(eds.) (2005). - Portal da Biodiversidade dos Açores - Universidade ...
(eds.) (2005). - Portal da Biodiversidade dos Açores - Universidade ...
(eds.) (2005). - Portal da Biodiversidade dos Açores - Universidade ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
LISTAGEM DA FAUNA E FLORA<br />
(Mollusca e Arthropo<strong>da</strong>)<br />
(Bryophyta, Pteridophyta e Spermatophyta)<br />
TERRESTRES DOS AÇORES<br />
A list of terrestrial fauna (Mollusca and Arthropo<strong>da</strong>)<br />
and flora (Bryophyta, Pteridophyta and Spermatophyta)<br />
from the Azores<br />
Editado por (Edited by): Paulo A. V. Borges, Regina Cunha,<br />
Rosalina Gabriel, António Frias Martins, Luís Silva & Virgílio Vieira
Edição e financiamento (Edition and financial support)<br />
Projecto INTERREG III B (2000-2006) ATLÂNTICO, Direcção Regional do Ambiente, Governo Regional <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />
Editores (Edited by)<br />
Paulo A. V. Borges 1<br />
Regina Cunha 2<br />
Rosalina Gabriel 1<br />
António Frias Martins 2<br />
Luís Silva 2<br />
Virgílio Vieira 2<br />
1Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo, Terceira, <strong>Açores</strong>,<br />
Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt; rgabriel@mail.angra.uac.pt.<br />
2Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Biologia – Rua <strong>da</strong> Mãe de Deus, PT 9501-801 Ponta Delga<strong>da</strong>, S. Miguel, <strong>Açores</strong>, Portugal;<br />
e-mail: rcunha@notes.uac.pt; frias@notes.uac.pt; lsilva@notes.uac.pt; vvieira@notes.uac.pt.<br />
Modo de citar a obra (When quoting the book):<br />
Borges, P.A.V., Cunha, R., Gabriel, R., Martins, A.F., Silva, L. and Vieira, V. (<strong>eds</strong>.) (<strong>2005</strong>). A list of the terrestrial fauna (Mollusca<br />
and Arthropo<strong>da</strong>) and flora (Bryophyta, Pteridophyta and Spermatophyta) from the Azores. Direcção Regional do Ambiente and<br />
Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Horta, Angra do Heroísmo and Ponta Delga<strong>da</strong>, 317 pp.<br />
Modo de citar um <strong>dos</strong> capítulos de texto (When quoting a text chapter):<br />
Hortal, J., Borges, P.A.V., Dinis, F., Jiménez-Valverde, A., Chefaoui, R.M., Lobo, J.M., Jarroca, S., Brito de Azevedo, E., Rodrigues,<br />
C., Madruga, J., Pinheiro, J., Gabriel, R., Cota Rodrigues, F. & Pereira, A.R. (<strong>2005</strong>). Using ATLANTIS - Tierra 2.0 and<br />
GIS environmental information to predict the spatial distribution and habitat suitability of endemic species. In:<br />
Borges, P.A.V., Cunha, R., Gabriel, R., Martins, A.F., Silva, L. and Vieira, V. (<strong>eds</strong>.) A list of the terrestrial fauna (Mollusca<br />
and Arthropo<strong>da</strong>) and flora (Bryophyta, Pteridophyta and Spermatophyta) from the Azores. pp. 69-113, Direcção Regional do<br />
Ambiente and Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Horta, Angra do Heroísmo and Ponta Delga<strong>da</strong>.<br />
Quando se quer referir a um grupo taxonómico <strong>da</strong> obra (When referring to a particular taxonomic group):<br />
Pita, M.T. & Ilharco, F.A. (<strong>2005</strong>). Hemiptera - Sternorrhyncha (Aphidoidea). In: Borges, P.A.V., Cunha, R., Gabriel, R., Martins,<br />
A.F., Silva, L. and Vieira, V. (<strong>eds</strong>.) A list of the terrestrial fauna (Mollusca and Arthropo<strong>da</strong>) and flora (Bryophyta, Pteridophyta<br />
and Spermatophyta) from the Azores. pp. 194-197, Direcção Regional do Ambiente and Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Horta, Angra<br />
do Heroísmo and Ponta Delga<strong>da</strong>.<br />
Abreviaturas <strong>da</strong>s ilhas utiliza<strong>da</strong>s nas figuras e quadros (Short forms of the names of the islands used in figures and tables):<br />
COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria.<br />
Composição <strong>da</strong> capa (Front graphic design)<br />
Sónia Matos<br />
Direcção de Serviços de Promoção Ambiental, Direcção Regional do Ambiente, Governo Regional <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />
Fotos (Photos): Bryophyta: Dicranum scottianum Turn.; Spermatophyta: Centaurium scilloides (L. fil.) Samp.; Mollusca: Morelatina<br />
vespertina (Morelet); Arthropo<strong>da</strong>: Pisaura acoreensis Wunderlich<br />
Produção gráfica (Graphic production)<br />
INTERMEZZO – Activi<strong>da</strong>des Audiovisuais Publicitárias e Promocionais<br />
Rua Dr. João Couto 29B, 1500-236 Lisboa<br />
Distribuição (Distribution)<br />
Direcção Regional do Ambiente, Governo Regional <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Rua Cônsul Dabney, Colónia Alemã, 9900-014, Horta, Faial.<br />
ISBN: 972-8612-22-2<br />
Depósito Legal: 229 328/05
INICIATIVA COMUNITÁRIA<br />
INTERREG III B 2000-2006<br />
ESPAÇO AÇORES – MADEIRA - CANÁRIAS<br />
PROJECTO: DESARROLLO DE UN BANCO DE DATOS DE BIODIVERSIDAD MACARONÉSICO<br />
ATLÁNTICO<br />
CHEFE DE FILA: DIRECCIÓN GENERAL DE POLÍTICA AMBIENTAL DEL GOBIERNO DE CANARIAS.<br />
Listagem <strong>da</strong> fauna (Mollusca e Arthropo<strong>da</strong>) e flora (Bryophyta, Pteridophyta e Spermatophyta)<br />
terrestres <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong><br />
A list of the terrestrial fauna (Mollusca and Arthropo<strong>da</strong>) and flora (Bryophyta, Pteridophyta and<br />
Spermatophyta) from the Azores<br />
Editado por (Edited by)<br />
Paulo A. V. Borges, Regina Cunha, Rosalina Gabriel, António Frias Martins, Luís Silva<br />
& Virgílio Vieira<br />
Direcção Regional do Ambiente - Governo Regional <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong><br />
Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> - CITA-A - Departamento de Ciências Agrárias<br />
Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> - Departamento de Biologia<br />
Setembro de <strong>2005</strong>
Fotos nas páginas iniciais <strong>dos</strong> Capítulos (Pictures in front pages of the chapters).<br />
Cap. 1 (Chapter 1)<br />
A ilha do Pico vista a partir de S. Jorge (Aut. Paulo A. V. Borges)<br />
Pico island view from S. Jorge.<br />
Cap. 2 (Chapter 2)<br />
Bryophyta: Fissidens sp. (Aut. Paulo A. V. Borges)<br />
Spermatophyta: Azorina vi<strong>da</strong>lii (H. C. Watson) Feer (Aut. António Frias Martins)<br />
Mollusca: Oxychilus sp. (Aut. António Frias Martins)<br />
Arthropo<strong>da</strong>: Hipparchia miguelensis borgesi Tennent & Sousa (Aut. Paulo A. V. Borges)<br />
Cap. 3 (Chapter 3)<br />
A distribuição de Trechus picoensis Machado na ilha do Pico. (Aut. Paulo A. V. Borges)<br />
The distribution of Trechus picoensis Machado in Pico island.<br />
Cap. 4 (Chapter 4)<br />
Bryophyta: Asterella africana (Mont.) A. Evans (Aut. Rosalina Gabriel)<br />
Spermatophyta: Euphorbia stygiana H. C. Watson (Aut. Paulo A. V. Borges)<br />
Mollusca: Oxychilus lineolatus Martins & Ripken (Aut. António Frias Martins)<br />
Arthropo<strong>da</strong>: Pisaura acoreensis Wunderlich (Aut. Paulo A. V. Borges)<br />
Cap. 4.1 (Chapter 4.1)<br />
Bryophyta: Echinodium renauldii (Cardot) Broth. (Aut. Fernando Pereira)<br />
Cap. 4.2 (Chapter 4.2)<br />
Spermatophyta: Erica azorica Hochst. ex Seub.; Vaccinium cylindraceum Sm.; Juniperus brevifolia<br />
(Seub.) Antoine; Tolpis azorica (Nutt.) P. Silva; Festuca jubata Lowe. (Aut. Paulo A. V. Borges)<br />
Cap. 4.3 (Chapter 4.3)<br />
Mollusca: Oxychilus volutella (Pfeiffer) (Aut. António Frias Martins)<br />
Cap. 4.4 (Chapter 4.4)<br />
Arthropo<strong>da</strong>: Tarphius depressus Gillerfors (Aut. SYNOPTICS, U. K.)<br />
Índice Taxonómico (Taxonomic index)<br />
Bryophyta: Dicranum scottianum Turn. (Aut. Rosalina Gabriel)<br />
Spermatophyta: Erica azorica Hochst. ex Seub. (Aut. Paulo A. V. Borges)<br />
Mollusca: Plutonia finitima (Morelet) (Aut. António Frias Martins)<br />
Arthropo<strong>da</strong>: Gibbaranea occidentalis Wunderlich (Aut. Paulo A. V. Borges)
ÍNDICE<br />
CONTENTS<br />
Prefácio<br />
Preface<br />
Ana Paula P. Marques<br />
1. Introdução<br />
Introduction<br />
Paulo. A. V. Borges<br />
2. Descrição <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de terrestre <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong><br />
Description of the terrestrial Azorean biodiversity<br />
Paulo A. V. Borges, Regina Cunha, Rosalina Gabriel, António Frias Martins, Luís Silva, Virgílio<br />
Vieira, Francisco Dinis, Paula Lourenço & Nuno Pinto<br />
3. A utilização do ATLANTIS – Tierra 2.0 e de ferramentas SIG para predizer a distribuição espacial<br />
e a adequação do habitat de espécies endémicas<br />
Using ATLANTIS – Tierra 2.0 and GIS environmental information to predict the spatial distribution and<br />
habitat suitability of endemic species<br />
Joaquín Hortal, Paulo A. V. Borges, Francisco Dinis, Alberto Jiménez-Valverde, Rosa M. Chefaoui,<br />
Jorge M. Lobo, Sandra Jarroca, Eduardo Brito de Azevedo, Conceição Rodrigues, João Madruga, Jorge<br />
Pinheiro, Rosalina Gabriel, Francisco Cota Rodrigues & Ana R. Pereira<br />
4. Lista de espécies terrestres <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong><br />
List of terrestrial species from the Azores<br />
4.1 Lista <strong>dos</strong> briófitos (Bryophyta)<br />
List of bryophytes (Bryophyta)<br />
Rosalina Gabriel, Erik Sjögren, René Schumacker, Cecília Sérgio, Jan-Peter Frahm & Eva Sousa<br />
4.2 Lista <strong>da</strong>s plantas vasculares (Pteridophyta e Spermatophyta)<br />
List of vascular plants (Pteridophyta and Spermatophyta)<br />
Luís Silva, Nuno Pinto, Bob Press, Fred Rumsay, Mark Carine, Sally Henderson & Erik Sjögren<br />
4.3 Lista <strong>dos</strong> moluscos (Mollusca)<br />
List of molluscs (Mollusca)<br />
Regina Cunha, António Frias Martins, Paula Lourenço & Armindo Rodrigues<br />
4.4 Lista <strong>dos</strong> artrópodes (Arthropo<strong>da</strong>)<br />
List of arthropods (Arthropo<strong>da</strong>)<br />
Coordenação geral (general coordination)<br />
Paulo A. V. Borges, Virgílio Vieira, Francisco Dinis & Sandra Jarroca<br />
Outros co-autores (other co-authors)<br />
Carlos Aguiar, João Amaral, Leif Aarvik, Philip Ashmole, Myrtle Ashmole, Isabel R. Amorim, Genage<br />
André, Maria Cristina Argente, Anabela Arraiol, Almudena Cabrera, Suraya Diaz, Henrik Enghoff,<br />
Clara Gaspar, Hugo Mas i Gisbert, Paula Gonçalves, David H. Lopes, Catarina Melo, Enésima P.<br />
Mendonça, José A. Mota; Odelta Oliveira, Pedro Oromí, Fernando Pereira, Dalberto T. Pombo, José A.<br />
Quartau, Sérvio P. Ribeiro, Ana C. Rodrigues, Ana M. C. Santos, Artur R. M. Serrano, Ana M. A. Simões,<br />
António O. Soares, António B. Sousa, Luís Vieira, Álvaro Vitorino & Joerg Wunderlich<br />
8<br />
11<br />
21<br />
69<br />
115<br />
117<br />
131<br />
157<br />
163
Coordenadores Taxonómicos (Taxonomic Coordinators)<br />
Pseu<strong>dos</strong>corpiones<br />
Volker Mahnert & Paulo A. V. Borges<br />
Opiliones<br />
Paulo A. V. Borges<br />
Acari (Astigmata; Oribati<strong>da</strong>; Prostigmata; Ixodi<strong>da</strong>; Mesostigmata)<br />
Paulo A. V. Borges, Pedro Car<strong>dos</strong>o & Francisco Dinis<br />
Araneae<br />
Paulo A. V. Borges & Joerg Wunderlich<br />
Branchiopo<strong>da</strong>, Ostraco<strong>da</strong>, Malacostraca, Maxillopo<strong>da</strong><br />
Paulo A. V. Borges<br />
Symphyla, Pauropo<strong>da</strong><br />
Paulo A. V. Borges<br />
Diplopo<strong>da</strong><br />
Henrik Enghoff & Paulo A. V. Borges<br />
Chilopo<strong>da</strong><br />
Paulo A. V. Borges & Henrik Enghoff<br />
Collembola<br />
Manuela <strong>da</strong> Gama<br />
Diplura, Protura, Microcoryphia, Zygentoma<br />
Luís F. Mendes<br />
Odonata, Ephemeroptera<br />
Paulo A. V. Borges<br />
Orthoptera, Dermaptera, Phasmatodea, Blattaria<br />
António Bivar de Sousa & Paulo A. V. Borges<br />
Isoptera<br />
Paulo A. V. Borges<br />
Psocoptera<br />
Arturo Baz & Paulo A. V. Borges<br />
Thysanoptera<br />
Richard zur Strassen & Paulo A. V. Borges<br />
Hemiptera – Cicadomorpha; Fulgoromorpha<br />
José Alberto Quartau & Paulo A. V. Borges<br />
Hemiptera – Heteroptera<br />
Jordi Ribes & Paulo A. V. Borges<br />
173<br />
173<br />
173<br />
178<br />
180<br />
183<br />
183<br />
184<br />
185<br />
187<br />
187<br />
188<br />
188<br />
189<br />
189<br />
190<br />
191
Hemiptera – Sternorrhyncha (Coccoidea, Aleyrodoidea, Psylloidea)<br />
Paulo A. V. Borges<br />
Hemiptera – Sternorrhyncha (Aphidoidea)<br />
Margari<strong>da</strong> T. Pita & Fernando Albano Ilharco<br />
Neuroptera<br />
Maria <strong>da</strong> Anunciação M. Ventura<br />
Coleoptera<br />
Paulo A. V. Borges, Pedro Oromí, Francisco Dinis & Sandra Jarroca<br />
Strepsiptera, Trichoptera<br />
Paulo A. V. Borges<br />
Lepidoptera<br />
Ole Karsholt & Virgílio Vieira<br />
Diptera<br />
Suraya Diaz ,Virgílio Vieira & Marcos Báez<br />
Siphonaptera<br />
Paulo A. V. Borges<br />
Hymenoptera<br />
Paulo A. V. Borges, Kees van Achterberg, R. R. Askew, Kees Zwakhals, Odelta Oliveira & Ana M. C.<br />
Santos<br />
Apêndice 1. Lista de espécies duvi<strong>dos</strong>as<br />
Appendix 1. List of problematic species<br />
Compilado por (Compiled by)<br />
Paulo A. V. Borges, Regina Cunha, Rosalina Gabriel, António Frias Martins, Luís Silva & Virgílio<br />
Vieira<br />
Apêndice 2. Adições e correcções à lista de espécies <strong>da</strong> flora liquenológica do arquipélago <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong><br />
Appendix 2. New <strong>da</strong>ta and corrections to the list of lichens and lichenicolous Fungi from the Azores<br />
António Félix Flores Rodrigues & André Aptroot<br />
Apêndice 3. Lista preliminar <strong>dos</strong> Nemato<strong>da</strong>, Anneli<strong>da</strong> e Chor<strong>da</strong>ta terrestres <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong><br />
Appendix 3. Preliminary list of the Terrestrial Nemato<strong>da</strong>, Anneli<strong>da</strong> and Chor<strong>da</strong>ta from the Azores<br />
Compilado por (Compiled by)<br />
Paulo A. V. Borges<br />
Índice taxonómico<br />
Taxonomic index<br />
193<br />
194<br />
197<br />
197<br />
207<br />
207<br />
210<br />
218<br />
218<br />
223<br />
231<br />
249<br />
255
O Governo Regional <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> está ciente <strong>da</strong> importância<br />
<strong>da</strong> conservação <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de no nosso<br />
arquipélago. De facto, um <strong>dos</strong> desafios mais<br />
importantes <strong>da</strong> nossa geração consiste em tornar<br />
claro para os actuais ci<strong>da</strong>dãos que a conservação <strong>da</strong><br />
natureza é uma priori<strong>da</strong>de. To<strong>dos</strong> os habitats naturais<br />
e organismos que sobreviveram nestas ilhas<br />
durante os séculos de ocupação humana <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong><br />
devem continuar a existir para benefício <strong>da</strong>s gerações<br />
futuras. Para termos sucesso nesta missão,<br />
precisamos de proteger a fantástica biodiversi<strong>da</strong>de<br />
<strong>dos</strong> ecossistemas naturais <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />
To<strong>da</strong>s as ilhas <strong>da</strong> Macaronésia possuem uma<br />
grande diversi<strong>da</strong>de de organismos, com particular<br />
relevo para uma importante fracção de espécies endémicas<br />
exclusivas. Este valor foi, aliás, já formalmente<br />
reconhecido pela Comissão Europeia, já que<br />
a Macaronésia foi a primeira região a ver reconheci<strong>da</strong>s<br />
as suas áreas naturais de interesse Europeu,<br />
com base na Directiva de Habitats (92/43/EEC). De<br />
facto, os <strong>Açores</strong> possuem uma fracção muito importante<br />
<strong>dos</strong> seus habitats nativos já classifica<strong>dos</strong> e/ou<br />
sob protecção legal com base em Sítios de Interesse<br />
Comunitátio (SICs) ou Zonas de Protecção Especial<br />
(ZPEs) <strong>da</strong> rede NATURA 2000.<br />
Tal como já acontecia para os vertebra<strong>dos</strong> e<br />
plantas superiores, existe um crescente reconhecimento<br />
<strong>da</strong> importância <strong>dos</strong> invertebra<strong>dos</strong> e outros<br />
organismos que compõe a biodiversi<strong>da</strong>de, na avaliação<br />
<strong>da</strong>s priori<strong>da</strong>des de conservação e na selecção<br />
de recursos para a conservação <strong>dos</strong> habitats naturais.<br />
No entanto, existe uma importante lacuna em<br />
termos de inventariação <strong>dos</strong> invertebra<strong>dos</strong> <strong>dos</strong> ecossistemas<br />
insulares, o que se torna crítico quando<br />
necessitamos desse tipo de informação para suportar<br />
as políticas de conservação <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de. Para<br />
colmatar essa lacuna, o projecto “INTERREG IIIB<br />
ATLÂNTICO” pretende criar uma base de <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />
geográfica detalha<strong>da</strong>, mas ao mesmo tempo flexível,<br />
PREFÁCIO - PREFACE<br />
8<br />
The Azorean government is aware of the importance<br />
of the conservation of biodiversity in<br />
this archipelago. In fact, one of the obvious<br />
challenges, faced by our generation is the need to<br />
embed nature conservation in the minds and<br />
hearts of people. The native habitats and<br />
organisms from the Azores, that have survived all<br />
this centuries are to exist for the benefit of future<br />
generations. If we are to achieve this, we will<br />
have to preserve the outstanding biological<br />
diversity of Azorean island native ecosystems.<br />
All Macaronesian islands harbour a great number<br />
of terrestrial organisms, with an important<br />
endemic component. Its value was formally recognised<br />
by the European Union, as Macaronesia<br />
was the first region to receive protection for its<br />
natural sites, under the Habitats Directive (92/43/<br />
EEC). In fact, in the Azores a fraction of their<br />
native habitats is under legal protection or classified<br />
under NATURA 2000 network Special Areas<br />
of Conservation (SPAs) or Special Protection<br />
Areas (SACs).<br />
There is an increasing recognition that invertebrates<br />
as well as vertebrates and plants are of<br />
central importance in assessing conservation<br />
priorities and targeting resources for conservation<br />
However, comprehensive inventories of invertebrates<br />
in island ecosystems are lacking, and are<br />
particularly important when information on nonvertebrates<br />
and plants is nonexistent to support<br />
conservation management policy. To achieve that<br />
project “INTERREG IIIB ATLÂNTICO” aims to<br />
create a thorough yet flexible geographical <strong>da</strong>tabase<br />
of the recorded biodiversity of the Macaronesian<br />
islands, including not only plants but also<br />
all the less known groups of invertebrates and<br />
bryophytes. This project was considered by the<br />
“Secretaria Regional do Ambiente e do Mar” as a<br />
critical tool in facilitating the access of terrestrial
iodiversity scientific information to all that may<br />
benefit from it, e.g. promoters of environmental<br />
impact assessment studies, local administration<br />
staff, nature conservation managers or educational<br />
partners.<br />
In the Azores, the project ATLÂNTICO is assembled<br />
by a multi- and inter-disciplinary group<br />
of researchers from University of the Azores that,<br />
working in cooperation with other scientists,<br />
attempt to collect all the available information<br />
necessary for the creation of the <strong>da</strong>tabase, using<br />
the Software ATLANTIS Tierra 2.0, developed by<br />
the Government of the Canary Islands in 1998.<br />
With this information we hope to obtain indicators<br />
of the Azorean biodiversity to improve regional<br />
sustainable development and management practices<br />
in protected areas. Therefore, we hope to<br />
provide results for use by researchers, teachers,<br />
and all the stakeholders including decision makers<br />
and NGOs.<br />
This book is an important contribution to the<br />
knowledge of the Azorean terrestrial biodiversity.<br />
Moreover, it provides several types of scientific<br />
information very useful to policy makers and<br />
natural resources managers. The book begins with<br />
one introductory chapter explaining the importance<br />
of ATLANTIS Tierra 2.0 software and presents<br />
the guidelines for the nature conservation in the<br />
Azores. This is followed by a chapter describing<br />
the patterns of diversity of terrestrial life in the<br />
Azores. The third chapter is of great interest to<br />
conservation managers, where it is explained how<br />
to use several recent statistical tools to predict the<br />
distribution of species. Finally, in chapter 4 a<br />
complete list of the known terrestrial organisms<br />
of the archipelago is provided.<br />
However the utmost importance of this book is<br />
probably to ensure that this knowledge is shared<br />
with students and teachers. Much of the future of<br />
the biodiversity in the Azores, as elsewhere, will<br />
indeed depend on the knowledge, attitudes and<br />
behaviours of the Azoreans and a straightforward<br />
use of the available information.<br />
9<br />
<strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de <strong>da</strong> Macaronésia, incluindo não só<br />
as plantas superiores mas igualmente os grupos<br />
menos conheci<strong>dos</strong> <strong>dos</strong> invertebra<strong>dos</strong> e briófitos.<br />
Este projecto foi considerado pela Secretaria Regional<br />
do Ambiente e do Mar como uma ferramenta<br />
estruturante que irá permitir o acesso fácil à informação<br />
sobre a biodiversi<strong>da</strong>de terrestre <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>,<br />
desde promotores de Estu<strong>dos</strong> de Impacto Ambiental<br />
a técnicos de administração local, gestores <strong>da</strong><br />
natureza e parceiros liga<strong>dos</strong> à educação.<br />
Nos <strong>Açores</strong>, o projecto ATLÂNTICO é coordenado<br />
por um grupo multidisciplinar de investigadores<br />
<strong>da</strong> Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, que, conjuntamente<br />
com outros cientistas nacionais e estrangeiros,<br />
estão a recolher to<strong>da</strong> a informação necessária<br />
para a criação de uma base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> usando o<br />
programa informático ATLANTIS Tierra 2.0, criado<br />
pelo Governo <strong>da</strong>s Canárias em 1998. Com esta<br />
informação pretende-se obter indicadores fiáveis <strong>da</strong><br />
biodiversi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> para assim melhorar o<br />
desenvolvimento sustentável <strong>da</strong> rede de áreas classifica<strong>da</strong>s<br />
do arquipélago.<br />
Este livro constitui, assim, uma importante contribuição<br />
para o conhecimento <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de<br />
terrestre <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, além de disponibilizar vários<br />
tipos de informação científica útil para gestores <strong>da</strong><br />
Natureza e decisores políticos do ambiente. O livro<br />
inicia-se com um capítulo introdutório que explica<br />
a importância do programa informático ATLANTIS<br />
Tierra 2.0 e estabelece a agen<strong>da</strong> para a conservação<br />
na natureza nos <strong>Açores</strong>. A este, segue-se um capítulo<br />
que descreve os padrões <strong>da</strong> diversi<strong>da</strong>de terrestre<br />
do arquipélago. Um capítulo de grande interesse<br />
para os gestores <strong>da</strong> natureza é o terceiro, onde os<br />
autores explicam como usar várias ferramentas<br />
estatísticas recentes para predizer a distribuição <strong>da</strong>s<br />
espécies. Finalmente, no Capítulo 4 é apresenta<strong>da</strong><br />
uma lista completa <strong>dos</strong> organismos terrestres conheci<strong>dos</strong><br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />
No entanto, o aspecto porventura mais importante<br />
desta obra é a garantia de que o conhecimento<br />
gerado no decurso deste trabalho possa ser partilhado<br />
por estu<strong>da</strong>ntes e professores. Tal como no
esto do planeta, o futuro <strong>da</strong> conservação <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de<br />
nos <strong>Açores</strong> irá depender do conhecimento,<br />
<strong>da</strong>s atitudes e <strong>dos</strong> comportamentos que os Açoreanos<br />
tiverem, bem como <strong>da</strong> possibili<strong>da</strong>de de<br />
aceder, de uma forma fácil e imediata, a todo o<br />
manancial de informação disponível.<br />
O Governo Regional <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, através <strong>da</strong><br />
Secretaria Regional do Ambiente e do Mar, continuará<br />
a promover e incentivar to<strong>da</strong>s as iniciativas<br />
que permitam um enriquecimento do conhecimento<br />
<strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />
Bem hajam a to<strong>dos</strong> os que contribuíram e colaboraram<br />
para a feitura deste trabalho que vem <strong>da</strong>r<br />
um precioso contributo para um conhecimento mais<br />
aprofun<strong>da</strong>do e, consequentemente, para a protecção<br />
de um património riquíssimo que é de to<strong>dos</strong> nós e<br />
que constitui porventura um <strong>dos</strong> melhores lega<strong>dos</strong><br />
que poderemos deixar às gerações vindouras.<br />
Ana P. P. Marques<br />
Secretária Regional do Ambiente e do Mar<br />
10<br />
Finally, we want to affirm that the Governo<br />
Regional <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, through Secretaria Regional<br />
do Ambiente e do Mar will continue to promote<br />
all the projects that could improve the knowledge<br />
of the Azorean biodiversity.<br />
I want to thank to all the authors and<br />
collaborators of this book. This is an important<br />
contribution for the improvement of the<br />
knowledge and consequently for the protection of<br />
the rich Azorean natural patrimony, which is<br />
possibly our best legacy for the future generations.
1. INTRODUÇÃO<br />
INTRODUCTION
Abstract: In this chapter we present an overview<br />
of the several chapters of the book. The information<br />
presented in this work reflects the dual<br />
goal of listing most of the Azorean terrestrial<br />
biodiversity (Chapter 4) and also of presenting a<br />
synthesis of the patterns of the diversity in the<br />
different taxonomic groups (Chapter 2). The importance<br />
of using GIS environmental information<br />
to predict the spatial distribution and the habitat<br />
suitability of species (Chapter 3) is also developed.<br />
The software ATLANTIS Tierra 2.0 is<br />
described as a promising tool to be used in the<br />
conservation management of the Macaronesian<br />
islands. This book presents the first exhaustive<br />
compilation of the terrestrial organisms of the<br />
Azores which will help many people working in<br />
the areas of taxonomy, ecology, agriculture, forestry<br />
and nature conservation management.<br />
The volume presented here is the result of many<br />
years of pioneering research in the different<br />
fields of both taxonomy and ecology compiled<br />
by a large group of biologists interested in the<br />
Azores and its biodiversity. The fauna and flora<br />
of isolated oceanic islands are singularly different<br />
from those in other terrestrial ecosystems on our<br />
planet which is why naturalists and biologists need<br />
to pay special attention to them. Unfortunately,<br />
human activities have had an adverse impact on<br />
island ecosystems, extinguishing many species and<br />
driving many others to the brink of extinction.<br />
CAPÍTULO 1<br />
CHAPTER 1<br />
INTRODUÇÃO - INTRODUCTION<br />
Paulo. A. V. Borges 1<br />
1Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo, Terceira, <strong>Açores</strong>,<br />
Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />
13<br />
Resumo: Neste capítulo apresentamos uma descrição<br />
sumária <strong>dos</strong> vários capítulos desta obra. A<br />
informação presente nesta obra reflecte por um lado<br />
o objectivo de listar to<strong>da</strong> a biodiversi<strong>da</strong>de terrestre<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> (Capítulo 4), mas igualmente apresentar<br />
uma síntese <strong>da</strong> diversi<strong>da</strong>de específica nos diferentes<br />
grupos taxonómicos (Capítulo 2). Desenvolvem-se<br />
igualmente alguns importantes aspectos sobre a<br />
utilização de modelos para predizer a distribuição<br />
espacial <strong>da</strong>s espécies (Capítulo 3). To<strong>dos</strong> os <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />
obti<strong>dos</strong> são carrega<strong>dos</strong> no Programa ATLANTIS Tierra<br />
2.0, que se espera constitua uma ferramenta muito<br />
útil na gestão <strong>da</strong> conservação <strong>da</strong> natureza nas ilhas<br />
<strong>da</strong> Macaronésia. Este livro apresenta a primeira<br />
lista exaustiva <strong>dos</strong> organismos vivos <strong>dos</strong> habitats<br />
terrestres <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, o que constitui uma fonte de<br />
informação muito importante para diferentes áreas<br />
do conhecimento, tais como a taxonomia, ecologia,<br />
agricultura, silvicultura e gestão <strong>da</strong> conservação <strong>da</strong><br />
natureza.<br />
Esta obra é o resultado de muitos anos de trabalho<br />
pioneiro nos campos <strong>da</strong> taxonomia e ecologia de<br />
vários especialistas interessa<strong>dos</strong> na biodiversi<strong>da</strong>de<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. A fauna e flora <strong>da</strong>s ilhas oceânicas<br />
possui particulari<strong>da</strong>des sem paralelo noutros ecossistemas<br />
terrestres, sendo assim de grande relevância<br />
para os naturalistas e outros estudiosos <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de.<br />
No entanto, as activi<strong>da</strong>des humanas<br />
criaram grandes <strong>da</strong>nos na biodiversi<strong>da</strong>de <strong>da</strong>s ilhas,<br />
extinguindo muitas espécies e colocando muitas
outras em perigo. Essas alterações na diversi<strong>da</strong>de<br />
de espécies <strong>dos</strong> ecossistemas nativos <strong>da</strong>s ilhas poderão<br />
interferir com muitos processos ecológicos<br />
vitais. De facto, existe uma preocupação geral na<br />
conservação <strong>dos</strong> ecossistemas insulares de forma a<br />
não tornar irreversível as alterações provoca<strong>da</strong>s<br />
nestes importantes ecossistemas. Muitas <strong>da</strong>s espécies<br />
insulares são únicas e são de grande importância<br />
em termos de conservação. Especialmente<br />
vulneráveis são as espécies endémicas raras que<br />
ocupam actualmente pequenos fragmentos de floresta<br />
nativa, estando muitas sob pressão de espécies<br />
invasoras (ver Borges et al. <strong>2005</strong>a). Deste modo, a<br />
diminuição <strong>da</strong> fragmentação <strong>dos</strong> habitats nativos<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> deve ser considera<strong>da</strong> como uma estratégia<br />
prioritária na gestão <strong>da</strong> conservação <strong>da</strong>s espécies<br />
de plantas e invertebra<strong>dos</strong> considera<strong>dos</strong> em<br />
perigo.<br />
A conservação <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de é uma tarefa<br />
difícil e que envolve custos eleva<strong>dos</strong> e meios sempre<br />
escassos. Só o conhecimento científico em várias<br />
áreas multidisciplinares como a taxonomia,<br />
ecologia <strong>da</strong>s comuni<strong>da</strong>des, genética e biologia <strong>da</strong><br />
conservação pode levar a uma optimização <strong>da</strong> gestão<br />
e conservação <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de. Nas socie<strong>da</strong>des<br />
modernas os valores naturais estão ca<strong>da</strong> vez<br />
mais enraiza<strong>dos</strong>, mas é na interface entre a modelação<br />
científica e a implementação prática de medi<strong>da</strong>s<br />
de gestão que poderemos <strong>da</strong>r um passo em<br />
frente na conservação <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de.<br />
Desde 1998 que o Governo <strong>da</strong>s Canárias através<br />
<strong>da</strong> sua “Consejería de Política Territorial y Medio<br />
Ambiente” desenvolve o Projecto BIOTA (ver<br />
Izquierdo et al. 2001) com o objectivo principal de<br />
implementar uma base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> sobre os organismos<br />
vivos <strong>da</strong>s Canárias. To<strong>dos</strong> os <strong>da</strong><strong>dos</strong> obti<strong>dos</strong><br />
são carrega<strong>dos</strong> numa ferramenta informática (Programa<br />
ATLANTIS Tierra 2.0) (Fig. 1) que organiza e analisa<br />
to<strong>da</strong> a informação existente sobre a distribuição espacial<br />
<strong>da</strong>s espécies (ver Fig. 2) em diferentes escalas,<br />
detecta as carências existentes, estimula a elaboração<br />
de estu<strong>dos</strong> nessas áreas, e permite a revisão contínua<br />
de nova informação. Vai ser possível por exemplo<br />
obter mapas de riqueza de espécies a uma escala de<br />
500x500 m (Fig. 3).<br />
14<br />
These alterations of the diversity of native island<br />
ecosystems can disrupt the ecological functions.<br />
In fact, there is widespread concern about the<br />
conservation of living resources on isolated<br />
islands due to the irreversible consequences of<br />
many land-use changes which are still under<br />
way. Many of the extant indigenous species are<br />
unique and are of particular importance from a<br />
conservation standpoint. Especially vulnerable are<br />
the rare endemic species which are occupying<br />
small fragments of native habitats, many of whom<br />
are now under the pressure of invasive species<br />
(see Borges et al. <strong>2005</strong>a). Therefore, avoiding<br />
the fragmentation of native habitats in the Azores<br />
should be considered a key factor in the future<br />
conservation management of critically en<strong>da</strong>ngered<br />
species of plants and invertebrates.<br />
The conservation of biodiversity is a difficult<br />
enterprise that requires extensive funding which,<br />
alas, never seems to be sufficient. Only when we<br />
invest in the interdisciplinary research relating<br />
to the fields of taxonomy, community ecology,<br />
genetics and conservation biology will we see the<br />
improvement and optimization of the management<br />
and conservation of the biodiversity. In modern<br />
societies the respect for nature is already well<br />
ingrained, but the pivotal point upon which the<br />
future of the conservation of biodiversity hinges<br />
lies at the threshold between theoretical science<br />
and its practical implementation.<br />
Since 1998 the Government of the Canary<br />
Islands has been conducing an important project<br />
on biodiversity, Project BIOTA (see Izquierdo<br />
et al. 2001). A Visual Basic software, called<br />
ATLANTIS Tierra 2.0, was developed for<br />
biodiversity <strong>da</strong>ta storage (Fig. 1). With this<br />
<strong>da</strong>tabase it will be possible to gather detailed<br />
information about all species on the surveyed<br />
geographical areas of interest (see Fig. 2). This<br />
software has several important tools, namely a<br />
taxonomic tool and a conservation management<br />
analysis tool that allows the calculation of species<br />
richness, their rarity or complementarity in all<br />
500x500 m cells of a particular island or, in any<br />
special area in one island (Fig. 3).
Figura 1. Janela de entra<strong>da</strong> do ATLANTIS Tierra 2.0 em que se podem observar oito campos possíveis de entra<strong>da</strong>, de que se<br />
destacam as ferramentas associa<strong>da</strong>s à taxonomia, introdução de espécies e análise de <strong>da</strong><strong>dos</strong>.<br />
Figure 1. Entrance window of ATLANTIS Tierra 2.0, in which it is possible to observe eight possible entrance gateways, the<br />
most relevant being the taxonomy (”Taxonomía”), species management (”Consulta de espécies”) and <strong>da</strong>ta analysis (”Consulta<br />
de análisis”).<br />
Figura 2. Janela do ATLANTIS Tierra 2.0 em que se podem observar to<strong>da</strong>s as informações disponíveis para uma determina<strong>da</strong><br />
espécie, neste caso uma subespécie endémica <strong>da</strong>s ilhas Terceira e S. Maria (a verde).<br />
Figure 2. Window of ATLANTIS Tierra 2.0, in which it is possible to observe all the informations available for one species, in<br />
this case one endemic subspecies living in Terceira and S. Maria (in green).<br />
15
Figura 3. Janela do ATLANTIS Tierra 2.0 em que se pode observar a riqueza de espécies endémicas de escaravelhos (Insecta,<br />
Coleoptera) na ilha de S. Maria, que se concentram na zona mais alta <strong>da</strong> ilha, Pico Alto (células a verde).<br />
Figure 3. Window of ATLANTIS Tierra 2.0, in which one can see the “hotspot” cells in species richness of endemic beetles<br />
(Insecta, Coleoptera) in S. Maria (green cells).<br />
Pretende-se assim desenvolver uma plataforma<br />
que permita a realização de estu<strong>dos</strong> de gestão e<br />
conservação de espaços e espécies na Macaronésia.<br />
As vantagens deste programa são:<br />
1) To<strong>da</strong> a informação actualmente dispersa em centenas<br />
de publicações será concentra<strong>da</strong> numa única<br />
base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> em SQL, que tornará os <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />
facilmente acessíveis através de um programa<br />
informático de fácil utilização (ATLANTIS);<br />
2) Está organizado de forma que to<strong>da</strong> a informação<br />
introduzi<strong>da</strong> está associa<strong>da</strong> a documentos (to<strong>dos</strong><br />
os tipos de publicações taxonómicas, mas também<br />
bases de <strong>da</strong><strong>dos</strong> não publica<strong>da</strong>s vali<strong>da</strong><strong>da</strong>s<br />
por um taxonomista);<br />
3) Vários tipos de informação relaciona<strong>da</strong> com a<br />
conservação <strong>da</strong>s espécies pode ser introduzi<strong>da</strong> e<br />
filtra<strong>da</strong> no processo de análise <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong>; temos<br />
como exemplo o estatuto de colonização <strong>da</strong>s<br />
espécies (endemismo <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> ou <strong>da</strong> Macaro-<br />
16<br />
This spatial information could be exported to<br />
GIS software (e.g. ArcView and IDRISI). The advantages<br />
of this software are:<br />
1) All the information now dispersed in hundr<strong>eds</strong><br />
of publications will be concentrated in a SQL<br />
<strong>da</strong>tabase that will be easily accessible through<br />
a user-friendly software (ATLANTIS);<br />
2) It is organized in a way that all information<br />
(taxonomic and spatial) is linked to a document<br />
(all types of taxonomic works, but also<br />
unpublished reports vali<strong>da</strong>ted by a taxonomist<br />
coordinator);<br />
3) Various areas of information related to conservation<br />
management could be introduced<br />
and filtered in the analysis process, namely:<br />
colonization status of a species (endemic from<br />
the archipelago or from Macaronesia, native,<br />
introduced); habitat of occurrence; conservation<br />
status (en<strong>da</strong>ngered, vulnerable, etc.);
4) Data by-products will allow diverse followup<br />
studies beyond the inventory process (see<br />
Chapter 3).<br />
After a huge effort by the Canarian Conservation<br />
Bureau, that resulted in the publication of a<br />
detailed list of terrestrial and marine biodiversity<br />
of the Canary islands (Izquierdo et al. 2001,<br />
<strong>2005</strong>; Moro et al. 2003), the idea was expanded<br />
to the other Macaronesian archipelagos (the Cape<br />
Verde Islands, Madeira and the Azores) through<br />
an INTERREG IIIB project called ATLÂNTICO.<br />
This project started in 2003 and this book is one<br />
of its final outcomes.<br />
Without the baseline fun<strong>da</strong>mentally important<br />
information presented in this book and that<br />
which is currently being stored in SQL through<br />
ATLANTIS software, it will be impossible to<br />
foresee any local or regional estimate of biodiversity.<br />
We hope that in the future we will be<br />
able to answer the following questions:<br />
1) How many species are there?<br />
2) Where are the current “hotspots” of biodiversity?<br />
3) How many new sites need to be selected as<br />
specially protected areas in order to conserve<br />
the rarest endemic taxa?<br />
4) What are the patterns of invasion of exotic<br />
species?<br />
5) Is there some congruence between the patterns<br />
of richness and distribution of invertebrates<br />
and vertebrates or plants?<br />
6) Are environmental variables good surrogates of<br />
species distributions?<br />
7) What is the importance of habitat change with<br />
respect to species occurrence?<br />
These questions show how little we actually<br />
know about our biodiversity and the spatial distribution<br />
of species. This project also recognizes the<br />
value of taxonomy, systematics and natural history<br />
in the science of conservation biology. This is cri-<br />
17<br />
nésia; nativa; introduzi<strong>da</strong>); habitats de que a<br />
espécie é conheci<strong>da</strong>; estatuto de conservação<br />
(em perigo, vulnerável, etc.);<br />
4) Os <strong>da</strong><strong>dos</strong> podem ser exporta<strong>dos</strong> para qualquer<br />
ambiente SIG e depois analisa<strong>dos</strong> <strong>da</strong>s formas<br />
mais diversas (e.g. Capítulo 3).<br />
Depois de um esforço enorme de colheita de<br />
<strong>da</strong><strong>dos</strong> sobre a biodiversi<strong>da</strong>de <strong>da</strong>s Canárias (ver<br />
Izquierdo et al. 2001, <strong>2005</strong>; Moro et al. 2003), foi<br />
criado o “Projecto ATLÁNTICO (DESARROLLO DE<br />
UN BANCO DE DATOS DE BIODIVERSIDAD MACARONÉ-<br />
SICO)”, Projecto aprovado no âmbito do programa<br />
<strong>da</strong> Comuni<strong>da</strong>de Europeia INTERREG III B<br />
(<strong>Açores</strong> – Madeira – Canárias), e que visa a implementação<br />
de uma base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> sobre a Biodiversi<strong>da</strong>de<br />
<strong>da</strong> Macaronésia. Esta iniciativa consiste na<br />
obtenção <strong>da</strong> informação publica<strong>da</strong> sobre este tema<br />
e do estudo rigoroso sobre a flora e fauna <strong>dos</strong><br />
arquipélagos <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Madeira, Canárias e Cabo<br />
Verde. Este projecto iniciou-se em 2003 e o presente<br />
livro constitui um <strong>dos</strong> produtos finais.<br />
Sem a informação aqui disponibiliza<strong>da</strong> neste<br />
livro e aquela que está a ser armazena<strong>da</strong> no SQL<br />
através do ATLANTIS, seria impossível a obtenção<br />
de estimativas locais e regionais <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Esperamos que com a presente contribuição<br />
possamos num futuro próximo responder às<br />
seguintes questões:<br />
1) Quantas espécies realmente temos?<br />
2) Onde se encontram as zonas de eleva<strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de<br />
(”hotspots”) nos <strong>Açores</strong>?<br />
3) Quantos novos locais são necessários eleger<br />
para conservar as espécies endémicas raras?<br />
4) Quais são os padrões de invasão por espécies<br />
exóticas?<br />
5) Haverá alguma congruência entre os padrões de<br />
distribuição e riqueza <strong>da</strong>s plantas vasculares ou<br />
vertebra<strong>dos</strong> e <strong>dos</strong> vários grupos de invertebra<strong>dos</strong>?<br />
6) Serão as variáveis ambientais boas indicadoras<br />
<strong>da</strong> distribuição <strong>da</strong>s espécies?<br />
7) Qual é a importância <strong>da</strong> alteração <strong>dos</strong> habitats<br />
na ocorrência <strong>da</strong>s espécies?
Estas questões mostram o pouco que nós sabemos<br />
sobre a nossa biodiversi<strong>da</strong>de e os padrões espaciais<br />
de distribuição <strong>da</strong>s espécies. Este projecto,<br />
tem ain<strong>da</strong> o dom de reconhecer o valor <strong>da</strong> taxonomia,<br />
sistemática e <strong>da</strong> história natural na ciência <strong>da</strong><br />
Conservação. Tal reconhecimento está subjacente<br />
no facto de ser necessário e urgente a descrição e a<br />
cartografia <strong>dos</strong> organismos do nosso planeta. De<br />
facto, uma sistemática e taxonomia de quali<strong>da</strong>de<br />
são fun<strong>da</strong>mentais para que as ciências <strong>da</strong> ecologia<br />
e conservação possam ter quali<strong>da</strong>de. Com o projecto<br />
BIOTA o número de espécies de animais e<br />
plantas <strong>da</strong>s Canárias é agora conhecido e estima-se<br />
em 12661 espécies, <strong>da</strong>s quais 28% são endémicas<br />
desse arquipélago (Izquierdo et al. 2001). No que<br />
concerne aos <strong>Açores</strong>, Madeira e Cabo Verde essas<br />
cifras são ain<strong>da</strong> desconheci<strong>da</strong>s!<br />
Nos <strong>Açores</strong>, a conservação <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de é<br />
tão complexa como no resto do planeta. A maior<br />
parte <strong>da</strong>s áreas actualmente preserva<strong>da</strong>s foram selecciona<strong>da</strong>s<br />
de uma forma ad hoc e não incluem<br />
necessariamente a fracção mais importante <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de.<br />
Embora a selecção de muitas áreas de<br />
vegetação nativa para a protecção <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de<br />
seja considera<strong>da</strong> uma priori<strong>da</strong>de, o facto é que<br />
grande parte <strong>da</strong> área <strong>da</strong>s ilhas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> é ocupa<strong>da</strong><br />
por habitats altera<strong>dos</strong> pelo Homem. Será de<br />
esperar que essa matriz de habitats não nativos<br />
possa ter igualmente um papel importante na conservação<br />
<strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. O Software<br />
ATLANTIS possui ferramentas metodológicas para<br />
melhorar a selecção de novas áreas para a conservação<br />
e gestão <strong>da</strong> Biodiversi<strong>da</strong>de usando a técnica<br />
<strong>da</strong> complementari<strong>da</strong>de (ver Williams 2001; Borges<br />
et al. <strong>2005</strong>b). O Software ATLANTIS usa um algorítmo<br />
sub-óptimo do tipo heurístico que funciona<br />
<strong>da</strong> seguinte forma: primeiro, é selecciona<strong>da</strong> a célula<br />
de 500x500 m com mais espécies; de segui<strong>da</strong>, as<br />
espécies já representa<strong>da</strong>s na célula mais rica em<br />
espécies são ignora<strong>da</strong>s e é selecciona<strong>da</strong> a célula<br />
mais complementar (i.e. com mais espécies não<br />
previamente representa<strong>da</strong>s), e assim sucessivamente,<br />
até to<strong>da</strong>s as espécies estarem representa<strong>da</strong>s pelo<br />
menos uma vez.<br />
No entanto, o objectivo principal desta obra é a<br />
listagem, tão detalha<strong>da</strong> quanto possível, <strong>da</strong> maior<br />
18<br />
tical since it is very important to describe and<br />
map the variety and extent of the biodiversity on<br />
ours planet. In fact, high quality systematics and<br />
taxonomy are fun<strong>da</strong>mental to achieve a better<br />
research in ecology and conservation biology.<br />
Because of the BIOTA project, the number of<br />
terrestrial fungi, plant and animal species in the<br />
Canaries is now known: there are about 12661<br />
species and subspecies (28% endemic) (Izquierdo<br />
et al. 2001). In the Azores, Madeira and the Cape<br />
Verde Islands these numbers are not known yet,<br />
but with the help of project ATLÂNTICO, they<br />
will be available soon.<br />
In the case of the Azores, the conservation of<br />
biodiversity is as complex as in other parts of our<br />
planet. Most of the currently protected areas were<br />
selected ad hoc usually based on a fragmented<br />
knowledge of the reality, and consequently, they<br />
do not necessarily reflect the more relevant<br />
aspects of biodiversity. Moreover, although the<br />
preservation of many areas of continuous native<br />
vegetation is considered crucial, human-dominated<br />
landscapes make up the majority of land area in<br />
most the Azorean islands. It is expected that this<br />
matrix of non-native habitats will also play an<br />
important role in the conservation of the Azorean<br />
biodiversity. The ATLANTIS software has the<br />
ability to improve the selection of new areas for<br />
the preservation of the biodiversity using the<br />
complementarity methodology (see Williams 2001;<br />
Borges et al. <strong>2005</strong>b). ATLANTIS software uses<br />
a heuristic suboptimal simple-greedy reserveselection<br />
algorithm that works as follows: first,<br />
the 500x500 cell with the highest species richness<br />
is selected; then, the species already represented<br />
are ignored and the 500x500 cell with the highest<br />
complement of species (that is, the most species<br />
not represented in the previous selected cell), and<br />
so on, until all species are represented at least<br />
once.<br />
The main goal of this book is to list, as<br />
detailed possible, all the known terrestrial fauna<br />
and flora of the Azores and the indication of their<br />
known distribution in the nine islands (see<br />
Chapter 4; Appendix 1, 2, 3). This has been a<br />
huge enter-prise that has implied the collaborative
work of about 35 taxonomists and another 40<br />
specialists, and students, from the University of<br />
the Azores and from different Portuguese and<br />
foreign institutions.<br />
Normative stan<strong>da</strong>rds are needed to conduct<br />
proper science and there is a pressing need to<br />
have well organized information concerning the<br />
distribution of biodiversity. A good recent example<br />
is the list of terrestrial European fauna (see http://<br />
www.faunaeur.org). The current list provides the<br />
first exhaustive compilation of the terrestrial<br />
organisms in the Azores, which will help many<br />
people working in these islands in the areas of<br />
taxonomy, ecology, agriculture, forestry, nature<br />
conservation management, etc.<br />
In summary, the information presented in this<br />
book reflects the dual goal of listing most of the<br />
Azorean terrestrial biodiversity (Chapter 4) and<br />
also of presenting a synthesis of the patterns of<br />
the diversity in the different taxonomic groups<br />
(Chapter 2). We have also developed some ideas<br />
about the importance of using GIS environmental<br />
information in order to predict the spatial distribution<br />
and the habitat suitability of species<br />
(Chapter 3).<br />
Bibliografia (References)<br />
19<br />
parte <strong>da</strong> flora e faunas terrestres do arquipélago<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, indicando-se a distribuição conheci<strong>da</strong><br />
<strong>da</strong>s cerca de 4 000 espécies de plantas e animais<br />
cataloga<strong>da</strong>s, pelas nove ilhas (ver Cap. 4;<br />
Apêndices 1, 2, 3). Este foi um empreendimento<br />
colossal que envolveu cerca de 35 taxonomistas e<br />
mais de 40 outros especialistas e estu<strong>da</strong>ntes <strong>da</strong><br />
Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> e de outras instituições<br />
portuguesas e estrangeiras.<br />
Para a realização de ciência de quali<strong>da</strong>de é ca<strong>da</strong><br />
vez mais necessário o acesso fácil a informação<br />
bem organiza<strong>da</strong> sobre a distribuição <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de.<br />
Um bom exemplo recente é a lista <strong>da</strong> fauna<br />
terrestre <strong>da</strong> Europa (ver http://www.faunaeur.org).<br />
Com a listagem de espécies agora consegui<strong>da</strong>,<br />
temos a primeira lista exaustiva <strong>dos</strong> organismos<br />
vivos <strong>dos</strong> habitats terrestres <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, o que irá<br />
constituir uma fonte de informação muito importante<br />
para diferentes áreas do conhecimento, tais<br />
como a taxonomia, ecologia, agricultura, silvicultura,<br />
gestão e conservação <strong>da</strong> natureza, etc.<br />
Em resumo, a informação presente nesta obra<br />
reflecte por um lado o objectivo de listar to<strong>da</strong> a<br />
biodiversi<strong>da</strong>de terrestre <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> (Capítulo 4),<br />
mas igualmente apresentar uma síntese <strong>da</strong> diversi<strong>da</strong>de<br />
específica nos diferentes grupos taxonómicos<br />
(Capítulo 2). Desenvolvem-se igualmente alguns<br />
importantes aspectos sobre a utilização de modelos<br />
para predizer a distribuição espacial <strong>da</strong>s espécies<br />
(Capítulo 3).<br />
Borges, P.A.V., Aguiar, C., Amaral, J., Amorim, I.R., André, G., Arraiol, A., Baz, A., Dinis, F., Enghoff, H., Gaspar, C.,<br />
Ilharco, F., Mahnert, V., Melo, C., Pereira, F., Quartau, J.A., Ribeiro, S., Ribes, J., Serrano, A.R.M., Sousa, A.B.,<br />
Strassen, R.Z., Vieira, L., Vieira, V., Vitorino, A. & Wunderlich, J. (<strong>2005</strong>b) Ranking protected areas in the Azores using<br />
stan<strong>da</strong>rdized sampling of soil epigean arthropods. Biodiversity and Conservation, 14, 2029-2060.<br />
Borges, P.A.V., Lobo, J.M., Azevedo, E.B., Gaspar, C., Melo, C. & Nunes, V.L. (<strong>2005</strong>a) Invasibility and species richness of<br />
island endemic arthropods: a general model of endemic vs. exotic species. Journal of Biogeography, in press.<br />
Izquierdo, I., Martin, J.L., Zurita, N. & Arechavaleta, M. (<strong>eds</strong>.) (2001) Lista de especies silvestres de Canarias (hongos, plantas<br />
y animales terrestres) 2001. Consejería de Política Territorial y Medio Ambiente del Gobierno de Canarias. 437 pp.<br />
Izquierdo, I., Martin, J.L., Zurita, N. & Arechavaleta, M. (<strong>eds</strong>.) (<strong>2005</strong>) Lista de especies silvestres de Canarias (hongos, plantas<br />
y animales terrestres). 2nd edn, Consejería de Política Territorial y Medio Ambiente del Gobierno de Canarias. in press.<br />
Moro, L., Martin, J.L., Garrido, M.J. & Izquierdo, I. (<strong>eds</strong>.) (2003) Lista de especies marinas de Canarias (algas, hongos,<br />
plantas y animales) 2003. Consejería de Política Territorial y Medio Ambiente del Gobierno de Canarias. 250 pp.<br />
Williams P. (2001) Complementarity. Encyclopaedia of Biodiversity Volume 5. (ed. S. Levin), pp. 813-829. Academic Press.
2. DESCRIÇÃO DA BIODIVERSIDADE TERRESTRE<br />
DOS AÇORES<br />
DESCRIPTION OF THE TERRESTRIAL AZOREAN<br />
BIODIVERSITY
CAPÍTULO 2<br />
CHAPTER 2<br />
DESCRIÇÃO DA BIODIVERSIDADE TERRESTRE DOS AÇORES<br />
DESCRIPTION OF THE TERRESTRIAL AZOREAN BIODIVERSITY<br />
Paulo A. V. Borges 1 , Regina Cunha 2 , Rosalina Gabriel 1 , António Frias Martins 2 , Luís Silva 2 ,<br />
Virgílio Vieira 2 , Francisco Dinis 1 , Paula Lourenço 2 & Nuno Pinto 2<br />
1Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo, Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal;<br />
e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt; rgabriel@mail.angra.uac.pt; fdinis71@portugalmail.pt.<br />
2Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Biologia, Rua <strong>da</strong> Mãe de Deus, PT 9501-801 Ponta Delga<strong>da</strong>, S. Miguel, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail:<br />
rcunha@notes.uac.pt; frias@notes.uac.pt; lsilva@notes.uac.pt; vvieira@notes.uac.pt; plourenco@notes.uac.pt; npinto@notes.uac.pt.<br />
23
Sumário: Os <strong>Açores</strong> constituem um arquipélago de<br />
nove ilhas oceânicas isola<strong>da</strong>s, onde os organismos<br />
terrestres chegaram através do vento, do mar, noutros<br />
animais e, nos tempos históricos, com a aju<strong>da</strong><br />
humana. Este capítulo analisa de forma detalha<strong>da</strong><br />
aquilo que se conhece sobre a biodiversi<strong>da</strong>de terrestre<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Para tal analisámos os quatro<br />
grandes grupos de organismos lista<strong>dos</strong> no capítulo<br />
4: Bryophyta (musgos, antocerotas e hepáticas),<br />
Pteridophyta e Spermatophyta (fetos e fanerogâmicas),<br />
Mollusca (lesmas e caracóis) e Arthropo<strong>da</strong><br />
(centopeias, diplópodes, crustáceos, aranhas,<br />
ácaros, insectos, etc.). O número total de espécies<br />
e/ou subespécies <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> pertencentes aos<br />
quatro grupos de organismos acima referi<strong>dos</strong> é de<br />
cerca de 3705 (3666 espécies e 224 subespécies).<br />
No entanto, adicionando outros grupos como os<br />
vertebra<strong>dos</strong> (Chor<strong>da</strong>ta, Vertebrata), anelídeos<br />
(Anneli<strong>da</strong>), nemáto<strong>dos</strong> (Nemato<strong>da</strong>) e líquenes,<br />
aquele número sobe para 4487 espécies e/ou subespécies<br />
(4443 espécies e 232 subespécies). O número<br />
total de espécies e/ou subespécies endémicas<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> pertencentes aos Bryophyta, Pteridophyta,<br />
Spermatophyta, Mollusca e Arthropo<strong>da</strong> totaliza<br />
as 393 (384 espécies e 44 subespécies). Os<br />
filos animais são os mais diversos em taxa endémicos<br />
(Mollusca = 49; Arthropo<strong>da</strong> = 267), com<br />
cerca de 80 % <strong>dos</strong> endemismos <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Deve<br />
ser ain<strong>da</strong> de assinalar a eleva<strong>da</strong> percentagem de<br />
endemismo nos caracóis e lesmas (Mollusca) terrestres<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, com cerca de 44% de endemismo.<br />
As plantas vasculares possuem 68 endemismos<br />
e os briófitos 9. Usando um estimador não<br />
paramétrico, a estimativa conservadora <strong>da</strong> riqueza<br />
de taxa endémicos terrestres de briófitos, plantas<br />
vasculares, moluscos e artrópodes ron<strong>da</strong>rá 530<br />
taxa, pelo que apenas 77% <strong>dos</strong> endemismos <strong>dos</strong><br />
<strong>Açores</strong> serão conheci<strong>dos</strong>. Em apenas alguns géneros<br />
se verificou uma taxa de especiação eleva<strong>da</strong>, na<br />
sua maior parte pertencentes aos filos Mollusca e<br />
Arthropo<strong>da</strong>. A maior parte <strong>da</strong>s espécies de artrópodes<br />
e moluscos endémicos são conheci<strong>da</strong>s apenas<br />
de uma ilha, enquanto que, nas plantas, uma grande<br />
fracção <strong>da</strong>s espécies ocorre na maioria <strong>da</strong>s ilhas. A<br />
análise <strong>da</strong>s proporções <strong>da</strong>s várias categorias de<br />
colonização mostra que uma grande proporção <strong>da</strong><br />
24<br />
Abstract: The Azores is a remote oceanic<br />
archipelago of nine islands where the terrestrial<br />
organisms arrived by wind, on the sea, on other<br />
animals and on historical times by human assistance.<br />
This chapter highlights what we know about<br />
Azorean terrestrial biodiversity. Four important<br />
terrestrial taxonomic groups listed in Chapter 4 are<br />
analysed in detail: Bryophyta (mosses, liverworts),<br />
Pteridophyta and Spermatophyta (ferns and<br />
phanerogamics), Mollusca (slugs and snails) and<br />
Arthropo<strong>da</strong> (millipedes, centipedes, mites, spiders,<br />
insects, etc.). Currently the total number of<br />
terrestrial species and/or subspecies of the above<br />
mentioned orga-nisms in the Azores is estimated<br />
of about 3705 (3666 species and 224 subspecies).<br />
However, if we add other groups like vertebrates<br />
(Chor<strong>da</strong>ta, Vertebrata), annelids (Anneli<strong>da</strong>), nematodes<br />
(Nemato<strong>da</strong>) and lichens, this number reaches<br />
4487 species and/or subspecies (4443 species and<br />
232 subspecies). The total number of endemic<br />
species and/or subspecies from the Azores<br />
belonging to Bryophyta, Pteridophyta, Spermatophyta,<br />
Mollusca and Arthropod is about 393 (384<br />
species and 44 subspecies). The animals Phyla are<br />
the most diverse in endemic taxa (Mollusca = 49;<br />
Arthropo<strong>da</strong> = 267), comprising about 80% of the<br />
Azorean endemics. The percentage of endemism<br />
within Mollusca (44%) is remarkable. Vascular<br />
plants have 68 endemic species while bryophytes<br />
have 9 endemics. Using a non-parametric estimator<br />
we obtained a conservative estimate for endemic<br />
Azorean terrestrial vascular plants, bryophytes,<br />
molluscs and arthropods around 530 taxa, which<br />
means that only about 77% have already been<br />
described. In only some genera there was a<br />
substantial inter and intra-island speciation, most<br />
cases occurring in Mollusca and Arthropo<strong>da</strong>. Most<br />
of the endemic arthropods and molluscs are known<br />
in only one island, whereas in plants a large<br />
proportion of species occur in most islands. An<br />
analysis of the proportions of the colonization<br />
categories in arthropods and vascular plants shows<br />
that a major proportion of the species are<br />
introduced. Therefore, invasions of alien organisms<br />
are an actual and future environmental threat in<br />
the Azores, creating a pattern of biotic homo-
genization that is of great contemporary concern.<br />
The Azores is the northernmost and the most<br />
recent Macaronesian archipelago. The nine islands,<br />
isolated in the middle of the Atlantic, with different<br />
geological histories, are wonderful ecological and<br />
evolutionary laboratories. An additional effort on<br />
taxonomic and community-level research implies<br />
the detailed examination of poorly studied groups<br />
(fungi, lichens, many arthropod groups), but a<br />
revision of the taxonomic status of many bryophyte<br />
and vascular plants is also deeply needed.<br />
1. Global patterns of richness<br />
One of the questions most frequently asked by<br />
many naturalists and taxonomists is: “How many<br />
species can be found at a particular region or<br />
site?”. To answer this question we may look at all<br />
the literature of a particular region (e.g. the<br />
Azores) and produce a list of species that will<br />
result in the main information used for many<br />
decisions on regional or local conservation management.<br />
During endeavour to record the whole of the<br />
terrestrial biodiversity of the Azores, one is soon<br />
confronted with the realistic limitation of counting<br />
all species in all islands and in its sites. Edward<br />
Wilson defined biodiversity as “…all hereditarily<br />
based variation in all levels of organization, from<br />
the genes within a single local population or<br />
species, to the species composing all or part of a<br />
local community, and finally to the communities<br />
themselves that compose the living parts of the<br />
multifarious ecosystems of the world” (Wilson<br />
1997). If this definition holds true, we are faced<br />
with a very difficult task as we would be able to<br />
complete only a small part of our set goal.<br />
In this chapter we intend to present an<br />
evaluation, as detailed as possible, of what we<br />
know about the species counts in the Azorean<br />
islands, which encompasses four important terrestrial<br />
taxonomic groups listed in Chapter 4: Bryophyta<br />
(mosses, liverworts and hornworts), Pteridophyta<br />
and Spermatophyta (ferns and phanero-<br />
25<br />
fauna de artrópodes e <strong>da</strong> flora de plantas vasculares<br />
do arquipélago é constituí<strong>da</strong> por espécies introduzi<strong>da</strong>s.<br />
Deste modo, as invasões por espécies exóticas<br />
constituem um problema actual e terão impactos<br />
futuros na biodiversi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, criando um<br />
padrão de uniformização <strong>da</strong> fauna e flora. Os<br />
<strong>Açores</strong> constituem o arquipélago <strong>da</strong> Macaronésia<br />
geologicamente mais recente, estando situado mais<br />
a norte. As suas nove ilhas isola<strong>da</strong>s no meio do<br />
oceano Atlântico possuem uma grande diversi<strong>da</strong>de<br />
de histórias geológicas e constituem laboratórios<br />
ecológicos e evolutivos extraordinários. Torna-se<br />
ca<strong>da</strong> vez mais importante um esforço adicional nos<br />
estu<strong>dos</strong> de taxonomia e ecologia de comuni<strong>da</strong>des<br />
que envolvam o estudo de grupos taxonómicos mal<br />
conheci<strong>dos</strong> (fungos, líquenes, muitos grupos de<br />
artrópodes) mas também a revisão taxonómica de<br />
muitas espécies de briófitos e plantas vasculares.<br />
1. Padrões de riqueza de espécies<br />
Uma <strong>da</strong>s perguntas mais frequentes de naturalistas e<br />
taxonomistas é a seguinte: “Quantas espécies ocorrem<br />
numa determina<strong>da</strong> região ou local?”. Para responder<br />
a esta questão poderemos rever to<strong>da</strong> a literatura<br />
disponível para a região (e.g. <strong>Açores</strong>) ou local<br />
em causa e compilar a lista <strong>da</strong>s espécies conheci<strong>da</strong>s.<br />
No fim, esta será a informação base que será utiliza<strong>da</strong><br />
para tomar muitas decisões em termos de<br />
gestão <strong>da</strong> conservação a nível local ou regional.<br />
Listar de forma detalha<strong>da</strong> to<strong>da</strong> a biodiversi<strong>da</strong>de<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> torna-se uma missão muito difícil se não<br />
mesmo impossível. De facto, segundo a definição de<br />
“biodiversi<strong>da</strong>de” de Edward Wilson: “…all hereditarily<br />
based variation in all levels of organization,<br />
from the genes within a single local population or<br />
species, to the species composing all or part of a<br />
local community, and finally to the communities<br />
themselves that compose the living parts of the<br />
multifarious ecosystems of the world” (Wilson<br />
1997), estamos perante uma tarefa de grande complexi<strong>da</strong>de,<br />
<strong>da</strong> qual só deveremos ser capazes de<br />
realizar uma pequena parte.<br />
Neste capítulo pretendemos apresentar uma avaliação<br />
detalha<strong>da</strong> sobre a biodiversi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>,
particularmente no que se refere à contagem de<br />
espécies. Para tal vamos analisar os quatro grande<br />
grupos de organimos lista<strong>dos</strong> no capítulo 4: Bryophyta<br />
(musgos, antocerotas e hepáticas), Pteridophyta<br />
e Spermatophyta (fetos e fanerogâmicas),<br />
Mollusca (lesmas e caracóis) e Arthropo<strong>da</strong> (centopeias,<br />
diplópodes, crustáceos, aranhas, ácaros, insectos,<br />
etc.). Embora estejamos cientes que muitos<br />
outros grupos taxonómicos deveriam igualmente ter<br />
sido considera<strong>dos</strong> (e.g. líquenes, fungos, nemáto<strong>dos</strong>,<br />
rotíferos, anelídeos, vertebra<strong>dos</strong>), a lista apresenta<strong>da</strong><br />
(ver Cap. 4) engloba a maior fatia <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de<br />
terrestre <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Um sumário <strong>da</strong> diversi<strong>da</strong>de de<br />
espécies conheci<strong>da</strong> <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> é apresenta<strong>da</strong> no<br />
Quadro 1. O número total de espécies e ou subespécies<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> pertencentes aos quatro grupos<br />
principais (briófitos, plantas vasculares, moluscos e<br />
artrópodes) é de cerca de 3705. No entanto, se<br />
adicionarmos outros grupos como os vertebra<strong>dos</strong><br />
(Chor<strong>da</strong>ta, Vertebrata), anelideos (Anneli<strong>da</strong>), nemáto<strong>dos</strong><br />
(Nemato<strong>da</strong>) e líquenes o número de espécies<br />
e subespécies atinge as 4487 (Quadro 1; ver igualmente<br />
a lista de espécies nos Apêndices 2 e 3). Deste<br />
modo cerca de 83% <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de terrestre<br />
conheci<strong>da</strong> <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> é aqui analisa<strong>da</strong> em detalhe.<br />
Se quantificarmos apenas as ver<strong>da</strong>deiras espécies,<br />
então temos 3666 espécies individuais de Bryophyta,<br />
Quadro 1. Número de taxa <strong>da</strong> fauna e flora terrestres <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />
Table 1. Number of taxa in the terrestrial fauna and flora of the Azores.<br />
Phyla<br />
Espécies<br />
(Species)<br />
26<br />
gamics), Mollusca (slugs and snails) and Arthropo<strong>da</strong><br />
(millipedes, centipedes, mites, spiders,<br />
insects, etc.). Although we are fully aware of the<br />
fact that for a complete listing other groups<br />
should have been considered (e.g. lichens, fungi,<br />
annelids, nematodes, rotifers, vertebrates), the<br />
current list (see Chapter 4) concentrates on the<br />
predominant terrestrial Azorean biodiversity.<br />
A summary of known species diversity in the<br />
Azores is in Table 1. Currently the total number of<br />
terrestrial species and subspecies in the Azores is<br />
estimated of about 3705 (this includes only the<br />
listed individual species or subspecies of bryophytes,<br />
vascular plants, molluscs and arthropods).<br />
However, if we add other groups like vertebrates<br />
(Chor<strong>da</strong>ta, Vertebrata), annelids (Anneli<strong>da</strong>), nematodes<br />
(Nemato<strong>da</strong>) and lichens, this number reaches<br />
4487 species and subspecies (Table 1; see also<br />
lists for the Azores in the Appendices 2 and 3).<br />
Consequently this investigation concentrates on<br />
83% of the known Azorean terrestrial biodiversity.<br />
If we count only the true species, than we have<br />
3666 individual species of Bryophyta, Pteridophyta,<br />
Spermatophyta, Mollusca and Arthropo<strong>da</strong>,<br />
and a total of 4443 species including the<br />
remaining terrestrial groups (Table 1). Therefore,<br />
this implies that we have some species with more<br />
Subespécies<br />
(Subspecies)<br />
Individual<br />
Taxa<br />
Arthropo<strong>da</strong> (1) 2196 115 2209<br />
Spermatophyta (1) 851 101 876<br />
Líquenes (Lichens)* 629 4 632<br />
Bryophyta (1) 437 4 438<br />
Mollusca (1) 111 0 111<br />
Nemato<strong>da</strong>* 80 0 80<br />
Pteridophyta (1) 71 4 71<br />
Chor<strong>da</strong>ta* 47 4 49<br />
Anneli<strong>da</strong>* 21 0 21<br />
TOTAL (1) 3666 224 3705<br />
TOTAL (incl. *) 4443 232 4487<br />
* Ver apêndices 2 e 3 (* see appendices 2 and 3).
than one subspecies: Bryophyta (1); Spermatophyta<br />
(25); Arthropo<strong>da</strong> (13). The number that<br />
counts is the individual taxon, since that is the<br />
evolutionary unity. For simplification, from now<br />
on we will use “species” when we want to refer<br />
to an individual taxon, whenever it is a species or<br />
a subspecies.<br />
The current figure of 4487 species found in<br />
the Azores is about one third of that known for<br />
the Canary Islands (Izquierdo et al. 2001).<br />
Currently no complete <strong>da</strong>ta is available for<br />
the Madeira archipelago, but when one looks<br />
at the estimates of the Fauna Europaea<br />
(www.faunaeur.org) for arthropods, about 3000<br />
species are listed for Madeira Island compared<br />
with 2209 in the Azores archipelago! Like<br />
everywhere in the world, arthropods in the Azores<br />
make up about 50% of the total species number<br />
with 2209 species (Fig. 1), but vascular plants<br />
(Pteridophyta and Spermatophyta) with their 947<br />
species (20%) are also an important component of<br />
the currently known Azorean species diversity<br />
(Fig. 1).<br />
27<br />
Pteridophyta, Spermatophyta, Mollusca e Arthropo<strong>da</strong>,<br />
e um total de 4443 espécies se incluirmos os<br />
restantes grupos de organismos terrestres (Quadro<br />
1). Deste modo, isto implica que temos algumas<br />
espécies com mais do que uma subespécie: Bryophyta<br />
(1); Spermatophyta (25); Arthropo<strong>da</strong> (13). O<br />
número que conta é o taxon individual, já que este<br />
constitui a uni<strong>da</strong>de evolutiva. Para simplificação a<br />
partir de agora vamos usar o termo “espécie” quando<br />
nos quisermos referir a um taxon individual, quer<br />
seja uma espécie ou subespécie.<br />
O número de 4487 espécies de organismos terrestres<br />
actualmente conhecido <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> constitui<br />
cerca de um terço do número de espécies <strong>da</strong>s ilhas<br />
Canárias (Izquierdo et al. 2001). No que diz respeito<br />
ao arquipélago <strong>da</strong> Madeira não existem ain<strong>da</strong><br />
estimativas correctas. No entanto, consultando a<br />
Fauna Europaea (www.faunaeur.org) verifica-se que<br />
estão referencia<strong>da</strong>s cerca de 3000 espécies de artrópodes<br />
para aquele arquipélago, enquanto o mesmo<br />
grupo de organismos se situa nas 2209 espécies para<br />
os <strong>Açores</strong>! Tal como acontece ao nível mundial, a<br />
riqueza de artrópodes <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> constitui cerca de<br />
50% <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de de organismos vivos (Fig.<br />
1), mas as plantas vasculares (Pteridophyta e<br />
Spermatophyta) com 947 espécies (20%) constituem<br />
igualmente um grupo de organismos bem representado<br />
no arquipélago (Fig. 1).<br />
Figura 1. Proporção de taxa individuais (espécies ou subespécies) conheci<strong>da</strong>s <strong>dos</strong> vários filos terrestres <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />
Figure 1. Proportion of known individual taxa (species or subspecies) for the terrestrial Phyla of the Azores.
1.1. As hepáticas, antocerotas e musgos<br />
(Bryophyta)<br />
Os briófitos incluem musgos (Bryopsi<strong>da</strong>), hepáticas<br />
(Marchantiopsi<strong>da</strong>) e antocerotas (Anthocerotopsi<strong>da</strong>),<br />
e são pequenas plantas primitivas que<br />
ocupam uma grande varie<strong>da</strong>de de habitats e substratos.<br />
Os briófitos desempenham um importante<br />
papel funcional nos ecossistemas onde ocorrem,<br />
participando na intercepção de água, acumulação<br />
de água e sais minerais, decomposição <strong>da</strong> matéria<br />
orgânica e protecção física <strong>dos</strong> solos. Muitas espécies<br />
de briófitos são usa<strong>da</strong>s como bioindicadores e<br />
a sua presença está geralmente associa<strong>da</strong> com pureza<br />
atmosférica e aquática.<br />
A proporção em que os três principais grupos<br />
de briófitos ocorre nos <strong>Açores</strong> foi compara<strong>da</strong> com<br />
os resulta<strong>dos</strong> <strong>da</strong>s ilhas Canárias (Losa<strong>da</strong>-Lima et<br />
al. 2001), Portugal continental (Sérgio & Carvalho<br />
2003) e com estimativas mundiais (Moor et al.<br />
1995) (Fig. 2). Os musgos (Bryopsi<strong>da</strong>) são sempre<br />
o grupo mais numeroso (ver detalhes para os<br />
<strong>Açores</strong> no Quadro 2) e os antocerotas (Anthocerotopsi<strong>da</strong>)<br />
o mais pobre, representando 1% ou menos<br />
de qualquer flora de briófitos. A proporção de hepáticas<br />
(Marchantiopsi<strong>da</strong>) é variável, representando<br />
cerca de 40% <strong>dos</strong> briófitos do mundo, mas uma<br />
proporção muito inferior nas briofloras Portuguesa<br />
(26%) ou Espanhola (23%, <strong>da</strong><strong>dos</strong> de Casas 1991,<br />
1998). Nos <strong>Açores</strong>, as hepáticas representam mais<br />
de um terço <strong>da</strong> brioflora (35%) e proporções semelhantes<br />
estão presentes nas Canárias (29%) e na<br />
Madeira (33%, <strong>da</strong><strong>dos</strong> de Eggers 1982). Este facto<br />
está provavelmente relacionado com as condições<br />
Macaronésicas de eleva<strong>da</strong> humi<strong>da</strong>de relativa do ar,<br />
clima temperado e distância de fontes de poluição,<br />
e reflecte a maior influência Atlântica <strong>da</strong> brioflora,<br />
quando compara<strong>da</strong> com a Península Ibérica.<br />
Nos <strong>Açores</strong>, o conjunto <strong>da</strong>s condições climáticas<br />
e geográficas, bem como o comparativamente reduzido<br />
impacto <strong>da</strong>s activi<strong>da</strong>des humanas no ambiente,<br />
proporcionam uma diversi<strong>da</strong>de de briófitos particularmente<br />
eleva<strong>da</strong> (Gabriel 2000; Gabriel & Bates<br />
<strong>2005</strong>). De facto, este é o único grupo (<strong>dos</strong> estu<strong>da</strong><strong>dos</strong><br />
neste capítulo) onde a riqueza de espécies é<br />
comparável à diversi<strong>da</strong>de observa<strong>da</strong> nos restantes<br />
28<br />
1.1. The liverworts, hornworts and mosses<br />
(Bryophyta)<br />
Bryophytes include mosses (Bryopsi<strong>da</strong>), liverworts<br />
(Marchantiopsi<strong>da</strong>) and hornworts (Anthocerotopsi<strong>da</strong>),<br />
all of which are small primitive plants<br />
that occupy a wide variety of habitats and<br />
substrates. Bryophytes assume an important<br />
functional role in the ecosystems where they<br />
occur, performing water interception, accumulation<br />
of water and their mineral contents, decomposition<br />
of organic matter and physical protection of soils.<br />
Many bryophyte species are used as bioindicators,<br />
and their presence is associated with atmospheric<br />
and aquatic purity.<br />
The proportion of the main groups of bryophytes<br />
in the Azores (Bryopsi<strong>da</strong>, Marchantiopsi<strong>da</strong>,<br />
Anthocerotopsi<strong>da</strong>) was compared to results from<br />
the Canary Islands (Losa<strong>da</strong>-Lima et al. 2001),<br />
mainland Portugal (Sérgio & Carvalho 2003) and<br />
global estimates (Moor et al. 1995) (Fig. 2).<br />
Mosses are always the richest bryophyte group<br />
(see details for the Azores in Table 2) and<br />
hornworts the poorest, accounting for 1% or less<br />
of any given bryophyte flora. The proportion of<br />
liverworts is variable, representing circa 40% of<br />
the world bryophytes, but a much lower part of<br />
Portuguese (26%) and Spanish (23%, <strong>da</strong>ta from<br />
Casas 1991, 1998) bryoflora. In the Azores, liverworts<br />
represent more than one third of the bryoflora<br />
(35%), and similar proportions are present in<br />
Canary Islands (29%), and Madeira (33%, <strong>da</strong>ta<br />
from Eggers 1982). This is probably related with<br />
the high relative air humidity, temperate climate<br />
and remoteness from pollution sources of Macaronesian<br />
archipelagos, reflecting a higher Atlantic<br />
influence of their flora when compared with the<br />
more continental Iberian Peninsula.<br />
The geographic and climatic conditions allied<br />
to the comparatively low impact of human activities<br />
in the Azores, lead to a particularly high<br />
diversity of bryophytes.<br />
Actually, this is the only group where species<br />
richness is comparable to the diversity present in<br />
the other Macaronesian Archipelagos, which are<br />
older and much closer to continental sources.
Figura 2. Proporção <strong>dos</strong> principais grupos de briófitos no planeta, em Portugal continental, nas Canárias e nos <strong>Açores</strong>.<br />
Figure 2. Proportion of the main groups of bryophytes in the world, mainland Portugal, the Canaries and the Azores.<br />
Four hundred and thirty eight species are given to<br />
the Azores, while there are 416 in the Canary<br />
Islands (Losa<strong>da</strong>-Lima et al. 2001) and 558 in<br />
Madeira (Cecília Sérgio personal comment).<br />
Indeed the Azores are characterized by (Gabriel<br />
2000; Gabriel & Bates <strong>2005</strong>): i) high diversity of<br />
bryophyte species; ii) luxuriance and complexity<br />
of communities, found in all kinds of substrata<br />
inside and outside native forests: rock, soil,<br />
humus, stems and branches and including leafs<br />
and fronds, and, iii) high biomass values.<br />
Overall, bryophyte species have been surveyed<br />
in most of the Azorean islands in the twentieth<br />
century (e.g. Allorge & Persson 1938; Allorge &<br />
Allorge 1950, 1952; Sérgio 1985, 1991, 1997;<br />
Sjögren 1978, 1990, 1993; Crundwell et al.1994;<br />
Gabriel 1994, 2000; Bates & Gabriel 1997;<br />
Schumacker 2001), and it is reasonable to expect<br />
that the current knowledge of bryophyte richness<br />
in the archipelago is not far from complete.<br />
However, the knowledge status of individual<br />
islands may be modified.<br />
As can be seen in Figure 3, S. Miguel and<br />
Terceira are the richest islands in bryophyte<br />
species, while the smallest islands (Corvo,<br />
Graciosa and S. Maria) have fewer recorded<br />
species. Most of the known Azorean species, 75%<br />
29<br />
arquipélagos Macaronésicos, que são bastante mais<br />
antigos e se encontram mais próximos <strong>da</strong>s fontes<br />
continentais. São assinala<strong>da</strong>s 438 espécies para os<br />
<strong>Açores</strong>, 416 para as Canárias (Losa<strong>da</strong>-Lima et al.<br />
2001) e 558 para a Madeira (Cecília Sérgio comentário<br />
pessoal). Assim os <strong>Açores</strong> são caracteriza<strong>dos</strong><br />
por (Gabriel 2000; Gabriel & Bates <strong>2005</strong>):<br />
i) eleva<strong>da</strong> diversi<strong>da</strong>de de espécies de briófitos; luxuriância<br />
e complexi<strong>da</strong>de de comuni<strong>da</strong>des, encontra<strong>da</strong>s<br />
em to<strong>dos</strong> os tipos de substratos, dentro e<br />
fora <strong>da</strong>s florestas naturais: rochas, solo, humus,<br />
troncos e ramos de árvores e arbustos e inclusivamente<br />
folhas e frondes, e iii) valores de biomassa<br />
eleva<strong>dos</strong> nos sistemas onde ocorrem.<br />
Em geral, os briófitos foram investiga<strong>dos</strong> em<br />
to<strong>da</strong>s as ilhas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> durante o século XX (e.g.<br />
Allorge & Persson 1938; Allorge & Allorge 1950,<br />
1952; Sérgio 1985, 1991, 1997; Sjögren 1978,<br />
1990, 1993; Crundwell et al.1994; Gabriel 1994,<br />
2000; Bates & Gabriel 1997; Schumacker 2001), e<br />
é razoável pensar que o conhecimento <strong>da</strong> sua riqueza<br />
e distribuição no arquipélago estará quase<br />
concluído. Contudo, o conhecimento de ca<strong>da</strong> ilha<br />
individual pode ser modificado. Como pode ser<br />
observado na Figura 3, S. Miguel e Terceira são as<br />
ilhas mais ricas em espécies, enquanto as ilhas<br />
mais pequenas (Corvo, Graciosa e S. Maria)
Quadro 2. Riqueza de espécies (total e endémicas) e percentagem de endemismo, observa<strong>da</strong>s nas várias ordens <strong>da</strong> divisão<br />
Bryophyta.<br />
Table 2. Species richness (total and endemics), plus rate of endemism, in the various orders of the division Bryophyta.<br />
Taxa Total End %End<br />
Divisão Bryophyta<br />
Classe Anthocerotopsi<strong>da</strong> 5 0.00%<br />
Ordem Anthocerotales 5 0.00%<br />
Classe Marchantiopsi<strong>da</strong> 151 3 1.99%<br />
Ordem Fossombroniales 6 0.00%<br />
Jungermanniales 83 2 2.41%<br />
Lepicoleales 1 0.00%<br />
Marchantiales 12 0.00%<br />
Metzgeriales 8 0.00%<br />
Porellales 24 1 4.17%<br />
Radulales 6 0.00%<br />
Ricciales 10 0.00%<br />
Sphaerocarpales 1 0.00%<br />
Classe Bryopsi<strong>da</strong> 282 6 2.13%<br />
Ordem Andreaeales 1 0.00%<br />
Archidiales 1 0.00%<br />
Bryales 46 1 2.17%<br />
Dicranales 51 2 3.92%<br />
Diphysciales 1 0.00%<br />
Funariales 6 0.00%<br />
Grimmiales 17 0.00%<br />
Hookeriales 5 0.00%<br />
Hypnales 77 2 2.60%<br />
Orthotrichales 6 0.00%<br />
Polytrichales 11 0.00%<br />
Pottiales 46 0.00%<br />
Seligeriales 1 0.00%<br />
Sphagnales 13 1 7.69%<br />
TOTAL 438 9 2.05%<br />
30
Figura 3. Número de espécies (S) <strong>da</strong>s três ordens <strong>da</strong> divisão Bryophyta nos <strong>Açores</strong> (AZ), e em ca<strong>da</strong> uma <strong>da</strong>s nove ilhas.<br />
Figure 3. Number of species (S) of the three orders of the division Bryophyta in the Azores (AZ), and in each of its nine<br />
islands.<br />
and 73% respectively are found in S. Miguel and<br />
Terceira, which implies that these islands have<br />
been better studied, than others, of similar size,<br />
for instance Pico which accounts for only 58% of<br />
the Azorean known species.<br />
The number of endemic bryophyte species is<br />
only 2%, the lowest proportion of endemism<br />
achieved by any group considered in this chapter.<br />
This is probably related with the high dispersal<br />
ability of the bryophytes.<br />
Recent world and European revisions of genera<br />
have also helped to establish the taxonomic status<br />
of Azorean bryophytes. Some species, which were<br />
considered Azorean endemic, have recently been<br />
shown, by molecular <strong>da</strong>ta, to belong to other,<br />
more common species, for example Herbertus<br />
azoricus is now considered a synonym of H.<br />
sendtenerii (Feldberg et al. 2004) and similar<br />
studies are being performed at the moment to<br />
other species, such as Leptoscyphus azoricus<br />
(René Schumacker personal comment).<br />
Likewise, the status of Macaronesian endemic<br />
species is also under inspection and for instance<br />
Thamnobryum maderense is now considered a<br />
31<br />
apresentam menos registos. A maioria <strong>da</strong>s espécies<br />
conheci<strong>da</strong>s de briófitos, 75% e 73% são conheci<strong>da</strong>s<br />
respectivamente <strong>da</strong>s ilhas de S. Miguel e Terceira,<br />
o que mostra como estas ilhas foram melhor amostra<strong>da</strong>s<br />
do que outras, de tamanho semelhante, por<br />
exemplo a ilha do Pico, que regista apenas 58%<br />
<strong>da</strong>s espécies de briófitos conheci<strong>da</strong>s <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />
O número de espécies de briófitos endémicos é<br />
apenas 2%, a mais baixa proporção de endemismo<br />
observa<strong>da</strong> nos grupos considera<strong>dos</strong> neste capítulo.<br />
Este facto reflecte a grande capaci<strong>da</strong>de de dispersão<br />
<strong>dos</strong> briófitos em relação aos outros grupos. As revisões<br />
taxonómicas recentes, incluindo <strong>da</strong><strong>dos</strong> de genética<br />
molecular, efectua<strong>da</strong>s ao nível <strong>da</strong> Europa e<br />
do mundo, também aju<strong>da</strong>ram a estabelecer o estatuto<br />
taxonómico <strong>dos</strong> briófitos <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Demonstrou-se<br />
recentemente que algumas espécies, anteriormente<br />
considera<strong>da</strong>s endémicas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, são<br />
populações de outras espécies com distribuições<br />
mais vastas. Por exemplo Herbertus azoricus é<br />
presentemente considerado um sinónimo de H.<br />
sendtenerii (Feldberg et al. 2004) e estu<strong>dos</strong> semelhantes<br />
estão a ser conduzi<strong>dos</strong> para outras espécies,<br />
nomea<strong>da</strong>mente Leptoscyphus azoricus (René
Schumacker comentário pessoal). Do mesmo modo,<br />
o estatuto de espécies endémicas <strong>da</strong> Macaronésia<br />
está a ser examinado e por exemplo a espécie<br />
Thamnobryum maderense, é presentemente considera<strong>da</strong><br />
uma varie<strong>da</strong>de de T. alopecurum (Stech et<br />
al. 2001). No entanto, o estatuto endémico do género<br />
Echinodium, uma disjunção <strong>da</strong> Nova Zelândia<br />
e Macaronésia, foi confirmado no estudo mundial<br />
de Churchill (1986). Nos <strong>Açores</strong> encontram-se<br />
duas espécies deste género: Echinodium prolixum,<br />
uma espécie Macaronésica, típica de floresta e<br />
Echinodium renauldii, uma espécie endémica <strong>dos</strong><br />
<strong>Açores</strong>, presentemente considera<strong>da</strong> um <strong>dos</strong> briófitos<br />
mais ameaça<strong>dos</strong> do mundo (Hallingbäck 2001).<br />
Infelizmente, esta espécie de média-baixa altitude<br />
não tem populações conheci<strong>da</strong>s em nenhuma <strong>da</strong>s<br />
áreas protegi<strong>da</strong>s <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. De facto, o European<br />
Committee for the Conservation of Bryophytes<br />
(ECCB 1995) definiu 60 Áreas de Interesse Especial<br />
para Briófitos na Europa e Macaronésia, e<br />
destas, seis, encontram-se nos <strong>Açores</strong>. Para além <strong>da</strong><br />
importância destas áreas para a conservação <strong>da</strong><br />
natureza global, existem 27 espécies de briófitos<br />
considera<strong>dos</strong> sob algum grau de ameaça na Europa<br />
e no Mundo que apresentam populações mais estáveis<br />
nos <strong>Açores</strong> (Gabriel & Sérgio 1995).<br />
É importante preservar a diversi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> briófitos<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, uma vez que: i) incluem taxa<br />
endémicos e raros, cuja responsabili<strong>da</strong>de de preservação<br />
é <strong>da</strong> região e do país; ii) se apresentam ain<strong>da</strong><br />
em comuni<strong>da</strong>des complexas e exuberantes em diferentes<br />
habitats e substratos; e iii) aju<strong>da</strong>m a garantir<br />
a integri<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> ecossistemas, actuando por exemplo<br />
na retenção de água, intercepção de sais minerais,<br />
facilitação <strong>da</strong> colonização de outras espécies e<br />
decomposição de matéria orgânica. Finalmente, a<br />
alteração <strong>dos</strong> seus padrões de distribuição deve ser<br />
cui<strong>da</strong><strong>dos</strong>amente monitoriza<strong>da</strong>, uma vez que a dependência<br />
<strong>dos</strong> briófitos de água e nutrientes atmosféricos<br />
(não possuem raízes) os torna muito mais<br />
sensíveis a alterações ambientais do que outros<br />
grupos biológicos.<br />
32<br />
variety of T. alopecurum (Stech et al. 2001).<br />
Interestingly enough, the genus Echinodium, a<br />
disjunction from New Zealand and Macaronesia<br />
was confirmed as endemic in a world study<br />
performed by Churchill (1986). Two species are<br />
found in the Azores: Echinodium prolixum, a<br />
Macaronesian species and Echinodium renauldii,<br />
an Azorean endemic, and considered as one of<br />
the most threatened bryophytes in the world<br />
(Hallingbäck 2001).<br />
Unfortunately, this medium-lower altitude species<br />
is not present in any of the regional protected<br />
areas in the Azores. Actually, the European<br />
Committee for the Conservation of Bryophytes<br />
(ECCB 1995) defined 60 Areas of Special Interest<br />
for bryophytes in Europe and Macaronesia, and<br />
six of them are in the Azores. Besides, 27<br />
bryophyte species, which are considered under<br />
threat in Europe or the World, have generally<br />
more stable populations in the Azores (Gabriel &<br />
Sérgio 1995).<br />
It is important to preserve the diversity of the<br />
Azorean bryophyte species since: i) they include<br />
rare and endemic taxa, which are the responsibility<br />
of the region and country to protect;<br />
ii) they are found in complex and luxuriant<br />
communities, in different habitats and substrata;<br />
and iii) they help to guarantee the integrity of the<br />
ecosystems, by performing important roles such<br />
as water and nutrient interception, facilitation of<br />
colonization and decomposition of organic matter.<br />
Finally, alterations to their distribution patterns<br />
should be carefully monitored, because due to<br />
their reliance on atmospheric nutrient sources<br />
(they have no roots) these plants are much more<br />
sensitive to environmental changes than other<br />
biological groups.
1.2. The vascular plants (Pteridophyta and<br />
Spermatophyta)<br />
When compared with Madeira and Canary<br />
Islands, the vascular plants (Pteridophyta and<br />
Spermatophyta) of the Azores (Table 3) are<br />
characterized by a relatively reduced number of<br />
native and endemic species. With a total of 947<br />
taxa (7.2% of endemism), the list presented in<br />
Chapter 4.2 includes 71 pteridophytes (9.9% of<br />
endemism), 5 gymnosperms (20% of endemism),<br />
643 dicotyledons (6.8% of endemism) and 228<br />
monocotyledons (7% of endemism). There are<br />
also some endemic Macaronesian taxa, namely 5<br />
pteridophytes, 3 dicotyledons and 4 monocotyledons.<br />
The current number of species will probably<br />
change in near future since there is an additional<br />
list of 170 doubtful taxa (see Appendix 1).<br />
This large number of doubtful species is a<br />
consequence of: i) unconvincing taxonomic status;<br />
ii) few consistent records are available and<br />
consequently the inclusion in the Azorean Flora<br />
was never confirmed.<br />
The relative importance of human introduced<br />
taxa is high in most plant groups. In fact, the<br />
percentage of introduced species is one of the<br />
highest at world level, even considering only<br />
oceanic islands (Silva & Smith 2004).<br />
The number of taxa per island varies between<br />
335 for Corvo and 706 for São Miguel, but five<br />
islands have more than 500 species (Table 4; Fig.<br />
4). In the pteridophytes, the number of native<br />
species is higher than the number of introduced<br />
species in all islands. The same does not apply<br />
for the monocotyledons and dicotyledons, where<br />
the introduced taxa are dominant in all islands<br />
(Table 4; Fig. 4).<br />
Concerning the percentage of endemism, it is<br />
higher in Corvo, equal or superior to 10% in the<br />
islands of Flores, Pico and São Jorge, inferior to<br />
10% in the islands of Faial, Terceira, São Miguel<br />
and Santa Maria and is very low in Graciosa<br />
(Table 4).<br />
A total of 21 families of pteridophyta, 4 of<br />
gymnosperms, 86 of dicotyledons and 20 of<br />
33<br />
1.2. As plantas vasculares (Pteridophyta e<br />
Spermatophyta)<br />
As plantas vasculares (Pteridophyta e Spermatophyta)<br />
do arquipélago <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> (Quadro 3) caracterizam-se<br />
por um número relativamente reduzido<br />
de espécies nativas e endémicas, quando compara<strong>da</strong>s<br />
com a situação na Madeira e nas Canárias.<br />
Com um total de 947 taxa (7.2% de endemismos),<br />
a presente lista (ver Cap. 4.2) inclui 71 pteridófitos<br />
(9.9% de endemismos), 5 gimnospérmicas (20% de<br />
endemismos), 643 dicotiledóneas (6.8% de endemismos)<br />
e 228 monocotiledóneas (7% de endemismos).<br />
Existem também alguns taxa endémicos <strong>da</strong><br />
Macaronésia, nomea<strong>da</strong>mente 5 pteridófitos, 3 dicotiledóneas<br />
e 4 monocotiledóneas.<br />
Esta lista poderá aumentar no futuro, uma vez<br />
que existem ain<strong>da</strong> cerca de 170 taxa, apresenta<strong>dos</strong><br />
em apêndice (ver Apêndice 1), por dois motivos: i)<br />
a sua situação em termos taxonómicos não é<br />
totalmente clara; ii) a sua inclusão na flora <strong>dos</strong><br />
<strong>Açores</strong> não foi confirma<strong>da</strong>, uma vez que se trata<br />
de espécies muito casuais, observa<strong>da</strong>s pontualmente.<br />
Nos vários grupos, a importância <strong>dos</strong> taxa introduzi<strong>dos</strong><br />
pela acção humana, e que agora fazem<br />
parte <strong>da</strong> flora, é importante. De facto, a percentagem<br />
de taxa introduzi<strong>dos</strong> nos <strong>Açores</strong> situa-se<br />
entre as mais eleva<strong>da</strong>s a nível mundial, mesmo<br />
considerando outros sistemas insulares (Silva &<br />
Smith 2004).<br />
O número de taxa por ilha oscila entre 335 para<br />
a ilha do Corvo e 706 para a ilha de São Miguel,<br />
existindo mais 5 ilhas com um número de taxa<br />
superior a 500 (Quadro 4; Fig. 4). O número de<br />
pteridófitos nativos é superior ao de introduzi<strong>dos</strong>,<br />
em to<strong>da</strong>s as ilhas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. O mesmo não se verifica<br />
para as monocotiledóneas e as dicotiledóneas,<br />
onde dominam, em to<strong>da</strong>s as ilhas, as espécies introduzi<strong>da</strong>s<br />
(Quadro 4; Fig. 4).<br />
No que se refere à percentagem de endemismos,<br />
é máxima na ilha do Corvo (12.2%), é igual ou<br />
superior a 10% nas ilhas <strong>da</strong>s Flores, Pico, e São<br />
Jorge, é inferior a 10% nas ilhas do Faial, Terceira,<br />
São Miguel e Santa Maria e é mínima na Graciosa<br />
(4.9%) (Quadro 4).
