........................................................................................207<br />

Tarsonemi<strong>da</strong>e...................................................................................................176<br />

Tartarogryllus burdigal (ver Eumodicogryllus bordigalensis)<br />

Tartarogryllus burdigalensis (ver Eumodicogryllus bordigalensis)<br />

Tathorhynchus exsiccata..................................................................................209<br />

Taylorilygus apicalis........................................................................................192<br />

Taylorilygus sp. (ver Taylorilygus apicalis)<br />

Tebenna bjerkandrella (ver Tebenna micalis)<br />

Tebenna micalis...............................................................................................207<br />

Tectocephei<strong>da</strong>e................................................................................................176<br />

Tectocepheus cuspidentatus.............................................................................176<br />

Tegenaria domestica........................................................................................178<br />

Tegenaria pagana.............................................................................................178<br />

Tegenaria parietina..........................................................................................178<br />

Tegeocranus elongatus (ver Odontocepheus elongatus)<br />

Telamonia sp. (ver Menemerus semilimbatus)<br />

Telenomus angustatus......................................................................................220<br />

Telinatopelopia nemorum (ver Telmatopelopia nemorum)<br />

Telmatopelopia nemorum................................................................................212<br />

Telmatoscopus limosus (ver Paramormia ustulata)<br />

Telmatoscopus meridionalis (ver Clogmia albipunctata)<br />

Telmatoscopus ustulatus (ver Paramormia ustulata)<br />

Temelucha nigerrima.......................................................................................220<br />

Temori<strong>da</strong>e........................................................................................................182<br />

Tenaga nigripunctella......................................................................................210<br />

Tendipeti<strong>da</strong>e (ver Chironomi<strong>da</strong>e)<br />

Tenebrio obscurus............................................................................................207<br />

Tenebrioni<strong>da</strong>e..................................................................................................206<br />

Tenebrioni<strong>da</strong>e (ver Salpingi<strong>da</strong>e)<br />

Tenebroides maroccanus..................................................................................207<br />

Tenebroides mauritanicus................................................................................207<br />

Tenthredini<strong>da</strong>e.................................................................................................220<br />

Tenuipalpi<strong>da</strong>e...................................................................................................177<br />

Tenuiphantes miguelensis................................................................................179<br />

Tenuiphantes tenuis.........................................................................................179<br />

Tephriti<strong>da</strong>e.......................................................................................................217<br />

Tephroclystia ogilviata (ver Eupithecia ogilviata)<br />

Tethina albosetulosa........................................................................................218<br />

Tethina ochracea..............................................................................................218<br />

Tethina strobliana............................................................................................218<br />

Tethina tethys...................................................................................................218<br />

Tethini<strong>da</strong>e........................................................................................................218<br />

Tetracanthella matthesi....................................................................................186<br />

Tetrachantella hygropetrica matthesi (ver Tetracanthella matthesi)<br />

Tetracnemoidea brevicornis.............................................................................219<br />

Tetragnatha extensa.........................................................................................180<br />

Tetragnathi<strong>da</strong>e.................................................................................................180<br />

Tetramerocerata...............................................................................................183<br />

Tetramorium bicarinatum................................................................................220<br />

Tetramorium caespitum...................................................................................220<br />

Tetramorium cal<strong>da</strong>rium...................................................................................220<br />

Tetramorium guineense (ver Tetramorium cal<strong>da</strong>rium)<br />

Tetramorium simillimum (ver Tetramorium cal<strong>da</strong>rium)<br />

Tetramorium simillimun insulare (ver Tetramorium cal<strong>da</strong>rium)<br />

Tetraneura ulmi................................................................................................197<br />

Tetranichus cinnabarinus (ver Tetranychus urticae)<br />

Tetranychi<strong>da</strong>e...................................................................................................177


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Tetranychus ludeni...........................................................................................177<br />

Tetranychus telarius (ver Tetranychus urticae)<br />

Tetranychus urticae..........................................................................................177<br />

Tetrapsila ? longipennis (ver Psila longipennis)<br />

Tetrastichus brevicornis (ver Sigmophora brevicornis)<br />

Tetrastichus sp. (ver Apêndice 1)<br />

Tettigonii<strong>da</strong>e....................................................................................................188<br />

Teutona grossa (ver Steato<strong>da</strong> grossa)<br />

Textrix cau<strong>da</strong>ta................................................................................................178<br />

Textrix coarcta (ver Lycosoides coarctata)<br />

Thalassomyia frauenfeldi................................................................................212<br />