Quadro 3. Riqueza de espécies (total e endémicas) e percentagem de endemismo, observa<strong>da</strong>s nas várias ordens <strong>da</strong>s divisões<br />
Pteridophyta e Spermatophyta.<br />
Table 3. Species richness (total and endemics) and rate of endemism in the various orders of the divisions Pteridophyta and<br />
Spermatophyta.<br />
Taxa Total End %End<br />
Divisão Pteridophyta 71 7 9.86%<br />
Subdivisão Lycophytina<br />
Classe Lycopodiopsi<strong>da</strong><br />
Ordem Isoetales 1 1 100.00%<br />
Lycopodiales 5 0.00%<br />
Selaginellales 1 0.00%<br />
Subdivisão Sphenophytina<br />
Classe Equisetopsi<strong>da</strong><br />
Ordem Equisetales 3 0.00%<br />
Subdivisão Filicophytina<br />
Classe Filicopsi<strong>da</strong><br />
Ordem Filicales 55 5 9.09%<br />
Marsileales 1 1 100.00%<br />
Oleandrales 2 0.00%<br />
Ophioglossales 3 0.00%<br />
Divisão Spermatophyta 876 61 6.96%<br />
Subdivisão Coniferophytina 5 1 20.00%<br />
Classe Pinopsi<strong>da</strong><br />
Ordem Pinales 4 1 25.00%<br />
Taxales 1 0.00%<br />
Subdivisão Magnoliophytina 871 60 6.89%<br />
Classe Magnoliopsi<strong>da</strong> 643 44 6.84%<br />
Ordem Araliales 27 8 29.63%<br />
Asterales 95 6 6.32%<br />
Boraginales 14 2 14.29%<br />
Campanulales 5 1 20.00%<br />
Capparales 36 1 2.78%<br />
Caryophyllales 57 3 5.26%<br />
Cornales 2 1 50.00%<br />
Cucurbitales 1 0.00%<br />
Dipsacales 10 2 20.00%<br />
Ericales 6 4 66.67%<br />
Euphorbiales 16 2 12.50%<br />
Fabales 68 2 2.94%<br />
Fagales 4 0.00%<br />
Gentianales 20 0.00%<br />
Geraniales 16 0.00%<br />
Haloragales 2 0.00%<br />
Lamiales 30 0.00%<br />
Laurales 4 0.00%<br />
34
Quadro 3. (Table 3) (cont.)<br />
Taxa Total End %End<br />
Classe Magnoliopsi<strong>da</strong> (Cont.)<br />
Malvales 9 0.00%<br />
Myricales 2 0.00%<br />
Myrtales 23 0.00%<br />
Nymphaeales 2 0.00%<br />
Oleales 4 1 25.00%<br />
Papaverales 11 0.00%<br />
Pittosporales 2 0.00%<br />
Plumbaginales 3 1 33.33%<br />
Polygalales 2 0.00%<br />
Polygonales 23 1 4.35%<br />
Primulales 7 1 14.29%<br />
Ranunculales 10 0.00%<br />
Rhamnales 2 1 50.00%<br />
Rosales 15 2 13.33%<br />
Rutales 2 0.00%<br />
Salicales 2 0.00%<br />
Santalales 1 1 100.00%<br />
Sapin<strong>da</strong>les 1 0.00%<br />
Saxifragales 10 0.00%<br />
Scrophulariales 47 3 6.38%<br />
Solanales 24 0.00%<br />
Theales 11 1 9.09%<br />
Thymelaeales 2 0.00%<br />
Tropaeolales 1 0.00%<br />
Urticales 8 0.00%<br />
Violales 6 0.00%<br />
Classe Liliopsi<strong>da</strong> 228 16 7.02%<br />
Ordem Alismatales 3 0.00%<br />
Arales 6 0.00%<br />
Asparagales 8 0.00%<br />
Commelinales 1 0.00%<br />
Cyperales 35 3 8.57%<br />
Dioscoreales 1 0.00%<br />
Hydrocharitales 1 0.00%<br />
Juncales 15 1 6.67%<br />
Liliales 21 0.00%<br />
Naja<strong>da</strong>les 5 0.00%<br />
Orchi<strong>da</strong>les 4 2 50.00%<br />
Poales 122 10 8.20%<br />
Typhales 1 0.00%<br />
Zingiberales 5 0.00%<br />
TOTAL 947 68 7.18%<br />
35
Quadro 4. Riqueza específica por ilha, em valor absoluto e em percentagem, para ca<strong>da</strong> um <strong>dos</strong> seguintes grupos:<br />
Pt – pteridófitos; Gy – gimnospérmicas; Di – dicotiledóneas; e Mo – monocotiledóneas. Plantas endémicas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> (End),<br />
endémicas <strong>da</strong> Macaronésia (Mac), nativas (n), introduzi<strong>da</strong>s (i) e de origem duvi<strong>dos</strong>a (d).<br />
Quadro 4. Species richness per island, in absolute values an in percentage, for each of the following groups of plants:<br />
Pt – pteridophytes; Gy – gymnosperms; Di – dicotyledons; and Mo – monocotyledons. Azorean endemics (End), Macaronesian<br />
endemics (Mac), natives (n), introduced (i), doubtful status (d).<br />
Ilha Grupo End Mac n i d Total End Mac n i d Total<br />
COR Pt 4 3 24 4 0 35 1.2 0.9 7.2 1.2 0.0 10.4<br />
Gy 1 0 0 1 0 2 0.3 0.0 0.0 0.3 0.0 0.6<br />
Di 27 2 36 139 13 217 8.1 0.6 10.7 41.5 3.9 64.8<br />
Mo 9 2 15 48 7 81 2.7 0.6 4.5 14.3 2.1 24.2<br />
Total 41 7 75 192 20 335 12.2 2.1 22.4 57.3 6.0 100.0<br />
FLO Pt 6 4 32 8 0 50 1.1 0.8 6.1 1.5 0.0 9.6<br />
Gy 1 0 0 1 0 2 0.2 0.0 0.0 0.2 0.0 0.4<br />
Di 33 2 48 250 17 350 6.3 0.4 9.2 47.8 3.3 66.9<br />
Mo 15 3 21 72 10 121 2.9 0.6 4.0 13.8 1.9 23.1<br />
Total 55 9 101 331 27 523 10.5 1.7 19.3 63.3 5.2 100.0<br />
FAI Pt 5 4 31 15 0 55 0.7 0.6 4.5 2.2 0.0 8.0<br />
Gy 1 0 0 2 0 3 0.1 0.0 0.0 0.3 0.0 0.4<br />
Di 34 2 49 364 22 471 5.0 0.3 7.1 53.1 3.2 68.7<br />
Mo 13 4 23 107 10 157 1.9 0.6 3.4 15.6 1.5 22.9<br />
Total 53 10 103 488 32 686 7.7 1.5 15.0 71.1 4.7 100.0<br />
PIC Pt 5 4 33 11 1 54 0.9 0.7 5.7 1.9 0.2 9.3<br />
Gy 1 0 0 2 0 3 0.2 0.0 0.0 0.3 0.0 0.5<br />
Di 38 2 54 288 21 403 6.6 0.3 9.3 49.7 3.6 69.5<br />
Mo 14 4 22 69 11 120 2.4 0.7 3.8 11.9 1.9 20.7<br />
Total 58 10 109 370 33 580 10.0 1.7 18.8 63.8 5.7 100.0<br />
GRA Pt 3 0 15 10 0 28 0.7 0.0 3.5 2.3 0.0 6.5<br />
Gy 0 0 0 2 0 2 0.0 0.0 0.0 0.5 0.0 0.5<br />
Di 12 2 32 236 13 295 2.8 0.5 7.4 54.8 3.0 68.4<br />
Mo 6 3 17 68 12 106 1.4 0.7 3.9 15.8 2.8 24.6<br />
Total 21 5 64 316 25 431 4.9 1.2 14.8 73.3 5.8 100.0<br />
SJG Pt 4 4 27 7 0 42 0.8 0.8 5.4 1.4 0.0 8.4<br />
Gy 1 0 0 1 0 2 0.2 0.0 0.0 0.2 0.0 0.4<br />
Di 36 3 43 241 20 343 7.2 0.6 8.6 48.4 4.0 68.9<br />
Mo 13 4 21 61 12 111 2.6 0.8 4.2 12.2 2.4 22.3<br />
Total 54 11 91 310 32 498 10.8 2.2 18.3 62.2 6.4 100.0<br />
TER Pt 6 4 31 12 0 53 0.9 0.6 4.8 1.9 0.0 8.2<br />
Gy 1 0 0 1 0 2 0.2 0.0 0.0 0.2 0.0 0.3<br />
Di 31 3 53 333 21 441 4.8 0.5 8.2 51.5 3.3 68.3<br />
Mo 14 4 25 89 18 150 2.2 0.6 3.9 13.8 2.8 23.2<br />
Total 52 11 109 435 39 646 8.0 1.7 16.9 67.3 6.0 100.0<br />
SMG Pt 4 4 30 21 0 59 0.6 0.6 4.2 3.0 0.0 8.4<br />
Gy 1 0 0 2 0 3 0.1 0.0 0.0 0.3 0.0 0.4<br />
Di 36 2 55 360 23 476 5.1 0.3 7.8 51.0 3.3 67.4<br />
Mo 13 4 26 107 18 168 1.8 0.6 3.7 15.2 2.5 23.8<br />
Total 54 10 111 490 41 706 7.6 1.4 15.7 69.4 5.8 100.0<br />
SMR Pt 3 0 25 12 0 40 0.5 0.0 4.2 2.0 0.0 6.7<br />
Gy 1 0 0 2 0 3 0.2 0.0 0.0 0.3 0.0 0.5<br />
Di 24 2 47 319 20 412 4.0 0.3 7.9 53.4 3.4 69.0<br />
Mo 7 3 24 93 15 142 1.2 0.5 4.0 15.6 2.5 23.8<br />
Total 35 5 96 426 35 597 5.9 0.8 16.1 71.4 5.9 100.0<br />
36
Figura 4. Número de espécies (S) de plantas vasculares endémicas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> (End), endémicas <strong>da</strong> Macaronésia (Mac), nativas<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> (n), introduzi<strong>da</strong>s (i) e de estatuto duvi<strong>dos</strong>o em ca<strong>da</strong> uma <strong>da</strong>s nove ilhas (ver igualmente Quadro 4).<br />
Figure 4. Number of species (S) of vascular plants endemic from the Azores (End), endemic from the Macaronesia (Mac),<br />
native from the Azores (n), introduced (i) and of doubtful status (d) in each of its nine islands (see also Table 4).<br />
monocotyledons were counted, which represents<br />
respectively an average number of 3, 1, 7 and 11<br />
taxa per family. In pteridophytes only six families<br />
have endemic taxa.<br />
In gymnosperms there is only one family with<br />
1 endemic species. In dicotyledons, the number of<br />
endemic species per family could reach 7, being<br />
in general less, a total of 23 families having<br />
endemic taxa.<br />
In monocotyledons, the families Cyperaceae<br />
and Poaceae have most endemic species, which<br />
occur also in more four families.<br />
37<br />
Foram contabiliza<strong>da</strong>s 21 famílias de pteridófitos,<br />
4 de gimnospérmicas, 86 de dicotiledóneas e 20 de<br />
monocotiledóneas, o que representa, um número<br />
médio de taxa por família de 3, 1, 7 e 11, respectivamente.<br />
Ao nível <strong>dos</strong> pteridófitos, ca<strong>da</strong> família<br />
apresenta zero, um ou, mais raramente, dois taxa<br />
endémicos, verificando-se que apenas 6 famílias incluem<br />
taxa endémicos <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Nas gimnospérmicas<br />
regista-se apenas uma família com um taxon<br />
endémico. No que se refere às dicotiledóneas, o<br />
número de endemismos por família pode chegar a<br />
sete, sendo, em geral menor, verificando-se que 23<br />
famílias incluem endemismos.<br />
Nas monocotiledóneas, as famílias Cyperaceae e<br />
Poaceae concentram a maioria <strong>dos</strong> endemismos, os<br />
quais estão presentes em apenas 4 famílias.
1.3. Malacofauna (Mollusca)<br />
Os Moluscos terrestres são geralmente uma componente<br />
importante <strong>da</strong> fauna de invertebra<strong>dos</strong> <strong>dos</strong><br />
habitats nativos <strong>da</strong>s ilhas. Com um total de 111<br />
espécies, os moluscos são domina<strong>dos</strong> pela Ordem<br />
Stylommatophora (Gastropo<strong>da</strong>) que, per se, totalizam<br />
93 espécies (ver Quadro 5).<br />
Nos <strong>Açores</strong>, a origem <strong>dos</strong> moluscos (terrestres e<br />
dulçaquícolas) é claramente Paleárctica, embora<br />
alguns taxa terrestres suscitem questões biogeográficas<br />
estimulantes. Tal será o caso de endemismos<br />
como Leptaxis e o complexo Napaeus, os<br />
quais não têm uma distribuição uniforme nos arquipélagos<br />
<strong>da</strong> Macaronésia, sendo considera<strong>da</strong> enigmática,<br />
uma vez que o primeiro está ausente nas<br />
Canárias, enquanto o segundo está presente neste<br />
arquipélago e nos <strong>Açores</strong>, mas ausente na Madeira<br />
(Martins 1989a, b). Por outro lado, nos <strong>Açores</strong>,<br />
contrariamente ao que acontece nos outros arquipélagos<br />
Macaronésicos, o género Oxychilus apresenta<br />
uma forte expressão endémica (13 espécies),<br />
podendo assim considerar-se este arquipélago como<br />
um centro de radiação evolutiva <strong>da</strong>quele grupo<br />
Paleárctico.<br />
À excepção do Corvo, as restantes ilhas apresentam<br />
uma riqueza específica superior a 40, e nos<br />
taxa endémicos, igual ou superior a dez. Saliente-<br />
-se que São Miguel apresenta a malacofauna mais<br />
diversifica<strong>da</strong>, com 76 espécies, 22% <strong>da</strong>s quais<br />
endémicas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> (Fig. 5).<br />
Em seis <strong>da</strong>s nove ilhas açoreanas, os endemismos<br />
representam mais de 25% <strong>da</strong> malacofauna,<br />
destacando-se São Jorge, com 33,3%. Nas restantes<br />
ilhas, a taxa de endemismo situa-se entre 17% e<br />
24% (Fig. 6).<br />
Apenas quatro ilhas possuem endemismos exclusivos,<br />
destacando-se Santa Maria, com cerca de<br />
70% (Fig. 7). São Miguel e Terceira apresentam<br />
endemismos de ilha acima <strong>dos</strong> 20% e Faial, abaixo<br />
de 10% (Fig. 7). Estes valores são explica<strong>dos</strong>, no<br />
caso de Santa Maria, especialmente pela i<strong>da</strong>de geológica<br />
mais antiga <strong>da</strong> ilha (cerca de 8 Ma) (ver<br />
Borges & Brown 1999). As ilhas que neste estudo<br />
não apresentam espécies endémicas exclusivas poderão<br />
ter sido sujeitas a um esforço de amostragem<br />
38<br />
1.3. Malacofauna (Mollusca)<br />
Terrestrial molluscs are usually an important<br />
component of the invertebrate fauna in the native<br />
habitats of islands. With a total of 111 species<br />
the molluscs are dominated by the order Stylommatophora<br />
(Gastropo<strong>da</strong>) with 93 species (see<br />
Table 5).<br />
The origin of the terrestrial and freshwater<br />
molluscs of the Azores is clearly Palaearctic,<br />
although some terrestrial taxa raise stimulating<br />
biogeographic questions. In the case of endemic<br />
genera like Leptaxis and Napaeus in the Macaronesian<br />
archipelagos one notices a puzzling,<br />
enigmatic distribution.<br />
Both genera are found in the Azores, but the<br />
former is absent from the Canaries, and the latter<br />
cannot be found in Madeira (Martins 1989a, b).<br />
In contrast to its distribution in the remaining<br />
Macaronesian archipelagos the genus Oxychilus<br />
shows a strong endemic expression (13 species)<br />
in the Azores, thus providing the archipelago with<br />
an evolutive radiation center of that Palaearctic<br />
group.<br />
With the exception of Corvo the other Azorean<br />
islands show species richness above 40 species<br />
and endemism richness equal or above ten. It is<br />
worth noting that São Miguel has the most<br />
diversified malacofauna with 76 species, of which<br />
22% are endemic to the Azores (Fig. 5).<br />
In six of the nine islands the endemism represents<br />
over 25% of their malacofauna, in São Jorge<br />
it even reaches 33,3%. In the remaining islands<br />
the rate of endemism remains between 17% and<br />
24% (Fig. 6).<br />
Only four islands have exclusive endemic species;<br />
Santa Maria tops them all with about 70%<br />
(Fig. 7). In São Miguel and Terceira over 20% of<br />
the endemics are exclusive to the island, whereas<br />
in Faial less than 10% are exclusive (Fig. 7). In<br />
the case of Santa Maria the explanation for these<br />
values lies in the fact that it is the oldest island<br />
geologically (about 8 My) (see also Borges &<br />
Brown 1999). The absence of exclusive endemics<br />
in some islands could be explained by undersampling<br />
or the fact that the description of new
Quadro 5. Riqueza de espécies (total e endémicas) e percentagem de endemismo para as várias ordens do Phylum Mollusca.<br />
Table 5. Species richness (total and endemics) and the rate of endemism in the various orders of the Phylum Mollusca.<br />
Taxa Total End %End<br />
Phylum Mollusca<br />
Classe Bivalvia 1 0 0.00%<br />
Ordem Eulamellibranchiata 1 0.00%<br />
Classe Gastropo<strong>da</strong> 110 49 44.55%<br />
Ordem Archaeogastropo<strong>da</strong> 1 0.00%<br />
Caenogastropo<strong>da</strong> 4 1 25.00%<br />
Arcaheopulmonata 8 1 12.50%<br />
Basommatophora 4 0.00%<br />
Stylommatophora 93 47 50.54%<br />
TOTAL 111 49 44.14%<br />
Figura 5. Riqueza específica total (S) por ilha e riqueza específica de endemismos por ilha nos <strong>Açores</strong>.<br />
Figure 5. Island total species richness (S) and island endemic species richness in the Azores.<br />
39
Figura 6. Frequência relativa (%) de espécies endémicas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, por ilha.<br />
Figure 6. Relative frequency (%) of species endemic to the Azores, per island.<br />
Figura 7. Percentagem (%) de espécies de moluscos endémicas exclusivas de ca<strong>da</strong> ilha.<br />
Figura 7. Percentage (%) of island endemism in the Azorean malacofauna.<br />
40
species is still in progress. Due to its high<br />
percentage of endemism the Azorean malacofauna<br />
is not only a very important scientific heritage<br />
and a fascinating research object, but it also<br />
constitutes an invaluable indicator of conservation<br />
strategies, and its thorough study should be<br />
considered a priority.<br />
1.4. The arthropods (Arthropo<strong>da</strong>)<br />
The most diverse of all terrestrial organisms are<br />
arthropods (crustacean, millipedes, centipedes,<br />
arachnids, insects), a fact that is also verified in<br />
the Azores, where we counted 2209 species and<br />
subspecies belonging to 1433 genera. Only five<br />
genera (Aphis, Atheta, Cixius, Drosophila and<br />
Dysaphis) have at least ten known species recorded<br />
for the archipelago, most of them being<br />
monospecific.<br />
As observed in Table 6, Hexapo<strong>da</strong> (which<br />
includes the insects) are by far the most diverse<br />
of all arthropods with 1758 taxa, 196 of which<br />
are Azorean endemics.<br />
The most diverse orders are: beetles (Coleoptera)<br />
with 528 species; flies (Diptera) with 393<br />
species; bugs (Hemiptera) with 306 species; moths<br />
and butterflies (Lepidoptera) with 149 species;<br />
wasps, bees and ants (Hymenoptera) with 131<br />
species; spiders (Araneae) with 121 species; and<br />
oribatid mites (Acari, Oribati<strong>da</strong>) with 113 species.<br />
In addition to containing a great low-level taxonomic<br />
diversity, arthropods also contain high<br />
higher-level diversity. In fact, about 407 families<br />
were counted belonging to 53 orders.<br />
The proportion of the main groups of insects<br />
in the Azores was compared to findings in the<br />
Canaries and global estimates (Fig. 8). The<br />
richness proportion of beetles (Coleoptera) (total<br />
and endemic) in the Azores is similar to global<br />
estimates, but the same does not apply to<br />
Hymenoptera, which are poorly represented in the<br />
Azores, and to Diptera, which are relatively rich<br />
in species in the Azores.<br />
The discrepancy observed concerning Hymenoptera<br />
could be explained by the fact that this is<br />
41<br />
inferior ao <strong>da</strong>s restantes ilhas, ou ter espécies em<br />
vias de descrição científica.<br />
Pela eleva<strong>da</strong> percentagem de endemismos que<br />
comporta, a malacofauna <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, para além de<br />
um inestimável património científico e interessante<br />
objecto de estudo, constitui um precioso indicador<br />
para estratégias de conservação, devendo o seu<br />
estudo aprofun<strong>da</strong>do ser considerado prioritário.<br />
1.4. Os artrópodes (Arthropo<strong>da</strong>)<br />
Os artrópodes (crustáceos, mílipe<strong>dos</strong>, centopeias,<br />
aracnídeos, insectos) constituem o grupo de organismos<br />
terrestes mais diverso, facto que também se<br />
verifica nos <strong>Açores</strong>, região onde se contaram 2209<br />
espécies e subespécies pertencentes a 1433 géneros.<br />
Apenas cinco géneros (Aphis, Atheta, Cixius,<br />
Drosophila e Dysaphis) possuem 10 ou mais espécies<br />
referencia<strong>da</strong>s para o arquipélago, sendo a<br />
maior parte <strong>dos</strong> géneros monoespecífico.<br />
Como se pode observar pelo Quadro 6, os<br />
Hexapo<strong>da</strong> (que incluem os insectos) são de longe o<br />
grupo de artrópodes mais rico, com 1758 espécies<br />
e subespécies, <strong>da</strong>s quais 196 são endemismos açóricos.<br />
Com efeito, os escaravelhos (Coleoptera)<br />
constituem o grupo de insectos mais diverso, com<br />
528 espécies; seguem-se: as moscas e mosquitos<br />
(Diptera) com 393 espécies; os percevejos<br />
(Hemiptera) com 306 espécies; as borboletas<br />
(Lepidoptera) com 149 espécies; as formigas, vespas<br />
e abelhas (Hymenoptera) com 131 espécies; e<br />
os ácaros oribatídeos (Acari, Oribati<strong>da</strong>) com 113<br />
espécies. Além desta grande diversi<strong>da</strong>de específica,<br />
os artrópodes possuem igualmente uma grande<br />
diversi<strong>da</strong>de de taxa superiores, incluindo cerca de<br />
407 famílias pertencentes a 53 ordens.<br />
A proporção <strong>dos</strong> principais grupos de insectos<br />
nos <strong>Açores</strong> foi compara<strong>da</strong> com as mesmas estimativas<br />
para o planeta e para as Canárias (Fig. 8). A<br />
riqueza proporcional <strong>dos</strong> escaravelhos (Coleoptera)<br />
(espécies totais e endémicas) nos <strong>Açores</strong> é semelhante<br />
à do planeta, mas o mesmo padrão não se<br />
aplica aos Hymenoptera, que estão relativamente<br />
pouco representa<strong>dos</strong> nos <strong>Açores</strong>, e aos Díptera,<br />
apesar de serem relativamente mais diversos nos<br />
<strong>Açores</strong>. A discrepância observa<strong>da</strong> nos Hymenoptera
Quadro 6. Riqueza de espécies (total e endémicas) e percentagem de endemismo nas várias ordens do Phylum Arthropo<strong>da</strong>.<br />
Table 6. Species richness (total and endemics) and rate of endemism in the several orders of the Phylum Arthropo<strong>da</strong>.<br />
Taxa Total End %End<br />
Phylum Arthropo<strong>da</strong><br />
Subphylum Chelicerata 312 53 16.99%<br />
Classe Arachni<strong>da</strong><br />
Subclasse Dromopo<strong>da</strong><br />
Ordem Pseu<strong>dos</strong>corpiones 8 3 37.50%<br />
Opiliones 2 0.00%<br />
Subclasse Micrura<br />
Ordem Araneae 121 23 19.01%<br />
Subclasse Acari 181 27 14.92%<br />
Ordem Astigmata 16 0.00%<br />
Oribati<strong>da</strong> 113 27 23.89%<br />
Prostigmata 17 0.00%<br />
Ixodi<strong>da</strong> 11 0.00%<br />
Mesostigmata 24 0.00%<br />
Subphylum Crustacea 99 13 13.13%<br />
Classe Branchiopo<strong>da</strong><br />
Ordem Diplostraca 9 0.00%<br />
Cladocera 2 0.00%<br />
Classe Ostraco<strong>da</strong><br />
Ordem Podocopi<strong>da</strong> 14 0.00%<br />
Classe Maxillopo<strong>da</strong><br />
Ordem Arguloidea 1 0.00%<br />
Calanoi<strong>da</strong> 3 0.00%<br />
Harpacticoi<strong>da</strong> 5 0.00%<br />
Cyclopoi<strong>da</strong> 11 2 18.18%<br />
Classe Malacostraca<br />
Ordem Decapo<strong>da</strong> 1 0.00%<br />
Amphipo<strong>da</strong> 14 4 28.57%<br />
Isopo<strong>da</strong> 39 7 17.95%<br />
Subphylum Miriapo<strong>da</strong> 40 5 12.50%<br />
Classe Symphyla<br />
Ordem Symphyla 3 0.00%<br />
Classe Pauropo<strong>da</strong><br />
Ordem Tetramerocerata 1 0.00%<br />
Classe Diplopo<strong>da</strong><br />
Ordem Polydesmi<strong>da</strong> 9 1 11.11%<br />
Juli<strong>da</strong> 12 1 8.33%<br />
Chordeumati<strong>da</strong> 1 0.00%<br />
Classe Chilopo<strong>da</strong><br />
Ordem Scutigeromorpha 1 0.00%<br />
Lithobiomorpha 6 3 50.00%<br />
Scolopendromorpha 1 0.00%<br />
Geophilomorpha 6 0.00%<br />
42
Quadro 6 (Table 6) (cont.)<br />
Taxa Total End %End<br />
Subphylum Hexapo<strong>da</strong> 1758 196 11.15%<br />
Classe Collembola<br />
Ordem Poduromorpha 26 1 3.85%<br />
Entomobryomorpha 44 2 4.55%<br />
Neelipleona 3 0.00%<br />
Symphypleona 21 0.00%<br />
Classe Diplura<br />
Ordem Diplura 3 0.00%<br />
Classe Protura<br />
Ordem Protura 2 0.00%<br />
Classe Insecta<br />
Ordem Microcoryphia 4 2 50.00%<br />
Zygentoma 3 0.00%<br />
Ephemeroptera 1 0.00%<br />
Odonata 4 0.00%<br />
Blattaria 7 0.00%<br />
Orthoptera 15 1 6.67%<br />
Isoptera 2 0.00%<br />
Phasmatodea 1 0.00%<br />
Dermaptera 5 0.00%<br />
Psocoptera 36 2 5.56%<br />
Thysanoptera 47 1 2.13%<br />
Hemiptera 306 18 5,88%<br />
Subordem Cicadomorpha 15 2 13.33%<br />
Subordem Fulgoromorpha 20 12 60.00%<br />
Subordem Heteroptera 75 3 4.00%<br />
Subordem Sternorrhyncha 196 1 0.51%<br />
Ordem Planipennia 7 1 14.29%<br />
Coleoptera 528 66 12.50%<br />
Strepsiptera 1 0.00%<br />
Trichoptera 4 1 25.00%<br />
Lepidoptera 149 38 25.50%<br />
Diptera 393 52 13.23%<br />
Siphonaptera 15 0.00%<br />
Hymenoptera 131 11 8.40%<br />
TOTAL 2209 267 12.09%<br />
43
Figura 8. Proporção <strong>dos</strong> principais grupos de insectos no planeta, nas Canárias e nos <strong>Açores</strong>.<br />
Figure 8. Proportion of the main groups of insects in the world, Canaries and in the Azores.<br />
é explica<strong>da</strong> pelo facto de este ser um grupo taxonómico<br />
difícil e mal estu<strong>da</strong>do no nosso arquipélago,<br />
o que se prova verificando os <strong>da</strong><strong>dos</strong> muito parciais<br />
<strong>da</strong> distribuição conheci<strong>da</strong> de ca<strong>da</strong> espécie nas ilhas<br />
(ver Capítulo 4.4) e ain<strong>da</strong> pelo facto de muitas <strong>da</strong>s<br />
espécies serem novi<strong>da</strong>des recentes (Santos et al.<br />
<strong>2005</strong>). No que diz respeito aos Diptera, a explicação<br />
poderá estar relaciona<strong>da</strong> com as boas capaci<strong>da</strong>des<br />
de dispersão deste grupo de organismos, fazendo<br />
com que a sua diversi<strong>da</strong>de seja superior à espera<strong>da</strong>.<br />
A eleva<strong>da</strong> diversi<strong>da</strong>de relativa <strong>dos</strong> escaravelhos<br />
(Coleoptera) nas Canárias é impressionante, tanto<br />
mais pelo facto de uma grande proporção ser constituí<strong>da</strong><br />
por espécies e subespécies endémicas.<br />
A distribuição <strong>da</strong>s espécies por ilha é apresenta<strong>da</strong><br />
na Figura 9, em que se evidencia que as ilhas com<br />
mais população humana e eventualmente mais estu<strong>da</strong><strong>da</strong>s<br />
(S. Miguel, Terceira e Faial) são as mais ricas<br />
em artrópodes. Além do artefacto de amostragem,<br />
também são possíveis explicações biogeográficas<br />
(para outras hipóteses ver Borges & Brown 1999).<br />
44<br />
a poorly studied taxonomic group in the Azores<br />
as we see from the poor <strong>da</strong>ta on the distribution<br />
of its species in the nine Azorean islands (see<br />
Chapter 4.4) and the large number of new recent<br />
records (Santos et al. <strong>2005</strong>).<br />
With regard to Diptera, the explanation could<br />
be that this insect group is better a<strong>da</strong>pted to longdistance<br />
dispersal, causing its diversity to be<br />
higher than expected in the Azores. The high<br />
diversity of beetles (Coleoptera) in the Canaries is<br />
impressive, even more so as most of the species<br />
are endemic.<br />
The distribution of species in the islands is<br />
showed in Figure 9, from which it becomes<br />
obvious that the islands with the greatest human<br />
populations (S. Miguel, Terceira and Faial) are<br />
also those richest in arthropod species.<br />
The bias in sampling explains in part this<br />
pattern, which could also have other biogeographical<br />
explanations (for further hypothesis see Borges<br />
& Brown 1999).
Figura 9. Riqueza específica (S) <strong>dos</strong> vários subfilos do Phylum Arthropo<strong>da</strong> nos <strong>Açores</strong> (AZ) e nas nove illhas do arquipélago.<br />
Figure 9. Species richness (S) of the several Subphyla of Phylum Arthropo<strong>da</strong> in the Azores (AZ), and in the nine islands from<br />
the archipelago.<br />
When information was available we classified<br />
the Azorean arthropods in three colonization<br />
types: endemic, native and introduced (see<br />
Chapter 4.4). The endemic species are those that<br />
occur only in the Azores, as a result of either<br />
speciation events (neo-endemics) or the extinction<br />
of the mainland populations (palaeo-endemics).<br />
The native species are those which arrived in the<br />
Azores due to long-distance dispersal; they are<br />
also known in other archipelagos and on<br />
continents. The last category is the introduced<br />
(alien, exotic) species, namely taxa that have<br />
colonized an area outside their normal range as a<br />
result of intentional or unintentional human<br />
activity. Only for some arthropod groups we were<br />
able to get a complete classification of species in<br />
those categories, i.e. Araneae, Diplopo<strong>da</strong>, Thysanoptera,<br />
Aphidoidea, Coleoptera and Lepidoptera.<br />
The number of species evaluated totalled 1004,<br />
which is about 45% of the known arthropod<br />
fauna, including arachnids, myriapods and insects;<br />
45<br />
Com base na informação disponível, os artrópodes<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> foram classifica<strong>dos</strong> em três tipos<br />
de estatutos de colonização (ver Capítulo 4.4). As<br />
espécies endémicas ocorrem apenas nos <strong>Açores</strong> em<br />
resultado de fenómenos evolutivos de especiação<br />
local (neo-endemismos) ou extinção <strong>da</strong>s populações<br />
continentais (paleo-endemismos); espécies nativas<br />
são as que chegaram aos <strong>Açores</strong> pelos seus próprios<br />
meios, usando mecanismos de dispersão a longa distância,<br />
mas que são conheci<strong>da</strong>s de outros arquipélagos<br />
ou zonas continentais; espécies introduzi<strong>da</strong>s,<br />
são aquelas que chegaram aos <strong>Açores</strong> como resultado<br />
<strong>da</strong>s activi<strong>da</strong>des humanas, muitas delas de ampla<br />
distribuição mundial. Somente para alguns grupos<br />
de artrópodes é que foi possível obter uma classificação<br />
exaustiva <strong>da</strong>s espécies, conforme as categorias<br />
acima descritas: Araneae, Diplopo<strong>da</strong>, Thysanoptera,<br />
Aphidoidea, Coleoptera e Lepidoptera. O número de<br />
espécies avalia<strong>da</strong>s totalizou as 1004, o que corresponde<br />
a 45% <strong>da</strong> fauna conheci<strong>da</strong> de artrópodes, e<br />
inclui as aranhas, miriápo<strong>dos</strong> e grupos de insectos,
pelo que deverá reflectir os padrões gerais de colonização<br />
<strong>dos</strong> artrópodes.<br />
A análise <strong>da</strong>s proporções <strong>da</strong>s várias categorias<br />
de colonização nos vários grupos de artrópodes<br />
avalia<strong>dos</strong>, mostra que uma grande proporção <strong>da</strong><br />
fauna do arquipélago é constituí<strong>da</strong> por fauna não<br />
indígena (Fig. 10). Infelizmente, este padrão segue<br />
aquele observado para as plantas vasculares, com<br />
cerca de 58% de espécies introduzi<strong>da</strong>s. A diversi<strong>da</strong>de<br />
de espécies introduzi<strong>da</strong>s é particularmente<br />
eleva<strong>da</strong> nas aranhas (Araneae), milípe<strong>dos</strong> (Diplopo<strong>da</strong>)<br />
e afídeos (Aphidoidea), enquanto que a fauna<br />
indígena é dominante nas borboletas (Lepidoptera)<br />
e nos tripes (Thysanoptera). No caso <strong>dos</strong> escaravelhos<br />
(Coleoptera), 40% <strong>da</strong>s espécies são indígenas<br />
(nativas ou endémicas), sendo um espelho do<br />
que se passa com o conjunto global <strong>da</strong>s espécies<br />
avalia<strong>da</strong>s (Fig. 10).<br />
Como foi observado por Borges et al. (<strong>2005</strong>a),<br />
as invasões por espécies de artrópodes constituem<br />
um problema actual e com impactos futuros na biodiversi<strong>da</strong>de<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, criando um padrão de uniformização<br />
<strong>da</strong> fauna. No entanto, embora pareça<br />
46<br />
this should suffice to reflect the overall picture of<br />
arthropod colonization patterns.<br />
An analysis of the proportions of these colonization<br />
categories in these groups shows that a<br />
major proportion of the Azorean arthropod fauna<br />
is composed of non-indigenous fauna (Fig. 10).<br />
Regrettably, the observed pattern, 58% of the<br />
species are introduced, is consistent with that<br />
observed for vascular plants. The diversity of<br />
introduced species is particularly high in spiders<br />
(Araneae), millipedes (Diplopo<strong>da</strong>) and aphids<br />
(Aphidoidea), while among butterflies and moths<br />
(Lepidoptera) and trips (Thysanoptera) the indigenous<br />
fauna dominates. Beetles (Coleoptera) reveal<br />
40% of indigenous species (natives and endemics),<br />
which shows a similar proportion as the overall<br />
arthropod assemblage (Fig. 10).<br />
As showed by Borges et al. (<strong>2005</strong>a) invasions<br />
of alien arthropod species are an actual and future<br />
environmental threat in the Azores, creating a<br />
pattern of biotic homogenization that is of great<br />
contemporary concern. However, inconclusive<br />
evidence suggests that non-indigenous species are<br />
Figura 10. Contribuição relativa <strong>da</strong>s espécies endémicas (End), nativas (n) e introduzi<strong>da</strong>s (i) na fauna de artrópodes <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />
Figure 10. Relative contribution of endemic (End), native (n) and introduced (i) species for the arthropod fauna of the Azores.
limited to those sites under anthropogenic influence<br />
located mainly on marginal places, but the<br />
rate of expansion of those species to high altitude<br />
core pristine sites has still to be tested (Borges et<br />
al. <strong>2005</strong>a).<br />
2. Patterns of species richness and<br />
distribution of endemic species<br />
As is shown in Table 7, the total number of endemic<br />
species in the Azores for Bryophyta, Pteridophyta,<br />
Spermatophyta, Mollusca and Arthropo<strong>da</strong> is<br />
about 384. Including the subspecies the total<br />
number of individual taxa is 393 (Table 7). The<br />
animals Phyla are the most diverse in endemic<br />
taxa, comprising about 80% of the Azorean<br />
endemics (Fig. 11). However, the percentage of<br />
endemism within Mollusca (44%) is remarkable<br />
(Table 8).<br />
When compared with the other nearest Macaronesian<br />
archipelagos (Madeira and Canaries), the<br />
Azorean fauna and flora is characterized by a<br />
lower percentage of endemism of only about 10%<br />
(Table 8). As stated before, the arthropods are the<br />
richest in endemic taxa (267).<br />
The absolute rate at which the existing species<br />
inventory is growing in the Azores may be<br />
assessed by considering the rate at which new<br />
species are being described. The cumulative discovery<br />
curve for the endemic species of arthropods<br />
presented in Figure 12c illustrates the<br />
considerable time taken to acquire this knowledge,<br />
Quadro 7. Número de taxa endémicos <strong>da</strong> fauna e flora terrestres <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />
Table 7. Number of endemic taxa in the terrestrial fauna and flora of the Azores.<br />
Espécies<br />
(Species)<br />
47<br />
que as espécies introduzi<strong>da</strong>s se encontram limita<strong>da</strong>s<br />
aos habitats humaniza<strong>dos</strong> de baixa ou média altitude,<br />
continua por testar qual a taxa de invasão<br />
dessas espécies nos habitats nativos de altitude nos<br />
<strong>Açores</strong> (Borges et al. <strong>2005</strong>a).<br />
2. Padrões de riqueza e distribuição <strong>da</strong>s<br />
espécies endémicas<br />
Como se observa no Quadro 7, o número total de<br />
espécies endémicas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> de Bryophyta, Pteridophyta,<br />
Spermatophyta, Mollusca e Arthropo<strong>da</strong><br />
totaliza as 384. Se adicionarmos as subespécies, o<br />
número total de taxa individuais é de 393 (Quadro<br />
7). Os filos animais são os que apresentam maior<br />
diversi<strong>da</strong>de, com cerca de 80 % <strong>dos</strong> endemismos<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> (Fig. 11). No entanto, é de assinalar a<br />
eleva<strong>da</strong> percentagem de endemismo nos caracóis e<br />
lesmas (Mollusca) terrestres <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, com cerca<br />
de 44% de espécies endémicas (Quadro 8).<br />
Quando se compara com os outros arquipélagos<br />
<strong>da</strong> Macaronésia mais próximos, a fauna e flora <strong>dos</strong><br />
<strong>Açores</strong> é caracteriza<strong>da</strong> por uma baixa percentagem<br />
de endemismo, apenas 10% (Quadro 8). Como já<br />
foi referido anteriormente, os artrópodes são o grupo<br />
mais rico com 267 taxa endémicos.<br />
O padrão de inventariação no tempo <strong>da</strong>s espécies<br />
endémicas poderá ser avaliado considerando a<br />
taxa com que as novas espécies são adiciona<strong>da</strong>s no<br />
tempo. No caso <strong>dos</strong> artrópodes, a curva acumula<strong>da</strong><br />
<strong>da</strong> descoberta e descrição de espécies endémicas<br />
(Fig. 12c) ilustra o tempo que foi necessário para<br />
Subespécies<br />
(Subspecies)<br />
Individual<br />
Taxa<br />
Taxa<br />
Arthropo<strong>da</strong> 258 32 267<br />
Pteridophyta & Spermatophyta 68 12 68<br />
Mollusca 49 0 49<br />
Bryophyta 9 0 9<br />
TOTAL 384 44 393
Figura 11. Proporção de taxa endémicos individuais (espécies ou subespécies) conheci<strong>da</strong>s <strong>dos</strong> vários filos terrestres <strong>dos</strong><br />
<strong>Açores</strong>.<br />
Figure 11. Proportion of known individual endemic taxa (species or subspecies) for the terrestrial Phyla of the Azores.<br />
Quadro 8. Riqueza total de espécies (Stot), riqueza de espécies endémicas (Send) e percentagem de endemismo (% End) <strong>da</strong><br />
fauna e flora terrestres <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />
Table 8. Total species richness (Stot), endemic species richness (Send) and percentage of endemism (% End) in the terrestrial<br />
fauna and flora of the Azores.<br />
Taxa<br />
Plantas (Plants)<br />
Stot Send % End<br />
Bryophyta 438 9 2.05%<br />
Pteridophyta & Spermatophyta 947 68 7.18%<br />
Animais (Animals)<br />
Mollusca 111 49 44.14%<br />
Arthropo<strong>da</strong> 2209 267 12.00%<br />
TOTAL 3705 393 10.06%<br />
48
as measured by the number of published descriptions<br />
of endemic species. By 1950 only 41%<br />
of the listed species had been recorded; and in<br />
1979 only 53% of the species had been described.<br />
To reach 90%, the descriptions published between<br />
1990 and 1999 need to be included (Fig. 12c).<br />
There is a notorious rise in the number of new<br />
species described as endemics for the Azores<br />
since 1970. On average 14 new species of arthropods<br />
were described per decade, but in the past 4<br />
decades the rate was much higher, with an<br />
average of 37 new species described per decade!<br />
This reflects in part the recent interest in the<br />
Azorean fauna by foreigner entomologists and to<br />
a greater extent the laborious work performed at<br />
the University of the Azores with regard to<br />
attracting collaborative work. The creation of the<br />
Arthropod collection, “Arru<strong>da</strong> Furtado” (Dep.<br />
Agriculture, Terceira), in keeping many type<br />
specimens of Azorean endemic arthropod species<br />
was also an important step towards the development<br />
of the Azorean entomological science. The<br />
crude growth rate (the number of new species<br />
described in relation to the number already<br />
described) varies greatly, but it was noticeably<br />
higher between 1860-1870, 1900-1910, 1940-1950<br />
and 1990-2000 (see Fig. 12c).<br />
The patterns for bryophytes and molluscs are<br />
quite different (Figs 12a, b), demonstrating a<br />
tendency for a flattened curve in recent years.<br />
However, the 267 species of endemic arthropods<br />
currently known in the Azores is a poor<br />
estimate of the estimated real number, 356.7<br />
( + 28.63), as estimated when using the non-parametric<br />
estimator Jackknife1 (Fig. 13d).<br />
The incidence-based estimator used considers<br />
the island endemics as singletons, and the result<br />
obtained implies that only about 72% of endemic<br />
arthropods have already been discovered. However,<br />
these estimates vary widely among arthropods,<br />
as for butterflies and moths (Lepidoptera)<br />
almost 80% of the endemic fauna is known<br />
(Jackknife1: 47.78 + 3.21 against the 38 known<br />
species), for Diptera almost 82% of the endemic<br />
fauna is known (Jackknife1: 63.56 + 7.07 against<br />
the 52 known species with islands records), for<br />
49<br />
se ter o conhecimento actual. Em 1950 apenas era<br />
conheci<strong>da</strong> 41% <strong>da</strong> fauna endémica de artrópodes<br />
actual; em 1979, apenas 53% <strong>da</strong>s espécies tinham<br />
sido descritas. Para se atingir o patamar <strong>dos</strong> 90%<br />
será então necessário considerar as descrições publica<strong>da</strong>s<br />
entre 1990 e 1999 (Fig. 12c). Existe um<br />
aumento notável no número de espécies endémicas<br />
descritas após 1970. Houve em média 14 novas espécies<br />
descritas por déca<strong>da</strong>, mas nas últimas quatro<br />
déca<strong>da</strong>s a taxa de descrição foi bem mais eleva<strong>da</strong><br />
com uma média de 37 novas espécies por déca<strong>da</strong>!<br />
Este padrão reflecte, por um lado, o crescente interesse<br />
pela fauna <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> por parte <strong>dos</strong> entomólogos<br />
estrangeiros mas igualmente o papel <strong>da</strong><br />
Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> no fomento de projectos<br />
de colaboração. A criação <strong>da</strong> Entomoteca “Arru<strong>da</strong><br />
Furtado” (Dep. Ciências Agrárias, Terceira) teve<br />
igualmente um papel importante no desenvolvimento<br />
<strong>da</strong> entomologia nos <strong>Açores</strong>, sendo depositária de<br />
um grande número de espécies-tipo de artrópodes<br />
endémicas do arquipélago. A taxa de incremento<br />
simplifica<strong>da</strong> do número de espécies (o número de<br />
novas espécies descritas em relação às já anteriormente<br />
descritas) varia muito, mas foi particularmente<br />
eleva<strong>da</strong> entre 1860-1870, 1900-1910, 1940-<br />
1950 e 1990-2000 (ver Fig. 5c).<br />
O padrão para os briófitos e moluscos é bem<br />
diferente do observado para os artrópodes (Figs.<br />
12a, b), observando-se uma tendência para a<br />
saturação nos anos mais recentes.<br />
No entanto, as 267 espécies de artrópodes endémicos<br />
actualmente conheci<strong>da</strong>s constituem uma estimativa<br />
pobre <strong>da</strong> reali<strong>da</strong>de, estimando-se com base<br />
em cálculos efectua<strong>dos</strong> com o estimador não-paramétrico<br />
de ocorrências, Jackknife1, que existam<br />
pelo menos 356.7 ( + 28.63) espécies endémicas de<br />
artrópodes (Fig. 13d). O estimador usado considera<br />
os endemismos exclusivos de ca<strong>da</strong> ilha como “espécies<br />
únicas”, e o resultado obtido indica que se descobriram<br />
até à <strong>da</strong>ta apenas 72% <strong>da</strong> fauna de artrópodes<br />
endémicos do arquipélago. No entanto, esta<br />
estimativa é muito variável entre os vários grupos<br />
de artrópodes. Assim para as borboletas e mariposas<br />
(Lepidoptera) quase 80% <strong>da</strong> fauna endémica será<br />
conheci<strong>da</strong> (Jackknife1: 47.78 + 3.21 contra as 38<br />
espécies conheci<strong>da</strong>s); para as moscas e mosquitos
Figura 12. Curva acumula<strong>da</strong> <strong>da</strong> descoberta de espécies endémicas no arquipélago <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>: briófitos (endemismos<br />
macaronésicos e açoreanos) (a), moluscos (apenas os endemismos açoreanos) (b) e artrópodes (apenas os endemismos<br />
açoreanos) (c). Os pontos nos gráficos representam a riqueza acumula<strong>da</strong> por déca<strong>da</strong> e representam o número de espécies (S)<br />
adiciona<strong>da</strong>s à flora ou fauna com base na <strong>da</strong>ta <strong>da</strong> descrição científica.<br />
Figure 12. Cumulative endemic species discovery curve for bryophytes (Azorean and Macaronesian endemics) (a), molluscs<br />
(only Azorean endemics) (b) and arthropods (only Azorean endemics) (c) known in the Azorean archipelago. Data points are<br />
plotted cumulatively by decade and represent the number of species (S) added to the flora or fauna based upon <strong>da</strong>te of scientific<br />
description.<br />
50
Figura 13. Curva de acumulação (média de 100 curvas) (linha lisa) e número estimado de espécies endémicas (S) ( + 1, desvio<br />
padrão) usando o estimador não paramétrico de ocorrências Jackknife 1 com uma série de 100 simulações aleatórias, para: a)<br />
briófitos (mais as espécies endémicas <strong>da</strong> Macaronésia), b) plantas vasculares, c) moluscos e d) artrópodes.<br />
Figure 13. Accumulation curve (average of 100 random curves) (smooth line) and predicted number of endemic species (S) ( + 1<br />
s.d.) using the incidence based non-parametric estimator Jackknife 1 with 100 randomizations, for: a) bryophytes (plus<br />
Macaronesian species), b) vascular plants, c) molluscs and d) arthropods.<br />
Acari-Oribati<strong>da</strong> almost 75% of the endemic fauna<br />
is known (Jackknife1: 35.89 + 3.11 against the 27<br />
known species), for spiders (Araneae) almost 79%<br />
of the endemic fauna is known (Jackknife1: 29.22<br />
+ 2.59 against the 23 known species), but for<br />
Coleoptera only 65% of the species is known<br />
(Jackknife1: 100.60 + 10.68 against the 66 known<br />
species).<br />
The pattern for the molluscs (Fig. 13c) also<br />
shows that many more species are still to be<br />
discovered and described, as the current number<br />
of endemic species encompasses only 70% of the<br />
potential endemic richness. The high variance of<br />
the curve shows the following patterns: i) for<br />
some islands the knowledge is poor; and (ii) the<br />
rate of speciation is completely different in the<br />
several islands.<br />
For the plants there is a complete different<br />
pattern (Figs. 13a, b), according to which most<br />
endemic vascular plants have been discovered<br />
51<br />
(Diptera) essa percentagem é de 82% (Jackknife1:<br />
63.56 + 7.07 contra as 52 espécies conheci<strong>da</strong>s); para<br />
os Acari-Oribati<strong>da</strong> apenas 75% <strong>da</strong> fauna endémica é<br />
conheci<strong>da</strong> (Jackknife1 35.89 + 3.11 contra as 27<br />
espécies conheci<strong>da</strong>s); para as Aranhas cerca de 79%<br />
<strong>da</strong> fauna endémica será conheci<strong>da</strong> (Jackknife1 29.22<br />
+ 2.59 contra 23 espécies conheci<strong>da</strong>s); mas para os<br />
escaravelhos (Coleoptera) apenas 65% <strong>da</strong> fauna<br />
endémica está descrita (Jackknife1: 100.60 + 10.68<br />
contra 66 espécies conheci<strong>da</strong>s).<br />
O padrão para os moluscos (Fig. 13c) mostra que<br />
muitas mais espécies poderão ser descobertas e descritas,<br />
já que o número actual de espécies endémicas<br />
representa apenas 70% <strong>da</strong>s conheci<strong>da</strong>s. A eleva<strong>da</strong><br />
variância <strong>da</strong> curva mostra igualmente os seguintes<br />
padrões: i) para algumas ilhas o conhecimento é<br />
pobre; e (ii) a taxa de especiação é completamente<br />
diferente nas várias ilhas.<br />
Para as plantas existe um padrão completamente<br />
diferente (Figs. 13a, b), em que a maior parte <strong>da</strong>s
plantas vasculares endémicas terão já sido descobertas<br />
(Fig. 6b) e que poucas espécies de briófitos<br />
endémicos virão a ser descobertas.<br />
A proporção de espécies endémicas de plantas<br />
vasculares (VP) em relação às espécies endémicas<br />
de artrópodes (A) nos <strong>Açores</strong> é semelhante à encontra<strong>da</strong><br />
para o planeta (Quadro 9), mas é ligeiramente<br />
superior em relação à encontra<strong>da</strong> para as<br />
Canárias. Como se espera que a taxa de descrição<br />
de novas espécies de artrópodes se mantenha constante<br />
nas próximas déca<strong>da</strong>s (ver Fig. 12c), atingindo<br />
facilmente as 400 espécies ou mais (ver Fig.<br />
13d), também se espera que a razão VP/A diminua<br />
para valores similares aos <strong>da</strong>s ilhas Canárias.<br />
Pode-se questionar e debater se as estimativas<br />
<strong>da</strong> riqueza de artrópodes e moluscos que se apresentam<br />
serão as que se esperariam para um arquipélago<br />
como o <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, isolado no meio do<br />
oceano. A julgar pelo grande número de novas espécies<br />
que foram descobertas quando se investigaram<br />
novos habitats (e.g. cavi<strong>da</strong>des vulcânicas e<br />
copas <strong>da</strong>s árvores para os artrópodes; ver Borges &<br />
Oromí <strong>2005</strong>; Borges & Wunderlich em prep.), ou<br />
quando se implementaram novos protocolos de<br />
amostragem (Borges et al. <strong>2005</strong>b; Ribeiro et al.<br />
<strong>2005</strong>), concluímos que muitas <strong>da</strong>s espécies são<br />
descobertas apenas porque se desenvolvem esforços<br />
para amostrar partes <strong>da</strong> paisagem ou locais que não<br />
tinham sido anteriormente estu<strong>da</strong><strong>dos</strong> de forma adequa<strong>da</strong>.<br />
No caso <strong>da</strong>s plantas vasculares e briófitos, a<br />
revisão taxonómica de alguns géneros poderá gerar<br />
novas espécies endémicas. No entanto, para alguns<br />
grupos mal estu<strong>da</strong><strong>dos</strong> de artrópodes, como as vespas<br />
parasitóides (Hymenoptera), espera-se que<br />
muitas mais espécies sejam descritas no futuro<br />
Quadro 9. Riqueza de plantas vasculares (VC), artrópodes (A) e relação VP/A para o planeta, Canárias e <strong>Açores</strong>. Os valores<br />
para os <strong>Açores</strong> e Canárias referem-se às espécies endémicas.<br />
Table 9. Richness of vascular plants (VP), arthropods (A) and ratio VP/A for the world, Canary Islands and Azores. The<br />
numbers for the Azores and the Canaries relate to endemics. (1) Heywood & Watson (1995); (2) Izquierdo et al. (2001).<br />
Taxa<br />
Planeta<br />
(World) (1)<br />
52<br />
(Fig. 13b) and few endemic bryophytes still will<br />
be discovered (Fig. 13a).<br />
The proportion of endemic vascular plants<br />
(VP) to endemic arthropods (A) in the Azores is<br />
similar to that of global ratio (Table 9), but it is<br />
higher than in the Canary Islands. It is expected<br />
that the rate of description of new species of<br />
arthropods will remain constant in the next<br />
decades (see Fig. 12c) and will easily reach 400<br />
species or more (see Fig. 13d), which will<br />
decrease the VP/A ratio to one similar to that of<br />
the Canary Islands.<br />
Just how representative the estimates presented<br />
here as the real number of arthropods and<br />
molluscs are of what one would expect for an<br />
isolated island archipelago like the Azores could<br />
be the subject for much debate. Judging by the<br />
large number of new species that were discovered<br />
when new habitats were investigated (e.g. caves<br />
and tree canopies for arthropods; see Borges &<br />
Oromí <strong>2005</strong>; Borges & Wunderlich in prep.), or<br />
when new sampling protocols were implemented<br />
(Borges et al. <strong>2005</strong>b; Ribeiro et al. <strong>2005</strong>), we<br />
conclude that many species might appear as a<br />
result of more diligent efforts to implement new<br />
sampling methods in previously ignored parts of<br />
the landscape or at sites that were not sufficiently<br />
studied previously.<br />
In the case of vascular plants and bryophytes<br />
the taxonomic revision of some genera may generate<br />
new endemic species. However, for some<br />
poorly studied arthropod groups, like the parasitic<br />
wasps (Hymenoptera) we expect that many more<br />
species will be described in the near future as a<br />
consequence of the recent interest in the group<br />
Canárias<br />
(Canaries) (2)<br />
<strong>Açores</strong> (Azores)<br />
Plantas vasculares (vascular plants) (VP) 270,000 511 68<br />
Artrópodes (arthropods) (A) 1,030,000 2,704 267<br />
VP /A 0.26 0.19 0.25
(e.g. Project INTERFRUTA; see Santos et al.<br />
<strong>2005</strong>).<br />
On the other hand, despite the high rates of<br />
description of new arthropod species (see Fig.<br />
12c), there were also many described species that<br />
have not been considered valid. This “synonymy<br />
syndrome” is one of the most important drawbacks<br />
in regional inventory, since at least 15-20%<br />
of the currently known global species should be<br />
invalid (May 1999).<br />
Therefore, the conservative estimate for endemic<br />
Azorean terrestrial vascular plants, bryophytes,<br />
molluscs and arthropods probably hovers<br />
around 530 species (Fig 14). Only about 77%<br />
have been described, and if we add other poorly<br />
studied groups (lichens, fungi, nematodes), the<br />
percentage of described species will be even<br />
smaller. Giving the uncertainties that persist with<br />
respect to many poorly studied groups (e.g. Fungi,<br />
Nemato<strong>da</strong>, Acari, Hymenoptera, Diptera, etc.), the<br />
overall dimensions of Azorean endemic species<br />
richness will remain imprecise for many years to<br />
come.<br />
The distribution of endemic species in the<br />
islands is shown in Figure 15. For most taxa São<br />
Miguel and Terceira have the highest numbers of<br />
Figura 14. Número de espécies endémicas (S) descritas e estimativa <strong>da</strong>s não descritas para os principais grupos de organismos<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />
Figure 14. Numbers of described endemic species (S) and conservatively estimated undescribed endemic species (S) for major<br />
groups of organisms in the Azores.<br />
53<br />
em consequência do interesse recente nesse grupo<br />
(e.g. projecto INTERFRUTA; ver Santos et al.<br />
<strong>2005</strong>).<br />
Por outro lado, apesar <strong>da</strong> taxa eleva<strong>da</strong> de descrição<br />
de novas espécies nos artrópodes (ver Fig.<br />
12c), houve igualmente muitas espécies que foram<br />
descritas e que posteriormente não foram considera<strong>da</strong>s<br />
como váli<strong>da</strong>s. Este “síndroma de sinonímias”<br />
constitui um <strong>dos</strong> problemas mais graves <strong>da</strong> inventariação<br />
<strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de à escala regional, pois,<br />
segundo May (1999), pelo menos 15 a 20% <strong>da</strong>s<br />
espécies actualmente conheci<strong>da</strong>s serão inváli<strong>da</strong>s.<br />
Deste modo, pensamos que uma estimativa conservadora<br />
<strong>da</strong> riqueza de espécies endémicas terrestres<br />
de briófitos, plantas vasculares, moluscos e<br />
artrópodes an<strong>da</strong>rá à volta <strong>da</strong>s 530 espécies (Fig.<br />
14). Apenas 77% destas foram inventaria<strong>da</strong>s e se<br />
adicionarmos outros grupos mal estu<strong>da</strong><strong>dos</strong> (líquenes,<br />
fungos, nemáto<strong>dos</strong>), a percentagem de espécies<br />
já descritas será ain<strong>da</strong> mais reduzi<strong>da</strong>.<br />
Tendo em consideração as incertezas que persistem<br />
no que concerne a muitos grupos mal estu<strong>da</strong><strong>dos</strong><br />
(e.g. Fungi, Nemato<strong>da</strong>, Acari, Hymenoptera,<br />
Diptera, etc.), a ver<strong>da</strong>deira dimensão <strong>da</strong> riqueza de<br />
espécies endémicas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> permanecerá desconheci<strong>da</strong><br />
durante muitos mais anos.
A distribuição <strong>da</strong> riqueza em espécies endémicas<br />
por ilha é apresenta<strong>da</strong> na Figura 15. São<br />
Miguel e Terceira possuem a maior riqueza de espécies<br />
endémicas. No entanto, as ilhas <strong>da</strong>s Flores,<br />
Faial, Pico e São Jorge têm igualmente uma eleva<strong>da</strong><br />
biodiversi<strong>da</strong>de. O Quadro 6, mostra que os<br />
grupos de artrópodes com maior riqueza são, por<br />
ordem decrescente, os Coleoptera (66 spp.),<br />
Diptera (52 spp.), Lepidoptera (38 spp.), Acari (27<br />
spp.) e Araneae (23 spp.). Considerando apenas as<br />
espécies endémicas exclusivas de ca<strong>da</strong> ilha, S.<br />
Maria e Flores ficam em segundo e terceiro lugares,<br />
possuindo 16 e 15 espécies, respectivamente.<br />
Quanto aos Mollusca (Fig. 15c), S. Maria é a ilha<br />
com maior riqueza de endemismos. Como foi já<br />
referido, anteriormente, o padrão observado pode<br />
ser facilmente explicado pelo facto de S. Maria ser<br />
geologicamente a ilha mais antiga, havendo assim<br />
mais tempo para ocorrerem os fenómenos de colonização<br />
e especiação (ver Borges & Brown 1999).<br />
Figura 15. Número total de espécies (S) endémicas de: a) briófitos (mais as espécies endémicas <strong>da</strong> Macaronésia, Mac), b)<br />
plantas vasculares, c) moluscos e d) artrópodes, por ilha, com indicação do número de espécies endémicas exclusivas <strong>da</strong> ilha<br />
(”Island End.”) e endémicas do arquipélago (”Azorean End.”).<br />
Figure 15. Total number of endemic species (S) of: a) bryophytes (plus Macaronesian species, Mac), b) vascular plants, c)<br />
molluscs and d) arthropods, per island, with indication of the number of island endemics (Island End.) and archipelago<br />
endemics (Azorean End.).<br />
54<br />
recorded endemic species. However, S. Maria is a<br />
“hotspot” of endemic species for molluscs, and<br />
for most groups Flores, Faial, Pico and São Jorge<br />
are also islands with a considerable biodiversity.<br />
As showed in Table 6, the most speciose groups<br />
of arthropods are Coleoptera (66 spp.), Diptera<br />
(52 spp.), Lepidoptera (38 spp.), Acari (27 spp.)<br />
and Araneae (23 spp.).<br />
If we concentrate only on the island endemics,<br />
that is, species exclusive to a particular island, S.<br />
Maria and Flores with 16 and 15 island endemics,<br />
respectively, rank second and third (Fig. 15d).<br />
Moreover, with regard to Mollusca (Fig. 15c) S.<br />
Maria is the richest island in island endemics. As<br />
already explained before, the observed pattern<br />
may be easily explained by the fact that S. Maria<br />
is geologically the oldest Azorean island, giving<br />
more time to colonization and speciation events<br />
(see Borges & Brown 1999).
Figura 16. Gráfico de distribuição de frequências <strong>da</strong>s distribuições <strong>da</strong>s várias espécies endémicas conheci<strong>da</strong>s nas nove ilhas <strong>dos</strong><br />
<strong>Açores</strong>: a) briófitos (as espécies Macaronésicas formam a parte vazia <strong>da</strong>s barras), b) plantas vasculares, c) moluscos e d)<br />
artrópodes.<br />
Figure 16. Frequency histogram of species distributions showing the proportion of endemic species known in the nine Azorean<br />
islands of: a) bryophytes (Macaronesian species are the empty parts), b) vascular plants, c) molluscs and d) arthropods.<br />
One way to examine patterns of species<br />
distribution is to plot the frequency histogram of<br />
species distributions, i.e., a species-range-size<br />
distribution (Gaston 1994; Brown 1995). The<br />
results of most previous studies suggest that,<br />
within a particular taxon or assemblage of species,<br />
the untransformed geographic ranges of species<br />
are distributed according to a “hollow curve”<br />
(Gaston 1994; Barreto et al. 2003). Thus, most<br />
species have a narrow range while a few are<br />
more widespread, distributed throughout all the<br />
measured range. In terms of range-size distribution<br />
in the Azorean archipelago, while using<br />
the nine islands as the measured unity, plants and<br />
animals follow three contrasting patterns (Fig.<br />
16): i) a clear classical unimo<strong>da</strong>l distribution of<br />
animals (Mollusca and Arthropo<strong>da</strong>), with most<br />
species having a narrow range, while a few are<br />
more widespread (Figs. 16c, d); ii) a bimo<strong>da</strong>l<br />
pattern in bryophytes, in which to the left hand<br />
mode is added a right hand mode generated by<br />
the widespread group of species that occur in<br />
55<br />
Uma forma de examinar os padrões de distribuição<br />
de espécies consiste em obter gráficos de<br />
distribuição de frequências, isto é, uma distribuição<br />
de frequências <strong>da</strong>s distribuições <strong>da</strong>s várias espécies<br />
(Gaston 1994; Brown 1995). Os resulta<strong>dos</strong> <strong>da</strong><br />
maior parte <strong>dos</strong> estu<strong>dos</strong> conheci<strong>dos</strong> sugerem que,<br />
para um determinado grupo taxonómico ou comuni<strong>da</strong>de<br />
de espécies, a distribuição de frequências<br />
<strong>da</strong>s distribuições <strong>da</strong>s várias espécies segue uma<br />
curva enviesa<strong>da</strong> para a esquer<strong>da</strong> (Gaston 1994;<br />
Barreto et al. 2003). Consequentemente, a maior<br />
parte <strong>da</strong>s espécies ocorrem em poucos lugares e<br />
poucas espécies possuem uma distribuição alarga<strong>da</strong>.<br />
As espécies açoreanas seguem três padrões <strong>da</strong><br />
distribuição de frequências <strong>da</strong>s suas distribuições:<br />
(Fig. 16): i) uma distribuição unimo<strong>da</strong>l clássica nos<br />
filos animais (Mollusca e Arthropo<strong>da</strong>), em que a<br />
maior parte <strong>da</strong>s espécies está presente somente<br />
numa ou duas ilhas (Figs. 16c, d); ii) um padrão<br />
bimo<strong>da</strong>l nos briófitos, onde às espécies raras se<br />
junta uma eleva<strong>da</strong> frequência de espécies comuns<br />
que ocorrem em quase to<strong>da</strong>s as ilhas (Fig. 16a);
iii) um tipo pouco comum de distribuição unimo<strong>da</strong>l<br />
nas plantas vasculares, no qual a maior parte <strong>da</strong>s<br />
espécies são comuns e poucas são raras em termos<br />
de distribuição (Fig. 16b).<br />
Também, a maior parte <strong>da</strong>s espécies de artrópodes<br />
(cerca de 43%) são conheci<strong>da</strong>s apenas de<br />
uma ilha, enquanto 14% <strong>da</strong>s espécies são conheci<strong>da</strong>s<br />
em mais de seis ilhas (Fig. 16d). Os moluscos<br />
apresentam um padrão semelhante, em que 49%<br />
<strong>da</strong>s espécies são raras e 10% de ampla distribuição<br />
(Fig. 16c). Este padrão não é seguido pelas plantas,<br />
já que se observa um grupo distinto de espécies<br />
endémicas que ocorrem na maior parte <strong>da</strong>s ilhas.<br />
Se no caso <strong>dos</strong> briófitos se incluem os endemismos<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> e <strong>da</strong> Macaronésia, nas plantas vasculares<br />
o padrão observado revela uma história antiga<br />
de evolução e dispersão pelas várias ilhas. A eleva<strong>da</strong><br />
frequência de espécies de ampla distribuição<br />
nas plantas vasculares é decerto um reflexo <strong>da</strong><br />
composição uniforme <strong>da</strong> floresta nativa <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>,<br />
cuja composição de espécies pouco varia entre<br />
ilhas. Provavelmente, a ausência de algumas espécies<br />
em algumas <strong>da</strong>s ilhas será consequência <strong>da</strong>s<br />
alterações humanas recentes do uso do solo, implicando<br />
extinções locais (ver Borges et al. <strong>2005</strong>a,<br />
c). Deverá ain<strong>da</strong> salientar-se o facto de que a maior<br />
parte <strong>dos</strong> briófitos com distribuição restrita são endémicos<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, embora alguns destes também<br />
ocorram na maior parte <strong>da</strong>s ilhas (Fig. 16a).<br />
Deste modo, demonstra-se que a predominância de<br />
espécies restritas a poucas ilhas é um padrão característico<br />
<strong>dos</strong> dois filos de animais estu<strong>da</strong><strong>dos</strong>, enquanto<br />
que para as plantas se observa a ocorrência<br />
importante de um grupo de espécies que se distribuem<br />
pela maior parte <strong>da</strong>s ilhas.<br />
Quando se investiga a semelhança <strong>da</strong> composição<br />
de espécies endémicas entre as várias ilhas, as<br />
plantas e os animais seguem dois padrões distintos<br />
mas mostrando igualmente algumas semelhanças<br />
(Fig. 17). Na maior parte <strong>dos</strong> grupos estu<strong>da</strong><strong>dos</strong> a<br />
ilha do Pico está agrupa<strong>da</strong> a São Jorge e Faial. Nos<br />
moluscos as ilhas ocidentais (Flores e Corvo) são<br />
também semelhantes entre si. As distribuições<br />
observa<strong>da</strong>s permitem-nos tecer algumas reflexões.<br />
Com efeito, parecem existir basicamente duas histórias<br />
biogeográficas no arquipélago, mas também<br />
56<br />
almost all islands (Fig 16a); iii) an uncommon<br />
unimo<strong>da</strong>l distribution in vascular plants of which<br />
most species have a widespread range, while a<br />
few have a narrow range (Fig. 16b).<br />
Most of the endemic arthropod species (about<br />
43%) are known in only one island, and only<br />
14% of the species occur in more than six islands<br />
(Fig. 16d); molluscs display a very similar pattern<br />
with 49% rare species and 10% common species<br />
(Fig. 16c).<br />
Notably, this pattern is not followed by plants;<br />
a distinct group of Azorean endemics occurs in<br />
most islands. In the case of bryophytes we are<br />
talking of both, endemic species of the Azores<br />
and to Macaronesia; in the case of vascular<br />
plants the observed pattern reveals a long history<br />
of evolution and a wide dispersal within the<br />
islands.<br />
The right-hand mode is clearly generated by<br />
the high uniformity of the Azorean native forest<br />
in terms of plant species composition. Probably<br />
the absence of some species in some of the<br />
islands is due to recent anthropogenic land-use<br />
changes and local extinctions (see Borges et al.<br />
<strong>2005</strong>a, c).<br />
It should also be noted that most of the rare<br />
bryophyte species are true Azorean endemics, but<br />
other endemic species are also quite widespread<br />
(Fig. 16a). Therefore, we have been able to show<br />
that the “hollow curve” is a consistent pattern in<br />
the range size distribution of Azorean studied<br />
animals, whereas plants show a quite different<br />
pattern, having a true group of widespread<br />
Azorean endemics.<br />
When one takes into account the islands´<br />
similarities in terms of endemic species composition,<br />
plants and animals follow two distinctly<br />
different patterns, but they also demonstrate some<br />
similarities (Fig. 17).<br />
In most studied groups Pico is always grouped<br />
with S. Jorge and Faial. For molluscs the western<br />
islands (Flores and Corvo) are also similar. The<br />
observed distributions call for some reflections.<br />
There are two clear biogeographical histories, but<br />
there is also a common link, i.e., the central<br />
islands Pico and São Jorge are always connected.
For bryophytes and vascular plants we have both<br />
a geographical pattern with a western (Corvo –<br />
Flores) and Central (Faial; Pico - São Jorge –<br />
Terceira) clusters, but also a gradient of humidity<br />
with the drier islands (Graciosa and S. Maria)<br />
clearly displaced (Figs. 17a, b). With respect to<br />
animals, S. Maria forms always an independent<br />
cluster and Terceira and São Miguel are also more<br />
similar in species composition.<br />
Evolutionary processes are an important component<br />
of an island´s natural history. The endemic<br />
species are a result of both, in situ speciation<br />
events (neo-endemics) and the extinction of<br />
continental parent populations (paleo-endemics).<br />
The listed 393 endemic species and subspecies of<br />
flora and fauna belong to 261 genera, of whose<br />
204 are monospecific (Fig. 18). About 57 genera<br />
have at least two species and/or subspecies, but<br />
16 genera have more than three species and/or<br />
subspecies, and seven genera have more that<br />
seven taxa (Table 10).<br />
57<br />
um padrão semelhante, isto é, as ilhas do grupo<br />
central do Pico e São Jorge constituem sempre<br />
ilhas semelhantes em termos de composição de espécies<br />
endémicas. Por outro lado, para os briófitos<br />
e plantas vasculares existe não só um padrão geográfico<br />
com as ilhas ocidentais e centrais claramente<br />
formando grupos separa<strong>dos</strong>, mas igualmente<br />
um gradiente de humi<strong>da</strong>de com as ilhas mais secas<br />
(Graciosa e S. Maria) separa<strong>da</strong>s <strong>da</strong>s anteriores<br />
(Figs. 17a, b). No que diz respeito aos animais, S.<br />
Maria constitui sempre uma ilha independente <strong>da</strong>s<br />
outras, enquanto Terceira e São Miguel são ilhas<br />
semelhantes em composição de espécies.<br />
Os processos evolutivos constituem um importante<br />
componente <strong>da</strong> história natural <strong>da</strong>s ilhas. As<br />
espécies endémicas resultam basicamente de dois<br />
processos, especiação in situ (neo-endemismos) e<br />
extinção <strong>da</strong>s populações contimentais (paleo-endemismos).<br />
As 393 espécies e subespécies lista<strong>da</strong>s<br />
<strong>da</strong>s flora e fauna <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> pertencem a 261 géneros<br />
<strong>dos</strong> quais 204 são compostos por apenas uma<br />
Figura 17. Dendrogamas basea<strong>dos</strong> na semelhança <strong>da</strong> composição de espécies endémicas <strong>da</strong>s nove ilhas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>: a) briófitos,<br />
b) plantas vasculares, c) moluscos e d) artrópodes. Para os Mollusca usou-se o método de WARD enquanto que para os outros<br />
grupos taxonómicos recorreu-se ao método “Average Linkage”, aplicando-se o algoritmo 1-Similitude de Sörensen (ver<br />
Henderson & Seaby 2004).<br />
Figure 17. Dendrograms based on similarity of endemic species of: a) bryophytes, b) vascular plants, c) molluscs and d)<br />
arthropods at the nine Azorean islands. Similarity is based on the WARD´s method for Mollusca and Average Linkage using 1-<br />
Sörensen similarity for the remaining taxa (see Henderson & Seaby 2004).
Figura 18. Distribuição de frequências do número de espécies (S) por género com espécies endémicas.<br />
Figure 18. Frequency distribution of the number of species (S) per genus in genera with endemic species.<br />
espécie ou subespécie (Fig. 18). Cerca de 57<br />
géneros possuem pelo menos duas espécies e/ou<br />
subespécies, mas 16 géneros possuem mais do que<br />
três espécies e/ou subespécies, e sete géneros<br />
possuem mais do que sete taxa (Quadro 10).<br />
Os géneros mais diversifica<strong>dos</strong> pertencem a animais,<br />
e em particular aos Gastropo<strong>da</strong> e Insecta. A<br />
história evolutiva destes géneros é basicamente<br />
desconheci<strong>da</strong>, mas a filogeografia já está sendo investiga<strong>da</strong><br />
para alguns, e.g. Hipparchia (Fujaco et<br />
al. <strong>2005</strong>) e Tarphius e Trechus (Amorim et al. em<br />
prep.). Resulta<strong>dos</strong> preliminares mostram que to<strong>da</strong>s<br />
as espécies endémicas pertencentes aos três géneros<br />
acima referi<strong>dos</strong> são monofiléticas, o que significa<br />
que se originaram a partir de um único antepassado<br />
comum (Fujaco et al. <strong>2005</strong>; Amorim et al. em<br />
prep.). Isto implica que chegar aos <strong>Açores</strong> constitui<br />
um evento raro e que a maior parte <strong>dos</strong> endemismos<br />
açoreanos são espécies forma<strong>da</strong>s in situ.<br />
Tem sido reconhecido que os <strong>Açores</strong>, e em particular<br />
as ilhas mais jovens, não estão satura<strong>dos</strong><br />
com espécies (Martins 1993; Borges & Brown<br />
1999). Esta constatação baseia-se nos seguintes aspectos:<br />
i) devido ao isolamento geográfico do arquipélago<br />
existem dificul<strong>da</strong>des reais <strong>da</strong>s espécies<br />
58<br />
The most speciose genera in the Azores belong<br />
to animals, notably Gastropo<strong>da</strong> and Insecta. The<br />
evolutionary history of these genera is largely<br />
unknown, but for some, i.e. Hipparchia (Fujaco et<br />
al. <strong>2005</strong>) and Tarphius and Trechus (Amorim et<br />
al. in prep.) the phylogeography is now being<br />
investigated.<br />
Preliminary results show that all the endemic<br />
species belonging to each of those genera are<br />
monophyletic, which means that all species within<br />
a particular genus originated by speciation events<br />
after the arrival of one unique species (Fujaco et<br />
al. <strong>2005</strong>; Amorim et al. in prep.). This implies<br />
that arrive to the Azores is an uncommon event<br />
and that most of the Azorean endemics are neoendemics.<br />
It has been recognized that the Azores are not<br />
saturated with species, especially the younger<br />
islands (Martins 1993; Borges & Brown 1999).<br />
As a consequence of (1) the dispersal difficulties<br />
imposed by the isolation of the archipelago,<br />
which are much greater than the dispersal abilities<br />
of a wide range of taxa; (2) the vicissitudes of<br />
the Pleistocene environment (Eason & Ashmole<br />
1992), (3) as well as the destroying influence of
Quadro 10. Lista ordena<strong>da</strong> <strong>dos</strong> géneros com pelo menos três espécies e/ou subespécies endémicas.<br />
Table 10. Ranked list of the genera with at least three endemic species and/or subspecies.<br />
Phyllum Classe Ordem Family Genus<br />
59<br />
Number species and/or<br />
subspecies<br />
Mollusca Gastropo<strong>da</strong> Stylommatophora Zoniti<strong>da</strong>e Oxychilus 13<br />
Arthropo<strong>da</strong> Insecta Hemiptera Cixii<strong>da</strong>e Cixius 11<br />
Arthropo<strong>da</strong> Insecta Coleoptera Carabi<strong>da</strong>e Trechus 9<br />
Arthropo<strong>da</strong> Insecta Coleoptera Zopheri<strong>da</strong>e Tarphius 8<br />
Mollusca Gastropo<strong>da</strong> Stylommatophora Hygromii<strong>da</strong>e Leptaxis 7<br />
Mollusca Gastropo<strong>da</strong> Stylommatophora Eni<strong>da</strong>e Napaeus 7<br />
Mollusca Gastropo<strong>da</strong> Stylommatophora Vitrini<strong>da</strong>e Plutonia 7<br />
Arthropo<strong>da</strong> Insecta Coleoptera Staphylini<strong>da</strong>e Atheta 4<br />
Arthropo<strong>da</strong> Insecta Coleoptera Carabi<strong>da</strong>e Calathus 4<br />
Arthropo<strong>da</strong> Insecta Diptera Dolichopodi<strong>da</strong>e Chrysotus 4<br />
Arthropo<strong>da</strong> Insecta Diptera Empidi<strong>da</strong>e Clinocera 4<br />
Arthropo<strong>da</strong> Insecta Lepidoptera Nymphali<strong>da</strong>e Hipparchia 4<br />
Arthropo<strong>da</strong> Insecta Lepidoptera Crambi<strong>da</strong>e Scoparia 4<br />
Arthropo<strong>da</strong> Malacostraca Isopo<strong>da</strong> Janiri<strong>da</strong>e Jaera 4<br />
Mollusca Gastropo<strong>da</strong> Stylommatophora Pupilli<strong>da</strong>e Leiostyla 4<br />
Spermatophyta Liliopsi<strong>da</strong> Poales Poaceae Agrostis 4<br />
Arthropo<strong>da</strong> Arachni<strong>da</strong> Acari Ceratozeti<strong>da</strong>e Melanozetes 3<br />
Arthropo<strong>da</strong> Chilopo<strong>da</strong> Lithobiomorpha Lithobii<strong>da</strong>e Lithobius 3<br />
Arthropo<strong>da</strong> Insecta Coleoptera Curculioni<strong>da</strong>e Calacalles 3<br />
Arthropo<strong>da</strong> Insecta Diptera Dolichopodi<strong>da</strong>e Dolichopus 3<br />
Arthropo<strong>da</strong> Insecta Lepidoptera Crambi<strong>da</strong>e Eudonia 3<br />
Arthropo<strong>da</strong> Insecta Lepidoptera Noctui<strong>da</strong>e Phlogophora 3<br />
Arthropo<strong>da</strong> Insecta Lepidoptera Stathmopodi<strong>da</strong>e Neomariania 3<br />
Mollusca Gastropo<strong>da</strong> Stylommatophora Hygromii<strong>da</strong>e Moreletina 3<br />
Spermatophyta Liliopsi<strong>da</strong> Cyperales Cyperaceae Carex 3<br />
Spermatophyta Magnoliopsi<strong>da</strong> Araliales Apiaceae Ammi 3
em chegar a estas ilhas; ii) devido às vicissitudes<br />
<strong>da</strong>s glaciações pleistocénicas (Eason & Ashmole<br />
1992); iii) devido aos efeitos destrutivos <strong>da</strong>s activi<strong>da</strong>des<br />
vulcânicas e mais recentemente <strong>da</strong>s activi<strong>da</strong>des<br />
humanas; finalmente, poder-se-á afirmar que<br />
as ilhas se encontram provavelmente num estado<br />
de não-equilíbrio (Borges & Brown 1999).<br />
A ocorrência de 20 espécies de artrópodes troglóbios<br />
neo-endémicos, com diferentes graus de<br />
a<strong>da</strong>ptação ao habitat cavernícola <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong><br />
(Borges & Oromí <strong>2005</strong>) indica claramente que a<br />
evolução nestas ilhas é um processo também recente<br />
e que está ain<strong>da</strong> em curso. De facto, muitas<br />
<strong>da</strong>s espécies troglóbias ain<strong>da</strong> possuem olhos rudimentares<br />
e estão obviamente num processo de<br />
a<strong>da</strong>ptação ao ambiente cavernícola.<br />
3. Considerações finais e perspectivas<br />
futuras<br />
Neste capítulo fez-se o ponto <strong>da</strong> situação do conhecimento<br />
existente sobre a biodiversi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>,<br />
que resultou numa lista bastante completa <strong>da</strong>s<br />
espécies conheci<strong>da</strong>s de flora e fauna (Capítulo 4).<br />
A riqueza global de espécies endémicas por ilha<br />
<strong>dos</strong> grupos taxonómicos estu<strong>da</strong><strong>dos</strong> está representa<strong>da</strong><br />
na Figura 19a. As ilhas de maiores dimensões<br />
(São Miguel, Terceira e Pico) são as mais ricas em<br />
espécies. No entanto, quando observamos o que se<br />
passa com as espécies endémicas exclusivas (Fig.<br />
19b) o padrão é diferente, sendo mais ricas as ilhas<br />
geologicamente mais antigas (S. Maria, São Miguel<br />
e Terceira). Como se pode ain<strong>da</strong> observar pela<br />
Figura 19c em que se relaciona a taxa de especiação<br />
(medi<strong>da</strong> através <strong>da</strong> proporção de espécies<br />
endémicas exclusivas) com a i<strong>da</strong>de geológica <strong>dos</strong><br />
<strong>Açores</strong>, este padrão é extremamente interessante e<br />
reflecte a importância <strong>dos</strong> factores históricos na determinação<br />
<strong>da</strong> taxa de especiação em ilhas oceânicas<br />
(ver Borges & Brown 1999). É necessário<br />
testar este e outros padrões, recorrendo a esta base<br />
de <strong>da</strong><strong>dos</strong>, para clarificar os padrões biogeográficos<br />
nos <strong>Açores</strong>. A agen<strong>da</strong> para os estu<strong>dos</strong> de biodiversi<strong>da</strong>de<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> devem incluir a resposta às<br />
seguintes questões:<br />
60<br />
volcanic activity and more recently of human<br />
activities, the islands are probably in a nonequilibrium<br />
condition (Borges & Brown 1999).<br />
The occurrence of 20 neo-endemic troglobian<br />
arthropod species in recent habitats like lava tubes<br />
and volcanic pits and with different levels of<br />
a<strong>da</strong>ptation to the underground environment<br />
(Borges & Oromí <strong>2005</strong>) indicates clearly that<br />
evolution in these islands is also recent and taking<br />
place in current times. In fact, many of the<br />
troglobites still have small eyes and obviously are<br />
in a process of a<strong>da</strong>pting to the underground<br />
environment.<br />
3. Final remarks and future research<br />
In this chapter we summarized the avenues of<br />
Azorean biodiversity research, which has resulted<br />
in a fairly complete list of recorded flora and<br />
fauna (Chapter 4).<br />
The overall richness per island of endemic<br />
species of the four studied plant and animal<br />
groups is showed in Figure 19a. The largest<br />
islands (São Miguel, Terceira and Pico) are the<br />
richest ones.<br />
However, when we plot the richness in<br />
endemic species exclusive to each island (Fig.<br />
19b), the pattern changes a little with the old<br />
islands (S. Maria, São Miguel and Terceira)<br />
ranking first. As can be observed in Figure 19c,<br />
in which we relate the speciation rate (measured<br />
as the proportion of exclusive endemic species)<br />
with the geological age of the islands, this<br />
interesting pattern reflects the importance of<br />
historical factors in setting the speciation rate of<br />
volcanic islands (see also Borges & Brown 1999).<br />
Further work should be performed to investigate<br />
this and other biogeographical patterns in the<br />
Azores.<br />
The agen<strong>da</strong> for biodiversity studies in the<br />
Azores should include the investigation of the<br />
responses for the following questions:<br />
a) How many endemic species are there in the<br />
Azores?;<br />
b) How is the dispersal ability of different taxa
Figura 19. a) Riqueza total de espécies endémicas (S) por ilha, b) riqueza de espécies endémicas exclusivas (S) de ca<strong>da</strong> ilha e<br />
c) relação entre arcsen <strong>da</strong> taxa de especiação (medi<strong>da</strong> através <strong>da</strong> proporção de espécies endémicas exclusivas) e o logaritmo <strong>da</strong><br />
i<strong>da</strong>de geológica <strong>da</strong>s ilhas. Note-se que apenas se avaliaram sete ilhas na análise de regressão, uma vez que não existem <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />
de confiança para as ilhas do Corvo e Graciosa.<br />
Figure 19. a) Total richness of endemic species (S) per island, b) richness of endemic species exclusive (S) of each island per<br />
island, and c) relationship between the arcsin speciation rate (measured as the proportion of exclusive endemic species) and the<br />
logarithm of island geological age (GA) (only seven islands were used for the regression plot since for Corvo and Graciosa no<br />
reliable <strong>da</strong>ta is available).<br />
61
a) Quantas espécies endémicas existem realmente<br />
nos <strong>Açores</strong>?;<br />
b) Como é que a capaci<strong>da</strong>de de dispersão <strong>dos</strong> diferentes<br />
taxa está relaciona<strong>da</strong> com a sua distribuição<br />
nas ilhas?;<br />
c) Estarão as espécies exóticas a seguir os mesmos<br />
padrões ecológicos e biogeográficos <strong>da</strong>s espécies<br />
indígenas?;<br />
d) Mostrámos que uma grande proporção <strong>da</strong>s espécies<br />
endémicas de briófitos e plantas vasculares<br />
ocorriam na maior parte <strong>da</strong>s ilhas. Deste modo,<br />
será importante investigar a distribuição de frequências<br />
<strong>da</strong>s suas abundâncias e relacionar os<br />
padrões observa<strong>dos</strong> com a rari<strong>da</strong>de real ou a<br />
pseudo-rari<strong>da</strong>de;<br />
e) Quais são os factores relaciona<strong>dos</strong> com a taxa<br />
de especiação nos Mollusca e Arthropo<strong>da</strong>?<br />
Serão os factores históricos realmente importantes?<br />
Qual é o papel <strong>da</strong> área e <strong>da</strong> diversi<strong>da</strong>de<br />
de habitats?;<br />
f) Estará a diversi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> vários taxa terrestres<br />
relaciona<strong>da</strong> com os mesmas variáveis ecológicas<br />
e biogeográficas, e como é que esses padrões<br />
variam em escalas diferentes?<br />
Para a primeira <strong>da</strong>s questões, apresentámos já<br />
uma proposta de resposta neste capítulo. Enquanto<br />
que o número de endemismos se deve aproximar<br />
<strong>da</strong>s 530 espécies para briófitos, plantas vasculares,<br />
moluscos e artrópodes (apenas carca de 77% terão<br />
sido até à <strong>da</strong>ta descritas; ver Fig. 14), o número global<br />
de espécies será possivelmente um número de<br />
difícil estimação. De facto, conhecemos pouco acerca<br />
<strong>dos</strong> organismos mais pequenos e/ou taxonomicamente<br />
difíceis, quer nos <strong>Açores</strong> quer no resto do<br />
planeta, e a falta actual de taxonomistas torna o inventário<br />
<strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de uma tarefa ca<strong>da</strong> vez mais<br />
complexa. Muito trabalho haverá para efectuar até<br />
ser possível obter uma lista quase completa <strong>da</strong> fauna<br />
e flora terrestres <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. De facto, grupos como<br />
os fungos, líquenes, nemáto<strong>dos</strong> e anelídeos estão<br />
muito mal estu<strong>da</strong><strong>dos</strong> (ver Apêndices 2 e 3) e muito<br />
mais trabalho precisa ain<strong>da</strong> de ser efectuado com os<br />
artrópodes (ver Fig. 12c). A ausência de informação<br />
básica sobre a história natural <strong>dos</strong> artrópodes endémicos<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> implica uma grande lacuna na<br />
62<br />
related with their distribution?;<br />
c) Are exotic species following the same ecological<br />
and biogeographical rules of indigenous<br />
species?;<br />
d) We showed that a great proportion of endemic<br />
bryophytes and vascular plants occur in most<br />
islands. Therefore, it will be important to investigate<br />
the frequency distribution of their<br />
abun<strong>da</strong>nces and relate the observed patterns<br />
with real and pseudo-rarity;<br />
e) What are the factors related with speciation<br />
rate in Mollusca and Arthropo<strong>da</strong>? Are historical<br />
factors really important? What is the role<br />
of geographical area and habitat diversity?<br />
f) Are the diversity of the several terrestrial taxa<br />
related with the same ecological and biogeographical<br />
variables, and how does this vary<br />
with spatial scale?<br />
For the first question we have already presented<br />
in this chapter a tentative response. Whilst<br />
the number of endemics will approximate the 530<br />
species for bryophytes, vascular plants, molluscs<br />
and arthropods (only about 77% have been yet<br />
described; see Fig. 14), the overall number of<br />
species (including also the natives and exotics)<br />
will probably be a number of difficult estimation.<br />
In fact, we know little about small and taxonomically<br />
difficult organisms in the Azores and<br />
elsewhere on the planet, and the taxonomic<br />
impediment makes the inventory of the diversity<br />
even more difficult.<br />
Much more work has to be performed to reach<br />
an almost complete list of the Azorean terrestrial<br />
biodiversity. In fact, groups like fungi, lichens,<br />
nematodes and annelids are poorly investigated<br />
(see Appendices 2 and 3) and more work ne<strong>eds</strong> to<br />
be done on arthropods (see Fig. 12c).<br />
Fun<strong>da</strong>mental <strong>da</strong>ta of natural history are lacking<br />
for most endemic arthropod species, which<br />
implies that we do not have sufficient information<br />
for optimising conservation management practices.<br />
This does not hold true for vascular plant species,<br />
as the work of LIFE programs (Dias et al. 2004)<br />
greatly improved the knowledge of the current
distribution and conservation management ne<strong>eds</strong><br />
of endemic rare species.<br />
Concerning the other questions, the raw <strong>da</strong>ta<br />
necessary for the modelling process are now<br />
becoming available (see Borges & Brown 1999,<br />
2001, 2004; Borges et al. 2000, <strong>2005</strong> a, b, c;<br />
Gabriel 2000; Silva 2001; Silva & Smith 2004;<br />
Gabriel & Bates <strong>2005</strong>; Ribeiro et al. <strong>2005</strong>;<br />
Car<strong>dos</strong>o et al. subm.; Gaston et al. subm.; Hortal<br />
et al. subm.), and we think that addressing these<br />
an many related issues should keep the Azorean<br />
biodiversity research alive for many years to<br />
come.<br />
Human colonization has driven many land-use<br />
changes in these islands in last 500 years and the<br />
consequences are dramatic in terms of proportion<br />
of non-native flora and fauna (see above, and also<br />
Silva & Smith 2004), and patterns of exotic<br />
species invasion in native pristine forests (Martins<br />
1993; Borges et al. <strong>2005</strong>a). Because of these<br />
patterns we suggest that invasion ecology studies<br />
should be a priority in the Azores.<br />
Finally, invertebrates (e.g. arthropods,<br />
molluscs) are almost completely neglected in the<br />
management of native habitats in the Azores. We<br />
hope that the current work of the BALA<br />
(”Biodiversity of Arthropods from the Laurisilva<br />
of the Azores”) group (see Borges et al. 2000,<br />
2004, <strong>2005</strong> a, b, c; Ribes & Borges 2001; Platia<br />
& Borges 2002; Quartau & Borges 2003; Borges<br />
& Oromí <strong>2005</strong>; Fujaco et al. <strong>2005</strong>; Ribeiro et al.<br />
<strong>2005</strong>; Car<strong>dos</strong>o et al. subm.; Gaston et al. subm.),<br />
will be able to improve the future regional<br />
conservation management of endemic invertebrates<br />
(e.g. Mollusca and Arthropo<strong>da</strong>).<br />
As stated above, an important number of<br />
Azorean bryophyte species are considered of great<br />
importance for the conservation of bryophytes<br />
at European scale and deserve more special<br />
attention. The environmental and habitat ne<strong>eds</strong> for<br />
the preservation of most Azorean endemic species<br />
are only partially known (see Gabriel 2000;<br />
Borges et al. <strong>2005</strong>a). It is also known that some<br />
endemic taxa have become confined (and a<strong>da</strong>pted)<br />
to man-made habitats that were maintained by<br />
traditional forms of land management. This was<br />
63<br />
disponibili<strong>da</strong>de de informação relevante para a gestão<br />
e conservação deste grupo. Tal não sucede com<br />
as plantas vasculares, como aliás tem sido demonstrado<br />
pelo sucesso <strong>dos</strong> programas LIFE (Dias et al.<br />
2004) que têm permitido a correcta gestão e conservação<br />
<strong>da</strong>s plantas vasculares raras e endémicas do<br />
arquipélago.<br />
No que diz respeito às outras questões, os <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />
de base necessários para o processo de modelação<br />
estão já a ficar disponíveis (ver Borges & Brown<br />
1999, 2001, 2004; Borges et al. 2000, <strong>2005</strong> a, b, c;<br />
Gabriel 2000; Silva 2001; Silva & Smith 2004;<br />
Gabriel & Bates <strong>2005</strong>; Ribeiro et al. <strong>2005</strong>; Car<strong>dos</strong>o<br />
et al. subm.; Gaston et al. subm.; Hortal et al.<br />
subm.), e pensamos que com estas e outras questões<br />
relaciona<strong>da</strong>s, a investigação no campo <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de<br />
nos <strong>Açores</strong> se irá manter por muitos<br />
mais anos. A colonização humana <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> provocou<br />
muitas alterações do uso do solo nos últimos<br />
500 anos, e a consequência é dramática em termos<br />
de proporção <strong>da</strong> fauna e flora não nativa (ver acima<br />
e ain<strong>da</strong> Silva & Smith 2004), e de padrões de<br />
invasão <strong>dos</strong> habitats nativos bem preserva<strong>dos</strong> pelas<br />
espécies exóticas (Martins 1993; Borges et al.<br />
<strong>2005</strong>a). Em consequência destes padrões, sugere-se<br />
que estu<strong>dos</strong> de ecologia de invasões devem ser<br />
prioritários nestas ilhas.<br />
Finalmente, os invertebra<strong>dos</strong> (e.g. artrópodes e<br />
moluscos) têm sido completamente neglicencia<strong>dos</strong><br />
na gestão e conservação <strong>dos</strong> habitats nativos <strong>dos</strong><br />
<strong>Açores</strong>. Esperamos que com este trabalho e com o<br />
esforço recente do projecto BALA (”Biodiversity of<br />
Arthropods from the Laurisilva of the Azores”)<br />
group (see Borges et al. 2000, 2004, <strong>2005</strong> a, b, c;<br />
Ribes & Borges 2001; Platia & Borges 2002;<br />
Quartau & Borges 2003; Borges & Oromí <strong>2005</strong>;<br />
Fujaco et al. <strong>2005</strong>; Ribeiro et al. <strong>2005</strong>; Car<strong>dos</strong>o et<br />
al. subm.; Gaston et al. subm.) se possa melhorar a<br />
gestão e conservação <strong>dos</strong> artrópodes e moluscos<br />
endémicos <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Como foi referido acima, um<br />
número importante de espécies de briófitos <strong>dos</strong><br />
<strong>Açores</strong> são extremamente relevantes para a conservação<br />
<strong>da</strong> brioflora à escala <strong>da</strong> Europa, pelo que merecem<br />
uma especial atenção. As necessi<strong>da</strong>des em<br />
termos ambientais e de habitat para a preservação<br />
<strong>da</strong> maior parte <strong>da</strong>s espécies endémicas é só parcial-
mente conheci<strong>da</strong> (ver Gabriel 2000; Borges et al.<br />
<strong>2005</strong>a). É igualmente conhecido que alguns taxa<br />
endémicos ficaram confina<strong>dos</strong> (e a<strong>da</strong>pta<strong>dos</strong>) a habitats<br />
cria<strong>dos</strong> pelo Homem, que têm sido manti<strong>dos</strong><br />
através de formas tradicionais de uso <strong>da</strong> terra. É o<br />
caso de alguns coleópteros a<strong>da</strong>pta<strong>dos</strong> a troncos<br />
(Borges 1991) e ain<strong>da</strong> <strong>dos</strong> moluscos. Deste modo,<br />
devem ser estu<strong>da</strong><strong>da</strong>s em detalhe as necessi<strong>da</strong>des<br />
ecológicas de um grupo seleccionado de invertebra<strong>dos</strong><br />
e briófitos, de forma a aplicar esses conhecimentos<br />
em gestão e conservação <strong>da</strong> natureza nos<br />
<strong>Açores</strong>. Pelo que conhecemos essa tarefa foi apenas<br />
parcialmente realiza<strong>da</strong> para algumas espécies de<br />
briófitos (ver Gabriel 2000). O uso de modelação<br />
ecológica do nicho com base na distribuição actual<br />
conheci<strong>da</strong> poderá também ser usa<strong>da</strong> (ver Capítulo<br />
3). A agen<strong>da</strong> para a conservação <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> deverá incluir os seguintes objectivos:<br />
a) Melhorar os <strong>da</strong><strong>dos</strong> sobre a distribuição <strong>dos</strong> taxa<br />
endémicos não só nos habitats nativos mas<br />
também nos cria<strong>dos</strong> pelo Homem;<br />
b) Obter uma lista <strong>da</strong>s espécies exóticas (não<br />
apenas <strong>da</strong>s plantas vasculares mas igualmente<br />
de invertebra<strong>dos</strong>) que estão a invadir os habitats<br />
nativos colocando a fauna e flora indígena em<br />
risco (e.g. Silva 2001; Borges et al. <strong>2005</strong>a);<br />
c) Obter a primeira “LISTA VERMELHA” para a<br />
flora e fauna <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>;<br />
d) Com a aju<strong>da</strong> do programa ATLANTIS (ver<br />
Capítulo 1), seleccionar novas áreas necessárias<br />
para a conservação <strong>da</strong> fauna e flora indígena<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> (ver por exemplo Borges et al. 2000,<br />
<strong>2005</strong>b).<br />
Os <strong>Açores</strong> constituem o arquipélago <strong>da</strong> Macaronésia<br />
geologicamente mais recente e situado mais a<br />
norte desta região biogeográfica. As suas nove ilhas<br />
isola<strong>da</strong>s no meio do oceano Atlântico e com uma<br />
grande diversi<strong>da</strong>de de histórias geológicas constituem<br />
laboratórios ecológicos e evolutivos extraordinários.<br />
Torna-se ca<strong>da</strong> vez mais importante um esforço<br />
adicional nos estu<strong>dos</strong> de taxonomia e ecologia<br />
de comuni<strong>da</strong>des que envolva o estudo de grupos<br />
taxonómicos mal conheci<strong>dos</strong> (fungos, líquenes,<br />
muitos grupos de artrópodes) mas também a revisão<br />
taxonómica de muitas espécies de briófitos e<br />
plantas vasculares.<br />
64<br />
the case of some saproxylic beetles (Borges 1991)<br />
and also molluscs. Therefore, the exact ecological<br />
requirements of selected invertebrate and bryophyte<br />
species should be carefully studied and used<br />
for conservation management purposes. To our<br />
knowledge this was only partially performed for<br />
some species of bryophytes (see Gabriel 2000). A<br />
modelling approach can also be used to get the<br />
niche of a species using know current distributions<br />
(see Chapter 3). The agen<strong>da</strong> for conservation<br />
of the Azorean biodiversity should include<br />
the following aims:<br />
a) Improve distributional <strong>da</strong>ta on the Azorean<br />
endemic taxa both in native and human-made<br />
habitats;<br />
b) Obtain a list of exotic species (not only<br />
vascular plants but also invertebrates) that are<br />
spreading in native habitats and eventually<br />
putting indigenous fauna and flora at risk (e.g.<br />
Silva 2001; Borges et al. <strong>2005</strong>a);<br />
c) Get the first RED LIST for the Azorean fauna<br />
and flora;<br />
d) With the help of ATLANTIS software (see<br />
Chapter 1), select additional areas needed for<br />
the conservation of Azorean indigenous fauna<br />
and flora (see for instance Borges et al. 2000,<br />
<strong>2005</strong>b).<br />
The Azores is the northernmost and the<br />
most recent Macaronesian archipelago. The nine<br />
islands, isolated in the middle of the Atlantic,<br />
with different geological histories, are wonderful<br />
ecological and evolutionary laboratories. An<br />
additional effort on taxonomic and communitylevel<br />
research implies the detailed examination of<br />
poorly studied groups (fungi, lichens, many<br />
arthropod groups), but also a revision of the<br />
taxonomic status of many bryophyte and vascular<br />
plants is also deeply needed.