Thalassomyia pedestris (ver Thalassomyia frauenfeldi)<br />

Thalassophilus azoricus...................................................................................198<br />

Thalassosmittia atlantica..................................................................................212<br />

Thalpochares ostrina (ver Eublemma ostrina)<br />

Thaptor oblongus (ver Calymmaderus oblongus )<br />

Thaumatomyia notata......................................................................................212<br />

Thecabius affinis..............................................................................................197<br />

Thelaxes suberi................................................................................................196<br />

Theridii<strong>da</strong>e.......................................................................................................180<br />

Theridion bimaculatum (ver Neottiura bimaculata)<br />

Theridion denticulatum (ver Theridion musivivum)<br />

Theridion hannoniae........................................................................................180<br />

Theridion musivivum......................................................................................180<br />

Theridion pico (ver Rugathodes pico)<br />

Theridion rufipes (ver Nesticodes rufipes)<br />

Theridion sp. a, b (ver Theridion musivivum)<br />

Theridium belicosum (ver Rugathodes acoreensis)<br />

Theridium bellicosum (ver Theridion musivivum)<br />

Therioaphis trifolii...........................................................................................196<br />

Thermobia domestica (ver Apêndice 1)<br />

Thetina griseola (ver Tethina albosetulosa)<br />

Thienemannia gracei.......................................................................................212<br />

Thienemanniella clavicornis...........................................................................212<br />

Thomisi<strong>da</strong>e......................................................................................................180<br />

Thoracochaeta an<strong>da</strong>lusiaca (ver Thoracochaeta brachystoma)<br />

Thoracochaeta brachystoma............................................................................217<br />

Thripi<strong>da</strong>e..........................................................................................................190<br />

Thrips atrata (ver Thrips atratus)<br />

Thrips atratus...................................................................................................190<br />

Thrips corticis (ver Hoplothrips corticis)<br />

Thrips ericae (ver Ceratothrips ericae)<br />

Thrips fasciata (ver Aeolothrips fasciatus)<br />

Thrips flava (ver Thrips flavus)<br />

Thrips flavus....................................................................................................190<br />

Thrips haemorrhoi<strong>da</strong>lis (ver Heliothrips haemorrhoi<strong>da</strong>lis)<br />

Thrips manicata (ver Chirothrips manicatus)<br />

Thrips nigropilosus..........................................................................................190<br />

Thrips obscura (ver Anaphothrips obscurus)<br />

Thrips origani..................................................................................................190<br />

Thrips pennatus...............................................................................................190<br />

Thrips rufa (ver Aptinothrips rufus)<br />

Thrips simplex.................................................................................................190<br />

Thrips tabaci....................................................................................................190<br />

Thrips ulmi (ver Hoplothrips ulmi)<br />

Throsci<strong>da</strong>e.......................................................................................................207<br />

Throscus dermestoides....................................................................................207<br />

Throscus elateroides.......................................................................................207<br />

Thyri<strong>da</strong>nthrax perspicillaris............................................................................211<br />

Thysanoplusia orichalcea................................................................................209<br />

Thysanoptera...................................................................................................189<br />

Tigriopus fulvus..............................................................................................183<br />

Tinea fuscipunctella (ver Niditinea fuscella)<br />

Tinea murariella..............................................................................................210<br />

Tinea nigripunctella (ver Tenaga nigripunctella)<br />

Tinea pellionella (ver Apêndice 1)<br />

Tinea poecilella...............................................................................................210<br />

Tinea thecophora (ver Praeacedes atomosella)<br />

Tinearia alternata..............................................................................................216<br />

Tinei<strong>da</strong>e...........................................................................................................210<br />

Tineola bipunctiella (ver Tinea murariella)<br />

Tingi<strong>da</strong>e...........................................................................................................193<br />

Tingis cardui....................................................................................................193<br />

Tipula cinerea (ver Trichocera maculipennis)<br />

Tipula lineata (ver Cerotelion striatum)<br />

316<br />

Tipula macaronesica........................................................................................218<br />

Tipula oleracea (ver Tipula macaronesica)<br />

Tipula stenoptera (ver Tipula macaronesica)<br />

Tipuli<strong>da</strong>e..........................................................................................................218<br />

Tolmerus pyragra.............................................................................................211<br />

Tomicus saxeseni (ver Xyleborinus saxesenii)<br />

Tomoceri<strong>da</strong>e....................................................................................................186<br />

Tomocerus flavescens (ver Pogonognathellus flavescens)<br />

Tomocerus longicornis (ver Pogonognathellus longicornis)<br />

Tomocerus minor.............................................................................................186<br />