4. Acknowledgements<br />
We wish to thank Regina Meneses for her kind<br />
review of writing and style of the English version.<br />
The biological investigations that form the basis<br />
for this chapter have been facilitated by the<br />
support of many organizations and individuals.<br />
First and foremost, we would like to acknowledge<br />
the continuous support of Eduardo Carqueijeiro,<br />
“Director Regional do Ambiente” (Secretaria<br />
Regional do Ambiente e do Mar do Governo<br />
Regional <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>). The financial support was<br />
from the Project ATLÂNTICO – EU Program<br />
INTERREG III B (2003-<strong>2005</strong>) under the<br />
coordination of “Dirección General de Política<br />
Ambiental del Gobierno de Canarias” (Canary<br />
Islands).<br />
University of the Azores supported most of the<br />
research work of the authors of this chapter, and<br />
deserves a special mention as the institution that<br />
performs the most relevant research activities in<br />
biodiversity in the Azores.<br />
The entomological scientific expeditions to the<br />
several Azorean islands in the last years (project<br />
BALA) were made possible by the generous<br />
support of Manuel Loureiro, “Director <strong>dos</strong><br />
Serviços Florestais” (1998-2000), as well as by<br />
Dalberto Teixeira Pombo (CJN - S. Maria) one of<br />
the few Naturalists that ever lived in these<br />
islands.<br />
65<br />
4. Agradecimentos<br />
Os autores expressam aqui o seu agradecimento<br />
pela disponibili<strong>da</strong>de e saber que Regina Meneses<br />
colocou na revisão e correcção <strong>da</strong> versão inglesa<br />
deste capítulo. As investigações biológicas, que<br />
constituem a base deste capítulo, só foram possíveis<br />
devido ao apoio de muitas organizações e<br />
indivíduos. Em primeiro lugar gostaríamos de agradecer<br />
ao Eduardo Carqueijeiro, Director Regional<br />
do Ambiente (Secretaria Regional do Ambiente e<br />
do Mar do Governo Regional <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>) pelo seu<br />
contínuo apoio às nossas iniciativas. O apoio financeiro<br />
recente veio através do projecto ATLÂNTICO<br />
– EU Program INTERREG III B (2003-<strong>2005</strong>)<br />
coordenado pela “Dirección General de Política<br />
Ambiental del Gobierno de Canarias” (Ilhas<br />
Canárias).<br />
A Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> tem suportado a<br />
maior parte <strong>da</strong> investigação <strong>dos</strong> autores deste capítulo,<br />
e merece uma especial menção como a única<br />
instituição que realiza investigação relevante na<br />
área <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de no arquipélago.<br />
As expedições científicas entomológicas às<br />
várias ilhas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> (projecto BALA) só foram<br />
possíveis devido ao apoio generoso de Manuel<br />
Loureiro como Director <strong>dos</strong> Serviços Florestais<br />
(1998-2000), e ain<strong>da</strong> de Dalberto Teixeira Pombo<br />
(CJN - S. Maria), um <strong>dos</strong> poucos Naturalistas que<br />
alguma vez viveram nestas ilhas.
5. Bibliografia (References)<br />
Allorge, P. & Allorge, V. (1950) Hépatiques recoltées par P. et V. Allorge aux îles <strong>Açores</strong> en 1937. Révue Bryologique et<br />
Lichénologique, 19, 90-118.<br />
Allorge, P. & Allorge, V. (1952) Mousses recoltées par P. et V. Allorge aux îles <strong>Açores</strong> en 1937. Révue Bryologique et<br />
Lichénologique, 21, 50-95.<br />
Allorge, P. & Persson, H. (1938) Contribution à la flore hepaticologique des îles <strong>Açores</strong>. Annales Bryologici, 11, 6-14.<br />
Bates, J. W. & Gabriel (1997) Sphagnum cuspi<strong>da</strong>tum and S. imbricatum ssp. affine new to Macaronesia, and other new<br />
island records for Terceira, Azores. Journal of Bryology, 19, 645-648.<br />
Barreto, S., Borges, P.A.V. & Guo, Q. (2003) A Typing error in the Tokeshi´s test of bimo<strong>da</strong>lity. Global Ecology and<br />
Biogeography, 12, 173-174.<br />
Borges, P.A.V. (1991) Two new species of Tarphius Erichson, 1848 (Coleoptera, Colydii<strong>da</strong>e) from the Azores. Bocagiana,<br />
143, 1-11.<br />
Borges, P.A.V., Aguiar, C., Amaral, J., Amorim, I.R., André, G., Arraiol, A.,. Baz A., Dinis, F., Enghoff, H., Gaspar, C.,<br />
Ilharco, F., Mahnert, V., Melo, C., Pereira, F., Quartau, J.A., Ribeiro, S., Ribes, J., Serrano, A.R.M., Sousa, A.B.,<br />
Strassen, R.Z., Vieira, L., Vieira, V., Vitorino, A. & Wunderlich, J. (<strong>2005</strong>b) Ranking protected areas in the Azores using<br />
stan<strong>da</strong>rdized sampling of soil epigean arthropods. Biodiversity and Conservation, 14, 2029-2060.<br />
Borges, P.A.V., Azevedo, E.B. & Borba, A. (<strong>2005</strong>c) Biodiversi<strong>da</strong>de e conservação <strong>da</strong> natureza em ilhas oceânicas: o caso<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. In Millenium Ecosystem Assessment - Portuguese Edition (ed H. M. Pereira et al.), pp. in press. Gradiva,<br />
Lisboa.<br />
Borges, P.A.V. & Brown, V.K. (1999) Effect of island geological age on the arthropod species richness of Azorean pastures.<br />
Biological Journal of the Linnean Society, 66, 373-410.<br />
Borges, P.A.V. & Brown, V.K. (2001) Phytophagous insects and web-building spiders in relation to pasture vegetation<br />
complexity. Ecography, 24, 68-82.<br />
Borges, P.A.V. & Brown, V.K. (2004) Arthropod community structure in pastures of an island archipelago (Azores): looking<br />
for local-regional species richness patterns at small-scales. Bulletin of Entomological Research, 94, 111-121.<br />
Borges, P.A.V., Lobo, J.M., Azevedo, E.B., Gaspar, C., Melo, C. & Nunes, L.V. (<strong>2005</strong>a) Invasibility and species richness of<br />
island endemic arthropods: a general model of endemic vs. exotic species. Journal of Biogeography, in press.<br />
Borges, P.A.V. & Oromí, P. (<strong>2005</strong>) The Azores. In Encyclopaedia Biospeleologica. Tome Ia Amérique et Europe. (<strong>eds</strong> C.<br />
Juberthie & V. Decu) pp. in press. Sociétè de Biospéleologie, Moulis.<br />
Borges, P.A.V., Serrano, A.R.M. & Amorim, I.R. (2004) New species of cave-dwelling beetles (Coleoptera: Carabi<strong>da</strong>e:<br />
Trechinae) from the Azores. Journal of Natural History, 38, 1303-1313.<br />
Borges, P.A.V., Serrano, A.R.M. & Quartau, J.A. (2000) Ranking the Azorean Natural Forest Reserves for conservation<br />
using their endemic arthropods. Journal of Insect Conservation, 4, 129-147.<br />
Brown, J.H. (1995) Macroecology. The University of Chicago Press, Chicago and London.<br />
Car<strong>dos</strong>o, P., Borges, P.A.V. & Gaspar, C. (submitted) The development of an Index of Biotic Integrity for Azorean natural<br />
forests arthropods. Ecological Indicators.<br />
Casas, C. (1991) New checklist of Spanish mosses. Orsis, 6, 3-26<br />
Casas, C. (1998) The Anthocerotae and Hepaticae of Spain and Balearic Islands: a preliminary checklist. Orsis, 13, 17-26.<br />
Churchill, S.P. (1986) A revision of Echinodium Jur. (Echinodiaceae: Hypnobryales). Journal of Bryology, 14, 117-133.<br />
Crundwell, A.C., Greven, H.C. & Stern, R.C. (1994) Some additions to the bryophyte flora of the Azores. Journal of<br />
Bryology, 18, 329-337.<br />
Dias, E., Elias, R.B. & Nunes, L.V. (2004) Vegetation mapping and nature conservation: a case study in Terceira Island<br />
(Azores). Biodiversity and Conservation, 13, 1519–1539.<br />
Eason E.H. & Ashmole N.P. (1992) Indigenous centipedes (Chilopo<strong>da</strong>: Lithobiomorpha) from Azorean caves and lava flows.<br />
Zoological Journal of the Linnean Society, 105, 407-429.<br />
ECCB (1995) Red <strong>da</strong>ta book of European bryophytes. European Committee for the Conservation of Bryophytes. Trondheim.<br />
Eggers, J. (1982) Artenliste der Moose Makaronesiens. Cryptogamie, Bryologie et Lichénologie, 3, 283-335.<br />
Feldberg, K., Groth, H., Wilson, R., Schäfer-Verwimp, A. & Heinricks, J. (2004) Cryptic speciation in Herbertus<br />
(Herbertaceae, Jungermanniopsi<strong>da</strong>): Range and morphology of Herbertus sendtneri inferred from nrITS sequences. Plant<br />
Systematics and Evolution, 249, 247-261.<br />
66
Fujaco A., Mendonça, D., Borges, P.A.V., Laimer, M. & Câmara Machado, A. <strong>da</strong> (<strong>2005</strong>) Interpreting the taxonomy and<br />
biogeography of Hipparchia azorina complex based on mtDNA analysis (Lepidoptera, Nymphali<strong>da</strong>e). Arquipélago, in<br />
press.<br />
Gabriel, R. (1994) Briófitos <strong>da</strong> Ilha Terceira (<strong>Açores</strong>). Ecologia, distribuição e vulnerabili<strong>da</strong>de de espécies selecciona<strong>da</strong>s.<br />
M. Sc. thesis. Departamento de Ciências Agrárias. Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Angra do Heroísmo.<br />
Gabriel, R. (2000) Ecophysiology of Azorean forest bryophytes. Ph. D. thesis. Department of Biology. Imperial College of<br />
Science, Technology and Medicine. University of London. London.<br />
Gabriel, R. & Bates, J.W. (<strong>2005</strong>) Bryophyte community composition and habitat specificity in the natural forests of Terceira,<br />
Azores. Plant Ecology, 177, 125-144.<br />
Gabriel, R. & Sérgio, C. (1995) Bryophyte survey for a first planning of conservation areas in Terceira (<strong>Açores</strong>).<br />
Criptogamica Helvetica, 18, 35-41.<br />
Gaston, K.J. (1994) Rarity. Chapman & Hall, London.<br />
Gaston, K.J., Borges, P.A.V., He, F &. Gaspar, C. (submitted) Abun<strong>da</strong>nce, spatial variance, & occupancy: species<br />
distribution in the Azores. Journal of Animal Ecology.<br />
Hallingbäck, T. (2001) Globally En<strong>da</strong>ngered Bryophytes Species in Europe. Novitates Botanicae Universitatis Carolinae, 15,<br />
9-26.<br />
Henderson, P.A. & Seaby R.M.H. (2004) CAP – Community Analysis Package, Version 3.0. Pisces Conservation Ltd.<br />
www.pisces-conservation.com.<br />
Heywood, V.H. & Watson, R.T. (1995) Global Biodiversity Assessment. Cambridge University Press, Great Britain.<br />
Hortal, J., Borges, P.A.V. & Gaspar, C. (submitted) Fitting species accumulation curves in arthropod <strong>da</strong>ta at different spatial<br />
scales. Journal of Animal Ecology.<br />
Izquierdo, I., Martin, J.L., Zurita, N. & Arechavaleta, M. (<strong>eds</strong>.) (2001) Lista de especies silvestres de Canarias (hongos,<br />
plantas y animales terrestres) 2001. Consejería de Política Territorial y Medio Ambiente del Gobierno de Canarias.<br />
Losa<strong>da</strong>-Lima, A., Dirkse, G. M. & Rodríguez-Núñez, S. (2001) División Bryophyta. In Lista de especies silvestres de<br />
Canarias (hongos, plantas y animales terrestres) (<strong>eds</strong> I. Izquierdo, I., J.L. Martín, N. Zurita & M. Arechavaleta) pp. 88-<br />
97. Consejeria de Política Territorial y Medio Ambiente Gobierno de Canarias.<br />
Martins, A.M.F. (1989a) O Complexo “Napaeus pruninus” em São Miguel e na Terceira. Açoreana, 7, 41-54.<br />
Martins, A.M.F. (1989b) Espécies novas do Género Oxychilus (Gastropo<strong>da</strong>: Zoniti<strong>da</strong>e) na Ilha Terceira. Açoreana, 7, 55-71.<br />
Martins, A.M.F. (1993) The Azores - Westernmost Europe: Where evolution can be caught red-handed. Boletim do Museu<br />
Municipal do Funchal, Sup. 2, 181-198.<br />
May, R.M. (1999) What we do and do not know about the diversity of life on earth. In Perspectives in Ecology (ed. A.<br />
Farina) pp. 33-40. Backhuys Publisher, Leiden, NL.<br />
Moore, R., Clark, W.D. & Stern, K.R. (1995) Botany. Toronto: Wm. C. Brown Publishers.<br />
Platia, G. & Borges, P.A.V. (2002) Description of a new species of Athous and record of the female of A. azoricus Platia &<br />
Gudenzi from the Azores (Coleoptera, Elateri<strong>da</strong>e). Elytron, 16, 91-95.<br />
Quartau, J.A. & Borges, P.A.V. (2003) A new species of the genus Aphrodes Curtis from the Azores (Hemiptera,<br />
Cicadelli<strong>da</strong>e). Bocagiana, 213, 1-11<br />
Ribeiro, S.P., Borges, P.A.V., Gaspar, C., Melo, C., Serrano, A.R.M., Amaral, J., Aguiar, C., André, G. & Quartau, J.A.<br />
(<strong>2005</strong>) Canopy insect herbivores in the Azorean Laurisilva forests: key host plant species in a highly generalist insect<br />
community. Ecography, 28, 315-330.<br />
Ribes, J & Borges, P.A.V. (2001) A new subspecies of Orthotylus junipericola Linnavuori, 1965 (Heteroptera; Miri<strong>da</strong>e) from<br />
the Azores. Arquipélago. Life and Marine Sciences, 18A, 1-4.<br />
Santos, A.M.C., Borges, P.A.V. & Lopes, D.J.L (<strong>2005</strong>) Parasitic Hymenoptera (Hymenoptera, Parasitica) diversity in fruit<br />
orchards from Terceira island (Azores). Boletim do Museu Municipal do Funchal, in press.<br />
Schumacker, R. (2001) The liverwort flora of the Azores: brief historical outline, present knowledge, endemics and<br />
phytogeographical aspects. Belgium Journal of Botany, 134, 51-63.<br />
Sérgio, C. (1985) Notulae Bryoflorae Macaronesicae I. Portugaliae Acta Biologica, Série B, 14, 161-180.<br />
Sérgio, C. (1991) Notulae Bryoflorae Macaronesicae II. Portugaliae Acta Biologica, Série B, 15, 419-424.<br />
Sérgio, C. (1997) Notulae Bryoflorae Macaronesicae IV. Portugaliae Acta Biologica, Série B, 17, 265-269.<br />
Sergio, C. & Carvalho, S. (2003) Annotated catalogue of Portuguese bryophytes. Separata <strong>da</strong> Portugaliae Acta Biologica,<br />
21, 5-230.<br />
67
Silva, L. (2001) Plantas vasculares invasoras no arquipélago <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Ph. D. thesis, Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Ponta<br />
Delga<strong>da</strong>.<br />
Silva, L. & Smith, C.W. (2004) A characterization of the non-indigenous flora of the Azores Archipelago. Biological<br />
Invasions, 6, 193-204.<br />
Sjögren, E. (1978) Bryophyte vegetation in the Azores Islands. Memórias <strong>da</strong> Socie<strong>da</strong>de Broteriana, 26, 1-273.<br />
Sjögren, E. (1990) Bryophyte flora and vegetation on the island of Graciosa (Azores) - with remarks on floristic diversity of<br />
the Azorean islands. Arquipélago. Life and Earth Sciences, 8, 63-96.<br />
Sjögren, E. (1993) Bryophyte flora and vegetation on the island of Corvo (Azores). Arquipélago. Life and Marine Sciences,<br />
11, 17-48<br />
Stech, M., Ros, R.M. & Werner, O. (2001) The taxonomic status of Thamnobryum maderense (Kindb.) Hedenäs (Bryopsi<strong>da</strong>)<br />
as inferred from molecular <strong>da</strong>ta. Nova Hedwigia, 72, 251–257.<br />
Wilson, E.O. (1997) Introduction. In: Biodiversity II – Understanding and Protecting Our Biological resources (<strong>eds</strong>. M.L.<br />
Reaka-Kudla, D.E. Wilson & E.O. Wilson), pp. 1-3. Joseph Henry Press, Washington, D.C.<br />
68
3. A UTILIZAÇÃO DO ATLANTIS – TIERRA 2.0 E DE<br />
FERRAMENTAS SIG PARA PREDIZER A DISTRIBUIÇÃO<br />
ESPACIAL E A ADEQUAÇÃO DO HABITAT DE<br />
ESPÉCIES ENDÉMICAS.<br />
USING ATLANTIS – TIERRA 2.0 AND GIS<br />
ENVIRONMENTAL INFORMATION TO PREDICT THE<br />
SPATIAL DISTRIBUTION AND HABITAT<br />
SUITABILITY OF ENDEMIC SPECIES
CAPÍTULO 3<br />
CHAPTER 3<br />
A UTILIZAÇÃO DO ATLANTIS – TIERRA 2.0 E DE FERRAMENTAS<br />
SIG PARA PREDIZER A DISTRIBUIÇÃO ESPACIAL E A ADEQUAÇÃO<br />
DO HABITAT DE ESPÉCIES ENDÉMICAS.<br />
USING ATLANTIS – TIERRA 2.0 AND GIS ENVIRONMENTAL<br />
INFORMATION TO PREDICT THE SPATIAL DISTRIBUTION AND<br />
HABITAT SUITABILITY OF ENDEMIC SPECIES<br />
Joaquín Hortal 1,2* , Paulo A. V. Borges 1* , Francisco Dinis 1 , Alberto Jiménez-Valverde 2 ,<br />
Rosa M. Chefaoui 2 , Jorge M. Lobo 2 , Sandra Jarroca 1 , Eduardo Brito de Azevedo 1 ,<br />
Conceição Rodrigues 1 , João Madruga 1 , Jorge Pinheiro 1 , Rosalina Gabriel 1 , Francisco<br />
Cota Rodrigues 1 & Ana R. Pereira 1<br />
1Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo, Terceira, <strong>Açores</strong>,<br />
Portugal.<br />
2Departamento de Biodiversi<strong>da</strong>d y Biología Evolutiva, Museo Nacional de Ciencias Naturales, C/ José Gutiérrez Abascal, 2,<br />
28006 Madrid, Spain.<br />
*e-mail: jhortal@mncn.csic.es (JH), pborges@mail.angra.uac.pt (PAVB)<br />
71
Resumo: O conhecimento <strong>da</strong> distribuição de espécies<br />
raras requer muito esforço devido às dificul<strong>da</strong>des<br />
inerentes à detecção <strong>da</strong>s suas populações.<br />
Neste capítulo, apresenta-se um exemplo de modelação<br />
<strong>da</strong> distribuição potencial de espécies endémicas<br />
de insectos, que constituem uma preocupação<br />
de conservação nos <strong>Açores</strong>. São analisa<strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />
extraí<strong>dos</strong> <strong>da</strong> base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> ATLANTIS com o<br />
objectivo de desenvolver mapas preditivos <strong>da</strong><br />
distribuição de quatro escaravelhos endémicos<br />
(Insecta, Coleoptera) na ilha Terceira: Cedrorum<br />
azoricus azoricus Borges & Serrano, 1993; Trechus<br />
terceiranus Machado, 1988; Trechus terrabravensis<br />
Borges, Serrano & Amorim, 2004; e Alestrus<br />
dolosus (Crotch, 1867). São usa<strong>da</strong>s duas técnicas<br />
amplamente aplica<strong>da</strong>s nestas situações (BIOCLIM<br />
e BioMapper) de forma a desenvolver os mapas de<br />
distribuição, mas igualmente a obter a descrição do<br />
nicho ecológico de ca<strong>da</strong> espécie. To<strong>da</strong>s as espécies,<br />
excepto T. terceiranus, apresentam grandes restrições<br />
de habitat. As outras três espécies parecem<br />
estar ambientalmente restringi<strong>da</strong>s a duas áreas espaciais<br />
bem defini<strong>da</strong>s, localiza<strong>da</strong>s nas partes oeste<br />
(Serra de Santa Bárbara) e central (Terra Brava) <strong>da</strong><br />
ilha Terceira. Contudo, enquanto A. dolosus estará<br />
potencialmente espalhado em ambas as áreas, de<br />
acordo com os seus requisitos de habitat, C.<br />
azoricus azoricus e T. terrabravensis parecem<br />
possuir a<strong>da</strong>ptações ambientais muito mais restritivas.<br />
No entanto, como os <strong>da</strong><strong>dos</strong> sobre a distribuição<br />
conheci<strong>da</strong> destas espécies se revelaram escassos,<br />
a eficácia <strong>dos</strong> mapas de predição não é<br />
propriamente a ideal. Deste modo, é discuti<strong>da</strong> de<br />
forma exaustiva a utili<strong>da</strong>de <strong>da</strong>s técnicas utiliza<strong>da</strong>s,<br />
num contexto de gestão <strong>da</strong> conservação. São igualmente<br />
discuti<strong>dos</strong> os problemas surgi<strong>dos</strong> durante o<br />
processo de modelação <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong> e como estes<br />
podem ser resolvi<strong>dos</strong>. Finalmente são apresenta<strong>da</strong>s<br />
sugestões para melhorar a informação a obter <strong>da</strong><br />
base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> ATLANTIS.<br />
72<br />
Abstract: Ranges of rare species require great<br />
efforts to be mapped due to the low detectability<br />
of their populations. In this chapter, we provide<br />
an example focusing on several endemic insect<br />
species of conservation concern in the Azores.<br />
We explore the use of <strong>da</strong>ta extracted from<br />
ATLANTIS <strong>da</strong>tabase to develop predictive<br />
maps of the distribution of four endemic<br />
beetle species (Insecta, Coleoptera) in Terceira<br />
Island: Cedrorum azoricus azoricus Borges &<br />
Serrano, 1993; Trechus terceiranus Machado,<br />
1988; Trechus terrabravensis Borges, Serrano<br />
& Amorim, 2004; and Alestrus dolosus (Crotch,<br />
1867). We use two widely used methodologies<br />
(BIOCLIM and BioMapper) to develop such<br />
maps, as well as to provide a description of the<br />
niche of these species. All species except for T.<br />
terceiranus presented highly restricted habitat<br />
requirements. The other three species seem to<br />
be environmentally restricted to two spatially<br />
well-defined areas, placed in the west (Serra<br />
de Santa Bárbara) and the centre of the island<br />
(Terra Brava). However, while A. dolosus seems<br />
to be potentially widespread in these two areas<br />
according to its habitat requirements, C. azoricus<br />
azoricus and T. terrabravensis appear to have<br />
very restricted environmental a<strong>da</strong>ptations. As <strong>da</strong>ta<br />
(recorded presences) for these species is scarce,<br />
the performance of the predictions was not ideal.<br />
Therefore, we discuss extensively the utility of<br />
such methodologies in the context of conservation<br />
management. We also discuss how the problems<br />
arose during this work can be overcome, and how<br />
ATLANTIS information could be improved.
1. Introduction<br />
Nowa<strong>da</strong>ys, everybody agrees that the rate species<br />
become extinct is abnormally high. As a<br />
consequence, diversity of life is diminishing<br />
(Lawton & May 1995; Pimm et al. 1995, 1996;<br />
Chapin et al. 2000). This is one of the main<br />
environmental problems mankind has to face<br />
during the XXIth century (http://www.biodiv.org).<br />
Its solution depends on finding the answer to<br />
three consecutive questions: What is the true<br />
extent of the current crisis?; What are we doing<br />
wrong for the crisis to appear in the fist place?;<br />
How can we diminish such critical effects? The<br />
first rational step is to obtain reliable knowledge<br />
of until unknown role of biodiversity and its<br />
functioning. Then we need to concentrate on<br />
how it can be preserved from human-induced<br />
impacts. Thus, scientists from many biological<br />
fields have changed or enlarged the focus of their<br />
investigations to create a new inter-disciplinary<br />
science called Conservation Biology, which tries<br />
to answer these three questions by providing a<br />
framework for the preservation of biodiversity.<br />
Both life and human impacts occur in space.<br />
Therefore, conservation planning is in part a<br />
spatial exercise, where only biodiversity features<br />
that can be mapped are useful (Brooks et al.<br />
2004a). Therefore, the role of biogeography<br />
(the biological field studying the geography of<br />
life; see Brown & Lomolino 1998) is of major<br />
importance to the development of Conservation<br />
Biology. Whittaker and collaborators (<strong>2005</strong>) have<br />
recently defined Conservation Biogeography as<br />
“the application of biogeographical principles,<br />
theories, and analyses, being those concerned with<br />
the distributional dynamics of taxa individually<br />
and collectively, to problems concerning the<br />
conservation of biodiversity”. However, current<br />
knowledge on biodiversity patterns and processes<br />
is yet insufficient to provide social actors and<br />
decision-makers with unquestionable models<br />
and scenarios to be used to decide conservation<br />
policies (see discussion in Whittaker et al. <strong>2005</strong>).<br />
Conservation biology should thus provide a<br />
solid framework to conciliate current knowledge<br />
73<br />
1. Introdução<br />
Presentemente, não existem dúvi<strong>da</strong>s de que a taxa<br />
de extinção de espécies é anormalmente eleva<strong>da</strong>,<br />
estando a diversi<strong>da</strong>de biológica a diminuir (Lawton<br />
& May 1995; Pimm et al. 1995, 1996; Chapin et al.<br />
2000), sendo esta diminuição um <strong>dos</strong> maiores problemas<br />
ambientais que a espécie humana tem de<br />
enfrentar durante o séc XXI (http://www.biodiv.org).<br />
A sua solução depende <strong>da</strong> resposta sucessiva a três<br />
questões: Qual a ver<strong>da</strong>deira extensão <strong>da</strong> crise<br />
actual?; Que estamos a fazer de modo errado que<br />
deu origem à crise existente?; Como podemos diminuir<br />
o impacto desses efeitos críticos? O primeiro<br />
passo racional para resolver o problema será obter<br />
um melhor conhecimento acerca do papel <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de<br />
e do seu funcionamento e também como<br />
pode ser defendi<strong>da</strong> de impactos induzi<strong>dos</strong> pelos<br />
seres humanos. Nesse sentido, cientistas de muitos<br />
campos <strong>da</strong> Biologia modificaram ou alargaram o<br />
foco <strong>da</strong>s suas investigações para formar uma nova<br />
ciência interdisciplinar, a biologia <strong>da</strong> Conservação,<br />
que tenta responder às três questões apresenta<strong>da</strong>s<br />
fornecendo uma estrutura para a planificação <strong>da</strong><br />
preservação <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de.<br />
O espaço é necessário à vi<strong>da</strong>, e é no espaço que<br />
se observam os impactos que se exercem sobre os<br />
seres vivos. Consequentemente, a planificação <strong>da</strong><br />
conservação é em parte um exercício espacial, onde<br />
apenas as características <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de que<br />
podem ser cartografa<strong>da</strong>s são úteis (Brooks et al.<br />
2004a). O papel <strong>da</strong> biogeografia (campo biológico<br />
que estu<strong>da</strong> a geografia <strong>dos</strong> seres vivos; ver Brown<br />
& Lomolino 1998) é essencial para o desenvolvimento<br />
<strong>da</strong> Biologia <strong>da</strong> Conservação. Whittaker e os<br />
seus colaboradores (<strong>2005</strong>) definiram recentemente<br />
Biogeografia <strong>da</strong> Conservação como “a aplicação<br />
de princípios biogeográficos, teorias e análises<br />
respeitantes à dinâmica de distribuição de taxa,<br />
individuais ou colectivos, a problemas <strong>da</strong> conservação<br />
<strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de”. Contudo, o conhecimento<br />
<strong>dos</strong> padrões e processos <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de é ain<strong>da</strong><br />
insuficiente para fornecer aos actores sociais e aos<br />
decisores, modelos e cenários seguros para a definição<br />
de políticas de conservação (ver discussão<br />
em Whittaker et al. <strong>2005</strong>). A Biologia <strong>da</strong> Con-
servação deve fornecer uma estrutura sóli<strong>da</strong> que<br />
consiga conciliar o conhecimento existente <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de,<br />
valioso mas parcial, com a necessi<strong>da</strong>de<br />
urgente de um “esquema de valoração” onde o<br />
valor de conservação é usado como informação na<br />
geração de processos de decisão (ver Green et al.<br />
<strong>2005</strong> para um exemplo de esquema).<br />
Apresenta-se segui<strong>da</strong>mente um exemplo de como<br />
o conhecimento, ain<strong>da</strong> que incompleto, <strong>da</strong> distribuição<br />
espacial de algumas espécies endémicas<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> na Ilha Terceira, pode ser traduzido em<br />
respostas fiáveis acerca <strong>da</strong> sua ecologia e ocupação<br />
de solo, através <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong> de biodiversi<strong>da</strong>de do<br />
programa ATLANTIS Tierra 2.0, <strong>da</strong> informação<br />
ambiental disponível em ambiente GIS e de algumas<br />
ferramentas estatísticas. Discutem-se ain<strong>da</strong><br />
algumas fragili<strong>da</strong>des e melhorias potenciais deste<br />
conhecimento e como pode esta nova informação<br />
ser integra<strong>da</strong> na política de conservação.<br />
2. Modelação preditiva para o planeamento<br />
<strong>da</strong> conservação<br />
Conservação <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de e bases de <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />
Para preservar as espécies na natureza devemos<br />
conservar os ecossistemas. Contudo, ao basear as<br />
nossas políticas de conservação apenas em tipos de<br />
ecossistemas podemos estar a desvalorizar as espécies<br />
como alvo prioritário <strong>da</strong> conservação (ver<br />
Lobo & Hortal 2003). Territórios pertencendo ao<br />
mesmo tipo de ecossistema ou tipo de uso do solo<br />
(definição em Pressey 2004) podem não incluir as<br />
mesmas espécies. Pode ser argumentado que espécies<br />
que desempenhem papéis semelhantes são redun<strong>da</strong>ntes,<br />
e assim, ao incluir um ou alguns exemplos<br />
de ca<strong>da</strong> tipo de uso do solo (i.e. ecossistemas)<br />
numa rede de reservas é o suficiente para proteger<br />
to<strong>da</strong> a diversi<strong>da</strong>de <strong>da</strong> vi<strong>da</strong>. Contudo, a redundância<br />
é uma <strong>da</strong>s vantagens forneci<strong>da</strong> pela biodiversi<strong>da</strong>de<br />
à natureza. Estas espécies redun<strong>da</strong>ntes são um importante<br />
reservatório de a<strong>da</strong>ptações, tornando-se<br />
mais ou menos abun<strong>da</strong>ntes nos territórios conforme<br />
as alterações <strong>da</strong>s condições. Deste modo, a biodiversi<strong>da</strong>de<br />
proporciona resiliência ao funcionamento<br />
<strong>dos</strong> ecossistemas (Yachi & Loreau 1999; Loreau et<br />
74<br />
on biodiversity, valuable but partial, with the<br />
urgent need of a ‘valorization scheme’ where<br />
conservation value acts as an input for decision<br />
making processes (see Green et al. <strong>2005</strong> for such<br />
an scheme).<br />
We provide an example on how the partial<br />
knowledge about the spatial distribution of a<br />
few Azorean endemic species could be translated<br />
into reliable knowledge about their ecological<br />
and spatial responses in Terceira Island using<br />
ATLANTIS biodiversity <strong>da</strong>tabase, GIS information<br />
and statistic tools. We also discuss current drawbacks<br />
and potential improvements to acquire<br />
such knowledge, and investigate how this new<br />
information can be integrated in conservation<br />
policies.<br />
2. Predictive modelling for Conservation<br />
Planning<br />
Biodiversity conservation and <strong>da</strong>tabases<br />
To preserve species in nature we must conserve<br />
ecosystems. However, basing our conservation<br />
policies just on ecosystem types may underscore<br />
species as conservation targets (see Lobo &<br />
Hortal 2003). The land patches pertaining to<br />
the same kind of ecosystem or land type (see<br />
definition in Pressey 2004) may not host the<br />
same species checklists. It could be argued that<br />
species playing similar roles on similar land<br />
patches are redun<strong>da</strong>nt, so including just one or a<br />
few examples of each land type (i.e. ecosystem)<br />
in a reserve network is enough to protect all the<br />
diversity of life.<br />
However, redun<strong>da</strong>ncy is one of the advantages<br />
provided by biodiversity to nature. These redun<strong>da</strong>nt<br />
species are an important reservoir of<br />
a<strong>da</strong>ptations, becoming more or less abun<strong>da</strong>nt<br />
in land patches as conditions change. This way,<br />
biodiversity provides resiliency to ecosystem<br />
functioning (Yachi & Loreau 1999; Loreau et<br />
al. 2003). If our aim is to preserve biodiversity,<br />
species-based conservation programmes will<br />
capture much more of other kinds of diversity, not
only ecological ones, as well as the functions that<br />
biodiversity performs (Kitching 2000). Therefore,<br />
designing effective conservation policies requires<br />
a detailed knowledge of the spatial distribution<br />
of organisms (Miller 1994; Dennis & Williams<br />
1995).<br />
Using information of known taxa to define<br />
conservation priorities would at least guarantee<br />
their coverage as conservation targets in their own<br />
right (Brooks et al. 2004b).<br />
Nowa<strong>da</strong>ys, computing tools and informationstorage<br />
systems help in the design of protecte<strong>da</strong>rea<br />
networks that could be effective for all<br />
species within the territory considered. They<br />
facilitate i) the selection of biodiversity hotspots<br />
within national territories, and ii) the identification<br />
of sets of territorial units that would maximise<br />
the number and diversity of effectively protected<br />
species (see examples for mainland Portugal<br />
in Hortal et al. 2001, 2004 for the former, and<br />
in Araújo 1999, 2004 for the latter). Extensive<br />
and reliable biodiversity <strong>da</strong>ta will thus result in<br />
successful conservation programmes.<br />
Data on the distribution of species provide<br />
the only information available to describe geographic<br />
patterns of biodiversity. In order to<br />
avoid the simplification of using the distribution<br />
of a reduced number of species to describe<br />
biodiversity, it is necessary to compile as much<br />
information about species distributions as possible.<br />
This is one of the main aims of Project<br />
ATLÂNTICO (see Chapter 1). The more detailed<br />
the information is (both at spatial location and<br />
habitat description fields), the more useful it is<br />
for the monitoring and conservation of regional<br />
biodiversity (Austin 1998).<br />
Species distribution ranges are dynamic and,<br />
due to population dynamics, they will be more<br />
likely to be reliable if maps based on spatial time<br />
series <strong>da</strong>ta longer than the species generation<br />
time are used to establish them (Fortin et al.<br />
<strong>2005</strong>). Here, the role of the Natural History<br />
Museums and private collections and of former<br />
<strong>da</strong>ta stored in the scientific literature has became<br />
central, acting as a record of the past and present<br />
distribution of species, as well as of the temporal<br />
75<br />
al. 2003). Se o nosso objectivo é preservar a biodiversi<strong>da</strong>de,<br />
programas de conservação basea<strong>dos</strong><br />
em espécies vão capturar muitos outros tipos de<br />
diversi<strong>da</strong>de, não apenas ecológica, e ain<strong>da</strong> as funções<br />
que a biodiversi<strong>da</strong>de desempenha (Kitching<br />
2000). Assim, a concepção de políticas de conservação<br />
eficazes requer um conhecimento detalhado <strong>da</strong><br />
distribuição <strong>dos</strong> organismos (Miller 1994; Dennis<br />
& Williams 1995). Usando a informação de taxa<br />
conheci<strong>dos</strong> para definir as priori<strong>da</strong>des <strong>da</strong> conservação<br />
permitiria pelo menos garantir a sua cobertura<br />
como alvos de conservação de direito próprio<br />
(Brooks et al. 2004b).<br />
Presentemente, as ferramentas de computação e<br />
os sistemas de armazenamento de informação auxiliam<br />
na delimitação de redes de áreas protegi<strong>da</strong>s<br />
que podem ser eficazes para to<strong>da</strong>s as espécies dentro<br />
do território considerado. Facilitam i) a selecção<br />
de locais ricos em biodiversi<strong>da</strong>de nos territórios<br />
nacionais, e ii) a identificação de conjuntos de uni<strong>da</strong>des<br />
territoriais que maximizariam o número e a<br />
diversi<strong>da</strong>de de espécies efectivamente protegi<strong>da</strong>s<br />
(ver exemplos para Portugal continental em Hortal<br />
et al. 2001, 2004 para o primeiro caso e em Araújo<br />
1999, 2004 para o segundo). Da<strong>dos</strong> de biodiversi<strong>da</strong>de<br />
detalha<strong>dos</strong> e precisos resultarão em programas<br />
de conservação com sucesso.<br />
Os <strong>da</strong><strong>dos</strong> de distribuição <strong>da</strong>s espécies fornecem<br />
a única informação disponível para a descrição de<br />
padrões de biodiversi<strong>da</strong>de geográficos. Para evitar a<br />
simplificação de usar um número reduzido de espécies<br />
na descrição <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de, é necessário<br />
compilar tanta informação quanta possível acerca<br />
<strong>da</strong>s várias distribuições espaciais. Este é um <strong>dos</strong><br />
principais objectivos do Projecto ATLÂNTICO (ver<br />
Capítulo 1). É certo que quanto mais detalha<strong>da</strong> for<br />
a informação (tanto no campo <strong>da</strong> localização espacial<br />
como no <strong>da</strong> descrição do habitat) maior a sua<br />
utili<strong>da</strong>de para a monitorização e conservação <strong>da</strong><br />
biodiversi<strong>da</strong>de regional (Austin 1998). Os limites<br />
geográficos <strong>da</strong> distribuição <strong>da</strong>s espécies são dinâmicos,<br />
e devido à própria dinâmica <strong>da</strong>s populações,<br />
os mapas de distribuição serão tanto mais precisos<br />
quanto mais longas as séries temporais que estão na<br />
sua base; estas séries devem ser superiores ao tempo<br />
necessário para o estabelecimento de uma gera-
ção (Fortin et al. <strong>2005</strong>). Deste modo, o papel <strong>dos</strong><br />
Museus de História Natural, <strong>da</strong>s colecções priva<strong>da</strong>s<br />
e de informação antiga regista<strong>da</strong> na literatura científica<br />
é de primordial importância, funcionando como<br />
um registo <strong>da</strong>s distribuições passa<strong>da</strong>s e presentes,<br />
assim como <strong>da</strong>s alterações nos padrões de biodiversi<strong>da</strong>de<br />
(ver Suarez & Tsutsui 2004; Graham et al.<br />
2004). Muitas iniciativas dedicam-se presentemente<br />
a recolher extensos <strong>da</strong><strong>dos</strong> de distribuição para os<br />
vários tipos de organismos (ver Edwards et al.<br />
2000). Estes Atlas e bases de <strong>da</strong><strong>dos</strong> biológicos<br />
melhoraram o conhecimento <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de<br />
(Graham et al. 2004). Estas compilações exaustivas<br />
facultam uma vasta quanti<strong>da</strong>de de informação acerca<br />
de um número crescente de espécies e taxa superiores.<br />
De entre estas iniciativas destaca-se o GBIF<br />
(Global Biodiversity Information Facility, ver http:/<br />
/www.gbif.org). De algum modo semelhante ao<br />
projecto “Genoma Humano”, esta iniciativa ambiciona<br />
fornecer acesso livre a <strong>da</strong><strong>dos</strong> de biodiversi<strong>da</strong>de,<br />
via Internet.<br />
Os arquipélagos <strong>da</strong> Macaronésia estão actualmente<br />
a desenvolver o seu próprio sistema de informação<br />
de biodiversi<strong>da</strong>de. Nas Ilhas Canárias, a<br />
criação de uma base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> sobre a biodiversi<strong>da</strong>de<br />
terrestre iniciou-se em 1998 (Projecto BIOTA) e<br />
culminou na publicação de uma lista alarga<strong>da</strong> <strong>da</strong><br />
fauna e flora <strong>da</strong>s Canárias (ver Izquierdo et al.<br />
2001; Zurita & Arechavaleta 2003). O governo <strong>da</strong>s<br />
Ilhas Canárias criou um programa de computador<br />
(Atlantis Tierra 2.0) para compilar e analisar as<br />
distribuições espaciais <strong>dos</strong> biota terrestres. Este<br />
programa foi escrito em Visual Basic; utiliza a<br />
linguagem SQL para desenvolver inquéritos e apresenta<br />
uma interface com to<strong>dos</strong> os programas SIG.<br />
Nos arquipélagos <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> e Madeira, a implementação<br />
de bases de <strong>da</strong><strong>dos</strong> de biodiversi<strong>da</strong>de,<br />
utilizando o mesmo programa Atlantis Tierra 2.0,<br />
iniciou-se em 2004. A ideia é coligir to<strong>da</strong> a informação<br />
publica<strong>da</strong> e não publica<strong>da</strong> acerca <strong>da</strong> distribuição<br />
<strong>da</strong>s espécies (por exemplo, colecções entomológicas,<br />
herbários, registos priva<strong>dos</strong> não publica<strong>dos</strong>),<br />
referencia<strong>dos</strong> geograficamente a uma escala<br />
500x500 m (e também a outra de resolução inferior,<br />
5000x5000 m). Uma vez que tal informação esteja<br />
introduzi<strong>da</strong> na base de <strong>da</strong><strong>dos</strong>, pode ser utiliza<strong>da</strong><br />
76<br />
changes in biodiversity patterns (see Suarez<br />
& Tsutsui 2004; Graham et al. 2004). Many<br />
initiatives are now gathering distributional <strong>da</strong>ta of<br />
organisms extensively (see Edwards et al. 2000).<br />
These atlases and biological <strong>da</strong>tabases have<br />
improved biodiversity assessment (Graham et al.<br />
2004).<br />
The exhaustive compilations they provide offer<br />
a vast amount of information about an increasing<br />
number of species and higher taxa. From among<br />
them the GBIF (Global Biodiversity Information<br />
Facility; see http://www.gbif.org) outstands. Similar<br />
to the ‘Human Genome Project’, this global<br />
initiative aims to provide free access to biodiversity<br />
<strong>da</strong>ta via the Internet.<br />
Macaronesian archipelagos are now developing<br />
their own biodiversity information system. In the<br />
Canary Islands, the creation of a <strong>da</strong>tabase on<br />
terrestrial biodiversity started in 1998 (Project<br />
BIOTA) and culminated in the publication of a<br />
comprehensive list of the Canarian fauna and flora<br />
(see Izquierdo et al. 2001; Zurita & Arechavaleta<br />
2003).<br />
The Government of the Canary Islands<br />
created a Software program (Atlantis Tierra 2.0)<br />
to compile and analyse the spatial distribution<br />
of terrestrial biota. This software was written<br />
in Visual Basic, using a common <strong>da</strong>tabase<br />
environment; it uses the SQL language to develop<br />
interrogation queries and has an easy interface<br />
with all GIS software. In the Azorean and<br />
Madeiran archipelagos the implementation of the<br />
biodiversity <strong>da</strong>tabase, using the Software Atlantis<br />
Tierra 2.0, started in 2004.<br />
The idea is to collect all published and<br />
unpublished information on species distribution<br />
(e.g. entomological collections, herbaria, private<br />
unpublished records), geographically referred to a<br />
500x500 m scale (as well as at a lower resolution;<br />
5000x5000 m).<br />
Once such information is introduced in the<br />
<strong>da</strong>ta-base, use it to perform analyses to be applied<br />
in Conservation Management at local and regional<br />
scales. Data on crude species distribution will be<br />
also available in the Internet.
The problem of biodiversity <strong>da</strong>ta coverage: the<br />
Wallacean shortfall<br />
The experience of working in <strong>da</strong>ta-poor areas<br />
leads to the conclusion that such information is not<br />
enough to represent biodiversity patterns (Higgins<br />
et al. 2004; see, e.g. Lobo & Martín-Piera 2002;<br />
Martín-Piera & Lobo 2003).<br />
After an exhaustive compilation, the <strong>da</strong>ta<br />
available in most <strong>da</strong>tabases shows a biased picture,<br />
with a number of spatial and taxonomic gaps. Two<br />
main shortfalls are associated with the use of<br />
biological <strong>da</strong>ta for conservation biogeography (see<br />
Whittaker et al. <strong>2005</strong>):<br />
i) Current knowledge about overall biodiversity<br />
in the world is scarce and taxonomically and<br />
geographically biased (the Linnean shortfall;<br />
Brown & Lomolino 1998).<br />
ii) Adequate distributional <strong>da</strong>ta for many of the<br />
known species and higher taxa is also lacking<br />
(the Wallacean shortfall; Lomolino 2004),<br />
a gap that also suffers from taxonomic and<br />
geographic biases.<br />
These two drawbacks lead to a conservation<br />
paradox: many of the most en<strong>da</strong>ngered species<br />
are also poorly known. Ranges of rare species<br />
require great efforts to be mapped due to the low<br />
detectability of populations, thus being disproportionately<br />
underestimated because any single<br />
presence <strong>da</strong>ta contributes a great proportion to<br />
delimitate it (Gaston 1994) and, in turn, to define<br />
the environmental niche. Here, conservation biogeography<br />
is impelled to go a step further to<br />
obtain a reliable picture of biodiversity.<br />
Although the use of this information is associated<br />
with a number of problems (see, e.g. Dennis<br />
et al. 1999; Dennis & Thomas 2000; Dennis &<br />
Shreeve 2003; Gu & Swihart 2004; Molnar et al.<br />
2004; Higgins et al. 2004; Cowling et al. 2004;<br />
Pressey 2004), this is the only basis available<br />
to describe the spatial distribution of species<br />
(Brooks et al. 2004b) from a pragmatic point of<br />
view. Irrespectively of the development of new<br />
sampling design methodologies (see, e.g. Hortal<br />
& Lobo <strong>2005</strong>; Jiménez-Valverde & Lobo 2004), it<br />
77<br />
para realizar análises úteis na Gestão <strong>da</strong> Conservação<br />
a escalas locais e regionais. Os <strong>da</strong><strong>dos</strong> de distribuição<br />
não trata<strong>dos</strong> ficarão igualmente disponíveis<br />
na Internet.<br />
O problema <strong>da</strong> cobertura de <strong>da</strong><strong>dos</strong> de biodiversi<strong>da</strong>de:<br />
O impedimento de Wallace<br />
A experiência do trabalho em áreas para onde<br />
existem poucos <strong>da</strong><strong>dos</strong> de distribuição mostra que<br />
essa informação não é suficiente para representar<br />
os padrões de biodiversi<strong>da</strong>de (Higgins et al. 2004;<br />
ver igualmente Lobo & Martín-Piera 2002; Martín-<br />
Piera & Lobo 2003). Após uma compilação exaustiva,<br />
os <strong>da</strong><strong>dos</strong> disponíveis na maioria <strong>da</strong>s bases de<br />
<strong>da</strong><strong>dos</strong> mostram um cenário distorcido, com um certo<br />
número de imprecisões espaciais e taxonómicas.<br />
Existem dois problemas principais associa<strong>dos</strong> ao<br />
uso de <strong>da</strong><strong>dos</strong> biológicos para a conservação biogeográfica<br />
(ver Whittaker et al. <strong>2005</strong>):<br />
i) O conhecimento presente acerca <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de<br />
geral do mundo é escasso e com distorções<br />
taxonómicas e geográficas (Impedimento<br />
Lineano; Brown & Lomolino 1998).<br />
ii) Faltam igualmente <strong>da</strong><strong>dos</strong> de distribuição adequa<strong>dos</strong><br />
para muitas <strong>da</strong>s espécies e taxa superiores<br />
(Impedimento de Wallace; Lomolino<br />
2004), uma dificul<strong>da</strong>de que também inclui distorções<br />
taxonómicas e geográficas.<br />
Estes dois problemas levam a um paradoxo de<br />
conservação: muitas <strong>da</strong>s espécies mais ameaça<strong>da</strong>s<br />
encontram-se também entre as menos conheci<strong>da</strong>s.<br />
Os limites de distribuição <strong>da</strong>s espécies raras necessitam<br />
de grande esforço para ser cartografa<strong>da</strong>s<br />
devido à baixa detectabili<strong>da</strong>de <strong>da</strong>s populações, ficando<br />
assim desproporcionalmente sub-estima<strong>da</strong>s<br />
uma vez que um único valor de presença contribui<br />
em grande proporção para a delimitar (Gaston<br />
1994) e, por sua vez, para definir o seu nicho<br />
ambiental. Nestas circunstâncias, a conservação<br />
biogeográfica é impeli<strong>da</strong> a <strong>da</strong>r novos passos para<br />
obter um cenário mais correcto <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de.<br />
De um ponto de vista pragmático, embora a<br />
utilização desta informação esteja associa<strong>da</strong> a<br />
numerosos problemas (e.g. Dennis et al. 1999;<br />
Dennis & Thomas 2000; Dennis & Shreeve 2003;<br />
Gu & Swihart 2004; Molnar et al. 2004; Higgins
et al. 2004; Cowling et al. 2004; Pressey 2004),<br />
esta é a única base disponível para descrever a distribuição<br />
espacial <strong>da</strong>s espécies (Brooks et al.<br />
2004b). Independentemente do desenvolvimento de<br />
novas metodologias de amostragem (e.g. Hortal &<br />
Lobo <strong>2005</strong>; Jiménez-Valverde & Lobo 2004), está<br />
longe de ser realista pensar em obter uma boa cobertura<br />
de biodiversi<strong>da</strong>de através de inventários<br />
exaustivos. Assim, muitos autores propuseram como<br />
alternativa a modelação <strong>da</strong> distribuição espacial<br />
e geográfica <strong>da</strong>s espécies (Scott 1998; Lobo 2000).<br />
Esta aproximação pode ser muito interessante sobretudo<br />
para a maioria <strong>da</strong>s espécies raras, ou em<br />
perigo ou com distribuição restrita, para as quais<br />
<strong>da</strong><strong>dos</strong> de confiança de distribuição são escassos<br />
e/ou ausentes. Neste capítulo, apresentamos um<br />
exemplo usando várias espécies endémicas de insectos<br />
que constituem uma preocupação de conservação<br />
na Ilha Terceira. Apesar de serem utiliza<strong>da</strong>s<br />
várias técnicas de modelação, são igualmente<br />
identifica<strong>dos</strong> alguns problemas inerentes a este tipo<br />
de aproximação (ver a seguir).<br />
Ferramentas SIG e modelação preditiva<br />
Desde o início <strong>dos</strong> anos 90, o desenvolvimento de<br />
computadores pessoais e programas especializa<strong>dos</strong><br />
melhorou a análise de <strong>da</strong><strong>dos</strong> ambientais e biológicos<br />
(Johnston 1999). Bases de <strong>da</strong><strong>dos</strong> tradicionais,<br />
amplamente utiliza<strong>da</strong>s para acumular informação<br />
biológica, podem ser facilmente associa<strong>da</strong>s a<br />
Sistemas de Informação Geográfica (SIG) utilizando<br />
a sua componente espacial (e.g. a localização espacial<br />
de um determinado local de amostragem, de<br />
um fragmento de floresta natural ou o local onde<br />
um milhafre <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> [Buteo buteo rothschildi]<br />
foi avistado). As actuais ferramentas SIG permitem<br />
gerir espacialmente bases de <strong>da</strong><strong>dos</strong> explícitas (onde<br />
a informação regista<strong>da</strong> fica geograficamente localiza<strong>da</strong>)<br />
e analisar os <strong>da</strong><strong>dos</strong> armazena<strong>dos</strong>. Além disso,<br />
há ain<strong>da</strong> uma grande quanti<strong>da</strong>de de informação<br />
ambiental desenvolvi<strong>da</strong> e acumula<strong>da</strong> em ambientes<br />
SIG. O actual desenvolvimento de programas estatísticos<br />
e geoestatísticos (estatística geográfica)<br />
permite analisar e modelar esta informação. Finalmente,<br />
mas não menos importante, os desenvolvimentos<br />
na teoria ecológica e biogeográfica foram<br />
78<br />
is far from realistic to obtain a good biodiversity<br />
coverage through exhaustive inventories. As a consequence,<br />
many authors have proposed to model<br />
the spatial distribution and geographic responses<br />
on the species as an alternative (Scott 1998; Lobo<br />
2000). This approach could be quite interesting for<br />
most rare, restricted and en<strong>da</strong>ngered species, for<br />
which reliable <strong>da</strong>ta is scarce and/or lacking.<br />
In this chapter, we provide an example<br />
focusing on several endemic insect species of<br />
conservation concern in Terceira Island. Although<br />
modelling techniques are used, several problems<br />
concerning the application of such an approach<br />
are also identified (see below).<br />
GIS tools and predictive modelling<br />
Since the early 1990s, the development of<br />
Personal Computers and specialized software has<br />
improved the analysis of biological and environmental<br />
<strong>da</strong>ta (Johnston 1999). Traditional <strong>da</strong>tabases<br />
are extensively used to store biological information.<br />
These <strong>da</strong>ta can be easily linked to a Geographic<br />
Information System (GIS) using its spatial<br />
component (e.g. the spatial location of the site<br />
where an Azorean buzzard individual [Buteo buteo<br />
rothschildi] was sighted, a laurisilva forest<br />
remnant exists, or a given survey took place).<br />
Current GIS tools allow to manage spatially<br />
explicit <strong>da</strong>tabases (where the recorded information<br />
is geographically located), and to analyze the<br />
stored <strong>da</strong>ta. In addition, there is a high amount of<br />
environmental information developed and stored<br />
in GIS environments.<br />
Current development of statistic packages and<br />
geostatistics (geographic statistics) allow analyzing<br />
and modelling such information. Finally, developments<br />
of ecological and biogeographic theories<br />
have been translated into different methodologies,<br />
which are able to predict the distribution ranges<br />
and habitat suitability of species (see reviews at<br />
Guisan & Zimmermann 2000; Scott et al. 2002;<br />
Ferrier et al. 2002).<br />
Most of these methodologies are based on<br />
modelling the responses of the species to
environmental conditions (i.e. modelling the<br />
environmental niche). According to Austin et al.<br />
(1990) the relationship of environmental gradients<br />
(temperature, precipitation, humidity, etc.) and the<br />
adequacy for the survival of the populations of a<br />
species follows a hump-shaped curve.<br />
If such relationship with the environmental<br />
gradient (or gradients) is modelled using statistical<br />
tools (e.g. multiple regression), we obtain a model<br />
of the potential response of the species to such<br />
gradient(s) (see as example Fig. 1). This response<br />
can be modelled using presence and absence<br />
points (respectively, sites where the species has<br />
been recorded and others where it has been<br />
proven that it is not present).<br />
The obtained models can serve as functions<br />
that compare environmental conditions with their<br />
suitability for the establishment of the species.<br />
These functions can be mapped using GIS tools<br />
and environmental information. The assembled<br />
map shows the potential distribution of the<br />
studied species, i.e. where the species might live<br />
and/or establish populations.<br />
Such predictive models can easily be made<br />
from <strong>da</strong>ta for the presence and the absence of<br />
the species (see examples at Osborne & Tigar<br />
1992; Brito et al. 1999). However, before using<br />
such information, it is necessary to previously<br />
distinguish true absences from a mere lack of<br />
information (see Gu & Swihart 2004 or discussion<br />
at Thuiller et al. 2004 and Araújo et al. <strong>2005</strong>).<br />
Presence <strong>da</strong>ta usually correspond to the true<br />
presence of the species, at least at the time<br />
they were recorded; only incorrect taxonomic<br />
identifications produce erroneous presences in<br />
<strong>da</strong>ta. In contrast to that, absences (interpreted as<br />
the lack of records of a species at a given site)<br />
could be the result of two factors: either the<br />
species is not present or, although it is present, it<br />
has not been recorded due to a lack of sampling<br />
effort or their cryptic nature.<br />
From this, one can deduce that false absences<br />
are much more common than false presences.<br />
Therefore, we need to remove these inaccurate<br />
<strong>da</strong>ta from distributional maps (Palmer et al. 2003)<br />
and, specially, to be sure about the reliability of<br />
79<br />
traduzi<strong>dos</strong> em diferentes metodologias capazes de<br />
predizer os limites de distribuição e a adequação<br />
do habitat para as espécies (ver revisões em Guisan<br />
& Zimmermann 2000; Scott et al. 2002; Ferrier et<br />
al. 2002).<br />
A maioria destas metodologias é basea<strong>da</strong> em<br />
modelos de resposta de espécies a condições ambientais,<br />
quer dizer ao seu nicho ambiental. De<br />
acordo com Austin et al. (1990), a relação entre<br />
gradientes ambientais (temperatura, precipitação,<br />
humi<strong>da</strong>de, etc.) e a adequação para a sobrevivência<br />
<strong>da</strong>s populações de uma espécie segue uma curva<br />
normal. Se tal relação com o gradiente ambiental<br />
(ou gradientes) é modelado utilizando ferramentas<br />
estatísticas (e.g. regressão múltipla), obtém-se um<br />
modelo de resposta potencial <strong>da</strong> espécie a tal(ais)<br />
gradiente(s) (ver exemplo na Fig. 1). Esta resposta<br />
pode ser modela<strong>da</strong> utilizando pontos de presença e<br />
de ausência (respectivamente, locais onde as espécies<br />
foram regista<strong>da</strong>s e onde foi evidencia<strong>da</strong> a<br />
sua ausência). Os modelos obti<strong>dos</strong> constituem<br />
assim funções, que relacionam condições ambientais<br />
com a possibili<strong>da</strong>de de estabelecimento de espécies.<br />
Estas funções podem ser cartografa<strong>da</strong>s utilizando<br />
ferramentas SIG e informação ambiental. Os mapas<br />
obti<strong>dos</strong> mostram a distribuição potencial <strong>da</strong>s espécies<br />
estu<strong>da</strong><strong>da</strong>s, quer dizer, o local onde as espécies<br />
poderão viver e/ou estabelecer populações.<br />
Os modelos preditivos podem ser cria<strong>dos</strong> facilmente,<br />
a partir de <strong>da</strong><strong>dos</strong> de presença e ausência <strong>da</strong><br />
espécie (ver exemplos em Osborne & Tigar 1992;<br />
Brito et al. 1999). Contudo, antes de utilizar esta<br />
informação, é necessário separar previamente as<br />
ver<strong>da</strong>deiras ausências <strong>da</strong> mera falta de informação<br />
(ver Gu & Swihart 2004 ou a discussão em Thuiller<br />
et al. 2004 e Araújo et al. <strong>2005</strong>). Os <strong>da</strong><strong>dos</strong> de presença<br />
correspondem à ver<strong>da</strong>deira presença <strong>da</strong> espécie,<br />
pelo menos à <strong>da</strong>ta do registo, e apenas identificações<br />
taxonómicas erróneas produzirão erros nos<br />
<strong>da</strong><strong>dos</strong>. Pelo contrário, a ausência de registos de uma<br />
espécie num <strong>da</strong>do local pode ser atribuí<strong>da</strong> à ver<strong>da</strong>deira<br />
ausência <strong>da</strong> espécie, ou à ausência de registo,<br />
quer por falta de um esforço de amostragem eficaz,<br />
quer pelo seu carácter críptico. Como as falsas ausências<br />
são muito mais comuns que as falsas presenças,<br />
torna-se necessário filtrar este ruído <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong>
Figura 1. Adequação de Habitat para Trechus terrabravensis Borges, Serrano & Amorim, 2004 (Insecta, Coleoptera, Carabi<strong>da</strong>e)<br />
ao longo do gradiente ambiental principal na Ilha Terceira (ENFA_01; valores negativos correspondem a áreas mais quentes,<br />
com menor precipitação e humi<strong>da</strong>des relativas mais baixas; ver uma descrição abaixo e na Fig. 4). As condições ambientais<br />
alteram-se desde as temperaturas mais eleva<strong>da</strong>s e precipitações mais baixas, à esquer<strong>da</strong>, para precipitações mais altas e temperaturas<br />
mais baixas, à direita. A Adequação de Habitat representa a adequabili<strong>da</strong>de (de zero a 100) <strong>da</strong>s condições ambientais<br />
para a sobrevivência <strong>da</strong> espécie através do gradiente. O óptimo <strong>da</strong> espécie é encontrado na parte mais húmi<strong>da</strong> do gradiente.<br />
Figure 1. Habitat Suitability for Trechus terrabravensis Borges, Serrano & Amorim, 2004 (Insecta, Coleoptera, Carabi<strong>da</strong>e)<br />
along the main environmental gradient in Terceira Island (ENFA_01; negative values are warmer areas with less precipitation<br />
and relative humidity, and positive values are relatively colder areas with extreme precipitation and humidity; see description<br />
below, and Fig. 4). Environmental conditions change from higher temperatures and lower precipitation on the left, to higher<br />
precipitation and lower temperatures on the right. Habitat Suitability represents the adequacy (from 0 to 100) of environmental<br />
conditions for the survival of the species throughout the gradient. Species optimum is found in the humid part of the gradient.<br />
<strong>dos</strong> mapas de distribuição (Palmer et al. 2003) e,<br />
especialmente, assegurar-se de que são utiliza<strong>da</strong>s as<br />
ver<strong>da</strong>deiras ausências (Anderson 2003). Contudo,<br />
mesmo quando não se consegue fazer esta distinção,<br />
é possível estimar a distribuição potencial de uma<br />
espécie, partindo apenas <strong>da</strong> informação acerca <strong>da</strong>s<br />
presenças, utilizando diversas ferramentas disponíveis<br />
(ver por exemplo http://www.unil.ch/biomapper,<br />
http://www.cifor.cgiar.org/domain/, http://www. floramap-ciat.org/<br />
ou http://tsadev.speciesanalyst.net/).<br />
Estas técnicas tentam determinar os intervalos <strong>da</strong>s<br />
variáveis ambientais onde a espécie pode existir,<br />
tomando em consideração a amplitude <strong>da</strong>s variáveis<br />
ambientais <strong>dos</strong> locais onde a espécie está presente<br />
(modelação basea<strong>da</strong> no nicho). Embora fornecendo<br />
80<br />
absences (Anderson 2003). However, when we are<br />
not able to make such an assessment, it is<br />
possible to use various other ways to estimate<br />
potential distributions solely relying on information<br />
about presences (see http://www.unil.ch/<br />
biomapper/, http://www.cifor. cgiar.org/domain/,<br />
http://www.floramap-ciat.org/ or http://tsadev.<br />
speciesanalyst.net/).<br />
These techniques try to determine the intervals<br />
of the environmental variables where a species is<br />
present, taking into account the range of environmental<br />
variables in which the species was present<br />
(niche based modelling). Although this technique<br />
provides a useful alternative in those cases when<br />
<strong>da</strong>ta on absences is not reliable, the subsequent
esults have to be handled with caution (Brotons<br />
et al. 2004) because of the lack of zero points<br />
which would restrict the predictions according to<br />
the environmetal limitations of the species<br />
(Zaniewski et al. 2002; Engler et al. 2004).<br />
Therefore, a greater number of presence points is<br />
needed in order to produce accurate models<br />
(Stockwell & Peterson 2002).<br />
It is important to take into account that environmental<br />
variations are not the only factor<br />
shaping species distribution ranges, leading presence-only<br />
predictive techniques to overestimate<br />
range sizes. Other effects apart from the environmental<br />
responses of the species produce spatial<br />
modifications in their potential distributions,<br />
excluding them from areas where they could<br />
establish populations (Brown et al. 1996; Gaston<br />
2003).<br />
These effects can be corrected using information<br />
on the species absences (that is, including<br />
both 1 and 0 <strong>da</strong>ta), but not using just information<br />
on the presences. Three main sources of such<br />
spatial exclusions can easily be summed up (see<br />
Flather et al. 1997):<br />
- At long and moderate time scales, historical<br />
contingent events shape the distributions of<br />
species (Ricklefs & Schluther 1993; Ricklefs<br />
2004). A given taxon inhabits an area if<br />
suitable environmental conditions are present,<br />
but also if it was able to reach such area,<br />
and has not became extinct. This is specially<br />
important for islands, as their isolation excludes<br />
many species that are unable to reach<br />
them. Many other factors have shaped current<br />
species distributions through the past thousands<br />
of years, such as the effect of glaciations (e.g.<br />
Graham & Grimm 1990; Coope 1994; Dennis<br />
et al. 1995; Hewitt 1999; Hawkins & Porter<br />
2003) and volcanic activity (particularly in<br />
oceanic islands). More recently, human-induced<br />
effects have joined this category, with an effect<br />
on the extinction of species due to the impact<br />
of human activities, and due the introduction<br />
of new species in far-away regions. These<br />
factors are clearly traceable with regard to the<br />
81<br />
uma possibili<strong>da</strong>de interessante, sempre que os <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />
de ausência não são de confiança, os resulta<strong>dos</strong><br />
destas modelações devem ser interpreta<strong>dos</strong> com<br />
precaução (Brotons et al. 2004) devido à ausência<br />
<strong>dos</strong> pontos nulos que obviamente restringiriam as<br />
predições (Zaniewski et al. 2002; Engler et al.<br />
2004) e, assim, um maior número de pontos de<br />
presença é necessário para produzir modelos fiáveis<br />
(Stockwell & Peterson 2002).<br />
É importante considerar que as variações ambientais<br />
não são o único factor a mol<strong>da</strong>r os limites<br />
de distribuição <strong>da</strong>s espécies. De facto, as técnicas de<br />
predição de distribuição basea<strong>da</strong>s unicamente na<br />
presença <strong>da</strong>s espécies tendem a sobrestimar a amplitude<br />
<strong>da</strong>s distribuições. Outros efeitos produzem<br />
modificações espaciais nas distribuições potenciais<br />
<strong>da</strong>s espécies, excluindo-as de áreas onde de acordo<br />
com as variáveis ambientais se poderiam estabelecer<br />
populações (Brown et al. 1996; Gaston 2003). Estes<br />
efeitos podem ser prontamente corrigi<strong>dos</strong> se se utilizar<br />
também informação acerca <strong>da</strong> ausência <strong>da</strong>s<br />
espécies (isto é, incluindo tanto <strong>da</strong><strong>dos</strong> 1 como 0),<br />
mas não usando apenas informação <strong>da</strong>s presenças.<br />
Três principais fontes de exclusão espacial podem<br />
ser facilmente enuncia<strong>da</strong>s (ver Flather et al. 1997):<br />
- Em escalas temporais longas ou modera<strong>da</strong>mente<br />
longas, efeitos históricos mol<strong>da</strong>m a distribuição<br />
<strong>da</strong>s espécies (Ricklefs & Schluther 1993;<br />
Ricklefs 2004). Um <strong>da</strong>do taxon habita uma<br />
área, se há condições ambientais adequa<strong>da</strong>s,<br />
mas também se foi capaz de alcançar essa área<br />
e não se extinguiu. Isto é especialmente importante<br />
em ilhas, uma vez que o seu isolamento<br />
exclui muitas espécies que são incapazes de as<br />
alcançar. Muitos outros factores modelaram as<br />
actuais distribuições de espécies durante os últimos<br />
milhares de anos, tal como o efeito <strong>da</strong>s<br />
glaciações (ver por exemplo, Graham & Grimm<br />
1990; Coope 1994; Dennis et al. 1995; Hewitt<br />
1999; Hawkins & Porter 2003) e <strong>da</strong> activi<strong>da</strong>de<br />
vulcânica (particularmente em ilhas oceânicas).<br />
Mais recentemente, efeitos induzi<strong>dos</strong> pelo homem<br />
têm-se juntado a esta categoria, resultando<br />
na extinção <strong>da</strong>s espécies devido ao impacto <strong>da</strong>s<br />
activi<strong>da</strong>des humanas e devido à introdução de<br />
novas espécies em regiões remotas. Estes facto-
es são claramente perceptíveis em relação à<br />
fauna <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, como pode ser deduzido pelo<br />
estudo <strong>da</strong>s espécies de artrópodes invasoras (ver<br />
Borges et al. <strong>2005</strong>a) ou pela lista de mamíferos<br />
terrestres <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> (ver Apêndice 3). Originalmente<br />
teriam existido apenas duas espécies<br />
(morcegos), enquanto muitas outras espécies<br />
continentais (e.g. ratos, doninhas, etc.) aí se poderiam<br />
ter estabelecido.<br />
- Os processos metapopulacionais podem excluir<br />
uma <strong>da</strong><strong>da</strong> espécie de um conjunto de áreas, num<br />
determinado período de tempo (e.g. Hanski<br />
1999; Roslin & Koivunen 2001 ou Debinski et<br />
al. 2001). Dependendo <strong>da</strong> dinâmica <strong>da</strong>s metapopulações,<br />
nem to<strong>da</strong>s as áreas com o mesmo uso<br />
do solo são ocupa<strong>da</strong>s simultaneamente por indivíduos<br />
de uma <strong>da</strong><strong>da</strong> espécie, mesmo se essa<br />
espécie está espalha<strong>da</strong> por uma determina<strong>da</strong> região,<br />
e aí encontra condições adequa<strong>da</strong>s para a<br />
sua existência.<br />
- A exclusão competitiva entre duas ou mais espécies<br />
pode também desempenhar um papel ao<br />
excluir uma delas de várias áreas (e.g. Brown<br />
1984; Hanski & Cambefort 1991; Levine &<br />
D’Antonio 1999; Anderson et al. 2002; ou Finn<br />
& Gittings 2003). Tal como foi referido, uma<br />
espécie está presente num <strong>da</strong>do local se foi capaz<br />
de aí estabelecer populações. Supondo que<br />
as espécies A e B exploram o mesmo recurso<br />
num <strong>da</strong>do local (por exemplo na alimentação ou<br />
na nidificação), mas a espécie A tem já populações<br />
bem estabeleci<strong>da</strong>s quando chegam os vagabun<strong>dos</strong><br />
(indivíduos migradores) <strong>da</strong> espécie B,<br />
estes seriam incapazes de se alimentar ou nidificar<br />
de modo adequado devido à forte competição<br />
com os indivíduos <strong>da</strong> espécie A.<br />
Uma vez que os efeitos acima referi<strong>dos</strong> podem<br />
excluir uma <strong>da</strong><strong>da</strong> espécie de áreas com condições<br />
teoricamente adequa<strong>da</strong>s para o seu estabelecimento,<br />
ao desenvolver mapas de distribuição potencial devem<br />
ter-se em consideração os aspectos a seguir<br />
enumera<strong>dos</strong>:<br />
Em primeiro lugar, a dimensão <strong>dos</strong> cenários de<br />
modelação preditiva deve ser prepara<strong>da</strong> de acordo<br />
com os limites <strong>da</strong> distribuição <strong>da</strong> espécie, ou de<br />
uma região habita<strong>da</strong> pela espécie. Ao utilizar<br />
82<br />
original Azorean fauna, which did not include<br />
any terrestrial mammals (except bats), while<br />
many continental species could have been able<br />
to establish themselves (as can be deduced<br />
by studying arthropod invasive species; see<br />
Borges et al. <strong>2005</strong>a).<br />
- Metapopulational processes can exclude a<br />
given species from a number of land patches<br />
in a determined period of time (e.g. Hanski<br />
1999; Roslin & Koivunen 2001 or Debinski<br />
et al. 2001). Depending on metapopulation<br />
dynamics, not all patches from a given land<br />
type are occupied at the same time by a given<br />
species, even if such species spread all over<br />
the region, and find suitable conditions in all<br />
patches of such land type.<br />
- Competitive exclusion among two or more<br />
species may also play a role excluding one<br />
of them from several areas (e.g. Brown<br />
1984; Hanski & Cambefort 1991; Levine &<br />
D’Antonio 1999; Anderson et al. 2002; or Finn<br />
& Gittings 2003). As commented before, a<br />
species is present at a given site if it has been<br />
able to establish populations there. Imagine<br />
that species A and B exploit the same resource<br />
(e.g., for feeding or nesting). If species A<br />
has well established populations in a given<br />
site, when vagrants (migratory individuals)<br />
of species B arrive, those would be unable<br />
to feed or nest properly, due to the strong<br />
competition with individuals of species A.<br />
As these three effects can exclude a given<br />
species from areas with suitable conditions, a<br />
number of considerations should be taken into<br />
account when developing actual distribution maps<br />
of such potential distribution maps:<br />
First of all, the extent of predictive modelling<br />
scenarios should be set according to the limits of<br />
the species distribution, or a region inhabited by<br />
the species.<br />
If we use predictive models outside the area<br />
where the species has been found, we are extrapolating<br />
rather than interpolating, so it is necessary<br />
to be very careful about the results<br />
obtained from these models (see Fielding &
Haworth 1995). Areas with high suitability, but<br />
far from presence points, should be carefully<br />
examined. As already shown with regard to the<br />
determination of true absence <strong>da</strong>ta for modelling,<br />
we need to determine if the lack of observations<br />
in such suitable areas is an effect of undersampling,<br />
or if the species is effectively absent<br />
from such places.<br />
Secondly, if information is available about<br />
species traits or historical events that could<br />
have caused the exclusion of the species (e.g.,<br />
the presence of a competitor or food source for<br />
the former, or the area burnt in a known fire or<br />
covered by ice during the last glacial maximum<br />
for the latter), it should be included as a predictor<br />
in the modelling process.<br />
Finally, yet another alternative should be considered.<br />
While including historical, metapopulational<br />
or competition processes in species distribution<br />
modelling is a difficult task, it can be<br />
assumed that their effects usually produce a<br />
spatial pattern, which differs from the pure environmental<br />
response of the species. As we are<br />
modelling spatial patterns of occurrence or habitat<br />
suitability, incorporating the spatial modifications<br />
in to the species environmental response could be<br />
used to overcome the lack of predictors accounting<br />
for such effects.<br />
Here, including latitude and longitude as predictor<br />
variables can lead to good results (Legendre<br />
1993; Legendre & Legendre 1998; see also Lobo<br />
& Martín-Piera 2002; Lobo et al. 2001, 2002;<br />
Hortal et al. 2001, 2004; and Hortal & Lobo<br />
2001, 2002 for several applications).<br />
Recent techniques use space-modified regressions<br />
to such inclusion of purely geographic<br />
patterns (spatial autoregressive models; see<br />
Lichstein et al. 2002; Dark 2004 or Tognelli &<br />
Kelt 2004).<br />
Other authors have explored the idea of using<br />
spatial contagion as a predictor, i.e. the probability<br />
of finding populations from a given species decreases<br />
as distance to known populations of such<br />
species increases (see Araújo & Williams 2000;<br />
Segurado & Araújo 2004). The aim of all these<br />
techniques is to use the spatial structure of <strong>da</strong>ta<br />
83<br />
modelos preditivos fora <strong>da</strong> área onde a espécie foi<br />
encontra<strong>da</strong>, está-se a extrapolar em vez de interpolar,<br />
e é necessário ser especialmente cui<strong>da</strong><strong>dos</strong>o<br />
acerca <strong>da</strong> interpretação <strong>dos</strong> resulta<strong>dos</strong> obti<strong>dos</strong> (ver<br />
Fielding & Haworth 1995). Áreas com eleva<strong>da</strong><br />
adequabili<strong>da</strong>de, mas distantes <strong>dos</strong> pontos de presença<br />
conheci<strong>dos</strong>, devem ser cui<strong>da</strong><strong>dos</strong>amente examina<strong>dos</strong>.<br />
Tal como foi mostrado em relação à determinação<br />
de ver<strong>da</strong>deiras ausências para modelação,<br />
é necessário determinar se a falta de observações<br />
em tais áreas adequa<strong>da</strong>s é um efeito de<br />
sub-amostragem ou se a espécie está efectivamente<br />
ausente desses locais.<br />
Em segundo lugar, a informação disponível<br />
acerca <strong>da</strong>s características <strong>da</strong> espécie (por exemplo,<br />
competidores, alimentos) e de constrangimentos<br />
históricos (por exemplo, incêndios, glaciações) que<br />
poderiam ter levado à sua exclusão <strong>da</strong> área em<br />
estudo deve ser incluí<strong>da</strong> como preditor no processo<br />
de modelação.<br />
Finalmente, apesar <strong>da</strong> inclusão de processos<br />
históricos, de competição ou de dinâmica metapopulacional,<br />
na modelação espacial <strong>da</strong> ocorrência ou<br />
adequação do habitat, ser uma tarefa difícil, pode<br />
ser assumido que os seus efeitos produzem geralmente<br />
um padrão espacial, que difere <strong>da</strong> pura resposta<br />
ambiental <strong>da</strong> espécie e que a incorporação de<br />
modificações espaciais na resposta ambiental <strong>da</strong>s<br />
espécies pode ser utiliza<strong>da</strong> para ultrapassar a ausência<br />
de preditores que explicam esses efeitos.<br />
Neste caso, a inclusão de <strong>da</strong><strong>dos</strong> de latitude e longitude<br />
como variáveis preditivas pode conduzir a<br />
bons resulta<strong>dos</strong> (Legendre 1993; Legendre &<br />
Legendre 1998; ver também Lobo & Martín-Piera<br />
2002; Lobo et al. 2001, 2002; Hortal et al. 2001,<br />
2004; e Hortal & Lobo 2001, 2002 para várias<br />
aplicações). As técnicas mais recentes utilizam<br />
“regressões constrangi<strong>da</strong>s por padrões espaciais”<br />
para as inclusões de padrões puramente geográficos<br />
(modelos espaciais autorregressores; ver Lichstein<br />
et al. 2002; Dark 2004; or Tognelli & Kelt 2004).<br />
Outros autores exploraram a ideia <strong>da</strong> utilização de<br />
contágio espacial como um preditor, i.e. a probabili<strong>da</strong>de<br />
de encontrar populações de uma <strong>da</strong><strong>da</strong><br />
espécie diminui com o aumento <strong>da</strong> distância às<br />
populações conheci<strong>da</strong>s <strong>da</strong> espécie (ver Araújo &
Williams 2000; Segurado & Araújo 2004). O objectivo<br />
de to<strong>da</strong>s as técnicas referi<strong>da</strong>s é utilizar a<br />
estrutura espacial <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong> como um preditor, de<br />
modo a aju<strong>da</strong>r a explicar os padrões espaciais não<br />
explica<strong>dos</strong> pelos preditores convencionais.<br />
Resumindo, existe presentemente uma varie<strong>da</strong>de<br />
de méto<strong>dos</strong> que permitem predizer os limites de distribuição<br />
<strong>da</strong>s espécies. Contudo, estes méto<strong>dos</strong> também<br />
apresentam limitações e problemas vários, que<br />
é importante considerar: i) antes <strong>da</strong> predição (com a<br />
caracterização do nível de confiança e incluindo a<br />
totali<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong> de distribuição); ii) durante o<br />
processo de modelação (com a selecção correcta <strong>dos</strong><br />
procedimentos preditivos, adequa<strong>dos</strong> aos <strong>da</strong><strong>dos</strong> disponíveis);<br />
e iii) após a predição (utilizando mapas<br />
preditivos no seu contexto, e considerando as suas<br />
limitações). Estas técnicas são poderosas, mas não<br />
produzem descrições perfeitas <strong>da</strong> reali<strong>da</strong>de. To<strong>da</strong>via<br />
a sua aplicação cui<strong>da</strong><strong>dos</strong>a é a melhor maneira de as<br />
tornar ferramentas úteis no estudo <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de<br />
e na política de conservação.<br />
3. Um exemplo prático<br />
Apresenta-se segui<strong>da</strong>mente um exemplo de modelação<br />
de distribuição potencial para quatro espécies<br />
de escaravelhos endémicos (Insecta, Coleoptera)<br />
na Ilha Terceira. Modelam-se as distribuições destas<br />
espécies na Ilha Terceira, utilizando dois procedimentos<br />
de modelação de modo a encontrar estimativas<br />
conservadoras <strong>da</strong>s áreas potencialmente adequa<strong>da</strong>s<br />
para receber as suas populações. Comentam-<br />
-se segui<strong>da</strong>mente os ganhos obti<strong>dos</strong> com estas<br />
predições, bem como a sua robustez e limitações.<br />
Estas espécies endémicas pertencem às famílias<br />
Carabi<strong>da</strong>e (Cedrorum azoricus azoricus Borges<br />
& Serrano, 1993; Trechus terceiranus Machado,<br />
1988 e Trechus terrabravensis Borges, Serrano &<br />
Amorim, 2004) e Elateri<strong>da</strong>e (Alestrus dolosus<br />
(Crotch, 1867)) (Fig. 2). Os três escaravelhos<br />
(Carabi<strong>da</strong>e) são to<strong>dos</strong> endémicos <strong>da</strong> ilha Terceira,<br />
enquanto o elaterídeo é endémico do arquipélago<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Um <strong>dos</strong> escaravelhos, T. terceiranus<br />
(Fig. 2c), é uma espécie troglóbia, o que significa<br />
que está a<strong>da</strong>ptado à vi<strong>da</strong> subterrânea e só pode ser<br />
encontrado dentro de tubos de lava, algares vulcâ-<br />
84<br />
as a predictor in order to account for spatial<br />
patterns not explained by conventional predictors.<br />
As we have seen, nowa<strong>da</strong>ys there exits a<br />
variety of methods which allow predicting species<br />
distribution ranges. However, these methods also<br />
present important limitations and drawbacks,<br />
which is important to take into account i) before<br />
the prediction (with an assessment of the reliability<br />
and completeness of distributional <strong>da</strong>ta), ii) during<br />
the modelling process (with a correct selection of<br />
the predictive procedure, suited to the <strong>da</strong>ta<br />
available), and iii) after the prediction (using the<br />
predictive maps in their right context, taking into<br />
account their limitations).<br />
Such techniques are powerful, but do not<br />
produce perfect descriptions of reality. Applying<br />
them with caution is the best way to make them<br />
useful for the study of biodiversity and conservation<br />
policy-making.<br />
3. A practical example<br />
Here we give an example of predictive modelling<br />
for four endemic ground-beetles (Insecta, Coleoptera)<br />
species in Terceira Island. We model the<br />
distributions of these species in Terceira Island,<br />
using two modelling procedures to provide both<br />
conservative and relaxed estimates of the areas<br />
potentially suitable to host their populations. We<br />
then comment on the gains obtained with such<br />
predictions, as well as on their reliability and<br />
limitations.<br />
These endemic species belong to the families<br />
Carabi<strong>da</strong>e (Cedrorum azoricus azoricus Borges<br />
& Serrano, 1993; Trechus terceiranus Machado,<br />
1988 and Trechus terrabravensis Borges, Serrano<br />
& Amorim, 2004) and Elateri<strong>da</strong>e (Alestrus dolosus<br />
(Crotch, 1867)) (Fig. 2).<br />
The three ground-beetles (Carabi<strong>da</strong>e) are all<br />
endemic to Terceira, while the elaterid is an<br />
Azorean endemic species. One of the species T.<br />
terceiranus (Fig. 2c) is a troglobian species,<br />
which means that it is a<strong>da</strong>pted to the subterra<br />
nean life and only found inside lava-tubes,<br />
volcanic pits or in the MSS (“Mesovoid Shallow
a b<br />
c d<br />
Figura 2. Fotos <strong>da</strong>s quatro espécies de escaravelhos: a) Alestrus dolosus (Crotch, 1867); b) Cedrorum azoricus azoricus<br />
Borges & Serrano, 1993; c) Trechus terceiranus Machado, 1988; e d) Trechus terrabravensis Borges, Serrano & Amorim,<br />
2004.<br />
Figure 2. The pictures of the four beetle species: a) Alestrus dolosus (Crotch, 1867); b) Cedrorum azoricus azoricus Borges<br />
& Serrano, 1993; c) Trechus terceiranus Machado, 1988; and d) Trechus terrabravensis Borges, Serrano & Amorim, 2004.<br />
Substratum”) (Borges & Oromí <strong>2005</strong>). Therefore,<br />
recent lava terrain with small crevices is generally<br />
suitable for this species. C. azoricus azoricus<br />
(Fig. 2b) and T. terrabravensis (Fig. 2d) are<br />
species a<strong>da</strong>pted to live in the hyper-humid soil of<br />
the Laurisilva. The elaterid A. dolosus (Fig. 2a) is<br />
commonly found under the bark of the endemic<br />
tree Juniperus brevifolia and also in dead<br />
branches of other trees.<br />
Raw information was obtained from literature<br />
and completed by the recent work of BALA<br />
group (“Biodiversity of Arthropods from the<br />
Laurisilva of the Azores”; Borges et al. 2004,<br />
<strong>2005</strong>b), and is stored in the current version of the<br />
Azorean ATLANTIS <strong>da</strong>tabase (February <strong>2005</strong>). In<br />
this <strong>da</strong>tabase the presence of a species is recorded<br />
at a 500x500 meter grid system, each time has<br />
been captured or observed.<br />
The spatial locations where species were previously<br />
recorded (i.e. their observed distribution)<br />
are shown in Figure 3. Note that the number of<br />
presence points is quite low for all four species,<br />
namely 12 for A. dolosus, 10 for T. terceiranus,<br />
and just 5 for C. azoricus azoricus and 6 for T.<br />
terrabravensis.<br />
85<br />
nicos ou no meio subterrâneo superficial (MSS,<br />
“Mesovoid Shallow Substratum”) (Borges & Oromí<br />
<strong>2005</strong>). Terrenos lávicos recentes, com pequenas crateras,<br />
são geralmente adequa<strong>dos</strong> para esta espécie.<br />
As espécies C. azoricus azoricus (Fig. 2b) e T.<br />
terrabravensis (Fig. 2d) estão a<strong>da</strong>pta<strong>da</strong>s a viver no<br />
solo hiper-húmido <strong>da</strong> Laurissilva. O elaterídeo A.<br />
dolosus (Fig. 2a) é geralmente encontrado sob a<br />
casca <strong>da</strong> árvore endémica, cedro-do-mato Juniperus<br />
brevifolia, e em ramos mortos de outras árvores.<br />
Os <strong>da</strong><strong>dos</strong> foram obti<strong>dos</strong> a partir <strong>da</strong> literatura<br />
e completa<strong>dos</strong> pelo trabalho de campo do grupo<br />
BALA (Biodiversi<strong>da</strong>de de Artrópodes <strong>da</strong> Laurissilva<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>) (Borges et al. 2004, <strong>2005</strong>b), e estão<br />
presentemente armazena<strong>dos</strong> na Base de Da<strong>dos</strong><br />
ATLANTIS (Fevereiro de <strong>2005</strong>). Nesta base de <strong>da</strong><strong>dos</strong>,<br />
a presença <strong>da</strong> espécie é regista<strong>da</strong> numa grelha<br />
de 500x500 m ca<strong>da</strong> vez que foi captura<strong>da</strong> ou observa<strong>da</strong>.<br />
As localizações espaciais onde as espécies<br />
foram previamente regista<strong>da</strong>s (i.e. as suas distribuições<br />
observa<strong>da</strong>s) podem ver-se na Figura 3. Note-se<br />
que o número de pontos de presença é bastante<br />
baixo para ca<strong>da</strong> uma <strong>da</strong>s quatro espécies: 12 para A.<br />
dolosus, 10 para T. terceiranus, e apenas 5 para C.<br />
azoricus azoricus e 6 para T. terrabravensis.
Origem <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong> ambientais<br />
Uma base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> espacial detalha<strong>da</strong>, incluindo<br />
informação explícita sobre a ilha Terceira, está presentemente<br />
armazena<strong>da</strong> em ambiente SIG por F. O.<br />
Dinis, J. Hortal e P. A. V. Borges, no Departamento<br />
de Ciências Agrárias <strong>da</strong> Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>,<br />
utilizando o programa e formatação Idrisi (Clark<br />
Labs 2004). A resolução espacial de mapas “raster”<br />
(os que guar<strong>da</strong>m a informação para ca<strong>da</strong> um <strong>dos</strong><br />
pontos de uma janela bem defini<strong>da</strong>; ver Johnston<br />
1999) nesta base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> SIG é de 100x100 m.<br />
Como a informação biológica foi guar<strong>da</strong><strong>da</strong> numa<br />
resolução inferior (tamanho superior <strong>da</strong> grelha),<br />
to<strong>dos</strong> os mapas <strong>da</strong> base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> foram transforma<strong>dos</strong><br />
para uma resolução de 500x500 m (ver<br />
discussão em Hortal & Lobo 2002, <strong>2005</strong>). Foram<br />
incluí<strong>da</strong>s quatro categorias de mapas e utiliza<strong>da</strong>s<br />
nas análises posteriores:<br />
i) Um modelo de elevação digital (MED, mapa de<br />
altitudes) e mapas deriva<strong>dos</strong>. Um modelo<br />
“raster” de MED foi desenvolvido utilizando a<br />
interpolação <strong>da</strong>s curvas de altitude <strong>da</strong> carta<br />
digital <strong>dos</strong> Serviços Cartográficos do Exército.<br />
O declive e a exposição foram usa<strong>dos</strong> na criação<br />
deste mapa.<br />
Figura 3. Pontos de presença (distribuição observa<strong>da</strong>) <strong>da</strong>s quatro espécies de Coleoptera estu<strong>da</strong><strong>da</strong>s na ilha Terceira. Os<br />
<strong>da</strong><strong>dos</strong> foram obti<strong>dos</strong> a partir <strong>da</strong> versão actual <strong>da</strong> base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> ATLANTIS – <strong>Açores</strong> (Fevereiro de <strong>2005</strong>, ver texto).<br />
Figure 3. Presence points (observed distribution) of the four studied Coleoptera species in Terceira Island. Data comes from<br />
the current version of the ATLANTIS <strong>Açores</strong> <strong>da</strong>tabase (February <strong>2005</strong>; see text).<br />
86<br />
Origin of environmental <strong>da</strong>ta<br />
A comprehensive <strong>da</strong>tabase of spatially explicit<br />
information for Terceira Island is currently being<br />
stored in a GIS environment by F. O. Dinis,<br />
J. Hortal and P. A. V. Borges, at the Departamento<br />
de Ciências Agrárias of the Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong><br />
<strong>Açores</strong>, using Idrisi software and <strong>da</strong>ta formats<br />
(Clark Labs 2004). Spatial resolution of raster<br />
maps (those which store information for each<br />
one of the píxels of a well-defined window;<br />
see Johnston 1999) in this GIS <strong>da</strong>tabase is<br />
100x100 m. As biological information was stored<br />
at a lower resolution (higher grid cell size), all<br />
maps in the <strong>da</strong>tabase were resized to a 500x500<br />
m resolution (see discussion at Hortal & Lobo<br />
2002, <strong>2005</strong>). Four categories of maps are currently<br />
included, and have been used as predictors<br />
in latter analyses:<br />
i) A Digital Elevation Model (DEM, map of<br />
altitudes) and derived maps. A raster DEM<br />
was developed by interpolating the altitude<br />
curves of the Digital Chart developed by the<br />
Cartographic Service of the Portuguese Army.<br />
Slope and aspect maps where developed from<br />
such map.
ii) Climate <strong>da</strong>ta comes from the CIELO Model<br />
(Azevedo 1996; Azevedo et al. 1999),<br />
developed to simulate local climate in island<br />
environments. CIELO is a physically based<br />
model that simulates the climatic variables in<br />
an island using <strong>da</strong>ta from the synoptic<br />
reference of a meteorological station. The<br />
domain of computation is a raster GIS parameterized<br />
with a DEM. The grid is oriented<br />
following the direction of the air circulation of<br />
masses through a specific algorithm. The<br />
model consists of two main sub-models. One,<br />
relative to the advective component simulation,<br />
assumes the Foehn effect to reproduce the<br />
dynamic and thermodynamic processes occurring<br />
when an air mass moves over an<br />
island. This makes it possible to simulate air<br />
temperature, air humidity, cloudiness and precipitation,<br />
as they are influenced by orography<br />
along the trajectory of air masses over the<br />
island. The second concerns the radiative component<br />
as affected by the clouds of orographic<br />
origin, and the shadow produced by the relief.<br />
The CIELO model has been calibrated and<br />
vali<strong>da</strong>ted to Terceira Island, and is now available<br />
through CLIMAAT project (CLIMAAT<br />
Interreg_IIIB, MAC 2.3/A3; Azevedo 2003). In<br />
this work, we have used as predictors the<br />
monthly values for precipitation, i.e. maximum,<br />
minimum and mean temperature, potential<br />
evapotranspiration, and maximum and minimum<br />
relative humidity (7 variables x 12<br />
months = 84 variables).<br />
iii) Geology <strong>da</strong>ta comes from a reclassification<br />
of the Lloyd & Collis (1981) map, from the<br />
digital version of Rodrigues (2002), reclassified<br />
according to Cota Rodrigues (2002), in order<br />
to account for information on soil composition<br />
and age. Additional <strong>da</strong>ta on soil classification<br />
was obtained from Pinheiro (1990) and Pereira<br />
(2004). Seven maps with the proportion<br />
of each main type of soil were developed.<br />
Further details are given in Dinis et al. (in<br />
preparation).<br />
iv) At present, no complete information about<br />
land cover is available. However, we used as<br />
87<br />
ii) Os <strong>da</strong><strong>dos</strong> de clima são forneci<strong>dos</strong> pelo modelo<br />
CIELO (Azevedo 1996; Azevedo et al. 1999),<br />
desenvolvi<strong>dos</strong> para simular as variáveis climáticas<br />
locais no ambiente de uma ilha. O modelo<br />
CIELO tem uma estrutura física que simula as<br />
variáveis climáticas numa ilha, utilizando <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />
<strong>da</strong>s referências sinópticas de uma estação meteorológica.<br />
O domínio de computação é um SIG<br />
“raster” parametrizado com um MED. A grelha<br />
é orienta<strong>da</strong> seguindo a direcção <strong>da</strong> circulação de<br />
massas de ar através de um algoritmo específico.<br />
O modelo é composto por dois sub-modelos<br />
principais. Um, relativo à simulação <strong>da</strong>s componentes<br />
advectivas, assume o “Efeito de Foehn”<br />
para reproduzir os processos dinâmicos e termodinâmicos<br />
que ocorrem quando uma massa de ar<br />
passa sobre uma ilha. Assim se torna possível<br />
simular a temperatura atmosférica, a humi<strong>da</strong>de<br />
relativa do ar, a nebulosi<strong>da</strong>de e a precipitação,<br />
tal como são influencia<strong>da</strong>s pela orografia ao longo<br />
do trajecto <strong>da</strong>s massas de ar sobre a ilha. O<br />
segundo sub-modelo reporta-se à componente<br />
radiativa, tal como é afecta<strong>da</strong> pelas nuvens de<br />
origem orográfica e a sombra produzi<strong>da</strong> pelo<br />
relevo. O modelo CIELO foi calibrado e vali<strong>da</strong>do<br />
para a Ilha Terceira, e está disponível através do<br />
projecto CLIMAAT (CLIMAAT Interreg_IIIB,<br />
MAC 2.3/A3; Azevedo 2003). Neste trabalho<br />
foram utiliza<strong>dos</strong> como preditores os valores<br />
mensais <strong>da</strong> precipitação, i.e. temperatura máxima,<br />
mínima e média, evapotranspiração potencial<br />
e humi<strong>da</strong>de relativa máxima e mínima (7 variáveis<br />
x 12 meses = 84 variáveis).<br />
iii) Os <strong>da</strong><strong>dos</strong> de geologia utiliza<strong>dos</strong> referem-se a<br />
uma reclassificação do mapa de Lloyd & Collis<br />
(1981) a partir <strong>da</strong> versão digital de Rodrigues<br />
(2002), reclassifica<strong>da</strong> de acordo com Cota Rodrigues<br />
(2002), de modo a considerar a informação<br />
sobre a composição e a i<strong>da</strong>de do solo. Outros <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />
sobre a classificação do solo foram obti<strong>dos</strong><br />
através de Pinheiro (1990) e Pereira (2004). Foram<br />
desenvolvi<strong>dos</strong> sete mapas com a proporção<br />
<strong>dos</strong> tipos principais de solo. Outros detalhes são<br />
apresenta<strong>dos</strong> em Dinis et al. (em preparação).<br />
iv) Presentemente, não está disponível informação<br />
completa acerca <strong>da</strong> cobertura do solo. Contudo,
foi usado um preditor calculado a partir <strong>da</strong> proporção<br />
de ca<strong>da</strong> célula ocupa<strong>da</strong> por restos de<br />
floresta natural, obti<strong>dos</strong> a partir <strong>da</strong> cobertura<br />
<strong>dos</strong> polígonos desenvolvi<strong>dos</strong> a partir de imagens<br />
de detecção remota por L. V. Nunes e P. A. V.<br />
Borges (ver Borges et al. <strong>2005</strong>a).<br />
Outras informações acerca <strong>da</strong> localização espacial<br />
<strong>da</strong>s estra<strong>da</strong>s, caminhos e cursos de água foram<br />
obti<strong>da</strong>s a partir de cartas digitais desenvolvi<strong>da</strong>s<br />
pelos Serviços Cartográficos do Exército.<br />
Modelação preditiva de Adequação de Habitat<br />
Na ausência de uma estimativa determinando quais<br />
as áreas que estão suficientemente bem amostra<strong>da</strong>s<br />
para identificar ver<strong>da</strong>deiras ausências para as quatro<br />
espécies em estudo, foram utiliza<strong>dos</strong> dois méto<strong>dos</strong><br />
basea<strong>dos</strong> apenas em <strong>da</strong><strong>dos</strong> de presença. Um<br />
deles, a Análise Bioclimática e Sistema Preditivo<br />
(Busby 1991; a partir de agora referido como<br />
BIOCLIM), identifica as áreas com condições de<br />
habitat semelhantes àquelas onde as espécies estão<br />
presentes, usando os envelopes bioclimáticos (ver<br />
abaixo), fornecendo uma estimativa conservadora<br />
<strong>da</strong> sua distribuição potencial. O outro método,<br />
BioMapper (Hirzel et al. 2004a), usa uma metodologia<br />
mais desenvolvi<strong>da</strong> para i) descrever o<br />
nicho realizado de ca<strong>da</strong> espécie (recorrendo à chama<strong>da</strong><br />
Análise Factorial do Nicho Ecológico) e ii)<br />
extrapolar a Adequação de Habitat em ca<strong>da</strong> ponto<br />
de território (ver abaixo), fornecendo uma estimativa<br />
mais liberal <strong>da</strong>s distribuições potenciais destas<br />
quatro espécies. Ambos os méto<strong>dos</strong> descrevem as<br />
características de habitat que são adequa<strong>da</strong>s para<br />
estas espécies de acordo com as condições <strong>dos</strong><br />
locais onde elas estão presentes. Deste modo<br />
caracterizam-se tanto as principais condições ambientais<br />
de ca<strong>da</strong> espécie como a sua distribuição na<br />
Terceira. Tal como já foi referido, os mapas obti<strong>dos</strong><br />
não devem ser considera<strong>dos</strong> como preditores <strong>da</strong><br />
ver<strong>da</strong>deira presença destas espécies, mas <strong>da</strong> adequação<br />
<strong>da</strong>s condições do habitat para poderem<br />
albergar populações.<br />
BIOCLIM (Busby 1991; ver também Williams &<br />
Busby 1991; Margules et al. 1994; Beaumont et al.<br />
88<br />
predictor the proportion of each cell occupied<br />
by natural forest remnants, obtained from the<br />
polygon coverage developed from remotesensing<br />
imaginery by L. V. Nunes and P. A. V.<br />
Borges (see Borges et al. <strong>2005</strong>a).<br />
Additional information about the spatial location<br />
of roads, pathways and water courses was<br />
obtained from the Digital Chart developed by the<br />
Cartographic Service of the Portuguese Army.<br />
Predictive modelling of Habitat Suitability<br />
In absence of any assessment determining which<br />
areas are well-sampled enough to identify true<br />
absences for any of the four species, we have<br />
used two different methods based just in presence<br />
<strong>da</strong>ta. One of them, Bioclimate Analysis and<br />
Prediction System (Busby 1991; hereafter referred<br />
to as BIOCLIM), identifies the areas with habitat<br />
conditions similar to those where the species<br />
are present by using bioclimatic envelopes (see<br />
below), providing a conservative estimate of their<br />
potential distributions.<br />
The other, BioMapper (Hirzel et al. 2004a),<br />
uses a more developed methodology to i) describe<br />
the realized niche of each species (using the socalled<br />
Ecological Niche Factor Analysis) and ii)<br />
extrapolate the Habitat Suitability in each pixel of<br />
the territory (see below), providing a more relaxed<br />
estimate of the potential distributions of these<br />
four species. Both methods describe the habitat<br />
characteristics that are suitable for these species<br />
according to the conditions of the sites where<br />
the species are present. This way we characterize<br />
both, the main environmental response of each<br />
species, as well as their potential distributions in<br />
Terceira.<br />
As commented before, the maps obtained<br />
should not be taken as predictions of a true<br />
presence of these species, but of the adequacy of<br />
the habitat conditions to host their populations.<br />
BIOCLIM (Busby 1991; see also Williams &<br />
Busby 1991; Margules et al. 1994; Beaumont
et al. <strong>2005</strong>) - niche-based envelope modelling<br />
is probably the simplest method used to predict<br />
species distributions from <strong>da</strong>ta on habitat characteristics.<br />
In a first step the scores of the pixels<br />
where each species is present are extracted. Then,<br />
the range of habitat conditions (environmental<br />
predictors) where the species has been found are<br />
identified as suitable. In the case of continuous<br />
variables, the interval between the maximum<br />
and minimum scores in the presence points is<br />
qualified as suitable for the presence of the<br />
species. In the case of qualitative variables, the<br />
categories where the species is present are also<br />
qualified as suitable.<br />
The result is a group of new binomial variables<br />
(1/0 scores; one per predictor) that account for<br />
the suitability of each pixel according to each<br />
predictor. Only these pixels suitable for all predictors<br />
are qualified as suitable for the species<br />
presence. Pixels included in this category are<br />
mapped as “Effectively Suitable Areas”.<br />
As it is unlikely that the areas where species<br />
have been found accurately identify the minimum<br />
and maximum scores of each environmental<br />
predictor where the species can be present (see<br />
below), we include a second category to the<br />
BIOCLIM analyses.<br />
In the case of continuous predictors, the<br />
intervals of potentially suitable conditions are<br />
extended to the minimum-maximum interval plus<br />
the stan<strong>da</strong>rd deviation of the presences (that is,<br />
from minimum - stan<strong>da</strong>rd deviation, to maximum<br />
+ stan<strong>da</strong>rd deviation). Suitable pixels for the qualitative<br />
predictors are identified the same way as<br />
for Effectively Suitable Areas. Pixels accounting<br />
for suitable in all ‘extended intervals’ and<br />
qualitative variables are mapped as “Potentially<br />
Suitable Areas”.<br />
BIOCLIM is commonly used for paleoclimatic<br />
analyses (e.g. Mooney 1997; Eeley et al. 1999;<br />
Dimitriadis & Cranston 2001; Gallagher et<br />
al. 2003; Marra et al. 2004), as it provides a<br />
restrictive view of the realized niche of the<br />
species that can be easily extrapolated to the past<br />
(see, however, a criticism on such methods in<br />
89<br />
<strong>2005</strong>) - modelação basea<strong>da</strong> no envelope do nicho, é<br />
provavelmente o método mais simples que permite<br />
predizer a distribuição <strong>da</strong>s espécies a partir de <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />
<strong>da</strong>s características do habitat. Num primeiro passo,<br />
são extraí<strong>dos</strong> os totais <strong>dos</strong> pontos onde ca<strong>da</strong> espécie<br />
está presente. Segui<strong>da</strong>mente, a amplitude de condições<br />
do habitat (preditores ambientais) onde as<br />
espécies foram encontra<strong>da</strong>s é identifica<strong>da</strong> como<br />
adequa<strong>da</strong>. Identificam-se condições adequa<strong>da</strong>s para<br />
a presença <strong>da</strong>s espécies, calculando o intervalo entre<br />
os valores máximos e mínimos obti<strong>dos</strong> nos pontos<br />
de presença, no caso <strong>da</strong>s variáveis contínuas, e, no<br />
caso <strong>da</strong>s variáveis qualitativas, consideram-se adequa<strong>da</strong>s<br />
to<strong>da</strong>s as categorias onde a espécie se encontra.<br />
O resultado é um grupo de novas variáveis<br />
binomiais (valores 1/0; um por preditor) que<br />
explicam a adequabili<strong>da</strong>de de ca<strong>da</strong> ponto de acordo<br />
com ca<strong>da</strong> preditor. Apenas os pontos adequa<strong>dos</strong><br />
para to<strong>dos</strong> os preditores são qualifica<strong>dos</strong> como<br />
adequa<strong>dos</strong> para as espécies em presença. Os pontos<br />
incluí<strong>dos</strong> nesta categoria são cartografa<strong>dos</strong> como<br />
“Áreas Efectivamente Adequa<strong>da</strong>s”.<br />
Como é improvável que as áreas onde as espécies<br />
foram efectivamente encontra<strong>da</strong>s identifiquem<br />
o mínimo e o máximo <strong>dos</strong> preditores ambientais<br />
que determinam se a espécie pode realmente estar<br />
presente (ver abaixo), inclui-se uma segun<strong>da</strong> categoria<br />
de análises BIOCLIM. No caso <strong>dos</strong> preditores<br />
contínuos, os intervalos com condições potencialmente<br />
adequa<strong>da</strong>s são alarga<strong>dos</strong> ao intervalo mínimo<br />
– máximo mais o seu desvio padrão, quer dizer,<br />
desde o mínimo menos o desvio padrão até ao<br />
máximo mais o desvio padrão. Os pontos adequa<strong>dos</strong><br />
para os preditores qualitativos são identifica<strong>dos</strong> do<br />
mesmo modo como para as Áreas Efectivamente<br />
Adequa<strong>da</strong>s. Os pontos com valores adequa<strong>dos</strong> para<br />
to<strong>dos</strong> os “intervalos alarga<strong>dos</strong>” e para as variáveis<br />
qualitativas são cartografa<strong>dos</strong> como “Áreas Potencialmente<br />
Adequa<strong>da</strong>s”.<br />
O BIOCLIM é de utilização comum em análises<br />
paleoclimáticas (e.g. Mooney 1997; Eeley et al.<br />
1999; Dimitriadis & Cranston 2001; Gallagher et<br />
al. 2003; Marra et al. 2004), uma vez que fornece<br />
uma visão restritiva do nicho realizado <strong>da</strong>s<br />
espécies, e que pode ser facilmente extrapolado
para o passado (ver, contudo, críticas a este método<br />
em Rodríguez 1999; Rodríguez & Nieto 2003). A<br />
sua utilização para predizer alterações de amplitude,<br />
devido a alterações climáticas, deve igualmente ser<br />
aceite com precaução; embora o modelo possa fornecer<br />
os padrões gerais de alteração na riqueza de<br />
espécies, ele pode falhar na determinação correcta<br />
<strong>da</strong>s alterações na distribuição de ca<strong>da</strong> uma <strong>da</strong>s espécies,<br />
considera<strong>da</strong> individualmente (ver Beaumont<br />
et al. <strong>2005</strong>). Assim, utilizaram-se as Áreas Efectivamente<br />
Adequa<strong>da</strong>s como uma medi<strong>da</strong> conservadora<br />
<strong>dos</strong> locais com condições adequa<strong>da</strong>s para o estabelecimento<br />
<strong>da</strong>s espécies e as Áreas Potencialmnete<br />
Adequa<strong>da</strong>s como uma estimativa mais liberal desses<br />
locais.<br />
BioMapper (Hirzel et al. 2004a; disponível<br />
gratuitamente em http://www.unil.ch/biomapper) -<br />
este programa implementa uma metodologia basea<strong>da</strong><br />
na descrição do nicho juntamente com informação<br />
SIG, para produzir mapas preditivos de Adequação<br />
de Habitat, ou seja, a distribuição potencial.<br />
Esta metodologia, inicialmente desenvolvi<strong>da</strong> por<br />
Hirzel e pelos seus colaboradores (Hirzel 2001;<br />
Hirzel et al. 2001, 2002, 2004b; Hirzel & Arlettaz<br />
2003), foi utiliza<strong>da</strong> com sucesso para cartografar e<br />
caracterizar os nichos espaciais de outras espécies<br />
de artrópodes (e.g. Gallego et al. 2004; Chefaoui et<br />
al. <strong>2005</strong>). Devido à sua simplici<strong>da</strong>de e resulta<strong>dos</strong><br />
gráficos, dispõe de grande potencial para uso em<br />
educação e divulgação. São necessários dois passos<br />
para desenvolver estes mapas.<br />
Primeiro, utiliza-se a Análise Factorial do Nicho<br />
Ecológico (AFNE) para caracterizar as respostas de<br />
ca<strong>da</strong> espécie às principais variações ambientais na<br />
área estu<strong>da</strong><strong>da</strong>, através <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong> de presença. Um<br />
número de factores ortogonais é computado <strong>da</strong>s<br />
variáveis ambientais utiliza<strong>da</strong>s como preditores<br />
(i.e. variáveis não relaciona<strong>da</strong>s que explicam a variabili<strong>da</strong>de<br />
ambiental). Estes factores são computa<strong>dos</strong><br />
para fornecer a diferenciação máxima entre as<br />
condições médias no território estu<strong>da</strong>do e as condições<br />
médias onde as espécies são encontra<strong>da</strong>s.<br />
Portanto, elas devem traduzir as principais tendências<br />
ambientais que a espécie tem de enfrentar na<br />
área estu<strong>da</strong><strong>da</strong> (Hirzel et al. 2002). A resposta <strong>da</strong>s<br />
90<br />
Rodríguez 1999; Rodríguez & Nieto 2003). Its<br />
use to predict range shifts due to climate change<br />
may be also taken with caution; although it may<br />
provide the general pattern of changes in species<br />
richness, it may fail in determining accurately<br />
changes in the distributions of single species (see<br />
Beaumont et al. <strong>2005</strong>).<br />
Thus, we have used the Effectively Suitable<br />
Areas as a conservative estimation of the sites<br />
with suitable conditions for the establishment of<br />
the species. In the same way, Potentially Suitable<br />
Areas constitute a relaxed estimation of such<br />
places.<br />
BioMapper (Hirzel et al. 2004a; freely available<br />
at http://www.unil.ch/biomapper) - this software<br />
program implements a niche-description-based<br />
methodology together with GIS information to<br />
produce predictive maps of Habitat Suitability<br />
(that is, potential distribution).<br />
First developed by Hirzel and collaborators<br />
(Hirzel 2001; Hirzel et al. 2001, 2002, 2004b;<br />
Hirzel & Arlettaz 2003), such methodology has<br />
been successfully used to map and characterize<br />
the spatial niches of other arthropod species (e.g.<br />
Gallego et al. 2004; Chefaoui et al. <strong>2005</strong>). Due to<br />
its simplicity and his graphic outputs, it also has<br />
a great potential for educational and divulgative<br />
use. Two steps are needed to develop such maps.<br />
First, the Ecological Niche Factor Analysis<br />
(ENFA) is used to characterize the response of<br />
each species to the main environmental variations<br />
in the studied area by means of presence <strong>da</strong>ta.<br />
A number of orthogonal factors are computed<br />
from the environmental variables used as predictors<br />
(i.e. unrelated variables that account for<br />
the environmental variability). These factors are<br />
computed to account for the maximum differentiation<br />
between mean conditions for the studied<br />
territory, and mean conditions where the species<br />
is found.<br />
Therefore, they are supposed to summarize the<br />
main environmental traits the species has to face<br />
in the studied region (Hirzel et al. 2002). The<br />
response of the species to such environmental<br />
gradients is the realized niche of the species (the
environmental conditions where the species is<br />
able to survive; see Figs. 1 and 4), i.e. the spatial<br />
expression of its fun<strong>da</strong>mental niche with regard to<br />
habitat conditions. The first factor (Marginality<br />
Factor) accounts for the marginality of the species,<br />
focusing on how far are suitable conditions<br />
for the species from the mean conditions of the<br />
region. The other factors (Specialization Factors)<br />
account for their respective responses to other<br />
minor environmental gradients. ENFA analysis<br />
identifies two key components of species realized<br />
niches: marginality, a measure of the distance<br />
between species niche and the mean environmental<br />
conditions of the region (i.e. the higher<br />
the marginality, the more extreme the conditions<br />
with regard to the area studied), and tolerance,<br />
which measures how the species tolerates environmental<br />
variations in the analysed territory<br />
(varying from 0 to 1; i.e. the closer to 0, the<br />
more specialist the species).<br />
Once the ENFA factors are computed, Habitat<br />
Suitability scores are calculated for each map<br />
pixel according to the responses of the species<br />
91<br />
espécies a estes gradientes ambientais é o nicho<br />
realizado <strong>da</strong> espécie (as condições ambientais onde<br />
a espécie é capaz de sobreviver; ver Figs. 1 e 4),<br />
i.e. a expressão espacial do seu nicho fun<strong>da</strong>mental<br />
em relação às condições do habitat. O primeiro<br />
factor (Factor de Marginali<strong>da</strong>de) explica a marginali<strong>da</strong>de<br />
<strong>da</strong> espécie, focando na distância até onde as<br />
condições ambientais são adequa<strong>da</strong>s para a espécie,<br />
isto a partir <strong>da</strong>s condições médias <strong>da</strong> região. Os<br />
outros factores (Factores de Especialização) explicam<br />
as suas respostas respectivas a outros gradientes<br />
ambientais menores. A análise AFNE identifica<br />
dois componentes chave <strong>dos</strong> nichos realiza<strong>dos</strong> <strong>da</strong>s<br />
espécies: marginali<strong>da</strong>de, uma medi<strong>da</strong> de distância<br />
entre o nicho <strong>da</strong>s espécies e as condições ambientais<br />
médias de uma região (i.e. quanto maior a marginali<strong>da</strong>de,<br />
mais extremas são as condições em relação<br />
à área estu<strong>da</strong><strong>da</strong>), e a tolerância, que mede como as<br />
espécies toleram as variações ambientais no território<br />
analisado (variando de 0 a 1; i.e. quanto mais<br />
próximo de zero mais especialista é a espécie).<br />
Uma vez computa<strong>dos</strong> os factores AFNE, calculam-se<br />
para ca<strong>da</strong> ponto do mapa os resulta<strong>dos</strong> de<br />
Figura 4. Mapas preditivos <strong>da</strong> Adequação de Habitat para as quatro espécies endémicas, obti<strong>dos</strong> com a metodologia<br />
alarga<strong>da</strong> BIOCLIM (basea<strong>da</strong> na metodologia proposta por Busby 1991, ver texto). As Áreas Efectivamente Adequa<strong>da</strong>s são<br />
apresenta<strong>da</strong>s a vermelho e as Áreas Potencialmente Adequa<strong>da</strong>s são apresenta<strong>da</strong>s a cor-de-laranja claro. Os pontos amarelos<br />
indicam os pontos de presença inicial (ver Fig. 3).<br />
Figure 4. Predictive maps of Habitat Suitability for the four endemic species obtained with the extended BIOCLIM<br />
methodology (based on the methodology proposed by Busby 1991; see text). Effectively Suitable Areas are shown in red,<br />
and Potentially Suitable Areas in light orange. Yellow points are the initial presence <strong>da</strong>ta (see Fig. 3).
Adequação de Habitat, de acordo com as respostas<br />
<strong>da</strong> espécie para ca<strong>da</strong> factor e cartografa-se a sua<br />
distribuição na área em análise. Em segui<strong>da</strong>, resulta<strong>dos</strong><br />
de adequação parcial são computa<strong>dos</strong> para<br />
ca<strong>da</strong> factor como a percentagem <strong>da</strong>s distâncias aos<br />
valores medianos observa<strong>dos</strong> para as presenças. A<br />
Adequação do Habitat é obti<strong>da</strong> como uma média<br />
pondera<strong>da</strong> destas adequações parciais, de acordo<br />
com a variabili<strong>da</strong>de explica<strong>da</strong> por ca<strong>da</strong> factor, e<br />
cartografa<strong>da</strong> utilizando mapas de factor AFNE<br />
(Hirzel et al. 2002). Duas medi<strong>da</strong>s de como o modelo<br />
de adequação resultante explica os <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />
observa<strong>dos</strong> podem ser usa<strong>da</strong>s: Informação Explica<strong>da</strong>,<br />
que traduz a variabili<strong>da</strong>de total <strong>da</strong> distribuição<br />
<strong>da</strong>s espécies explica<strong>da</strong> pelo modelo, e a Especialização<br />
Explica<strong>da</strong>, que inclui a variabili<strong>da</strong>de adicional<br />
de Factores de Marginali<strong>da</strong>de e Especialização<br />
não incluí<strong>dos</strong> na medi<strong>da</strong> <strong>da</strong> Informação Explica<strong>da</strong><br />
(Hirzel et al. 2004a). De notar que ambas as<br />
medi<strong>da</strong>s são deriva<strong>da</strong>s de <strong>da</strong><strong>dos</strong> observa<strong>dos</strong>, e não<br />
se fazem estimativas em relação ao modo como o<br />
modelo pode ser extrapolado ao resto do território.<br />
Resulta<strong>dos</strong> <strong>da</strong>s predições<br />
Os mapas BIOCLIM identificam Áreas Potencialmente<br />
Adequa<strong>da</strong>s e Efectivamente Adequa<strong>da</strong>s<br />
na ilha (ou área em estudo). To<strong>da</strong>s as espécies,<br />
excepto T. terceiranus apresentam grandes restrições<br />
de habitat (ver Quadro 1 e Fig. 4). As outras<br />
três espécies parecem estar ambientalmente restringi<strong>da</strong>s<br />
a duas áreas espaciais bem defini<strong>da</strong>s, localiza<strong>da</strong>s<br />
nas partes oeste (Serra de Santa Bárbara) e<br />
central (Terra Brava) <strong>da</strong> ilha Terceira. Contudo,<br />
enquanto A. dolosus parece estar potencialmente<br />
espalhado em ambas as áreas, de acordo com os<br />
seus requisitos de habitat, C. azoricus azoricus e T.<br />
terrabravensis parecem possuir a<strong>da</strong>ptações ambientais<br />
muito restritivas.<br />
As quatro análises AFNE efectua<strong>da</strong>s com o<br />
BioMapper identificaram os factores principais<br />
(Factores de Marginali<strong>da</strong>de, um por espécie) relaciona<strong>dos</strong><br />
com o principal gradiente ambiental na<br />
Ilha Terceira (Fig. 5; ver também Fig. 6). Apesar<br />
destes Factores de Marginali<strong>da</strong>de serem deriva<strong>dos</strong><br />
de diferentes <strong>da</strong><strong>dos</strong> de presença, os quatro factores<br />
encontram-se altamente correlaciona<strong>dos</strong>, mostrando<br />
92<br />
to each factor and their distribution in the region<br />
is mapped. Then, partial suitability scores are<br />
computed for each factor as the percent distance<br />
to the median scores of observed presences.<br />
Habitat Suitability is obtained as a weighted<br />
average of these partial suitabilities, according<br />
to the variability explained by each factor, and<br />
mapped using the ENFA factor maps (Hirzel et<br />
al. 2002).<br />
Two measures of how the resulting suitability<br />
model explains the observed <strong>da</strong>ta are used:<br />
Explained Information, which accounts for the<br />
total variability of the species distribution explained<br />
by the model, and Explained Specialisation,<br />
which does for additional variability on<br />
the Marginality and Specialisation Factors not<br />
included in the Explained Information measure<br />
(Hirzel et al. 2004a). Note that both measures are<br />
derived from observed <strong>da</strong>ta, and no assessment of<br />
how the model can be extrapolated to the rest of<br />
the territory is made.<br />
Prediction results<br />
BIOCLIM maps identify Effectively Suitable and<br />
Potentially Suitable Areas throughout the island<br />
(or studied area). All species except for T.<br />
terceiranus presented highly restricted habitat<br />
requirements (see Table 1 and Fig. 4). The other<br />
three species seem to be environmentally restricted<br />
to two spatially well-defined areas, placed<br />
in the west (Serra de Santa Bárbara) and the<br />
centre of the island (Terra Brava). However, while<br />
A. dolosus seems to be potentially widespread in<br />
these two areas according to its habitat requirements,<br />
C. azoricus azoricus and T. terrabravensis<br />
appear to have very restricted environmental<br />
a<strong>da</strong>ptations.<br />
The four ENFA analyses carried out with<br />
BioMapper identified first factors (Marginality<br />
Factors, one per species) related to the main<br />
environmental gradient in Terceira Island (Fig.<br />
5; see also Fig. 6). Although these Marginality<br />
Factors were derived from different presence<br />
<strong>da</strong>ta, the four of them were highly correlated,<br />
showing that such gradient is also of main
Quadro 1. Resultado <strong>da</strong>s predições efectua<strong>da</strong>s pelo programa BIOCLIM para as quatro espécies de escaravelhos endémicas.<br />
N corresponde ao número inicial de pontos (células ATLANTIS, ver texto) onde a espécie foi realmente encontra<strong>da</strong>. ES<br />
corresponde ao número de pontos indentifica<strong>dos</strong> como Áreas Efectivamente Adequa<strong>da</strong>s, i.e. incluí<strong>da</strong>s no critério BIOCLIM<br />
clássico; PS corresponde ao número de pontos identificado como Áreas Potencialmente Adequa<strong>da</strong>s, i.e. incluindo o critério<br />
alargado de BIOCLIM (ver texto); TOTAL corresponde ao número total de células <strong>da</strong>s duas categorias anteriores. As<br />
percentagens correspondem às proporções de pontos de ca<strong>da</strong> categoria, no que se refere a to<strong>dos</strong> os pontos 500x500 m<br />
usa<strong>dos</strong> na análise (1719).<br />
Table 1. Results from the BIOCLIM predictions of the four endemic beetle species. N is the intial number of pixels<br />
(ATLANTIS cells, see text) where the species has been found. ES is the number of pixels identified as Effectively Suitable<br />
Areas, i.e. included in the classical BIOCLIM criterion; PS is the number of pixels identified as Potentially Suitable Areas,<br />
i.e. included in the extended BIOCLIM criterion (see text); TOTAL is the total number of cells pertaining to these two<br />
categories. Percentages correspond to the proportion of pixels of each category with respect to all 500x500 pixels used in<br />
the analysis (1719).<br />
N ES PS TOTAL<br />
Alestrus dolosus 12 41 (2.4%) 72 (4.2%) 113 (6.6%)<br />
Cedrorum azoricus azoricus 5 6 (0.3%) 10 (0.6%) 16 (0.9%)<br />
Trechus terceiranus 10 129 (7.5%) 303 (17.6%) 432 (25.1%)<br />
Trechus terrabravensis 6 10 (0.6%) 20 (1.2%) 30 (1.8%)<br />
environmental influence on their spatial responses.<br />
Such a gradient ranges from coastal and lowaltitude<br />
hillside areas, with a drier and warmer<br />
climate (negative scores), to the extremely humid<br />
and relatively colder high-altitude areas and<br />
mountainsides (positive scores). The rest of the<br />
factors (2 or 3 Specialisation Factors; see Table<br />
2) where related to habitat (presence of native<br />
forests) and soil (5 different types of soils).<br />
All species were highly marginal with respect<br />
to the main gradient, with marginality scores<br />
higher than 10, except for T. terceiranus (Table<br />
2). Such marginality is suited to their environmental<br />
preferences.<br />
The former three species (C. azoricus azoricus,<br />
T. terrabravensis and A. dolosus) presented<br />
optimal habitat suitabilities close to the humid<br />
extreme of the gradient, while T. terceiranus<br />
seems to prefer less extreme humid conditions<br />
(Fig. 6). Specialization was very close to 0 for<br />
the four species (Table 2), emphasizing the<br />
importance of the soil and habitat in the<br />
specialization factors.<br />
Explained information and explained specialisation<br />
were always higher than 90%, even<br />
reaching 1 in the case of T. terceiranus (see Table<br />
2). Figure 7 shows the spatial distributions of the<br />
Habitat Suitability scores predicted by the ENFA<br />
93<br />
que esse gradiente deverá ser a principal influência<br />
nas respostas espaciais. A amplitude altitudinal verifica-se<br />
entre as zonas de costa e áreas pouco<br />
montanhosas de baixa altitude, com climas mais<br />
secos e quentes (valores negativos), e as áreas<br />
extremamente húmi<strong>da</strong>s e relativamente frescas <strong>da</strong>s<br />
áreas de maior altitude e mais montanhosas (valores<br />
positivos). Os restantes factores (Factores de<br />
Especialização 2 ou 3; ver Quadro 2) estão relaciona<strong>dos</strong><br />
com o habitat (presença de florestas naturais)<br />
e solo (cinco tipos diferentes de solo).<br />
To<strong>da</strong>s as espécies foram largamente marginais<br />
em relação ao gradiente principal, com factores<br />
de marginali<strong>da</strong>de superiores a 10, excepto T.<br />
terceiranus (Quadro 2). Esta marginali<strong>da</strong>de é adequa<strong>da</strong><br />
às suas preferências ambientais. As outras<br />
três espécies (C. azoricus azoricus, T. terrabravensis<br />
e A. dolosus) apresentam adequação de habitat<br />
óptimas próximo do extremo mais húmido do<br />
gradiente, enquanto T. terceiranus parece preferir<br />
condições de humi<strong>da</strong>de menos extremas (Fig. 6).<br />
Os valores de especialização estão muito próximos<br />
de zero para as quatro espécies (Quadro 2), enfatizando<br />
a importância do tipo de solo e do habitat<br />
como factores de especialização. Os valores de<br />
explicação, tanto para a informação como para a<br />
especialização foram sempre superiores a 90%, alcançando<br />
mesmo 1, no caso de T. terceiranus (ver
Figura 5. A distribuição espacial <strong>dos</strong> principais gradientes ambientais <strong>da</strong> Ilha Terceira está, sobretudo, relaciona<strong>dos</strong><br />
com a precipitação, humi<strong>da</strong>de, temperatura e altitude. Os valores negativos correspondem a áreas de baixa altitude,<br />
com temperaturas mais eleva<strong>da</strong>s e valores mais baixos de precipitação e humi<strong>da</strong>de relativa, e valores mais eleva<strong>dos</strong><br />
correspondem a maiores altitudes e ambientes extremamente húmi<strong>dos</strong> e relativamente frescos. Este mapa corresponde ao<br />
Factor de Marginali<strong>da</strong>de Externa para Trechus terceiranus (citado como ENFA_01 na Fig. 6).<br />
Figure 5. Spatial distribution of the main environmental gradient in Terceira Island, mainly related to precipitation, humidity,<br />
temperature and altitude. Negative scores correspond to low-altitude areas, with high temperatures and low precipitation and<br />
humidity scores, and positive scores correspond to high altitudes and extremely humid and relatively colder environments.<br />
The map shown corresponds to the Marginality Factor for Trechus terceiranus (quoted as ENFA_01 in Fig. 6).<br />
Quadro 2. Resulta<strong>dos</strong> <strong>da</strong>s análises AFNE efectua<strong>da</strong>s para as quatro espécies de coleópteros endémicos. N.Fact. é o<br />
número de factores significativos extraí<strong>dos</strong> pela análise AFNE. Expl.Inf. corresponde à Informação Explica<strong>da</strong>, e Expl.Spec.<br />
corresponde à Especialização Explica<strong>da</strong>. Ver definições no texto.<br />
Table 2. Results from the ENFA analyses carried out for the four endemic beetle species. N.Fact. is the number of<br />
significant factors extracted by the ENFA analysis. Expl.Inf. is the Explained Information, and Expl.Spec. the Explained<br />
Specialisation. See definitions in the text.<br />
N.Fact. Expl.Inf. Expl.Spec. Marginality Tolerance<br />
Alestrus dolosus 4 0.96 0.93 10.7 1.45·10-09 Cedrorum azoricus azoricus 3 0.97 0.95 11.8 1.02·10 -09<br />
Trechus terceiranus 3 1 1 7.3 4.07·10 -09<br />
Trechus terrabravensis 4 0.96 0.92 11.2 1.36·10 -09<br />
94
models of the four endemic beetles. In general,<br />
these maps produce an apparently detailed version<br />
of the maps developed with BIOCLIM, providing<br />
less restrictive estimations of Habitat Suitability.<br />
BioMapper identifies a higher quantity of areas<br />
with high suitability than classical BIOCLIM<br />
estimations (Effectively Suitable Areas), and even<br />
for the predictions of C. azoricus azoricus and T.<br />
terrabravensis distributions carried out with the<br />
95<br />
Quadro 2). A Figura 7 mostra a distribuição espacial<br />
<strong>dos</strong> valores de Adequação de Habitat preditos<br />
pelos modelos AFNE para os quatro coleópteros<br />
endémicos. Em geral, estes mapas produzem uma<br />
versão aparentemente detalha<strong>da</strong> <strong>dos</strong> mapas desenvolvi<strong>dos</strong><br />
com o programa BIOCLIM, fornecendo<br />
estimativas menos restritivas de Adequação de Habitat.<br />
O programa BioMapper identifica uma quanti<strong>da</strong>de<br />
maior de áreas com Adequação de Habitat,<br />
Figura 6. Adequação de Habitat para as quatro espécies de coleópteros endémicos estu<strong>da</strong><strong>da</strong>s ao longo do gradiente ambiental<br />
definido pelo primeiro factor, obtido a partir de técnicas de análise de AFNE (Factor de Marginali<strong>da</strong>de; ENFA_01).<br />
Adequação de Habitat representa a adequação (de zero a 100) <strong>da</strong>s condições ambientais para a sobrevivência <strong>da</strong> espécie<br />
através do gradiente, e os pontos e parêntesis representam os valores médios e desvios padrão <strong>dos</strong> valores de adequação<br />
obti<strong>dos</strong> em oito intervalos consecutivos <strong>dos</strong> valores de ENFA_01. Neste gradiente, o extremo esquerdo corresponde a áreas<br />
próximas <strong>da</strong> costa, com altitudes, precipitação e humi<strong>da</strong>de menores, e temperaturas mais altas enquanto o extremo direito<br />
se refere a áreas em altitudes mais eleva<strong>da</strong>s, onde as temperaturas são inferiores e a precipitação e humi<strong>da</strong>de alcançam<br />
valores mais eleva<strong>dos</strong> e extremos. Apesar <strong>da</strong>s quatro análises AFNE terem obtido valores diferentes para ca<strong>da</strong> Factor<br />
de Marginali<strong>da</strong>de, estes estavam altamente correlaciona<strong>dos</strong>. Assim, utilizou-se o factor obtido para a análise de Trechus<br />
terceiranus para representar os quatro coleópteros, de modo a que os quatro gráficos pudessem ser comparáveis. Ver<br />
Chefaoui et al. (<strong>2005</strong>) para mais detalhes no desenvolvimento e interpretação deste tipo de gráficos.<br />
Figure 6. Habitat Suitability for the four studied species along the environmental gradient defined by the first factor obtained<br />
by means of the ENFA analysis (Marginality Factor; ENFA_01). Habitat Suitability represents the adequacy (from 0 to 100)<br />
of environmental conditions for the survival of the species throughout the gradient, and points and brackets represent mean<br />
scores and stan<strong>da</strong>rd deviations of the suitability scores obtained in 8 consecutive lags of ENFA_01 values. In this gradient,<br />
the left extreme corresponds to areas near to the coast, with lower altitude, less precipitation and humidity, and higher<br />
temperatures, and the right refers to high-altitude areas, where temperatures are lower, and precipitation and humidity reach<br />
extreme scores. Although the four ENFA analyses obtained different Marginality Factors, they were highly correlated. Thus,<br />
we have used the factor obtained in the Trechus terceiranus analysis to represent the four beetle species, in order to the<br />
graphs to be comparable. See Chefaoui et al. (<strong>2005</strong>) for further details on the development and interpretation of this kind of<br />
graphics.
Figura 7. Mapas preditivos de Adequação de Habitat para as quatro espécies endémicas estu<strong>da</strong><strong>da</strong>s. As barras <strong>da</strong> esquer<strong>da</strong><br />
representam valores de adequação de zero (branco) a 100 (vermelho), obti<strong>dos</strong> com BioMapper (Hirzel et al. 2004a; ver<br />
texto). As cores quentes representam áreas de adequação eleva<strong>da</strong>, enquanto as cores frias representam áreas de baixa<br />
adequação de habitat. Os pontos verdes correspondem aos <strong>da</strong><strong>dos</strong> iniciais de presença (ver Fig. 3).<br />
Figure 7. Predictive maps of Habitat Suitability for the four endemic species. Left bars are suitability scores, from 0 (White)<br />
to 100 (red), obtained with BioMapper (Hirzel et al. 2004a; see text). Warmer colours represent areas of high suitability,<br />
whereas colder colours are areas of low suitability. Green points are the initial presence <strong>da</strong>ta (see Fig. 3).<br />
sendo mais eleva<strong>da</strong> do que as estimativas clássicas<br />
obti<strong>da</strong>s com BIOCLIM (Áreas Efectivamente Adequa<strong>da</strong>s)<br />
e, no caso de C. azoricus azoricus e T.<br />
terrabravensis até para as predições de distribuição<br />
alarga<strong>da</strong>s (i.e. Áreas Potencialmente Adequa<strong>da</strong>s)<br />
(ver Figs. 4 e 7).<br />
O mapa preditivo para T. terceiranus reflecte a<br />
ubiqui<strong>da</strong>de potencial desta espécie no ambiente<br />
subterrâneo. A maioria <strong>da</strong>s áreas de altitude média,<br />
afasta<strong>da</strong>s <strong>da</strong> costa são pelo menos modera<strong>da</strong>mente<br />
adequa<strong>da</strong>s à sua presença, incluindo os declives<br />
mais suaves <strong>da</strong> Serra de Santa Bárbara (a grande<br />
caldeira vulcânica que ocupa a zona oeste <strong>da</strong> ilha),<br />
a Terra Brava (na zona central <strong>da</strong> ilha) e também a<br />
Serra do Cume (na parte leste <strong>da</strong> ilha). Este resultado<br />
deve ser considerado com precaução, uma<br />
vez que T. terceiranus é uma espécie cavernícola e<br />
alguns locais podem ser inadequa<strong>dos</strong> à sua ocorrência,<br />
devido à ausência de habitats subterrâneos<br />
adequa<strong>dos</strong>. Sabe-se que esta espécie é muito sensível<br />
à impermeabili<strong>da</strong>de do solo provoca<strong>da</strong> por pastoreio<br />
intensivo, um factor não incluído nas análises<br />
AFNE. Assim, o aumento <strong>da</strong> informação sobre<br />
<strong>da</strong><strong>dos</strong> de distribuição em zonas de pastagem inten-<br />
96<br />
‘extended’ BIOCLIM (i.e. Potentially Suitable<br />
Areas) (see Figs. 4 and 7).<br />
The predictive map for T. terceiranus reflects<br />
the potential ubiquity of this species in the underground<br />
environment. Most of the mean altitude<br />
areas placed far from the coast are moderately or<br />
highly suitable, including also the lower slopes of<br />
Serra de Santa Bárbara (the big volcanic caldera<br />
occupying the western side of the island), Terra<br />
Brava (in the centre of the Island) and also the<br />
Serra do Cume elevations in the eastern part of<br />
the island.<br />
This result should be taken with caution, as T.<br />
terceiranus is a cavernicolous species and some<br />
places may be disadvantageous to its occurrence<br />
due to the absence of a suitable subterranean<br />
habitat. This species is highly sensitive to underground<br />
soil impermeability in intensive pastures, a<br />
factor not included in the environmental variables<br />
used for the ENFA analysis. Thus, further information<br />
and <strong>da</strong>ta gathering on the distribution of<br />
intensive pasture within the island will surely<br />
improve current predictions about the potential<br />
distribution of the species.
The map for A. dolosus shows high suitability<br />
scores at the slopes of the Serra de Santa Bárbara,<br />
and Terra Brava. These areas correspond<br />
to the native forest nowa<strong>da</strong>ys remaining in the<br />
island.<br />
As this species ne<strong>eds</strong> native or non-native<br />
undisturbed forests to live in, the obtained potential<br />
distribution partially reflects the location of<br />
this type of habitats in Terceira island. Although<br />
the main spatial patterns shown in the A. dolosus<br />
predictive map seem to make sense, it is important<br />
to note that the performance of the<br />
predictive maps is poor (see Prediction vali<strong>da</strong>tion<br />
and error assessment below).<br />
It is remarkable that the potential distributions<br />
of T. terrabravensis and C. azoricus azoricus<br />
obtained with BioMapper largely overlap with the<br />
distribution of native primary Laurisilva forests in<br />
Terceira Island. This indicates that the environmental<br />
variables used were also good surrogates<br />
for this type of habitat, where the populations of<br />
both species are restricted. However, their<br />
distributions seem to be very restricted even<br />
inside these areas, rendering a pattern of extreme<br />
habitat selection that is pointed out by the small<br />
potential distributions shown by the BIOCLIM<br />
maps.<br />
Prediction vali<strong>da</strong>tion and error assessment<br />
Before using the predictive maps, we need to<br />
evaluate their accuracy to describe the actual<br />
distribution of these four species. As commented<br />
before, explained information and explained<br />
specialization do not hold true for the predictive<br />
power of the BioMapper model.<br />
They only provide an assessment about how<br />
well <strong>da</strong>ta is explained by the model, but not about<br />
how well the model produces accurate extrapolations.<br />
We thus study Habitat Suitability predictions<br />
made with BioMapper in the presence<br />
points of each species. BIOCLIM predictions do<br />
not even provide such assessment, as all points<br />
are included in the ‘restrictive’ BIOCLIM predictions.<br />
The best way to assess the real accuracy<br />
of the predictions is to use external empirical<br />
97<br />
siva melhorará, seguramente, as predições actuais<br />
acerca <strong>da</strong> distribuição potencial <strong>da</strong> espécie na ilha.<br />
O mapa para A. dolosus evidencia valores eleva<strong>dos</strong><br />
de adequação de habitat nas encostas <strong>da</strong><br />
Serra de Santa Bárbara, e na Terra Brava. Estas<br />
áreas correspondem presentemente à distribuição<br />
<strong>da</strong>s zonas de floresta natural que restam na ilha.<br />
Como esta espécie necessita de florestas, nativas<br />
ou não, para a sua sobrevivência, a distribuição<br />
potencial obti<strong>da</strong>, reflecte parcialmente a localização<br />
deste tipo de habitats na ilha Terceira. Apesar <strong>dos</strong><br />
principais padrões espaciais obti<strong>dos</strong> nos mapas de<br />
distribuição preditiva de A. dolosus parecerem<br />
fazer sentido, é importante assinalar que a<br />
legitimi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> mapas de predição é baixa (ver<br />
Vali<strong>da</strong>ção <strong>da</strong> Predição e Erro de Avaliação, a<br />
seguir). É interessante observar que as distribuições<br />
potenciais de T. terrabravensis e C. azoricus<br />
azoricus obti<strong>da</strong>s através do programa BioMapper<br />
se sobrepõem com a distribuição actual <strong>da</strong> floresta<br />
Laurissilva primária na Ilha Terceira. Isto parece<br />
indicar que as variáveis ambientais utiliza<strong>da</strong>s são<br />
bons substitutos para este tipo de habitat, onde se<br />
encontram as populações de ambas as espécies.<br />
Contudo, mesmo dentro destas áreas naturais, as<br />
distribuições destas espécies parecem cingir-se a<br />
zonas particulares, traduzindo um padrão de<br />
selecção de habitat restrito, assinalado pelas<br />
distribuições potenciais observa<strong>da</strong>s nos mapas<br />
obti<strong>dos</strong> com o programa BIOCLIM.<br />
Vali<strong>da</strong>ção <strong>da</strong> Predição e Erro de Avaliação<br />
Antes <strong>da</strong> utilização de mapas preditivos, é necessário<br />
avaliar a sua precisão para descrever a<br />
distribuição conheci<strong>da</strong> de ca<strong>da</strong> uma destas quatro<br />
espécies. Como foi anteriormente referido, a informação<br />
explica<strong>da</strong> e a especialização explica<strong>da</strong> não<br />
se adequam perfeitamente em relação ao poder preditivo<br />
do Modelo BioMapper. Estas apenas fornecem<br />
uma avaliação acerca de quão bem os <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />
são explica<strong>dos</strong> pelo modelo, mas não quão acerta<strong>da</strong>s<br />
serão as suas extrapolações. Estu<strong>da</strong>ram-se assim<br />
as predições para a Adequação de Habitat<br />
feitas com o BioMapper para os pontos de presença<br />
de ca<strong>da</strong> espécie. As predições do programa BIO-<br />
CLIM não fornecem tal possibili<strong>da</strong>de de avaliação,
uma vez que to<strong>dos</strong> esses pontos são incluí<strong>dos</strong> nos<br />
cálculos <strong>da</strong>s suas predições restritivas.<br />
A melhor maneira de avaliar a ver<strong>da</strong>deira precisão<br />
<strong>dos</strong> mapas cria<strong>dos</strong> pelo modelo é a utilização de<br />
<strong>da</strong><strong>dos</strong> empíricos externos. Para uma <strong>da</strong>s espécies,<br />
T. terceiranus, foi possível determinar novos pontos<br />
de distribuição após o desenvolvimento <strong>dos</strong> modelos<br />
e esses pontos foram usa<strong>dos</strong> para avaliar a confiança<br />
<strong>dos</strong> mapas preditivos desta espécie.<br />
Desempenho <strong>da</strong>s predições de BioMapper. Os valores<br />
de Adequação de Habitat para os pontos de<br />
presença apresentaram grande variabili<strong>da</strong>de; a sua<br />
amplitude de variação e desvios-padrão foram eleva<strong>dos</strong><br />
para as quatro espécies (Quadro 3). As quatro<br />
espécies apresentavam valores médios de adequação<br />
próximos de 60% nos seus pontos de presença,<br />
mas com pontos mínimos abaixo de 50% (e<br />
de 20% nos casos de A. dolosus e T. terceiranus).<br />
Em resumo, to<strong>dos</strong> os mapas evidenciavam valores<br />
baixos para a Adequação de Habitat nos próprios<br />
pontos utiliza<strong>dos</strong> para os desenvolver, e as suas<br />
estimativas eram igualmente muito variáveis para<br />
as áreas onde as espécies estão presentes. Isto significa<br />
que, apesar <strong>da</strong>s descrições do nicho obti<strong>da</strong>s<br />
com AFNE poderem corresponder às respostas<br />
actuais destas espécies ao gradiente ambiental encontrado<br />
na Terceira, os mapas preditivos desenvolvi<strong>dos</strong><br />
destas respostas não são uma boa predição<br />
<strong>da</strong> sua ver<strong>da</strong>deira distribuição na ilha.<br />
98<br />
<strong>da</strong>ta to determine how predicted maps perform<br />
outside the <strong>da</strong>ta used for building such models.<br />
New distribution points for T. terceiranus were<br />
available after the development of our models.<br />
We have evaluated the reliability of the predicted<br />
maps for that species using these points. No such<br />
<strong>da</strong>ta was available for the other three species.<br />
Performance of BioMapper predictions. Habitat<br />
Suitability scores in presence points presented high<br />
variability; their range of variation and stan<strong>da</strong>rd<br />
deviations were high for the four species (Table<br />
3). The four species presented average suitability<br />
scores around 60% in their presence points, but<br />
with minimum scores below 50% (and below 20%<br />
in the case of A. dolosus and T. terceiranus). As a<br />
summary, all the maps presented low Habitat<br />
Suitability scores in the points used to develop<br />
them, and their estimates were also highly variable<br />
for the areas where the species is present. This<br />
means that, although niche descriptions obtained<br />
with ENFA could respond to the actual responses<br />
of these species to the environmental gradients<br />
found in Terceira, the predictive maps developed<br />
from these responses are not a good prediction of<br />
their true distribution in the island.<br />
Quadro 3. Avaliação do desempenho <strong>dos</strong> modelos de Adequação de Habitat do BioMapper, a partir <strong>da</strong> presença <strong>da</strong>s espécies<br />
originalmente usa<strong>da</strong>s para criação do modelo como conjunto de vali<strong>da</strong>ção (ver texto). N corresponde ao número de células<br />
utiliza<strong>da</strong>s para comparação; Min corresponde ao valor de Adequação de Habitat mínimo encontrado nas células de presença;<br />
Max corresponde ao valor máximo encontrado; Range corresponde à diferença entre ambos os valores anteriores; Mean<br />
corresponde à Adequação de Habitat média e SD corresponde ao desvio padrão.<br />
Table 3. Evaluation of the performance of the BioMapper Habitat Suitability models using the species presences used for<br />
model development as vali<strong>da</strong>tion set (see text). N is the number of cells used for comparison; Min is the minimum Habitat<br />
Suitability score in the presence cells; Max is the maximum score; Range is the difference between both scores; Mean is the<br />
average Habitat Suitability, and SD its Stan<strong>da</strong>rd Deviation.<br />
N Min Max Mean Range SD<br />
Alestrus dolosus 12 11.4 87.5 60.0 76.1 27.0<br />
Cedrorum azoricus azoricus 5 43.8 94.5 59.5 50.7 20.3<br />
Trechus terceiranus 10 15.5 93.8 55.8 78.3 27.5<br />
Trechus terrabravensis 6 40.0 92.9 61.5 52.9 18.8
Empirical vali<strong>da</strong>tion of predictive maps for<br />
Trechus terceiranus. While we were developing<br />
this chapter, new information on the distribution<br />
of T. terceiranus has been included in the<br />
ATLANTIS <strong>da</strong>tabase (I. R. Amorim, unpublished<br />
<strong>da</strong>ta), corresponding to four new ATLANTIS<br />
500x500 grid cells. We have evaluated the<br />
performance of both, BIOCLIM and BioMapper<br />
for this species by observing their predictions in<br />
these four cells (see Table 4). Only one of the<br />
four points was placed in a place identified as<br />
Effectively Suitable Area by the ‘restrictive’<br />
BIOCLIM estimation, with the other three placed<br />
in sites identified as Potentially Suitable Areas by<br />
the ‘extended’ estimation. Such underestimation of<br />
the ‘restrictive’ BIOCLIM is consistent with the<br />
low number of points used for the development of<br />
the model. As commented before, it is unrealistic<br />
to assume that we have captured the whole range<br />
of environmental conditions for the areas inhabited<br />
by T. terceiranus after concentrating on<br />
just a few points. The performance of the Bio-<br />
Mapper predictive map was also poor, because<br />
one point was even placed in an area with a<br />
predicted Habitat Suitability of only 20%. Thus,<br />
the presence of the species is not accurately<br />
predicted neither by the ‘restrictive’ BIOCLIM<br />
nor by BioMapper. Only the distribution area<br />
99<br />
Vali<strong>da</strong>ção empírica <strong>dos</strong> mapas preditivos para<br />
Trechus terceiranus. Enquanto se desenvolvia este<br />
capítulo, novas informações acerca <strong>da</strong> distribuição<br />
de T. terceiranus foram incluí<strong>da</strong>s na base de <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />
ATLANTIS (I. R. Amorim, <strong>da</strong><strong>dos</strong> não publica<strong>dos</strong>),<br />
correspondendo a quatro novas células ATLANTIS<br />
de 500x500 m. Avaliou-se o desempenho <strong>dos</strong> dois<br />
programas utiliza<strong>dos</strong>, BIOCLIM e BioMapper, para<br />
esta espécie, analisando-se o seu desempenho nas<br />
novas quatro células confirma<strong>da</strong>s com presença<br />
(ver Quadro 4). Apenas um <strong>dos</strong> quatro pontos foi<br />
colocado num local identificado como Área Efectivamente<br />
Adequa<strong>da</strong> pela estimativa “restritiva”<br />
BIOCLIM, enquanto as outras três foram coloca<strong>da</strong>s<br />
em locais identifica<strong>dos</strong> como Áreas Potencialmente<br />
Adequa<strong>da</strong>s pela estimativa “alarga<strong>da</strong>”. A subestimação<br />
do modelo “restritivo” é consistente com o<br />
baixo número de pontos usado no desenvolvimento<br />
do modelo. Tal como foi comentado antes, é irrealista<br />
assumir que foi capta<strong>da</strong> to<strong>da</strong> a amplitude de<br />
condições nas áreas habita<strong>da</strong>s por T. terceiranus, já<br />
que foram usa<strong>dos</strong> poucos pontos. O desempenho<br />
do mapa preditivo de BioMapper também foi fraco,<br />
tendo inclusivamente um <strong>dos</strong> pontos sido locado<br />
numa área com Adequação de Habitat apenas de<br />
20%. Assim, a presença desta espécie não foi<br />
adequa<strong>da</strong>mente estima<strong>da</strong> nem pelo BIOCLIM<br />
“restritivo” nem pelo BioMapper e apenas a área<br />
Quadro 4. Vali<strong>da</strong>ção empírica <strong>dos</strong> mapas preditivos para Trechus terceiranus, desenvolvi<strong>dos</strong> com BIOCLIM e BioMapper<br />
(Figs. 4 e 7, respectivamente). As quatro células são quadrículas de 500x500 m do programa ATLANTIS (tal como na<br />
notação UTM 1km 2 ) que apresentam novas citações para a espécie (I.R. Amorim, <strong>da</strong><strong>dos</strong> não publica<strong>dos</strong>), que não foram<br />
usa<strong>dos</strong> no desenvolvimento <strong>dos</strong> mapas preditivos. PS e ES são categorias destas células no mapa preditivo BIOCLIM<br />
(ver texto), respectivamente, Áreas Potencialmente Adequa<strong>da</strong>s (BIOCLIM “alargado”) e Áreas Efectivamente Adequa<strong>da</strong>s<br />
(BIOCLIM clássico). Os valores de BioMapper são os valores que representam a Adequação de Habitat nesse mapa<br />
preditivo.<br />
Table 4. Empirical vali<strong>da</strong>tion of the Trechus terceiranus predictive maps, developed with BIOCLIM and BioMapper (Figs.<br />
4 and 7, respectively). The four cells are 500x500 m ATLANTIS squares (as in the UTM 1 km 2 notation) that host newly<br />
obtained sites of the species (I.R. Amorim, unpublished <strong>da</strong>ta), which were not used for the development of the predictive<br />
maps. PS and ES are the categories of these cells in the BIOCLIM predictive map (see text), namely Potentially Suitable<br />
Areas (‘extended’ BIOCLIM) and Effectively Suitable Areas (classical BIOCLIM). BioMapper scores are the Habitat<br />
Suitability scores of each cell in such predictive map.<br />
Cell BIOCLIM BioMapper<br />
26S7892-1 PS 20.52<br />
26S7790-1 PS 59.16<br />
26S7789-3 PS 77.2<br />
26S7687-4 ES 88
de distribuição calcula<strong>da</strong> com o programa BIO-<br />
CLIM “alargado” inclui estes quatro novos pontos.<br />
Estas estimativas parecem predizer bem a<br />
distribuição desta espécie, contudo, não há qualquer<br />
estimativa acerca <strong>da</strong> predição <strong>da</strong>s ausências<br />
<strong>da</strong> espécie. Apenas novas amostragens padroniza<strong>da</strong>s<br />
do Meio Subterrâneo Superficial (MSS), um <strong>dos</strong><br />
habitats onde a espécie ocorre, poderão fornecer<br />
informação adicional acerca <strong>da</strong> presença <strong>da</strong> espécie<br />
e acerca <strong>da</strong>s suas ver<strong>da</strong>deiras ausências, e permitir<br />
clarificar como é que as previsões “alarga<strong>da</strong>s” de<br />
BIOCLIM se ajustam à distribuição real desta<br />
espécie no subsolo <strong>da</strong> Terceira.<br />
Apesar <strong>dos</strong> padrões apresenta<strong>dos</strong> via BioMapper<br />
poderem fazer sentido numa primeira observação,<br />
a escassez <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong> resultou num modelo de baixa<br />
confiança. Em resumo, as quatro espécies estão<br />
presentes em células estima<strong>da</strong>s como de pouca<br />
adequação, de modo que estes mapas não podem<br />
ser utiliza<strong>dos</strong> para extrapolar as distribuições <strong>da</strong>s<br />
quatro espécies endémicas estu<strong>da</strong><strong>da</strong>s. Apenas as<br />
predições “alarga<strong>da</strong>s” efectua<strong>da</strong>s pelo programa<br />
BIOCLIM parecem incluir to<strong>dos</strong> os novos pontos<br />
de presença. Torna-se, pois necessária informação<br />
adicional para obter mapas mais precisos na descrição<br />
actual destas espécies.<br />
4. Problemas e vantagens <strong>da</strong> modelação<br />
preditiva <strong>da</strong> Adequação de Habitat<br />
As metodologias SIG e a estatística actual podem<br />
permitir o estudo e a cartografia <strong>da</strong>s respostas espaciais<br />
de espécies de interesse ou importantes em<br />
termos de conservação, como aconteceu com as<br />
quatro espécies de escaravelhos endémicos que têm<br />
vindo a ser analisa<strong>da</strong>s neste trabalho. Contudo, tal<br />
como foi observado no exemplo anterior, muitos<br />
problemas podem ser detecta<strong>dos</strong> ao longo do processo<br />
de modelação. A acumulação destes problemas<br />
pode questionar tanto a precisão <strong>dos</strong> mapas<br />
preditivos como a sua utili<strong>da</strong>de. Este trabalho mostra<br />
que, apesar <strong>da</strong> informação obti<strong>da</strong> pelo programa<br />
ATLANTIS poder ser muito útil a priori para a<br />
investigação <strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de e avaliação <strong>da</strong> conservação,<br />
trabalho adicional pode ser necessário<br />
100<br />
predicted by the ‘extended’ BIOCLIM includes<br />
these new four points. Thus, such estimation<br />
seems to be predicting well the distribution of<br />
this species. However no assessment is made<br />
about how predicts the absence of the species.<br />
Therefore, additional stan<strong>da</strong>rdized sampling of the<br />
MSS substrate (one of the habitats where this<br />
species inhabits), which accounts for both, additional<br />
presence points and true absences, will<br />
clarify how the ‘extended’ BIOCLIM predictions<br />
fit into the actual distribution of this species in<br />
the underground environment.<br />
Although the patterns shown on the Bio-<br />
Mapper maps could make sense in a visual<br />
examination, <strong>da</strong>ta scarceness has resulted in low<br />
model reliability. In summary, the four species<br />
are present in cells predicted as little suitable,<br />
so these maps cannot be used to extrapolate the<br />
distributions of the four endemics studied. Only<br />
the ‘extended’ BIOCLIM appears to include<br />
all new presence points. Further information is<br />
needed to obtain accurate maps that describe the<br />
real distribution of these species.<br />
4. Pitfalls and advantages of predictive<br />
modelling of Habitat Suitability<br />
Current statistical and GIS methodologies may<br />
allow the study and mapping of the spatial responses<br />
of the species of interest or conservation<br />
concern, as happened with the four endemic<br />
beetle species which were analysed here. However,<br />
as we have seen in the example, many problems<br />
have been found during the process. Such<br />
accumulation of problems could question both the<br />
accuracy of the predictive maps, and their utility.<br />
Our work shows that, although ATLANTIS information<br />
could be very useful a priori for biodiversity<br />
investigation and conservation evaluation,<br />
additional work may be necessary to improve its<br />
utility and accuracy in representing spatial<br />
patterns of Azorean biodiversity. At present, such<br />
problems may be seen as minor drawbacks that<br />
can easily be overcome.
Many times, the absence of good information<br />
has led land managers to rely in their decisions<br />
on the previously gathered knowledge of several<br />
other experts. However, using solely the<br />
assessment of experts to determine the distribution<br />
of species in the development of conservation<br />
programmes is, to say the least, risky, and will<br />
probably result in future management errors and<br />
failures.<br />
In a recent study, Seoane et al. (<strong>2005</strong>)<br />
demonstrate that distribution models built on<br />
statistics can perform with greater accuracy than<br />
the assumptions of experts. Refining species<br />
distribution models when they are not accurate<br />
enough is more effective than drawing distribution<br />
maps from scratch based on the knowledge of a<br />
given expert.<br />
Using good quality <strong>da</strong>ta to develop management<br />
strategies improves their successful application;<br />
as they are taken from reliable information,<br />
such decisions are more likely to be<br />
effective for the long term. Thus, further investment<br />
in new survey campaigns to obtain more<br />
accurate information is preferable to supplementing<br />
current fragmentary knowledge with the<br />
aid of experts.<br />
Although economic costs may be higher in the<br />
short term, the expected gains are best in terms<br />
of the ratio concerning costs and conservation<br />
success. We enumerate three guidelines to improve<br />
both the <strong>da</strong>ta available, and the methodologies<br />
used to analyse it.<br />
Quality of GIS <strong>da</strong>ta. Both the amount and the<br />
spatial resolution of GIS environmental information<br />
about Terceira Island are of high quality.<br />
Almost all commonly mapped environmental variables<br />
were available, so an optimal GIS <strong>da</strong>tabase<br />
for this island ne<strong>eds</strong> little additional information.<br />
Similar GIS <strong>da</strong>tabases for the rest of the Azorean<br />
islands will assure a good use of the ATLANTIS<br />
<strong>da</strong>ta in the future. In this case, <strong>da</strong>ta problems<br />
were only associated to the lack of specific<br />
information about several characteristics of the<br />
niches of the species.<br />
101<br />
para melhorar a sua utili<strong>da</strong>de e precisão na representação<br />
espacial <strong>dos</strong> padrões de biodiversi<strong>da</strong>de<br />
nos <strong>Açores</strong>. Presentemente, tais problemas podem<br />
ser considera<strong>dos</strong> como pequenas fragili<strong>da</strong>des <strong>da</strong><br />
base de <strong>da</strong><strong>dos</strong>, aliás, facilmente ultrapassavéis.<br />
Muitas vezes, a ausência de informação de confiança<br />
leva os gestores a apoiar-se em conhecimento<br />
recolhido por outros especialistas. Contudo, a utilização<br />
exclusiva <strong>da</strong>s avaliações <strong>dos</strong> peritos para determinar<br />
a distribuição <strong>da</strong>s espécies no desenvolvimento<br />
de programas de conservação é, no mínimo,<br />
arrisca<strong>da</strong> e poderá resultar em erros e falhas de gestão.<br />
Num estudo recente, Seoane et al. (<strong>2005</strong>)<br />
demonstraram que os modelos de distribuição basea<strong>dos</strong><br />
em estatísticas apresentam desempenhos<br />
mais correctos do que os basea<strong>dos</strong> em opiniões de<br />
peritos. Refinar modelos de distribuição <strong>da</strong>s espécies<br />
quando estes não são suficientemente correctos<br />
é mais eficaz do que desenhar mapas de distribuição<br />
a partir do zero, apenas a partir do conhecimento de<br />
um <strong>da</strong>do perito. O uso de <strong>da</strong><strong>dos</strong> de boa quali<strong>da</strong>de<br />
para desenvolver estratégias de gestão melhora o<br />
sucesso <strong>da</strong> sua aplicação; e se partem de informação<br />
de confiança, essas decisões são provavelmente<br />
mais eficazes durante mais tempo. Assim, o investimento<br />
adicional em novas campanhas de campo é<br />
preferível ao aumento de conhecimento fragmentado<br />
com a aju<strong>da</strong> de peritos. Apesar <strong>dos</strong> custos económicos<br />
poderem ser superiores a curto prazo, os<br />
ganhos espera<strong>dos</strong> são maiores em termos <strong>da</strong> razão<br />
entre o custo efectivo e o sucesso de conservação.<br />
Segui<strong>da</strong>mente enumeram-se três directivas para melhorar<br />
as bases de <strong>da</strong><strong>dos</strong> disponíveis, bem como as<br />
metodologias utiliza<strong>da</strong>s para as analisar.<br />
Quali<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong> SIG. Tanto a quanti<strong>da</strong>de<br />
como a resolução espacial do ambiente SIG acerca<br />
<strong>da</strong> ilha Terceira são de grande quali<strong>da</strong>de. Quase<br />
to<strong>da</strong>s as variáveis ambientais geralmente cartografa<strong>da</strong>s<br />
se encontravam disponíveis, de modo que<br />
uma base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> SIG óptima necessita de pouca<br />
informação adicional, nesta ilha. Bases de <strong>da</strong><strong>dos</strong> de<br />
quali<strong>da</strong>de semelhante para as restantes ilhas do arquipélago<br />
assegurarão um bom uso <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong> do<br />
programa ATLANTIS, no futuro. Neste caso, os
problemas de <strong>da</strong><strong>dos</strong> estiveram apenas associa<strong>dos</strong> à<br />
falta de informação específica acerca de várias características<br />
do nicho <strong>da</strong>s espécies.<br />
Um trabalho recente e não publicado, Chefaoui<br />
(<strong>2005</strong>) mostra que os resulta<strong>dos</strong> <strong>da</strong> modelação preditiva<br />
de uma espécie herbívora são francamente<br />
melhora<strong>dos</strong> quando se inclui no modelo, informação<br />
específica acerca <strong>da</strong> distribuição <strong>da</strong>s espécies vegetais<br />
de que a espécie se alimenta. Os mapas de distribuição<br />
potencial de uma emblemática borboleta<br />
ibérica, Graellsia isabelae, desenvolvi<strong>dos</strong> a partir<br />
de <strong>da</strong><strong>dos</strong> ambientais comuns (características do solo<br />
e do clima), melhoraram muito quando os <strong>da</strong><strong>dos</strong> de<br />
distribuição <strong>da</strong> espécie de Pinus em que esta borboleta<br />
se alimenta (<strong>da</strong><strong>dos</strong> <strong>da</strong> versão actualiza<strong>da</strong> do<br />
Mapa de Florestas Digital Espanhol; Ruiz de la<br />
Torre 2002) foram incluí<strong>dos</strong> como preditores.<br />
Esta informação adicional, adequa<strong>da</strong> ao conhecimento<br />
<strong>dos</strong> requisitos de ca<strong>da</strong> espécie, deve permi-<br />
tir produzir melhores mapas <strong>dos</strong> quatro escaravelhos<br />
endémicos agora estu<strong>da</strong><strong>dos</strong>. Por exemplo, T.<br />
terrabravensis é provavelmente uma espécie humícola,<br />
encontra<strong>da</strong> em sistemas complexos de fracturas<br />
e buracos profun<strong>dos</strong> <strong>dos</strong> terrenos basálticos <strong>da</strong>s florestas<br />
<strong>da</strong> Terra Brava e Caldeira <strong>da</strong> Serra de Santa<br />
Bárbara, que estão cobertos por um denso material<br />
de musgos e fetos produzindo um solo muito ensombrado<br />
(Borges et al. 2004). Por outro lado, a<br />
espécie parece preferir folha<strong>da</strong> domina<strong>da</strong> pelas espécies<br />
de louro (Laurus azorica) e azevinho (Ilex<br />
perado ssp. azorica) <strong>da</strong> Macaronésia. Assim, a inclusão<br />
<strong>da</strong> informação acerca <strong>da</strong> distribuição de solos<br />
com fracturas de grandes dimensões, bem como a<br />
distribuição <strong>da</strong>s florestas nativas domina<strong>da</strong>s por árvores<br />
com folhas grandes, melhorariam certamente<br />
a precisão do mapa preditivo. Do mesmo modo, por<br />
exemplo, o conhecimento de <strong>da</strong><strong>dos</strong> acerca <strong>da</strong> distribuição<br />
do tipo de floresta onde C. azoricus azoricus<br />
habita, ou acerca <strong>da</strong> compactação do solo que pode<br />
afectar a distribuição de T. terceiranus, pode melhorar<br />
a precisão <strong>dos</strong> seus modelos. A disponibili<strong>da</strong>de<br />
de informação exacta sobre a composição e características<br />
<strong>da</strong> vegetação e tipos de solo parecem fun<strong>da</strong>mentais<br />
para a utilização <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong> ATLANTIS. A<br />
obtenção e/ou disseminação dessa informação deve<br />
consequentemente ser encoraja<strong>da</strong>.<br />
102<br />
In a recent unpublished work, Chefaoui (<strong>2005</strong>)<br />
shows that the results of the predictive modelling<br />
of a plant-eating species are largely improved<br />
when specific information on the observed distribution<br />
of vegetation species where the species<br />
fe<strong>eds</strong> is included in the set of predictors.<br />
The potential distribution maps of an emblematic<br />
Iberian butterfly species, Graellsia isabelae,<br />
developed from common environmental <strong>da</strong>ta<br />
(climate and soil characteristics), were highly<br />
improved when information about the distribution<br />
of the Pinus species where this species fe<strong>eds</strong><br />
(coming from the up<strong>da</strong>ted version of the Spanish<br />
Digital Forests Map; Ruiz de la Torre 2002), were<br />
used as predictors.<br />
Such additional information, suited to the<br />
knowledge about the requirements of each species,<br />
should allow us to produce better maps of the<br />
four endemic beetles here studied. For example,<br />
T. terrabravensis is probably a litter species,<br />
found in the complex system of cracks and deep<br />
holes of the basaltic terrain of the forests in Terra<br />
Brava and the Caldeira de Santa Bárbara, which<br />
are covered by a dense carpet of mosses and<br />
ferns that produce a shady ground floor (Borges<br />
et al. 2004).<br />
Moreover, the species seems to prefer leaf<br />
litter dominated by the Macaronesian Laurel<br />
(Laurus azorica) and the Azorean Holly Tree (Ilex<br />
perado ssp azorica).<br />
Thus, including information about the distribution<br />
of soils with large crevices, as well as<br />
the distribution of large-leaf dominated native<br />
forests used for his model, will improve the<br />
accuracy of the predictive map. In the same way,<br />
<strong>da</strong>ta on e.g. the distribution of the type of forest<br />
where C. azoricus azoricus inhabits, or on the<br />
soil compactness that may affect T. terceiranus<br />
distribution, will improve the reliability of their<br />
respective models.<br />
The availability of accurate information about<br />
the composition and characteristics of vegetation<br />
and soil types appears to be a keystone for the<br />
use of ATLANTIS <strong>da</strong>ta.<br />
The gathering and/or dissemination of such<br />
information should consequently be encouraged.
Quality and quantity of biological <strong>da</strong>ta. As we<br />
have seen, the exhaustive compilation of all the<br />
information available in current literature and<br />
collections, it is not enough to describe accurately<br />
the species distribution patterns of the studied<br />
endemics.<br />
More information is needed about the sites<br />
where the species are present, as well as about<br />
where they are truly absent. The only exhaustive<br />
arthropod sampling carried out in Terceira is that<br />
of the BALA project (Borges et al. 2000, 2004,<br />
<strong>2005</strong>a, b, c).<br />
This survey is restricted to native forest remnants,<br />
thus limiting current knowledge on arthropod<br />
biodiversity patterns to these habitats. To<br />
improve ATLANTIS <strong>da</strong>ta, further surveys on other<br />
habitats are needed. By adopting a well-developed<br />
survey planning, little additional sampling effort<br />
can result in a high improvement of the utility of<br />
this <strong>da</strong>tabase.<br />
The new transects of BALA that are currently<br />
being sorted out will help in the resolution of<br />
parts of this problem, as well as the sampling<br />
programme conducted by F. Dinis in different<br />
habitats in Terceira Island. Following the protocol<br />
developed by Hortal & Lobo (<strong>2005</strong>) to select grid<br />
cells for sampling, the environmental coverage of<br />
the surveyed areas will allow obtaining reliable<br />
predictive maps with a limited set of areas and<br />
little additional effort. Dinis et al. (in preparation)<br />
have developed such a design for Terceira’s<br />
pasturelands and exotic forests, and a number of<br />
transects similar to that of the BALA project have<br />
been carried out in 2004, and will be completed<br />
in <strong>2005</strong>.<br />
Distributional <strong>da</strong>ta obtained from such surveys<br />
will surely fill in many of the current gaps in<br />
ATLANTIS <strong>da</strong>ta. However, in order for this <strong>da</strong>tabase<br />
to be reliable and useful, additional investment<br />
on biodiversity surveys is needed to cover<br />
all habitats in the several islands Typically, the<br />
little cost of such sampling effort would result in<br />
an important improvement of the quality of such<br />
<strong>da</strong>tabase.<br />
Another main drawback of <strong>da</strong>ta in such <strong>da</strong>tabases<br />
is the lack of information about the absence<br />
103<br />
Quali<strong>da</strong>de e quanti<strong>da</strong>de de <strong>da</strong><strong>dos</strong> biológicos. Tal<br />
como foi apresentado, a compilação exaustiva de<br />
to<strong>da</strong> a informação disponível na literatura e nas colecções<br />
conheci<strong>da</strong>s não foi suficiente para descrever<br />
com precisão a distribuição <strong>dos</strong> padrões <strong>da</strong>s espécies<br />
endémicas estu<strong>da</strong><strong>da</strong>s. É necessária mais informação<br />
acerca <strong>dos</strong> locais onde as espécies estão<br />
presentes, e também acerca <strong>da</strong>queles onde elas se<br />
encontram ver<strong>da</strong>deiramente ausentes. A única amostragem<br />
de artrópodes exaustiva e sistemática<br />
efectua<strong>da</strong> na ilha Terceira foi efectua<strong>da</strong> no âmbito<br />
do Projecto BALA (Borges et al. 2000, 2004, <strong>2005</strong><br />
a, b, c), que estudou os fragmentos de floresta natural<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, limitando o conhecimento <strong>dos</strong> padrões<br />
<strong>da</strong> biodiversi<strong>da</strong>de de artrópodes a estes habitats.<br />
Para melhorar os <strong>da</strong><strong>dos</strong> do ATLANTIS, são<br />
necessárias outras amostragens noutros habitats.<br />
Adoptando um plano de investigação cui<strong>da</strong><strong>dos</strong>o, um<br />
esforço de amostragem relativamente reduzido pode<br />
resultar em melhorias significativas <strong>da</strong> utili<strong>da</strong>de<br />
desta base de <strong>da</strong><strong>dos</strong>. Os novos transectos do Projecto<br />
BALA, que estão neste momento a ser tria<strong>dos</strong>,<br />
assim como os programas de amostragem conduzi<strong>dos</strong><br />
por F. Dinis em diferentes habitats <strong>da</strong> ilha<br />
Terceira, hão-de contribuir para a solução deste problema.<br />
Assim, seguindo o protocolo desenvolvido<br />
por Hortal & Lobo (<strong>2005</strong>) para seleccionar células<br />
de amostragem, a cobertura ambiental <strong>da</strong>s áreas<br />
amostra<strong>da</strong>s permitirá obter mapas preditivos de<br />
maior confiança com um conjunto relativamente<br />
pequeno de áreas e pouco esforço adicional. Dinis<br />
et al. (em preparação) desenvolveram um protocolo<br />
para as pastagens e florestas de espécies exóticas e<br />
um número de transectos semelhante aos do projecto<br />
BALA foram monta<strong>dos</strong> em 2004 e mais serão<br />
monta<strong>dos</strong> em <strong>2005</strong>. Os <strong>da</strong><strong>dos</strong> de distribuição obti<strong>dos</strong><br />
destes estu<strong>dos</strong> poderão preencher as lacunas<br />
existentes nos <strong>da</strong><strong>dos</strong> ATLANTIS. Contudo, para que<br />
esta base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> seja <strong>da</strong> maior confiança e utili<strong>da</strong>de,<br />
são necessários investimentos adicionais em<br />
estu<strong>dos</strong> de biodiversi<strong>da</strong>de para to<strong>dos</strong> os habitats <strong>da</strong>s<br />
várias ilhas. Tipicamente, o pequeno custo de semelhante<br />
esforço de amostragem resultaria numa melhoria<br />
importante <strong>da</strong> quali<strong>da</strong>de dessa base de <strong>da</strong><strong>dos</strong>.<br />
Outra limitação <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong> neste tipo de bases<br />
de <strong>da</strong><strong>dos</strong> é a falta de informação acerca <strong>da</strong> ausência
de espécies de uma determina<strong>da</strong> área ou quadrícula<br />
(ver acima). Os <strong>da</strong><strong>dos</strong> disponíveis para as ausências,<br />
bem como informação acerca <strong>da</strong>s condições de locais<br />
inapropria<strong>dos</strong> para as espécies (as suas<br />
restrições ambientais), podem ser incluí<strong>dos</strong> no<br />
processo de modelação, melhorando assim a descrição<br />
quantitativa do nicho ecológico. Por outro<br />
lado, a utilização de <strong>da</strong><strong>dos</strong> de ausência torna<br />
possível a aplicação de outras técnicas de modelação<br />
que provaram ser mais robustas e de maior<br />
confiança do que os méto<strong>dos</strong> que dependem apenas<br />
<strong>da</strong>s presenças, tais como, por exemplo, regressões<br />
logísticas (Brotons et al. 2004; Lehmann et al.<br />
2002; Reineking & Schröder 2003). Estes <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />
podem ser obti<strong>dos</strong> de duas maneiras: i) durante o<br />
trabalho de campo, registando as áreas onde a<br />
espécie foi intensivamente procura<strong>da</strong>, mas não foi<br />
encontra<strong>da</strong>; ou ii) aquando <strong>da</strong> determinação <strong>da</strong>s<br />
uni<strong>da</strong>des territoriais com esforços de amostragem<br />
exaustivos e/ou inventários mais ou menos completos<br />
(e.g. Soberón & Llorente 1993; Lobo &<br />
Martín-Piera 2002; Jiménez-Valverde & Hortal<br />
2003; ou Hortal et al. 2004). Contudo, quando se<br />
utilizam os <strong>da</strong><strong>dos</strong> de uma base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> biológica,<br />
é por vezes difícil avaliar qual o real esforço de<br />
amostragem efectuado em ca<strong>da</strong> célula, e até que<br />
ponto se completou a análise em ca<strong>da</strong> uni<strong>da</strong>de<br />
territorial (e.g. versão <strong>da</strong>s ilhas Canárias <strong>da</strong> base de<br />
<strong>da</strong><strong>dos</strong> ATLANTIS; J. Hortal, J.M. Lobo e A.<br />
Jiménez-Valverde, <strong>da</strong><strong>dos</strong> não publica<strong>dos</strong>). Deste<br />
modo, recomen<strong>da</strong>-se que seja reuni<strong>da</strong> to<strong>da</strong> a informação<br />
relevante quer durante as amostragens, quer<br />
durante a digitalização <strong>da</strong>s bases de <strong>da</strong><strong>dos</strong>, de<br />
modo a estimar o esforço de amostragem de ca<strong>da</strong><br />
célula e, assim, garantir o seu melhor uso. O tempo<br />
dispendido na quantificação do esforço de amostragem<br />
em ca<strong>da</strong> célula será amplamente compensado.<br />
Isto significa que se deve sempre escrever<br />
informações acerca do esforço de amostragem nos<br />
livros de campo e/ou etiquetas <strong>da</strong>s amostragens<br />
(assim como nas publicações que derivem dessas<br />
fontes), e deve incluir-se tal informação na base de<br />
<strong>da</strong><strong>dos</strong>, que depois permitirá evidenciar um retrato<br />
muito mais fiel <strong>dos</strong> padrões de biodiversi<strong>da</strong>de.<br />
104<br />
of a species in a given area or grid cell (see<br />
upwards). Available <strong>da</strong>ta on the absences as well<br />
as, information about the conditions of places<br />
inhospitable to the species (its environmental<br />
restrictions) can be included in the modelling<br />
procedure, thus improving the quantitative<br />
description of the entire environmental niche.<br />
Moreover, using absence <strong>da</strong>ta makes it possible<br />
to apply other modelling techniques which have<br />
proved to be more robust and reliable than<br />
methods which rely only on presences such as,<br />
for example, logistic regressions (Brotons et<br />
al. 2004; Lehmann et al. 2002; Reineking &<br />
Schröder 2003). Such <strong>da</strong>ta can be obtained in<br />
two ways: i) during field work, while recording<br />
these areas where a species has been intensively<br />
searched for, and has not been found; or ii) while<br />
determining the territorial units with exhaustive<br />
sampling efforts and/or more or less complete<br />
inventories (e.g. Soberón & Llorente 1993; Lobo<br />
& Martín-Piera 2002; Jiménez-Valverde & Hortal<br />
2003; or Hortal et al. 2004).<br />
However, when one uses the <strong>da</strong>ta from a<br />
biological <strong>da</strong>tabase it is sometimes difficult to<br />
measure true sampling effort which were carried<br />
out in each cell, and even the completeness of the<br />
survey in these territorial units (e.g. the Canarian<br />
version of ATLANTIS <strong>da</strong>tabase; J. Hortal, J.M.<br />
Lobo and A. Jiménez-Valverde, unpublished <strong>da</strong>ta).<br />
Therefore, it is recommended to gather relevant<br />
information both during the surveys, and during<br />
the digitalization of the <strong>da</strong>tabase, in order to<br />
adequately assess the sampling effort carried out<br />
in a cell, and to guarantee its success. It is well<br />
worth spending some extra time on quantifying<br />
the amount of sampling effort carried out during<br />
each field journey. This means one should write<br />
information about the amount of sampling effort<br />
in field notebooks and/or on sample labels (as<br />
well as in the publications derived from such<br />
sources), and one should include such information<br />
in the <strong>da</strong>tabase, which then ensures that one<br />
can obtain a much better picture of biodiversity<br />
patterns.
Methodological developments. After having taken<br />
into account these drawbacks associated to <strong>da</strong>ta<br />
gathering, the reliability of the predictive maps<br />
developed from the ATLANTIS <strong>da</strong>ta will surely<br />
be high for many of the species of interest.<br />
However, current predictive modelling methodologies<br />
can be improved in many ways. In this<br />
work we have developed maps of the potential<br />
distribution of these four species. However, as<br />
discussed before, the real distribution of many<br />
species is affected by other factors, not only by<br />
its niche.<br />
Due to the joint effect of i) historical factors,<br />
that produce the exclusion of species from several<br />
areas, and ii) population spatial dynamics, that<br />
usually makes the populations of a species to<br />
show a spatially aggregated pattern. This means<br />
that it is more probable to find a population as<br />
the distance to other populations diminishes.<br />
Even if one takes into consideration the possible<br />
sampling effort gaps, it is more probable<br />
that unknown populations are placed nearer currently<br />
known populations than in areas far from<br />
current presence points (see discussion above).<br />
Further-more, the populations inhabiting nearby<br />
areas can easily establish a flux of migrant individuals<br />
which enhances the persistence of populations<br />
in suboptimal or disturbed areas (Araújo &<br />
Williams 2000).<br />
Due to this spatially autocorrelated pattern (i.e.<br />
spatially aggregated), including the spatial distance<br />
to currently known populations as a variable<br />
during the development of Habitat Suitability<br />
maps produces a better representation of the true<br />
distribution of species (J. M. Lobo unpublished<br />
<strong>da</strong>ta).<br />
In addition, as the coverage of known absences<br />
is scarce, Habitat Suitability models and vegetation<br />
maps can be used to identify areas where<br />
the species is definitely absent due to the existence<br />
of environmental conditions or habitats<br />
which are unsuitable for the species.<br />
This means one ne<strong>eds</strong> to build predictive<br />
models with methods based on presences (such as<br />
the one used in this work) in order to obtain<br />
“pseudo-absences” and afterwards, with these<br />
105<br />
Desenvolvimentos metodológicos. Depois de considerar<br />
as limitações associa<strong>da</strong>s à recolha <strong>dos</strong><br />
<strong>da</strong><strong>dos</strong>, a confiança <strong>dos</strong> mapas preditivos desenvolvi<strong>dos</strong><br />
a partir <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong> do ATLANTIS será certamente<br />
eleva<strong>da</strong> para muitas <strong>da</strong>s espécies de interesse.<br />
Contudo, as metodologias de modelação que<br />
existem presentemente podem ain<strong>da</strong> ser melhora<strong>da</strong>s<br />
de muitos mo<strong>dos</strong>. Neste trabalho foram desenvolvi<strong>dos</strong><br />
mapas de distribuição potencial para quatro<br />
espécies. Contudo, tal como foi discutido anteriormente,<br />
as reais distribuições de muitas espécies são<br />
afecta<strong>da</strong>s por outros factores, que não apenas o seu<br />
nicho ecológico, nomea<strong>da</strong>mente, o efeito conjunto<br />
<strong>dos</strong> i) factores históricos, que produzem a exclusão<br />
de espécies de várias áreas, e ii) dinâmica espacial<br />
<strong>da</strong>s populações, que geralmente pode levar a que<br />
as populações possuam padrões espaciais agrega<strong>dos</strong>.<br />
Isto significa que é mais provável encontrar uma<br />
determina<strong>da</strong> população à medi<strong>da</strong> que a distância a<br />
outras populações diminui. Mesmo que se considerem<br />
as lacunas no esforço de amostragem, é mais<br />
provável que populações desconheci<strong>da</strong>s estejam<br />
coloca<strong>da</strong>s mais próximo <strong>da</strong>s populações já conheci<strong>da</strong>s<br />
do que em áreas afasta<strong>da</strong>s <strong>dos</strong> pontos de<br />
presença anteriormente assinala<strong>dos</strong> (ver discussão<br />
acima). Além disso, as populações que estão localiza<strong>da</strong>s<br />
em áreas próximas podem mais facilmente<br />
estabelecer fluxos de indivíduos migrantes que<br />
melhoram a persistência <strong>da</strong>s populações em áreas<br />
degra<strong>da</strong><strong>da</strong>s ou com perturbações (Araújo &<br />
Williams 2000). Devido a este padrão espacial<br />
autocorrelacionado (i.e. espacialmente agregado), a<br />
inclusão <strong>da</strong> variável “distância espacial às populações<br />
conheci<strong>da</strong>s num determinado momento” na<br />
produção <strong>dos</strong> mapas de Adequação de Habitat,<br />
melhora a representação <strong>da</strong> ver<strong>da</strong>deira distribuição<br />
<strong>da</strong> espécie (J. M. Lobo, <strong>da</strong><strong>dos</strong> não publica<strong>dos</strong>).<br />
Além disso, quando o conhecimento de ausências<br />
reais é escasso, os modelos de Adequação de<br />
Habitat e os mapas de vegetação podem ser utiliza<strong>dos</strong><br />
para identificar áreas onde as espécies estejam<br />
definitivamente ausentes devido à existência de<br />
condições ambientais ou habitats não que são adequa<strong>dos</strong><br />
para as espécies. Isto significa que é necessário<br />
desenvolver modelos preditivos com méto<strong>dos</strong><br />
basea<strong>dos</strong> em presenças (tal como os que foram
utiliza<strong>dos</strong> neste trabalho), de modo a obter pseudoausências<br />
e, num segundo momento, com esses<br />
zeros “artificiais” e presenças conheci<strong>da</strong>s, seria<br />
necessário gerar modelos preditivos com técnicas<br />
diferentes e mais robustas (ver por exemplo,<br />
Zaniewski et al. 2002; Engler et al. 2004). Um<br />
protocolo de modelação incluindo a avaliação<br />
desses <strong>da</strong><strong>dos</strong> e uma metodologia mista de predição<br />
será aplica<strong>da</strong> no futuro para melhorar os <strong>da</strong><strong>dos</strong> de<br />
distribuição de novas versões do ATLANTIS.<br />
5. Conclusões<br />
Utilizando a informação <strong>da</strong> base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> ATLANTIS,<br />
foi possível caracterizar os nichos ambientais e<br />
cartografar as distribuições potenciais de quatro escaravelhos<br />
endémicos <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Contudo, embora<br />
os mapas de predição desenvolvi<strong>dos</strong> forneçam uma<br />
visão esquemática <strong>dos</strong> principais padrões de distribuição<br />
espacial, mostrando a distribuição potencial<br />
<strong>da</strong>s espécies, a sua precisão não é suficientemente<br />
adequa<strong>da</strong> em relação às necessi<strong>da</strong>des em gestão <strong>da</strong><br />
conservação. Devido à escassez <strong>dos</strong> <strong>da</strong><strong>dos</strong>, a cobertura<br />
observa<strong>da</strong> <strong>dos</strong> nichos é selectiva e, portanto,<br />
produz predições potencialmente enviesa<strong>da</strong>s. Esta<br />
falta de precisão é inquestionavelmente a principal<br />
limitação destes modelos.<br />
São propostas diversas maneiras de melhorar<br />
os <strong>da</strong><strong>dos</strong> actualmente introduzi<strong>dos</strong> no programa<br />
ATLANTIS e os mapas preditivos <strong>da</strong> distribuição<br />
espacial <strong>da</strong>s espécies. Foram usa<strong>dos</strong> como exemplo<br />
quatro espécies relativamente bem conheci<strong>da</strong>s e<br />
mesmo assim foram revela<strong>da</strong>s algumas falhas do<br />
procedimento. Deste modo, o conhecimento acerca<br />
<strong>da</strong> distribuição e diversi<strong>da</strong>de <strong>da</strong> maioria <strong>da</strong>s espécies<br />
de artrópodes menos conheci<strong>da</strong>s é obviamente<br />
escasso e enviesado. Maior número de amostragens<br />
é necessário para obter um melhor conhecimento <strong>da</strong><br />
cobertura <strong>dos</strong> padrões de distribuição <strong>dos</strong> artrópodes<br />
<strong>da</strong> Terceira. Um delineamento adequado deste trabalho<br />
de campo pode permitir a maximização <strong>da</strong> cobertura<br />
<strong>da</strong> ilha. Enquanto os estu<strong>dos</strong> de pastagens (a<br />
cobertura vegetal mais comum <strong>da</strong> ilha) e florestas<br />
exóticas estão neste momento a ser realiza<strong>da</strong>s, outros<br />
habitats podem necessitar de amostragem adicional.<br />
Foram também identifica<strong>da</strong>s outras limita-<br />
106<br />
“artificial” zeros and known presences, one ne<strong>eds</strong><br />
to generate predictive models with different, more<br />
robust techniques (see, for example, Zaniewski et<br />
al. 2002; Engler et al. 2004). A modelling<br />
protocol including such <strong>da</strong>ta assessment and a<br />
mixed predictive methodology will be applied in<br />
the future to improve the distributional <strong>da</strong>ta of the<br />
next versions of ATLANTIS.<br />
5. Concluding remarks<br />
While using information from the ATLANTIS<br />
<strong>da</strong>tabase, we have been able to characterize<br />
the environmental niches and map the potential<br />
distributions of four Azorean endemic beetles.<br />
However, although these predicted maps provide<br />
a schematic view of the main spatial patterns<br />
depicting the potential distribution of the species,<br />
their reliability is not adequate enough with regard<br />
to the accuracy needed for management purposes.<br />
Due to <strong>da</strong>ta scarceness, the observed coverage of<br />
the niches is selective and, therefore, produces<br />
potentially biased spatial predictions. This lack of<br />
accuracy is clearly the most important drawback<br />
of the models.<br />
We propose several ways to improve the<br />
current ATLANTIS <strong>da</strong>ta and the predictive<br />
maps of spatial distribution. We have used as<br />
an example four relatively well-known species,<br />
and many drawbacks have appeared. Thus, our<br />
knowledge about the distribution and diversity of<br />
the majority of lesser-known arthropod species is<br />
obviously scarce and biased. More sampling effort<br />
on arthropod populations is needed to obtain a<br />
better coverage of the spatial patterns of their<br />
distribution in Terceira.<br />
An adequate spatial design of such surveys<br />
may allow the maximization of such coverage.<br />
While studies about pasturelands (the most common<br />
land cover type in the island) and exotic<br />
forests in Terceira are currently under way,<br />
other habitats may need additional sampling. We<br />
have also identified other pitfalls on how <strong>da</strong>ta<br />
is gathered, that can be avoided by i) recording
additional information on the absences during<br />
the survey, ii) exhaustively including such information<br />
in the ATLANTIS <strong>da</strong>tabase, and iii) the<br />
analytical identification of areas where the species<br />
is certainly absent due to unsuitable habitat conditions.<br />
Additional improvements on GIS <strong>da</strong>ta and,<br />
more importantly, methodological developments<br />
are expected to produce more reliable maps,<br />
which should prove useful for conservation and<br />
ecological studies.<br />
6. Acknowledgements<br />
We wish to thank Regina Meneses for her<br />
kind review of writing and style of the English<br />
version. JH was supported by a Portuguese FCT<br />
“Fun<strong>da</strong>ção para a Ciência e Tecnologia” grant<br />
(BPD/20809/2004), and by the Fun<strong>da</strong>ción BBVA<br />
project “Yámana - Diseño de una red de reservas<br />
para la protección de la biodiversi<strong>da</strong>d en América<br />
del Sur Austral utilizando modelos predictivos de<br />
distribución con taxones hiperdiversos”. FD was<br />
supported also by a FCT grant (BD/13197/2003).<br />
AJ-V holds a CSIC/MNCN/Comuni<strong>da</strong>d de Madrid<br />
grant. JH, AJ-V and JML had additional support<br />
from the Spanish MEC project CGL2004-04309/<br />
BOS. Climate <strong>da</strong>ta was obtained from Project<br />
CLIMAAT, PIC - INTERREG_3B (MAC 2.3/<br />
A3). Digital information of Terceira was obtained<br />
within Project ATLÂNTICO – INTERREG IIIB,<br />
with permission of “Instituto Geográfico do<br />
Exército” under contract nº 047/CCO/2003.<br />
107<br />
ções no modo de obter <strong>da</strong><strong>dos</strong>, que podem ser evita<strong>da</strong>s<br />
se i) houver registo adicional de informação<br />
acerca <strong>da</strong>s ausências <strong>da</strong>s espécies durante a amostragem;<br />
ii) esta informação for exaustivamente incluí<strong>da</strong><br />
na base de <strong>da</strong><strong>dos</strong> ATLANTIS; e iii) a identificação<br />
analítica <strong>da</strong>s áreas de onde a espécie está<br />
ausente, devido a condições inadequa<strong>da</strong>s do habitat.<br />
Melhorias adicionais de <strong>da</strong><strong>dos</strong> SIG e, mais importante,<br />
desenvolvimentos metodológicos poderão<br />
produzir mapas de maior confiança, que poderão ser<br />
úteis para estu<strong>dos</strong> ecológicos e de conservação.<br />
6. Agradecimentos<br />
Gostaríamos de agradecer a amabili<strong>da</strong>de de Regina<br />
Meneses pela revisão e correcção <strong>da</strong> versão inglesa<br />
deste capítulo. JH foi suportado pela bolsa Post-<br />
Doc <strong>da</strong> FCT (Fun<strong>da</strong>ção para a Ciência e Tecnologia)<br />
BPD/20809/2004, e pela Fun<strong>da</strong>ción BBVA projecto<br />
“Yámana - Diseño de una red de reservas para la<br />
protección de la biodiversi<strong>da</strong>d en América del Sur<br />
Austral utilizando modelos predictivos de distribución<br />
con taxones hiperdiversos”. FD foi suportado<br />
pela Bolsa de Doutoramento <strong>da</strong> FCT BD/<br />
13197/2003. AJ-V possui uma bolsa <strong>da</strong> Comuni<strong>da</strong>de<br />
Autónoma de Madrid (CSIC/MNCN). JH, AJ-V e<br />
JML receberam igualmente apoios do projecto espanhol<br />
MEC (CGL2004-04309/BOS). Os <strong>da</strong><strong>dos</strong><br />
climáticos foram obti<strong>dos</strong> do projecto CLIMAAT,<br />
PIC - INTERREG_3B (MAC 2.3/A3). A informação<br />
digital <strong>da</strong> Terceira foi obti<strong>da</strong> no âmbito do projecto<br />
ATLÂNTICO – INTERREG IIIB, com autorização<br />
do Instituto Geográfico do Exército, tendo por base<br />
o contrato de cedência de <strong>da</strong><strong>dos</strong> nº 047/CCO/<br />
2003.