Topobates alvaradoi.........................................................................................176<br />

Tortrici<strong>da</strong>e........................................................................................................210<br />

Torymi<strong>da</strong>e........................................................................................................221<br />

Toxoptera aurantii............................................................................................196<br />

Toya propinqua................................................................................................191<br />

Trachelas macrochelis.....................................................................................178<br />

Trachelus tabidus............................................................................................219<br />

Trachyopella atoma (ver Trachyopella atomus)<br />

Trachyopella atomus.......................................................................................217<br />

Trachyopella eximia (ver Trachyopella atomus)<br />

Trachyopella hem............................................................................................217<br />

Trachyopella leucoptera...................................................................................217<br />

Trachyoribates ovulum ovulum.......................................................................175<br />

Trachyscelis aphodioides (ver Trachyscelis aphodioides aphodioides)<br />

Trachyscelis aphodioides aphodioides.............................................................207<br />

Trachyzelotes lyonneti.....................................................................................178<br />

Trachyzelotes n. sp. (ver Zelotes tenuis)<br />

Trechichus fimicola (ver Trechicus nigriceps)<br />

Trechicus nigriceps..........................................................................................198<br />

Trechus isabelae..............................................................................................199<br />

Trechus jorgensis.............................................................................................199<br />

Trechus montanheirorum.................................................................................199<br />

Trechus oromii.................................................................................................199<br />

Trechus pereirai...............................................................................................199<br />

Trechus picoensis............................................................................................199<br />

Trechus terceiranus..........................................................................................199<br />

Trechus terrabravensis.....................................................................................199<br />

Trechus torretassoi...........................................................................................199<br />

Trematuri<strong>da</strong>e....................................................................................................178<br />

Trialeurodes vaporariorum..............................................................................193<br />

Triatoma rubrofasciata....................................................................................193<br />

Tribolium castaneum.......................................................................................207<br />

Tribolium confusum........................................................................................207<br />

Tribolium ferrugineum....................................................................................207<br />

Trichadenotecnum castum...............................................................................189<br />

Trichadenotecnum circularoides......................................................................189<br />

Trichadenotecnum sexpunctatum....................................................................189<br />

Trichocera maculipennis..................................................................................218<br />

Trichocera versicolor (ver Trichocera maculipennis)<br />

Trichoceri<strong>da</strong>e...................................................................................................218<br />

Trichocladius iridipennis (ver Rheocricotopus atripes)<br />

Trichogramma cordubense..............................................................................221<br />

Trichogramma cordubensis (ver Trichogramma cordubense)<br />

Trichogrammati<strong>da</strong>e..........................................................................................221<br />

Trichomalopsis cf. acuminatus (ver Apêndice 1)<br />

Trichonisci<strong>da</strong>e.................................................................................................182<br />

Trichoniscus provisorius..................................................................................182<br />

Trichoniscus pusillus.......................................................................................182<br />

Trichoniscus pygmaeus...................................................................................182<br />

Trichonta floresiana.........................................................................................215<br />

Trichophaga abruptella (ver Trichophaga bipartitella)<br />

Trichophaga bipartitella...................................................................................210<br />

Trichophaga tapetzella....................................................................................210<br />

Trichophya pilicornis......................................................................................206<br />

Trichoplusia orichalcea (ver Thysanoplusia orichalcea)<br />

Trichopsoci<strong>da</strong>e.................................................................................................189<br />

Trichopsocus acuminatus (ver Trichopsocus clarus)<br />

Trichopsocus clarus.........................................................................................189<br />

Trichoptera......................................................................................................207<br />

Trichorhina tomentosa.....................................................................................181<br />

Trichosceli<strong>da</strong>e (ver Trixoscelidi<strong>da</strong>e)<br />

Trichouropo<strong>da</strong> simpla......................................................................................178<br />

Tricimba humeralis..........................................................................................212<br />

Trigoniophthalmus borgesi..............................................................................187<br />

Trigonotylus caelestialium..............................................................................192


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Trigonotylus ruficornis (ver Trigonotylus caelestialium)<br />

Trimicra pilipes (ver Trimicra pilipes pilipes)<br />

Trimicra pilipes pilipes....................................................................................214<br />

Trimicra pilipes var.an<strong>da</strong>lusiaca (ver Trimicra pilipes pilipes)<br />

Trioza alacris...................................................................................................194<br />

Trioza alacris (ver Trioza laurisilvae)<br />

Trioza laurisilvae.............................................................................................194<br />

Triozi<strong>da</strong>e..........................................................................................................194<br />