7. Bibliografia (References)<br />
Andelman, S.J. & Fagan, W.F. (2000) Umbrellas and flagships: Efficient conservation surrogates or expensive mistakes?<br />
Proceedings of the National Academy of Sciences of the USA, 97, 5954-5959.<br />
Anderson, R.P. (2003) Real vs. Artefactual absences in species distributions: tests for Oryzomys albigularis (Rodentia:<br />
Muri<strong>da</strong>e) in Venezuela. Journal of Biogeography, 30, 591-605.<br />
Anderson, R.P., Peterson, A.T. & Gómez-Laverde, M. (2002) Using niche-based GIS modeling to test geographic predictions<br />
of competitive exclusion and competitive release in South American pocket mice. Oikos, 98, 3-16.<br />
Araújo, M.B. (1999) Distribution patterns of biodiversity and the design of a representative reserve network in Portugal.<br />
Diversity and Distributions, 5, 151-163.<br />
Araújo, M.B. (2004) Matching species with reserves - uncertainties from using <strong>da</strong>ta at different resolutions. Biological<br />
Conservation, 118, 533-538.<br />
Araújo, M.B., Thuiller, W., Williams, P.H. & Reginster, I. (<strong>2005</strong>) Downscaling European species atlas distributions to a finer<br />
resolution: implications for conservation planning. Global Ecology and Biogeography, 14, 17-30.<br />
Araújo, M.B. & Williams, P.H. (2000) Selecting areas for species persistence using occurrence <strong>da</strong>ta. Biological<br />
Conservation, 96, 331-345.<br />
Austin, M.P. (1998) An ecological perspective on biodiversity investigations: examples from Australian eucalypt forests.<br />
Annals of the Missouri Botanical Garden, 85, 2-17.<br />
Austin, M.P., Nicholls, A.O. & Margules, C.R. (1990) Measurement of the realized qualitative niche: environmental niches<br />
of five Eucalyptus species. Ecological Monographs, 60, 161-177.<br />
Azevedo, E.B. (1996) Modelação do Clima Insular à Escala Local. Modelo CIELO aplicado à ilha Terceira. PhD Thesis,<br />
Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Angra do Heroísmo.<br />
Azevedo, E.B. (2003) Projecto CLIMAAT - Clima e Meteorologia <strong>dos</strong> Arquipélagos Atlanticos. PIC Interreg_IIIB - Mac 2.3/<br />
A3.<br />
Azevedo, E.B., Pereira, L.S. & Itier, B. (1999) Modelling the local climate in island environments: water balance<br />
applications. Agricultural Water Management, 40, 393-403.<br />
Beaumont, L.J., Hughes, L. & Poulsen, M. (<strong>2005</strong>) Predicting species distributions: use of climatic parameters in BIOCLIM<br />
and its impact on predictions of species’ current and future distributions. Ecological Modelling, in press.<br />
Borges, P.A.V., Aguiar, C., Amaral, J., Amorim, I.R., André, G., Arraiol, A., Baz, A., Dinis, F., Enghoff, H., Gaspar, C.,<br />
Ilharco, F., Mahnert, V., Melo, C., Pereira, F., Quartau, J.A., Ribeiro, S., Ribes, J., Serrano, A.R.M., Sousa, A.B.,<br />
Strassen, R.Z., Vieira, L., Vieira, V., Vitorino, A. & Wunderlich, J. (<strong>2005</strong>b) Ranking protected areas in the Azores using<br />
stan<strong>da</strong>rdized sampling of soil epigean arthropods. Biodiversity and Conservation, 14, 2029-2060.<br />
Borges, P.A.V., Azevedo, E.B. & Borba, A. (<strong>2005</strong>c) Biodiversi<strong>da</strong>de e conservação <strong>da</strong> natureza em ilhas oceânicas: o caso<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. In Millenium Ecosystem Assessment - Portuguese Edition (ed E. H. M. Pereira et al.), pp. in press. Gradiva,<br />
Lisboa.<br />
Borges, P.A.V., Lobo, J.M., Azevedo, E.B., Gaspar, C., Melo, C. & Nunes, V.L. (<strong>2005</strong>a) Invasibility and species richness of<br />
island endemic arthropods: a general model of endemic vs. exotic species. Journal of Biogeography, in press.<br />
Borges, P.A.V. & Oromí, P. (<strong>2005</strong>) The Azores. In Encyclopaedia Biospeleologica. Tome Ia Amérique et Europe (<strong>eds</strong> C.<br />
Juberthie & V. Decu). Sociétè de Biospéleologie, Moulis.<br />
Borges, P.A.V., Serrano, A.R.M. & Amorim, I.R. (2004) New species of cave-dwelling beetles (Coleoptera: Carabi<strong>da</strong>e:<br />
Trechinae) from the Azores. Journal of Natural History, 38, 1303–1313.<br />
Borges, P.A.V., Serrano, A.R.M. & Quartau, J.A. (2000) Ranking the Azorean Natural Forest Reserves for conservation<br />
using their endemic arthropods. Journal of Insect Conservation, 4, 129-147.<br />
Brito, J.C., Crespo, E.G. & Paulo, O.S. (1999) Modelling wildlife distributions: Logistic Multiple Regression vs Overlap<br />
Analysis. Ecography, 22, 251-260.<br />
Brooks, T., <strong>da</strong> Fonseca, G.A.B. & Rodrigues, A.S.L. (2004a) Protected areas and species. Conservation Biology, 18, 616-<br />
618.<br />
108
Brooks, T., <strong>da</strong> Fonseca, G.A.B. & Rodrigues, A.S.L. (2004b) Species, <strong>da</strong>ta, and conservation planning. Conservation<br />
Biology, 18, 1682-1688.<br />
Brotons, L., Thuiller, W., Araújo, M.B. & Hirzel, A.H. (2004) Presence–absence versus presence-only based habitat<br />
suitability models for bird atlas <strong>da</strong>ta: the role of species ecology and prevalence. Ecography, 27, 285–298.<br />
Brown, J.H. (1984) On the relationship between abun<strong>da</strong>nce and distribution of species. American Naturalist, 124, 255-279.<br />
Brown, J.H. & Lomolino, M.V. (1998) Biogeography. Second edition Sinauer Associates, Inc., Sunderland, Massachussets.<br />
Brown, J.H., Stevens, G.C. & Kaufman, D.M. (1996) The geographic range: Size, shape, boun<strong>da</strong>ries, and internal structure.<br />
Annual Review of Ecology and Systematics, 27, 597-623.<br />
Busby, J.R. (1991) BIOCLIM - A bioclimate analysis and prediction system. In Nature Conservation: Cost effective<br />
biological surveys and <strong>da</strong>ta analysis (<strong>eds</strong> C.R. Margules & M.P. Austin). CSIRO, Melbourne.<br />
Chapin III, F.S., Zavaleta, E.S., Eviner, V.T., Naylor, R.L., Vitousek, P.M., Reynolds, H.L., Hooper, D.U., Lavorel, S., Sala,<br />
O.E., Hobbie, S.E., Mack, M.V. & Díaz, S. (2000) Consequences of changing biodiversity. Nature, 405, 234-242.<br />
Chefaoui, R.M. (<strong>2005</strong>) Aplicación de los modelos de distribución potencial a la conservación de una especie protegi<strong>da</strong>:<br />
Graellsia isabelae (Lepidoptera: Saturnii<strong>da</strong>e). MSc, Universi<strong>da</strong>d Autónoma de Madrid, Madrid.<br />
Chefaoui, R.M., Hortal, J. & Lobo, J.M. (<strong>2005</strong>) Potential distribution modelling, niche characterization and conservation<br />
status assessment using GIS tools: a case study of Iberian Copris species. Biological Conservation, 122, 327-338.<br />
Clark Labs (2004) Idrisi Kilimanjaro version 14.02. GIS software package. Clark Labs, Clark University, Worcester, MA.<br />
Coope, G.R. (1994) The response of insect faunas to glacial-interglacial climatic fluctuations. Philosophical Transactions of<br />
the Royal Society of London B, 344, 19-26.<br />
Cota Rodrigues, F. (2002) Hidrogeologia <strong>da</strong> Ilha Terceira (<strong>Açores</strong>-Portugal). PhD Thesis, Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Angra<br />
do Heroísmo.<br />
Cowling, R.M., Knight, A.T., Faith, D.P., Ferrier, S., Lombard, A.T., Driver, A., Rouget, M., Maze, K. & Desmet, P.G.<br />
(2004) Nature conservation requires more than a passion for species. Conservation Biology, 18, 1674-1676.<br />
Dark, S.J. (2004) The biogeography of invasive alien plants in California: an application of GIS and spatial regression<br />
analysis. Diversity and Distributions, 10, 1-9.<br />
Debinski, D.M., Ray, C. & Saveraid, E.H. (2001) Species diversity and the scale of the landscape mosaic: do scales of<br />
movement and patch size affect diversity? Biological Conservation, 98, 179-190.<br />
Dennis, R.L.H. & Shreeve, T.G. (2003) Gains and losses of French butterflies: test of predictions, under-recording and<br />
regional extinction from <strong>da</strong>ta in a new atlas. Biological Conservation, 110, 131-139.<br />
Dennis, R.L.H., Shreeve, T.G. & Williams, W.R. (1995) Affinity gradients among European butterflies: evidence and<br />
historical component to species distributions. Entomologist’s Gazette, 46, 141-153.<br />
Dennis, R.L.H., Sparks, T.H. & Hardy, P.B. (1999) Bias in butterfly distribution maps: the effects of sampling effort.<br />
Journal of Insect Conservation, 3, 33-42.<br />
Dennis, R.L.H. & Thomas, C.D. (2000) Bias in butterfly distribution maps: the influence of hot spots and recorder’s home<br />
range. Journal of Insect Conservation, 4, 73-77.<br />
Dimitriadis, S. & Cranston, P.S. (2001) An Australian Holocene climate reconstruction using Chironomi<strong>da</strong>e from a tropical<br />
volcanic maar lake. Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology, 176, 109-131.<br />
Edwards, J.L., Lane, M.A. & Nielsen, E.S. (2000) Interoperability of biodiversity <strong>da</strong>tabases: biodiversity information on<br />
every desktop. Science, 289, 2312-2314.<br />
Eeley, H.A.C., Lawes, M.J. & Piper, S.E. (1999) The influence of climate change on the distribution of indigenous forest in<br />
KwaZulu-Natal, South Africa. Journal of Biogeography, 26, 595-617.<br />
Engler, R., Guisan, A. & Rechsteiner, L. (2004) An improved approach for predicting the distribution of rare and en<strong>da</strong>ngered<br />
species from occurrence and pseudo-absence <strong>da</strong>ta. Journal of Applied Ecology, 41, 263-274.<br />
Ferrier, S., Watson, G., Pearce, J. & Drielsma, M. (2002) Extended statistical approaches to modelling spatial pattern in<br />
biodiversity in northeast New South Wales. I. Species-level modelling. Biodiversity and Conservation, 11, 2275-2307.<br />
Fielding, A.H. & Haworth, P.H. (1995) Testing the generality of bird-habitat models. Conservation Biology, 9, 1466-1481.<br />
109
Finn, J.A. & Gittings, T. (2003) A review of competition in north temperate dung beetle communities. Ecological<br />
Entomology, 28, 1-13.<br />
Flather, C.H., Wilson, K.R., Dean, D.J. & McComb, W.C. (1997) Identifying gaps in conservation networks: of indicators<br />
and uncertainty in geographic-based analysis. Ecological Applications, 7, 531–542.<br />
Fortin, M.-J., Keitt, T.H., Maurer, B.A., Taper, M.L., Kaufman, D.M. & Blackburn, T.M. (<strong>2005</strong>) Species’ geographic ranges<br />
and distributional limits: pattern analysis and statistical issues. Oikos, 108, 7-17.<br />
Gallagher, S.J., Greenwood, D.R., Taylor, D., Smith, A.J., Wallace, M.W. & Holdgate, G.R. (2003) The Pliocene climatic<br />
and environmental evolution of southeastern Australia: evidence from the marine and terrestrial realm. Palaeogeography<br />
Palaeoclimatology Palaeoecology, 193, 349-382.<br />
Gallego, D., Canovas, F., Esteve, M.A., Galian, J. & Schwerdtfeger, F. (2004) Descriptive biogeography of Tomicus<br />
(Coleoptera : Scolyti<strong>da</strong>e) species in Spain. Journal of Biogeography, 31, 2011-2024.<br />
Gaston, K.J. (1994) Rarity. Chapman & Hall, London.<br />
Gaston, K.J. (2003) The structure and dynamics of geographic ranges. Oxford University Press, Oxford.<br />
Graham, C.H., Ferrier, S., Huettman, F., Moritz, C. & Peterson, A.T. (2004) New developments in museum-based<br />
informatics and applications in biodiversity analysis. Trends in Ecology & Evolution, 19, 497-503.<br />
Graham, R.W. & Grimm, E.C. (1990) Effects of global climate change on the patterns of terrestrial biological communities.<br />
Trends in Ecology and Evolution, 5, 289-292.<br />
Green, R.E., Balmford, A., Crane, P.R., Mace, G.M., Reynolds, J.D. & Turner, R.K. (<strong>2005</strong>) A Framework for Improved<br />
Monitoring of Biodiversity: Responses to the World Summit on Sustainable Development. Conservation Biology, 19, 56-<br />
65.<br />
Gu, W. & Swihart, R.K. (2004) Absent or undetected? Effects of non-detection of species occurrence on wildlife-habitat<br />
models. Biological Conservation, 116, 195-203.<br />
Guisan, A. & Zimmermann, N.E. (2000) Predictive habitat distribution models in ecology. Ecological Modelling, 135, 147-186.<br />
Hanski, I., ed. (1999) Metapopulation Ecology. Oxford University Press, Oxford.<br />
Hanski, I. & Cambefort, Y. (1991) Spatial processes. In Dung Beetle Ecology (<strong>eds</strong> I. Hanski & Y. Cambefort), pp. 283-304.<br />
Princeton University Press, New Jersey.<br />
Hawkins, B.A. & Porter, E.E. (2003) Relative influences of current and historical factors on mammal and bird diversity<br />
patterns in deglaciated North America. Global Ecology and Biogeography, 12, 475-481.<br />
Hewitt, G.M. (1999) Post-glacial re-colonization of European biota. Biological Journal of the Linnean Society, 68, 87-112.<br />
Higgins, J.V., Ricketts, T.H., Parrish, J.D., Dinerstein, E., Powell, G., Palminteri, S., Hoekstra, J.M., Morrison, J., Tomasek,<br />
A. & A<strong>da</strong>ms, J. (2004) Beyond Noah: Saving species is not enough. Conservation Biology, 18, 1672-1673.<br />
Hirzel, A.H. (2001) When GIS come to life. Linking landscape- and population ecology for large population management<br />
modelling: the case of Ibex (Capra ibex) in Switzerland. PhD, University of Lausanne, Lausanne.<br />
Hirzel, A., Helfer, V. & Métral, F. (2001) Assessing habitat-suitability models with a virtual species. Ecological Modelling,<br />
145, 111-121.<br />
Hirzel, A.H. & Arlettaz, R. (2003) Modeling habitat suitability for complex species distributions by environmental-distance<br />
geometric mean. Environmental Management, 32, 614-623.<br />
Hirzel, A.H., Hausser, J., Chessel, D. & Perrin, N. (2002) Ecological-niche factor analysis: How to compute habitatsuitability<br />
maps without absence <strong>da</strong>ta? Ecology, 83, 2027-2036.<br />
Hirzel, A.H., Hausser, J. & Perrin, N. (2004a) Biomapper 3.0 Laboratory for Conservation Biology. University of Lausanne,<br />
Lausanne.<br />
Hirzel, A.H., Posse, B., Oggier, P.-A., Crettenand, Y., Glenz, C. & Arlettaz, R. (2004b) Ecological requirements of a<br />
reintroduced species, with implications for release policy: the Bearded vulture recolonizing the Alps. Journal of Applied<br />
Ecology, 41, 1103-1116.<br />
Hortal, J., Garcia-Pereira, P. & García-Barros, E. (2004) Butterfly species richness in mainland Portugal: Predictive models<br />
of geographic distribution patterns. Ecography, 27, 68-82.<br />
110
Hortal, J. & Lobo, J.M. (2001) A preliminary methodological approach to model the spatial distribution of biodiversity<br />
attributes. In Spatio-temporal modelling of environmental processes. Proceedings of the 1st Spanish workshop on spatiotemporal<br />
modelling of environmental processes (<strong>eds</strong> J. Mateu & F. Montes), pp. 211-229. Publicacions de la Universitat<br />
Jaume I, Castelló de la Plana.<br />
Hortal, J. & Lobo, J.M. (2002) Una metodología para predecir la distribución espacial de la diversi<strong>da</strong>d biológica. Ecología<br />
(n.s.), 16, 151-178.<br />
Hortal, J. & Lobo, J.M. (<strong>2005</strong>) An ED-based protocol for the optimal sampling of biodiversity. Biodiversity and<br />
Conservation, in press.<br />
Hortal, J., Lobo, J.M. & Martín-Piera, F. (2001) Forecasting insect species richness scores in poorly surveyed territories: the<br />
case of the Portuguese dung beetles (Col. Scarabaeinae). Biodiversity and Conservation, 10, 1343-1367.<br />
Izquierdo, I., Martín, J.L., Zurita, N. & Arechavaleta, M. (2001) Lista de Especies Silvestres de Canarias. Hongos, Plantas<br />
y Animales. Consejería de Política Territorial y Medio Ambiente, Gobierno de Canarias, Santa Cruz de Tenerife.<br />
Jiménez-Valverde, A. & Hortal, J. (2003) Las curvas de acumulación de especies y la necesi<strong>da</strong>d de evaluar la cali<strong>da</strong>d de los<br />
inventarios biológicos. Revista Ibérica de Aracnología, 8, 151-161.<br />
Jiménez-Valverde, A. & Lobo, J.M. (2004) Un método sencillo para seleccionar puntos de muestreo con el objeto de<br />
inventariar taxones hiperdiversos: El caso práctico de las familias Aranei<strong>da</strong>e y Thomisi<strong>da</strong>e (Araneae) en la Comuni<strong>da</strong>d<br />
de Madrid, España. Ecología (n.s.), 18, 297-308.<br />
Johnston, C.A. (1999) Geographic Information Systems in Ecology. First edn. Blackwell Science, Oxford.<br />
Kitching, R. (2000) Biodiversity, hotspots and defiance. Trends in Ecology and Evolution, 15, 484-485.<br />
Lawton, J.H. & May, R.M. (1995) Extinction Rates. Oxford University Press, Oxford.<br />
Legendre, P. (1993) Spatial autocorrelation: trouble or new paradigm? Ecology, 74, 1659-1673.<br />
Legendre, P. & Legendre, L. (1998) Numerical Ecology. Second english edn. Elsevier, Amster<strong>da</strong>m.<br />
Lehmann, A., Overton, J.M. & Austin, M.P. (2002) Regression models for spatial prediction: their role for biodiversity and<br />
conservation. Biodiversity and Conservation, 11, 2085-2092.<br />
Levine, J.M. & D’Antonio, C.M. (1999) Elton revisited: a review of evidence linking diversity and invasibility. Oikos, 87,<br />
15-26.<br />
Lichstein, J.W., Simons, T.R., Shriner, S.A. & Franzreb, K.E. (2002) Spatial autocorrelation and autoregressive models in<br />
ecology. Ecological Monographs, 72, 445-463.<br />
Lloyd, E.F. & Collis, S.K. (1981) Geothermal Prospection - Ilha Terceira, <strong>Açores</strong>. Geological Report. Secretaria Regional<br />
do Comércio e Indústria - Laboratório de Geociências e Tecnologia, Ponta Delga<strong>da</strong>.<br />
Lobo, J.M. (2000) ¿Es posible predecir la distribución geográfica de las especies basándonos en variables ambientales? In<br />
Hacia un proyecto CYTED para el inventario y estimación de la diversi<strong>da</strong>d entomológica en Iberoamérica: PrIBES 2000<br />
(<strong>eds</strong> F. Martín-Piera, J.J. Morrone & A. Melic), pp. 55-68. Socie<strong>da</strong>d Entomológica Aragonesa (SEA), Zaragoza.<br />
Lobo, J.M., Castro, I. & Moreno, J.C. (2001) Spatial and environmental determinants of vascular plant species richness<br />
distribution in the Iberian Peninsula and Balearic Islands. Biological Journal of the Linnean Society, 73, 233-253.<br />
Lobo, J.M. & Hortal, J. (2003) Modelos predictivos: Un atajo para describir la distribución de la diversi<strong>da</strong>d biológica.<br />
Ecosistemas, 2003/1.<br />
Lobo, J.M., Lumaret, J.P. & Jay-Robert, P. (2002) Modelling the species richness of French dung beetles (Coleoptera,<br />
Scarabaei<strong>da</strong>e) and delimiting the predicitive capacity of different groups of explanatory variables. Global Ecology and<br />
Biogeography, 11, 265-277.<br />
Lobo, J.M. & Martín-Piera, F. (2002) Searching for a predictive model for species richness of Iberian dung beetle based on<br />
spatial and environmental variables. Conservation Biology, 16, 158-173.<br />
Lomolino, M.V. (2004) Conservation Biogeography. In Frontiers of Biogeography: new directions in the geography of<br />
nature (<strong>eds</strong> M.V. Lomolino & L.R. Heaney), pp. 293-296. Sinauer Associates, Inc., Sunderland, Massachussets.<br />
Loreau, M., Mouquet, N. & Gonzalez, A. (2003) Biodiversity as spatial insurance in heterogeneous landscapes. Proceedings<br />
of the National Academy of Sciences of the United States of America, 100, 12765-12770.<br />
111
Margules, C.R., Austin, M.P., Mollison, D. & Smith, F. (1994) Biological Models for Monitoring Species Decline -<br />
Construction and Use of Data-Bases. Philosophical Transactions of the Royal Society of London B, 344, 69-75.<br />
Marra, M.J., Smith, E.G.C., Shulmeister, J. & Leschen, R. (2004) Late Quaternary climate change in the Awatere Valley,<br />
South Island, New Zealand using a sine model with a maximum likelihood envelope on fossil beetle <strong>da</strong>ta. Quaternary<br />
Science Reviews, 23, 1637-1650.<br />
Martín-Piera, F. & Lobo, J.M. (2003) Database records as a sampling effort surrogate to predict spatial distribution of<br />
insects in either poorly or unevenly surveyed areas. Acta Entomológica Ibérica e Macaronésica, 1, 23-35.<br />
Molnar, J., Marvier, M. & Kareiva, P. (2004) The sum is greater than the parts. Conservation Biology, 18, 1670-1671.<br />
Mooney, S. (1997) A fine-resolution paleoclimatic reconstruction of the last 2000 years, from Lake Keilambete, southeastern<br />
Australia. Holocene, 7, 139-149.<br />
Osborne, P.E. & Tigar, B.J. (1992) Interpreting bird atlas using logistic models: an example from Lesotho, Southern Africa.<br />
Journal of Applied Ecology, 29, 55-62.<br />
Palmer, M., Gómez-Pujol, L., Pons, G.X., Mateu, J. & Linde, M. (2003) Noisy <strong>da</strong>ta and distribution maps: the example of<br />
Phylan semicostatus Mulsant and Rey, 1854 (Coleoptera, Tenebrioni<strong>da</strong>e) from Serra de Tramuntana (Mallorca, Western<br />
Mediterranean). Graellsia, 59, 389-398.<br />
Pereira, A.R. (2004) Esboço Pedológico <strong>da</strong> Ilha Terceira. BSc Thesis, Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Angra do Heroísmo.<br />
Pimm, S.L., Gittleman, J.L., Russell, G.J. & Brooks, T.M. (1996) Extinction rates. Science, 273, 293-297.<br />
Pimm, S.L., Russell, G.J., Gittleman, J.L. & Brooks, T.M. (1995) The future of biodiversity. Science, 269, 347-350.<br />
Pinheiro, J. (1990) Estudo <strong>dos</strong> principais tipos de solos <strong>da</strong> ilha Terceira-<strong>Açores</strong>. PhD thesis, Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>,<br />
Angra do Heroísmo.<br />
Pressey, R.L. (2004) Conservation planning and biodiversity: Assembling the best <strong>da</strong>ta for the job. Conservation Biology,<br />
18, 1677-1681.<br />
Reineking, B. & Schröder, B. (2003) Computer-intensive methods in the analysis of species-habitat relationships. In GfÖ<br />
Arbeitskreis Theorie in der Ökologie (<strong>eds</strong> H. Reuter, B. Breckling & A. Mittwollen), pp. 100-117. P. Lang Verlag,<br />
Frankfurt.<br />
Ricklefs, R.E. (2004) A crompehensive framework for global patterns in biodiversity. Ecology Letters, 7, 1-15.<br />
Ricklefs, R.E. & Schluter, D. (1993) Species diversity: Regional and historical influences. In Species Diversity in Ecological<br />
Communities. Historical and Geographical Perspectives (<strong>eds</strong> R.E. Ricklefs & D. Schluter), pp. 350-363. The University<br />
of Chicago Press, London.<br />
Rodrigues, M.C.M. (2002) Recursos Hídricos e Património Natural - Aplicação de uma metodologia de suporte ao<br />
ordenamento do Sítio de Interesse Comunitário <strong>da</strong> Zona do Complexo Central <strong>da</strong> ilha Terceira. MSc. Thesis,<br />
Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Angra do Heroísmo.<br />
Rodríguez, J. (1999) Use of cenograms in mammalian palaeoecology. A critical review. Lethaia, 32, 331-347.<br />
Rodríguez, J. & Nieto, M. (2003) Influencia paleoecológica en mamíferos cenozoicos: limitaciones metodológicas. Coloquios<br />
de Paleontología, Vol. Ext. 1, 459-474.<br />
Roslin, T. & Koivunen, A. (2001) Distribution and abun<strong>da</strong>nce of dung beetles in fragmented landscapes. Oecologia, 127,<br />
69-77.<br />
Ruiz de la Torre, J. (2002) Mapa Forestal de España. Escala 1:200.000. Memoria General. Ministerio de Medio Ambiente.<br />
Organismo Autónomo Parque Nacionales, Madrid.<br />
Scott, J.M. (1998) Large-area mapping of biodiversity. Annals of the Missouri Botanical Garden, 85, 34-47.<br />
Scott, J.M., Heglund, P.J., Haufler, J.B., Morrison, M., Raphael, M.G., Wall, W.B. & Samson, F., <strong>eds</strong>. (2002) Predicting<br />
species occurrences: Issues of accuracy and scale. Island Press, Covelo, California.<br />
Segurado, P. & Araújo, M.B. (2004) An evaluation of methods for modelling species distributions. Journal of Biogeography,<br />
31, 1555-1568.<br />
Seoane, J., Bustamante, J. & Díaz-Delgado, R. (<strong>2005</strong>) Effect of expert opinion on the predictive ability of environmental<br />
models of bird distribution. Conservation Biology, 19, 512-522.<br />
112
Soberón, J. & Llorente, J. (1993) The use of species accumulation functions for the prediction of species richness.<br />
Conservation Biology, 7, 480-488.<br />
Stockwell, D.R.B. & Peterson, A.T. (2002) Effects of sample size on accuracy of species distribution models. Ecological<br />
Modelling, 148, 1–13.<br />
Suarez, A.V. & Tsutsui, N.D. (2004) The value of museum collections for research and society. Bioscience, 54, 66-74.<br />
Thuiller, W., Brotons, L., Araújo, M.B. & Lavorel, S. (2004) Effects of restricting environmental range <strong>da</strong>ta to project<br />
current and future species distributions. Ecography, 27, 165-172.<br />
Tognelli, M.F. & Kelt, D.A. (2004) Analysis of determinants of mammalian species richness in South America using spatial<br />
autoregressive models. Ecography, 27, 427-436.<br />
Whittaker, R.J., Araujo, M.B., Paul, J., Ladle, R.J., Watson, J.E.M. & Willis, K.J. (<strong>2005</strong>) Conservation Biogeography:<br />
assessment and prospect. Diversity and Distributions, 11, 3-23.<br />
Williams, W.D. & Busby, J.R. (1991) The Geographical-Distribution of Triops-Australiensis (Crustacea, Notostraca) in<br />
Australia - a Biogeoclimatic Analysis. Hydrobiologia, 212, 235-240.<br />
Yachi, S. & Loreau, M. (1999) Biodiversity and ecosystem productivity in a fluctuating environment: The insurance<br />
hypothesis. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America, 96, 1463-1468.<br />
Zaniewski, A.E., Lehmann, A. & Overton, J.M. (2002) Predicting species spatial distributions using presence-only <strong>da</strong>ta: a<br />
case study of native New Zealand ferns. Ecological Modelling, 157, 261-280.<br />
Zurita, N. & Arechavaleta, M. (2003) Banco de <strong>da</strong>tos de Biodiversi<strong>da</strong>d de Canarias. Boletín de la Socie<strong>da</strong>d Entomológica<br />
Aragonesa, 32, 293-294.<br />
113
4. LISTA DE ESPÉCIES TERRESTRES DOS<br />
AÇORES<br />
LIST OF TERRESTRIAL SPECIES FROM<br />
THE AZORES
4.1 LISTA DOS BRIÓFITOS<br />
(Bryophyta)<br />
LIST OF BRYOPHYTES<br />
(Bryophyta)<br />
Autores (Authors)<br />
Rosalina Gabriel 1 ,<br />
Erik Sjögren 2 , René Schumacker 3 , Cecília Sérgio 4 ,<br />
Jan-Peter Frahm 5 & Eva Sousa 1<br />
1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Departamento de Ciências Agrárias – CITA-A. Largo <strong>da</strong> Igreja. Terra Chã. 9700-851<br />
Angra do Heroísmo. Portugal. e-mail: rgabriel@mail.angra.uac.pt; sousa_eva@hotmail.com.<br />
2 University of Uppsala. Evolutionary Biology Centre. Department of Plant Ecology. Villavagen, 14. SE-752 36<br />
Sweden. e-mail: be.sjogren@telia.com.<br />
3 Université de Liège. 620, Becco. B-4910 Theux. Belgium. e-mail: rschumacker@ulg.ac.be.<br />
4 Museu, Laboratório e Jardim Botânico <strong>da</strong> Facul<strong>da</strong>de de Ciências de Lisboa. Rua <strong>da</strong> Escola Politécnica, 58.<br />
1250-102 Lisboa. Portugal. e-mail: csergio@fc.ul.pt.<br />
5 Nees Institut für Biodiversität der Pflanzen. Meckenheimer Allee 170. 53115 Bonn. Deutschland. e-mail:<br />
frahm@uni-bonn.de; www.bryologie.uni-bonn.de.<br />
117
Notas explicativas<br />
Este trabalho tenta produzir uma lista de referência<br />
<strong>dos</strong> briófitos <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. A lista, basea<strong>da</strong><br />
na literatura conheci<strong>da</strong>, actualiza o trabalho de<br />
Sjögren (2001) e inclui alguns novos registos para<br />
os <strong>Açores</strong> ou para algumas ilhas. Não são feitas<br />
referências explícitas a estas adições; a informação<br />
relaciona<strong>da</strong> com novos registos (locali<strong>da</strong>des, ilhas<br />
ou arquipélago) e notas taxonómicas serão publica<strong>da</strong>s<br />
noutro local (Gabriel et al. em preparação).<br />
Esta lista inclui subespécies, espécies e níveis<br />
taxonómicos superiores; taxa abaixo do nível de<br />
subespécie não são incluí<strong>dos</strong>. Uma vez que não está<br />
ain<strong>da</strong> completamente estabilizado o arranjo filogenético<br />
<strong>dos</strong> briófitos, assume-se um compromisso<br />
prático neste trabalho. Na maioria <strong>dos</strong> casos o arranjo<br />
<strong>da</strong>s famílias e ordens segue Shaw & Goffinet<br />
(2000): Renzaglia & Vaughn (2000) para os antóceros,<br />
Cran<strong>da</strong>ll-Stotler & Stotler (2000) para as hepáticas<br />
e Buck & Goffinet (2000) para os musgos.<br />
A primeira coluna (D) apresenta o estatuto de<br />
colonização de ca<strong>da</strong> espécie, tal como se segue:<br />
END – Espécie endémica <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, i.e. espécies<br />
que ocorrem apenas nos <strong>Açores</strong>, como resultado<br />
de fenómenos de especiação (neoendemismos) ou<br />
de extinção de populações continentais (paleoendemismos);<br />
MAC – Espécies endémicas <strong>da</strong> Macaronésia,<br />
i.e. espécies cuja distribuição é conheci<strong>da</strong><br />
apenas <strong>dos</strong> arquipélagos <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Madeira,<br />
Canárias e Cabo Verde; EUR – espécies cuja<br />
distribuição é conheci<strong>da</strong> apenas do continente<br />
Europeu e Macaronésia.<br />
É apresenta<strong>da</strong> a distribuição <strong>da</strong>s espécies ou<br />
subespécies nas nove ilhas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> (de oeste<br />
para este), usando-se a seguinte simbologia: COR<br />
– Corvo; FLO – Flores; FAI – Faial; PIC – Pico;<br />
GRA – Graciosa; SJG – São Jorge; TER – Terceira;<br />
SMG – São Miguel; SMR – Santa Maria.<br />
Os sinónimos, que incluem não apenas ver<strong>da</strong>deiros<br />
sinónimos mas igualmente erros tipográficos<br />
presentes na literatura açoreana, são apresenta<strong>dos</strong><br />
no índice desta obra, estando associa<strong>dos</strong> aos nomes<br />
váli<strong>dos</strong>.<br />
Espécies considera<strong>da</strong>s como duvi<strong>dos</strong>as na flora<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> foram incluí<strong>da</strong>s no Apêndice 1.<br />
118<br />
Explanatory notes<br />
This work aims to produce a check-list of the<br />
Azorean bryophytes. The list, based on all known<br />
published literature, up<strong>da</strong>tes Sjögren’s work (2001)<br />
and includes some new records for the Azores or<br />
individual islands. No explicit reference is made<br />
about those additions. Information concerning<br />
new records (localities, islands or archipelago)<br />
and taxonomic notes will be published elsewhere<br />
(Gabriel et al. in preparation).<br />
This check-list includes subspecies, species and<br />
ranks above. Taxa below the subspecies category<br />
are not referred. Since a stable phylogenetic arrangement<br />
of bryophytes has not been achieved<br />
yet, a pragmatic compromise was assumed here.<br />
Mostly, the family arrangement follows Shaw &<br />
Goffinet (2000): Renzaglia & Vaughn (2000) for<br />
the hornworts, Cran<strong>da</strong>ll-Stotler & Stotler (2000)<br />
for the liverworts and Buck & Goffinet (2000) for<br />
the mosses.<br />
The first column (D) presents the colonization<br />
status of each species as follows: END – Azorean<br />
endemic species, i.e. those species that occur only<br />
in the Azores, as a result of either speciation<br />
events (neo-endemics) or extinction of the<br />
mainland populations (palaeo-endemics); MAC –<br />
Macaronesian endemic species, i.e. species known<br />
only from the Macaronesia (Azores, Madeira,<br />
Canaries, Cape Verde); EUR – species that occur<br />
only in Europe and Macaronesia.<br />
Distribution in the nine Azorean islands,<br />
referred from west to east, is given for each<br />
species or subspecies using the following notation:<br />
COR – Corvo; FLO – Flores; FAI – Faial; PIC<br />
– Pico; GRA – Graciosa; SJG – São Jorge; TER<br />
– Terceira; SMG – São Miguel; SMR – Santa<br />
Maria.<br />
Synonyms, including true synonyms but also<br />
names erroneously used in the past, are presented<br />
in the index referring to the valid name.<br />
Species whose taxonomical or distributional<br />
reliability are questionable are included in Appendix<br />
1.
Bibliografia (References)<br />
Buck, W.R. & Goffinet, B. (2000) Morphology and classification of mosses. In Bryophyte biology (<strong>eds</strong> A.J. Shaw & B.<br />
Goffinet), pp. 71-123. Cambridge University Press. Cambridge.<br />
Cran<strong>da</strong>ll-Stotler, B. & Stotler, R.E. (2000) Morphology and classification of the Marchantiophyta. In Bryophyte biology (<strong>eds</strong><br />
A.J. Shaw & B. Goffinet), pp. 21-70. Cambridge University Press. Cambridge.<br />
Gabriel, R., Sjögren, E., Schumacker, R., Sérgio, C. & Frahm, J.-P. (in preparation) Taxonomic and distributional revision of<br />
the Azorean bryophytes.<br />
Renzaglia, K.S. & Vaughn, K.C. (2000) Anatomy, development and classification of hornworts. In Bryophyte biology (<strong>eds</strong><br />
A.J. Shaw & B. Goffinet), pp. 1-20. Cambridge University Press. Cambridge.<br />
Shaw, A.J. & Goffinet, B. (<strong>eds</strong>) (2000) Bryophyte biology. Cambridge University Press. Cambridge.<br />
Sjögren, E. (2001) Distribution of Azorean bryophytes up to 1999, their island distribution and information on their presence<br />
elsewhere, including Madeira and the Canary Islands. Boletim do Museu Municipal do Funchal, Sup. 7, 1-89.<br />
119
D BRYOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Anthocerotales<br />
Divisão Bryophyta<br />
Classe Anthocerotopsi<strong>da</strong><br />
Anthocerotaceae<br />
Anthoceros caucasicus Steph. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Anthoceros punctatus L. FLO FAI TER SMG<br />
Phaeoceros bulbiculosus (Brot.) Prosk. FLO FAI TER SMG<br />
Phaeoceros laevis (L.) Prosk. COR FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
ssp. carolinianus (Michx.) Prosk. FAI PIC TER<br />
ssp. laevis (L.) Prosk. COR FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
Ordem Sphaerocarpales<br />
Classe Marchantiopsi<strong>da</strong><br />
Sphaerocarpaceae<br />
Sphaerocarpos texanus Austin TER<br />
Ordem Marchantiales<br />
Aytoniaceae<br />
Asterella africana (Mont.) A. Evans COR FLO FAI SJG TER SMG<br />
Mannia androgyna (L.) A. Evans FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />
Plagiochasma rupestre (J. R. Forst. et G.<br />
Forst.) Steph.<br />
TER SMG<br />
Reboulia hemisphaerica (L.) Raddi<br />
Conocephalaceae<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Conocephalum conicum (L.) Dumort.<br />
Corsiniaceae<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Corsinia coriandrina (Spreng.) Lindb.<br />
Exormothecaceae<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Exormotheca pustulosa Mitt.<br />
Lunulariaceae<br />
FLO FAI SJG TER SMG<br />
Lunularia cruciata (L.) Lindb.<br />
Marchantiaceae<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Dumortiera hirsuta (Sw.) Nees COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Marchantia paleacea Bertol. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Marchantia polymorpha L.<br />
Targionaceae<br />
FAI PIC SMG<br />
Targionia hypophylla L. sensu latiore COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Ricciales<br />
Ricciaceae<br />
Riccia beyrichiana Hampe ex Lehm. et<br />
Lindenb.<br />
Riccia bifurca Hoffm. TER SMG<br />
Riccia crozalsii Levier FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Riccia crystallina L. emend. Raddi TER SMG<br />
Riccia glauca L. TER SMG SMR<br />
Riccia huebeneriana Lindenb. TER<br />
Riccia ligula Steph. TER<br />
Riccia nigrella DC. FAI SJG TER SMG SMR<br />
Riccia sorocarpa Bischl. FAI SJG TER SMG SMR<br />
Riccia warnstorfii Limpr. ex Warnst. SMG<br />
Ordem Fossombroniales<br />
Fossombroniaceae<br />
Fossombronia angulosa (Dicks.) Raddi COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Fossombronia caespitiformis De Not. ex<br />
Rabenh.<br />
FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); EUR - Europa.<br />
120<br />
TER
D BRYOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Fossombroniaceae (cont.)<br />
Fossombronia echinata Macvicar TER<br />
Fossombronia pusilla (L.) Nees FLO GRA<br />
Fossombronia wondraczeckii (Cor<strong>da</strong>) Lindb. TER<br />
Pelliaceae<br />
Pellia epiphylla (L.) Cor<strong>da</strong> COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Ordem Metzgeriales<br />
Aneuraceae<br />
Aneura pinguis (L.) Dumort. FLO PIC SJG TER SMG<br />
Riccardia chamedryfolia (With.) Grolle FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Riccardia latifrons (Lindb.) Lindb. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Riccardia multifi<strong>da</strong> (L.) Gray COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Riccardia palmata (Hedw.) Carruth. FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Metzgeriaceae<br />
Metzgeria furcata (L.) Dumort. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Metzgeria leptoneura Spruce FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Pallaviciniaceae<br />
Pallavicinia lyellii (Hook.) Carruth. PIC SJG TER<br />
Ordem Lepicoleales<br />
Trichocoleaceae<br />
Trichocolea tomentella (Ehrh.) Dumort. SMG<br />
Ordem Jungermanniales<br />
EUR<br />
Acrobolbaceae<br />
Acrobolbus wilsonii Nees PIC SJG TER SMG<br />
END Tylimanthus azoricus Grolle et Perss.<br />
Adelanthaceae<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Adelanthus decipiens (Hook.) Mitt.<br />
Arnelliaceae<br />
FLO FAI PIC TER SMG<br />
Gongylanthus ericetorum (Raddi) Nees<br />
Calypogeiaceae<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Calypogeia arguta Nees et Mont. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
MAC Calypogeia azorica Bischl. FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Calypogeia fissa (L.) Raddi COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Calypogeia integristipula Steph. FLO PIC TER SMG<br />
Calypogeia muelleriana (Schiffn.) Müll Frib. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Calypogeia neesiana (Massal. et Carestia)<br />
Müll Frib.<br />
FLO SJG TER SMG<br />
Calypogeia sphagnicola (Arnell et Perss)<br />
Warnst. et Loeske<br />
FLO TER<br />
Calypogeia suecica (Arnell et Perss.) Müll<br />
Frib.<br />
FLO SJG SMG<br />
Mnioloma fuscum (Lehm.) R. M. Schust.<br />
Cephaloziaceae<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Cephalozia bicuspi<strong>da</strong>ta (L.) Dumort. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Cephalozia connivens (Dicks.) Lindb. PIC SMG<br />
Cephalozia crassifolia (Lindenb. et Gottsche)<br />
Fulford<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Cephalozia lunulifolia (Dumort.) Dumort. FAI PIC SJG TER SMG<br />
Cladopodiella francisci (Hook.) Joerg. TER SMG<br />
Hygrobiella laxifolia (Hook.) Spruce FAI PIC TER<br />
Nowellia curvifolia (Dicks.) Mitt. FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Odontochisma denu<strong>da</strong>tum (Mart.) Dumort. FLO PIC SJG TER SMG<br />
Odontochisma prostratum (Sw.) Trevis.<br />
Cephaloziellaceae<br />
COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Cephaloziella baumgartneri Schiffn. FAI TER<br />
Cephaloziella calyculata (Durieu et Mont.)<br />
SMR<br />
Müll Frib.<br />
Cephaloziella dentata (Raddi) Steph. FLO TER<br />
Cephaloziella divaricata (Sm.) Schiffn. FLO GRA TER SMG SMR<br />
Cephaloziella hampeana (Nees) Schiffn. SJG TER<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); EUR - Europa.<br />
121
D BRYOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Cephaloziellaceae (cont.)<br />
Cephaloziella rubella (Nees) Warnst. TER<br />
Cephaloziella turneri (Hook.) Müll Frib.<br />
Geocalycaceae<br />
SMG SMR<br />
Chiloscyphus coadunatus (Sw.) J. J. Engel et<br />
R. M. Schust.<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG SMG SMR<br />
Chiloscyphus fragans (Moris et De Not.)<br />
J. J. Engel et R. M. Schust.<br />
FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Chiloscyphus polyanthos (L.) Cor<strong>da</strong> aggr. COR FAI SJG TER SMG SMR<br />
Chiloscyphus profundus (Nees) J. J. Engel et<br />
R. M. Shust.<br />
FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Geocalyx graveolens (Schrad.) Nees FLO FAI PIC SJG TER SMR<br />
MAC Heteroscyphus denticulatus (Mitt.) Schiffn. COR FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
EUR<br />
Leptoscyphus azoricus (H. Buch et Perss.)<br />
Grolle<br />
FLO PIC SJG TER SMG<br />
Leptoscyphus cuneifolius (Hook.) Mitt. PIC SJG TER<br />
EUR Saccogyna viticulosa (L.) Dumort.<br />
Gymnomitriaceae<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Marsupella adusta (Nees emend. Limpr.)<br />
Spruce<br />
PIC SMG<br />
Marsupella emarginata (Ehrh.) Dumort. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Marsupella funckii (F. Weber et D. Mohr)<br />
Dumort.<br />
COR FLO FAI PIC TER SMG<br />
Marsupella profun<strong>da</strong> Lindb. SMR<br />
Marsupella sparsifolia (Lindb.) Dumort. PIC SJG TER<br />
Marsupella sphacelata (Gieseke ex Lindenb.)<br />
Dumort.<br />
Herbertaceae<br />
FLO SJG<br />
Herbertus borealis Crund. PIC TER<br />
Herbertus sendtneri (Nees) Lindb.<br />
Jungermanniaceae<br />
COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Anastrophyllum minutum (Schreb.) R. M.<br />
Schust.<br />
COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Barbilophozia attenuata (Mart.) Loeske FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Gymnocolea inflata (Huds.) Dumort. TER SMG<br />
Jamesoniella rubricaulis (Nees) Grolle PIC SMG<br />
Jungermannia atrovirens Dumort. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Jungermannia callithrix Lindenb. et Gottsche COR FLO FAI PIC SJO TER SMG SMR<br />
Jungermannia gracillima Sm. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Jungermannia hyalina Lyell PIC TER<br />
Jungermannia pumila With. TER SMG SMR<br />
Lophozia bicrenata (Schmidel ex Hoffm.)<br />
Dumort.<br />
PIC SJG SMR<br />
Lophozia incisa (Schrad.) Dumort. COR FLO FAI PIC TER SMG<br />
Lophozia longiflora (Nees) Schiffn. FLO PIC<br />
Lophozia ventricosa (Dicks.) Dumort. FLO FAI PIC SJG TER<br />
Nardia geoscyphus (De Not.) Lindb. COR FLO FAI PIC TER SMG<br />
Nardia scalaris Gray<br />
Lepidoziaceae<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Bazzania azorica H. Buch et Perss. FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Kurzia pauciflora (Dicks.) Grolle FLO FAI PIC TER SMG<br />
MAC Lepidozia azorica H. Buch et Perss. COR PIC SJG TER SMG<br />
Lepidozia cupressina (Sw.) Lindenb. FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Lepidozia pearsonii Spruce TER<br />
Lepidozia reptans (L.) Dumort. FLO? FAI? PIC? SJG? TER? SMG? SMR?<br />
Lepidozia stuhlmanii Steph. PIC SJG TER<br />
Telaranea europaea Engel et Merr.<br />
Plagiochilaceae<br />
COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Plagiochila bifaria (Sw.) Lindenb. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Plagiochila exigua (Taylor) Taylor COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Plagiochila longispina Lindenb. et Gottsche COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Plagiochila papillifolia Steph. PIC<br />
Plagiochila punctata (Taylor) Taylor PIC SMR<br />
Plagiochila retrorsa Gottsche<br />
Pseudolepicoleaceae<br />
TER<br />
Blepharostoma trichophyllum (L.) Dumort. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); EUR - Europa.<br />
122
D BRYOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Scapaniaceae<br />
Diplophyllum albicans (L.) Dumort. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Scapania compacta (A. Roth.) Dumort. FAI SJG TER SMR<br />
Scapania curta (Mart.) Dumort. COR FLO FAI PIC SJG<br />
Scapania gracilis Lindb. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Scapania nemorea (L.) Grolle FLO PIC SJG TER SMG<br />
Scapania scandica (Arnell et H. Buch)<br />
Macvicar<br />
PIC<br />
Scapania undulata (L.) Dumort. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Porellales<br />
EUR<br />
Jubulaceae<br />
Frullania azorica Sim-Sim et al. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
EUR Frullania microphylla (Gottsche) Pearson COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Frullania tamarisci (L.) Dumort. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
EUR Frullania teneriffae (F. Weber) Nees COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Jubula hutchinsiae (Hook.) Dumort. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
EUR ssp. hutchinsiae<br />
Lejeuneaceae<br />
COR FLO FAI PIC SJG<br />
Acanthocoleus aberrans (Lindenb. et Gottsche)<br />
Kruijt<br />
PIC SJG<br />
EUR<br />
Aphanolejeunea azorica (V. Allorge et Ast)<br />
Pócs et Bernecker<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
MAC Aphanolejeunea madeirensis (Schiffn.) Grolle FAI PIC SJG TER<br />
Aphanolejeunea microscopica (Taylor) A.<br />
Evans<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Aphanolejeunea sintenisii Steph. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END<br />
Cheilolejeunea cedercreutzii (H. Buch et<br />
Perss.) Grolle<br />
FAI PIC TER SMG<br />
Cololejeunea minutissima (Sm.) Schiffn. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Colura calyptrifolia (Hook.) Dumort. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Drepanolejeunea hamatifolia (Hook.) Schiffn. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Harpalejeunea molleri (Steph.) Grolle COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Lejeunea eckloniana Lindenb. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Lejeunea flava (Sw.) Nees COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
EUR ssp. moorei (Lindb.) R. M. Schust. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
EUR Lejeunea hibernica Bischl. et al. ex Grolle FLO PIC TER SMG<br />
Lejeunea lamacerina (Steph.) Schiffn. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Lejeunea patens Lindb. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Microlejenea ulicina (Taylor) Gottsche et al. FLO PIC GRA SJG TER SMG<br />
EUR Marchesinia mackaii (Hook.) Gray<br />
Porellaceae<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
EUR Porella canariensis (F. Weber) Bryhn COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Porella obtusata (Taylor) Trevis. COR FLO PIC GRA SJG TER SMG<br />
Ordem Radulales<br />
EUR<br />
Radulaceae<br />
Radula aquilegia (Hook. f. et Taylor) Gottsche<br />
et al.<br />
COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
EUR Radula carringtonii J. B. Jack COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
EUR Radula holtii Spruce COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Radula lindenbergiana Gottsche ex C. Hartman<br />
FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
EUR Radula nudicaulis Steph. FAI PIC TER SMG<br />
MAC Radula wichurae Steph. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Sphagnales<br />
Classe Bryopsi<strong>da</strong><br />
Sphagnaceae<br />
Sphagnum affine Renauld et Cardot SJG TER<br />
Sphagnum capillifolium (L.) Hedw. FAI TER SMR<br />
Sphagnum compactum DC. ex Lam et DC. TER SMG<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); EUR - Europa.<br />
123
D BRYOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Sphagnaceae (cont.)<br />
Sphagnum cuspi<strong>da</strong>tum Ehrh. ex Hoffm. TER<br />
Sphagnum denticulatum Brid. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Sphagnum girgensohnii Russow FLO<br />
Sphagnum magellanicum Brid. FLO TER?<br />
END Sphagnum nitidulum Warnst. ex Warnst. TER?<br />
Sphagnum palustre L. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Sphagnum papillosum Lindb. FLO FAI PIC TER SMG<br />
Sphagnum rubellum Wilson TER<br />
Sphagnum squarrosum Crome COR FLO TER SMG<br />
Sphagnum subnitens Russow et Warnst. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Ordem Andreaeales<br />
Andreaeaceae<br />
Andreaea rupestris Hedw. FAI PIC<br />
Ordem Polytrichales<br />
Polytrichaceae<br />
MAC Alophosia azorica (Renauld et Cardot) Cardot COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Atrichum angustatum (Schimp.) Bartr. COR FLO FAI PIC SJG SMG SMR<br />
Atrichum undulatum (Hedw.) P. Beauv. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Atrichum tenellum (Röhl) Bruch et Schimp. TER<br />
Pogonatum aloides (Hedw.) P. Beauv. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Pogonatum nanum (Hedw.) P. Beauv. SMG SMR<br />
Pogonatum urnigerum (Hedw.) P. Beauv. FAI SMG<br />
Polytrichum commune Hedw. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Polytrichum formosum Hedw. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Polytrichum juniperinum Hedw. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Polytrichum piliferum Hedw. FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Diphysciales<br />
Diphysciaceae<br />
Diphyscium foliosum (Hedw.) Mohr COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Funariales<br />
Funariaceae<br />
Entosthodon attenuatus (Dicks.) Bryhn COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Entosthodon obtusus (Hedw.) Lindb. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Funaria hygrometrica Hedw. TER SMG<br />
Funaria muhlenbergii Turn. SMG? SMR?<br />
Funaria pulchella Philib. FAI SMG<br />
Physcomitrium pyriforme (Hedw.) Brid. SMG<br />
Ordem Grimmiales<br />
Grimmiaceae<br />
Grimmia elongata Kaulf PIC<br />
Grimmia incurva Schwägr. PIC?<br />
Grimmia laevigata (Brid.) Brid. GRA SJG<br />
Grimmia lisae De Not. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Grimmia montana Bruch et Schimp. GRA?<br />
Grimmia pulvinata (Hedw.) Sm. FLO SJG TER SMG<br />
Racomitrium aciculare (Hedw.) Brid. COR FLO FAI SJG TER SMG<br />
Racomitrium aquaticum (Brid. ex Schrad.)<br />
Brid.<br />
COR FLO PIC SJG TER SMG<br />
Racomitrium elongatum Frisvol COR PIC SMG<br />
Racomitrium fasciculare (Hedw.) Brid. COR FAI PIC SJG TER SMG<br />
Racomitrium heterostichum (Hedw.) Brid. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Racomitrium lanuginosum (Hedw.) Brid. FAI PIC TER SMG<br />
Schistidium alpicola (Hedw.) Limpr. FLO? PIC?<br />
Schistidium apocarpum (Hedw.) Bruch et<br />
Schimp.<br />
PIC<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); EUR - Europa.<br />
124
D BRYOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
EUR<br />
Ptychomitriaceae<br />
Glyphomitrium <strong>da</strong>viesii (Dicks.) Brid. FLO<br />
EUR<br />
Ptychomitrium nigrescens (Kunze) Wijk et<br />
Marg.<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
EUR Ptychomitrium polyphyllum Bruch et Schimp. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Archidiales<br />
Archidiaceae<br />
Archidium alternifolium (Hedw.) Schimp. TER SMG SMR<br />
Ordem Seligeriales<br />
Seligeriaceae<br />
Blindia acuta (Hedw.) Bruch et Schimp. FLO FAI SJG TER SMG<br />
Ordem Dicranales<br />
END<br />
Bruchiaceae<br />
Trematodon perssonorum Allorge et Thér.<br />
Dicranaceae<br />
SMG<br />
EUR Campylopus brevipilus Bruch et Schimp. COR PIC TER SMG<br />
Campylopus cygneus (Hedw.) Brid. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Campylopus flaccidus Renauld et Cardot PIC SMG<br />
Campylopus flexuosus (Hedw.) Brid. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Campylopus fragilis Bruch et Schimp. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Campylopus incrassatus Müll Hal. COR FLO PIC SJG TER<br />
Campylopus introflexus (Hedw.) Brid. FLO PIC SJG TER<br />
Campylopus pilifer Brid. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Campylopus pyriformis (Schultz.) Brid. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Campylopus shawii Wilson FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Cheilothela chloropus (Brid.) Lindb. SMR<br />
Dicranella heteromalla (Hedw.) Schimp. FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
Dicranella howei Renauld et Cardot FLO SJG<br />
Dicranella schreberiana (Hedw.) Hilp. ex<br />
Crum et Anders.<br />
TER<br />
Dicranoweisia cirrata (Hedw.) Lindb. ex<br />
Milde<br />
TER?<br />
Dicranoweisia crispula (Hedw.) Lindb. ex<br />
Milde<br />
COR? FLO? PIC?<br />
Dicranum bonjeanii De Not. SJG TER SMG<br />
Dicranum flagellare Hedw. FAI TER<br />
Dicranum majus Sm. TER<br />
Dicranum scoparium Hedw. PIC TER SMG<br />
Dicranum scottianum Turn. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Kiaeria blyttii (Bruch et Schimp.) Broth. PIC<br />
Microcampylopus laevigatus (Thér.) Giese et<br />
Frahm<br />
Ditrichaceae<br />
COR FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
Ceratodon purpureus (Hedw.) Brid. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ceratodon stenocarpus Bruch et Schimp. PIC<br />
Ditrichum pallidum (Hedw.) Hampe TER SMG SMR<br />
Ditrichum subulatum Hampe SMG SMR<br />
Pleuridium acuminatum Lindb. FLO FAI TER SMG SMR<br />
Pseudephemerum nitidum (Hedw.) Reim. FLO TER SMG<br />
EUR Rhamphidium purpuratum Mitt.<br />
Fissidentaceae<br />
COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Fissidens asplenioides Hedw. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Fissidens azoricus (P. de la Varde) Bizot FLO<br />
Fissidens bryoides Hedw. sensu latiore FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
MAC Fissidens coacervatus Brugg.-Nann. TER SMR<br />
Fissidens crassipes Wilson ex Bruch et<br />
FLO FAI SJG TER SMG<br />
Schimp.<br />
Fissidens curvatus Hornsch. FLO<br />
Fissidens dubius P. Beauv. FLO TER SMG<br />
MAC Fissidens luisierii P. de la Varde FAI TER SMG<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); EUR - Europa.<br />
125
D BRYOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
MAC<br />
Fissidentaceae (cont.)<br />
Fissidens ovatifolius R. Ruthe FLO TER<br />
Fissidens papillosus Sande Lac. FAI PIC TER SMG<br />
Fissidens rivularis Bruch et Schimp. COR PIC SJG SMG SMR<br />
Fissidens serrulatus Brid. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Fissidens sublinaefolius (P. de la Varde)<br />
Brugg.-Nann.<br />
PIC<br />
Fissidens taxifolius Hedw.<br />
Leucobryaceae<br />
FLO FAI TER SMG SMR<br />
Leucobryum albidum (P. Beauv.) Lindb. FLO FAI PIC TER SMG<br />
º<br />
Leucobryum glaucum (Hedw.) Angstr. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Leucobryum juniperoideum (Brid.) Müll Hal.<br />
Rhabdoweisiaceae<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Amphidium mougeotii (Bruch et Schimp.)<br />
Schimp.<br />
FLO FAI PIC SJG TER<br />
Cynodontium bruntonii (Sm.) Bruch et<br />
Schimp.<br />
FAI<br />
Rhabdoweisia fugax (Hedw.) Bruch et<br />
Schimp.<br />
FLO<br />
Ordem Pottiales<br />
Ephemeraceae<br />
Ephemerum cohaerens (Hedw.) Hampe<br />
Pottiaceae<br />
FAI<br />
Aloina ambigua (Bruch et Schimp.) Limpr. SMG SMR<br />
Aloina rigi<strong>da</strong> (Hedw.) Limpr. FAI<br />
MAC Anoectangium angustifolium Mitt. SMG<br />
Barbula convoluta Hedw. TER SMG<br />
Barbula unguiculata Hedw. COR FLO FAI PIC GRA SMG SMR<br />
Bryoerythrophyllum inaequalifolium (Tayl.)<br />
Zander<br />
PIC TER<br />
Dialitrychia mucronata (Brid.) Broth. TER SMG<br />
Didymodon acutus (Brid.) Saito FAI SMG<br />
Didymodon insulanus (De Not.) Hill COR TER SMG SMR<br />
Didymodon luridus Hornsch. FAI GRA SJG SMG<br />
Didymodon rigidulus Hedw. PIC<br />
Didymodon tophaceus (Brid.) Lisa FLO GRA TER SMG SMR<br />
Didymodon vinealis (Brid.) Zander FAI PIC TER SMG SMR<br />
Eucladium verticillatum (Brid.) Bruch et<br />
Schimp.<br />
FLO TER SMG<br />
Gymnostomum calcareum Nees et Hornsch. FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />
Gymnostomum viridulum Brid. SMG<br />
Gyroweisia tenuis (Hedw.) Schimp. FAI<br />
Leptobarbula berica (De Not.) Schimp. FAI TER SMG<br />
Leptophascum leptophyllum (Müll Hal.) J.<br />
FAI PIC TER SMR<br />
Guerra et J. M. Cano<br />
Pleurochaeta squarrosa (Brid.) Lindb. PIC SMG SMR<br />
Pottia truncata (Hedw.) Bruch et Schimp. FLO TER SMG SMR<br />
Pseudocrossidium hornschuchianum (Schultz.)<br />
Zander<br />
TER<br />
Pseudocrossidium revolutum (Brid.) Zander FAI<br />
Scopelophila ligulata (Spruce) Spruce SMG<br />
Splachnobryum obtusum (Brid.) Müll Hal. SMG SMR<br />
Syntrichia laevipila Brid. TER SMG<br />
Syntrichia ruralis (Hedw.) F. Weber et D.<br />
Mohr<br />
FAI TER<br />
Timmiella barbuloides (Brid.) Moenk. FAI PIC SJG TER SMG<br />
Tortella flavovirens (Bruch.) Broth. COR FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Tortella niti<strong>da</strong> (Lindb.) Broth. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Tortula atrovirens (Sm.) Lindb. TER SMG<br />
Tortula bogosica (Müll Hal.) Zander TER SMR<br />
Tortula canescens Mont. SMR<br />
Tortula cuneifolia (Dicks.) Turner FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />
Tortula marginata (Bruch et Schimp.) Spruce FLO FAI TER SMG SMR<br />
Tortula muralis Hedw. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); EUR - Europa.<br />
126
D BRYOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Pottiaceae (cont.)<br />
Tortula revolvens (Schimp.) G. Roth FAI<br />
Tortula solmsii (Schimp.) Limpr. FLO TER SMG<br />
Tortula vahliana (Schultz) Mont. FAI<br />
Trichostomum brachydontium Bruch COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Trichostomum crispulum Bruch COR FLO FAI SJG SMG SMR<br />
Weissia brachycarpa (Nees et Hornsch.) Jur. GRA TER<br />
Weissia condensa (Voit) Lindb. FAI TER<br />
Weissia controversa Hedw. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Weissia triumphans (De Not.) M. Hill FAI SJG TER SMG<br />
Ordem Orthotrichales<br />
Orthotrichaceae<br />
Orthotrichum diaphanum Brid. FLO FAI TER SMG SMR<br />
Orthotrichum tenellum Bruch SMG<br />
EUR Ulota calvescens Wilson PIC TER SMG<br />
Ulota crispa (Hedw.) Brid. PIC<br />
Zygodon conoideus (Dicks.) Hook. et Taylor FAI TER SMG<br />
Zygodon viridissimus (Dicks.) Brid. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Bryales<br />
Aulacomniaceae<br />
Aulacomnium palustre (Hedw.) Schwägr.<br />
Bartramiaceae<br />
PIC SJG SMG<br />
Bartramia stricta Brid. FLO PIC GRA TER SMG SMR<br />
END Breutelia azorica (Mitt.) Cardot FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Philonotis arnelli Husn. SJG TER<br />
Philonotis caespitosa Jur. FLO TER SMG<br />
Philonotis calcarea (Bruch et Schimp.)<br />
Schimp.<br />
FAI SMG SMR<br />
Philonotis fontana (Hedw.) Brid. FAI SJG SMG SMR<br />
Philonotis hastata (Duby) Wijk et Margad. FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />
Philonotis marchica (Hedw.) Brid. TER SMG<br />
Philonotis rigi<strong>da</strong> Brid. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Philonotis uncinata (Schwägr.) Brid.<br />
Bryaceae<br />
TER SMR<br />
Anomobryum julaceum (P. Gaertn., B. Mey. et<br />
Scherb.) Schimp.<br />
FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
MAC Brachymenium notarisii (Mitt.) A. J. Shaw FLO FAI GRA SMG<br />
Bryum alpinum Huds. ex With. COR FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
Bryum argenteum Hedw. COR FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
Bryum bicolor Dicks. FLO SJG TER SMG SMR<br />
Bryum caespiticium Hedw. FLO SMG SMR<br />
Bryum canariense Brid. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Bryum capillare Hedw. COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
Bryum creberrimum Taylor FLO TER SMG SMR<br />
Bryum donianum Grev. COR FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Bryum dunense A. J. E. Sm. et H. Whitehouse SMR<br />
Bryum gemmiparum De Not. FLO SMG SMR<br />
Bryum lanatum (P. Beauv.) Brid. TER<br />
Bryum mildeanum Jur. SJG SMG<br />
Bryum pseudotriquetrum (Hedw.) P. Gaertn.,<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
B. Mey. et Scherb.<br />
Bryum radiculosum Brid. TER SMG SMR<br />
Bryum rubens Mitt. TER SMR<br />
Bryum ruderale Crundw. et Nyholm FAI TER SMR<br />
Bryum sauteri Bruch et Schimp. SMR<br />
Bryum subapiculatum Hampe TER<br />
Bryum tenuisetum Limpr. SMR<br />
Bryum torquescens De Not. COR FLO FAI PIC SJG SMG SMR<br />
Epipterygium tozeri (Grev.) Lindb. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Leptobryum pyriforme (Hedw.) Wilson SMG<br />
Pohlia an<strong>da</strong>lusica (Höhn.) Broth. FLO?<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); EUR - Europa.<br />
127
D BRYOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Bryaceae (cont.)<br />
Pohlia annotina (Hedw.) Lindb. PIC SMR<br />
Pohlia bulbifera (Warnst.) Warnst. TER SMG<br />
Pohlia cru<strong>da</strong> (Hedw.) Lindb. PIC?<br />
Pohlia melanodon (Brid.) Shaw SMG<br />
Pohlia nutans (Hedw.) Lindb. PIC<br />
Pohlia proligera (Kindb.) Broth. FLO FAI SJG TER SMG<br />
Mniaceae<br />
Mnium hornum Hedw. FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Plagiomnium rostratum (Schrad.) T. J. Kop. COR FLO SMG<br />
Plagiomnium undulatum (Hedw.) T. J. Kop. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Rhizomnium punctatum (Hedw.) T. J. Kop. FAI PIC SJG TER SMG<br />
Ordem Hookeriales<br />
Daltoniaceae<br />
Daltonia stenophylla Mitt.<br />
Hookeriaceae<br />
FAI PIC SJG TER SMG<br />
Hookeria lucens (Hedw.) Sm.<br />
Pilotrichaceae<br />
FLO PIC TER SMG<br />
Cyclodictyon laetevirens (Hook. et Taylor)<br />
Mitt.<br />
PIC SJG TER SMG<br />
EUR Tetrastichium fontanum (Mitt.) Cardot COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
MAC Tetrastichium virens (Cardot) Churchill COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Hypnales<br />
Amblystegiaceae<br />
Amblystegium humile (P. Beauv.) Lindb. FLO<br />
Amblystegium riparium (Hedw.) Schimp. TER SMG<br />
Amblystegium serpens (Hedw.) Schimp. SMG<br />
Amblystegium varium (Hedw.) Lindb. FLO TER<br />
Hygroamblystegium tenax (Hedw.) Jenn.<br />
Brachytheciaceae<br />
PIC SMG<br />
Brachythecium albicans (Hedw.) Schimp. SMG SMR<br />
Brachythecium mildeanum (Schimp.) Milde FAI SJG SMG<br />
Brachythecium plumosum (Hedw.) Schimp. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Brachythecium populeum (Hedw.) Schimp. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Brachythecium rivulare Schimp. COR FLO FAI PIC GRA SMG SMR<br />
Brachythecium rutabulum (Hedw.) Schimp. COR FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />
Brachythecium salebrosum (F. Weber et D.<br />
Mohr) Schimp.<br />
FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Brachythecium velutinum (Hedw.) Schimp. COR FLO FAI PIC TER SMG<br />
Cirriphyllum piliferum (Hedw.) Grout. FAI<br />
Eurhynchium hians (Hedw.) Loeske COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Eurhynchium meridionale (Schimp. ex Sendt.)<br />
De Not.<br />
COR FLO TER SMG SMR<br />
Eurhynchium praelongum (Hedw.) Warnst. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Eurhynchium pumilum (Wilson) Schimp. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Eurhynchium speciosum (Brid.) Jur. FAI PIC SMG<br />
Eurhynchium striatum (Hedw.) Schimp. SMG SMR<br />
Homalothecium sericeum (Hedw.) Schimp. SMR<br />
Isothecium alopecuroides (Dubois) Isov. SMG<br />
Isothecium myosuroides Brid. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Platyhypnidium riparioides (Hedw.) Dixon COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Rhynchostegiella curviseta (Brid.) Limpr. COR FLO SJG SMR<br />
Rhynchostegiella durieui (Mont.) P. Allorge<br />
et Perss.<br />
FLO FAI SJG SMG<br />
Rhynchostegiella tenella (Dicks.) Limpr. COR FAI GRA SMG SMR<br />
Rhynchostegium confertum (Dicks.) Schimp. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Rhynchostegium megapolitanum (F. Weber et<br />
D. Mohr) Schimp.<br />
COR PIC SJG TER SMG SMR<br />
Scleropodium purum (Hedw.) Limpr. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Scleropodium touretti (Brid.) L. Koch COR FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
Scorpiurium circinatum (Brid.) M. Fleisch. et<br />
Loeske<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); EUR - Europa.<br />
128
D BRYOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Campyliaceae<br />
Drepanocladus fluitans (Hedw.) Warnst. FLO FAI PIC TER SMG<br />
Hygrohypnum luridum (Hedw.) Jenn.<br />
Cryphaeaceae<br />
TER<br />
Cryphaea heteromalla (Hedw.) D. Mohr<br />
Echinodiaceae<br />
SMG<br />
MAC Echinodium prolixum (Mitt.) Broth. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Echinodium renauldii (Cardot) Broth.<br />
Fontinalaceae<br />
COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Fontinalis antipyretica Hedw.<br />
Hylocomiaceae<br />
FLO SJG SMR<br />
Hylocomium brevirostre (Brid.) Schimp. FAI SJG TER SMG<br />
Hylocomium splendens (Hedw.) Schimp. COR PIC SJG TER SMG<br />
Pleurozium schreberi (Brid.) Mitt. COR FAI PIC SJG TER SMG<br />
Rhytidiadelphus loreus (Hedw.) Warnst. PIC TER<br />
Rhytidiadelphus squarrosus T. J. Kop. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Rhytidiadelphus subpinnatus (Lindb.) Kop.<br />
Hypnaceae<br />
COR FAI PIC SJG TER SMG<br />
MAC Andoa berthelotiana (Mont.) Ando COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Calliergonella cuspi<strong>da</strong>ta (Hedw.) Loeske FLO SJG SMG SMR<br />
Ctenidium molluscum (Hedw.) Warnst. SJG SMG<br />
Herzogiella striatella (Brid.) Iwats. FAI<br />
Hyocomium armoricum (Brid.) Wijk et Marg. SJG<br />
Hypnum andoi Smith FAI TER SMG SMR<br />
Hypnum cupressiforme Hedw. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Hypnum imponens Hedw. FLO PIC TER SMG<br />
Hypnum jutlandicum Holmen et E. Warncke FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Hypnum resupinatum Taylor COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
EUR Hypnum uncinulatum Jur. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Isopterygium tenerum (Sw.) Mitt. TER SMG<br />
Pseudotaxiphyllum elegans (Brid.) Z. Iwats. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
EUR<br />
Pseudotaxiphyllum laetevirens (Koppe et Düll)<br />
Hedenäs<br />
Leucodontaceae<br />
PIC SJG TER SMG SMR<br />
EUR Leucodon canariensis (Brid.) Schwägr. SMG<br />
Leucodon sciuroides (Hedw.) Schwägr. FAI<br />
MAC Leucodon treleasei (Cardot) Par. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Pterogonium gracile (Hedw.) Sm.<br />
Myuriaceae<br />
COR FLO PIC GRA SJG TER SMG<br />
Myurium hochstetteri (Schimp.) Kindb.<br />
Neckeraceae<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Homalia lusitanica Schimp. SMG<br />
Homalia webbiana (Mont.) Düll FLO GRA SJG SMR<br />
MAC Neckera cephalonica Jur. et Unger PIC<br />
Neckera complanata (Hedw.) Huebener PIC<br />
Neckera crispa Hedw. SMG<br />
EUR Neckera intermedia Brid. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Thamnobryum alopecurum (Hedw.) Gangulee COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Thamnobryum rudolphianum Mastracci<br />
Plagiotheciaceae<br />
COR FAI PIC TER<br />
Plagiothecium nemorale (Mitt.) A. Jaeger<br />
Pterigynandraceae<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Heterocladium heteropterum (Brid.) Schimp. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Heterocladium wulfsbergii I. Hagen<br />
Sematophyllaceae<br />
TER<br />
Sematophyllum substrumulosum (Hampe)<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Britton<br />
Thuidiaceae<br />
Thuidium tamariscinum (Hedw.) Schimp. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER<br />
Thuidium delicatulum (Hedw.) Schimp. PIC<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); EUR - Europa.<br />
129
4.2 LISTA DAS PLANTAS VASCULARES<br />
(Pteridophyta e Spermatophyta)<br />
LIST OF VASCULAR PLANTS<br />
(Pteridophyta and Spermatophyta)<br />
Autores (Authors)<br />
Luís Silva 1 , Nuno Pinto, 1<br />
Bob Press 2 , Fred Rumsey 2 ,<br />
Mark Carine 2 , Sally Henderson 2 & Erik Sjögren 3<br />
1 Departamento de Biologia, Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Rua <strong>da</strong> Mãe de Deus, PT 9501-801 Ponta Delga<strong>da</strong>,<br />
<strong>Açores</strong>, Portugal. e-mail: lsilva@notes.uac.pt; npinto@notes.uac.pt.<br />
2 Department of Botany, Natural History Museum, Cromwell Road, London SW7 5BD, UK. e-mail:<br />
j.press@nhm.ac.uk; f.rumsey@nhm.ac.uk; m.carine@nhm.ac.uk; s.henderson@nhm.ac.uk.<br />
3 University of Uppsala. Evolutionary Biology Centre. Department of Plant Ecology. Villavagen, 14. SE-752 36<br />
Sweden. e-mail: be.sjogren@telia.com.<br />
131
Notas explicativas<br />
A lista <strong>da</strong>s plantas vasculares <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> é basea<strong>da</strong><br />
em to<strong>da</strong> a literatura conheci<strong>da</strong>, incluindo as referências<br />
mais antigas (i.e. Seubert & Hochstetter<br />
1843; Trelease 1897; Palhinha 1966), a Flora<br />
Europaea (Tutin et al. 1964-1980), as publicações<br />
de Franco (1971, 1984), Franco & Afonso (1994,<br />
1998) e ain<strong>da</strong> em publicações mais recentes, em<br />
particular, as de Schäfer (2002, 2003).<br />
No que diz respeito aos <strong>da</strong><strong>dos</strong> não publica<strong>dos</strong>,<br />
foram usa<strong>da</strong>s várias fontes, nomea<strong>da</strong>mente os registos<br />
do Museu de História Natural e ain<strong>da</strong> observações<br />
de campo (Silva 2001). To<strong>da</strong> a informação<br />
relaciona<strong>da</strong> com novos registos (locali<strong>da</strong>des, ilhas<br />
ou arquipélago) e notas taxonómicas serão publica<strong>da</strong>s<br />
noutro local.<br />
To<strong>da</strong>s as espécies considera<strong>da</strong>s como duvi<strong>dos</strong>as<br />
na flora <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> foram removi<strong>da</strong>s <strong>da</strong> lista principal<br />
e são incluí<strong>da</strong>s no Apêndice 1.<br />
Com algumas excepções, a classificação usa<strong>da</strong><br />
para a maior parte <strong>dos</strong> grupos de plantas vasculares<br />
segue a Flora <strong>da</strong> Madeira, publica<strong>da</strong> por Press<br />
& Short (1994), e a lista recente de Schäfer (2003).<br />
Esta lista inclui subespécies, espécies e hierarquias<br />
superiores. Taxa abaixo do nível de subespécie não<br />
são incluí<strong>dos</strong>. As ordens, famílias, géneros, espécies<br />
e subespécies são lista<strong>da</strong>s por ordem alfabética.<br />
Os sinónimos, que incluem não apenas ver<strong>da</strong>deiros<br />
sinónimos mas igualmente erros tipográficos presentes<br />
na literatura açoreana, são apresenta<strong>dos</strong> no<br />
índice desta obra, estando associa<strong>dos</strong> aos nomes<br />
váli<strong>dos</strong>.<br />
É apresenta<strong>da</strong> a distribuição <strong>da</strong>s espécies ou<br />
subespécies nas nove ilhas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, usando-<br />
-se a seguinte simbologia: COR – Corvo; FLO –<br />
Flores; FAI – Faial; PIC – Pico; GRA – Graciosa;<br />
SJG – São Jorge; TER – Terceira; SMG – São<br />
Miguel; SMR – Santa Maria.<br />
A primeira coluna (D) refere-se ao estatuto de<br />
colonização de ca<strong>da</strong> espécie:<br />
END – espécies endémicas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, i.e.<br />
aquelas espécies que ocorrem apenas nos <strong>Açores</strong><br />
em resultado de fenómenos evolutivos de especiação<br />
local (neo-endemismos) ou extinção <strong>da</strong>s populações<br />
continentais (paleo-endemismos).<br />
132<br />
Explanatory notes<br />
The list of the Azorean vascular plants is based<br />
on all known published literature, including older<br />
references (i.e. Seubert & Hochstetter 1843;<br />
Trelease 1897; Palhinha 1966), the Flora Europaea<br />
(Tutin et al. 1964-1980), the publications by<br />
Franco (1971, 1984) and Franco & Afonso (1994,<br />
1998), and also more recent publications, namely<br />
those from Schäfer (2002, 2003).<br />
Unpublished <strong>da</strong>ta were also used, namely from<br />
records at the Natural History Museum, and from<br />
field observations (Silva 2001). All information<br />
concerning taxonomic notes, new records and<br />
references to localities will be published elsewhere.<br />
All species for which their occurrence in the<br />
flora of the Archipelago is still doubtful were<br />
removed from the main list and are included in<br />
Appendix 1.<br />
With some exceptions, the classification used<br />
for most vascular plant groups follows the Flora<br />
of Madeira published by Press & Short (1994),<br />
and a recent list published by Schäfer (2003).<br />
This check-list includes subspecies, species and<br />
ranks above. No reference is made to taxa below<br />
the rank of subspecies. Orders, families, genera,<br />
species and subspecies are listed in alphabetical<br />
sequence. Synonyms, including true synonyms<br />
but also names erroneously used in the past, are<br />
presented in the index referring to the valid name.<br />
For the distribution of all species and subspecies<br />
in the nine Azorean islands we use the<br />
following abbreviations: COR – Corvo; FLO –<br />
Flores; FAI – Faial; PIC – Pico; GRA – Graciosa;<br />
SJG – São Jorge; TER – Terceira; SMG – São<br />
Miguel; SMR – Santa Maria.<br />
The first column (D) gives the colonization<br />
status of each species as follows:<br />
END – Azorean endemic species, i.e. those<br />
that occur only in the Azores, as a result of either<br />
speciation events (neo-endemics) or extinction of<br />
the mainland populations (palaeo-endemics);<br />
MAC – Macaronesian endemic species, i.e.<br />
species only known in Macaronesia (the Azores,<br />
Madeira, the Canaries, the Cape Verde Islands);
EXT – Taxa considered as extinct, e.g. Vicia<br />
dennesiana H. C. Watson;<br />
n – Native species, i.e. species which arrived<br />
by long-distance dispersal in the Azores and<br />
which are also known in other archipelagos and<br />
on continents. Most species classified as MAC are<br />
also native;<br />
i – Introduced species, are those believed to<br />
be present in the archipelago as a result of human<br />
activities, some of them having a cosmopolitan<br />
distribution;<br />
d – Doubtful species, are those where it is not<br />
possible to decide if they are native or introduced.<br />
Bibliografia (References)<br />
133<br />
MAC – espécies endémicas <strong>da</strong> Macaronésia,<br />
i.e. espécies apenas conheci<strong>da</strong>s <strong>da</strong> Macaronésia<br />
(<strong>Açores</strong>, Madeira, Canárias, Cabo Verde);<br />
EXT – Taxa considerado extinto, e.g. Vicia<br />
dennesiana H. C. Watson;<br />
n – espécies nativas, i.e. espécies que chegaram<br />
aos <strong>Açores</strong> pelos seus próprios meios, usando<br />
mecanismos de dispersão a longa distância, e que<br />
são conheci<strong>da</strong>s de outros arquipélagos ou zonas<br />
continentais. A maior parte <strong>dos</strong> endemismos Macaronésicos<br />
também são espécies nativas;<br />
i – espécies introduzi<strong>da</strong>s, são aquelas que chegaram<br />
aos <strong>Açores</strong> como resultado <strong>da</strong>s activi<strong>da</strong>des humanas,<br />
muitas delas de larga distribuição mundial;<br />
d – espécies duvi<strong>dos</strong>as, são aquelas em que não<br />
foi possível decidir se eram nativas ou introduzi<strong>da</strong>s.<br />
Franco, J.A. & Afonso, M.R. (1994) Nova Flora de Portugal, Volume III(I). Escolar Editora, Lisboa, 181 pp.<br />
Franco, J.A. & Afonso, M.R. (1998) Nova Flora de Portugal, Volume III(II). Escolar Editora, Lisboa, 283 pp.<br />
Franco, J.A. (1971) Nova Flora de Portugal, Volume I. Lisboa, 648 pp.<br />
Franco, J.A. (1984) Nova Flora de Portugal, Volume II. Lisboa, 660 pp.<br />
Hansen, A. & Sunding, P. (1993) Flora of Macaronesia. Checklist of vascular plants. 4. Revised Edition. Sommerfeltia, 17,<br />
1-295.<br />
Palhinha, R.T. (1966) Catálogo <strong>da</strong>s Plantas Vasculares <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Socie<strong>da</strong>de de Estu<strong>dos</strong> Açorianos Afonso Chaves, Lisboa,<br />
186 pp.<br />
Press, J.R. & Short, M.J. (1994) Flora of Madeira. The Natural History Museum, London, 574 pp.<br />
Schäfer, H. (2003) Flora of the Azores. A fieldguide. Weikersheim, 265 pp.<br />
Schäfer, H. (2003) The Chorology and diversity of the Azorean Flora. Dissertationes Botanicae, 374, 1-130.<br />
Seubert, M. & Hochstetter, C. (1843) Übersicht der Flora der azorischen Inseln. Archiv für Naturgeschichte, 9, 1-24.<br />
Silva, L. (2001) Plantas invasoras no Arquipélago <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>: caracterização geral e estudo de um caso, Clethra arborea<br />
Aiton (Clethraceae). Tese de doutoramento, Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Ponta Delga<strong>da</strong>, 514 pp.<br />
Trelease, W. (1897) Botanical observations on the Azores. Annual Report Missouri Botanical Garden, 8, 77-220.<br />
Tutin, T.G., Heywood, V.H., Burges, N.A., Moore, D.M., Valentine, D.H., Walters, S. M. & Webb, D.A. (1964-1980) Flora<br />
Europaea. Volumes 1-5. Cambridge University Press, Cambridge.
D PTERIDOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Isoetales<br />
Divisão Pteridophyta<br />
Subdivisão Lycophytina<br />
Classe Lycopodiopsi<strong>da</strong><br />
Isoetaceae<br />
END Isoetes azorica Durieu ex Milde COR FLO FAI PIC SJG TER<br />
Ordem Lycopodiales<br />
MAC<br />
Lycopodiaceae<br />
Diphasiastrum madeirense (J. H. Wilce)<br />
Holub<br />
COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
MAC Huperzia dentata (Herter) Holub COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
MAC Huperzia suberecta (Lowe) Tardieu COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
n Lycopodiella cernua (L.) Pichi-Sermolli FLO FAI PIC TER SMG<br />
n Lycopodiella inun<strong>da</strong>ta (L.) Holub FLO PIC SMG<br />
Ordem Selaginellales<br />
Selaginellaceae<br />
i Selaginella kraussiana (Kunze) A. Braun COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Equisetales<br />
Subdivisão Sphenophytina<br />
Classe Equisetopsi<strong>da</strong><br />
Equisetaceae<br />
i Equisetum arvense L. SMG<br />
i Equisetum ramosissimum Desf. TER SMG SMR<br />
n Equisetum telmateia Ehrh. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Filicales<br />
Subdivisão Filicophytina<br />
Classe Filicopsi<strong>da</strong><br />
n<br />
Adiantaceae<br />
Adiantum capillus-veneris L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Adiantum hispidulum Sw. COR FLO FAI PIC GRA SJG SMG SMR<br />
i Adiantum raddianum C. Presl FLO FAI PIC GRA SJG SMG SMR<br />
n Anogramma leptophylla (L.) Link COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Cheilanthes guanchica Bolle PIC SJG<br />
n Cheilanthes maderensis Lowe PIC?<br />
i Onychium japonicum (Thunb.) Kunze FAI PIC SMG<br />
i Pellaea viridis (Forssk.) Prantl FAI PIC TER SMG<br />
i Pityrogramma calomelanos (L.) Link FAI TER SMG<br />
i Pityrogramma ebenea (L.) Proctor<br />
Aspleniaceae<br />
SMG<br />
n Asplenium adiantum-nigrum L. COR FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
MAC Asplenium anceps Lowe ex Hook. & Grev. PIC<br />
END<br />
Asplenium azoricum (Milde) Lovis, Rasbach<br />
& Reichstein<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Asplenium hemionitis L. COR FLO FAI PIC GRA? SJG TER SMG SMR<br />
n Asplenium marinum L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Asplenium monanthes L. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
n<br />
Asplenium obovatum Viv. ssp. lanceolatum<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
(Fiori) P. Silva<br />
n Asplenium onopteris L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Asplenium scolopendrium L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />
d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />
134
D PTERIDOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n<br />
Aspleniaceae (cont.)<br />
Asplenium trichomanes L. ssp. quadrivalens<br />
D. E. Mey. emend. Lovis<br />
Athyriaceae<br />
COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Athyrium filix-femina (L.) Roth COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Cystopteris diaphana (Bory) Blasdell COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Deparia petersenii (Kunze) M. Kato COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Diplazium cau<strong>da</strong>tum (Cav.) Jermy COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Diplazium esculentum (Retz.) Sw.<br />
Blechnaceae<br />
SMG<br />
i Blechnum appendiculatum Willd. SMG SMR<br />
n Blechnum spicant (L.) Roth COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Doodia cau<strong>da</strong>ta (Cav.) R. Br. FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
n Woodwardia radicans (L.) Sm.<br />
Dicksoniaceae<br />
COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Culcita macrocarpa C. Presl COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Sphaeropteris cooperi (Hook. & Mueller)<br />
Tryon<br />
Dryopteri<strong>da</strong>ceae<br />
FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
i Cyrtomium falcatum (L. fil.) C. Presl COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Dryopteris aemula (Aiton) O. Kuntze COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n<br />
Dryopteris affinis (Lowe) Fraser-Jenkins ssp.<br />
affinis<br />
FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
END Dryopteris azorica (Christ) Alston COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END<br />
Dryopteris crispifolia Rasbach, Reichstein &<br />
Vi<strong>da</strong><br />
FLO FAI PIC TER SMG<br />
d Dryopteris dilatata (Hoffm.) A. Gray PIC<br />
n Polystichum setiferum (Forssk.) Woyn.<br />
Grammiti<strong>da</strong>ceae<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n<br />
Ceradenia jungermannioides (Klotzsch)<br />
Bishop<br />
FLO PIC TER<br />
END<br />
Grammitis marginella (Sw.) Sw. ssp. azorica<br />
H. Schäfer<br />
Hymenophyllaceae<br />
FLO PIC?<br />
n Hymenophyllum tunbrigense (L.) Sm. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Hymenophyllum wilsonii Hook. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
n Trichomanes speciosum Willd.<br />
Hypolepi<strong>da</strong>ceae<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Pteridium aquilinum (L.) Kuhn<br />
Lomariopsi<strong>da</strong>ceae<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
MAC<br />
Elaphoglossum semicylindricum (Bowdich)<br />
Benl<br />
Osmun<strong>da</strong>ceae<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
n Osmun<strong>da</strong> regalis L.<br />
Polypodiaceae<br />
COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
END Polypodium azoricum (Vasc) R. Fern.<br />
Pteri<strong>da</strong>ceae<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Pteris cretica L. TER SMG<br />
n Pteris incompleta Cav. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Pteris multifi<strong>da</strong> Poir. FAI SMG<br />
i Pteris tremula R. Br. FAI GRA TER SMG SMR<br />
i Pteris vittata L.<br />
Thelypteri<strong>da</strong>ceae<br />
FAI SJG TER SMG<br />
i<br />
Christella dentata (Forssk.) Brownsey &<br />
Jermy<br />
FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Oreopteris limbosperma (All.) Holub FLO FAI PIC<br />
n Stegnogramma pozoi (Lag.) K. Iwats. COR FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
Ordem Marsileales<br />
Marsileaceae<br />
END Marsilea azorica Laun. & Paiva TER<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />
d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />
135
D PTERIDOPHYTA / SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Oleandrales<br />
Oleandraceae<br />
i Nephrolepis cordifolia (L.) C. Presl FLO FAI PIC GRA SMG SMR<br />
i Nephrolepis exaltata (L.) Schott SMG?<br />
Ordem Ophioglossales<br />
Ophioglossaceae<br />
n Botrychium lunaria (L.) Sw. PIC<br />
n Ophioglossum azoricum C. Presl FLO FAI TER SMR<br />
n Ophioglossum lusitanicum L. FLO FAI TER SMG SMR<br />
Ordem Pinales<br />
Divisão Spermatophyta<br />
Subdivisão Coniferophytina<br />
Classe Pinopsi<strong>da</strong><br />
Cupressaceae<br />
i Chamaecyparis lawsoniana (Murray) Parl. SMG?<br />
END Juniperus brevifolia (Seub.) Antoine COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Pinaceae<br />
i Pinus pinaster Aiton FAI PIC GRA SMG SMR<br />
Taxodiaceae<br />
i Cryptomeria japonica (L. fil.) D. Don COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Taxales<br />
Taxaceae<br />
n Taxus baccata L. COR? FLO? PIC?<br />
Ordem Araliales<br />
Subdivisão Magnoliophytina<br />
Classe Magnoliopsi<strong>da</strong><br />
Apiaceae<br />
END Ammi huntii H. C. Watson COR FLO FAI PIC GRA SJG SMG SMR<br />
i Ammi majus L. FLO GRA TER SMR<br />
END Ammi seubertianum (H. C. Watson) Trel. PIC SMG SMR<br />
END Ammi trifoliatum (H. C. Watson) Trel. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
i Ammi visnaga (L.) Lam. SMG SMR<br />
i Anethum graveolens L. FLO FAI SMR<br />
END Angelica lignescens Reduron & Danton FLO FAI PIC TER SMG<br />
i Apium graveolens L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Apium nodiflorum (L.) Lag. FLO SJG TER SMG SMR<br />
END Chaerophyllum azoricum Trel. FLO PIC SJG SMG<br />
i Ciclospermum leptophyllum (Pers.) Sprague FAI PIC TER<br />
i Conium maculatum L. TER SMG SMR<br />
i Coriandrum sativum L. FLO FAI TER SMG<br />
n Crithmum maritimum L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Daucus carota L. ssp. azoricus Franco COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
d Daucus carota L. ssp. maritimus (Lam.) Batt. FAI GRA SJG SMG<br />
i Foeniculum vulgare Mill. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Hydrocotyle vulgaris L. FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
i Petroselinum crispum (Mill.) Hill COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Pimpinella villosa Schousb. SMG<br />
i Ridolfia segetum (L.) Moris COR FLO FAI PIC SMR<br />
END Sanicula azorica Guthn. ex Seub. FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Torilis arvensis (Huds.) Link ssp. arvensis COR? FLO? FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Torilis arvensis (Huds.) Link ssp. neglecta<br />
(Schult.) Thell.<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />
d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />
136<br />
PIC GRA SMG SMR
D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Araliaceae<br />
i Torilis no<strong>dos</strong>a (L.) P. Gaertn. SMR<br />
END Hedera azorica Carrière COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Tetrapanax papyriferus (Hook.) K. Koch FAI GRA SJG SMG SMR<br />
Ordem Asterales<br />
i<br />
Asteraceae<br />
Achillea millefolium L. FAI SMG SMR<br />
i<br />
Ageratina adenophora (Spreng.) R. M. King<br />
& H. Rob.<br />
FAI PIC SJG TER SMG<br />
i Ageratum houstonianum Mill. FAI SMG<br />
i Anacyclus radiatus Loisel. ssp. radiatus SJG SMG<br />
i Andryala integrifolia L. FAI SJG<br />
i Anthemis arvensis L. PIC TER SMG<br />
i Anthemis cotula L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Arctium minus (Hill) Bernh. TER SMG<br />
i Arctotheca calendula (L.) Lewyns TER SMR<br />
i Aster squamatus (Spreng.) Hieron. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Bellis azorica Hochst. ex Seub. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
i Bellis perennis L. SJG TER SMG SMR<br />
i Bidens pilosa L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Calendula arvensis L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Calendula officinalis L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Calendula suffruticosa Vahl SMR<br />
i Carduus tenuiflorus Curtis FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Centaurea diluta Aiton SJG SMG<br />
i Centaurea melitensis L. FAI PIC GRA SJG SMG SMR<br />
i Chamaemelum mixtum (L.) All. FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
n Chamaemelum nobile (L.) All. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Chamomilla recutita (L.) Rauschert FAI PIC<br />
i Chamomilla suaveolens (Pursh) Rydb. TER<br />
i Chrysanthemum coronarium L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Chrysanthemum segetum L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Cichorium intybus L. COR FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Cirsium arvense (L.) Scop. FLO GRA<br />
i Cirsium palustre (L.) Scop. FLO<br />
i Cirsium vulgare (Savi) Ten. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
i Coleostephus myconis (L.) Rchb. fil. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Conyza albi<strong>da</strong> Spreng. GRA SJG TER SMG SMR?<br />
i Conyza bonariensis (L.) Cronquist COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Conyza canadensis (L.) Cronquist COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Coreopsis lanceolata L. FAI PIC<br />
i<br />
Cotula australis (Siebold ex Spreng.)<br />
Hook. fil.<br />
SMG<br />
i Crepis capillaris (L.) Wallr. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Dittrichia viscosa (L.) Greuter FLO GRA SMR<br />
i Erigeron karvinskianus DC. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
d Filago gallica L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Filago lutescens Jord. ssp. atlantica Wagenitz COR FLO FAI PIC TER SMG<br />
i Filago minima (Sm.) Pers. PIC<br />
i Filago pyrami<strong>da</strong>ta L. SMG<br />
i Gaillardia aristata Pursh FAI PIC GRA SJG TER<br />
i Galactites tomentosa Moench FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Galinsoga ciliata (Rafin.) S. F. Blake FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Galinsoga parviflora Cav. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
i Gamochaeta claviceps (Fern.) Cabrera GRA TER<br />
i Gamochaeta pensylvanica (Willd.) Cabrera FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Gamochaeta purpurea (L.) Cabrera FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Gazania rigens (L.) P. Gaertn. FLO FAI PIC TER SMG<br />
i Gymnostyles stolonifera (Brot.) Tutin FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Hedypnois cretica (L.) Dum.-Cours. SMR<br />
i Helianthus annuus L. FLO FAI<br />
i Helianthus tuberosus L. FLO FAI GRA SMR<br />
i Helminthotheca echioides (L.) Holub COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />
d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />
137
D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Asteraceae (cont.)<br />
Hypochoeris glabra L. COR FAI PIC GRA SMG SMR<br />
i Hypochoeris radicata L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Lactuca serriola L. FLO FAI GRA<br />
END Lactuca watsoniana Trel. FAI PIC SJG TER SMG<br />
i Lapsana communis L. FLO FAI GRA SMG SMR<br />
END<br />
Leontodon filii (Hochst. ex Seub.) Paiva &<br />
Ormonde<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
END Leontodon rigens (Dryand.) Paiva & Ormonde COR FLO FAI? PIC TER SMG<br />
d<br />
Leontodon taraxacoides (Vill.) Mérat ssp.<br />
longirostris Finch & P. D. Sell<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
d<br />
Leontodon taraxacoides (Vill.) Mérat ssp.<br />
taraxacoides<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Leucanthemum vulgare Lam. FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />
i Matricaria maritima L. ssp. maritima COR PIC<br />
END Pericallis malviflora (L’Hér.) B. Nord. FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Petasites fragrans (Vill.) C. Presl FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Plecostachys serpyllifolia (Berg.) Hillard &<br />
B. L. Burtt<br />
COR FAI<br />
n<br />
Pseudognaphalium luteo-album (L.) Hilliard<br />
& Burtt<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Pulicaria palu<strong>dos</strong>a L. GRA SMG<br />
i Scolymus hispanicus L. FAI GRA<br />
i Senecio cineraria DC. ssp. cineraria FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
i Senecio elegans L. GRA TER SMG<br />
i Senecio mikanioides Otto ex Walp. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Senecio petasites (Sims) DC. FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Senecio sylvaticus L. SMR<br />
i Senecio vulgaris L. FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
i Silybum marianum (L.) P. Gaertn. FAI GRA TER SMR<br />
i Soli<strong>da</strong>go gigantea Aiton ssp. serotina McNeill PIC SJG TER SMG<br />
d Soli<strong>da</strong>go sempervirens L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Soliva pterosperma (Juss.) Less. SMG SMR<br />
i Sonchus asper (L.) Hill ssp. asper COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Sonchus asper L. ssp. glaucescens (Jord.) P.<br />
W. Ball<br />
COR GRA TER SMG<br />
i Sonchus oleraceus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Sonchus tenerrimus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Tanacetum parthenium (L.) Sch.-Bip. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Taraxacum officinale Weber sensu latiore COR FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Tolpis azorica (Nutt.) P. Silva COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Tolpis barbata (L.) P. Gaertn. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
MAC Tolpis succulenta (Dryand.) Lowe COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Tripleurospermum perforatum (Mérat) Lainz FAI PIC<br />
i<br />
Urospermum picroides (L.) Scop. ex F.W.<br />
Schmidt<br />
FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Xanthium spinosum L. FAI SMG<br />
i<br />
Xanthium strumarium L. ssp. italicum<br />
(Moretti) D. Löve<br />
Ordem Boraginales<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />
d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />
138<br />
FLO FAI GRA TER SMG SMR<br />
i<br />
Boraginaceae<br />
Borago officinalis L. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Cynoglossum creticum Mill. COR FLO PIC GRA TER SMG SMR<br />
i Echium plantagineum L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Heliotropium curassavicum L. SMG<br />
i Heliotropium europaeum L. FAI PIC GRA SJG TER<br />
i Myosotis arvensis (L.) Hill FAI SMG<br />
END Myosotis azorica S. Watson COR FLO FAI PIC SJG<br />
i Myosotis discolor Pers. ssp. discolor PIC SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Myosotis discolor Pers. ssp. dubia (Arr.)<br />
AZ<br />
Blaise<br />
i Myosotis latifolia Poir. AZ<br />
END Myosotis maritima Hochst. ex Seub. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Myosotis ramosissima Rochel TER SMG<br />
i Myosotis secun<strong>da</strong> Murray FLO FAI TER SMG
D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Boraginaceae (cont.)<br />
Myosotis stolonifera (DC.) Gay ex Leresche &<br />
Levier ssp. hirsuta R. M. Schuster<br />
Ordem Campanulales<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />
d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />
139<br />
FLO SJG TER SMG<br />
Campanulaceae<br />
END Azorina vi<strong>da</strong>lii (H. C. Watson) Feer COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Campanula erinus L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Lobelia erinus L. FAI PIC TER SMG<br />
i Lobelia urens L. FLO FAI TER<br />
i Trachelium caeruleum L. FLO FAI TER SMG<br />
Ordem Capparales<br />
i<br />
Brassicaceae<br />
Arabidopsis thaliana (L.) Heynh. PIC TER SMG<br />
i Barbarea verna (Mill.) Asch. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Brassica nigra (L.) Koch FLO FAI TER SMG SMR<br />
i Brassica oleracea L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Cakile edentula (Bigel.) Hook. ssp. edentula FAI SMG<br />
i Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. COR FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Capsella rubella Reut. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Car<strong>da</strong>mine caldeirarum Guthn. ex Seub. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Car<strong>da</strong>mine hirsuta L. COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
i Car<strong>da</strong>mine pratensis L. TER<br />
i Coronopus didymus (L.) Sm. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Coronopus squamatus (Forssk.) Asch. GRA TER SMG SMR<br />
i Diplotaxis catholica (L.) DC. SMG SMR<br />
i Diplotaxis muralis (L.) DC. SMG<br />
i Diplotaxis viminea(L.) DC. SMG<br />
i Lepidium campestre (L.) R. Br. FAI SMR<br />
i Lepidium latifolium L. TER<br />
i Lepidium ruderale L. SMG<br />
i Lepidium sativum L. SJG TER SMG SMR<br />
i Lepidium virginicum L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Lobularia maritima (L.) Desv. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Lunaria annua L. FLO FAI PIC<br />
i Matthiola incana (L.) R. Br. ssp. incana COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
d Nasturtium officinale R. Br. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Raphanus raphanistrum L. ssp. landra<br />
(Moretti ex DC.) Bonnier & Layens<br />
FLO FAI TER<br />
i<br />
Raphanus raphanistrum L. ssp. microcarpus<br />
(Lange) Thell.<br />
COR FAI GRA SJG TER SMG<br />
i Raphanus raphanistrum L. ssp. raphanistrum COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
i<br />
Rapistrum rugosum (L.) All. ssp. orientale<br />
(L.) Arcang.<br />
PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Rapistrum rugosum (L.) All. ssp. rugosum COR FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Sinapis alba L. FAI<br />
i Sinapis arvensis L. FAI SMR<br />
i Sisymbrella aspera (L.) Spach ssp. aspera FAI<br />
i Sisymbrium officinale (L.) Scop. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Thlaspi arvense L.<br />
Rese<strong>da</strong>ceae<br />
TER<br />
i Rese<strong>da</strong> luteola L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Rese<strong>da</strong> media Lag. FAI TER SMG SMR<br />
Ordem Caryophyllales<br />
Aizoaceae<br />
i Aptenia cordifolia (L. fil.) Schwantes COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Carpobrotus acinaciformis (L.) L. Bolus SJG<br />
i Carpobrotus edulis (L.) L. Bolus COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Disphyma crassifolium (L.) L. Bolus TER<br />
i Drosanthemum floribundum (Haw.) Schwantes COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR
D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Aizoaceae (cont.)<br />
Lampranthus multiradiatus (Jacq.) N. E. Br. COR FAI PIC TER SMG SMR<br />
i Mesembryanthemum crystallinum L. GRA TER SMG<br />
i Mesembryanthemum nodiflorum L. TER<br />
i Tetragonia tetragonioides (Pall.) Kuntze<br />
Amaranthaceae<br />
COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
i Achyranthes sicula (L.) All. SMG SMR<br />
i<br />
Alternanthera caracasana Humb., Bonpl. &<br />
Kunth<br />
FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Amaranthus blitoides S. Watson FAI SMR<br />
i Amaranthus blitum L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Amaranthus cruentus L. FAI SMG<br />
i Amaranthus deflexus L. FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Amaranthus graecizans L. SMG<br />
i Amaranthus hybridus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Amaranthus retroflexus L. PIC TER<br />
i Amaranthus viridis L.<br />
Basellaceae<br />
PIC SJG SMG<br />
i Anredera cordifolia (Ten.) Steenis<br />
Cactaceae<br />
FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Opuntia ficus-indica (L.) Mill. GRA SMG SMR<br />
i Opuntia ammophila Small FAI SMR<br />
i Opuntia dillenii (Ker-Gawl.) Haw.<br />
Caryophyllaceae<br />
FLO FAI<br />
END Cerastium azoricum Hochst. COR FLO<br />
i<br />
Cerastium fontanum Baumg. ssp. vulgare<br />
(Hartm.) Greuter & Burd.<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Cerastium glomeratum Thuill. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
MAC Cerastium vagans Lowe COR FLO SJG TER<br />
i Illecebrum verticilatum L. FLO FAI PIC TER SMG<br />
i Polycarpon tetraphyllum (L.) L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Sagina apetala Ard. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Sagina maritima G. Don fil. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMR<br />
i Sagina procumbens L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Silene armeria L. FAI SMG<br />
i Silene gallica L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END<br />
Silene uniflora Roth ssp. cratericola (Franco)<br />
Franco<br />
PIC<br />
n Silene uniflora Roth ssp. uniflora COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
i<br />
Silene vulgaris (Moench) Garcke<br />
COR PIC SMG<br />
ssp. angustifolia (Mill.) Hayek<br />
i Silene vulgaris (Moench) Garcke ssp. vulgaris FLO<br />
i Spergula arvensis L. FLO FAI GRA SJG TER SMG<br />
END Spergularia azorica (Kindb.) Lebel COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Spergularia bocconei (Scheele) Asch. &<br />
Graebn.<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Spergularia marina (L.) Griseb. COR PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Stellaria uliginosa Murray FAI PIC<br />
i Stellaria media (L.) Vill. ssp. media<br />
Chenopodiaceae<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Atriplex patula L. PIC SMR<br />
n Atriplex prostrata Boucher ex DC. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Beta vulgaris L. ssp. maritima (L.) Arcang. FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Chenopodium album L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Chenopodium ambrosioides L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Chenopodium murale L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Chenopodium opulifolium Schrad. COR SMG SMR<br />
n Salsola kali L. ssp. tragus (L.) Nyman<br />
Phytolaccaceae<br />
FAI PIC TER SMG<br />
i Phytolacca americana L.<br />
Portulacaceae<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Portulaca oleracea L. ssp. oleraceae COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Talinum paniculatum (Jacq.) P. Gaertn.<br />
Nyctaginaceae<br />
FAI<br />
i Mirabilis jalapa L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />
d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />
140
D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Molluginaceae<br />
i Mollugo verticillata L. FLO<br />
Ordem Cornales<br />
Aquifoliaceae<br />
END Ilex perado Aiton ssp. azorica (Loes.) Tutin COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Hydrangeaceae<br />
i Hydrangea macrophylla (Thunb.) Ser. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Cucurbitales<br />
Cucurbitaceae<br />
i Ecballium elaterium (L.) A. Rich. PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Dipsacales<br />
i<br />
Caprifoliaceae<br />
Leycesteria formosa Wall. SMG<br />
i Lonicera etrusca Santi PIC SJG SMR<br />
i Lonicera japonica Thunb. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
i Sambucus nigra L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END<br />
Viburnum tinus L. ssp. subcor<strong>da</strong>tum (Trel.) P.<br />
Silva<br />
Dipsacaceae<br />
COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Scabiosa atropurpurea L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Scabiosa nitens Roem. & Schult.<br />
Valerianaceae<br />
COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Centranthus calcitrapae (L.) Dufr. FAI PIC SJG SMR<br />
i Centranthus ruber (L.) DC. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Valerianella dentata (L.) Pollich FAI PIC TER<br />
Ordem Ericales<br />
i<br />
Clethraceae<br />
Clethra arborea Aiton<br />
Empetraceae<br />
SMG<br />
END<br />
Corema album (L.) D. Don ssp. azoricum P.<br />
Silva<br />
Ericaceae<br />
FAI PIC GRA SJG SMG<br />
n Calluna vulgaris (L.) Hull COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Daboecia azorica Tutin & Warb. FLO? FAI PIC SJG TER? SMG?<br />
END Erica azorica Hochst. ex Seub. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Vaccinium cylindraceum Sm. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Euphorbiales<br />
Buxaceae<br />
i Buxus sempervirens L. FLO FAI SMG SMR<br />
Euphorbiaceae<br />
END Euphorbia azorica Seub. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Euphorbia exigua L. FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Euphorbia helioscopia L. FAI PIC<br />
i Euphorbia lathyris L. FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
i Euphorbia maculata L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Euphorbia marginata Pursh FAI SMR<br />
i Euphorbia nutans Lag. FAI PIC<br />
i Euphorbia peplis L. FAI PIC TER SMG<br />
i Euphorbia peplus L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Euphorbia prostrata Aiton FAI GRA TER SMR<br />
i Euphorbia serpens Kunth SMR<br />
END Euphorbia stygiana H. C. Watson COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Mercurialis annua L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Phyllanthus tenellus Roxb. FAI PIC SMG SMR<br />
i Ricinus communis L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />
d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />
141
D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Fabales<br />
i<br />
Fabaceae<br />
Acacia longifolia (Andr.) Willd. SMR<br />
i Acacia melanoxylon R. Br. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Cicer arietinum L. SMG<br />
i Cytisus scoparius (L.) Link COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Lathyrus aphaca L. FLO FAI PIC SMG SMR<br />
i Lathyrus articulatus L. SMR<br />
i Lathyrus clymenum L. FAI TER SMG<br />
i Lathyrus hirsutus L. FAI TER<br />
i<br />
Lathyrus japonicus Willd. ssp. maritimus (L.)<br />
P. W. Ball<br />
PIC<br />
i Lathyrus ochrus (L.) DC. SMG SMR<br />
i Lathyrus sativus L. FAI TER SMG SMR<br />
i Lathyrus tingitanus L. FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
i Lotus angustissimus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Lotus azoricus P. W. Ball. FLO FAI PIC SJG SMG SMR<br />
i Lotus conimbricensis Brot. SMR<br />
i Lotus corniculatus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Lotus creticus L. TER<br />
i Lotus parviflorus Desf. COR FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
i Lotus pedunculatus Cav. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
d Lotus subbiflorus Lag. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Lupinus albus L. FLO GRA SMG SMR<br />
i Lupinus luteus L. FAI PIC SMR<br />
i Medicago arabica (L.) Huds. FAI TER<br />
i Medicago lupulina L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Medicago polymorpha L. FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Medicago sativa L. FAI GRA TER SMR<br />
i Melilotus indicus (L.) All. COR FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Ornithopus compressus L. FAI TER SMG SMR<br />
i Ornithopus perpusillus L. COR FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Ornithopus pinnatus (Mill.) Druce COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Ornithopus sativus Brot. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
i Spartium junceum L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMR<br />
i Teline monspessulana (L.) K. Koch FLO FAI PIC GRA SMG<br />
i Trifolium alexandrinum L. TER<br />
i Trifolium angustifolium L. FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Trifolium arvense L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Trifolium campestre Schreb. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Trifolium cernuum Brot. PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Trifolium dubium Sibth. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Trifolium fragiferum L. SMR<br />
i Trifolium glomeratum L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Trifolium incarnatum L. FLO FAI PIC SJG TER<br />
i Trifolium lappaceum L. FAI SJG SMR<br />
i Trifolium ligusticum Balb. ex Loisel. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Trifolium micranthum Viv. TER SMG<br />
i Trifolium ornithopodioides (L.) Sm. COR SMG SMR<br />
i Trifolium pratense L. FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Trifolium repens L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Trifolium resupinatum L. FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
i Trifolium scabrum L. FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Trifolium squamosum L. TER SMR<br />
i Trifolium squarrosum L. SMR<br />
i Trifolium striatum L. TER SMG<br />
i Trifolium subterraneum L. PIC GRA SMG SMR<br />
i Trifolium suffocatum L. PIC SMR<br />
i Ulex europaeus L. ssp. europaeus FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Ulex europaeus L. ssp. latebracteatus (Mariz)<br />
TER<br />
Rothm.<br />
i Ulex minor Roth FLO TER<br />
i Vicia benghalensis L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Vicia bithynica (L.) L. FAI PIC SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />
d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />
142
D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Fabaceae (cont.)<br />
END Vicia dennesiana H. C. Watson * SMG<br />
i Vicia faba L. FLO FAI PIC SMR<br />
i Vicia hirsuta (L.) Gray COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Vicia narbonensis L. SMG<br />
i Vicia sativa L. ssp. nigra (L.) Ehrh. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
i Vicia sativa L. ssp. sativa FAI GRA SMG<br />
i Vicia tenuissima (M. Bieb.) Schinz & Thell. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Vicia tetrasperma (L.) Schreb. FAI<br />
Ordem Fagales<br />
Betulaceae<br />
i Alnus cor<strong>da</strong>ta (Loisel.) Loisel. SMG<br />
i Alnus glutinosa (L.) P. Gaertn. SMG<br />
i Alnus incana (L.) Moench FLO FAI<br />
Corylaceae<br />
i Ulmus procera Salisb. FAI GRA TER SMG SMR<br />
Ordem Gentianales<br />
i<br />
Apocynaceae<br />
Nerium oleander L. FAI PIC TER SMR<br />
i Vinca difformis Pourr. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Vinca major L.<br />
Asclepia<strong>da</strong>ceae<br />
FLO SMR<br />
i Araujia sericifera Brot. FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
i Gomphocarpus fruticosus (L.) R. Br.<br />
Gentianaceae<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMR<br />
i Blackstonia perfoliata (L.) Huds. FAI SMR<br />
d<br />
Centaurium erythraeaRafn ssp. grandiflorum<br />
(Biv.) Melderis<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Centaurium maritimum (L.) Fritsch FAI PIC TER SMG SMR<br />
d Centaurium pulchellum (Sw.) Druce SJG SMG SMR?<br />
n Centaurium scilloides (L. fil.) Samp. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
d<br />
Centaurium tenuiflorum (Hoffm. & Link)<br />
FAI? SMR<br />
Fritsch ssp. tenuiflorum<br />
n Cicendia filiformis (L.) Delarbre TER SMG<br />
Rubiaceae<br />
i Galium aparine L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Galium mollugo L. FAI PIC GRA SMR<br />
i Galium murale (L.) All. COR FAI PIC GRA TER SMG SMR?<br />
d Galium palustre L. FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
i Galium parisiense L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Galium saxatile L. FAI<br />
n Rubia agostinhoi Dans. & P. Silva COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Sherardia arvensis L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Geraniales<br />
i<br />
Geraniaceae<br />
Erodium cicutarium (L.) L’Hér.<br />
ssp. cicutarium<br />
FAI SJG TER<br />
i Erodium malacoides (L.) L’Hér. PIC SMG SMR<br />
i Erodium moschatum (L.) L’Hér. FAI GRA TER SMG SMR<br />
i Geranium dissectum L. FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Geranium molle L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Geranium purpureum Vill. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Geranium rotundifolium L.<br />
Linaceae<br />
FAI PIC SMG<br />
i Linum bienne Mill. FAI TER SMR<br />
i Linum trigynum L. SMR<br />
n Radiola linoides Roth<br />
Oxali<strong>da</strong>ceae<br />
SMG SMR<br />
i Oxalis articulata Savigny COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />
d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />
* EXT<br />
143
D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Oxali<strong>da</strong>ceae (cont.)<br />
i Oxalis corniculata L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Oxalis corymbosa DC. COR FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Oxalis latifolia Kunth FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
i Oxalis pes-caprae L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Oxalis purpurea L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Haloragales<br />
Haloragaceae<br />
i Gunnera tinctoria (Molina) Mirbel SMG<br />
n Myriophyllum alterniflorum DC. FAI? SMG<br />
Ordem Lamiales<br />
d<br />
Callitrichaceae<br />
Callitriche brutia Petagna TER SMR<br />
i Callitriche deflexa A. Braun FAI SJG TER SMG SMR<br />
n Callitriche stagnalis Scop.<br />
Lamiaceae<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Ballota nigra L. ssp. uncinata (Fiori & Bég.)<br />
Patzak<br />
TER SMG<br />
i Cedronella canariensis (L.) Webb & Berthel. FAI SMG SMR<br />
n Clinopodium ascendens (Jord.) Samp. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
d<br />
Clinopodium vulgare L. ssp. arun<strong>da</strong>num<br />
(Boiss.) Nyman<br />
COR FLO PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Glechoma hederacea L. FAI PIC SMG<br />
i Lamium amplexicaule L. FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Lamium purpureum L. SMG<br />
d Lycopus europaeus L. FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Marrubium vulgare L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Melissa officinalis L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
n Mentha aquatica L. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Mentha pulegium L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Mentha spicata L. FLO FAI GRA SJG SMG SMR<br />
i Mentha suaveolens Ehrh. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Origanum majorana L. FAI PIC TER<br />
d<br />
Origanum vulgare L. ssp. virens (Hoffm. &<br />
Link) Ietsw.<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Phlomis fruticosa L. TER<br />
d Prunella vulgaris L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Rosmarinus officinalis L. FAI GRA SMG SMR<br />
d Scutellaria minor Huds. FAI PIC SJG TER<br />
i Stachys arvensis (L.) L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Teucrium scorodonia L. TER SMG<br />
n Thymus caespititius Brot.<br />
Verbenaceae<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
i Lantana camara L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Verbena bonariensis L. FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Verbena officinalis L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Verbena rigi<strong>da</strong> Spreng. FAI TER SMG SMR<br />
Ordem Laurales<br />
Lauraceae<br />
n Laurus azorica (Seub.) Franco COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Laurus nobilis L. FAI GRA SJG TER SMG<br />
i Ocotea foetens (Aiton) Baill. FLO FAI TER SMG SMR<br />
i Persea indica (L.) C. K. Sprengel COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Malvales<br />
Malvaceae<br />
i Abutilon theophrasti Medik. FAI<br />
i Alcea rosea L. FAI PIC SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />
d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />
144
D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Malvaceae (cont.)<br />
i Lavatera arborea L. FAI PIC GRA TER<br />
i Lavatera cretica L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Malva nicaeensis All. FLO FAI SJG SMG<br />
i Malva parviflora L. COR FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Malva pusilla Sm. PIC<br />
i Malva sylvestris L. FAI TER SMG<br />
i Si<strong>da</strong> rhombifolia L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Myricales<br />
Myricaceae<br />
n Myrica faya Aiton COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Myrica serrata Lam. SMG?<br />
Ordem Myrtales<br />
i<br />
Lythraceae<br />
Cuphea viscosissima Jacq. FAI<br />
d Lythrum borysthenicum (Schrank) Litv. SMR<br />
n Lythrum hyssopifolia L. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Lythrum junceum Banks & Sol. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Lythrum portula (L.) D. A. Webb FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
i Parsonsia petiolata (L.) Rusby<br />
Myrtaceae<br />
FAI<br />
i Eucalyptus globulus Labill. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Leptospermum scoparium J. R. Forst. & G.<br />
Forst.<br />
FLO FAI<br />
i Metrosideros excelsa Sol. ex P. Gaertn. FLO FAI GRA SMG<br />
i Myrtus communis L. FAI PIC SJG SMG SMR<br />
i Psidium littorale Raddi<br />
Onagraceae<br />
FLO FAI PIC GRA SMG<br />
d Epilobium obscurum Schreb. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
d Epilobium parviflorum Schreb. FLO SMG<br />
i<br />
Epilobium tetragonum L. ssp. lamyi (F.W.<br />
Schultz) Nyman<br />
PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Epilobium tetragonum L. ssp. tetragonum FAI PIC<br />
i Fuchsia magellanica Lam. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Oenothera affinis Camb. FAI<br />
i Oenothera biennis L. COR PIC SJG TER SMG<br />
i Oenothera glazoviana Micheli FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Oenothera longiflora L. FLO FAI PIC SJG SMG<br />
i Oenothera rosea L’Hér. ex Aiton FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
i Oenothera stricta Ledeb. ex Link FLO FAI PIC SJG<br />
i Oenothera tetraptera Cav. SJG SMG<br />
Ordem Nymphaeales<br />
Ceratophyllaceae<br />
n Ceratophyllum demersum L. FLO PIC SMR<br />
Nymphaeaceae<br />
i Nymphaea alba L. PIC SMG<br />
Ordem Oleales<br />
Oleaceae<br />
i Ligustrum henryi Hemsl. COR FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />
i Ligustrum ovalifolium Hassk. FLO FAI<br />
i Ligustrum vulgare L. TER SMG<br />
END Picconia azorica (Tutin) Knobl. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Papaverales<br />
Papaveraceae<br />
i Chelidonium majus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />
d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />
145
D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Papaveraceae (cont.)<br />
Eschscholzia californica Cham. FAI PIC SMG SMR<br />
i Fumaria bastardii Boreau GRA SMG SMR<br />
i Fumaria capreolata L. PIC GRA TER SMG SMR<br />
i<br />
Fumaria muralis Sonder ex Koch ssp. boraei<br />
(Jord.) Pugsley<br />
FAI SMG<br />
i Fumaria muralis Sonder ex Koch ssp. muralis FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Papaver dubium L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Papaver pinnatifidum Moris FLO FAI PIC GRA TER SMG<br />
i Papaver rhoeas L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Papaver somniferum L. ssp. setigerum (DC.)<br />
Corb.<br />
SMR<br />
i Papaver somniferum L. ssp. somniferum COR FLO FAI GRA SJG TER SMR<br />
Ordem Pittosporales<br />
Pittosporaceae<br />
i Pittosporum tobira (Thunb.) Aiton COR FLO FAI SJG<br />
i Pittosporum undulatum Vent. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Plumbaginales<br />
END<br />
Plumbaginaceae<br />
Armeria maritima (Mill.) Willd. ssp. azorica<br />
Franco<br />
FLO SJG SMG<br />
n<br />
Armeria maritima (Mill.) Willd. ssp. miscella<br />
(Merino) Malag.<br />
FLO SJG SMG<br />
n Limonium vulgare Mill. COR PIC TER SMG SMR<br />
Ordem Polygalales<br />
Polygalaceae<br />
n Polygala serpyllifolia Hose PIC TER<br />
n Polygala vulgaris L. PIC<br />
Ordem Polygonales<br />
i<br />
Polygonaceae<br />
Emex spinosa (L.) Campd. TER SMG SMR<br />
i Fagopyrum dibotrys (D. Don) Hara FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
i Fallopia convolvulus (L.) A. Löve FAI SMG<br />
i Muehlenbeckia complexa Meissn. FAI PIC TER SMG<br />
i Muehlenbeckia sagittifolia (Ort.) Meissn. FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Persicaria capitata (Buch. Ham. Ex D. Don)<br />
H. Gross<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Persicaria hydropiper (L.) Delarbre SJG<br />
i Persicaria hydropiperoides Small COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Persicaria lapathifolia (L.) Delarbre ssp.<br />
lapathifolia<br />
FLO FAI PIC TER SMG<br />
i Persicaria maculosa Gray FLO FAI TER SMG<br />
i<br />
Persicaria salicifolia (Brouss. Ex Willd.)<br />
Assenov<br />
COR FLO TER SMG SMR<br />
i Polygonum aviculare L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Polygonum equisetiforme Sibth. & Sm. TER<br />
n Polygonum maritimum L. FAI PIC TER SMG<br />
n<br />
Rumex acetosella L. ssp. pyrenaicus (Pourret<br />
ex Lapeyr.) Akeroyd.<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Rumex australis (Willk.) A. Fern. COR FLO FAI GRA<br />
END Rumex azoricus Rech. fil. COR FAI SJG TER SMG<br />
MAC<br />
Rumex bucephalophorus L. ssp. canariensis<br />
(Steinh.) Rech. fil.<br />
FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
d<br />
Rumex bucephalophorus L. ssp. gallicus<br />
FAI PIC TER SMG<br />
(Steinh.) Rech. fil.<br />
i Rumex conglomeratus Murray COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Rumex crispus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />
d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />
146
D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Polygonaceae (cont.)<br />
i Rumex obtusifolius L. ssp. obtusifolius COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Rumex pulcher L. ssp. pulcher COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Primulales<br />
Myrsinaceae<br />
n Myrsine africana L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Primulaceae<br />
i Anagallis arvensis L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Anagallis foemina Mill. FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
n Anagallis minima L. COR FLO SMR<br />
n Anagallis tenella (L.) L. FLO FAI PIC SJG SMR<br />
END Lysimachia azorica Hornem. ex Hook. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Samolus valerandi L. FLO SJG<br />
Ordem Ranunculales<br />
i<br />
Ranunculaceae<br />
Aquilegia vulgaris L. ssp. dichroa (Freyn)<br />
Díaz<br />
PIC GRA TER<br />
i Clematis flammula L. FLO FAI PIC TER SMG<br />
i Consoli<strong>da</strong> ajacis (L.) Schur COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
d<br />
Ranunculus bulbosus L. ssp. aleae (Willk.)<br />
Rouy & Foucaud<br />
FAI SMG SMR<br />
n Ranunculus cortusifolius Willd. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
n Ranunculus flammula L. ssp. flammula FLO FAI PIC TER SMG<br />
i Ranunculus muricatus L. FLO FAI GRA TER SMG SMR<br />
i Ranunculus parviflorus L. COR FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
i Ranunculus repens L. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Ranunculus trilobus Desf. FLO FAI GRA TER SMG SMR<br />
Ordem Rhamnales<br />
Elaeagnaceae<br />
i Elaeagnus umbellata Thunb. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Rhamnaceae<br />
END Frangula azorica V. Grubov FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Rosales<br />
i<br />
Rosaceae<br />
Agrimonia eupatoria L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Aphanes microcarpa (Boiss. & Reut.) Rothm. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Duchesnea indica (Andr.) Focke FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Filipendula vulgaris Moench PIC TER SMG<br />
d Fragaria vesca L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Potentilla anglica Laich. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Potentilla erecta (L.) Räusch. COR FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
d Potentilla reptans L. COR PIC SJG SMG<br />
END<br />
Prunus lusitanica L. ssp. azorica (Mouillef.)<br />
Franco<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
i Rhaphiolepis umbellata Makino. FLO GRA<br />
i Rubus flagellaris Willd. FAI<br />
END Rubus hochstetterorum Seub. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Rubus ulmifolius Schott COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Sanguisorba minor Scop. ssp. magnolii<br />
(Spach) Briq.<br />
PIC<br />
i Spiraea cantonensis Lour. FAI SMG<br />
Ordem Rutales<br />
Anacardiaceae<br />
i Rhus coriaria L. COR FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />
d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />
147
D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Simaroubaceae<br />
i Ailanthus altissima (Mill.) Swingle FLO FAI PIC GRA SJG SMG SMR<br />
Ordem Salicales<br />
Salicaceae<br />
i Populus alba L. FAI GRA TER SMG SMR<br />
i Populus nigra L. FAI GRA SMG SMR<br />
END<br />
Ordem Santalales<br />
Loranthaceae<br />
Arceuthobium azoricum Wiens & F.G. Hawksworth<br />
Ordem Sapin<strong>da</strong>les<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />
d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />
148<br />
FAI PIC SJG TER<br />
Aceraceae<br />
i Acer pseudoplatanus L. FAI SMG SMR<br />
Ordem Saxifragales<br />
Crassulaceae<br />
n Aichryson villosum (Aiton) Webb & Berthel. SMR<br />
i Crassula multicava Lem. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
d Crassula tillaea Lest.-Garl. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Crassula vaillantii (Willd.) Roth SMR<br />
i Kalanchoë fedtschenkoi Raym.-Hamet & Perr. SMR<br />
i Kalanchoë pinnata (Lam.) Pers. FAI PIC SMG SMR<br />
i Sedum forsteranum Sm. TER<br />
i Sedum rupestre L. FLO FAI TER<br />
n Umbilicus horizontalis (Guss.) DC. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Umbilicus rupestris (Salisb.) Dandy COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Scrophulariales<br />
i<br />
Acanthaceae<br />
Acanthus mollis L. FLO FAI PIC TER SMG<br />
i Jacobinia carnea Hook.<br />
Bignoniaceae<br />
FAI SMR<br />
i Tecomaria capensis (Thunb.) Spach<br />
Myoporaceae<br />
FLO FAI PIC SMG SMR<br />
i Myoporum tenuifolium G. Forst.<br />
Orobanchaceae<br />
GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Orobanche crenata Forssk. FLO TER SMG<br />
n Orobanche hederae Duby FAI SMR<br />
i Orobanche minor Sm.<br />
Plantaginaceae<br />
FLO SJG TER SMG SMR<br />
n Littorella uniflora (L.) Asch. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
n Plantago coronopus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Plantago lagopus L. SMR<br />
i Plantago lanceolata L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Plantago major L.<br />
Scrophulariaceae<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Antirrhinum majus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Bartsia trixago L. PIC TER SMG SMR<br />
i Calceolaria tripartita Ruiz & Pav. FAI PIC TER<br />
i<br />
Cymbalaria muralis P. Gaertn., B. Mey. &<br />
COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Scherb.<br />
i Digitalis purpurea L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
END Euphrasia azorica H. C. Watson COR FLO<br />
END Euphrasia grandiflora Hochst. ex Seub. FAI? PIC SJG TER<br />
i Hebe salicifolia (G. Forst.) Pennell FLO FAI PIC SJG SMG<br />
i Kickxia cirrhosa (L.) Fritsch FAI PIC SJG TER
D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Scrophulariaceae (cont.)<br />
Kickxia elatine (L.) Dumort. ssp. crinita (Mab.)<br />
Greuter<br />
SJG TER SMG<br />
i Kickxia elatine (L.) Dumort. ssp. elatine FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Kickxia spuria (L.) Dumort. ssp. integrifolia<br />
(Brot.) R. Fern.<br />
TER SMG SMR<br />
i Kickxia spuria (L.) Dumort. ssp. spuria COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Lophospermum erubescens D. Don FAI PIC SJG TER SMG<br />
i Mazus japonicus (Thunb.) Kuntze TER<br />
i Mimulus moschatus Douglas ex Lindl. TER SMG<br />
i Misopates orontium (L.) Raf. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
d Parentucellia viscosa (L.) Caruel COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Scrophularia auriculata L. FLO FAI SMG SMR<br />
n Scrophularia scorodonia L. PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Sibthorpia europaea L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Verbascum creticum (L.) Cav. FAI<br />
i<br />
Verbascum thapsus L. ssp. crassifolium<br />
(Lam.) Murb.<br />
FAI PIC GRA SJG TER<br />
i Verbascum thapsus L. ssp. thapsus FAI SMG<br />
i Verbascum virgatum Stokes FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Veronica agrestis L. COR FLO FAI TER SMG SMR<br />
n Veronica anagallis-aquatica L. FLO FAI GRA TER SMG SMR<br />
i Veronica arvensis L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
d Veronica catenata Pennell FLO FAI TER SMG SMR<br />
END Veronica <strong>da</strong>bneyi Hochst. COR FLO FAI? SMG?<br />
n Veronica officinalis L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Veronica peregrina L. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Veronica persica Poir. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Veronica polita Fr. SMG SMR<br />
n Veronica serpyllifolia L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Solanales<br />
i<br />
Convolvulaceae<br />
Calystegia sepium (L.) R. Br. ssp. americana<br />
(Sims) Brumm.<br />
COR FLO FAI PIC SJG TER<br />
i Calystegia sepium (L.) R. Br. ssp. sepium COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Calystegia sepium (L.) R. Br. ssp. spectabilis<br />
Brumm.<br />
FAI<br />
d Calystegia sol<strong>da</strong>nella (L.) R. Br. FAI PIC<br />
i Convolvulus arvensis L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Dichondra micrantha Urb. FAI TER SMR<br />
d Ipomoea imperati (Vahl) Griseb. FAI PIC TER<br />
i Ipomoea indica (Burm. fil.) Merr.<br />
Solanaceae<br />
FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Brugmansia suaveolens (Humb. & Bonpl. ex<br />
Willd.) Bercht. & J. Presl<br />
FAI SMG SMR<br />
i Datura stramonium L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Hyoscyamus albus L. FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
i Nicandra physalodes (L.) P. Gaertn. FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Nicotiana tabacum L. FLO FAI PIC SMR<br />
i Physalis peruviana L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Salpichroa origanifolia (Lam.) Baill. FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Solanum chenopodioides Lam. FAI PIC TER SMG<br />
i Solanum chrysotrichon Schltdl. FAI TER<br />
i Solanum jasminoides Paxton FAI TER SMR<br />
i Solanum linnaeanum Hepper & Jaeger FAI PIC TER<br />
i Solanum luteum Mill. FLO FAI SMR<br />
i Solanum marginatum L. fil. TER<br />
i Solanum mauritianum Scop. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Solanum nigrum L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Solanum pseudocapsicum L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />
d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />
149
D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Theales<br />
Elatinaceae<br />
n Elatine hexandra (Lapierre) DC. COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
Hypericaceae<br />
i Ascyrum hypericoides L. FAI<br />
n Hypericum elodes L. PIC SMG<br />
END Hypericum foliosum Aiton COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Hypericum gymnanthum Engelm. & A. Gray FAI<br />
i Hypericum hircinum L. FLO? PIC? SJG? TER?<br />
n Hypericum humifusum L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Hypericum mutilum L. FAI<br />
i Hypericum perfoliatum L. GRA SMR<br />
i Hypericum perforatum L. PIC GRA TER SMR<br />
n Hypericum undulatum Schousb. ex Willd. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Thymelaeales<br />
Thymelaeaceae<br />
n Daphne laureola L. PIC TER SMG<br />
i Gnidia polystachya P. J. Bergius PIC SMG SMR<br />
Ordem Tropaeolales<br />
Tropaeolaceae<br />
i Tropaeolum majus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Urticales<br />
Moraceae<br />
i Ficus carica L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Ficus pumila L. FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
Urticaceae<br />
i Parietaria debilis G. Forst. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Parietaria ju<strong>da</strong>ica L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Soleirolia soleirolii (Req.) Dandy FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Urtica membranacea Poir. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Urtica morifolia Poir. TER SMG<br />
i Urtica urens L. TER SMG SMR<br />
Ordem Violales<br />
Frankeniaceae<br />
n Frankenia laevis L. COR PIC<br />
n Frankenia pulverulenta L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Passifloraceae<br />
i Passiflora caerulea L. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Tamaricaceae<br />
i Tamarix africana Poir. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Violaceae<br />
i Viola odorata L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n<br />
Viola palustris L. ssp. juresii (Link ex K.<br />
Wein) Cout.<br />
Ordem Alismatales<br />
Classe Liliopsi<strong>da</strong><br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />
d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />
150<br />
FLO FAI PIC SJG<br />
Alismataceae<br />
d Alisma lanceolatum With. GRA SJG TER SMR<br />
i Baldellia ranunculoides (L.) Parl. TER<br />
i Sagittaria subulata (L.) Buchen. TER
D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Arales<br />
Araceae<br />
i Arisarum vulgare O. Targ.-Tozz. ssp. vulgare FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
d Arum italicum Mill. GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Colocasia esculenta (L.) Schott COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Zantedeschia aethiopica (L.) Spreng. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Lemnaceae<br />
d Lemna minor L. TER SMG<br />
d Spirodela punctata (G. F. Mey.) Thompson SJG SMR<br />
Ordem Asparagales<br />
i<br />
Agavaceae<br />
Agave americana L. FLO FAI GRA SMR<br />
i Dracaena draco (L.) L. ssp. draco<br />
Amarylli<strong>da</strong>ceae<br />
COR FLO FAI<br />
i Amaryllis belladonna L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Crinum moorei Hook. fil. FLO FAI SMR<br />
i Narcissus jonquilla L. GRA<br />
i<br />
Narcissus papyraceus Ker-Gawl. ssp. paniz-<br />
FAI TER<br />
zianus (Parl.) Arcang.<br />
i Narcissus tazetta L. ssp. tazetta FAI GRA TER SMG SMR<br />
i Pancratium maritimum L. FAI TER<br />
Ordem Commelinales<br />
Commelinaceae<br />
i Tradescantia fluminensis Vell. COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
Ordem Cyperales<br />
n<br />
Cyperaceae<br />
Bolboschoenus maritimus (L.) Palla FAI TER<br />
i Carex bohemica Schreb. TER SMG<br />
i Carex curta Good. SJG TER SMG<br />
i Carex debilis Michx. FAI<br />
i Carex distans L. FLO? SMG?<br />
n Carex divulsa Stokes ssp. divulsa FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Carex echinata Murray COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
d Carex extensa Good. TER<br />
END Carex hochstetteriana Gay ex Seub. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Carex otrubae Podp. COR FLO SMR<br />
i Carex ovalis Good. FAI SMG<br />
d Carex pairae F. W. Schultz COR FLO GRA SJG SMG SMR<br />
i Carex panicea L. PIC GRA SJG<br />
n Carex pendula Huds. COR? FLO FAI PIC SMG SMR<br />
MAC Carex peregrina Link COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END<br />
Carex pilulifera L. ssp. azorica (Gay) Franco<br />
& Rocha Afonso<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
n Carex punctata Gaudin FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
MAC<br />
Carex viridula Michx. ssp. cedercreutzii (Fag-<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
erstr.) B. Schmid<br />
END Carex vulcani Hochst. ex Seub. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Cladium mariscus (L.) Pohl ssp. mariscus FLO SMG SMR<br />
i Cyperus difformis L. SMG<br />
i Cyperus eragrostis Lam. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Cyperus esculentus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Cyperus involucratus Rottb. FAI PIC TER SMG SMR<br />
i Cyperus longus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Cyperus ovularis (Michx.) Torrey FAI PIC<br />
i Cyperus rotundus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Eleocharis multicaulis (Sm.) Desv. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Eleocharis palustris (L.) Roem. & Schult. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Isolepis cernua (Vahl) Roem. & Schult. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />
d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />
151
D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Cyperaceae (cont.)<br />
n Isolepis fluitans (L.) R. Br. FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
n Isolepis setacea (L.) R. Br. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Kyllinga brevifolia Rottb. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Pycreus flavescens (L.) Rchb. FLO SMG<br />
i Schoenoplectus mucronatus (L.) Palla SMG<br />
Ordem Dioscoreales<br />
Dioscoreaceae<br />
i Tamus communis L. FAI<br />
Ordem Hydrocharitales<br />
Hydrocharitaceae<br />
i Egeria densa Planchon FLO TER SMG<br />
Ordem Juncales<br />
Juncaceae<br />
n Juncus acutus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
d Juncus articulatus L. COR SJG TER SMG SMR<br />
n Juncus bufonius L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Juncus bulbosus L. COR FLO FAI TER SMG<br />
d Juncus capitatus Weigel COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Juncus conglomeratus L. SMG<br />
n Juncus effusus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
d Juncus hybridus Brot. TER SMR<br />
n Juncus maritimus Lam. PIC SJG TER<br />
i Juncus striatus Schousb. SMG<br />
i Juncus tenuis Willd. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
d Luzula campestris (L.) DC. PIC GRA TER? SMG<br />
d Luzula congesta (Thuill.) Lej. PIC TER SMG<br />
d Luzula multiflora (Retz.) Lej. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Luzula purpureosplendens Seub. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Ordem Liliales<br />
i<br />
Iri<strong>da</strong>ceae<br />
Gladiolus carneus Delar. FLO FAI PIC SMR<br />
i Gladiolus natalensis Hook. FLO FAI GRA SMR<br />
i Iris foetidissima L. FAI GRA SMG SMR<br />
i Ixia paniculata Delar. FAI PIC TER<br />
i Romulea columnae Seb. & Mauri TER SMG SMR<br />
i Sparaxis bulbifera (L.) Ker-Gawl.<br />
Liliaceae<br />
FAI? SMR<br />
i Allium ampeloprasum L. COR FLO FAI PIC SJG SMG SMR<br />
i Allium paniculatum L. ssp. paniculatum FLO SJG SMG SMR<br />
i Allium roseum L. FAI TER SMG SMR<br />
i<br />
Allium subvillosum Salzm. ex Schult. &<br />
Schult. fil.<br />
PIC TER SMG<br />
i Allium triquetrum L. SMG<br />
i Allium vineale L. FLO FAI PIC GRA SJG SMG SMR<br />
i Asparagus asparagoides (L.) W. Wight FAI GRA SJG TER SMG<br />
i Chlorophytum comosum (Thunb.) Jacq. FLO FAI TER SMR<br />
i Hemerocallis lilioasphodelus L. FLO FAI SMG<br />
i Nothoscordum gracile (Aiton) Stearn FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Phormium tenax J. R. Forst. & G. Forst. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Ruscus aculeatus L. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
d Smilax aspera L. TER SMG<br />
MAC Smilax canariensis Brouss. ex Willd.<br />
Pontederiaceae<br />
FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Eichhornia crassipes (Mart.) Solms-Laub. FLO FAI GRA TER SMG<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />
d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />
152
D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Naja<strong>da</strong>les<br />
Potamogetonaceae<br />
n Potamogeton lucens L. SMG<br />
n Potamogeton no<strong>dos</strong>us Poir. PIC SMR<br />
n Potamogeton polygonifolius Pourr. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Potamogeton pusillus L. FLO GRA SJG SMG SMR<br />
Ruppiaceae<br />
n Ruppia maritima L. SJG TER<br />
Ordem Orchi<strong>da</strong>les<br />
END<br />
Orchi<strong>da</strong>ceae<br />
Platanthera azorica Schlecht. FLO FAI PIC SJG SMG<br />
END<br />
Platanthera micrantha (Hochst. ex Seub.)<br />
Schlecht.<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Serapias cordigera L. FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Serapias parviflora Parl. TER SMR<br />
Ordem Poales<br />
END<br />
Poaceae<br />
Agrostis azorica (Hochst.) Tutin & Warb. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
n Agrostis castellana Boiss. & Reut. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END<br />
Agrostis congestiflora Tutin & Warb. ssp.<br />
congestiflora<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
END<br />
Agrostis congestiflora Tutin & Warb. ssp.<br />
oreophila Franco<br />
FLO PIC SJG TER<br />
END Agrostis gracililaxa Franco FLO FAI PIC GRA TER SMG<br />
END<br />
Agrostis reuteri Boiss. ssp. botelhoi Franco &<br />
Rocha Afonso<br />
FLO TER<br />
i Agrostis stolonifera L. FLO FAI GRA SMG SMR<br />
d Aira caryophyllea L. ssp. caryophyllea COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
d<br />
Aira caryophyllea L. ssp. multiculmis (Dumort.)<br />
Bonnier & Layens<br />
FLO FAI TER SMG SMR<br />
i Aira praecox L. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Alopecurus geniculatus L. FAI<br />
i Alopecurus myosuroides Huds. FAI TER SMR<br />
i Alopecurus pratensis L. SMG<br />
i Anthoxanthum aristatum Boiss. COR FAI PIC GRA SJG SMG SMR<br />
i Anthoxanthum odoratum L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Arrhenatherum elatius (L.) P. Beauv. ex J.<br />
Presl. & C. Presl ssp. bulbosum (Willd.)<br />
Schübl. & Mart.<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />
d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />
153<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Arundo donax L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Avena barbata Pott ex Link COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
i Avena byzantina K. Koch FLO FAI? TER<br />
i Avena fatua L. ssp. meridionalis Malzev FAI TER SMG SMR<br />
i<br />
Avena sterilis L. ssp. ludoviciana (Durieu)<br />
Nyman<br />
COR FLO FAI PIC GRA TER SMR<br />
i Axonopus fissifolius (Raddi) Kuhlm. SMG SMR<br />
d Brachypodium distachyon (L.) P. Beauv COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
n Brachypodium sylvaticum (Huds.) P. Beauv. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
d Briza maxima L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
d Briza minor L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Bromus catharticus Vahl COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Bromus commutatus Schrad. FAI<br />
i Bromus diandrus Roth COR FLO FAI GRA TER SMG SMR<br />
i<br />
Bromus hordeaceus L. ssp. divaricatus (Bon-<br />
FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
nier & Layens) Kerguélen<br />
i Bromus madritensis L. ssp. madritensis COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Bromus rubens L. TER SMG<br />
n Catapodium marinum (L.) C. E. Hubb. FAI GRA TER SMG SMR<br />
d Catapodium rigidum (L.) C. E. Hubb. FAI PIC GRA TER SMG<br />
i Cenchrus incertus Curtis FAI
D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Poaceae (cont.)<br />
Cortaderia selloana (Schult. & Schult. fil.)<br />
Asch. & Graebn.<br />
SMG<br />
i Cynodon <strong>da</strong>ctylon (L.) Pers. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Cynosurus cristatus L. FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Cynosurus echinatus L. FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Dactylis glomerata L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Danthonia decumbens (L.) DC. FAI PIC TER SMG SMR<br />
END Deschampsia foliosa Hack. COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
i Digitaria ciliaris (Retz.) Koeler COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Digitaria sanguinalis (L.) Scop. COR FLO FAI PIC GRA SJG SMG<br />
i Echinochloa colonum (L.) Link SMG SMR<br />
i Echinochloa crus-galli (L.) P. Beauv. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Eleusine indica (L.) P. Gaertn. ssp. indica COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Eleusine tristachya (Lam.) Lam. COR PIC SJG SMG SMR<br />
i Elymus athericus (Link) Kerguélen TER<br />
i Elymus repens (L.) Gould FAI<br />
i Eragrostis barrelieri Daveau PIC TER SMG<br />
i Eragrostis cilianensis (All.) Vign. ex Janch. GRA SJG TER SMG<br />
i Eragrostis multicaulis Steud. GRA TER<br />
i<br />
Festuca arundinacea Schreb. ssp. arundinaceae<br />
SMR<br />
i<br />
Festuca arundinacea Schreb. ssp. mediterranea<br />
(Hackel) Franco & Rocha Afonso<br />
FLO? FAI PIC GRA TER SMG<br />
MAC Festuca jubata Lowe COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Festuca petraea Guthn. ex Seub. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Gastridium phleoides (Nees & Meyen) C. E.<br />
Hubb.<br />
FAI<br />
d<br />
Gastridium ventricosum (Gouan) Schinz &<br />
Thell.<br />
FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Gaudinia coarctata (Link) Durand & Schinz COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Gaudinia fragilis (L.) P. Beauv. FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Glyceria declinata Bréb. FLO FAI TER SMG SMR<br />
i Glyceria fluitans (L.) R. Br. SMG<br />
i Hainardia cylindrica (Willd.) Greuter SMR<br />
i Holcus lanatus L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Holcus mollis L. FAI SJG TER SMG SMR<br />
END Holcus rigidus Hochst. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Hordeum hystrix Roth TER SMG<br />
i Hordeum marinum Huds. SMR<br />
i<br />
Hordeum murinum L. ssp. leporinum (Link)<br />
Asch. & Graebn.<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Lagurus ovatus L. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
i Leersia oryzoides (L.) Sw. FLO<br />
i Lolium multiflorum Lam. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Lolium perenne L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Lolium remotum Schrank PIC GRA SMR<br />
i Lolium rigidum Gaudin FAI SMR<br />
i Lolium temulentum L. FAI PIC GRA SMG<br />
n Nardus stricta L. SMG<br />
i Oryzopsis miliacea (L.) Asch. & Schweinf. COR SMG SMR<br />
i Panicum capillare L. SJG TER<br />
i Panicum dichotomum L. FAI<br />
i Panicum miliaceum L. FLO FAI SMG<br />
i Panicum repens L. FAI SMG SMR<br />
i Paspalum dilatatum Poir. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Paspalum distichum L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Paspalum notatum Flüggé GRA TER SMG SMR<br />
i Paspalum urvillei Steud. TER SMG SMR<br />
i Paspalum vaginatum Sw. FLO FAI PIC SMG<br />
i Pennisetum villosum R. Br. ex Fresen. COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
i Phalaris aquatica L. SJG TER<br />
i Phalaris arundinacea L. ssp. arundinacea FLO<br />
i Phalaris brachystachys Link COR SJG TER SMR<br />
i Phalaris canariensis L. COR FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />
d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />
154
D SPERMATOPHYTA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Poaceae (cont.)<br />
Phalaris coerulescens Desf. SMR<br />
i Phalaris minor Retz. COR FAI TER SMG SMR<br />
i Phalaris paradoxa L. FAI SMR<br />
i Phleum pratense L. FAI SJG SMG<br />
i Phyllostachys bambusoides Siebold & Zucc. FLO FAI SMR<br />
i Poa angustifolia L. FAI PIC SMG<br />
i Poa annua L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Poa pratensis L. FAI TER SMG<br />
i Poa supina Schrad. SMG<br />
i Poa trivialis L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Polypogon maritimus Willd. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Polypogon monspeliensis (L.) Desf. FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Polypogon viridis (Gouan) Breistr. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Pseu<strong>dos</strong>asa japonica (Siebold & Zucc. ex<br />
Steud.) Makino ex Nakai<br />
FAI<br />
END Rostraria azorica S. Hend. SMR<br />
i Rostraria cristata (L.) Tzvelev FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Setaria faberi Herrm. FAI<br />
i Setaria palmifolia (Koenig) Stapf FAI SMG<br />
i Setaria parviflora (Poir.) Kerguélen FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Setaria pumila (Poir.) Roem. & Schult. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Setaria verticillata (L.) P. Beauv. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Sorghum halepense (L.) Pers. FLO FAI GRA TER SMG SMR<br />
d Spartina maritima (Curtis) Fern. SMG<br />
d Spartina versicolor Fabre FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Sporobolus africanus (Poir.) Robyns &<br />
Tournay<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Stenotaphrum secun<strong>da</strong>tum (Walter) Kuntze COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Vulpia bromoides (L.) Gray COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Vulpia muralis (Kunth) Nees FLO FAI PIC SMG SMR<br />
i Vulpia myuros (L.) C. C. Gmel. FLO? FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
Ordem Thyphales<br />
Typhaceae<br />
i Typha domingensis (Pers.) Steud. SMR<br />
Ordem Zingiberales<br />
Cannaceae<br />
i Canna indica L. COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Zingiberaceae<br />
i Alpinia zerumbet (Pers.) Burtt & R. M. Sm. FLO FAI SMR<br />
i Hedychium coronarium Koenig FLO SMG<br />
i Hedychium flavescens Rosc. FAI<br />
i<br />
Hedychium gardneranum Sheppard ex Ker-<br />
Gawl.<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced);<br />
d - duvi<strong>dos</strong>as (doublful).<br />
155
4.3 LISTA DOS MOLUSCOS<br />
(Mollusca)<br />
LIST OF MOLLUSCS<br />
(Mollusca)<br />
Autores (authors)<br />
Regina Cunha 1 , António Frias Martins 1 , Paula Lourenço 1 & Armindo Rodrigues 1<br />
1Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Departamento de Biologia, PT 9501-801 Ponta Delga<strong>da</strong>, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail:<br />
rcunha@notes.uac.pt; frias@notes.uac.pt; plourenco@notes.uac.pt; rodrigues@notes.uac.pt.<br />
157
Notas explicativas<br />
A lista <strong>dos</strong> moluscos <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> é basea<strong>da</strong> em<br />
to<strong>da</strong> a literatura conheci<strong>da</strong>, mas igualmente em<br />
<strong>da</strong><strong>dos</strong> não publica<strong>dos</strong>. To<strong>da</strong>s as espécies duvi<strong>dos</strong>as<br />
foram removi<strong>da</strong>s <strong>da</strong> lista principal e são incluí<strong>da</strong>s<br />
no Apêndice 1.<br />
A classificação usa<strong>da</strong> para a maior parte <strong>dos</strong><br />
grupos de moluscos segue principalmente a lista<br />
recente <strong>da</strong> espécies animais terrestres <strong>da</strong> Europa,<br />
projecto FAUNA EUROPAEA (http://www.faunaeur.<br />
org). Esta lista foi basea<strong>da</strong> ain<strong>da</strong> em três referências<br />
principais: Morelet (1860), Nobre (1924) e<br />
Backhuys (1975). Da<strong>dos</strong> não publica<strong>dos</strong> foram<br />
igualmente usa<strong>dos</strong>, principalmente aqueles conti<strong>dos</strong><br />
nos Relatórios <strong>dos</strong> projectos STRIDE/CEN/508/92<br />
e PRAXIS/2/2.1/BIA/169/94 (Biodiversi<strong>da</strong>de no<br />
Arquipélago <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>), e ain<strong>da</strong> de expedições<br />
científicas organiza<strong>da</strong>s pelo Departamento de Biologia<br />
<strong>da</strong> Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />
As famílias e géneros são lista<strong>da</strong>s por ordem<br />
alfabética. Os sinónimos são apresenta<strong>dos</strong> no índice<br />
desta obra, estando associa<strong>dos</strong> aos nomes váli<strong>dos</strong>.<br />
É apresenta<strong>da</strong> a distribuição <strong>da</strong>s espécies ou<br />
subespécies nas nove ilhas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, usando-<br />
-se a seguinte simbologia: COR – Corvo; FLO –<br />
Flores; FAI – Faial; PIC – Pico; GRA – Graciosa;<br />
SJG – São Jorge; TER – Terceira; SMG – São<br />
Miguel; SMR – Santa Maria.<br />
A primeira coluna (D) refere-se ao estatuto de<br />
colonização de ca<strong>da</strong> espécie:<br />
END – espécies endémicas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, i.e.<br />
aquelas espécies que ocorrem apenas nos <strong>Açores</strong><br />
em resultado de fenómenos evolutivos de especiação<br />
local (neo-endemismos) ou extinção <strong>da</strong>s populações<br />
continentais (paleo-endemismos).<br />
MAC – espécies endémicas <strong>da</strong> Macaronésia,<br />
i.e. espécies apenas conheci<strong>da</strong>s <strong>da</strong> Macaronésia<br />
(<strong>Açores</strong>, Madeira, Canárias, Cabo Verde).<br />
Bibliografia (References)<br />
158<br />
Explanatory notes<br />
The list of Azorean molluscs is based on a<br />
detailed revision of all published literature and<br />
also some unpublished <strong>da</strong>ta. All species for which<br />
there were identification doubts were removed<br />
from the main list and are included in Appendix<br />
1.<br />
The classification used for most molluscs<br />
follows mainly the recent list of European<br />
terrestrial species, project FAUNA EUROPAEA<br />
(http://www.faunaeur.org). This list was based<br />
on three main references: Morelet (1860), Nobre<br />
(1924) and Backhuys (1975). Non-published<br />
<strong>da</strong>ta were also used, mainly those constant in<br />
the reports of the projects STRIDE/CEN/508/92<br />
and PRAXIS/2/2.1/BIA/169/94 (Biodiversi<strong>da</strong>de<br />
no Arquipélago <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>), and from scientific<br />
expeditions organized by the Department of<br />
Biology of the University of the Azores.<br />
Families and genera are listed alphabetically.<br />
Synonyms are presented in the index, referring to<br />
the valid name.<br />
Distribution in the nine Azorean islands is<br />
given for each species or subspecies following the<br />
abbreviations: COR – Corvo; FLO – Flores; FAI<br />
– Faial; PIC – Pico; GRA – Graciosa; SJG – São<br />
Jorge; TER – Terceira; SMG – São Miguel; SMR<br />
– Santa Maria.<br />
The first column (D) gives the colonization<br />
status of each species as follows:<br />
END – Azorean endemic species, i.e. those<br />
that occur only in the Azores, as a result of either<br />
speciation events (neo-endemics) or extinction of<br />
the mainland populations (palaeo-endemics);<br />
MAC – Macaronesian endemic species, i.e.<br />
species only known in Macaronesia (the Azores,<br />
Madeira, the Canaries, the Cape Verde Islands).<br />
Backhuys, W. (1975) Land & Fresh-Water Molluscs of the Azores. Backhuys & Meesters, Amster<strong>da</strong>m. 350 pp, 97<br />
maps, 105 figs.<br />
Morelet, A. (1860) Notice sur L’Histoire Naturelle dês <strong>Açores</strong>. J.-B. Baillière et Fils, Paris. 214 pp.<br />
Nobre, A. (1924) Contribuições para a Fauna <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Anais do Instituto de Zoologia <strong>da</strong> Universi<strong>da</strong>de do Porto,<br />
1, 41-90.
D MOLLUSCA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Eulamellibranchiata<br />
Phylum Mollusca<br />
Classe Bivalvia<br />
Sphaerii<strong>da</strong>e<br />
Pisidium casertanum (Poli, 1791) FAI PIC SMG<br />
Ordem Archaeogastropo<strong>da</strong><br />
Classe Gastropo<strong>da</strong><br />
Hydroceni<strong>da</strong>e<br />
MAC Hydrocena gutta Shuttleworth, 1852 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END<br />
Ordem Caenogastropo<strong>da</strong><br />
Assimini<strong>da</strong>e<br />
Assiminea eliae Paladilhe, 1875 PIC GRA TER<br />
Paludinella littorina (Delle Chiaje, 1828)<br />
Cyclophori<strong>da</strong>e<br />
TER SMG<br />
Craspedopoma hespericum (Morelet &<br />
FAI SJG TER SMG SMR<br />
Drouët, 1857)<br />
Truncatelli<strong>da</strong>e<br />
Truncatella subcylindrica (Linnaeus, 1758) GRA TER<br />
Ordem Archaeopulmonata<br />
Ellobii<strong>da</strong>e<br />
Auriculinella bidentata (Montagu, 1808) COR FAI SJG TER SMG<br />
Carychium ibazoricum Bank & Gittenberger,<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
1985<br />
Carychium minimum Müller, 1774 FLO GRA SMG SMR<br />
Carychium tridentatum (Risso, 1826) SMR<br />
Myosotella myosotis (Draparnaud, 1801) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Ovatella vulcani (Morelet, 1860) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Pedipes pedipes (Bruguière, 1789) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Pseudomelampus exiguus (Lowe, 1832) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Basommatophora<br />
Lymnaei<strong>da</strong>e<br />
Galba truncatula (Müller, 1774) SMG<br />
Lymnaea peregra (Müller, 1774) SMG<br />
Physi<strong>da</strong>e<br />
Physella acuta (Draparnaud, 1805) TER SMG SMR<br />
Planorbi<strong>da</strong>e<br />
Helisoma trivolvi (Say, 1817) TER<br />
Ordem Stylommatophora<br />
Agriolimaci<strong>da</strong>e<br />
Deroceras caruanae (Pollonera, 1891) FLO FAI GRA SJG SMG SMR<br />
Deroceras leave (Müller, 1774) FLO FAI PIC SMG SMR<br />
Deroceras panormitanum<br />
SMG SMR<br />
(Lessona & Pollonera, 1882)<br />
Deroceras reticulatum (Müller, 1774) COR FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Arioni<strong>da</strong>e<br />
Arion distintus Mabille, 1868 PIC SMG<br />
Arion intermedius Normand, 1852 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Arion lusitanicus Mabille, 1868 FLO FAI PIC GRA TER SMG<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia).<br />
159
D MOLLUSCA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Clausilii<strong>da</strong>e<br />
Balea heydeni Maltzan, 1881 FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Balea niti<strong>da</strong> Mousson, 1858<br />
Cochlicopi<strong>da</strong>e<br />
COR FLO<br />
Cochlicopa lubrica (Müller, 1774) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Cochlicopa lubricella (Porro, 1838)<br />
Disci<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Discus rotun<strong>da</strong>tus (Müller, 1774) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Helicodiscus parallelus (Say, 1821)<br />
Endodonti<strong>da</strong>e<br />
TER<br />
Toltecia pusilla (Lowe, 1831)<br />
Eni<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI PIC GRA SJG SMG SMR<br />
END Napaeus alabastrinus (Morelet, 1860) TER<br />
END Napaeus delibutus (Morelet & Drouët, 1857) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
END<br />
Napaeus forbesianus (Morelet & Drouët,<br />
1857)<br />
FLO FAI PIC GRA TER<br />
END Napaeus hartungi (Morelet & Drouët, 1857) SMR<br />
END Napaeus pruninus (Gould, 1848) SMG<br />
END Napaeus tremulans (Mousson, 1858) SMR<br />
END Napaeus vulgaris (Morelet & Drouët, 1857)<br />
Euconuli<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Euconulus fulvus (Müller, 1774)<br />
Ferussacii<strong>da</strong>e<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Cecilioides acicula (Müller, 1774)<br />
Helici<strong>da</strong>e<br />
SJG SMG<br />
Helix aspersa Müller, 1774 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Oestophora barbula (Rossmässler, 1838) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Oestophora lusitanica (Pfeiffer, 1841) TER<br />
Otala lactea (Müller, 1774) TER SMG SMR<br />
Theba pisana (Müller, 1774)<br />
Hygromii<strong>da</strong>e<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Candidula intersecta (Poiret, 1801) SMG SMR<br />
Caracollina lenticula (Michaud, 1831) PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Cernuella virgata (Da Costa, 1778) SMR<br />
Cochlicella barbara (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
Helicella apicina (Lamarck, 1822) GRA TER<br />
Heterostoma paupercula (Lowe, 1831) FAI TER SMG<br />
END Leptaxis azorica (Albers, 1852) FLO SMG<br />
END<br />
Leptaxis caldeirarum (Morelet & Drouët,<br />
1857)<br />
SMG<br />
END Leptaxis drouetiana (Morelet, 1860) FAI<br />
MAC Leptaxis erubescens (Lowe, 1831) TER SMG<br />
END Leptaxis minor Backhuys, 1975 SMR<br />
END<br />
Leptaxis sanctaemariae (Morelet & Drouët,<br />
1857)<br />
SMR<br />
END Leptaxis terceirana (Morelet, 1860) GRA TER<br />
END Leptaxis vetusta (Morelet & Drouët, 1857) * SMR<br />
Microxeromagna armillata (Lowe, 1852) FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END<br />
Moreletina horripila (Morelet & Drouët,<br />
1857)<br />
SJG SMG<br />
END Moreletina obruta (Morelet, 1860) SMR<br />
END Moreletina vespertina (Morelet, 1860)<br />
Limaci<strong>da</strong>e<br />
FAI PIC SJG TER<br />
Lehmannia valentiana (Férussac, 1823) FAI PIC SMG<br />
Limacus flavus (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Limax maximus Linnaeus, 1758<br />
Milaci<strong>da</strong>e<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Milax gagates (Draparnaud, 1801)<br />
Puncti<strong>da</strong>e<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Punctum azoricum De Winter, 1988<br />
Pupilli<strong>da</strong>e<br />
GRA TER SMG SMR<br />
Lauria anconostoma (Lowe, 1831) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia).<br />
* Fossil<br />
160
D MOLLUSCA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Pupilli<strong>da</strong>e (cont.)<br />
END Lauria fasciolata (Morelet, 1860) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Leiostyla fuscidula (Morelet, 1860) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Leiostyla rugulosa (Morelet, 1860) FAI PIC GRA SJG SMG<br />
END Leiostyla tesselata (Morelet, 1860) SMR<br />
END Leiostyla vermiculosa (Morelet, 1860) SJG SMG<br />
Subulini<strong>da</strong>e<br />
Rumina decollata (Linnaeus, 1758) FLO FAI TER SMG SMR<br />
Testacelli<strong>da</strong>e<br />
Testacella maugei Férussac, 1819 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Vallonii<strong>da</strong>e<br />
END Acanthinula azorica Pilsbry, 1926 FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Spermodea monas (Morelet, 1860) FLO FAI PIC GRA SJG SMG<br />
Vallonia costata (Müller, 1774) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Vallonia pulchella (Müller, 1774) COR FLO FAI PIC GRA SJG SMG SMR<br />
Vertigini<strong>da</strong>e<br />
Columella aspera Waldén, 1966 FLO FAI PIC SJG SMG SMR<br />
MAC Columella microspora (Lowe, 1852) COR FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
Vertigo pygmaea (Draparnaud, 1801) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Vitrini<strong>da</strong>e<br />
END Plutonia angulosa (Morelet, 1860) SMR<br />
END Plutonia atlantica (Morelet, 1860) FAI PIC SJG TER SMG<br />
END Plutonia brevispira (Morelet, 1860) SMG<br />
END Plutonia brumalis (Morelet, 1860) FAI PIC SJG TER SMG<br />
END Plutonia finitima (Morelet, 1860) COR FLO<br />
END Plutonia laxata (Morelet, 1860) SMG<br />
END Plutonia pelagica (Morelet, 1860) SMR<br />
Zoniti<strong>da</strong>e<br />
Aegopinella nitidula (Draparnaud, 1805) FAI PIC SMG<br />
Nesovitrea hammonis (Ström, 1765) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Oxychilus agostinhoi Martins, 1981 SMR<br />
Oxychilus alliarius (Miller, 1822) FAI SMG<br />
END Oxychilus atlanticus (Morelet & Drouët, 1857) SMG<br />
END Oxychilus brincki Riedel, 1964 SMR<br />
Oxychilus cellarius (Müller, 1774) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Oxychilus draparnaudi (Beck, 1837) COR FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Oxychilus juvenostriatus Riedel, 1964 FAI SJG<br />
END Oxychilus lineolatus Martins & Ripken, 1991 SMR<br />
END Oxychilus furtadoi Martins, 1989 TER<br />
END Oxychilus miceui Martins, 1989 TER<br />
END Oxychilus miguelinus (Pfeiffer, 1856) TER SMG<br />
END Oxychilus minor Riedel, 1964 FAI PIC<br />
END Oxychilus ornatus Riedel, 1964 FAI SJG<br />
END Oxychilus scoliura Martins, 1989 TER<br />
END Oxychilus spectabilis (Milne-Edwards, 1885) SMR<br />
END Oxychilus volutella (Pfeiffer, 1856) SMG<br />
Vitrea contracta (Westerlund, 1871) COR FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Zonitoides azoricus Riedel, 1964 PIC SMG<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia).<br />
161
4.4 LISTA DOS ARTRÓPODES<br />
(Arthropo<strong>da</strong>)<br />
LIST OF ARTHROPODS<br />
(Arthropo<strong>da</strong>)<br />
Coordenação geral (general coordination)<br />
Paulo. A.V. Borges 1 , Virgílio Vieira 2<br />
Francisco Dinis 1 & Sandra Jarroca 1<br />
Outros co-autores (other co-authors)*<br />
Carlos Aguiar 10 , João Amaral 1,3 , Leif Aarvik 17 , Philip Ashmole 14 , Myrtle Ashmole 14 , Isabel<br />
R. Amorim 4 , Genage André 10 , Maria Cristina Argente 1 , Anabela Arraiol 1,5 , Almudena<br />
Cabrera 1 , Suraya Diaz 2 , H. Enghoff 6 , Clara Gaspar 1,7 , Enésima P. Mendonça 1 ,<br />
Hugo Mas i Gisbert 1 , Paula Gonçalves 1 , David. H. Lopes 15 , Catarina Melo 1 ,<br />
José A. Mota 13 ; Odelta Oliveira 1 , Pedro Oromí 12 , Fernando Pereira 1 , Dalberto T.<br />
Pombo 16 , José A. Quartau 10 , Sérvio P. Ribeiro 8 , Ana C. Rodrigues 1 , Ana M. C. Santos 1,15 ,<br />
Artur R.M. Serrano 10 , Ana M.A. Simões 15 , António O. Soares 2 , António B. Sousa 9 ,<br />
Luís Vieira 1 , Álvaro Vitorino 1 & J. Wunderlich 11<br />
* Estes co-autores contribuíram com <strong>da</strong><strong>dos</strong> originais relativos à distribuição de espécies e são apresenta<strong>dos</strong> por ordem alfabética do<br />
último nome (These co-authors contributed with original <strong>da</strong>ta on species distribution and we rank them by alphabetical order).<br />
163
1Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />
Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />
2Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Biologia, CIRN, Rua <strong>da</strong> Mãe de Deus, PT 9501-801 Ponta Delga<strong>da</strong>, <strong>Açores</strong>,<br />
Portugal; e-mail: suraya@linus.uac.pt; vvieira@notes.uac.pt.<br />
3Laboratório Regional de Veterinária, Vinha Brava, 9700-236 Angra do Heroísmo, Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal.<br />
4University of California, Los Angeles, Dep. of Ecology and Evolutionary Biology, 621 Charles E. Young Dr.<br />
So., Box 951606, Los Angeles, CA 90095-1606, USA; e-mail: isabelr@biology.ucla.edu.<br />
5Sítio <strong>da</strong> Fajã; Arco <strong>da</strong> Calheta, 9370 Calheta, Madeira, Portugal.<br />
6Natural History Museum of Denmark (Zoological Museum), University of Copenhagen, Universitetsparken 15,<br />
DK-2100 Copenhagen Ø, Denmark; e-mail: henghoff@snm.ku.dk.<br />
7Dep. Animal & Plant Sciences, University of Sheffield, Sheffield S10 2TN, U.K; e-mail: c.gaspar@sheffield.ac.uk.<br />
8Universi<strong>da</strong>de Federal de Ouro Preto, Instituto de Ciências Exatas e Biológicas, DECBI, Laboratório de<br />
Ecologia Evolutiva de Herbívoros de Dossel. Campus Morro do Cruzeiro, 35400-000, Ouro Preto, MG, Brasil;<br />
e-mail: serviopr@icb.ufmg.br.<br />
9SPEN – Socie<strong>da</strong>de Portuguesa de Entomologia, Apartado 8221, P-1803-001 Lisboa, Portugal;<br />
e-mail: abivarsousa@netcabo.pt.<br />
10Facul<strong>da</strong>de de Ciências <strong>da</strong> Universi<strong>da</strong>de de Lisboa (DZA – Dep. de Zoologia e Antropologia), Centro de<br />
Biologia Ambiental, R. Ernesto de Vasconcelos, Ed. C2, 3º Piso, Campo Grande, 1749-016 Lisboa, Portugal;<br />
e-mail: aserrano@fc.ul.pt; jaquartau@fc.ul.pt.<br />
11Oberer Häuselbergweg 24, 69493 Hirschberg, Germany; e-mail: joergwunderlich@t-online.de.<br />
12Dep. de Biologia Animal (Zoologia), Universi<strong>da</strong>d de La Laguna, La Laguna, 38206, Islas Canarias, España;<br />
e-mail: poromi@ull.es.<br />
13Direcção de Serviços de Protecção <strong>da</strong>s Culturas, Quinta de S. Gonçalo, 9504-541 Ponta Delga<strong>da</strong>,<br />
S. Miguel, <strong>Açores</strong>, Portugal; E-mail: Jose.AR.Mota@azores.gov.pt.<br />
14Kidston Mill, Peebles EH45 8PH, U.K, e-mail: philip.myrtle@ashmole.org.uk.<br />
15Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – Proj. INTERFRUTA, Terra-Chã, 9700-851 Angra do<br />
Heroísmo, Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: dlopes@mail.angra.uac.pt; asimoes@mail.angra.uac.pt.<br />
16Centro de Jovens Naturalista, Areroporto de Santa Maria, 9580 Vila do Porto, S. Maria, <strong>Açores</strong>, Portugal.<br />
17Zoological Museum, University of Oslo, Sarsgt. 1, Postbox 1172 Blindern, N-0562 Oslo, Norway;<br />
e-mail: leif.aarvik@nhm.uio.no.<br />
164
COORDENADORES TAXONÓMICOS (TAXONOMIC COORDINATORS)<br />
Volker Mahnert 1 & Paulo A. V. Borges 2<br />
PSEUDOSCORPIONES<br />
1 Muséum d’histoire naturelle, case postale 6434, CH-1211 Geneva 6, Switzerland;<br />
e-mail: volker.mahnert@mhn.ville-ge.ch.<br />
2Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />
Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />
Paulo A. V. Borges 1<br />
OPILIONES<br />
1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />
Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />
ACARI<br />
(ASTIGMATA; ORIBATIDA; PROSTIGMATA; IXODIDA; MESOSTIGMATA)<br />
Paulo A. V. Borges 1 , Pedro Car<strong>dos</strong>o 2 & Francisco Dinis 1<br />
1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />
Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />
2Zoological Museum, University of Copenhagen, Universitetsparken 15, DK-2100 Copenhagen Ø, Denmark;<br />
e-mail: pcar<strong>dos</strong>o@ennor.org.<br />
Paulo A. V. Borges 1 & Joerg Wunderlich 2<br />
ARANEAE<br />
1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />
Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />
2 Oberer Häuselbergweg 24, 69493 Hirschberg, Germany; e-mail: joergwunderlich@t-online.de.<br />
165
BRANCHIOPODA, OSTRACODA, MALACOSTRACA, MAXILLOPODA<br />
Paulo A. V. Borges 1<br />
1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />
Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />
Paulo A. V. Borges 1<br />
SYMPHYLA & PAUROPODA<br />
1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />
Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />
Henrik Enghoff 1 & Paulo A. V. Borges 2<br />
DIPLOPODA<br />
1 Natural History Museum of Denmark (Zoological Museum), University of Copenhagen, Universitetsparken<br />
15, DK-2100 Copenhagen Ø, Denmark; e-mail: henghoff@snm.ku.dk.<br />
2 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />
Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />
Paulo A. V. Borges 1 & Henrik Enghoff 2<br />
CHILOPODA<br />
1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />
Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />
2 Natural History Museum of Denmark (Zoological Museum), University of Copenhagen, Universitetsparken<br />
15, DK-2100 Copenhagen Ø, Denmark; e-mail: henghoff@snm.ku.dk.<br />
Manuela <strong>da</strong> Gama 1<br />
COLLEMBOLA<br />
1 Instituto do Ambiente e Vi<strong>da</strong>, Dep. Zoologia <strong>da</strong> Universi<strong>da</strong>de de Coimbra, Lg. Marquês de Pombal,<br />
3004-517 Coimbra. Portugal; e-mail: jps@zoo.uc.pt.<br />
166
Luís F. Mendes 1<br />
DIPLURA, PROTURA, MICROCORYPHIA, ZYGENTOMA<br />
1Instituto de Investigação Científica Tropical (Centro de Zoologia), R. <strong>da</strong> Junqueira, nº 14, 1300 Lisboa,<br />
Portugal; e-mail: czool@iict.pt.<br />
Paulo A. V. Borges 1<br />
ODONATA, EPHEMEROPTERA, ISOPTERA<br />
1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />
Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />
ORTHOPTERA, DERMAPTERA, PHASMATODEA, BLATTARIA<br />
António Bivar de Sousa 1 & Paulo A. V. Borges 2<br />
1SPEN – Socie<strong>da</strong>de Portuguesa de Entomologia, Apartado 8221, P-1803-001 Lisboa, Portugal;<br />
e-mail: abivarsousa@netcabo.pt.<br />
2 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />
Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />
Arturo Baz 1 & Paulo A. V. Borges 2<br />
PSOCOPTERA<br />
1Dep. de Zoología y Antropología Física. Universi<strong>da</strong>d de Alcalá, 28871 Alcalá de Henares, Madrid, España;<br />
e-mail: arturo.baz@uah.es.<br />
2 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />
Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />
THYSANOPTERA<br />
Richard zur Strassen 1 & Paulo A. V. Borges 2<br />
1 Forschungsinstitut Senckenberg, Senckenberganlage 25, D-60325 Frankfurt am Main, Germany;<br />
e-mail: richard.zurstrassen@senckenberg.de.<br />
2 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />
Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />
167
HEMIPTERA – CICADOMORPHA; FULGOROMORPHA<br />
José Alberto Quartau 1 & Paulo A. V. Borges 2<br />
1 Facul<strong>da</strong>de de Ciências <strong>da</strong> Universi<strong>da</strong>de de Lisboa (DZA – Dep. de Zoologia e Antropologia), Centro<br />
de Biologia Ambiental, R. Ernesto de Vasconcelos, Ed. C2, 3º Piso, Campo Grande, 1749-016 Lisboa,<br />
Portugal; e-mail: jaquartau@fc.ul.pt.<br />
2 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />
Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />
Jordi Ribes 1 & Paulo A. V. Borges 2<br />
HEMIPTERA – HETEROPTERA<br />
1 Valencia 123-125, ent., 3a, E-08011 Barcelona, España; e-mail: ribes@prodigy.net.mx.<br />
2 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />
Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />
HEMIPTERA – STERNORRHYNCHA (COCCOIDEA, ALEYRODOIDEA, PSYLLOIDEA)<br />
Paulo A. V. Borges 1<br />
1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />
Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />
HEMIPTERA – STERNORRHYNCHA (APHIDOIDEA)<br />
Margari<strong>da</strong> T. Pita 1 & Fernando Albano Ilharco 2<br />
1 Centro de Estu<strong>dos</strong> <strong>da</strong> Macaronésia (CEM), Universi<strong>da</strong>de <strong>da</strong> Madeira, Campus Universitário <strong>da</strong> Pentea<strong>da</strong><br />
- Bloco C - Piso 1, 9000-399 Funchal, Madeira, Portugal; e-mail: maggie@uma.pt.<br />
2 Dep. de Protecção de Plantas, Entomologia, Estação Agronómica Nacional, 2784-505 Oeiras, Portugal.<br />
Maria <strong>da</strong> Anunciação M. Ventura 1<br />
NEUROPTERA<br />
1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Biologia – CIRN, Rua <strong>da</strong> Mãe de Deus, 9500 Ponta Delga<strong>da</strong>, S. Miguel,<br />
<strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: mateus@notes.uac.pt.<br />
COLEOPTERA<br />
Paulo A. V. Borges 1 , Pedro Oromí 2 , Francisco Dinis 1 & Sandra Jarroca 1<br />
1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />
Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />
168
2Dep. de Biología Animal (Zoología), Universi<strong>da</strong>d de La Laguna, La Laguna, 38206, Islas Canarias, España;<br />
e-mail: poromi@ull.es.<br />
Paulo A. V. Borges 1<br />
STREPSIPTERA, TRICHOPTERA, SIPHONAPTERA<br />
1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />
Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />
Ole Karsholt 1 & Virgílio Vieira 2<br />
LEPIDOPTERA<br />
1Zoological Museum, University of Copenhagen, Universitetsparken 15, DK-2100 Copenhagen Ø, Denmark;<br />
e-mail: okarsholt@snm.ku.dk.<br />
2 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Biologia – CIRN, Rua <strong>da</strong> Mãe de Deus, PT 9501-801 Ponta Delga<strong>da</strong>, S.<br />
Miguel, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: vvieira@notes.uac.pt.<br />
DIPTERA<br />
Suraya Diaz 1 , Virgílio Vieira 1 & Marcos Báez 2<br />
1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Biologia – CIRN, Rua <strong>da</strong> Mãe de Deus, PT 9501-801 Ponta Delga<strong>da</strong>,<br />
S. Miguel, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: suraya@linus.uac.pt; vvieira@notes.uac.pt.<br />
2Dep. de Biología Animal (Zoología), Universi<strong>da</strong>d de La Laguna, La Laguna, 38206, Islas Canarias, España;<br />
e-mail: marbaez@ull.es.<br />
HYMENOPTERA<br />
Paulo A. V. Borges 1 , Kees van Achterberg 2 , R. R. Askew 3 , Kees Zwakhals 4 , Odelta<br />
Oliveira 1 & Ana M. C. Santos 1<br />
1 Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo,<br />
Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />
2 Curator of Hymenoptera & Diptera, Department of Entomology, Nationaal Natuurhistorisch Museum,<br />
Postbus 9517, 2300 RA Leiden, Netherlands; e-mail: achterberg@naturalis.nnm.nl.<br />
3 5 Beeston Hall Mews, Beeston, Tarporley, Cheshire CW6 9TZ, England; e-mail: askew@beeston22.freeserve.co.uk;<br />
4 Dr. Dreeslaan 204, 4241 CM Arkel, Netherlands.<br />
169
Notas explicativas<br />
A lista <strong>dos</strong> artrópodes <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> é basea<strong>da</strong> em<br />
to<strong>da</strong> a literatura conheci<strong>da</strong> (ver listagem <strong>da</strong>s publicações<br />
conheci<strong>da</strong>s até 1992 em Vieira & Borges<br />
1993; Borges & Vieira 1994), mas igualmente em<br />
<strong>da</strong><strong>dos</strong> não publica<strong>dos</strong>. No entanto, o nível de detalhe<br />
na revisão <strong>da</strong> literatura foi menor nalguns<br />
grupos taxonómicos, particularmente nos Crustacea.<br />
No que diz respeito aos <strong>da</strong><strong>dos</strong> não publica<strong>dos</strong>, foram<br />
usa<strong>da</strong>s várias fontes, sendo de salientar o trabalho<br />
recente desenvolvido no âmbito do Projecto<br />
BALA (”Biodiversi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> Artrópodes <strong>da</strong> Laurisilva<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>” (e.g. Borges et al. <strong>2005</strong>; http://<br />
www.nrel.colostate.edu/IBOY/europe_<br />
ap.html#BALA) e projecto INTERFRUTA (ver<br />
http://www.angra.uac.pt/interfruta). A lista inclui<br />
muitas citações novas para os <strong>Açores</strong> ou apenas<br />
para determina<strong>da</strong>s ilhas, mas não se assinalam<br />
essas novi<strong>da</strong>des. De facto, to<strong>da</strong> a informação detalha<strong>da</strong><br />
sobre essas novi<strong>da</strong>des e ain<strong>da</strong> muitas notas<br />
taxonómicas vai ser alvo de publicações em revistas<br />
<strong>da</strong> especiali<strong>da</strong>de (Borges & Wunderlich, em<br />
prep., Araneae; Mahnert & Borges em prep., Pseu<strong>dos</strong>corpiones;<br />
Ilharco et al. em prep., Hemiptera;<br />
Karsholt & Vieira em prep., Lepidoptera; Borges et<br />
al. em prep., para to<strong>dos</strong> os outros grupos taxonómicos).<br />
No que diz respeito aos Lepidoptera, de acordo<br />
com os nossos estu<strong>dos</strong> é necessária uma revisão<br />
mais detalha<strong>da</strong> (Karsholt & Vieira em prep.) para<br />
corrigir erros históricos de identificações erróneas,<br />
má etiquetagem, etc.<br />
To<strong>da</strong>s as espécies duvi<strong>dos</strong>as foram removi<strong>da</strong>s<br />
<strong>da</strong> lista principal e são incluí<strong>da</strong>s no Apêndice 1.<br />
Com excepção de alguns grupos (e.g. Aphidoidea),<br />
a classificação usa<strong>da</strong> para a maior parte<br />
<strong>dos</strong> grupos de artrópodes segue principalmente a<br />
lista recente <strong>da</strong>s espécies animais terrestres <strong>da</strong><br />
Europa, projecto FAUNA EUROPAEA (http://<br />
www.faunaeur.org). Os grupos taxonómicos superiores<br />
são lista<strong>dos</strong> <strong>dos</strong> mais primitivos para os mais<br />
evoluí<strong>dos</strong>, estando os grupos mais próximos em<br />
termos evolutivos coloca<strong>dos</strong> próximo. As famílias<br />
e géneros são lista<strong>da</strong>s por ordem alfabética. Os sinónimos,<br />
que incluem não apenas ver<strong>da</strong>deiros sinónimos<br />
mas igualmente erros tipográficos presentes<br />
170<br />
Explanatory notes<br />
The list of the Azorean arthropods is based on<br />
all known published literature (see a list of the<br />
published literature till 1992 in Vieira & Borges<br />
1993; Borges & Vieira 1994), as well as on<br />
some unpublished <strong>da</strong>ta. However, the depth of<br />
the bibliographic coverage varies from order to<br />
order, and we are aware that it is incomplete<br />
for some groups (e.g. Crustacea). Concerning the<br />
unpublished <strong>da</strong>ta, several sources were checked,<br />
namely the recent work performed under Project<br />
BALA “Biodiversity of the Arthropods from the<br />
Laurisilva of the Azores” (e.g. Borges et al.<br />
<strong>2005</strong>; http://www.nrel.colostate.edu/IBOY/europe_<br />
ap.html#BALA), and also Project INTERFRUTA<br />
(see http://www.angra.uac.pt/interfruta). The list<br />
includes many new records for individual islands<br />
of the Azores or for the whole archipelago, but no<br />
reference is made concerning those new findings.<br />
All information concerning taxonomic notes,<br />
new records and references to localities will be<br />
published elsewhere (Borges & Wunderlich, in<br />
prep. for Araneae; Mahnert & Borges in prep.<br />
for Pseu<strong>dos</strong>corpiones; Ilharco et al. in prep.<br />
for Hemiptera; Karsholt & Vieira in prep. for<br />
Lepidoptera; Borges et al. in prep. for all the<br />
remaining taxa).<br />
With regard to Lepidoptera our ongoing studies<br />
reveal that it will be necessary to concentrate on<br />
a more detailed revision (see Karsholt & Vieira in<br />
prep.) in order to eliminate the misidentifications,<br />
mislabelling and other errors that have occurred<br />
over the years.<br />
All species of doubtful identification were<br />
removed from the main list and are included in<br />
Appendix 1.<br />
With few exceptions (e.g. Aphidoidea), the<br />
classification used for most arthropod groups<br />
follows mainly the recent list of European terrestrial<br />
species, project FAUNA EUROPAEA (http:/<br />
/www.faunaeur.org). Higher taxa are listed in a<br />
sequence inferred to be from the less to the more<br />
derived groups, with closely related taxa placed<br />
near to one another. The families and genera are<br />
listed in alphabetical sequence. Synonyms, that
include true synonyms but also typographical<br />
errors, are presented in the index referring to the<br />
valid name.<br />
For some groups we followed other sources:<br />
Acari-Oribati<strong>da</strong> is based on the recently published<br />
list of world Acari-Oribati<strong>da</strong> (Subías 2004);<br />
and Araneae follow the “World Spider Catalog”<br />
by Norman Platnick (http://research.amnh.org/<br />
entomology/spiders/catalog/INTRO1.html).<br />
For the distribution of all species and subspecies<br />
in the nine Azorean islands we use the<br />
following abbreviations: COR – Corvo; FLO –<br />
Flores; FAI – Faial; PIC – Pico; GRA – Graciosa;<br />
SJG – São Jorge; TER – Terceira; SMG – São<br />
Miguel; SMR – Santa Maria. When no information<br />
concerning island occurrence was available<br />
only archipelago occurrence is given (AZ). In<br />
most cases it corresponds to old records, as well<br />
as to references to the Azores as found in “Fauna<br />
Europaea” with no indication to any literature<br />
supporting these findings (e.g. Crustacea; Acari –<br />
Ixodi<strong>da</strong>; Hemiptera - Diaspidi<strong>da</strong>e).<br />
The first column (D) gives the colonization<br />
status of each species as follows:<br />
END – Azorean endemic species, i.e. those<br />
that occur only in the Azores, as a result of either<br />
speciation events (neo-endemics) or extinction of<br />
the mainland populations (palaeo-endemics);<br />
MAC – Macaronesian endemic species, i.e.<br />
species only known in Macaronesia (the Azores,<br />
Madeira, the Canaries, the Cape Verde Islands);<br />
n – Native species, i.e. species which arrived<br />
by long-distance dispersal in the Azores and<br />
which are also known in other archipelagos and<br />
on continents. Most species classified as MAC are<br />
also native;<br />
i – Introduced species, are those believed to be<br />
in the archipelago as a result of human activities,<br />
some of them having a cosmopolitan distribution.<br />
Information concerning the native and introduced<br />
status of a species is given only for those<br />
species for which there is published information<br />
or information which is backed by the coordinators.<br />
171<br />
na literatura entomológica açoreana, são apresenta<strong>dos</strong><br />
no índice desta obra, estando associa<strong>dos</strong> aos<br />
nomes váli<strong>dos</strong>.<br />
Para alguns grupos foram segui<strong>da</strong>s outras fontes:<br />
Acari-Oribati<strong>da</strong>, segue-se a lista mundial <strong>dos</strong> Acari-<br />
Oribati<strong>da</strong> (Subías 2004); Araneae segue-se o “World<br />
Spider Catalog” <strong>da</strong> autoria de Norman Platnick<br />
(http://research.amnh.org/entomology/spiders/<br />
catalog/INTRO1.html).<br />
É apresenta<strong>da</strong> a distribuição <strong>da</strong>s espécies ou<br />
subespécies nas nove ilhas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, usando-se a<br />
seguinte simbologia: COR – Corvo; FLO – Flores;<br />
FAI – Faial; PIC – Pico; GRA – Graciosa; SJG –<br />
São Jorge; TER – Terceira; SMG – São Miguel;<br />
SMR – Santa Maria. Quando não se conhece a<br />
distribuição de uma espécie por ilha, apresenta-se<br />
apenas a sua indicação de presença nos <strong>Açores</strong><br />
(AZ). Na maior parte <strong>da</strong>s situações tal deve-se a<br />
registos muito antigos ou então a indicação <strong>da</strong><br />
ocorrência <strong>da</strong>s espécies no arquipélago através <strong>da</strong><br />
“Fauna Europaea”, sem indicação <strong>da</strong> literatura de<br />
suporte (e.g. Crustacea; Acari – Ixodi<strong>da</strong>; Hemiptera<br />
- Diaspidi<strong>da</strong>e).<br />
A primeira coluna (D) refere-se ao estatuto de<br />
colonização de ca<strong>da</strong> espécie:<br />
END – espécies endémicas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, i.e.<br />
aquelas espécies que ocorrem apenas nos <strong>Açores</strong><br />
em resultado de fenómenos evolutivos de especiação<br />
local (neo-endemismos) ou extinção <strong>da</strong>s<br />
populações continentais (paleo-endemismos).<br />
MAC – espécies endémicas <strong>da</strong> Macaronésia,<br />
i.e. espécies apenas conheci<strong>da</strong>s <strong>da</strong> Macaronésia<br />
(<strong>Açores</strong>, Madeira, Canárias, Cabo Verde);<br />
n – espécies nativas, i.e. espécies que chegaram<br />
aos <strong>Açores</strong> pelos seus próprios meios usando<br />
mecanismos de dispersão a longa distância, e que<br />
são conheci<strong>da</strong>s de outros arquipélagos ou zonas<br />
continentais. A maior parte <strong>dos</strong> endemismos Macaronésicos<br />
também são espécies nativas;<br />
i – espécies introduzi<strong>da</strong>s, são aquelas que chegaram<br />
aos <strong>Açores</strong> como resultado <strong>da</strong>s activi<strong>da</strong>des humanas,<br />
muitas delas de larga distribuição mundial.<br />
A informação acerca do estatuto nativo ou introduzido<br />
de ca<strong>da</strong> espécie é apenas apresentado<br />
para as espécies para as quais havia informação<br />
publica<strong>da</strong> ou se obteve informação de um especialista<br />
<strong>dos</strong> respectivos grupos taxonómicos.