Triphaena atlantica (ver Noctua atlantica)<br />

Triphaena pronuba (ver Noctua pronuba)<br />

Triphleps minuta (ver Orius niger)<br />

Tritegeus bisulcatus.........................................................................................174<br />

Tritia decumana (ver Oribotritia berlesei)<br />

Trixagus elateroides (ver Throscus elateroides)<br />

Trixosceli<strong>da</strong>e (ver Trixoscelidi<strong>da</strong>e)<br />

Trixoscelidi<strong>da</strong>e................................................................................................218<br />

Trixoscelis proxima.........................................................................................218<br />

Trixoscelis proximus (ver Trixoscelis proxima)<br />

Trogi<strong>da</strong>e...........................................................................................................207<br />

Trogii<strong>da</strong>e..........................................................................................................189<br />

Trogium pulsatorium.......................................................................................189<br />

Trogophloeus bileatus (ver Carpelimus bilineatus)<br />

Trogophloeus corticinus (ver Carpelimus corticinus)<br />

Trogophloeus gracilis (ver Carpelimus gracilis)<br />

Trogophloeus pusillus (ver Carpelimus pusillus)<br />

Trogophloeus riparius (ver Carpelimus bilineatus)<br />

Trogophloeus subtilis (ver Carpelimus subtilis)<br />

Trogossiti<strong>da</strong>e...................................................................................................207<br />

Tropocyclops prasinus.....................................................................................183<br />

Trouessartia trouessarti....................................................................................173<br />

Trouessartii<strong>da</strong>e.................................................................................................173<br />

Trox scaber.......................................................................................................207<br />

Trupanea stellata..............................................................................................217<br />

Trupanei<strong>da</strong>e (ver Tephriti<strong>da</strong>e)<br />

Trychosis nigriventris......................................................................................220<br />

Trypanei<strong>da</strong>e (ver Tephriti<strong>da</strong>e)<br />

Trypeti<strong>da</strong>e (ver Tephriti<strong>da</strong>e)<br />

Tuberculatus annulatus (ver Tuberculoides annulatus)<br />

Tuberculoides annulatus..................................................................................196<br />

Tuberolachnus salignus...................................................................................196<br />

Tullbergia callipygos (ver Paratullbergia callipygos)<br />

Turinyphia cavernicola....................................................................................179<br />

Tychius cuprifer...............................................................................................201<br />

Tychius picirostris...........................................................................................201<br />

Tydei<strong>da</strong>e..........................................................................................................177<br />

Tydeus californicus..........................................................................................177<br />

Tyli<strong>da</strong>e............................................................................................................182<br />

Tylopsis lilifolia (ver Apêndice 1)<br />

Tylos latreillei..................................................................................................182<br />

Typhaea fumata (ver Typhaea stercorea)<br />

Typhaea stercoraria (ver Typhaea stercorea)<br />

Typhaea stercorea............................................................................................203<br />

Typhlocyba filicum (ver Eupteryx filicum)<br />

Typhlocyba quercus.........................................................................................191<br />

Typhlocyba tenerrima (ver Ribautiana tenerrima)<br />

Typhlodromus phialatus..................................................................................178<br />

Typhlodromus rhenanus (ver Anthoseius rhenanus)<br />

Typhochrestus acoreensis................................................................................179<br />

Tyroborus lini..................................................................................................173<br />

Tyroglyphi<strong>da</strong>e..................................................................................................173<br />

Tyrophagus palmarum.....................................................................................173<br />

Tyrophagus putrescentiae................................................................................173<br />

U<br />

Udea azorensis.................................................................................................208<br />

Udea delineatalis (ver Udea azorensis)<br />

Udea ferrugalis................................................................................................208<br />

Udea martialis (ver Udea ferrugalis)<br />

Udea numeralis (ver Udea azorensis)<br />

Ulidii<strong>da</strong>e..........................................................................................................218<br />

Unaspis citri....................................................................................................194<br />

Uroleucon erigeronense...................................................................................196<br />

Uroleucon sonchi.............................................................................................196<br />

317<br />

Utetheisa pulchella..........................................................................................207<br />

Uzelia setifera..................................................................................................186<br />

V<br />

Vaghia simplex................................................................................................174<br />

Valenzuela burmeisteri....................................................................................189<br />

Valenzuela flavidus..........................................................................................189<br />

Vanessa atalanta...............................................................................................209<br />

Vanessa cardui.................................................................................................209<br />

Vanessa virginiensis.........................................................................................209<br />

Varroa destructor..............................................................................................178<br />