Bibliografia (References)<br />
Borges, P.A.V., Aguiar, C., Amaral, J., Amorim, I.R., André, G., Arraiol, A., Baz A., Dinis, F., Enghoff, H., Gaspar, C.,<br />
Ilharco, F., Mahnert, V., Melo, C., Pereira, F., Quartau, J.A., Ribeiro, S., Ribes, J., Serrano, A.R.M., Sousa, A.B.,<br />
Strassen, R.Z., Vieira, L., Vieira, V., Vitorino, A. & Wunderlich, J. (<strong>2005</strong>) Ranking protected areas in the Azores using<br />
stan<strong>da</strong>rdized sampling of soil epigean arthropods. Biodiversity and Conservation, 14, 2029-2060.<br />
Borges, P.A.V. & Vieira, V. (1994) The entomological bibliography from the Azores. II- The taxa. Boletim do Museu<br />
Municipal do Funchal, 46, 5-75.<br />
Borges, P.A.V. & Wunderlich, J. (in prep.) Biodiversity patterns of spiders (Araneae) from the Azores.<br />
Ilharco, F.A., Pita, M.T., Borges, P.A.V., Quartau, J.A. & Ribes, J. (in prep.) Diversity of Hemiptera from the Azores with<br />
some new records.<br />
Mahnert, V. & Borges, P.A.V. (in prep.) Pseu<strong>dos</strong>corpions (Arachni<strong>da</strong>) from the Azores Islands.<br />
Subías, L.S. (2004) Listado sistemático, sinonímico y biogeográfico de los ácaros Oribáti<strong>dos</strong> (Acariformes, Oribati<strong>da</strong>) del<br />
mundo. Graellsia, 60, 3-305.<br />
Vieira, V. & Borges, P.A.V. (1993) The entomological bibliography of the Azores. I- Thematic: general (mainly<br />
biogeography), applied entomology, ecology and biospeleology. Boletim do Museu Municipal do Funchal, 45, 5-28.<br />
172
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Pseu<strong>dos</strong>corpiones<br />
Phylum Arthropo<strong>da</strong><br />
Subphylum Chelicerata<br />
Classe Arachni<strong>da</strong><br />
Subclasse Dromopo<strong>da</strong><br />
Cherneti<strong>da</strong>e<br />
Pselaphochernes scorpioides (Hermann, 1804) SMG<br />
Chthonii<strong>da</strong>e<br />
Chthonius ischnocheles (Hermann, 1804) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Chthonius machadoi Vachon, 1940 SMR<br />
Chthonius tetrachelatus (Preyssler, 1790) FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Neobisii<strong>da</strong>e<br />
Neobisium maroccanum Beier, 1930 FLO FAI PIC SJG<br />
Syarini<strong>da</strong>e<br />
END Microcreagrella caeca caeca (Simon, 1883) SMG<br />
END Pseudoblothrus oromii Mahnert, 1990 SJG<br />
END Pseudoblothrus vulcanus Mahnert, 1990 PIC TER<br />
Ordem Opiliones<br />
Phalangii<strong>da</strong>e<br />
Homalenotus coriaceus (Simon, 1879) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
Leiobunum blackwalli Meade, 1861 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Ordem Astigmata<br />
Subclasse Acari<br />
Acari<strong>da</strong>e<br />
i Acarus farris (Oudemans, 1905) TER<br />
i Acarus siro (Linnaeus, 1758) FLO FAI TER SMG<br />
i Tyroborus lini (Oudemans, 1924) FAI SJG TER<br />
i Tyrophagus palmarum Oudemans, 1924 PIC<br />
i Tyrophagus putrescentiae (Schrank, 1781) FLO FAI PIC TER SMG<br />
Chortoglyphi<strong>da</strong>e<br />
i Chortoglyphus arcuatus (Troupeau, 1879) FLO FAI PIC SMG<br />
Glycyphagi<strong>da</strong>e<br />
i Carpoglyphus lactis (Linnaeus, 1758) TER<br />
i Ctenoglyphus plumiger (C.L. Koch, 1835) SJG<br />
i Glycyphagus domesticus (De Geer, 1778) SMG<br />
i Glycyphagus ornatus Kramer, 1881 FAI SJG SMG<br />
i Glycyphagus privatus Oudemans, 1903 FAI TER SMG<br />
i Gohieria fusca (Oudemans, 1902) SMG<br />
i Lepidoglyphus destructor (Schrank, 1781) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Lardoglyphi<strong>da</strong>e<br />
i Lardoglyphus zacheri Oudemans, 1928 TER<br />
Trouessartii<strong>da</strong>e<br />
i Trouessartia trouessarti Oudemans, 1904 FAI TER SMG<br />
Tyroglyphi<strong>da</strong>e<br />
i Rhizoglyphus callae Oudemans, 1924 TER SMG<br />
Ordem Oribati<strong>da</strong><br />
Achipterii<strong>da</strong>e<br />
Achipteria acuta Berlese, 1908 SMG<br />
Achipteria coleoptrata coleoptrata (Linnaeus,<br />
FLO TER<br />
1758)<br />
Campachipteria fanzagoi (Jacot, 1929) SMG<br />
Campachipteria petiti (Travé, 1960) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
173
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END<br />
Achipterii<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Campachipteria weigmanni (Pérez-Íñigo,<br />
1987)<br />
TER SMR<br />
END Parachipetria floresiana (Pérez-Íñigo, 1992) FLO TER SMG<br />
END Parachipteria insularis (Pérez-Iñigo, 1992)<br />
Amerobelbi<strong>da</strong>e<br />
TER SMR<br />
Amerobelba decedens Berlese, 1908<br />
Autogneti<strong>da</strong>e<br />
GRA SMR<br />
Autogneta longilamellata longilamellata<br />
(Michael, 1885)<br />
Caleremaei<strong>da</strong>e<br />
FAI<br />
Caleremaeus monilipes (Michael, 1882)<br />
Camisii<strong>da</strong>e<br />
FAI<br />
Camisia horri<strong>da</strong> (Hermann, 1804) PIC<br />
Camisia segnis (Hermann, 1804) GRA<br />
END Heminothrus oromii Morell & Subías, 1991 TER SMG<br />
Heminothrus peltifer peltifer (C.L. Koch,<br />
1839)<br />
Carabodi<strong>da</strong>e<br />
FAI TER SMG SMR<br />
END<br />
Carabodes azoricus Pérez-Íñigo & Pérez-Íñigo<br />
Jr., 1996<br />
TER<br />
Carabodes labyrinthicus (Michael, 1879) FAI TER<br />
Carabodes minusculus Berlese, 1923 PIC<br />
Carabodes willmanni Bernini, 1975 TER<br />
Odontocepheus elongatus (Michael, 1879)<br />
Cephei<strong>da</strong>e<br />
TER SMG SMR<br />
Conoppia palmicincta (Michael, 1884) FAI TER SMR<br />
END<br />
Ommatocepheus parvilamellatus Pérez-Íñigo<br />
& Pérez-Íñigo Jr., 1996<br />
TER SMG<br />
END Pilocepheus azoricus Pérez-Íñigo, 1992 GRA TER SMG SMR<br />
Tritegeus bisulcatus Grandjean, 1953<br />
Ceratozeti<strong>da</strong>e<br />
SJG TER<br />
Ceratozetes simulator Pérez-Íñigo, 1970 TER SMG SMR<br />
END<br />
Melanozetes azoricus azoricus Weigmann,<br />
1976<br />
FAI TER SMG<br />
END<br />
Melanozetes azoricus floresianus Pérez-Íñigo,<br />
1992<br />
FLO<br />
END<br />
Melanozetes azoricus sanctaemariae Pérez-<br />
Íñigo, 1992<br />
TER SMG SMR<br />
Viracochiella incisella incisella (Kramer,<br />
1897)<br />
Chamobati<strong>da</strong>e<br />
FAI<br />
Chamobates schuetzi (Oudemans, 1902)<br />
Damaei<strong>da</strong>e<br />
FAI<br />
Damaeus onustus C.L. Koch, 1841 SMG<br />
END Damaeus pomboi Pérez-Íñigo, 1992 SJG TER SMG SMR<br />
Metabelbella interlamellaris Pérez-Íñigo,<br />
1987<br />
SMR<br />
Para<strong>da</strong>maeus clavipes (Hermann, 1804)<br />
Euphthiracari<strong>da</strong>e<br />
GRA TER<br />
Euphthiracarus cribrarius (Berlese, 1904) TER<br />
END Euphthiracarus excultus Pérez-Íñigo, 1987<br />
Galumni<strong>da</strong>e<br />
SMR<br />
Acrogalumna longipluma longipluma (Berlese,<br />
1904)<br />
FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Galumna azoreana Pérez-Íñigo, 1992 FLO GRA TER<br />
Galumna elimata elimata (C.L. Koch, 1841) PIC TER SMG SMR<br />
Galumna gibbula Grandjean, 1956 PIC SMG?<br />
Galumna rasilis Pérez-Íñigo, 1987 TER SMG SMR<br />
Galumna tarsipennata Oudemans, 1913 FAI TER SMR<br />
Pergalumna myrmophila (Berlese, 1914) SMG<br />
Pergalumna nervosa punctata (Mihelcic,<br />
1957)<br />
TER<br />
Vaghia simplex Travé, 1957 SMG<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
174
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Gustavii<strong>da</strong>e<br />
Gustavia oceanica Pérez-Íñigo, 1987<br />
Haplozeti<strong>da</strong>e<br />
SMR<br />
Trachyoribates ovulum ovulum Berlese, 1908<br />
Hermannielli<strong>da</strong>e<br />
AZ<br />
Hermanniella granulata (Nicolet, 1855) GRA TER<br />
END Hermanniella incondita Pérez-Íñigo, 1987<br />
Hermannii<strong>da</strong>e<br />
FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
END Hermannia evidens Pérez-Íñigo, 1992 SMR<br />
Hermannia no<strong>dos</strong>a Michael, 1888 TER<br />
END Hermannia woasi Pérez-Íñigo, 1992<br />
Heterozeti<strong>da</strong>e<br />
FLO<br />
Euzetes globulus (Nicolet, 1855)<br />
Humerobati<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Humerobates pomboi Pérez-Íñigo, 1992 FLO GRA TER SMG<br />
Humerobates rostrolamellatus gua<strong>da</strong>rramicus<br />
PIC<br />
Pérez-Íñigo, 1972<br />
Hypochthonii<strong>da</strong>e<br />
Hypochthonius rufulus rufulus C.L. Koch,<br />
1836<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
175<br />
FAI SMG<br />
Liacari<strong>da</strong>e<br />
Liacarus acutus Pschorn-Walcher, 1951 SMG<br />
END Liacarus angustatus (Weigmann, 1976) FAI PIC TER SMG SMR<br />
Liacarus madeirensis Willmann, 1939 SMG SMR<br />
Liacarus mucronatus Willmann, 1939 FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Liacarus splendens (Coggi, 1898)<br />
Liebstadii<strong>da</strong>e<br />
GRA SJG TER SMG SMR<br />
Areozetes altimontanus Hammer, 1961 GRA SMG<br />
Liebstadia gallardoi (Morell, 1987)<br />
Machuelli<strong>da</strong>e<br />
PIC<br />
Machuella ventrisetosa bilineata Weigmann,<br />
FAI PIC<br />
1976<br />
Metrioppii<strong>da</strong>e<br />
Ceratoppia quadridentata (Haller, 1882) SMG<br />
Microzeti<strong>da</strong>e<br />
Berlesezetes ornatissimus ornatissimus<br />
AZ<br />
(Brelese, 1913)<br />
Nanhermannii<strong>da</strong>e<br />
Nanhermannia dorsalis (Banks, 1896) TER<br />
Nanhermannia nana (Nicolet, 1855)<br />
Nothri<strong>da</strong>e<br />
PIC GRA SJG TER<br />
Nothrus anauniensis Canestrini & Fanzago,<br />
FAI TER<br />
1876<br />
END Nothrus palustris azorensis Pérez-Íñigo, 1992 FLO GRA TER SMG SMR<br />
Nothrus palustris palustris C.L. Koch, 1839 TER SMR<br />
Nothrus silvestris silvestris Nicolet, 1855<br />
Oppii<strong>da</strong>e<br />
PIC SMR<br />
Lauroppia fallax (Paoli, 1908) AZ<br />
Microppia minus minus (Paoli, 1908) TER SMG<br />
Moritzoppia unicarinata unicarinata (Paoli,<br />
FAI<br />
1908)<br />
Multioppia wilsoni laniseta Moritz, 1966 SMG<br />
Oppiella nova (Oudemans, 1902) FAI<br />
Ramusella clavipectinata (Michael, 1885)<br />
Oribatelli<strong>da</strong>e<br />
AZ<br />
Oribatella quadricornuta (Michael, 1884)<br />
Oribatuli<strong>da</strong>e<br />
SJG<br />
Dometorina plantivaga plantivaga (Berlese,<br />
PIC<br />
1896)<br />
Lucoppia burrowsi (Michael, 1890) SMR<br />
Oribatula glabra (Michael, 1890) FAI SMG<br />
Oribatula undulata Berlese, 1916 TER SMG<br />
Oribatula tibialis tibialis (Nicolet, 1855) SMR<br />
Phauloppia lucorum (C.L. Koch, 1841) TER
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END<br />
END<br />
END<br />
Oribotritii<strong>da</strong>e<br />
Oribotritia berlesei (Michael, 1898)<br />
Oribelli<strong>da</strong>e<br />
FLO PIC GRA TER SMG SMR<br />
Pantelozetes paolii (Oudemans, 1913)<br />
Phenopelopi<strong>da</strong>e<br />
FAI<br />
Eupelops acromios acromios (Hermann, 1804) FAI GRA TER SMG SMR<br />
Eupelops occultus (C.L. Koch, 1836) TER SMG<br />
Peloptulus borgesi Pérez-Íñigo & Pérez-Íñigo<br />
Jr., 1996<br />
Phthiracari<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
Atropacarus striculus insularis (Weigmann,<br />
1976)<br />
FAI<br />
Hoplophthiracarus maritimus (Pérez-Íñigo &<br />
SMG<br />
Pérez-Íñigo Jr., 1996)<br />
Phthiracarus affinis (Hull, 1814) TER SMG<br />
Phthiracarus anonymus Grandjean, 1933 TER<br />
END Phthiracarus atlanticus (Pérez-Íñigo, 1987) TER SMR<br />
END<br />
Phthiracarus falciformis Morell & Subías,<br />
1991<br />
TER<br />
Phthiracarus longulus (C.L. Koch, 1841) TER SMG<br />
Phthiracarus montanus (Pérez-Íñigo, 1969) TER<br />
Phthiracarus nitens (Nicolet, 1855) AZ<br />
Phthiracarus piger (Scopoli, 1763) FLO FAI PIC GRA SMG SMR<br />
END<br />
Steganacarus hirsutus azorensis Pérez-Íñigo,<br />
1992<br />
GRA TER SMG SMR<br />
END<br />
Steganacarus insulanus Pérez-Íñigo & Pérez-<br />
Íñigo, 1996<br />
Punctoribati<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
END Mycobates tridentatus Weigmann, 1976 FAI SMG<br />
Punctoribates punctum (C.L. Koch, 1839)<br />
Quadroppii<strong>da</strong>e<br />
FAI<br />
Quadroppia quadricarinata (Michael, 1885)<br />
Scheloribati<strong>da</strong>e<br />
FAI<br />
Scheloribates laevigatus (C.L. Koch, 1836) FLO PIC TER SMG<br />
Scheloribates pallidulus (C.L. Kock, 1841) FAI TER<br />
Topobates alvaradoi (Pérez-Íñigo, 1969)<br />
Scutovertici<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
Scutovertex sculptus Michael, 1879<br />
Suctobelbi<strong>da</strong>e<br />
TER<br />
Suctobelbella hamata Moritz, 1970 FAI<br />
Suctobelbella nasalis (Forsslund, 1941)<br />
Tectocephei<strong>da</strong>e<br />
FAI<br />
Tectocepheus cuspidentatus Knülle, 1954<br />
Xenilli<strong>da</strong>e<br />
FAI PIC<br />
MAC<br />
Xenillus discrepans azorensis Pérez-Íñigo,<br />
1987<br />
FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
Xenillus discrepans discrepans Grandjean,<br />
1936<br />
TER SMG<br />
Ordem Prostigmata<br />
Cheyleti<strong>da</strong>e<br />
i Cheletomorpha lepidopterorum (Schaw, 1794) FAI TER SMG<br />
i Cheyletus eruditus Schrank, 1781 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
i Cheyletus malaccensis (Oudemans, 1903) FAI PIC TER SMG<br />
i Eucheyletia flabellifera (Michael, 1878) TER<br />
i Hemicheyletia wellsi (Baker, 1949) FAI<br />
Eriophyi<strong>da</strong>e<br />
i Aceria sheldoni (Ewing, 1937) TER<br />
i Calacarus carinatus (Green, 1890) SMG<br />
Erythraei<strong>da</strong>e<br />
Leptus killingtoni Turk, 1945 PIC<br />
Tarsonemi<strong>da</strong>e<br />
i Fungitarsonemus peregrinus (Beer, 1954) TER<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
176
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Tarsonemi<strong>da</strong>e (cont.)<br />
i Polyphagotarsonemus latus (Banks, 1904) SMG<br />
Tenuipalpi<strong>da</strong>e<br />
i Brevipalpus obovatus Donnadieu, 1875 TER SMG<br />
i Brevipalpus phoenicis (Geijskes, 1939) FAI PIC SJG TER SMG<br />
Tetranychi<strong>da</strong>e<br />
i Panonychus citri (McGregor, 1916) FAI PIC TER SMG<br />
i Panonychus ulmi (C.L. Koch, 1836) PIC TER<br />
i Tetranychus ludeni Zacher, 1913 FAI PIC SMG<br />
i Tetranychus urticae C.L. Koch, 1836 FAI SJG? TER SMG<br />
Tydei<strong>da</strong>e<br />
i Tydeus californicus (Banks, 1904) TER<br />
Ordem Ixodi<strong>da</strong><br />
i<br />
Amblyommi<strong>da</strong>e<br />
Boophilus annulatus (Say, 1821) AZ<br />
i Dermacentor marginatus (Sulzer, 1776) AZ<br />
i<br />
Haemaphysalis punctata Canestrini & Fanzago,<br />
1878<br />
AZ<br />
i Hyalomma lusitanicum C.L. Koch, 1844 AZ<br />
i<br />
Hyalomma marginatum marginatum C.L.<br />
Koch, 1844<br />
AZ<br />
i<br />
Rhipicephalus bursa Canestrini & Fanzago,<br />
1878<br />
i Rhipicephalus sanguineus (Latreille, 1806) AZ<br />
i<br />
Rhipicephalus turanicus Pomerantsev, Matikashvily<br />
& Lototsky, 1940<br />
Argasi<strong>da</strong>e<br />
AZ<br />
i Alectorobius erraticus (Lucas, 1849)<br />
Ixodi<strong>da</strong>e<br />
AZ<br />
i Ixodes ricinus (Linnaeus, 1758) AZ<br />
i Pholeoixodes hexagonus (Leach, 1815) AZ<br />
Ordem Mesostigmata<br />
i<br />
Ameroseii<strong>da</strong>e<br />
Ameroseius plumea (Oudemans, 1930) FAI SMG<br />
i Ameroseius plumigerus (Oudemans, 1930)<br />
Asci<strong>da</strong>e<br />
SJG SMG<br />
i Blattisocius dentriticus (Berlese, 1918) FAI PIC TER SMG<br />
i Blattisocius tarsalis (Berlese, 1918) AZ<br />
i Melichares agilis Hering, 1838<br />
Laelapi<strong>da</strong>e<br />
TER<br />
i Androlaelaps casalis (Berlese, 1887) FAI SMG<br />
i Geolaelaps aculeifer (Canestrini, 1883)<br />
Macrocheli<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
i<br />
Macrocheles muscaedomesticae (Scopoli,<br />
SMG<br />
1772)<br />
i Macrocheles subbadius (Berlese, 1904) SMG<br />
Otopheidomeni<strong>da</strong>e<br />
Dicrocheles phalaenodectes (Treat, 1954) FLO<br />
Phytoseii<strong>da</strong>e<br />
i Amblyseius andersoni (Chant, 1957) SMG<br />
i Amblyseius californicus (McGregor, 1954) TER SMG<br />
i Amblyseius degenerans (Berlese, 1889) FAI SMG<br />
i Amblyseius graminis Chant, 1956 FAI<br />
i Amblyseius herbicolus (Chant, 1959) FAI PIC TER SMG<br />
i Amblyseius stipulatus Athias-Henriot, 1960 FAI SMG<br />
i Amblyseius umbraticus (Chant, 1956) FAI<br />
i Anthoseius rhenanus (Oudemans, 1905) PIC<br />
i Dubininellus macropilis (Banks, 1909) FAI<br />
i Phytoseiulus persimilis Athias-Henriot, 1957 SMG<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
177<br />
TER
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Phytoseii<strong>da</strong>e (cont.)<br />
i Proprioseiopsis eudentatus Karg, 1989 PIC<br />
i Typhlodromus phialatus Athias-Henriot, 1960 SMG<br />
Trematuri<strong>da</strong>e<br />
i Trichouropo<strong>da</strong> simpla (Fox, 1948) SMG<br />
Varroi<strong>da</strong>e<br />
i Varroa destructor Anderson & Trueman, 2000 FLO PIC<br />
Ordem Araneae<br />
Subclasse Micrura<br />
Ageleni<strong>da</strong>e<br />
i Lycosoides coarctata (Dufour, 1831) FLO PIC TER SMG SMR<br />
i Tegenaria domestica (Clerck, 1757) FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Tegenaria pagana C.L. Koch, 1840 FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
i Tegenaria parietina (Fourcroy, 1785) FLO PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Textrix cau<strong>da</strong>ta C.L. Koch, 1872 FAI<br />
Anyphaeni<strong>da</strong>e<br />
i Anyphaena accentuata (Walckenaer, 1802) SMG<br />
Aranei<strong>da</strong>e<br />
i Agalenatea redii (Scopoli, 1763) SMG SMR<br />
i Araneus angulatus Clerck, 1757 PIC? SMG SMR<br />
i Argiope bruennichi (Scopoli, 1772) COR FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Gibbaranea occidentalis Wunderlich, 1989 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Mangora acalypha (Walckenaer, 1802) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Neoscona crucifera (Lucas, 1839) FLO? FAI? TER SMR<br />
i Zygiella x-notata (Clerck, 1757) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Clubioni<strong>da</strong>e<br />
i Cheiracanthium erraticum (Walckenaer, 1802) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
END Cheiracanthium floresense Wunderlich n. sp. FLO<br />
END Cheiracanthium jorgeense Wunderlich n. sp. SJG<br />
i Cheiracanthium mildei C.L. Koch, 1864 FLO SMG<br />
MAC Clubiona decora Blackwall, 1859 FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Clubiona genevensis C.L. Koch, 1866 PIC<br />
i Clubiona terrestris Westring, 1851 FLO FAI TER SMG SMR<br />
Corinni<strong>da</strong>e<br />
MAC Trachelas macrochelis Wunderlich, 1992 SMG<br />
Dictyni<strong>da</strong>e<br />
i Argenna luci<strong>da</strong> (Simon, 1874) TER<br />
END Dictyna acoreensis (Wunderlich, 1992) FLO FAI PIC GRA SJG TER<br />
MAC Lathys dentichelis (Simon, 1883) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Nigma puella (Simon, 1870) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Dysderi<strong>da</strong>e<br />
i Dysdera crocata C.L. Koch, 1838 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Filistati<strong>da</strong>e<br />
i Filistata insidiatrix (Forskäl, 1775) SMG<br />
i Pritha nana (Simon, 1868) GRA TER SMG<br />
Gnaphosi<strong>da</strong>e<br />
i Drassodes lapi<strong>dos</strong>us (Walckenaer, 1802) FAI TER<br />
i Haplodrassus signifer (C.L. Koch, 1839) FLO TER<br />
i Leptodrassus albidus Simon, 1914 SMR<br />
i Micaria pallipes (Lucas, 1846) SMR<br />
i Scotophaeus blackwalli (Thorell, 1871) SMG<br />
i Trachyzelotes lyonneti (Audouin, 1826) GRA SMG SMR<br />
i Zelotes aeneus (Simon, 1878) SMR<br />
i Zelotes longipes (C.L. Koch, 1866) SMG<br />
i Zelotes tenuis (C.L. Koch, 1866) SMR<br />
Linyphii<strong>da</strong>e<br />
END Acorigone acoreensis (Wunderlich, 1992) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
END Acorigone zebraneus Wunderlich n. sp. SJG<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
178
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Linyphii<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Agyneta decora (O. P.-Cambridge, 1871) FLO SJG TER<br />
END Agyneta depigmentata Wunderlich n. sp. FLO<br />
END Agyneta rugosa Wunderlich, 1992 FAI SMG<br />
n Entelecara schmitzi Kulczynski, 1905 TER SMG SMR<br />
i Eperigone bryantae Ivie & Barrows, 1935 PIC SJG TER SMG<br />
i Eperigone fradeorum (Berland, 1932) FAI TER SMG SMR<br />
i Eperigone trilobata (Emerton, 1882) SJG TER SMG<br />
i Erigone atra (Blackwall, 1833) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
i Erigone autumnalis Emerton, 1882 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Erigone dentipalpis (Wider, 1834) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Erigone promiscua (O. P.-Cambridge, 1872) SMG<br />
END Lepthyphantes acoreensis Wunderlich, 1992 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Lessertia dentichelis (Simon, 1884) SMG<br />
i Meioneta fuscipalpis (C.L. Koch, 1836) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Meioneta rurestris (C.L. Koch, 1836) SMG<br />
i<br />
Microctenonyx subitaneus (O. P.-Cambridge,<br />
1875)<br />
PIC GRA SMG SMR<br />
MAC Microlinyphia johnsoni (Blackwall, 1859) FAI PIC SJG TER SMG<br />
i Microneta viaria (Blackwall, 1841) SMG<br />
END Minicia floresensis Wunderlich, 1992 FLO PIC SJG TER SMG<br />
i Neriene clathrata (Sundevall, 1830) TER<br />
i Oedothorax fuscus (Blackwall, 1834) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Ostearius melanopygius (O. P.-Cambridge,<br />
1879)<br />
FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
MAC Palliduphantes schmitzi (Kulczynski, 1899) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Parapelecopsis nemoraloides<br />
(O. P.-Cambridge, 1884)<br />
PIC TER SMG<br />
i Pelecopsis parallela (Wider, 1834) FAI PIC SJG TER<br />
END Porrhomma borgesi Wunderlich n. sp. PIC TER SMG<br />
i Prinerigone vagans (Audouin, 1826) FLO PIC TER SMG SMR<br />
END Savigniorrhipis acoreensis Wunderlich, 1992 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
MAC Tenuiphantes miguelensis (Wunderlich, 1992) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Tenuiphantes tenuis (Blackwall, 1852) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Turinyphia cavernicola Wunderlich n. sp. TER<br />
END Typhochrestus acoreensis Wunderlich, 1992 TER<br />
END Walckenaeria grandis (Wunderlich, 1992) FLO PIC SJG TER<br />
i<br />
Walckenaeria unicornis (O. P.-Cambridge,<br />
PIC<br />
1861)<br />
Lycosi<strong>da</strong>e<br />
i Arctosa perita (Latreille, 1798) FAI TER SMG<br />
END Par<strong>dos</strong>a acoreensis Simon, 1883 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Mimeti<strong>da</strong>e<br />
i Ero aphana (Walckenaer, 1802) TER<br />
i Ero flammeola Simon, 1881 COR FLO FAI PIC GRA SMG<br />
i Ero furcata (Villers, 1789) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Nestici<strong>da</strong>e<br />
i Eidmannella palli<strong>da</strong> (Emerton, 1875) PIC TER SMG SMR<br />
Oecobii<strong>da</strong>e<br />
i Oecobius navus Blackwall, 1859 FAI PIC TER SMG SMR<br />
i Oecobius similis Kulczynski, 1909 COR FLO GRA SMG SMR<br />
Oonopi<strong>da</strong>e<br />
i Oonops domesticus De Dalmas, 1916 FLO FAI GRA TER SMG<br />
END Orchestina furcillata Wunderlich n. sp. SMG<br />
Pholci<strong>da</strong>e<br />
i Pholcus phalangioides (Fuesslin, 1755) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Pisauri<strong>da</strong>e<br />
END Pisaura acoreensis Wunderlich, 1992 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Saltici<strong>da</strong>e<br />
MAC Bianor wunderlichi Logunov, 2001 TER<br />
i Chalcoscirtus infimus (Simon, 1868) PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Heliophanus kochi Simon, 1868 PIC TER SMR<br />
n Macaroeris cata (Blackwall, 1867) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
179
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Saltici<strong>da</strong>e (cont.)<br />
MAC Macaroeris diligens (Blackwall, 1867) TER<br />
i Menemerus semilimbatus (Hahn, 1829) SMG SMR<br />
END Neon acoreensis Wunderlich n. sp. FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Pseudeuophrys vafra (Blackwall, 1867) FLO PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Salticus mutabilis Lucas, 1846 FLO FAI GRA SJG TER SMG<br />
i Synageles venator (Lucas, 1836) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Scytodi<strong>da</strong>e<br />
i Scytodes thoracica (Latreille, 1802) SMG<br />
Segestrii<strong>da</strong>e<br />
i Segestria florentina (Rossi, 1790) COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
Sicarii<strong>da</strong>e<br />
i Loxosceles rufescens (Dufour, 1820) SMG<br />
Tetragnathi<strong>da</strong>e<br />
i Metellina merianae (Scopoli, 1763) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Pachygnatha degeeri (Sundevall, 1830) TER<br />
END Sancus acoreensis (Wunderlich, 1992) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Tetragnatha extensa (Linnaeus, 1758) COR FLO TER SMG SMR<br />
Theridii<strong>da</strong>e<br />
i Achaearanea acoreensis (Berland, 1932) COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
i Achaearanea simulans (Thorell, 1875) FLO FAI GRA TER<br />
i Achaearanea tepi<strong>da</strong>riorum (C.L. Koch, 1841) COR FLO PIC? SJG SMG<br />
i Argyrodes rostratus (Simon, 1873) SMG<br />
i Argyrodes nasicus (Simon, 1873) FLO PIC GRA TER SMG<br />
i Enoplognatha mandibularis (Lucas, 1846) FLO TER SMG<br />
END Lasaeola oceanica Simon, 1833 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Neottiura bimaculata (Linnaeus, 1767) PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Nesticodes rufipes Lucas, 1846 SMG SMR<br />
END Rugathodes acoreensis Wunderlich, 1992 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Rugathodes pico (Merrett & Ashmole, 1989) FAI PIC<br />
i Steato<strong>da</strong> grossa (C.L. Koch, 1838) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Steato<strong>da</strong> nobilis (Thorell, 1875) FAI PIC TER SMG SMR<br />
i Theridion hannoniae Denis, 1944 SMR<br />
MAC Theridion musivivum Schmidt, 1956 COR FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
Thomisi<strong>da</strong>e<br />
n Xysticus cor Canestrini, 1873 COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Xysticus cribratus Simon, 1885 TER<br />
i Xysticus nubilus Simon, 1875 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Zo<strong>da</strong>rii<strong>da</strong>e<br />
i Zo<strong>da</strong>rion atlanticum Pekár & Car<strong>dos</strong>o, <strong>2005</strong> FAI PIC GRA SMG<br />
Ordem Diplostraca<br />
Eurycerci<strong>da</strong>e<br />
Alona affinis (Leydig, 1860) AZ<br />
Alona azorica Frenzel & Alonso, 1988 AZ<br />
Alona costata Sars, 1862 AZ<br />
Alonella nana (Baird, 1843) AZ<br />
Chydorus sphaericus (O. F. Müller, 1776) AZ<br />
Graptoleberis testudinaria (Fischer, 1848) AZ<br />
Leydigia acanthocercoides (Fischer, 1854) AZ<br />
Leptodori<strong>da</strong>e<br />
Leptodora kindtii (Focke, 1844) AZ<br />
Sidi<strong>da</strong>e<br />
Diaphanosoma brachyurum (Liévin, 1848) AZ<br />
Ordem Cladocera<br />
Daphnii<strong>da</strong>e<br />
Simocephalus exspinosus (C.L. Koch, 1841) AZ<br />
Subphylum Crustacea<br />
Classe Branchiopo<strong>da</strong><br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
180
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Macrothrici<strong>da</strong>e<br />
Streblocerus serricau<strong>da</strong>tus (Fischer, 1849) AZ<br />
Ordem Decapo<strong>da</strong><br />
Cambari<strong>da</strong>e<br />
i Procambarus clarkii (Girard, 1852) AZ<br />
Ordem Amphipo<strong>da</strong><br />
Classe Malacostraca<br />
END<br />
Gammari<strong>da</strong>e<br />
Pseudoniphargus brevipedunculatus Stock,<br />
1980<br />
AZ<br />
END Sarothrogammarus guernei (Chevreux, 1889)<br />
Talitri<strong>da</strong>e<br />
FAI<br />
Hyale perieri (Lucas, 1846) FAI SMR<br />
Hyale schmidtii (Heller, 1866) SMR<br />
Hyale stebbingi Chevreux, 1888 SMR<br />
END Macarorchiestia martini Stock, 1989 TER<br />
END Orchestia chevreuxi De Guerne, 1887 COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
Orchestia gammarellus (Pallas, 1766) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
Orchestia mediterranea Costa, 1853 FAI TER<br />
Orchestia platensis Kroyer, 1845 FLO PIC SMG SMR<br />
Talitroides alluaudi (Chevreux, 1901) SMG<br />
Talitroides topitotum (Burt, 1934) FAI PIC GRA SJG SMG<br />
Talitrus pacificus Hurley, 1955 FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
Talitrus saltator (Montagu, 1808) FAI TER SMG<br />
Ordem Isopo<strong>da</strong><br />
Armadillidii<strong>da</strong>e<br />
Armadillidium album Dollfus, 1887 FAI PIC?<br />
END<br />
Armadillidium amicorum Rodriguez & Vincente,<br />
1993<br />
SMG<br />
Armadillidium assimile Budde-Lund, 1879 SMG<br />
Armadillidium tigris Budde-Lund, 1885 AZ<br />
Armadillidium vulgare (Latreille, 1804) FAI PIC GRA TER SMG<br />
Eluma purpurascens Budde-Lund, 1885<br />
Halophiloscii<strong>da</strong>e<br />
COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
Halophiloscia couchii (Kinahan, 1858) FLO FAI GRA TER SMG SMR<br />
END Halophiloscia guernei (Dollfus, 1887)<br />
Janiri<strong>da</strong>e<br />
COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
END Jaera guernei Dollfus, 1889 FLO<br />
END Jaera insulana Veuille, 1977 FLO<br />
END Jaera nordmanni Rathke, 1837 FLO TER SMG SMR<br />
END Jaera vulcana Veuille, 1982<br />
Ligii<strong>da</strong>e<br />
FLO TER SMG<br />
Ligia italica Fabricius, 1798<br />
Onisci<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI TER SMG SMR<br />
Oniscus asellus Linnaeus, 1758<br />
Platyarthri<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Platyarthrus schoebli Budde-Lund, 1879 SMR<br />
Trichorhina tomentosa (Budde-Lund, 1893)<br />
Porcellioni<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
Acaeroplastes melanurus (Budde-Lund, 1885) SMG<br />
Agabiformius lentus (Budde-Lund, 1885) SMG<br />
Leptotrichus panzeri (Audouin, 1826) SMG<br />
Porcellio dilatatus Brandt, 1833 FAI PIC SMG<br />
Porcellio laevis Latreille, 1804 FAI PIC SMG<br />
Porcellio laevissimus Dollfus, 1898 FLO FAI PIC<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
181
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Porcellioni<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Porcellio scaber Latreille, 1804 SMG<br />
END Porcellionides barroisi (Dollfus, 1889) SMG<br />
Porcellionides pruinosus (Brandt, 1833) FLO FAI PIC<br />
Porcellionides sexfasciatus (C.L. Koch, 1847) FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
Proporcellio lamellatus (Uljanin, 1875) FAI PIC SMG SMR<br />
Scyphaci<strong>da</strong>e<br />
Armadilloniscus candidus Budde-Lund, 1885 SMG<br />
Armadilloniscus ellipticus (Harger, 1878) AZ<br />
Armadilloniscus littoralis (Budde-Lund, 1885) FAI PIC TER SMR<br />
Stylonisci<strong>da</strong>e<br />
Cordioniscus stebbingi (Patience, 1907) SMG<br />
Trichonisci<strong>da</strong>e<br />
Androniscus dentiger Verhoeff, 1908 FAI SMG<br />
Haplophthalmus <strong>da</strong>nicus Budde-Lund, 1885 FAI SMG<br />
Haplophthalmus mengei (Zad<strong>da</strong>ch, 1844) TER SMG<br />
MAC Miktoniscus chavesi (Dollfus, 1889) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
Trichoniscus provisorius Racovitza, 1908 AZ<br />
Trichoniscus pusillus Brandt, 1833 FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
Trichoniscus pygmaeus Sars, 1899 FAI PIC TER SMG SMR<br />
Tyli<strong>da</strong>e<br />
Tylos latreillei Audouin, 1825 FAI GRA<br />
Ordem Podocopi<strong>da</strong><br />
Candoni<strong>da</strong>e<br />
Cyclocypris ovum (Jurine, 1820) AZ<br />
Pseudocandona stagnalis (Sars, 1890) AZ<br />
Cypridi<strong>da</strong>e<br />
Bradleycypris obliqua (Brady, 1868) AZ<br />
Cypridopsis lusatica Schafer, 1943 AZ<br />
Cypridopsis vidua (O. F. Müller, 1776) AZ<br />
Cypris bispinosa Lucas, 1849 AZ<br />
Eucypris virens (Jurine, 1820) AZ<br />
Herpetocypris chevreuxi (Sars, 1896) AZ<br />
Herpetocypris reptans reptans (Baird, 1835) AZ<br />
Heterocypris incongruens (Ramdohr, 1808) AZ<br />
Heterocypris salina (Brady, 1868) AZ<br />
Potamocypris arcuata (Sars, 1903) AZ<br />
Potamocypris villosa (Jurine, 1820) AZ<br />
Sarscypridopsis aculeata (Costa, 1847) AZ<br />
Ordem Arguloidea<br />
Arguli<strong>da</strong>e<br />
Argulus foliaceus (Linnaeus, 1758) AZ<br />
Ordem Calanoi<strong>da</strong><br />
Acartii<strong>da</strong>e<br />
Acartia macropus Cleve, 1901 AZ<br />
Diaptomi<strong>da</strong>e<br />
Arctodiaptomus wierzejski (Richard, 1888) AZ<br />
Temori<strong>da</strong>e<br />
Eurytemora affinis (Poppe, 1880) AZ<br />
Classe Ostraco<strong>da</strong><br />
Classe Maxillopo<strong>da</strong><br />
Subclasse Branchiura<br />
Subclasse Copepo<strong>da</strong><br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
182
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END<br />
END<br />
Ordem Harpacticoi<strong>da</strong><br />
Ameiri<strong>da</strong>e<br />
Nitokra lacustris lacustris (Schmankevitch,<br />
1875)<br />
AZ<br />
Canthocampti<strong>da</strong>e<br />
Bryocamptus minutus (Claus, 1863) AZ<br />
Epactophanes richardi Mrazek, 1893 AZ<br />
Harpactici<strong>da</strong>e<br />
Tigriopus fulvus (Fischer, 1860) AZ<br />
Phyllognathopodi<strong>da</strong>e<br />
Phyllognathopus viguieri (Maupas, 1892) AZ<br />
Ordem Cyclopoi<strong>da</strong><br />
Cyclopi<strong>da</strong>e<br />
Acanthocyclops vernalis (Fischer, 1853) AZ<br />
Eucyclops agiloides azorensis Defaye &<br />
Dussart, 1991<br />
AZ<br />
Eucyclops serrulatus serrulatus (Fischer,<br />
1851)<br />
AZ<br />
Macrocyclops albidus albidus (Jurine, 1820) AZ<br />
Megacyclops viridis viridis (Jurine, 1820) AZ<br />
Metacyclops mendocinus insulensis Defaye &<br />
Dussart, 1991<br />
AZ<br />
Metacyclops minutus (Claus, 1863) AZ<br />
Paracyclops chiltoni (Thomson, 1882) AZ<br />
Paracyclops imminutus Kiefer, 1929 AZ<br />
Speocyclops demetiensis demetiensis<br />
(Scourfield, 1932)<br />
AZ<br />
Tropocyclops prasinus (Fischer, 1860) AZ<br />
Ordem Symphyla<br />
Subphylum Miriapo<strong>da</strong><br />
Classe Symphyla<br />
Scolopendrelli<strong>da</strong>e<br />
Scolopendrellopsis subnu<strong>da</strong> (Hansen, 1903) FLO SMR<br />
Symphylella vulgaris (Hansen, 1903) PIC SMR<br />
Scutigerelli<strong>da</strong>e<br />
Scutigerella immaculata (Newport, 1845) COR FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
Ordem Tetramerocerata<br />
Classe Pauropo<strong>da</strong><br />
Pauropi<strong>da</strong>e<br />
Allopauropus ramosus Scheller, 1962 FLO<br />
Ordem Polydesmi<strong>da</strong><br />
Classe Diplopo<strong>da</strong><br />
Paradoxosomati<strong>da</strong>e<br />
i Oxidus gracilis (C.L. Koch, 1847) FLO FAI TER SMG SMR<br />
Polydesmi<strong>da</strong>e<br />
i Brachydesmus proximus Latzel, 1889 FAI TER SMG<br />
i Brachydesmus superus Latzel, 1884 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
n Polydesmus angustus Latzel, 1884 SMG<br />
i Polydesmus coriaceus Porat, 1871 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
END Polydesmus ribeiraensis Demange, 1970 SMG<br />
n Polyxenus lagurus (Linnaeus, 1758) PIC<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
183
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Polydesmi<strong>da</strong>e (cont.)<br />
n Propolydesmus laevidentatus (Loksa, 1967) FLO FAI PIC TER<br />
i Propolydesmus miguelinus (Attems, 1908) SMG<br />
Ordem Juli<strong>da</strong><br />
Blaniuli<strong>da</strong>e<br />
i Blaniulus guttulatus (Fabricius, 1798) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Choneiulus palmatus (Nemec, 1895) FLO PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Nopoiulus kochii (Gervais, 1847) SMG SMR<br />
i Proteroiulus fuscus (Am Stein, 1857) FLO FAI TER SMG SMR<br />
Juli<strong>da</strong>e<br />
i Brachyiulus lusitanus Verhoeff, 1898 SMG<br />
i Brachyiulus pusillus (Leach, 1814) FLO FAI TER SMG SMR<br />
i Cylindroiulus britannicus (Verhoeff, 1891) PIC SJG SMG SMR<br />
END Cylindroiulus <strong>da</strong>hli Demange, 1970 SMG<br />
i Cylindroiulus latestriatus (Curtis, 1845) FLO FAI SMG SMR<br />
i Cylindroiulus madeirae Attems, 1937 SMG<br />
i Cylindroiulus propinquus (Porat, 1870) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Ommatoiulus moreletii (Lucas, 1860) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Chordeumati<strong>da</strong><br />
Haplobainosomati<strong>da</strong>e<br />
i Haplobainosoma lusitanum Verhoeff, 1900 FAI PIC TER SMR<br />
Ordem Scutigeromorpha<br />
Classe Chilopo<strong>da</strong><br />
Scutigeri<strong>da</strong>e<br />
i Scutigera coleoptrata (Linnaeus, 1758) FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
Ordem Lithobiomorpha<br />
i<br />
Lithobii<strong>da</strong>e<br />
Lithobius lusitanus lusitanus Verhoeff, 1925 COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
END<br />
Lithobius melanops borgei Eason & Ashmole,<br />
1992<br />
PIC TER SMG<br />
END<br />
Lithobius obscurus azoreae Eason & Ashmole,<br />
1992<br />
FAI PIC TER<br />
END<br />
Lithobius obscurus mediocris Eason & Ashmole,<br />
1992<br />
TER<br />
n Lithobius pilicornis pilicornis Newport, 1844<br />
Henicopi<strong>da</strong>e<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Lamyctes emarginatus (Newport, 1844) COR? FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
Ordem Scolopendromorpha<br />
Cryptopi<strong>da</strong>e<br />
n Cryptops hortensis (Donovan, 1810) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Ordem Geophilomorpha<br />
Geophili<strong>da</strong>e<br />
Geophilus carpophagus Leach, 1815 AZ<br />
n<br />
Geophilus truncorum Bergsoe & Meinert,<br />
1866<br />
FAI PIC SJG TER SMG<br />
n Gnathoribautia bonensis (Gervais, 1835) SMG SMR<br />
Pachymerium ferrugineum (C.L. Koch, 1835)<br />
Linotaenii<strong>da</strong>e<br />
AZ<br />
n Strigamia crassipes (C.L. Koch, 1835)<br />
Schendyli<strong>da</strong>e<br />
FLO TER SMG<br />
Schendyla nemorensis (C.L. Koch, 1837) AZ<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
184
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Poduromorpha<br />
Hypogastruri<strong>da</strong>e<br />
Acherontiella bougisi Cassagnau & Delamare,<br />
1955<br />
Subphylum Hexapo<strong>da</strong><br />
Classe Collembola<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
185<br />
SMG SMR<br />
Ceratophysella denticulata (Bagnall, 1941) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Ceratophysella engadinensis Gisin, 1949 FLO SMG<br />
Ceratophysella gibbosa (Bagnall, 1940) FAI SMG SMR<br />
Hypogastrura manubrialis (Tullberg, 1869) FLO FAI SMG<br />
Hypogastrura vernalis (Carl, 1901) FAI<br />
Mesogastrura libyca (Caroli, 1914) PIC SMG SMR<br />
Paraxenylla affiniformis (Stach, 1930) SMG SMR<br />
Xenylla grisea Axelson, 1900 SMG<br />
Xenylla maritima Tullberg, 1869 FLO FAI PIC SJG SMG<br />
Neanuri<strong>da</strong>e<br />
Anuri<strong>da</strong> granaria (Nicolet, 1847) SMG<br />
Brachystomella parvula (Schäffer, 1896) FAI SMG<br />
Friesea mirabilis (Tullberg, 1871) SMG<br />
Neanura montana (Handschin, 1929) SMG<br />
Neanura muscorum (Templeton, 1835) FAI SMG<br />
Pseu<strong>da</strong>chorutes subcrassus Tullberg, 1871 SMG<br />
Odontelli<strong>da</strong>e<br />
Superodontella lamellifer (Axelson, 1903) FLO<br />
Xenyllodes armatus Axelson, 1903 SMG<br />
Onychiuri<strong>da</strong>e<br />
Kalaphorura tuberculata (Moniez, 1891) SMG<br />
Onychiurus ambulans (Nicolet, 1847) FLO FAI PIC SMG SMR<br />
END Onychiurus azoricus Jacquemart, 1974 SMG<br />
Onychiurus ghidinii Denis, 1938 FAI PIC SMG<br />
Onychiurus insubrarius Gisin, 1952 FLO FAI SMG SMR<br />
MAC Onychiurus musae Selga, 1962 SMR<br />
Onychiurus pseu<strong>dos</strong>tachianus Gisin, 1956 SMG<br />
Paratullbergia callipygos (Börner, 1902) SMG<br />
Ordem Entomobryomorpha<br />
Cyphoderi<strong>da</strong>e<br />
Cyphoderus albinus Nicolet, 1841<br />
Entomobryi<strong>da</strong>e<br />
FAI PIC? SMG<br />
Entomobrya albocincta (Templeton, 1835) FAI PIC TER SMG<br />
Entomobrya atrocincta Schött, 1896 PIC<br />
Entomobrya marginata (Tullberg, 1871) FAI PIC GRA SMG SMR<br />
Entomobrya multifasciata (Tullberg 1871) / E.<br />
COR FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
nivalis (Linnaeus, 1758)<br />
Entomobrya pazaristei Denis, 1936 SMG<br />
Haloentomobrya dollfusi (Denis, 1924) PIC TER SMG<br />
Heteromurus major (Moniez, 1889) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Heteromurus nitidus (Templeton, 1835) SMR<br />
Lepidocyrtus curvicollis Bourlet, 1839 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Lepidocyrtus cyaneus Tullberg, 1871 SMG<br />
END Pseu<strong>dos</strong>inella ashmoleorum Gama, 1988 FAI PIC TER<br />
END Pseu<strong>dos</strong>inella azorica Gama, 1988 PIC SJG TER SMG<br />
Pseu<strong>dos</strong>inella octopunctata Börner, 1901 FAI<br />
Seira domestica (Nicolet, 1841) SMG<br />
Sinella coeca (Schött, 1896) TER SMG SMR?<br />
Isotomi<strong>da</strong>e<br />
Anurophorus laricis Nicolet, 1842 PIC<br />
Axelsonia littoralis (Moniez, 1890) SMG
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Isotomi<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Ballistura laticau<strong>da</strong> (Folsom, 1937) SMG<br />
Ballistura schoetti (Dalla Torre, 1895) SMG<br />
Cryptopygus ponticus (Stach, 1947) SMG<br />
Cryptopygus scapelliferus (Gisin, 1955) SMG<br />
Cryptopygus thermophilus (Axelson, 1900) FAI SMG<br />
Desoria trispinata (MacGillivray, 1896) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR?<br />
Folsomia candi<strong>da</strong> Willem, 1902 FLO FAI GRA TER SMG<br />
Folsomia fimetaria (Linnaeus, 1758) PIC SJG TER<br />
Folsomia norvegica Altner, 1963 FAI PIC<br />
Folsomides parvulus Stach, 1922 FAI SMG<br />
Halisotoma maritima (Tullberg, 1871) PIC GRA? TER<br />
Isotoma viridis Bourlet, 1839 PIC SMG<br />
Isotomiella minor (Schäffer, 1896) FLO SMG<br />
Isotomodes trisetosus Denis, 1923 SMG<br />
Isotomurus palustris (Müller, 1776) FLO FAI PIC TER SMG<br />
Parisotoma notabilis (Schäffer, 1896) PIC SMG<br />
Proctostephanus madeirensis Gama, 1959 FLO FAI PIC SMG<br />
Proctostephanus stuckeni Börner, 1902 SMR<br />
Proisotoma minuta (Tullberg, 1871) SMG<br />
Pseudisotoma monochaeta (Kos, 1942) SMG<br />
Pseudisotoma sensibilis (Tullberg, 1876) FLO FAI SMG<br />
MAC Tetracanthella matthesi Gama, 1959 FLO SMG<br />
Uzelia setifera Absolon, 1901 SMG?<br />
Tomoceri<strong>da</strong>e<br />
Pogonognathellus flavescens (Tullberg, 1871) SMG<br />
Pogonognathellus longicornis (Müller, 1776) PIC SMG<br />
Tomocerus minor (Lubbock, 1862) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Neelipleona<br />
Neeli<strong>da</strong><br />
Megalothorax minimus Willem, 1900 SMG<br />
Neelides minutus (Folsom, 1901) SMG<br />
Neelus murinus Folsom, 1896 PIC SJG TER SMG<br />
Ordem Symphypleona<br />
Arrhopaliti<strong>da</strong><br />
Arrhopalites caecus (Tullberg, 1871) PIC<br />
Arrhopalites furcatus Stach, 1945<br />
Bourletielli<strong>da</strong><br />
TER<br />
Bourletiella hortensis (Fitch, 1863) FAI SMG<br />
Bourletiella viridescens Stach, 1920 SJG TER SMG<br />
Fasciosminthurus quinquefasciatus (Kraus-<br />
FAI<br />
bauer, 1898)<br />
Dicyrtomi<strong>da</strong><br />
Dicyrtoma fusca (Lubbock, 1873) FLO PIC SMG<br />
Dicyrtomina minuta (O. Fabricius, 1783) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
Dicyrtomina ornata (Nicolet, 1842) SMG<br />
Dicyrtomina saundersi (Lubbock, 1862) FLO SMG<br />
Katianni<strong>da</strong><br />
Sminthurinus aureus (Lubbock, 1862) FLO TER SMG<br />
Sminthurinus elegans (Fitch, 1863) SMG<br />
Sminthurinus niger (Lubbock, 1868) FAI TER SMG SMR<br />
Sminthuridi<strong>da</strong><br />
Sminthurides malmgreni (Tullberg, 1876) FLO SMG<br />
Sminthurides schoetti Axelson, 1903 SMG<br />
Sminthurides signatus (Krausbauer, 1898) SMG<br />
Sphaeridia pumilis (Krausbauer, 1898) SMG<br />
Stenacidia violacea violacea (Reuter, 1881) FAI SMG<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
186
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Sminthuri<strong>da</strong><br />
Allacma fusca (Linnaeus, 1758) SJG SMG<br />
Disparrhopalites patrizii (Cassagnau & Delamare,<br />
1953)<br />
PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Lipothrix lubbocki (Tullberg, 1872) FLO FAI TER SMG<br />
Sminthurus viridis (Linnaeus, 1758) / S. nigromaculatus<br />
Tullberg, 1871<br />
Ordem Diplura<br />
Classe Diplura<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
187<br />
SMG SMR<br />
Campodei<strong>da</strong>e<br />
Campodea quilisi Silvestri, 1932 FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Eutrichocampa hispanica Silvestri, 1932 SMR<br />
Parajapygi<strong>da</strong>e<br />
Parajapyx isabellae (Grassi, 1886) FAI<br />
Ordem Protura<br />
Classe Protura<br />
Acerentomi<strong>da</strong>e<br />
Acerentulus gerezianus Cunha, 1952 SMG<br />
MAC Maderentulus maderensis (Condé, 1957) FLO<br />
Ordem Microcoryphia<br />
Classe Insecta<br />
Machili<strong>da</strong>e<br />
Dilta saxicola (Womersley, 1930) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Parapetrobius azoricus Mendes, 1980 PIC<br />
END<br />
Trigoniophthalmus borgesi Mendes, Gaju,<br />
Bach & Molero, 2000<br />
Meinertelli<strong>da</strong>e<br />
FAI? PIC SJG TER SMG<br />
Machilinus rupestris gallicus Bitsch, 1954 PIC<br />
Ordem Zygentoma<br />
i<br />
Lepismati<strong>da</strong>e<br />
Ctenolepisma longicau<strong>da</strong>ta Escherich, 1905 FLO TER SMG SMR<br />
i Lepisma saccharina Linnaeus, 1758<br />
Nicoletii<strong>da</strong>e<br />
FAI PIC TER SMG SMR<br />
Proatelurina pseudolepisma (Grassi & Rovelli,<br />
1890)<br />
SMG SMR<br />
Ordem Ephemeroptera<br />
Baeti<strong>da</strong>e<br />
n Cloeon dipterum (Linnaeus, 1761) FAI TER SMG<br />
Ordem Odonata<br />
Aeshni<strong>da</strong>e<br />
n Anax imperator Leach, 1815 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Coenagrioni<strong>da</strong>e<br />
n Ischnura hastata (Say, 1839) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Ischnura pumilio (Charpentier, 1825) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Libelluli<strong>da</strong>e<br />
n Sympetrum fonscolombii (Selys, 1840) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Blattaria<br />
Blattelli<strong>da</strong>e<br />
i Blattella germanica (Linnaeus, 1767) TER SMG SMR<br />
Loboptera decipiens (Germar, 1817) SMG SMR<br />
Blatti<strong>da</strong>e<br />
i Blatta orientalis Linnaeus, 1758 TER SMG<br />
i Periplaneta americana (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Polyphagi<strong>da</strong>e<br />
Zetha vestita (Brullé, 1838) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Blaberi<strong>da</strong>e<br />
i Pycnoscelus surinamensis (Linnaeus, 1758) SMG<br />
i Rhyparobia maderae (Fabricius, 1781) AZ<br />
Ordem Orthoptera<br />
Acridi<strong>da</strong>e<br />
Locusta migratoria (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
Oedipo<strong>da</strong> caerulescens (Linnaeus, 1758) FAI PIC TER SMG SMR<br />
Oedipo<strong>da</strong> fuscocincta Lucas, 1849<br />
Conocephali<strong>da</strong>e<br />
FAI PIC SMG<br />
END Conocephalus chavesi (Bolivar, 1905) PIC TER SMG<br />
Ruspolia nitidula (Scopoli, 1786)<br />
Grylli<strong>da</strong>e<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Acheta domesticus (Linnaeus, 1758) TER SMG SMR<br />
Eumodicogryllus bordigalensis (Latreille,<br />
SMG SMR<br />
1804)<br />
Gryllus bimaculatus De Geer, 1773 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Nemobius sylvestris (Bosc D’Antic, 1792) SMG<br />
Meconemati<strong>da</strong>e<br />
Cyrtaspis scutata (Charpentier, 1825) SMG<br />
Phaneropteri<strong>da</strong>e<br />
Phaneroptera nana Fieber, 1853 COR FAI SMG SMR<br />
Tettigonii<strong>da</strong>e<br />
Decticus albifrons (Fabricius, 1775) SMR<br />
Platycleis falx falx (Fabricius, 1775) FAI PIC TER SMG SMR<br />
Platycleis sabulosa Azam, 1901 SMR<br />
Ordem Isoptera<br />
Kalotermiti<strong>da</strong>e<br />
i Cryptotermes brevis (Walker, 1953) TER SMG<br />
i Kalotermes flavicollis (Fabricius, 1793) FAI TER SMG<br />
Ordem Phasmatodea<br />
Bacilli<strong>da</strong>e<br />
Clonopsis gallica (Charpentier, 1825) FAI SMG<br />
Ordem Dermaptera<br />
Anisolabidi<strong>da</strong>e<br />
Anisolabis maritima (Bonelli, 1832) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Euborellia annulipes (Lucas, 1847) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Forficuli<strong>da</strong>e<br />
Forficula auricularia Linnaeus, 1758 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Labiduri<strong>da</strong>e<br />
Labidura riparia (Pallas, 1773) FAI GRA TER SMG<br />
Spongiphori<strong>da</strong>e<br />
Labia minor (Linnaeus, 1758) SJG SMG<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
188
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Psocoptera<br />
Caeciliusi<strong>da</strong>e<br />
Lienhardiella <strong>da</strong>hli (Badonnel, 1963) SMG<br />
Stenocaecilius caboverdensis (Meinander,<br />
1966)<br />
Valenzuela burmeisteri (Brauer, 1876) FLO SJG TER SMG SMR<br />
Valenzuela flavidus (Stephens, 1836)<br />
Ectopsoci<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Ectopsocus briggsi McLachlan, 1899 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Ectopsocus pumilis (Banks, 1920) SMG SMR<br />
Ectopsocus richardsi (Pearman, 1929) SMG<br />
Ectopsocus strauchi Enderlein, 1906<br />
Elipsoci<strong>da</strong>e<br />
FAI PIC SMG<br />
END Elipsocus azoricus Meinander, 1975 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
END Elipsocus brincki Badonnel, 1963<br />
Epipsoci<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Bertkauia lucifuga (Rambur, 1842)<br />
Lachesilli<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
Lachesilla greeni (Pearman, 1933)<br />
Liposcelidi<strong>da</strong>e<br />
TER SMG SMR<br />
i Liposcelis bostrychophila Badonnel, 1931 FAI TER SMG<br />
i Liposcelis corrodens (Heymons, 1909) SMG<br />
i Liposcelis entomophila (Enderlein, 1907) SMG<br />
i Liposcelis pubescens Broadhead, 1947<br />
Myopsoci<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
Myopsocus eatoni McLachlan, 1880<br />
Peripsoci<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
Peripsocus bivari Baz, 1988 SMG<br />
Peripsocus milleri (Tillyard, 1923) FAI SJG TER SMG<br />
Peripsocus phaeopterus (Stephens, 1836) PIC SJG TER SMG SMR<br />
Peripsocus subfasciatus (Rambur, 1842)<br />
Philotarsi<strong>da</strong>e<br />
FAI TER SMG SMR<br />
Aaroniella badonneli (Danks, 1950) SMG<br />
Philotarsus picicornis (Fabricius, 1793)<br />
Psoci<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
MAC Atlantopsocus adustus (Hagen, 1865) FLO FAI PIC TER SMG<br />
Trichadenotecnum castum Betz, 1983 TER SMG<br />
Trichadenotecnum circularoides Badonnel,<br />
1955<br />
FAI<br />
Trichadenotecnum sexpunctatum (Linnaeus,<br />
SMG<br />
1758)<br />
i<br />
Psoquilli<strong>da</strong>e<br />
Psoquilla marginepunctata (Hagen, 1865)<br />
Psyllipsoci<strong>da</strong>e<br />
GRA SMG<br />
Psyllipsocus ramburii Selys-Longchamps,<br />
SMG<br />
1872<br />
Trichopsoci<strong>da</strong>e<br />
Trichopsocus clarus (Banks, 1908) FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Trogii<strong>da</strong>e<br />
Cerobasis annulata (Hagen, 1865) TER SMG SMR<br />
Cerobasis guestfalica (Kolbe, 1880) SMG SMR<br />
MAC Cerobasis harteni Lienhard, 1984 SMG<br />
i Lepinotus inquilinus Heyden, 1850 PIC TER SMG<br />
Lepinotus reticulatus Enderlein, 1905 TER<br />
i Trogium pulsatorium (Linnaeus, 1758) SMG<br />
Ordem Thysanoptera<br />
Aeolothripi<strong>da</strong>e<br />
i Aeolothrips fasciatus (Linnaeus, 1758) FAI TER SMR<br />
n Aeolothrips collaris Priesner, 1919 FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
189<br />
SMR
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n<br />
Aeolothripi<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Aeolothrips ericae Bagnall, 1920 TER<br />
n Aeolothrips gloriosus Bagnall, 1914<br />
Melanthripi<strong>da</strong>e<br />
FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Melanthrips fuscus (Sulzer, 1776)<br />
Merothripi<strong>da</strong>e<br />
TER<br />
n Merothrips floridensis Watson, 1927<br />
Phlaeothripi<strong>da</strong>e<br />
PIC SMG<br />
n Amphibolothrips grassii Buffa, 1909 PIC SJG SMG SMR<br />
n Amphibolothrips knechteli (Priesner, 1936) TER SMG SMR<br />
i Apterygothrips longiceps (Hood, 1908) FAI TER<br />
i Eurythrips tristis Hood, 1941 TER<br />
n Haplothrips aculeatus (Fabricius, 1803) SMG<br />
i Haplothrips gowdeyi (Franklin, 1908) FAI PIC TER SMR<br />
n Haplothrips kurdjumovi Karny, 1913 PIC TER<br />
i Hoplandrothrips consobrinus (Knechtel, 1951) SJG TER SMG<br />
n Hoplandrothrips hungaricus Priesner, 1961 FAI TER SMR<br />
n Hoplothrips corticis (De Geer, 1773) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Hoplothrips fungi (Zetterstedt, 1828) FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Hoplothrips pedicularius (Hali<strong>da</strong>y, 1836) FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Hoplothrips semicaecus (Uzel, 1895) SMR<br />
i Hoplothrips ulmi (Fabricius, 1781) FLO FAI SJG TER SMG<br />
i Karnyothrips melaleucus (Bagnall, 1911) SJG SMR<br />
i Nesothrips propinquus (Bagnall, 1916) FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
MAC<br />
Sophiothrips makaronesicus (zur Strassen,<br />
1974)<br />
Thripi<strong>da</strong>e<br />
SMR<br />
n Anaphothrips obscurus (Müller, 1776) FAI PIC TER SMG SMR<br />
i Anisopilothrips venustulus (Priesner, 1923) PIC TER SMG<br />
i Aptinothrips rufus Hali<strong>da</strong>y, 1836 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Ceratothrips ericae (Hali<strong>da</strong>y, 1836) FAI PIC SJG TER SMG<br />
i Chaetanaphothrips orchidii (Moulton, 1907) TER<br />
END Chirothrips azoricus zur Strassen, 1981 SMG<br />
i Chirothrips manicatus Hali<strong>da</strong>y, 1836 PIC SJG TER SMG<br />
i Frankliniella occidentalis (Pergande, 1895) FAI TER SMG<br />
n Frankliniella tenuicornis (Uzel, 1895) FAI<br />
i Heliothrips haemorrhoi<strong>da</strong>lis (Bouché, 1833) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Hercinothrips bicinctus (Bagnall, 1919) FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Isoneurothrips australis Bagnall, 1915 TER SMG SMR<br />
n Limothrips angulicornis Jablonowski, 1894 SJG<br />
i Limothrips cerealium Hali<strong>da</strong>y, 1836 FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Parthenothrips dracaenae (Heeger, 1854) TER SMG<br />
i Plesiothrips perplexus (Beach, 1895) FAI SMR<br />
n Scirtothrips inermis Priesner, 1933 SMG SMR<br />
n Thrips atratus Hali<strong>da</strong>y, 1836 FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Thrips flavus Schrank, 1776 FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Thrips nigropilosus Uzel, 1895 FAI<br />
n Thrips origani Priesner, 1926 SMR<br />
MAC Thrips pennatus zur Strassen, 1965 FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Thrips simplex (Morison, 1930) FAI<br />
n Thrips tabaci Lindeman, 1889 FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Hemiptera<br />
Subordem Cicadomorpha<br />
Cercopi<strong>da</strong>e<br />
Philaenus spumarius (Linnaeus, 1758) TER SMG<br />
Cicadelli<strong>da</strong>e<br />
Alebra albostriella (Fallén, 1826) SMG<br />
Anaceratagallia laevis Ribaut, 1935 SMG<br />
Anoscopus albifrons (Linnaeus, 1758) FLO PIC SJG TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
190
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END<br />
Cicadelli<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Aphrodes hamiltoni Quartau & Borges, 2003 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
MAC Balclutha pellucens Horváth, 1909 SMG<br />
Conosanus obsoletus (Kirschbaum, 1858) TER SMG<br />
END Eupteryx azorica Ribaut, 1941 COR FLO PIC SJG TER SMG<br />
Eupteryx filicum (Newman, 1853) FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Euscelidius variegatus (Kirschbaum, 1858) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Limotettix striola (Fallén, 1806) SMG<br />
Macrosteles sexnotatus (Fallén, 1806) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Opsius stactogalus Fieber, 1866 FLO FAI PIC SJG TER SMR<br />
Ribautiana tenerrima (Herrich-Schaeffer,<br />
1834)<br />
FAI<br />
Typhlocyba quercus (Fabricius, 1777) SMG<br />
Subordem Fulgoromorpha<br />
END<br />
Cixii<strong>da</strong>e<br />
Cixius azofloresi Remane & Asche, 1979 COR FLO<br />
END Cixius azomariae Remane & Asche, 1979 SMR<br />
END Cixius azopicavus Hoch, 1991 PIC<br />
END Cixius azopifajo azofa Remane & Asche, 1979 FAI<br />
END Cixius azopifajo azojo Remane & Asche, 1979 SJG<br />
END<br />
Cixius azopifajo azopifajo Remane & Asche,<br />
1979<br />
PIC<br />
END Cixius azoricus azoricus Lindberg, 1954 FAI SJG TER SMG<br />
END<br />
Cixius azoricus azoropicoi Remane & Ashe,<br />
1979<br />
PIC<br />
END Cixius azoterceirae Remane & Asche, 1979 TER<br />
END Cixius cavazoricus Hoch, 1991 FAI<br />
END Cixius insularis Lindberg, 1954<br />
Delphaci<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
END Javesella azorica Remane, 1975 COR FLO FAI SJG TER SMG<br />
Kelisia ribauti Wagner, 1938 FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Megamelodes quadrimaculatus (Signoret,<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
1865)<br />
Muellerianella brevipennis (Boheman, 1847) FLO SJG TER SMG<br />
Muellerianella fairmairei (Perris, 1857) PIC SJG TER SMG<br />
Sogatella kolophon (Kirkaldy, 1907) PIC<br />
Sogatella nigeriensis (Muir, 1920) SJG TER SMG<br />
Toya propinqua (Fieber, 1866)<br />
Flati<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Cyphopterum adcendens (Herrich-Schäffer,<br />
1835)<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Subordem Heteroptera<br />
Anthocori<strong>da</strong>e<br />
n Anthocoris nemoralis (Fabricius, 1794) TER SMG<br />
n Brachysteles parvicornis (A. Costa, 1847) PIC TER SMG<br />
i Buchananiella continua (White, 1880) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Lyctocoris campestris (Fabricius, 1794) FLO FAI TER SMG<br />
n Orius laevigatus laevigatus (Fieber, 1860) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Orius niger (Wolff, 1811) SMG<br />
i Xylocoris flavipes (Reuter, 1875) SMG<br />
Cimi<strong>da</strong>e<br />
i Cimex lectularius Linnaeus, 1758 TER<br />
Corixi<strong>da</strong>e<br />
n Corixa affinis Leach, 1817 FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
n Sigara lateralis (Leach, 1817) SMG<br />
n Sigara striata (Linnaeus, 1758) SMG<br />
Cydni<strong>da</strong>e<br />
n Geotomus punctulatus (A. Costa, 1847) TER SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
191
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n<br />
Gerri<strong>da</strong>e<br />
Halobates micans Eschscholtz, 1822<br />
Hydrometri<strong>da</strong>e<br />
AZ<br />
n Hydrometra stagnorum (Linnaeus, 1758)<br />
Lygaei<strong>da</strong>e<br />
TER<br />
n Aphanus rolandri (Linnaeus, 1758) SMG<br />
n Beosus maritimus (Scopoli, 1763) TER SMR<br />
n Emblethis denticollis Horváth, 1878 TER SMG<br />
n Emblethis griseus (Wolff, 1802) FAI SMG?<br />
i Gastrodes grossipes grossipes (De Geer, 1773) TER<br />
n Heterogaster urticae (Fabricius, 1775) PIC TER SMG<br />
n Kleidocerys ericae (Horváth, 1908) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Lasiosomus enervis (Herrich-Schaeffer, 1835) SMG<br />
n Microplax plagiata (Fieber, 1837) SMR<br />
END Nysius atlantidum Horváth, 1990 FLO FAI TER SMG SMR<br />
n Nysius ericae ericae (Schilling, 1829) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Plinthisus brevipennis (Latreille, 1807) FAI PIC SMG SMR<br />
n Plinthisus minutissimus Fieber, 1864 FAI TER<br />
n Scolopostethus decoratus (Hahn, 1833) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
n Scolopostethus thomsoni Reuter, 1875<br />
Microphysi<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
n Loricula coleoptrata (Fallén, 1807) SMG<br />
n Loricula elegantula (Bärensprung, 1858)<br />
Miri<strong>da</strong>e<br />
FLO SMG<br />
n Blepharidopterus angulatus (Fallén, 1807) SMG<br />
n<br />
Campyloneura virgula (Herrich-Schaeffer,<br />
1835)<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
n Closterotomus norwegicus (Gmelin, 1790) PIC TER<br />
n Dicyphus cerastii Wagner, 1951 TER<br />
n Heterotoma planicornis (Pallas, 1772) FAI PIC TER SMG<br />
n Macrolophus pygmaeus (Rambur, 1839) TER SMG<br />
n Miridius quadrivirgatus (A. Costa, 1853) PIC<br />
n Monalocoris filicis (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Orthotylus flavosparsus (C.R. Sahlberg, 1841) SMG<br />
END<br />
Orthotylus junipericola attilioi J. Ribes &<br />
Borges, 2001<br />
TER<br />
n Pilophorus confusus (Kirschbaum, 1856) PIC TER SMG<br />
n Pilophorus perplexus (Douglas & Scott, 1875) PIC TER<br />
END Pinalitus oromii J. Ribes, 1992 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Pithanus maerkelii (Herrich-Schaeffer, 1838) PIC TER<br />
n Polymerus cognatus (Fieber, 1858) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMR<br />
n Polymerus vulneratus (Panzer, 1806) TER<br />
i Taylorilygus apicalis (Fieber, 1861) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Trigonotylus caelestialium (Kirkaldy, 1902)<br />
Nabi<strong>da</strong>e<br />
FLO PIC TER SMR<br />
i Nabis capsiformis Germar, 1838 FLO FAI SMG SMR<br />
n Nabis pseudoferus ibericus Remane, 1962<br />
Notonecti<strong>da</strong>e<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n<br />
Anisops sardeus sardeus Herrich-Schaeffer,<br />
AZ<br />
1849<br />
Pentatomi<strong>da</strong>e<br />
n Eurydema oleracea (Linnaeus, 1758) TER?<br />
n Eysarcoris ventralis (Westwood, 1837) SMG<br />
i Nezara viridula (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Piezodorus lituratus (Fabricius, 1794) PIC<br />
Pyrrhocori<strong>da</strong>e<br />
Pyrrhocoris apterus (Linnaeus, 1758) SMG<br />
Reduvii<strong>da</strong>e<br />
n Ectomocoris chiragra (Fabricius, 1803) SMR<br />
n Empicoris brevispinus (Puton, 1889) FLO<br />
i Empicoris rubromaculatus (Blackburn, 1889) PIC TER SMG<br />
i Ploiaria chilensis (Philippi, 1862) FLO TER SMG<br />
n Ploiaria domestica Scopoli, 1786 FLO FAI TER<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
192
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Reduvii<strong>da</strong>e (cont.)<br />
n Reduvius personatus (Linnaeus, 1758) PIC<br />
n Triatoma rubrofasciata (De Geer, 1773) AZ<br />
Rhopali<strong>da</strong>e<br />
n Brachycarenus tigrinus (Schilling, 1829) SMG<br />
i Liorhyssus hyalinus (Fabricius, 1794) COR FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
n Rhopalus rufus Schilling, 1829 TER<br />
Saldi<strong>da</strong>e<br />
n Saldula palustris (Douglas, 1874) TER SMG<br />
n Saldula saltatoria (Linnaeus, 1758) AZ<br />
Scutelleri<strong>da</strong>e<br />
n Eurygaster hottentotta (Fabricius, 1775) TER?<br />
Stenocephali<strong>da</strong>e<br />
n Dicranocephalus agilis (Scopoli, 1763) FAI TER SMG<br />
Tingi<strong>da</strong>e<br />
n Acalypta parvula (Fallén, 1807) FLO FAI PIC TER SMG<br />
n Agramma laetum (Fallén, 1807) SMR<br />
i Tingis cardui (Linnaeus, 1758) SMR<br />
Velii<strong>da</strong>e<br />
i Microvelia gracillima Reuter, 1882 FLO PIC SMG SMR<br />
Subordem Sternorrhyncha<br />
(Aleyrodoidea; Coccoidea; Psylloidea)<br />
Aleyrodi<strong>da</strong>e<br />
Aleurocanthus woglumi Ashby, 1915 AZ<br />
i Aleurothrixus floccosus (Maskell, 1895) FAI PIC SJG TER SMG<br />
Aleurotulus nephrolepidis (Quaintance, 1900) SMG<br />
Aleyrodes proletella (Linnaeus, 1758) TER SMG<br />
Aleyrodes singularis Danzig, 1964 PIC? SMG<br />
Bemisia afer (Priesner & Hosny, 1934) SMG<br />
Dialeurodes kirkaldyi (Kotinsky, 1907) AZ<br />
i Paraleyrodes minei Iaccarino, 1990 SMG<br />
i Trialeurodes vaporariorum (Westwood, 1856) GRA TER SMG SMR<br />
Cocci<strong>da</strong>e<br />
i Ceroplastes rusci (Linnaeus, 1758) SMG<br />
i Ceroplastes sinensis Del Guercio, 1900 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
i Coccus hesperidum (Linnaeus, 1758) COR FAI PIC SJG TER SMG<br />
Coccus viridis (Green, 1889) SMG<br />
Parasaissetia nigra (Nietner, 1861) SMG<br />
Parthenolecanium perlatum (Cockerell, 1898) SMG<br />
Protopulvinaria pyriformis (Cockerell, 1894) TER SMG<br />
Pulvinaria floccifera (Westwood, 1870) FAI<br />
i Saissetia coffeae (Walker, 1852) FAI SJG TER SMG<br />
i Saissetia oleae oleae (Olivier, 1791) PIC TER SMG<br />
Diaspidi<strong>da</strong>e<br />
Aonidia lauri (Bouché, 1833) AZ<br />
Aspidiotus nerii Bouché, 1833 COR TER SMG<br />
i Aulacaspis rosae (Bouché, 1833) SMG<br />
Carulaspis juniperi (Bouché, 1851) AZ<br />
Carulaspis minima (Signoret, 1869) AZ<br />
i Chionaspis citri Comstock, 1883 SMG<br />
i Chrysomphalus dictyospermi (Morgan, 1889) FAI SJG TER SMG<br />
i Chrysomphalus pinnulifer (Maskell, 1891) FAI TER SMG<br />
Diaspidiotus laurinus (Lindinger, 1912) AZ<br />
i Diaspidiotus perniciosus (Comstock, 1881) SJG SMG<br />
i Diaspidiotus uvae (Comstock, 1881) AZ<br />
i Diaspis boisduvalii Signoret, 1869 TER SMG<br />
i Diaspis bromeliae (Kerner, 1778) SMG<br />
Diaspis echinocacti (Bouché, 1833) AZ<br />
Epidiaspis leperii (Signoret, 1869) AZ<br />
Fiorinia fioriniae (Targioni Tozzetti, 1867) AZ<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
193
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Diaspidi<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Furcha<strong>da</strong>spis zamiae (Morgan, 1890) AZ<br />
i Hemiberlesia lataniae (Signoret, 1869) SMG SMR<br />
Hemiberlesia rapax (Comstock, 1881) AZ<br />
i Lepi<strong>dos</strong>aphes beckii (Newman, 1869) FAI PIC SJG TER SMG<br />
i Leucaspis pusilla Löw, 1883 SMG<br />
i Lindingaspis rossi (Maskell, 1891) SMG<br />
i Melanaspis bromiliae (Leonardi, 1899) SMG<br />
i Melanaspis smilacis (Comstock, 1883) SMG<br />
Pseu<strong>da</strong>ulacaspis pentagona (Targioni Tozzetti,<br />
1886)<br />
SMG<br />
i Unaspis citri (Comstock, 1883)<br />
Eriococci<strong>da</strong>e<br />
FAI? SJG? SMG<br />
i<br />
Acanthococcus araucariae araucariae<br />
(Maskell, 1879)<br />
Margarodi<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
i Icerya purchasi Maskell, 1878<br />
Orthezii<strong>da</strong>e<br />
COR FAI PIC SJG TER SMG<br />
Orthezia insignis Browne, 1887 AZ<br />
Ortheziola vejdovskyi Šulc, 1895<br />
Pseudococci<strong>da</strong>e<br />
AZ<br />
Dysmicoccus brevipes (Cockerell, 1893) AZ<br />
i Nipaecoccus nipae (Maskell, 1893) SMG<br />
i Planococcus citri (Risso, 1813) FAI SJG? TER SMG SMR<br />
i Planococcus ficus (Signoret, 1875) AZ<br />
i Planococcus minor (Maskell, 1897) SMG<br />
i<br />
Pseudococcus longispinus (Targioni Tozzeti,<br />
1867)<br />
FAI SJG? TER SMG<br />
Pseudococcus viburni (Signoret, 1875)<br />
Psylli<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
i Acizzia uncatoides (Ferris & Klyver, 1932) PIC TER<br />
Agonoscena targionii (Lichtenstein, 1874) AZ<br />
Cacopsylla pulchella (Löw, 1877) PIC<br />
Ctenarytaina eucalypti (Maskell, 1890) AZ<br />
END Strophingia harteni Hodkinson, 1981<br />
Triozi<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Trioza alacris Flor, 1861 SMG<br />
MAC Trioza laurisilvae Hodkinson, 1990 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Subordem Sternorrhyncha (Aphidoidea)<br />
n<br />
Aphidi<strong>da</strong>e<br />
Acyrthosiphon loti (Theobald, 1913) TER SMG<br />
n Acyrthosiphon malvae malvae (Mosley, 1841) TER SMG<br />
n<br />
Acyrthosiphon malvae rogersii (Theobald,<br />
1913)<br />
SMG<br />
n Acyrthosiphon pisum (Harris, 1776) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n<br />
Amphorophora rubi (Kaltenbach, 1843) sensu<br />
FLO TER<br />
latiore<br />
i Aphis affinis Del Guercio, 1911 FLO TER SMG<br />
n Aphis craccivora Koch, 1854 FAI PIC TER SMG SMR<br />
i Aphis fabae Scopoli, 1763 FAI TER SMG SMR<br />
i Aphis farinosa J.F. Gmelin, 1790 FAI TER SMG<br />
n Aphis gossypii Glover, 1877 FAI PIC TER SMG SMR<br />
n Aphis hederae Kaltenbach, 1843 FAI TER SMG<br />
n Aphis nasturtii Kaltenbach, 1843 FAI TER SMG<br />
i Aphis nerii Boyer de Fonscolombe, 1841 SMG SMR<br />
n Aphis origani Passerini, 1860 SMG<br />
n Aphis parietariae Theobald, 1922 SMG<br />
i Aphis pomi De Geer, 1773 FAI PIC TER SMG<br />
n Aphis ruborum (Börner, 1932) FAI TER SMG<br />
i Aphis sarothamni Franssen, 1928 SMR<br />
n Aphis sedi Kaltenbach, 1843 SMG<br />
i Aphis solanella Theobald, 1914 FAI TER SMG<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
194
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Aphidi<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Aphis spiraecola Patch, 1914 FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Aphis tirucallis Hille Ris Lambers, 1954 SMR<br />
i Aphis umbrella (Börner, 1950) SMG<br />
n Aphis urticata J.F. Gmelin, 1790 SMG<br />
n Aulacorthum solani (Kaltenbach, 1843) FAI TER SMG<br />
i Brachycaudus cardui (Linnaeus, 1758) FAI TER SMG<br />
i Brachycaudus helichrysi (Kaltenbach, 1843) TER SMG SMR<br />
i Brachycaudus lateralis (Walker, 1848) TER SMG<br />
i Brachycaudus persicae (Passerini, 1860) FLO TER<br />
i Brachycaudus schwartzi (Börner, 1931) FAI TER SMG<br />
i Brachyunguis tamaricis (Lichtenstein, 1885) SMR<br />
n Brevicoryne brassicae (Linnaeus, 1758) FAI TER SMG<br />
i Capitophorus elaeagni (Del Guercio, 1894) SMG<br />
?<br />
Capitophorus hippophaes dubius Ilharco,<br />
1976<br />
SMG<br />
i Cavariella aegopodii (Scopoli, 1763) SJG TER SMG<br />
i Cavariella theobaldi (Gillette & Bragg, 1918) SMG<br />
i Coloradoa rufomaculata (Wilson, 1908) TER SMG<br />
n Dysaphis apiifolia (Theobald, 1923) FAI TER SMG<br />
i Dysaphis aucupariae (Buckton, 1879) PIC TER SMG SMR<br />
i<br />
Dysaphis crataegi crataegi (Kaltenbach,<br />
1843)<br />
SMG<br />
i Dysaphis crithmi (Buckton, 1886) FLO<br />
n Dysaphis foeniculus (Theobald, 1923) TER SMG<br />
n Dysaphis maritima (Hille Ris Lambers, 1955) SMG<br />
i Dysaphis plantaginea (Passerini, 1860) FAI TER SMG<br />
i Dysaphis pyri (Boyer de Fonscolombe, 1841) SMG<br />
i Dysaphis radicola (Mordvilko, 1897) SMG<br />
i<br />
Dysaphis tulipae (Boyer de Fonscolombe,<br />
1841)<br />
TER<br />
i Eucarazzia elegans (Ferrari, 1872) AZ<br />
i Hyperomyzus lactucae (Linnaeus, 1758) FAI TER SMG<br />
i<br />
Hyperomyzus picridis (Börner & Blunck,<br />
1916)<br />
SMG<br />
i Idiopterus nephrelepidis Davis, 1909 SMG<br />
i Illinoia azaleae azaleae (Mason, 1925) SMG<br />
n Jacksonia papillata Theobald, 1923 PIC SMG<br />
n Lipaphis erysimi (Kaltenbach, 1843) TER SMG<br />
i Longiunguis pyrarius (Passerini, 1861) SMG<br />
i<br />
Macrosiphoniella artemisiae (Boyer de Fonscolombe,<br />
1841)<br />
TER<br />
i Macrosiphoniella sanborni (Gillette, 1908) TER<br />
i<br />
Macrosiphoniella tanacetaria bonariensis<br />
E.E. Blanchard, 1922<br />
FLO<br />
i Macrosiphum euphorbiae (Thomas, 1878) FAI TER SMG<br />
i Macrosiphum rosae (Linnaeus, 1758) FAI TER SMG<br />
i Melanaphis donacis (Passerini, 1862) COR FLO FAI SMG SMR<br />
i Metopolophium dirhodum (Walker, 1849) FAI TER SMG<br />
n Metopolophium festucae (Theobald, 1917) SMG<br />
i<br />
Metopolophium frisicum Hille Ris Lambers,<br />
1947<br />
SMG<br />
i Myzaphis bucktoni Jacob, 1946 SMG<br />
i Myzaphis rosarum (Kaltenbach, 1843) TER SMG<br />
i Myzus ascalonicus Doncaster, 1946 SMG<br />
i Myzus cerasi (Fabricius, 1775) FLO TER<br />
i Myzus cymbalariae Stroyan, 1954 TER<br />
n Myzus ornatus Laing, 1932 FAI TER SMG<br />
i Myzus persicae (Sulzer, 1776) FAI TER SMG<br />
i Nasonovia ribisnigri (Mosley, 1841) PIC SMG SMR<br />
i<br />
Nearctaphis bakeri (Cowen in Gillette &<br />
SMG<br />
Baker, 1895)<br />
i Neomyzus circumflexus (Buckton, 1876) FLO TER SMG<br />
i Ovatus crataegarius (Walker, 1850) FAI TER SMG<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
195
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Aphidi<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Ovatus insitus (Walker, 1849) TER<br />
i Pentalonia nigronervosa Coquerel, 1859 FAI TER SMG<br />
i<br />
Pentatrichopus fragaefolii (T.D.A. Cockerell,<br />
1901)<br />
FLO<br />
i Pentatrichopus tetrarhodus (Walker, 1849) FAI TER SMG<br />
i Protaphis terricola (Ron<strong>da</strong>ni, 1847) FLO<br />
n Pseu<strong>da</strong>caudella rubi<strong>da</strong> (Börner, 1939) FLO PIC TER SMG SMR<br />
i<br />
Pterocomma pilosum konoi Hori in Takahashi,<br />
1939<br />
SMR<br />
i Pterocomma populeum (Kaltenbach, 1843) FAI TER SMG<br />
i<br />
Rhopalosiphoninus latysiphon (Davidson,<br />
1912)<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Rhopalosiphoninus staphyleae (Koch, 1854) SMG<br />
i<br />
Rhopalosiphoninus tulipaellus (Theobald,<br />
1916)<br />
SMR<br />
i Rhopalosiphum insertum (Walker, 1849) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Rhopalosiphum maidis (Fitch, 1856) FAI TER SMG<br />
i Rhopalosiphum nymphaeae (Linnaeus, 1761) FLO SMG<br />
i Rhopalosiphum padi (Linnaeus, 1758) PIC TER SMG SMR<br />
i<br />
Rhopalosiphum rufiabdominalis (Sasaki,<br />
1899)<br />
COR FAI PIC SJG TER SMG<br />
n Schizaphis graminum (Ron<strong>da</strong>ni, 1852) FAI TER SMG SMR<br />
i Schizaphis pyri Shaposhnikov, 1952 SMG<br />
i Schizaphis rotundiventris (Signoret, 1860) SMR<br />
n Sitobion avenae (Fabricius, 1775) PIC TER SMG<br />
n Sitobion fragariae (Walker, 1848) TER SMG<br />
i<br />
Toxoptera aurantii (Boyer de Fonscolombe,<br />
FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
1841)<br />
i Uroleucon erigeronense (Thomas, 1878) SJG TER SMG<br />
n Uroleucon sonchi (Linnaeus, 1767) FAI TER SMG SMR<br />
Drepanosiphi<strong>da</strong>e<br />
i Anoecia corni (Fabricius, 1775) PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Anoecia haupti Börner, 1950 TER<br />
i Calaphis flava Mordvilko, 1928 SMG<br />
i Chaitophorus leucomelas Koch, 1854 FAI TER SMG<br />
i Chromaphis juglandicola (Kaltenbach, 1843) SMG<br />
i Drepanosiphum oregonensis Granovsky, 1939 FAI TER<br />
i Drepanosiphum platanoidis (Schrank, 1801) FAI TER SMG<br />
i Eucallipterus tiliae (Linnaeus, 1758) SMG<br />
i Hoplocallis pictus (Ferrari, 1872) SMG<br />
i Myzocallis boerneri Stroyan, 1957 SMG<br />
i Myzocallis castanicola Baker, 1917 FAI TER SMG<br />
i Myzocallis kuricola (Matsumura, 1917) SMG<br />
i Phloeomyzus passerinii (Signoret, 1875) SMG<br />
i Phyllaphis fagi (Linnaeus, 1767) SMG<br />
i Pterocallis alni (De Geer, 1773) SMG<br />
n? Saltusaphis scirpus Theobald, 1915 FAI PIC SMG SMR<br />
i Sipha flava (Forbes, 1884) FLO SMG SMR<br />
i Thelaxes suberi (Del Guercio, 1911) SMG<br />
n Therioaphis trifolii (Monell, 1882) TER SMG SMR<br />
i Tuberculoides annulatus (Hartig, 1841) FAI SMG<br />
Lachni<strong>da</strong>e<br />
n Cinara juniperi (De Geer, 1773) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
i Cinara pinimaritimae (Dufour, 1833) FAI TER SMG<br />
i Cinara tujafilina (Del Guercio, 1909) TER SMG<br />
i Eulachnus rileyi (Williams, 1911) SMG<br />
i Lachnus roboris (Linnaeus, 1758) SMG<br />
n Neotrama maritima Eastop, 1953 SMG SMR<br />
i Tuberolachnus salignus (J.F. Gmelin, 1790) FAI TER SMG SMR<br />
Pemphigi<strong>da</strong>e<br />
i Eriosoma lanigerum (Hausmann, 1802) TER SMG<br />
i Eriosoma lanuginosum (Hartig, 1839) SMG<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
196
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Pemphigi<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Geoica utricularia (Passerini, 1856) SMG<br />
i<br />
Pemphigus populitransversus Riley in Riley<br />
& Monell, 1879<br />
SMG<br />
i Tetraneura ulmi (Linnaeus, 1758) SMG<br />
i Thecabius affinis (Kaltenbach, 1843)<br />
Phylloxeri<strong>da</strong>e<br />
TER SMG<br />
i Viteus vitifoliae (Fitch, 1855) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ordem Neuroptera<br />
Chrysopi<strong>da</strong>e<br />
Chrysoperla agilis Henry, Brooks, Duelli &<br />
Johnson, 2003<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
197<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Chrysoperla lucasina (Lacroix, 1912) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Hemerobii<strong>da</strong>e<br />
END Hemerobius azoricus Tjeder, 1948 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
Hemerobius humulinus Linnaeus, 1758 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Hemerobius stigma Stephens, 1836 TER SMG<br />
Micromus angulatus (Stephens, 1836) FAI PIC TER SMG SMR<br />
Wesmaelius subnebulosus (Stephens, 1836) FAI PIC SJG TER<br />
Ordem Coleoptera<br />
n<br />
Aegialii<strong>da</strong>e<br />
Aegialia arenaria (Fabricius, 1787)<br />
Anobii<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
i Anobium punctatum (De Geer, 1774) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
i Calymmaderus oblongus (Gorham, 1883) SMG<br />
i Ernobius mollis mollis (Linnaeus, 1758) TER SMG<br />
n Lasioderma haemorrhoi<strong>da</strong>le (Illiger, 1807) SMR<br />
n Lasioderma serricorne (Fabricius, 1792) SMG<br />
i Mezium americanum (Castelnau, 1840) FAI TER SMG<br />
i Mezium sulcatum (Fabricius, 1781) FAI TER SMG SMR<br />
i Nicobium castaneum (Olivier, 1790) TER SMG SMR<br />
MAC Nicobium villosum (Brullé, 1838) AZ<br />
MAC Ptilinus cylindripennis Wollaston, 1854 FLO FAI PIC SMG SMR<br />
n Ptilinus pectinicornis (Linnaeus, 1758) FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
i Ptinus fur (Linnaeus, 1758) FAI SMG SMR<br />
i Ptinus latro Fabricius, 1775 FAI<br />
n Sphaericus gibboides (Boieldieu, 1854) FLO<br />
Sphaericus pinguis (Wollaston, 1854) SMR<br />
END Sphaericus velhocabrali Israelson, 1984 SMR<br />
i Stegobium paniceum (Linnaeus, 1758)<br />
Anthici<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI TER SMR<br />
i<br />
Cordicomus instabilis instabilis (Schmidt,<br />
1842)<br />
SMR<br />
i Cyclodinus humilis (Germar, 1824) TER SMR<br />
n Hirticomus quadriguttatus (Rossi, 1794) FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Omonadus floralis (Linnaeus, 1758) FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Omonadus formicarius formicarius (Goeze,<br />
SJG<br />
1777)<br />
Aphodii<strong>da</strong>e<br />
i Ataenius gracilis (Melsheimer, 1844) TER SMG<br />
n Brin<strong>da</strong>lus porcicollis (Illiger, 1803) FAI SMG<br />
i Calamosternus granarius (Linnaeus, 1767) FLO FAI PIC TER SMG<br />
i Labarrus lividus (Olivier, 1789) FLO FAI GRA TER SMG<br />
n Platytomus tibialis (Fabricius, 1798) TER<br />
i Pleurophorus caesus (Creutzer, 1796) FLO FAI TER SMG<br />
n Psammodius laevipennis Costa, 1844 FAI<br />
Bostrichi<strong>da</strong>e<br />
i Rhizopertha dominica (Fabricius, 1792) SMG<br />
MAC Scobicia barbata (Wollaston, 1860) PIC TER SMR
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Bothrideri<strong>da</strong>e<br />
Anommatus duodecimstriatus (Müller, 1821)<br />
Brenti<strong>da</strong>e<br />
TER SMG SMR<br />
i<br />
Aspi<strong>da</strong>pion radiolus chalybeipenne (Wollaston,<br />
1854)<br />
FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Kalcapion semivittatum semivittatum (Gyllenhal,<br />
1833)<br />
Bupresti<strong>da</strong>e<br />
FLO PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Agrilus angustulus (Illiger, 1803) SMG<br />
n Agrilus derasofasciatus Lacor<strong>da</strong>ire, 1835 PIC SMG<br />
i Buprestis novemmaculata Linnaeus, 1767<br />
Carabi<strong>da</strong>e<br />
SMR<br />
i Acupalpus brunnipes (Sturm, 1825) FLO PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Acupalpus dubius Schilsky, 1888 FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Acupalpus flavicollis (Sturm, 1825) FAI TER<br />
MAC<br />
Aepus gracilicornis gracilicornis Wollaston,<br />
1860<br />
FLO<br />
n Agonum marginatum (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI GRA SJG TER SMG<br />
i Agonum muelleri muelleri (Herbst, 1784) FAI GRA TER SMG SMR<br />
i Amara aenea (De Geer, 1774) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Aniso<strong>da</strong>ctylus binotatus (Fabricius, 1787) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Bradycellus chavesi Alluaud, 1919 SMG<br />
i Bradycellus distinctus (Dejean, 1829) GRA TER SMG<br />
END Calathus carvalhoi Serrano & Borges, 1986 TER<br />
END Calathus extensicollis Putzeys, 1863 PIC<br />
END Calathus lundbladi Colas, 1938 SMG<br />
END Calathus vicenteorum Schatzmayr, 1939 SMR<br />
n Calosoma olivieri Dejean, 1831 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END<br />
Cedrorum azoricus azoricus Borges & Serrano,<br />
1993<br />
TER SMR<br />
END<br />
Cedrorum azoricus caveirensis Borges & Serrano,<br />
1993<br />
PIC<br />
i Dromius meridionalis Dejean, 1825 FAI PIC TER SMG SMR<br />
i<br />
Harpalus distinguendus distinguendus<br />
(Duftschmidt, 1812)<br />
COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Laemostenus complanatus (Dejean, 1828) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Licinus punctatulus (Fabricius, 1792) TER<br />
i Metallina ambigua (Dejean, 1831) TER<br />
n Microlestes negrita (Wollaston, 1854) FAI SMG<br />
n Notaphus semipunctatus (Donovan, 1806) TER<br />
i Notiophilus quadripunctatus Dejean, 1826 TER SMG SMR<br />
END<br />
Ocydromus schmidti mequignoni (Colas,<br />
1939)<br />
FLO FAI PIC SMG<br />
END Ocydromus derelictus (Alluaud, 1926) FLO<br />
n Ocys harpaloides (Audinet-Serville, 1821) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
END Olisthopus inclavatus Israelson, 1983 SMR<br />
i Ophonus ar<strong>dos</strong>iacus (Lutshnik, 1922) FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Ophonus stictus Stephens, 1828 PIC<br />