Varroi<strong>da</strong>e..........................................................................................................178<br />

Velii<strong>da</strong>e............................................................................................................193<br />

Venturia canescens..........................................................................................220<br />

Vespa vulgaris (ver Vespula germanica)<br />

Vespi<strong>da</strong>e...........................................................................................................221<br />

Vespula germanica...........................................................................................221<br />

Viracochiella incisella incisella.......................................................................174<br />

Viteus vitifoliae................................................................................................197<br />

Viteus vitifolii (ver Viteus vitifoliae)<br />

W<br />

Walckenaeria grandis.......................................................................................179<br />

Walckenaeria unicornis...................................................................................179<br />

Wesmaelia petiolata.........................................................................................219<br />

Wesmaelius subnebulosus...............................................................................197<br />

X<br />

Xanthandrus azorensis.....................................................................................217<br />

Xanthandrus comtus........................................................................................217<br />

Xantholinus glabratus (ver Lepidophallus hesperius)<br />

Xantholinus hesperius (ver Lepidophallus hesperius)<br />

Xantholinus linearis (ver Xantholinus linearis linearis)<br />

Xantholinus linearis linearis............................................................................206<br />

Xantholinus longiventris..................................................................................206<br />

Xantholinus longiventris miguelensis (ver Xantholinus longiventris)<br />

Xantholinus punctulatus (ver Gyrohypnus fracticornis)<br />

Xanthorhoe inaequata......................................................................................208<br />

Xenilli<strong>da</strong>e........................................................................................................176<br />

Xenillus cf. discrepans (ver Xenillus discrepans discrepans)<br />

Xenillus discrepans azorensis..........................................................................176<br />

Xenillus discrepans discrepans........................................................................176<br />

Xenomma capillaricornis (ver Geostiba melanocephala)<br />

Xenopsylla cheopis cheopis.............................................................................218<br />

Xenopsylla gratiosa.........................................................................................218<br />

Xenusa sulcata (ver Myrmecopora sulcata)<br />

Xenusa uvi<strong>da</strong> (ver Myrmecopora uvi<strong>da</strong>)<br />

Xenylla affiniformis (ver Paraxenylla affiniformis)<br />

Xenylla grisea..................................................................................................185<br />

Xenylla humicola (ver Xenylla maritima)<br />

Xenylla maritima.............................................................................................185<br />

Xenyllodes armatus.........................................................................................185<br />

Xestia c-nigrum...............................................................................................209<br />

Xyleborinus saxesenii.....................................................................................201<br />

Xyleborus saxeseni (ver Xyleborinus saxesenii)<br />

Xylocoris flavipes............................................................................................191<br />

Xylota segnis...................................................................................................217<br />

Xysticus cor.....................................................................................................180<br />

Xysticus cribratus............................................................................................180<br />

Xysticus nubilus..............................................................................................180<br />

Y<br />

Yponomeuti<strong>da</strong>e...............................................................................................210


ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />

Z<br />

Zavrelimyia nubila...........................................................................................212<br />

Zelotes aeneus..................................................................................................178<br />

Zelotes circumspectus (ver Zelotes tenuis)<br />

Zelotes longipes...............................................................................................178<br />

Zelotes lyonneti (ver Trachyzelotes lyonneti)<br />

Zelotes sp. (ver Trachyzelotes lyonneti)<br />

Zelotes tenuis...................................................................................................178<br />

Zetha chavesi (ver Zetha vestita)<br />

Zetha freyi (ver Zetha vestita)<br />

Zetha simonyi (ver Zetha vestita)<br />

Zetha vestita.....................................................................................................188<br />

Zilla diodia (ver Gibbaranea occidentalis)<br />

Zo<strong>da</strong>rii<strong>da</strong>e........................................................................................................180<br />

Zo<strong>da</strong>rion atlanticum.........................................................................................180<br />

Zo<strong>da</strong>rion machadoi (ver Zo<strong>da</strong>rion atlanticum)<br />

Zo<strong>da</strong>rion sp. (ver Zo<strong>da</strong>rion atlanticum)<br />

Zo<strong>da</strong>rion styliferum (ver Zo<strong>da</strong>rion atlanticum)<br />

Zopheri<strong>da</strong>e.......................................................................................................207<br />

Zygentoma.......................................................................................................187<br />

Zygiella x-notata..............................................................................................178<br />

Zygoribatula propinqua (ver Oribatula glabra)<br />

Zygoribatula spinosissima (ver Lucoppia burrowsi)<br />

Zygoribatula undulata (ver Oribatula undulata)<br />

318

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!