i Paranchus albipes (Fabricius, 1796) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n<br />
Paratachys micros (Fischer von Waldheim,<br />
1828)<br />
FLO FAI TER SMG SMR<br />
i Philorhizus melanocephalus (Dejean, 1825) SMR<br />
END Pseu<strong>da</strong>nchomenus aptinoides Tarnier, 1860 PIC SMG<br />
i Pseudoophonus griseus (Panzer, 1797) FAI TER<br />
i Pseudoophonus rufipes (De Geer, 1774) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Pterostichus vernalis (Panzer, 1796) FAI PIC SJG TER SMG<br />
n<br />
Pterostichus aterrimus aterrimus (Herbst,<br />
1784)<br />
PIC SJG TER<br />
i Stenolophus teutonus (Schrank, 1781) COR FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Tachyura diabrachys (Kolenati, 1845) SMR<br />
i Tachyura parvula (Dejean, 1831) FLO FAI TER SMG SMR<br />
END<br />
Thalassophilus azoricus Oromí & Borges,<br />
1991<br />
SMG<br />
i Trechicus nigriceps (Dejean, 1831) FAI GRA TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
198
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END<br />
Carabi<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Trechus isabelae Borges, Serrano & Oromí<br />
n. sp.<br />
SJG<br />
END Trechus jorgensis Oromí & Borges, 1991 SJG<br />
END<br />
Trechus montanheirorum Oromí & Borges,<br />
1991<br />
PIC<br />
END<br />
Trechus oromii Borges, Serrano & Amorim,<br />
2004<br />
FAI<br />
END<br />
Trechus pereirai Borges, Serrano & Amorim,<br />
2004<br />
PIC<br />
END Trechus picoensis Machado, 1988 PIC<br />
END Trechus terceiranus Machado, 1988 TER<br />
END<br />
Trechus terrabravensis Borges, Serrano &<br />
Amorim, 2004<br />
TER<br />
END Trechus torretassoi Jeannel, 1937<br />
Cerambyci<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
i Acanthoderes jaspideus (Germar, 1824) TER SMG<br />
n Aredolpana fontenayi (Mulsant, 1839) SMG SMR<br />
n Arhopalus syriacus (Reitter, 1895) PIC TER SMG SMR<br />
i Aromia moschata moschata (Linnaeus, 1758) SMG<br />
n Chlorophorus pilosus (Forster, 1771) FLO PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Corymbia rubra (Linnaeus, 1758) SMG<br />
END Crotchiella brachyptera Israelson, 1985 PIC SMG SMR<br />
i Gracilia minuta (Fabricius, 1781) FAI TER SMG SMR<br />
i Hylotrupes bajulus (Linnaeus, 1758) FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />
i Nathrius brevipennis (Mulsant, 1839) SMG<br />
i Taeniotes scalatus (Gmelin, 1790)<br />
Ceryloni<strong>da</strong>e<br />
FAI TER SMG<br />
n Euxestus parki Wollaston, 1858<br />
Chrysomeli<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
i Acanthoscelides obtectus Say, 1931 TER SMG SMR<br />
i Altica ampelophaga Guérin-Méneville, 1858 SMR<br />
i Bruchidius lividimanus (Gyllenhal, 1833) SMR<br />
i Bruchidius foveolatus (Gyllenhal, 1833) SMR<br />
i Bruchus pisorum (Linnaeus, 1758) FLO TER SMG<br />
i Bruchus rufimanus Boheman, 1833 FAI SJG TER SMG SMR<br />
i Bruchus rufipes Herbst, 1783 SMR<br />
n Bruchus tristiculus Fahraeus, 1839 FAI PIC TER SMG<br />
i Callosobruchus maculatus (Fabricius, 1775) TER SMG SMR<br />
i Chaetocnema hortensis (Fourcroy, 1785) PIC TER SMG SMR<br />
n Chrysolina bankii (Fabricius, 1775) COR FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Chrysolina hyperici (Forster, 1771) GRA<br />
i Cryptocephalus sulphureus Olivier, 1808 SMR<br />
i Epitrix cucumeris (Harris, 1851) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Epitrix hirtipennis (Melsheimer, 1847) PIC GRA TER SMG SMR<br />
i Epitrix pubescens (Koch, 1803) SJG<br />
i Longitarsus kutscherae (Rye, 1872) FLO TER<br />
i<br />
Longitarsus lateripunctatus lateripunctatus<br />
(Rosenhauer, 1856)<br />
TER SMR<br />
END Mniophilosoma obscurum Gillerfors, 1986 FLO<br />
i Neocrepidodera ferruginea (Scopoli, 1763) SMG SMR<br />
i Polyspilla polyspilla Germar, 1821 FAI PIC GRA<br />
END Psylliodes azoricus Jacobson, 1922 FAI<br />
i Psylliodes chrysocephalus (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
n Psylliodes marcidus (Illiger, 1807)<br />
Cii<strong>da</strong>e<br />
FLO SMG<br />
END Atlantocis gillerforsi Israelson, 1986<br />
Cleri<strong>da</strong>e<br />
FLO PIC TER SMG SMR<br />
i Necrobia ruficollis (Fabricius, 1775) PIC GRA TER<br />
i Necrobia rufipes (De Geer, 1775) FAI<br />
i Opilo domesticus (Sturm, 1837) SMG<br />
i Opilo mollis (Linnaeus, 1758) SMG<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
199
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Coccinelli<strong>da</strong>e<br />
A<strong>da</strong>lia bipunctata (Linnaeus, 1758) FAI SMG<br />
i A<strong>da</strong>lia decempunctata (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Chilocorus bipustulatus (Linnaeus, 1758) SMG SMR<br />
i Clitostethus arcuatus (Rossi, 1794) GRA SJG TER SMG<br />
i<br />
Coccinella septempunctata septempunctata<br />
Linnaeus, 1758<br />
TER SMR<br />
i<br />
Coccinella undecimpunctata undecimpunctata<br />
Linnaeus, 1758<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Eriopis connexa (Germar, 1824) SMG SMR<br />
i<br />
Myrrha octodecimmaculata formosa (Costa,<br />
1849)<br />
SMR<br />
i Nephus bisignatus (Boheman, 1850) SMR<br />
MAC Nephus flavopictus (Wollaston, 1854) SJG TER SMG<br />
i Nephus helgae Fürsch, 1965 FLO SMR<br />
Nephus hiekei Fürsch, 1965 COR GRA SJG SMG<br />
n Rhyzobius chrysomeloides (Herbst, 1792) SMG<br />
n Rhyzobius litura (Fabricius, 1787) FAI GRA TER SMG SMR<br />
i Rhyzobius lophanthae (Blaisdell, 1892) FLO GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Rodolia cardinalis (Mulsant, 1850) COR FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Scymnus haemorrhoi<strong>da</strong>lis Herbst, 1797 SMR<br />
n Scymnus interruptus (Goeze, 1777) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Scymnus nubilis Mulsant, 1850 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Scymnus rubromaculatus (Goeze, 1777) AZ<br />
n Scymnus subvillosus (Goeze, 1777) FAI SJG TER SMG SMR<br />
i Scymnus suturalis (Thunberg, 1795) SMR<br />
MAC Stethorus punctillum (Weise, 1891)<br />
Corylophi<strong>da</strong>e<br />
FAI SJG TER SMG SMR<br />
n Arthrolips convexiuscula (Motschulsky, 1849) SJG SMG<br />
n Arthrolips piceus (Comolli, 1837) TER SMG SMR<br />
n<br />
Corylophus sublaevipennis Jacquelin du Val,<br />
1859<br />
FAI<br />
i Orthoperus aequalis Sharp, 1885 SMR<br />
i Sacium densatum (Reitter, 1878) SJG SMR<br />
i Sericoderus lateralis (Gyllenhal, 1827)<br />
Cryptophagi<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Atomaria apicalis Erichson, 1846 FAI SMG<br />
i Atomaria mun<strong>da</strong> Erichson, 1846 FAI<br />
i Cryptophagus affinis Sturm, 1845 GRA TER SMG<br />
i Cryptophagus cellaris (Scopoli, 1763) FAI SMG<br />
i Cryptophagus dentatus (Herbst, 1793) FAI SMG<br />
i Cryptophagus pilosus Gyllenhal, 1828 FLO<br />
i Cryptophagus saginatus Sturm, 1845 FLO SJG<br />
i Cryptophagus schmidti Sturm, 1845 FLO<br />
i Ephistemus globulus (Paykull, 1798)<br />
Curculioni<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI PIC SMG SMR<br />
n Amaurorhinus monizianus (Wollaston, 1860) SMR<br />
i Brachytemnus porcatus (Germar, 1824) SMR<br />
n Caenopsis waltoni (Boheman, 1843) PIC<br />
END Calacalles azoricus Stüben, 2004 FAI<br />
END Calacalles droueti (Crotch, 1867) FLO FAI PIC<br />
END Calacalles subcarinatus (Israelson, 1984) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Cathormiocerus curvipes (Wollaston, 1854) FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />
END Caulotrupis parvus Israelson, 1985 SMR<br />
i Ceutorhynchus assimilis (Paykull, 1800) FAI TER SMG<br />
i Coccotrypes carpophagus (Hornung, 1842) PIC TER SMG SMR<br />
n Coniocleonus excoriatus (Gyllenhal, 1834) SMR<br />
n<br />
Dichromacalles drome<strong>da</strong>rius (Boheman,<br />
SMR<br />
1844)<br />
END Donus multifidus (Israelson, 1984) SMR<br />
i Hylastes ater Paykull, 1800 FAI PIC<br />
i Hylastes attenuatus Erichson, 1836 PIC TER SMG<br />
n Hylurgus ligniper<strong>da</strong> (Fabricius, 1792) FAI PIC TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
200
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Curculioni<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Hypera postica (Gyllenhal, 1813) COR FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Hypothenemus crudiae (Panzer, 1791) SJG TER SMR<br />
i Hypothenemus eruditus Westwood, 1836 FAI PIC SJG SMG SMR<br />
END Laparocerus azoricus Drouet, 1859 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
MAC Liparthrum curtum Wollaston, 1854 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Mecinus pascuorum (Gyllenhal, 1813) TER SMR<br />
i Mogulones geographicus (Goeze, 1777) SMR<br />
i Naupactus leucoloma Boheman, 1840 FLO<br />
END Neocnemis occidentalis Crotch, 1867 SMR<br />
n Orthochaetes insignis (Aubé, 1863) FLO<br />
n Orthotomicus erosus (Wollaston, 1857) PIC TER<br />
i Otiorhynchus cribricollis Gyllenhal, 1834 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Otiorhynchus parvicollis Gyllenhal, 1834 PIC<br />
n Otiorhynchus rugosostriatus (Goeze, 1777) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Otiorhynchus singularis (Linnaeus, 1767) SMG<br />
i Otiorhynchus sulcatus (Fabricius, 1775) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Pantomorus cervinus (Boheman, 1849) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Philopedon plagiatum (Schaller, 1783) FAI SMG<br />
END Phloeosinus gillerforsi Bright, 1987 PIC SJG TER SMG<br />
n Pissodes castaneus (De Geer, 1775) FAI PIC SMG<br />
i Pselactus spadix spadix (Herbst, 1795) FAI PIC TER<br />
END Pseudechinosoma no<strong>dos</strong>um Hustache, 1936 FLO PIC SJG TER SMG SMR<br />
n<br />
Pseudophloeophagus aenopiceus (Boheman,<br />
1845)<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
MAC Pseudophloeophagus tenax Wollaston, 1854 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Rhopalomesites tardyi (Curtis, 1825) FLO PIC TER SMG SMR<br />
i Scolytus rugulosus (Ratzeburg, 1837) SMG<br />
MAC Sirocalodes nigroterminatus (Wollaston, 1854) FAI SMG SMR<br />
i Sitona cinnamomeus Allard, 1863 SMR<br />
i Sitona discoideus Gyllenhal, 1834 SJG TER SMG<br />
n Sitona gressorius (Fabricius, 1775) FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />
i Sitona lepidus Gyllenhal, 1834 COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Sitona lineatus (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Sitona puberulus Reitter, 1903 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Sitona puncticollis Stephens, 1831 SMR<br />
i<br />
Strophosoma melanogrammum melanogram-<br />
SMG<br />
mum (Forster, 1771)<br />
i Tychius cuprifer (Panzer, 1799) SMG<br />
i Tychius picirostris (Fabricius, 1787) TER<br />
i Xyleborinus saxesenii (Ratzeburg, 1837) FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Dasyti<strong>da</strong>e<br />
n Psilothrix viridicoerulea (Geoffroy, 1785) COR FLO FAI TER SMG SMR<br />
Dermesti<strong>da</strong>e<br />
i Anthrenus museorum (Linnaeus, 1761) SMG<br />
i Anthrenus verbasci (Linnaeus, 1767) FLO FAI<br />
i Attagenus unicolor (Brahm, 1791) FAI<br />
i Dermestes frischi Kugelann, 1792 FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
i Dermestes maculatus De Geer, 1774 SJG TER<br />
i Dermestes murinus Linnaeus, 1758 SMG<br />
i Dermestes undulatus Brahm, 1790 FAI PIC TER SMG<br />
Dryophthori<strong>da</strong>e<br />
i Cosmopolites sordidus (Germar, 1824) TER SMG<br />
i Sitophilus granarius (Linnaeus, 1758) FAI TER SMG<br />
i Sitophilus oryzae (Linnaeus, 1763) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Sitophilus zeamais Motschulsky, 1855 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Sphenophorus abbreviatus (Fabricius, 1787) FAI GRA TER SMG SMR<br />
Dryopi<strong>da</strong>e<br />
n Dryops algiricus (Lucas, 1846) TER SMG SMR<br />
n Dryops luridus (Erichson, 1847) FLO GRA TER SMG SMR<br />
Dytisci<strong>da</strong>e<br />
n Agabus bipustulatus (Linnaeus, 1767) FLO PIC SJG TER<br />
END Agabus godmani Crotch, 1867 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
201
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n<br />
Dytisci<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Eretes sticticus (Linnaeus, 1767) SMR<br />
END Hydroporus guernei Régimbart, 1891 COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Hydroporus limbatus Aubé, 1836 SMG SMR<br />
n Hygrotus confluens (Fabricius, 1787) SMG SMR<br />
n Rhantus suturalis (MacLeay, 1825)<br />
Elateri<strong>da</strong>e<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Aeolus melliculus moreleti Tarnier, 1860 FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Alestrus dolosus (Crotch, 1867) FLO PIC TER SMG<br />
END Athous azoricus Platia & Gudenzi, 2002 GRA TER SMG<br />
i Athous haemorrhoi<strong>da</strong>lis (Fabricius, 1801) SMG<br />
END Athous pomboi Platia & Borges, 2002 SMR<br />
i Conoderus posticus (Eschscholtz, 1822) FAI GRA TER<br />
n Drapetes cinctus (Panzer, 1796) SMG<br />
END Heteroderes azoricus Tarnier, 1860 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Melanotus dichrous dichrous Erichson, 1821<br />
Endomychi<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI PIC GRA SJG TER SMR<br />
END Holoparamecus azoricus Méquignon, 1942 SMG<br />
i Holoparamecus caularum (Aubé, 1843) SMR<br />
i Mycetaea subterranea (Fabricius, 1801)<br />
Gietelli<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI SMG<br />
END Gietella faialensis Menier & Constantin, 1988<br />
Gyrini<strong>da</strong>e<br />
FAI<br />
n Gyrinus distinctus Aubé, 1836<br />
Histeri<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI PIC SMG SMR<br />
i Acritus nigricornis (Hoffmann, 1803) SMG SMR<br />
i Carcinops pumilio (Erichson, 1834) FAI TER SMG<br />
i Carcinops troglodytes (Paykull, 1811) SMG<br />
i Halacritus punctum (Aubé, 1842) SMR<br />
i Hypocaccus brasiliensis (Paykull, 1811) FAI TER SMG<br />
i<br />
Hypocaccus dimidiatus dimidiatus (Illiger,<br />
FAI TER SMG<br />
1807)<br />
i Hypocaccus rugifrons (Paykull, 1798) TER<br />
i Saprinus acuminatus (Fabricius, 1798) SMG<br />
i Saprinus caerulescens (Hoffmann, 1803) TER SMG<br />
i Saprinus planiusculus Mostchulsky, 1849 GRA SJG TER SMG<br />
i Saprinus semistriatus (Scriba, 1790) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Saprinus subnitescens Bickhardt, 1909 FAI PIC TER SMG SMR<br />
Hydraeni<strong>da</strong>e<br />
END Ochthebius frey D`Orchymont, 1940 FLO FAI SMR<br />
Hydrophili<strong>da</strong>e<br />
i Cercyon depressus Stephens, 1829 PIC SMR<br />
i Cercyon haemorrhoi<strong>da</strong>lis (Fabricius, 1775) FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Cercyon inquinatus Wollaston, 1854 SMG<br />
n Cercyon littoralis (Gyllenhal, 1808) FAI SMG<br />
i Cercyon lugubris (Olivier, 1790) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Cercyon nigriceps (Marsham, 1802) FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Cercyon quisquilius (Linnaeus, 1761) GRA SJG TER<br />
i Cercyon terminatus (Marsham, 1802) TER SMG<br />
i Dactylosternum abdominale (Fabricius, 1792) FLO FAI TER SMG<br />
i Enochrus bicolor (Fabricius, 1792) GRA TER<br />
i Helochares lividus (Forster, 1771) TER<br />
i Oosternum sharpi Hansen, 1999 SMG<br />
i Sphaeridium bipustulatum Fabricius, 1781 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Sphaeridium scarabaeoides (Linnaeus, 1758) SMG SMR<br />
Katereti<strong>da</strong>e<br />
n Brachypterolus antirrhini (Murray, 1864) SMG<br />
n Brachypterolus pulicarius (Linnaeus, 1758) SMG<br />
n Brachypterus glaber (Newman, 1834) SMG<br />
Laemophloei<strong>da</strong>e<br />
END Cryptolestes azoricus (Ratti, 1972) SMR<br />
n Cryptolestes capensis (Waltl, 1834) FLO PIC SJG SMG SMR<br />
i Cryptolestes ferrugineus (Stephens, 1831) TER SMR<br />
i Cryptolestes pusillus (Schönherr, 1817) PIC<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
202
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Laemophloei<strong>da</strong>e (cont.)<br />
i Cryptolestes turcicus (Grouvelle, 1876) SMG<br />
MAC Placonotus donacioides (Wollaston, 1854) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
n Placonotus testaceus (Fabricius, 1787) FLO SMG<br />
Langurii<strong>da</strong>e<br />
i Cryptophilus integer (Heer, 1838) FAI PIC SMG SMR<br />
Latridii<strong>da</strong>e<br />
i Cartodere nodifer (Westwood, 1839) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Corticaria elongata (Gyllenhal, 1827) GRA TER SMG<br />
n Corticaria fagi Wollaston, 1854 SMR<br />
i Corticaria fulva (Comolli, 1837) FAI TER SMG<br />
i Corticaria maculosa Wollaston, 1858 SMG SMR<br />
i Corticaria serrata (Paykull, 1798) FAI TER SMG<br />
n Corticarina fulvipes fulvipes (Comolli, 1837) FLO FAI PIC SMG SMR<br />
i Dienerella ruficollis (Marsham, 1802) TER<br />
i Lathridius australicus (Belon, 1887) TER SMG SMR<br />
i Latridius minutus (Linnaeus, 1767) FLO<br />
END Metophthalmus occidentalis Israelson, 1984 FAI SMG SMR<br />
Leiodi<strong>da</strong>e<br />
n Catops coracinus coracinus Kellner, 1846 TER<br />
END Catops velhocabrali Blas & Borges, 1998 SMR<br />
Lycti<strong>da</strong>e<br />
i Lyctus brunneus (Stephens, 1830) SMG<br />
Malachii<strong>da</strong>e<br />
n Attalus lusitanicus Erichson, 1840 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMR<br />
n Attalus minimus (Rossi, 1792) SMG<br />
n Clanoptilus spinosus (Erichson, 1840) SMR<br />
Monotomi<strong>da</strong>e<br />
i Monotoma bicolor Villa, 1835 SMG<br />
i Monotoma longicollis Gyllenhal, 1827 SMG SMR<br />
i Monotoma picipes Herbst, 1793 FLO FAI TER<br />
i Monotoma quadrifoveolata Aubé, 1837 FAI<br />
i Monotoma spinicollis Aubé, 1837 FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
Mycetophagi<strong>da</strong>e<br />
n Berginus tamarisci Wollaston, 1854 PIC<br />
i Litargus balteatus Le Conte, 1856 FAI TER SMG<br />
MAC Litargus pilosus Wollaston, 1857 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Typhaea stercorea (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
Nitiduli<strong>da</strong>e<br />
i Brachypeplus mauli Gardner & Classey, 1962 TER SMG<br />
i Carpophilus dimidiatus (Fabricius, 1792) FLO TER SMG SMR<br />
i Carpophilus fumatus Boheman, 1851 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Carpophilus hemipterus (Linnaeus, 1758) GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Carpophilus marginellus Motschulsky, 1858 PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Carpophilus mutilatus Erichson, 1843 SMG<br />
i Carpophilus nepos Murray, 1864 FLO GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Carpophilus quadrisignatus Erichson, 1843 GRA SJG TER SMR<br />
i Carpophilus succisus (Erichson, 1843) SMG<br />
i Epuraea aestiva (Linnaeus, 1758) FLO<br />
i Epuraea biguttata (Thunberg, 1784) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Epuraea longula Erichson, 1845 FLO SJG TER<br />
i Meligethes aeneus (Fabricius, 1775) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Meligethes incanus Sturm, 1845 FAI<br />
n Meligethes planiusculus (Heer, 1841) TER SMR<br />
i Nitidula carnaria (Schaller, 1783) FLO FAI PIC GRA TER SMG<br />
i Omosita colon (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC GRA TER SMG<br />
i Omosita discoidea (Fabricius, 1775) TER<br />
i Phenolia tibialis (Boheman, 1851) PIC TER SMG<br />
i Stelidota geminata (Say, 1825) FLO FAI PIC SJG TER SMR<br />
Oedemeri<strong>da</strong>e<br />
i Nacerdes melanura (Linnaeus, 1758) FAI PIC TER SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
203
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n<br />
Phalacri<strong>da</strong>e<br />
Olibrus affinis (Sturm, 1807) SMG<br />
n Olibrus liquidus Erichson, 1845 SMG<br />
i Phalacrus corruscus (Panzer, 1797) SMR<br />
i Phalacrus politus Melsheimer, 1844 TER<br />
n Stilbus testaceus (Panzer, 1797)<br />
Ptilii<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Acrotrichis fascicularis (Herbst, 1793) FLO SMG SMR<br />
i Acrotrichis insularis (Mäklin, 1852) SMG SMR<br />
MAC Acrotrichis matthewsi Wollaston, 1864 FLO SMG<br />
n Acrotrichis sanctaehelenae Johnson, 1972 FLO PIC TER SMG SMR<br />
n Acrotrichis sericans (Heer, 1841) FLO FAI PIC SMR<br />
n Acrotrichis thoracica (Waltl, 1838) PIC TER<br />
i Actidium coarctatum (Hali<strong>da</strong>y, 1855) SMR<br />
i Actinopteryx fucicola (Allibert, 1844) FAI SMR<br />
n Nephanes titan (Newman, 1834) FLO<br />
i Ptenidium pusillum (Gyllenhal, 1808)<br />
Ruteli<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
i Popillia japonica Newman, 1838<br />
Salpingi<strong>da</strong>e<br />
FAI TER<br />
i Aglenus brunneus Gyllenhal, 1813<br />
Scarabaei<strong>da</strong>e<br />
FAI<br />
i Onthophagus illyricus (Scopoli, 1763) SJG TER<br />
i Onthophagus taurus (Schreber, 1759) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Onthophagus vacca (Linnaeus, 1767)<br />
Scraptii<strong>da</strong>e<br />
COR GRA TER<br />
MAC Anaspis proteus Wollaston, 1854<br />
Scydmaeni<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Euconnus azoricus Franz, 1969 TER<br />
MAC Euconnus duboisi eksilis Vit, 1999 SMG<br />
MAC Euconnus unicus lindbergi Franz, 1962 FAI SMG<br />
MAC Stenichnus tythonus Reitter, 1884<br />
Silphi<strong>da</strong>e<br />
PIC SMR<br />
i Aclypea opaca (Linnaeus, 1758)<br />
Silvani<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
i Ahasverus advena (Waltl, 1832) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
i<br />
Cryptamorpha desjardinsii (Guérin-Ménev-<br />
FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
ille, 1844)<br />
i Nausibius clavicornis (Kugelann, 1794) FLO<br />
i Oryzaephilus mercator (Fauvel, 1889) TER SMG<br />
i Oryzaephilus surinamensis (Linnaeus, 1758) TER SMG<br />
n Psammoecus personatus Gouvelle, 1919 TER SMG<br />
i Silvanus lateritius (Broun, 1880) TER SMR<br />
i Silvanus unidentatus (Olivier, 1790) TER SMG<br />
Sphindi<strong>da</strong>e<br />
i Sphindus dubius (Gyllenhal, 1808) SMR<br />
Staphylini<strong>da</strong>e<br />
n Aleochara albopila (Mulsant & Rey, 1852) FLO FAI PIC SMG SMR<br />
i Aleochara bipustulata (Linnaeus, 1761) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Aleochara clavicornis Redtenbacher, 1849 SMG SMR<br />
END Aleochara freyi Bernhauer 1940-49 PIC<br />
i Aleochara puberula Klugman, 1833 FAI TER SMG SMR<br />
n Aloconota insecta (Thomson, 1856) FLO PIC SJG SMG<br />
n Aloconota sulcifrons (Stephens, 1832) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Amischa analis (Gravenhorst, 1802) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Anotylus complanatus (Erichson, 1839) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Anotylus nitidifrons (Wollaston, 1871) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
i Anotylus nitidulus (Gravenhorst, 1802) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Anotylus speculifrons (Kraatz, 1858) TER<br />
n Astenus lyonessius (Joy, 1908) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
i Atheta divisa (Märkel, 1844) PIC GRA TER SMG<br />
i Atheta acuicollis (Sharp, 1876) FLO FAI PIC GRA SJG SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
204
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Staphylini<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Atheta amicula (Stephens, 1832) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
END Atheta aptera Israelson, 1985 FLO<br />
i Atheta atramentaria (Gyllenhal, 1810) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
END Atheta azorica Bernhauer, 1936 AZ<br />
END Atheta caprariensis Israelson, 1985 SMG<br />
i Atheta castanoptera (Mannerheim, 1831) FAI SMG<br />
i Atheta coriaria (Kraatz, 1856) FLO PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Atheta dilutipennis Motschulsky, 1858 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Atheta dryochares Israelson, 1985 TER SMG SMR<br />
i Atheta fungi (Gravenhorst, 1806) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Atheta luridipennis (Mannerheim, 1830) FLO SMG<br />
i Atheta nigra (Kraatz, 1856) FLO TER SMG SMR<br />
i Atheta oblita (Erichson, 1839) SMG<br />
i Atheta palustris (Kiesenwetter, 1844) FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />
MAC<br />
Atheta pseudolaticollis Erber & Hinterseher,<br />
1992<br />
FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Atheta ravilla (Erichson, 1839) GRA SJG SMG SMR<br />
i Atheta sordi<strong>da</strong> (Marsham, 1802) FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
i Atheta triangulum (Kraatz, 1856) SJG<br />
n Atheta zealandica Cameron, 1945 SMG SMR<br />
i Bisnius sordidus (Gravenhorst, 1802) FLO FAI PIC TER SMG<br />
i Cafius xantholoma (Gravenhorst, 1806) FLO PIC<br />
i Carpelimus bilineatus (Stephens, 1834) FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />
n Carpelimus corticinus (Gravenhorst, 1806) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Carpelimus gracilis (Mannerheim, 1830) FAI<br />
i Carpelimus pusillus (Gravenhorst, 1802) FLO TER SMG<br />
i Carpelimus subtilis (Erichson, 1839) FAI<br />
i Cilea silphoides (Linnaeus, 1767) FLO FAI PIC TER SMR<br />
i Coproporus pulchellus (Erichson, 1839) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Cor<strong>da</strong>lia obscura (Gravenhorst, 1802) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Creophilus maxillosus maxillosus (Linnaeus,<br />
1758)<br />
FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Cypha pulicaria (Erichson, 1839) FLO PIC SMR<br />
i Euplectus infirmus (Raffray, 1910) FAI TER SMG<br />
i Falagria concinna Erichson, 1840 FLO SMG<br />
i Gabrius nigritulus (Gravenhorst, 1802) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Gabronthus thermarum (Aubé, 1850) SMG<br />
END Geostiba melanocephala (Crotch, 1867) SMG<br />
i Gyrohypnus fracticornis (Müller, 1776) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Gyrophaena bihamata Thomson, 1867 SMR<br />
n<br />
Habrocerus capillaricornis (Gravenhorst,<br />
1806)<br />
PIC SJG TER SMG<br />
i Halobrecta flavipes Thomson, 1861 SMG<br />
i Heterota plumbea (Watterhouse, 1858) FLO PIC SMR<br />
n Heterothops minutus Wollaston, 1860 PIC SMG<br />
n Hydrosmecta longula (Heer, 1839) FAI SMG<br />
n Hypomedon debilicornis (Wollaston, 1857) FLO FAI PIC SMG SMR<br />
n Lepidophallus hesperius (Erichson, 1839) FAI GRA SMG<br />
i Leptacinus pusillus (Stephens, 1833) SMG SMR<br />
i Lithocharis nigriceps (Kraatz, 1859) FLO PIC SMG<br />
i Lithocharis ochracea (Gravenhorst, 1802) FAI TER SMG SMR<br />
n<br />
Lobrathium multipunctum multipunctum<br />
(Gravenhorst, 1802)<br />
AZ<br />
n Medon apicalis (Kraatz, 1857) FAI TER SMG<br />
n Medon ripicola (Kraatz, 1854) SMG SMR<br />
n Meotica exilis (Erichson, 1837) SMG<br />
i Myrmecopora sulcata (Kiesenwetter, 1850) PIC SMR<br />
i Myrmecopora uvi<strong>da</strong> (Erichson, 1840) SMR<br />
i Nacaeus impressicollis (Motschulsky, 1857) SMG<br />
i Neobisnius lathrobioides (Baudi, 1848) SMG<br />
i<br />
Neobisnius procerulus procerulus (Gravenhorst,<br />
1806)<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
205<br />
FAI
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n<br />
Staphylini<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Ocypus aethiops (Waltl, 1835) FLO GRA SJG TER SMG<br />
n Ocypus olens (Müller, 1764) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Oligota parva Kraatz, 1862 FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
n Oligota pumilio Kiesenwetter, 1858 SMG<br />
i Oligota pusillima (Gravenhorst, 1806) FLO FAI SMG SMR<br />
n Oxypo<strong>da</strong> luri<strong>da</strong> Wollaston, 1857 SMR<br />
i Oxytelus sculptus Gravenhorst, 1806 FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Phacophallus parumpunctatus (Gyllenhal,<br />
1827)<br />
PIC SMR<br />
i Philonthus concinnus (Gravenhorst, 1802) SMG<br />
i Philonthus discoideus (Gravenhorst, 1802) TER SMG<br />
i Philonthus fenestratus (Fauvel, 1869) AZ<br />
i Philonthus longicornis Stephens, 1832 FLO FAI PIC GRA TER SMR<br />
i Philonthus politus politus (Linnaeus, 1758) FAI PIC SJG TER SMG<br />
i<br />
Philonthus quisquiliarius quisquiliarius (Gyllenhal,<br />
1810)<br />
SMG<br />
i Philonthus rectangulus Sharp, 1874 FLO GRA SJG<br />
i Philonthus umbratilis (Gravenhorst, 1802) FAI TER SMG<br />
MAC Philonthus ventralis (Gravenhorst, 1802) FAI GRA SJG SMG SMR<br />
n Phloeonomus punctipennis Thomson, 1867 FLO GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Phloeonomus pusillus (Gravenhorst, 1806) FLO FAI PIC SMR<br />
i Phloeopora angustiformis Baudi, 1869 FLO SMR<br />
n Phloeopora corticalis (Gravenhorst, 1802) FLO PIC SMR<br />
i Phloeopora teres (Gravenhorst, 1802) PIC SMG<br />
i Phloeopora testacea (Mannerheim, 1830) GRA TER<br />
END Phloeostiba azorica (Fauvel, 1900) FLO PIC TER SMG<br />
END Phytosus schatzmayeri Bernhauer, 1941 SMG<br />
n Platystethus nitens (Sahlberg, 1832) FLO FAI TER SMG SMR<br />
n Platystethus spinosus Erichson, 1840 FAI TER<br />
n Proteinus atomarius Erichson, 1840 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Pseudomedon obscurellus (Erichson, 1840) FAI SMG<br />
n<br />
Pseudoplectus perplexus (Jacquelin du Val,<br />
1854)<br />
FLO TER SMG SMR<br />
n Quedius curtipennis Bernhauer, 1908 SJG TER SMG SMR<br />
n Quedius fuliginosus (Gravenhorst, 1802) FLO SMG SMR<br />
n Quedius simplicifrons Fairmaire, 1861 FAI PIC GRA SJG TER SMR<br />
i Remus pruinosus (Erichson, 1840) FLO PIC SMR<br />
n<br />
Rugilus orbiculatus orbiculatus (Paykull,<br />
1789)<br />
FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Scopaeus minutus Erichson, 1840 SMG<br />
n Scopaeus portai Luze, 1910 FAI SMG<br />
n Sepedophilus lusitanicus Hammond, 1972 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Stenus guttula guttula Müller, 1821 FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />
n<br />
Sunius propinquus (Brisout de Barneville,<br />
FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
1867)<br />
i Tachyporus chrysomelinus (Linnaeus, 1758) FLO PIC GRA TER SMR<br />
i Tachyporus nitidulus (Fabricius, 1781) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
n Trichophya pilicornis (Gyllenhal, 1810) TER SMG<br />
i Xantholinus linearis linearis (Olivier, 1795) COR FAI SJG TER SMG<br />
i Xantholinus longiventris Heer, 1839 FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Tenebrioni<strong>da</strong>e<br />
i Alphitobius diaperinus (Panzer, 1797) FAI TER SMG SMR<br />
i Alphitobius laevigatus (Fabricius, 1781) SMG<br />
n Blaps gigas (Linnaeus, 1767) FAI GRA TER SMG<br />
n Blaps lethifera Marsham, 1802 FLO FAI SJG TER SMG<br />
i Gnathocerus cornutus (Fabricius, 1798) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
n Gonocephalum rusticum (Olivier, 1811) FAI TER SMG<br />
MAC Hegeter tristis (Fabricius, 1792) FAI TER SMG SMR<br />
END Nesotes azorica (Crotch, 1867) SMG<br />
i Palorus ratzeburgi (Wissmann, 1848) FAI<br />
i Palorus subdepressus (Wollaston, 1864) TER<br />
i Phaleria bimaculata (Linnaeus, 1767) FAI SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
206
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Tenebrioni<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Phaleria ca<strong>da</strong>verina ca<strong>da</strong>verina (Fabricius,<br />
1792)<br />
FAI TER SMG<br />
i Tenebrio obscurus Fabricius, 1792 FAI GRA TER SMG SMR<br />
n<br />
Trachyscelis aphodioides aphodioides Latreille,<br />
1809<br />
FAI SMG<br />
i Tribolium castaneum (Herbst, 1797) PIC TER SMG<br />
i Tribolium confusum Jacquelin du Val, 1868 FAI TER SMG<br />
i Tribolium ferrugineum (Fabricius, 1781)<br />
Throsci<strong>da</strong>e<br />
TER SMG SMR<br />
i Throscus dermestoides (Linnaeus, 1758) SMR<br />
Throscus elateroides (Heer, 1841)<br />
Trogi<strong>da</strong>e<br />
FLO TER SMR<br />
i Trox scaber (Linnaeus, 1767)<br />
Trogossiti<strong>da</strong>e<br />
FAI SMG<br />
i Tenebroides maroccanus Reitter, 1884 TER<br />
i Tenebroides mauritanicus (Linnaeus, 1767)<br />
Zopheri<strong>da</strong>e<br />
FAI TER SMG<br />
n Prosteca aspera Wollaston, 1860 SMR<br />
END Tarphius acuminatus Gillerfors, 1986 PIC SMG<br />
END Tarphius azoricus Gillerfors, 1986 FLO PIC SJG TER SMG<br />
END Tarphius depressus Gillerfors, 1985 PIC SMG SMR<br />
END Tarphius pomboi Borges, 1991 SMR<br />
END Tarphius rufonodulosus Israelson, 1984 SMR<br />
END Tarphius serranoi Borges, 1991 SMR<br />
END Tarphius tornvalli Gillerfors, 1985 PIC SMG<br />
END Tarphius wollastoni Crotch, 1867 FLO FAI?<br />
Ordem Strepsiptera<br />
Elenchi<strong>da</strong>e<br />
n Elenchus tenuicornis (Kirby, 1815) TER<br />
Ordem Trichoptera<br />
Hydroptili<strong>da</strong>e<br />
MAC Hydroptila fortunata Morton, 1893 AZ<br />
Hydroptila vectis Curtis, 1834 FLO PIC TER SMG<br />
Oxyethira falcata Morton, 1893 FLO SJG SMG<br />
Limnephili<strong>da</strong>e<br />
END Limnephilus atlanticus Nybom, 1948 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Ordem Lepidoptera<br />
Arctii<strong>da</strong>e<br />
n Utetheisa pulchella (Linnaeus, 1758) SMR<br />
Bedellii<strong>da</strong>e<br />
i Bedellia somnulentella (Zeller, 1847) GRA TER SMG<br />
Blastobasi<strong>da</strong>e<br />
MAC Blastobasis adustella Walsingham, 1894 TER<br />
MAC Blastobasis desertarum (Wollaston, 1858) PIC GRA TER<br />
MAC Blastobasis marrocanella Amsel, 1952 PIC GRA TER SMG<br />
Choreuti<strong>da</strong>e<br />
i Tebenna micalis (Mann, 1857) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Coleophori<strong>da</strong>e<br />
i Coleophora versurella Zeller, 1849 GRA SJG TER SMR<br />
Cosmopterigi<strong>da</strong>e<br />
i Cosmopterix pulchrimella Chambers, 1875 FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
i Pyroderces argyrogrammos (Zeller, 1847) PIC<br />
Crambi<strong>da</strong>e<br />
n Diasemiopsis ramburialis (Duponchel, 1833) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Euchromius ocellea (Haworth, 1811) TER<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
207
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END<br />
Crambi<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Eudonia interlinealis (Warren, 1905) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Eudonia luteusalis (Hampson, 1907) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
END Eudonia melanographa (Hampson, 1907) FLO PIC SJG TER SMG<br />
n Herpetogramma licarsisalis (Walker, 1859) PIC<br />
n Mecyna asinalis (Hübner, 1819) PIC SMR<br />
n<br />
Nomophila noctuella (Denis & Schiffermüller,<br />
1775)<br />
COR FLO FAI GRA TER SMG SMR<br />
n Palpita vitrealis (Rossi, 1794) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
END Scoparia aequipennalis Warren, 1905 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END<br />
Scoparia carvalhoi Nuss, Karsholt & Meyer,<br />
1997<br />
FAI PIC TER SMR<br />
END Scoparia coecimaculalis Warren, 1905 FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Scoparia semiamplalis Warren, 1905 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Spoladea recurvalis (Fabricius, 1775) PIC TER SMG SMR<br />
END Udea azorensis Meyer, Nuss & Speidel, 1997 FLO PIC SJG TER SMG<br />
n Udea ferrugalis (Hübner, 1796)<br />
Epermenii<strong>da</strong>e<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Epermenia aequidentella (Hofmann, 1867)<br />
Gelechii<strong>da</strong>e<br />
PIC GRA TER<br />
i Aproaerema anthyllidella (Hübner, 1813) PIC GRA TER SMR<br />
END Brachmia infuscatella Rebel, 1940 FAI PIC SJG TER<br />
i Chrysoesthia sexguttella (Thunberg, 1794) PIC<br />
i Phthorimaea operculella (Zeller, 1873) COR PIC GRA TER SMG<br />
i Platyedra subcinerea (Haworth, 1828) PIC TER<br />
i Sitotroga cerealella (Olivier, 1789)<br />
Geometri<strong>da</strong>e<br />
COR FAI TER SMG<br />
END Ascotis fortunata azorica Pinker, 1971 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n<br />
Costaconvexa centrostrigaria (Wollaston,<br />
1858)<br />
FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Cyclophora azorensis (Prout, 1920) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Cyclophora puppillaria granti (Prout, 1935) SMR<br />
END Eupithecia ogilviata (Warren, 1905) FAI<br />
n Gymnoscelis rufifasciata (Haworth, 1809) COR FAI SJG TER SMG SMR<br />
n Orthonama obstipata (Fabricius, 1794) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Rhodometra sacraria (Linnaeus, 1767) SMG SMR<br />
END Xanthorhoe inaequata Warren, 1905<br />
Glyphipterigi<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
MAC Glyphipterix diaphora Walsingham, 1894<br />
Gracillarii<strong>da</strong>e<br />
TER<br />
i Caloptilia schinella (Walsingham, 1908) COR FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
END Micrurapteryx bistrigella (Rebel, 1940) FLO PIC<br />
i Phyllocnistis citrella Stainton, 1856 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Phyllonorycter messaniella (Zeller, 1846)<br />
Lycaeni<strong>da</strong>e<br />
FAI TER<br />
n Lampides boeticus (Linnaeus, 1767)<br />
Nepticuli<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Stigmella aurella (Fabricius, 1775)<br />
Noctui<strong>da</strong>e<br />
TER SMG<br />
n Agrotis ipsilon (Hufnagel, 1766) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n<br />
Agrotis segetum (Denis & Schiffermüller,<br />
COR FLO FAI GRA SJG TER SMG SMR<br />
1775)<br />
n Autographa gamma (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Chrysodeixis chalcites (Esper, 1789) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Ctenoplusia limbirena (Gueneé, 1852) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Eublemma ostrina (Hübner, 1808) PIC GRA SMG<br />
i Euplexia lucipara (Linnaeus, 1758) SMR<br />
n Galgula partita Gueneé, 1852 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Graphania granti (Warren, 1905) PIC TER SMG<br />
END Hadena azorica Meyer & Fibiger, 2002 SJG<br />
n Hadula trifolii (Hufnagel, 1766) SMG<br />
n Helicoverpa armigera (Hübner, 1808) COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
n Hypena livi<strong>da</strong>lis (Hübner, 1796) SMG<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
208
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n<br />
Noctui<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Hypena obsitalis (Hübner, 1813) COR FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
END Mesapamea storai (Rebel, 1940) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
n Mythimna loreyi (Duponchel, 1827) COR FAI PIC GRA SMG SMR<br />
n Mythimna unipuncta (Haworth, 1809) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Noctua atlantica (Warren, 1905) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
END Noctua carvalhoi (Pinker, 1983) FLO FAI PIC SJG TER<br />
n Noctua pronuba (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Ophiusa tirhaca (Cramer, 1773) FAI PIC SMG<br />
n Peridroma saucia (Hübner, 1808) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Phlogophora cabrali Pinker, 1971 FAI PIC SJG SMG<br />
END Phlogophora furnasi Pinker, 1971 PIC TER SMG<br />
END Phlogophora interrupta (Warren, 1905) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
n Phlogophora meticulosa (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Schrankia costaestrigalis (Stephens, 1834) PIC<br />
i Sesamia nonagrioides (Lefèbvre, 1827) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Spodoptera exigua (Hübner, 1808) SMG<br />
n Spodoptera littoralis (Boisduval, 1833) FAI SMG SMR<br />
n Tathorhynchus exsiccata (Lederer, 1853) FAI SMR<br />
n Thysanoplusia orichalcea (Fabricius, 1775) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Xestia c-nigrum (Linnaeus, 1758)<br />
Nymphali<strong>da</strong>e<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Danaus plexippus (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Hipparchia azorina azorina (Strecker, 1899) FAI PIC SJG TER<br />
END Hipparchia azorina occidentalis (Sousa, 1985) COR FLO<br />
END<br />
Hipparchia miguelensis borgesi Tennent &<br />
Sousa, 2003<br />
TER<br />
END<br />
Hipparchia miguelensis miguelensis (Le Cerf,<br />
1935)<br />
SMG<br />
n Hypolimnas misippus (Linnaeus, 1764) SMG<br />
n Vanessa atalanta (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Vanessa cardui (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
n Vanessa virginiensis (Drury, 1773)<br />
Pieri<strong>da</strong>e<br />
FAI SMG<br />
n Colias croceus (Fourcroy, 1785) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Pieris brassicae azorensis Rebel, 1917<br />
Plutelli<strong>da</strong>e<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Plutella xylostella (Linnaeus, 1758)<br />
Psychi<strong>da</strong>e<br />
COR FLO GRA SJG TER SMG<br />
n Luffia ferchaultella (Stephens, 1850)<br />
Pterophori<strong>da</strong>e<br />
FAI PIC TER SMG<br />
n Amblyptilia acantho<strong>da</strong>ctyla (Hübner, 1813) FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Emmelina mono<strong>da</strong>ctyla (Linnaeus, 1758) FAI GRA TER SMG SMR<br />
n Lantanophaga pusilli<strong>da</strong>ctylus (Walker, 1864) PIC<br />
END Stenoptilia meyeri Gielis, 1997 SMG<br />
n Stenoptilia zopho<strong>da</strong>ctylus (Duponchel, 1840)<br />
Pyrali<strong>da</strong>e<br />
PIC<br />
i Aglossa caprealis (Hübner, 1809) FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
i Apomyelois ceratoniae (Zeller, 1839) SMG<br />
i Cadra cautella (Walker, 1863) FLO FAI TER SMG<br />
i Corcyra cephalonica (Stainton, 1866) SMG<br />
i Cryotoblabes gnidiella (Millière, 1867) PIC<br />
i Ephestia elutella (Hübner, 1796) TER SMG<br />
i Ephestia kuehniella (Zeller, 1879) COR FAI GRA SJG TER SMG<br />
i Galleria mellonella (Linnaeus, 1758) FLO SJG TER SMG<br />
END<br />
Homoeosoma miguelensis Meyer, Nuss &<br />
Speidel, 1997<br />
SMG<br />
END<br />
Homoeosoma picoensis Meyer, Nuss &<br />
Speidel, 1997<br />
PIC<br />
n<br />
Phycitodes albatella pseudonimbella<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
(Bentinck, 1937)<br />
i Plodia interpunctella (Hübner, 1813) FLO FAI SJG TER SMG<br />
i Pyralis farinalis Linnaeus, 1758 FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
209
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n<br />
Sphingi<strong>da</strong>e<br />
Acherontia atropos (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Agrius convolvuli (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
n Hippotion celerio (Linnaeus, 1758) FAI PIC SMG SMR<br />
n Macroglossum stellatarum (Linnaeus, 1758)<br />
Stathmopodi<strong>da</strong>e<br />
COR FLO FAI PIC GRA SMG SMR<br />
END Neomariania incertella Rebel, 1940 FLO<br />
END Neomariania oecophorella Rebel, 1940 FLO FAI PIC TER SMG<br />
END Neomariania scriptella Rebel, 1940<br />
Symmoci<strong>da</strong>e<br />
PIC GRA TER<br />
i Oegoconia novimundi Busck, 1915<br />
Tinei<strong>da</strong>e<br />
PIC SJG<br />
END Eu<strong>da</strong>rcia atlantica Henderickx, 1995 FAI TER SMG<br />
i Monopis crocicapitella (Clemens, 1859) FLO PIC TER<br />
i Niditinea fuscella (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI TER SMG<br />
i Oinophila v-flava (Haworth, 1828) FLO FAI TER SMG<br />
i Opogona omoscopa (Meyrick, 1909) PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Opogona sacchari (Bojer, 1856) COR FAI PIC GRA TER SMG SMR<br />
i Praeacedes atomosella (Walker, 1863) COR FLO<br />
n Tenaga nigripunctella (Haworth, 1828) SMG<br />
i Tinea murariella Staudinger, 1859 FLO SMG<br />
END Tinea poecilella Rebel, 1940 SMG<br />
n Trichophaga bipartitella (Ragonot, 1892) FLO<br />
i Trichophaga tapetzella (Linnaeus, 1758)<br />
Tortrici<strong>da</strong>e<br />
PIC<br />
n Acleris schalleriana (Linnaeus, 1761) PIC SMG<br />
i<br />
Acleris variegana (Denis & Schiffermüller,<br />
1775)<br />
PIC GRA TER SMG<br />
n Bactra lancealana (Hübner, 1799) FLO TER SMG<br />
n Bactra venosana (Zeller, 1847) TER<br />
i Clavigesta sylvestrana (Curtis, 1850) TER<br />
n Croci<strong>dos</strong>ema plebejana Zeller, 1847 COR FAI PIC TER<br />
i Cydia molesta (Busck, 1916) COR FAI GRA TER SMG SMR<br />
i Cydia pomonella (Linnaeus, 1758) TER SMG<br />
i Cydia splen<strong>da</strong>na (Hübner, 1799) TER<br />
n Endothenia oblongana (Haworth, 1811) PIC GRA TER<br />
i Epiphyas postvittana (Walker, 1863) SMG<br />
i Rhopobota naevana (Hübner, 1817) FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
n Selania leplastriana (Curtis, 1831)<br />
Yponomeuti<strong>da</strong>e<br />
COR PIC GRA TER<br />
END Argyresthia atlanticella Rebel, 1940 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END Argyresthia minusculella Rebel, 1940 FLO PIC TER<br />
i Prays citri (Millière, 1873) PIC TER SMG<br />
i Prays oleae (Bernard, 1788) TER<br />
Ordem Diptera<br />
Agromyzi<strong>da</strong>e<br />
END Cerodontha bistrigata Frey, 1945 COR FAI PIC SJG TER<br />
Cerodontha denticornis (Panzer, 1806) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Cerodontha morosa (Meigen, 1830) FLO PIC SJG TER SMG<br />
Chromatomyia horticola (Goureau, 1851) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Japanagromyza salicifolii (Collin, 1911) PIC SJG TER SMG<br />
Liriomyza bryoniae (Kaltenbach, 1858) SJG SMG<br />
MAC Liriomyza nigrifrons Hendel, 1920 TER SMG<br />
END Liriomyza subartemisicola Frey, 1945 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Liriomyza umbilici Hering, 1927 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Melanagromyza lappae (Loew, 1850) PIC TER SMG<br />
Napomyza bellidis Griffiths, 1967 AZ<br />
Napomyza lateralis (Fallén, 1823) FLO SJG<br />
Phytoliriomyza arctica (Lundbeck, 1901) SMG<br />
Phytomyza obscura Hendel, 1920 FLO FAI SJG TER SMG<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
210
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Agromyzi<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Phytomyza plantaginis Robineau-Desvoidy,<br />
1851<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
211<br />
COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Phytomyza ranunculi (Schrank, 1803) SJG<br />
Phytomyza tenella Meigen, 1830 PIC<br />
Phytomyza tetrasticha Hendel, 1927 SMG<br />
Pseudonapomyza atra (Meigen, 1830)<br />
Anisopodi<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
Sylvicola cinctus (Fabricius, 1787)<br />
Anthomyii<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI GRA TER SMG<br />
Adia cinerella (Fallén, 1825) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Anthomyia pluvialis (Linnaeus, 1758) SMG<br />
Delia platura (Meigen, 1826) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Delia radicum (Linnaeus, 1758) FAI SJG SMG<br />
Fucellia tergina (Zetterstedt, 1845) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Paregle au<strong>da</strong>cula (Harris, 1780)<br />
Asili<strong>da</strong>e<br />
AZ<br />
Machimus caliginosus (Meigen, 1820) SMG<br />
Pycnopogon fasciculatus (Loew, 1847) SMG<br />
Tolmerus pyragra (Zeller, 1840)<br />
Asteii<strong>da</strong>e<br />
TER SMG<br />
Asteia amoena Meigen, 1830<br />
Aulacigastri<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI PIC SMG<br />
Aulacigaster falcata Papp, 1997<br />
Bombylii<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
Anastoechus hyrcanus (Pallas & Wiedemann<br />
SMG<br />
in Wiedemann, 1818)<br />
Heteralonia rivularis (Meigen, 1820) SMG<br />
Thyri<strong>da</strong>nthrax perspicillaris (Loew, 1869) SMG<br />
Calliphori<strong>da</strong>e<br />
Calliphora vicina Robineau-Desvoidy, 1830 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Calliphora vomitoria (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC SJG SMG<br />
Chrysomya albiceps (Wiedemann, 1819) SMG<br />
Lucilia sericata (Meigen, 1826) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Pollenia intermedia Macquart, 1835 SMG<br />
Pollenia rudis (Fabricius, 1794) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Rhinia apicalis (Wiedemann, 1830) TER<br />
Rhyncomyia impavi<strong>da</strong> (Rossi, 1790) TER<br />
Stomorhina lunata (Fabricius, 1805) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Canaci<strong>da</strong>e<br />
Canace nasica (Hali<strong>da</strong>y, 1839) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Meoneura obscurella (Fallén, 1823) FLO<br />
Ceratopogoni<strong>da</strong>e<br />
END Brachypogon griseipennis (Stora, 1945) PIC SJG TER SMG<br />
Culicoides absoletus (Meigen, 1818) FAI PIC SJG TER SMG<br />
Dasyhelea dufouri (Laboulbène, 1869) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Dasyhelea flavoscutellata (Zetterstedt, 1850) FLO<br />
Forcipomyia psilonota (Kieffer, 1911) FAI SMG<br />
Chamaemyii<strong>da</strong>e<br />
Chamaemyia geniculata (Zetterstedt, 1838) FLO PIC TER<br />
Chamaemyia polystigma (Meigen, 1830) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Chironomi<strong>da</strong>e<br />
Camptocladius stercorarius (De Geer, 1776) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
MAC Cardiocladius freyi Stora in Frey, 1936 FLO SJG TER SMG<br />
Chaetocladius melaleucus (Meigen, 1818) COR FLO TER SMG<br />
Chironomus cingulatus Meigen, 1818 GRA TER SMG<br />
Chironomus dorsalis Meigen, 1818 FLO FAI SJG TER SMG<br />
Chironomus riparius Meigen, 1804 FLO FAI PIC GRA TER SMG<br />
Chironomus venustus Staeger, 1839 GRA SJG TER SMG<br />
Cricotopus ornatus (Meigen 1818) TER SMG<br />
Cricotopus sylvestris (Fabricius, 1794) GRA TER SMG<br />
MAC Diamesa alata Stora, 1945 FAI TER SMG<br />
END Eukiefferiella gracei (Edwards, 1929) FLO FAI PIC SJG SMG
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Chironomi<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Glyptotendipes barbipes (Staeger, 1839) GRA TER SMG<br />
Glyptotendipes pallens (Meigen, 1804) GRA TER<br />
Halocladius varians (Staeger, 1839) FLO FAI PIC GRA SJG SMG<br />
Limnophyes minimus (Meigen, 1818) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Macropelopia nebulosa (Meigen, 1804) FLO FAI SJG TER SMG<br />
Metriocnemus carmencitabertarum Langton<br />
TER<br />
& Cobo, 1997<br />
Metriocnemus fuscipes (Meigen, 1818) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Micropsectra junci (Meigen, 1818) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Paramerina cingulata (Walker, 1856) TER SMG<br />
Parametriocnemus stylatus (Kieffer, 1924) FLO FAI TER SMG<br />
Paratanytarsus grimmii (Schneider, 1885) TER<br />
Polypedilum nubeculosum (Meigen, 1818) PIC TER SMG<br />
Polypedilum nubifer (Skuse, 1889) GRA TER<br />
Procladius choreus (Meigen, 1804 ) GRA TER<br />
Psectrocladius limbatellus (Holmgren, 1869) SMG<br />
Psectrocladius sordidellus (Zetterstedt, 1838) COR FLO FAI SJG TER SMG<br />
Rheocricotopus atripes (Kieffer, 1913) FLO FAI SJG TER SMG<br />
Smittia aterrima (Meigen, 1818) SMG<br />
Smittia brevifurcata (Edwards, 1926) PIC GRA SJG<br />
Smittia contingens (Walker, 1956) SMG<br />
END Telmatopelopia nemorum (Goetghebuer, 1921) FLO PIC SJG TER SMG SMR<br />
Thalassomyia frauenfeldi Schiner, 1856 COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
MAC Thalassosmittia atlantica (Stora in Frey, 1936) COR FLO FAI PIC GRA TER SMG<br />
Thienemannia gracei (Edwards, 1929) SJG SMR<br />
Thienemanniella clavicornis (Kieffer, 1911) TER SMG<br />
Zavrelimyia nubila (Meigen, 1830) FLO FAI PIC SJG SMG<br />
Chloropi<strong>da</strong>e<br />
Calamoncosis minima (Strobl, 1863) FAI SJG TER<br />
MAC Cryptonevra truncaticornis (Frey, 1945) SJG<br />
Elachiptera bimaculata (Loew, 1845) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Elachiptera megaspis (Loew, 1858) FLO SJG TER SMG<br />
Eutropha fulvifrons (Hali<strong>da</strong>y, 1833) FAI TER SMG<br />
Hippelates flaviceps (Loew, 1863) SMG<br />
Melanochaeta pubescens (Thalhammer, 1898) FAI SJG TER SMG<br />
Oscinella frit (Linnaeus, 1758) COR FLO<br />
Oscinella nitidissima (Meigen, 1838) AZ<br />
Polyo<strong>da</strong>spis ruficornis (Macquart, 1835) TER<br />
Thaumatomyia notata (Meigen, 1830) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Tricimba humeralis (Loew, 1858) TER SMG<br />
Chyromyi<strong>da</strong>e<br />
END Aphaniosoma azoricum Frey, 1958 FLO FAI SJG TER SMG<br />
MAC Aphaniosoma obscuratum Frey, 1945 COR SJG TER<br />
MAC Aphaniosoma occidentalis Ebejer, 1998 TER<br />
Chyromya flava (Linnaeus, 1758) FLO SMG<br />
Chyromya oppi<strong>da</strong>na (Scopoli, 1763) FAI<br />
Coelopi<strong>da</strong>e<br />
Malacomyia sciomyzina (Hali<strong>da</strong>y, 1833) FLO FAI SJG TER SMG<br />
Culici<strong>da</strong>e<br />
Culex pipiens Linnaeus, 1758 COR FLO FAI SJG TER SMG SMR<br />
END Culiseta atlantica (Edwards, 1932) PIC SMG<br />
Culiseta longiareolata (Macquart, 1838) FLO FAI TER SMG SMR<br />
Dixi<strong>da</strong>e<br />
Dixella laeta (Loew, 1849) FLO TER<br />
Dolichopodi<strong>da</strong>e<br />
END Aphrosylus argyreatus Frey, 1945 COR FLO FAI TER SMG<br />
END Aphrosylus calcarator Frey, 1945 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
END Campsicnemus atlanticus Dyte, 1980 TER SMG<br />
Campsicnemus curvipes (Fallén, 1823) COR FLO PIC SJG TER SMG<br />
END Chrysotus elongatus Parent, 1934 COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
END Chrysotus polychaetus Frey, 1945 FLO PIC SJG<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
212
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END<br />
Dolichopodi<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Chrysotus vulcanicola Frey, 1945 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
END Chrysotus xanthoprasinus Bezzi, 1906 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
END Dolichopus anacrostichus Frey, 1945 SJG TER SMG<br />
END Dolichopus marshalli Parent, 1933 AZ<br />
Dolichopus signifer Hali<strong>da</strong>y, 1838 COR FLO TER<br />
END Dolichopus simillimus Parent, 1933 AZ<br />
END Falbouria acorensis (Parent, 1933) AZ<br />
Hydrophorus praecox (Lehmann, 1822) FLO TER SMG<br />
Medetera truncorum Meigen, 1824 FLO TER SMG<br />
END Sciapus glaucescens brioni (Becker, 1918) FAI PIC SMG<br />
Syntormon pallipes (Fabricius, 1794)<br />
Drosophili<strong>da</strong>e<br />
SJG TER<br />
Amiota variegata (Fallén, 1823) SMG<br />
Drosophila busckii Coquillett, 1901 FLO TER SMG<br />
Drosophila funebris (Fabricius, 1787) FLO SJG TER SMG<br />
Drosophila hydei Sturtevant, 1921 SMG<br />
Drosophila immigrans Sturtevant, 1921 PIC TER SMG<br />
Drosophila littoralis Meigen, 1830 SMG<br />
Drosophila melanogaster Meigen, 1830 FLO FAI SJG TER SMG<br />
Drosophila phalerata Meigen, 1830 SMG<br />
Drosophila repleta Wollaston, 1858 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Drosophila simulans Sturtevant, 1919 TER SMG<br />
Drosophila subobscura Collin in Gordon,<br />
FLO PIC TER SMG<br />
1936<br />
Lordiphosa an<strong>da</strong>lusiaca (Strobl, 1906) FLO FAI SJG TER SMG<br />
Lordiphosa fenestrarum (Fallén, 1823) FLO FAI SJG TER SMG<br />
MAC Scaptomyza atlantica Hackman, 1955 SMG<br />
Scaptomyza flava (Fallén, 1823) FLO SJG SMG<br />
Scaptomyza graminum (Fallén, 1823) SMG<br />
END Scaptomyza impunctata (Frey, 1945) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Scaptomyza palli<strong>da</strong> (Zetterstedt, 1847)<br />
Empidi<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
END Clinocera azorica Wagner & Stauder, 1991 COR FLO FAI SJG TER<br />
END Clinocera <strong>da</strong>hli (Vaillant, 1964) FAI SMG<br />
END Clinocera sexmaculata Frey, 1945 SJG TER<br />
Clinocera stagnalis (Hali<strong>da</strong>y, 1833) FLO FAI SMG<br />
END Clinocera storai Frey, 1945 FLO<br />
Empis aestiva Loew, 1867 SMG<br />
Empis vitripennis Meigen, 1822 SMG<br />
Rhamphomyia gibba (Fallén, 1816)<br />
Ephydri<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
Atissa pygmaea (Hali<strong>da</strong>y, 1833) FLO FAI PIC TER SMG<br />
Brachydeutera ibari Ninomyia, 1929 SMG<br />
Chlorichaeta albipennis (Loew, 1848) SMG<br />
Coenia palustris (Fallen, 1823) SMG<br />
Discocerina obscurella (Fallen, 1813) COR FLO FAI SJG TER SMG<br />
Ephydra macellaria Egger, 1862 SMG<br />
Ephydra riparia Fallen, 1813 TER<br />
Hecamede albicans (Meigen, 1830) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
END Hyadina agostinhoi Frey, 1945 FLO FAI PIC SMG<br />
Hyadina guttata (Fallen, 1813) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
END Hydrellia amauropo<strong>da</strong> Frey, 1945 FAI SJG<br />
Hydrellia griseola (Fallen, 1813) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Hydrellia maura Meigen, 1838 FLO FAI SJG<br />
Hydrellia ranunculi Hali<strong>da</strong>y, 1839 FLO FAI PIC SJG<br />
MAC Ilythea nebulosa Becker, 1908 SJG<br />
END<br />
Limnellia helmuti Hollmann-Schirrmacher &<br />
SMG<br />
Zatwarnicki, 1995<br />
Limnellia quadrata (Fallen, 1813) SMG<br />
Mosillus subsultans (Fabricius, 1794) SMG<br />
Nostima picta (Fallen, 1813) FAI PIC GRA TER SMG<br />
Notiphila cinerea Fallen, 1813 TER SMG<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
213
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Ephydri<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Ochthera schembrii Ron<strong>da</strong>ni, 1847 SMG<br />
Parydra coarctata (Fallen, 1813) COR FLO FAI GRA SJG TER SMG<br />
Parydra fossarum (Hali<strong>da</strong>y, 1833) TER SMG<br />
Parydra littoralis (Meigen, 1830) FAI TER SMG<br />
END Philygria cedercreutzi Frey, 1945 FLO TER<br />
Psilopa pulicaria (Hali<strong>da</strong>y, 1839) PIC GRA SJG SMG<br />
Scatella paludum (Meigen, 1830) TER SMG<br />
Scatella stagnalis (Fallen, 1813) FLO SMG<br />
Scatella tenuicosta Collin, 1930 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Scatophila despecta (Hali<strong>da</strong>y, 1839)<br />
Fannii<strong>da</strong>e<br />
GRA SMG<br />
Euryomma peregrinum (Meigen, 1826) FLO FAI SJG TER SMG<br />
Fannia canicularis (Linnaeus, 1761) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Fannia incisurata (Zetterstedt, 1838) FLO<br />
Fannia leucosticta (Meigen, 1838) AZ<br />
Fannia scalaris (Fabricius, 1794) PIC SJG SMG<br />
Fannia sociella (Zetterstedt, 1845)<br />
Heleomyzi<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
Suillia variegata (Loew, 1862)<br />
Hippobosci<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI GRA SJG SMG<br />
Hippobosca equina Linnaeus, 1758<br />
Hyboti<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Chersodromia oraria Collin, 1966 SMG<br />
Crossopalpus aeneus (Walker, 1871) COR FAI GRA TER SMG<br />
Drapetis assimilis (Fallén, 1815) SMG<br />
MAC Drapetis disparilis Frey, 1936 TER<br />
Platypalpus minutus (Meigen, 1804) AZ<br />
Platypalpus obscuripes (Strobl, 1899) TER SMG SMR<br />
Stilpon nubilus Collin, 1926<br />
Keroplati<strong>da</strong>e<br />
FLO PIC SMG SMR<br />
Cerotelion striatum (Gmelin, 1790) SJG SMG SMR<br />
END Macrocera azorica Stora in Frey, 1945 FAI PIC SJG SMG SMR<br />
Orfelia nigricornis (Fabricius, 1805)<br />
Lauxanii<strong>da</strong>e<br />
FAI PIC SJG TER<br />
Minettia fasciata (Fallén, 1826)<br />
Limonii<strong>da</strong>e<br />
SMG SMR<br />
END Dicranomyia azorica (Nielsen, 1963) FAI SMG SMR<br />
Dicranomyia hamata Becker, 1908 SMG SMR<br />
MAC Dicranomyia michaeli (Theowald, 1977) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
MAC Dicranomyia vicina (Macquart, 1838) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
END Discobola freyana (Nielsen, 1961) FLO FAI SMG<br />
MAC<br />
Geranomyia atlantica atlantica (Wollaston,<br />
1858)<br />
PIC SJG SMG SMR<br />
Geranomyia unicolor (Hali<strong>da</strong>y, 1833) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
Symplecta hybri<strong>da</strong> (Meigen, 1804) FLO TER SMG<br />
Trimicra pilipes pilipes (Fabricius, 1787)<br />
Lonchaei<strong>da</strong>e<br />
FLO GRA TER SMG<br />
Lonchaea chorea (Fabricius, 1781) SJG SMG<br />
Lonchaea sylvatica Beling, 1873<br />
Lonchopteri<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
Lonchoptera bifurcata (Fallén, 1810)<br />
Microphori<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Parathalassius blasigii Mik, 1891<br />
Milichii<strong>da</strong>e<br />
TER<br />
Desmometopa m-nigrum (Zetterstedt, 1848) FLO FAI PIC SJG SMG<br />
Leptometopa latipes (Meigen, 1830) FLO PIC TER SMR<br />
Madiza glabra Fallén, 1820<br />
Musci<strong>da</strong>e<br />
FAI PIC GRA TER SMG<br />
Atherigona varia (Meigen, 1826) FAI PIC SJG TER SMG<br />
END<br />
Coenosia freyi semicandi<strong>da</strong> Tiensuu in Frey,<br />
1945<br />
SMG SMR<br />
Coenosia humilis Meigen, 1826 SMG<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
214
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
END<br />
Musci<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Coenosia testacea azorica Tiensuu in Freyi,<br />
1945<br />
FAI PIC TER SMG<br />
Eu<strong>da</strong>syphora cyanella (Meigen, 1826) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Haematobia irritans (Linnaeus, 1758) COR SMG<br />
Hebecnema fumosa (Meigen, 1826) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Hebecnema umbratica (Meigen, 1826) SMG<br />
Helina sexmaculata (Preyssler, 1791) FLO FAI PIC GRA SJG SMG<br />
Hydrotaea aenescens (Wiedemann, 1830) AZ<br />
Hydrotaea armipes (Fallén, 1825) SMG<br />
Hydrotaea dentipes (Fabricius, 1805) FLO FAI SJG TER SMG<br />
Hydrotaea ignava (Harris, 1780) SMG<br />
Lispe nana Macquart, 1835 FLO FAI TER SMG<br />
Musca domestica calleva Walker, 1849 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Musca osiris Wiedemann, 1830 FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Musca sorbens Wiedemann, 1830 AZ<br />
Muscina levi<strong>da</strong> (Harris, 1780) SMG<br />
Muscina prolapsa (Harris, 1780) SJG SMG<br />
Muscina stabulans (Fallén, 1817) COR FLO FAI SJG TER SMG<br />
Orchisia costata (Meigen, 1826) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Phaonia palli<strong>da</strong> (Fabricius, 1787) SMG<br />
Phaonia rufiventris (Scopoli, 1763) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Phaonia subventa (Harris, 1780) SMG<br />
Phaonia trimaculata (Bouché, 1834) SMG<br />
Polietes dormitor (Harris, 1780) SMG<br />
END<br />
Schoenomyza litorella major Tiensuu in Frey,<br />
1945<br />
PIC<br />
Stomoxys calcitrans (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Synthesiomyia nudiseta (van der Wulp, 1883)<br />
Mycetophili<strong>da</strong>e<br />
AZ<br />
Brevicornu griseicolle (Staeger, 1840) FAI TER SMG<br />
END Exechia atlantis Stora, 1945 SMG<br />
END Exechia brinckiana Nielsen, 1966 SMG<br />
Leia arsona Hutson, 1978 FLO FAI SJG SMG<br />
MAC Mycetophila atlantica Nielsen, 1966 SJG TER SMG<br />
Mycetophila britannica Lastovka & Kidd,<br />
1975<br />
PIC SJG TER SMG<br />
END Mycetophila storai Chandler & Ribeiro, 1995 TER SMG<br />
END Rymosia azorensis Chandler & Ribeiro, 1995 SMG<br />
END Trichonta floresiana Stora, 1945<br />
Nanno<strong>da</strong>stii<strong>da</strong>e<br />
FLO<br />
END Azorastia minutissima Frey, 1945<br />
Opomyzi<strong>da</strong>e<br />
FLO SJG SMG<br />
Geomyza tripuntacta Fallén, 1823<br />
Phori<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
Conicera <strong>da</strong>uci (Meigen, 1830) FAI SJG TER<br />
MAC Conicera sobria Schmitz, 1936 FLO PIC SJG SMG<br />
Diplonevra funebris (Meigen, 1830) FLO<br />
Dohrniphora cornuta (Bigot in de la Sagra,<br />
1856)<br />
FLO FAI SMG<br />
MAC Megaselia ardua Schmitz, 1940 COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Megaselia basispinata (Lundbeck, 1920) FLO FAI PIC TER SMG<br />
Megaselia brevior (Schmitz, 1924) FAI PIC SMG<br />
Megaselia halterata (Wood, 1910) TER<br />
Megaselia marina Schmitz, 1937 FLO<br />
Megaselia meconicera (Speiser, 1925) PIC<br />
Megaselia nigra (Meigen, 1830) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Megaselia pleuralis (Wood, 1909) FAI PIC SMG<br />
Megaselia rufipes (Meigen, 1804) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Metopina heselhausi Schmitz, 1914<br />
Piophili<strong>da</strong>e<br />
FLO FAI<br />
Piophila casei (Linnaeus, 1758) FAI PIC SJG TER SMG<br />
Prochyliza nigrimana (Meigen, 1826) FLO FAI SJG TER SMG<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
215
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Psili<strong>da</strong>e<br />
Psila longipennis (Séguy, 1936)<br />
Psychodi<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
MAC Clogmia albipunctata (Williston, 1893) SMG<br />
Paramormia ustulata (Walker, 1856) SMG<br />
Philosepedon humeralis Meigen, 1818 SMG<br />
Psycho<strong>da</strong> albipennis Zetterstedt, 1850 FAI PIC SMG<br />
Psycho<strong>da</strong> cinerea Banks, 1894 FLO FAI SMG<br />
Psycho<strong>da</strong> severini Tonnoir, 1940 FAI TER SMG<br />
Tinearia alternata (Say, 1824)<br />
Rhinophori<strong>da</strong>e<br />
FAI SMG<br />
Melanophora roralis (Linnaeus, 1758)<br />
Sarcophagi<strong>da</strong>e<br />
FAI TER SMG<br />
Nyctia lugubris (Macquart, 1843) FAI SMG<br />
Ravinia pernix (Harris, 1780) SMG<br />
Sarcophaga africa (Wiedemann, 1824) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Sarcophaga argyrostoma (Robineau-Des-<br />
SJG<br />
voidy, 1830)<br />
Sarcophaga crassipalpis Macquart, 1839 GRA<br />
Sarcophaga dux Thomson, 1869 AZ<br />
Sarcophaga jacobsoni (Rohdendorf, 1937) AZ<br />
Sarcophaga maculata Meigen, 1835 FAI TER SMG<br />
Sarcophaga uncicurva Pandellé, 1896 GRA<br />
Scathophagi<strong>da</strong>e<br />
Scathophaga litorea (Fallén, 1819) SMG<br />
Scathophaga stercoraria (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Scatopsi<strong>da</strong>e<br />
Coboldia fuscipes (Meigen, 1830) FLO FAI PIC GRA SMG<br />
Scenopini<strong>da</strong>e<br />
Scenopinus fenestralis (Linnaeus, 1758) PIC SJG SMG<br />
Sciari<strong>da</strong>e<br />
MAC Bradysia amoena (Winnertz, 1867) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
MAC Bradysia brunnipes (Meigen, 1804) FLO SJG TER SMG<br />
Bradysia nitidicollis (Meigen, 1818) PIC SJG SMG<br />
MAC Bradysia trivittata (Staeger, 1840) AZ<br />
END Bradysia truncorum (Frey, 1945) FLO<br />
Bradysiopsis vittata (Meigen, 1830) FLO<br />
Corynoptera globiformis (Frey, 1945) FAI SJG TER SMG<br />
Corynoptera perpusilla Winnertz, 1867 AZ<br />
MAC Hyperlasion viridiventris (Frey, 1945) PIC SJG SMG<br />
Lycoriella castanescens (Lengersdorf, 1940) FLO TER SMG<br />
Lycoriella ingenua (Dufour, 1839) AZ<br />
END Pseudolycoriella campanulata (Frey, 1945) FLO SJG TER SMG<br />
Scatopsciara dentifera (Frey, 1936) TER<br />
Sepsi<strong>da</strong>e<br />
Sepsis biflexuosa Strobl, 1893 FAI SMG<br />
Sepsis lateralis Wiedemann, 1830 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
END Sepsis mequignoni Séguy, 1936 SMG<br />
Sepsis neocynipsea Melander & Spuler, 1917 FAI PIC SJG TER SMG<br />
END Sepsis nephodes Séguy, 1936 TER<br />
Simulii<strong>da</strong>e<br />
END Simulium azorense Carlsson, 1963 FLO FAI SJG TER SMG<br />
Sphaeroceri<strong>da</strong>e<br />
Coproica ferruginata (Stenhammar, 1854) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Coproica hirtula (Ron<strong>da</strong>ni, 1880) TER SMG<br />
Copromyza equina Fallén, 1820 FLO FAI PIC TER SMG<br />
Elachisoma aterrimum (Hali<strong>da</strong>y, 1833) COR FLO FAI SJG SMG<br />
Leptocera caenosa (Ron<strong>da</strong>ni, 1880) FLO SMG<br />
Leptocera fontinalis (Fallén, 1826) AZ<br />
Leptocera nigra Olivier, 1813 COR FLO FAI SJG TER SMG<br />
Lotophila atra (Meigen, 1830) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Minilimosina fungicola (Hali<strong>da</strong>y, 1836) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Norrbomia somogyii (Papp, 1973) AZ<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
216
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Sphaeroceri<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Norrbomia sordi<strong>da</strong> (Zetterstedt, 1847) AZ<br />
Opacifrons coxata (Stenhammar, 1855) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Opalimosina mirabilis (Collin, 1902) FLO FAI SMG<br />
MAC Phthitia ciliata (Du<strong>da</strong>, 1918) SJG<br />
Phthitia empirica (Hutton, 1901) SMG<br />
Phthitia plumosula (Ron<strong>da</strong>ni, 1880) FLO FAI SJG TER SMG<br />
Pseudocollinella humi<strong>da</strong> (Hali<strong>da</strong>y, 1836) GRA SJG TER SMG<br />
Pseudocollinella jorlii (Carles-Tolrá, 1990) AZ<br />
Pullimosina heteroneura (Hali<strong>da</strong>y, 1836) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Pullimosina vulgesta Rohácek, 2000 COR FLO SMG<br />
Rachispo<strong>da</strong> acrosticalis (Becker, 1903) SMG<br />
END Rachispo<strong>da</strong> atrolimosa (Frey, 1945) FLO SJG TER SMG<br />
Rachispo<strong>da</strong> fuscipennis (Hali<strong>da</strong>y, 1833) TER<br />
Rachispo<strong>da</strong> varicornis (Strobl, 1900) GRA SJG TER SMG<br />
Spelobia bifrons (Stenhammar, 1854) FLO FAI SMG<br />
Spelobia clunipes (Meigen, 1830) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Spelobia luteilabris (Ron<strong>da</strong>ni, 1880) AZ<br />
Spelobia pseu<strong>dos</strong>etaria (Du<strong>da</strong>, 1918) SJG<br />
Sphaerocera curvipes Latreille, 1805 FAI SMG<br />
Spinilimosina brevicostata (Du<strong>da</strong>, 1918) COR FLO PIC SJG TER SMG<br />
Thoracochaeta brachystoma (Stenhammar,<br />
FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
1854)<br />
Trachyopella atomus (Ron<strong>da</strong>ni, 1880) FAI SMG<br />
Trachyopella hem Rohacek & Marshall, 1986 FLO FAI SMG<br />
Trachyopella leucoptera (Hali<strong>da</strong>y, 1836) FLO FAI SMG<br />
Syrphi<strong>da</strong>e<br />
Baccha elongata (Fabricius, 1775) SMG<br />
Chrysotoxum intermedium Meigen, 1822 SMG<br />
Episyrphus balteatus (De Geer, 1776) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Eristalinus aeneus (Scopoli, 1763) FLO SMG<br />
Eristalis arbustorum (Linnaeus, 1758) FLO TER SMG<br />
Eristalis tenax (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Eumerus amoenus Loew, 1848 COR SMG<br />
Eumerus strigatus (Fallén, 1817) COR SMG<br />
Eupeodes corollae (Fabricius, 1794) COR FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Melanostoma mellinum (Linnaeus, 1758) SMG<br />
Meliscaeva auricollis (Meigen, 1822) FLO PIC SJG TER SMG<br />
Myathropa florea (Linnaeus, 1758) FLO SJG TER SMG<br />
Platycheirus albimanus (Fabricius, 1781) FLO SMG<br />
Platycheirus rosarum (Fabricius, 1787) TER<br />
END Sphaerophoria nigra Frey, 1945 FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
END Sphaerophoria philantha (Meigen, 1822) SMG<br />
Sphaerophoria rueppellii (Wiedemann, 1830) SMG<br />
Sphaerophoria scripta (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
Syritta pipiens (Linnaeus, 1758) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Syrphus ribesii (Linnaeus, 1758) SMG<br />
END Xanthandrus azorensis Frey, 1945 FAI PIC SJG SMG<br />
Xanthandrus comtus (Harris, 1780) TER SMG<br />
Xylota segnis (Linnaeus, 1758) FAI TER SMG<br />
Tachini<strong>da</strong>e<br />
Gonia bimaculata Wiedemann, 1820 SMG<br />
Peleteria varia (Fabricius, 1794) SMG<br />
Phasia pusilla Meigen, 1824 FLO GRA SMG<br />
Tachina fera (Linnaeus, 1761) SMG<br />
Tephriti<strong>da</strong>e<br />
Campiglossa producta (Loew, 1844) FAI PIC GRA<br />
Ceratitis capitata (Wiedemann, 1824) FLO FAI SJG TER SMG<br />
Dioxyna sororcula (Wiedemann, 1830) PIC SJG<br />
END Ensina azorica Frey, 1945 COR FLO PIC GRA SJG TER SMG<br />
Euaresta bullans (Wiedemann, 1830) FAI<br />
Sphenella marginata (Fallén, 1814) SMG<br />
Trupanea stellata (Fuesslin, 1775) SMG<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
217
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Tethini<strong>da</strong>e<br />
Rhicnoessa grisea (Fallén, 1823) FAI TER<br />
Tethina albosetulosa (Strobl, 1900) FAI TER<br />
Tethina ochracea (Hendel, 1913) COR FLO FAI PIC SMG<br />
Tethina strobliana Mercier, 1923 SMG<br />
Tethina tethys Munari & Báez, 2000<br />
Tipuli<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
END Tipula macaronesica Savchenko, 1961<br />
Trichoceri<strong>da</strong>e<br />
COR FAI PIC SJG TER SMG<br />
Trichocera maculipennis Meigen, 1818<br />
Trixoscelidi<strong>da</strong>e<br />
FLO SMG<br />
END Trixoscelis proxima (Séguy, 1936)<br />
Ulidii<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
Euxesta freyi Krivosheina & Krivosheina,<br />
1997<br />
FLO FAI GRA SJG SMG<br />
Ordem Siphonaptera<br />
i<br />
Ceratophylli<strong>da</strong>e<br />
Ceratophyllus gallinae gallinae (Schrank,<br />
1803)<br />
SMG<br />
i Ceratophyllus hirundinis (Curtis, 1826) SMG<br />
i<br />
Ceratophyllus sciurorum sciurorum (Schrank,<br />
1803)<br />
SMG<br />
i Dasypsyllus gallinulae gallinulae (Dale, 1878) SMG<br />
i Leptopsylla segnis (Schönherr, 1811) TER SMG SMR<br />
i Nosopsyllus fasciatus (Bosc d’Antic, 1800) FLO GRA TER SMG SMR<br />
i<br />
Nosopsyllus londinensis londinensis (Rothschild,<br />
1903)<br />
FLO SMG<br />
i<br />
Stenoponia tripectinata tripectinata (Tiraboschi,<br />
1902)<br />
Pulici<strong>da</strong>e<br />
TER SMG<br />
i Ctenocephalides canis (Curtis, 1826) FLO TER<br />
i Ctenocephalides felis felis (Bouché, 1835) FLO GRA TER SMG SMR<br />
i Pulex irritans Linnaeus, 1758 TER SMG<br />
i Spilopsyllus cuniculi (Dale, 1878) FLO FAI PIC SJG TER SMG SMR<br />
i Xenopsylla cheopis cheopis (Rothschild, 1903) TER SMG SMR<br />
i<br />
Xenopsylla gratiosa Jor<strong>da</strong>n & Rothschild,<br />
1923<br />
Ischnopsylli<strong>da</strong>e<br />
TER<br />
i Ischnopsyllus intermedius (Rothschild, 1898) FAI SJG TER SMG<br />
Ordem Hymenoptera<br />
Aphelini<strong>da</strong>e<br />
Aphelinus varipes (Förster, 1841) PIC TER<br />
Cales noacki Howard, 1907 TER SMG<br />
Encarsia citrina (Crawford, 1891) TER SMG<br />
END Encarsia estrellae Manzari & Polaszek, 2002 PIC SMG<br />
Encarsia formosa Gahan, 1924 GRA SMG<br />
MAC Encarsia noahi Polaszek & Hernández, 2003 PIC<br />
Encarsia pergandiella Howard, 1907 SMG<br />
Encarsia tricolor Förster, 1878 SMG<br />
Api<strong>da</strong>e<br />
Anthidium manicatum (Linnaeus, 1758) FAI<br />
Apis mellifera Linnaeus, 1758 COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Bombus ruderatus (Fabricius, 1775) COR FAI PIC TER SMG<br />
Colletes canescens Smith, 1853 SMG<br />
Lasioglossum malachurum (Kirby, 1802) FAI SMG<br />
Lasioglossum morio (Fabricius, 1793) SMG<br />
Lasioglossum smeathmanellum (Kirby, 1802) AZ<br />
Lasioglossum villosulum (Kirby, 1802) TER SMG<br />
Megachile centuncularis (Linnaeus, 1758) FAI SMG<br />
Osmia fulviventris Panzer, 1798 AZ<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
218
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i<br />
Bethyli<strong>da</strong>e<br />
Sclerodermus domesticus Klug, 1809<br />
Braconi<strong>da</strong>e<br />
TER<br />
Aphaereta minuta (Nees, 1812) FAI PIC TER<br />
Aphidius funebris Mackauer, 1961 TER<br />
Asobara tabi<strong>da</strong> (Nees, 1834) TER<br />
Bassus rugulosus (Nees, 1834) TER<br />
Bracon hebetor Say, 1836 SMG<br />
Chremylus elaphus Hali<strong>da</strong>y, 1833 FAI<br />
Cotesia glomerata (Linnaeus, 1758) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Cotesia plutellae Kurdjumov, 1912 FAI<br />
Diaeretiella rapae (M’Intosh, 1855) PIC<br />
END Dinotrema azoricum (Fisher, 2003) SMG<br />
Grammospila rufiventris (Nees, 1812) TER<br />
Lysiphlebus fabarum (Marshall, 1896) TER<br />
Lysiphlebus testaceipes (Cresson, 1880) TER<br />
Macrocentrus collaris (Spinola, 1808) SMG<br />
Meteorus communis (Cresson, 1872) FLO FAI GRA SMG<br />
Meteorus ictericus (Nees, 1812) TER<br />
Meteorus rufus (De Geer, 1773) TER<br />
Pentapleura pumilio (Nees, 1812) TER<br />
END Phaedrotoma sanmiguelensis (Fischer, 2001) SMG<br />
Protapanteles militaris (Walsh, 1861) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Wesmaelia petiolata (Wollaston, 1858)<br />
Cephi<strong>da</strong>e<br />
TER<br />
Trachelus tabidus (Fabricius, 1775)<br />
Chrysidi<strong>da</strong>e<br />
TER<br />
Chrysis ignita bischoffi Linsenmaier, 1959 SMR<br />
Chrysis ignita ignita (Linnaeus, 1758)<br />
Crabroni<strong>da</strong>e<br />
FAI PIC SMG<br />
Crossocerus elongatulus elongatulus (Vander<br />
FAI SMG<br />
Linden, 1829)<br />
Ectemnius lapi<strong>da</strong>rius (Panzer, 1804) AZ<br />
Mimumesa <strong>da</strong>hlbomi (Wesmael, 1852) SMG<br />
Pemphredon lethifer (Shuckard, 1837) FAI<br />
Pemphredon rugifer (Dahlbom, 1844)<br />
Encyrti<strong>da</strong>e<br />
SMG<br />
Coccidoxenoides perminutus Girault, 1915 TER<br />
Encyrtus aurantii (Geoffroy, 1785) TER<br />
Gyranusoidea advena (Beardsley, 1969) TER<br />
Metaphycus flavus (Howard, 1881) TER<br />
Prochiloneurus cabrerai Mercet, 1919 PIC<br />
Pseu<strong>da</strong>phycus maculipennis Mercet, 1923 PIC TER<br />
Tachinaephagus zealandicus Ashmead, 1904 PIC TER<br />
Tetracnemoidea brevicornis (Girault, 1915)<br />
Eulophi<strong>da</strong>e<br />
TER<br />
END Aprostocetus azoricus Graham, 1987 FLO<br />
Aprostocetus zosimus (Walker, 1839) AZ<br />
Baryscapus galactopus (Ratzeburg, 1844) FAI PIC<br />
Diglyphus isaea Walker, 1833 TER<br />
MAC<br />
Euderomphale gomer LaSalle & Hernández,<br />
SMG<br />
2003<br />
Melittobia acasta (Walker, 1839) TER<br />
Pediobius metallicus (Nees, 1834) PIC<br />
Sigmophora brevicornis (Panzer, 1804) SMG SMR<br />
Tamarixia actis (Walker, 1839) FLO<br />
Formici<strong>da</strong>e<br />
i Aphaenogaster senilis senilis Mayr, 1853 FAI PIC GRA TER<br />
Hypoponera eduardi (Forel, 1894) FLO FAI PIC TER SMG SMR<br />
i Hypoponera punctatissima (Roger, 1859) FAI PIC TER SMG<br />
Lasius grandis Forel, 1909 FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Leptothorax unifasciatus (Latreille, 1798) FAI PIC TER SMG<br />
i Linepithema humile (Mayer, 1868) FLO PIC SJG TER SMG SMR<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
219
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Formici<strong>da</strong>e (cont.)<br />
MAC Monomorium carbonarium (F. Smith, 1858) COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
i Paratrechina longicornis (Latreille, 1802) SJG SMG<br />
i Pheidole megacephala (Fabricius, 1793) FAI PIC SMG<br />
Plagiolepis schmitzii Forel, 1895 SMR<br />
i Tetramorium bicarinatum (Nylander, 1846) COR FAI SMG<br />
Tetramorium caespitum (Linnaeus, 1758) FAI PIC GRA SJG TER SMG<br />
i Tetramorium cal<strong>da</strong>rium (Roger, 1857) FAI TER SMG<br />
Ichneumoni<strong>da</strong>e<br />
END Atrometoides nigerrimus Hellén, 1949 SMG<br />
Campoplex difformis (Gmelin, 1790) AZ<br />
Campoplex faunus Gravenhorst, 1829 SMG<br />
Diadegma chrysostictum (Gmelin, 1790) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Diadegma semiclausum (Hellén, 1949) FLO<br />
Diadegma sordipes (Thomson, 1887) SMG<br />
Diadromus collaris (Gravenhorst, 1829) SJG TER<br />
Diplazon laetatorius (Fabricius, 1781) FLO FAI PIC SJG TER SMG<br />
Enicospilus atrodecoratus Roman, 1938 SMG<br />
END Hidryta atlantica Horstmann, 1990 AZ<br />
Hypsicera femoralis (Geoffroy, 1785) AZ<br />
Ichneumon sarcitorius Linnaeus, 1758 FLO FAI TER<br />
Lysibia nanus (Gravenhorst, 1829) FLO PIC SJG SMG SMR<br />
Meloboris collector (Thunberg, 1824) FAI PIC SMG<br />
END Meloboris insularis Horstmann, 1980 FAI<br />
END Meloboris longicau<strong>da</strong> Horstmann, 1980 PIC<br />
Mesostenus transfuga Gravenhorst, 1829 AZ<br />
END Netelia atlantor Aubert, 1971 AZ<br />
Netelia testacea (Gravenhorst, 1829) FAI SJG SMG<br />
Pimpla rufipes (Miller, 1759) FLO FAI PIC TER SMG<br />
Pimpla turionellae (Linnaeus, 1758) FAI PIC<br />
Pristomerus vulnerator (Panzer, 1799) SMG<br />
Stenodontus theresae Pic, 1901 SMG<br />
Stilpnus gagates (Gravenhorst, 1807) SMG<br />
END Syrphoctonus morio (Hellén, 1949) PIC SJG TER<br />
END Temelucha nigerrima Horstmann & Yu, 1999 FAI TER SMG<br />
MAC Trychosis nigriventris (Habermehl, 1918) FLO<br />
Venturia canescens (Gravenhorst, 1829) TER SMG<br />
Mymari<strong>da</strong>e<br />
Litus cynipseus Hali<strong>da</strong>y, 1833 TER<br />
Mymar taprobanicum Ward, 1875 AZ<br />
Pompili<strong>da</strong>e<br />
Anoplius nigerrimus (Scopoli, 1763) PIC<br />
Pteromali<strong>da</strong>e<br />
Cyrtogaster degener (Walker, 1872) PIC TER<br />
i Lariophagus distinguendus (Förster, 1841) SMG<br />
Moranila californica (Howard, 1881) TER<br />
Pteromalus puparum (Linnaeus, 1758) COR FAI SMG<br />
Scutellista caerulea (Fonscolombe, 1832) TER<br />
Spalangia cameroni Perkins, 1910 FAI<br />
Scelioni<strong>da</strong>e<br />
Baeus seminulum Hali<strong>da</strong>y, 1833 SMG<br />
Gryon misellum Hali<strong>da</strong>y, 1833 SMG<br />
Idris rufescens (Kieffer, 1908) SMG<br />
Telenomus angustatus (Thomson, 1861) SMG<br />
Tenthredini<strong>da</strong>e<br />
Caliroa cerasi (Linnaeus, 1758) SMG<br />
Cladius brullei (Dahlbom, 1835) SMG<br />
Fenusa pumila Leach, 1817 SMG<br />
Pachynematus obductus (Hartig, 1837) SMG<br />
Pristiphora atlantica Malaise, 1939 FAI SMG<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
220
D ARTHROPODA AZ COR FLO FAI PIC GRA SJG TER SMG SMR<br />
Tenthredini<strong>da</strong>e (cont.)<br />
Strongylogaster multifasciata (Geoffroy,<br />
1785)<br />
Torymi<strong>da</strong>e<br />
Monodontomerus obscurus Westwood, 1833<br />
Trichogrammati<strong>da</strong>e<br />
PIC<br />
Trichogramma cordubense Vargas & Cabello,<br />
PIC SJG SMG<br />
1985<br />
Vespi<strong>da</strong>e<br />
Ancistrocerus gazella (Panzer, 1798) FAI PIC<br />
Ancistrocerus parietum (Linnaeus, 1758) SMG<br />
Anoplius concinnus Dahlbom, 1843 TER<br />
Vespula germanica (Fabricius, 1793) COR PIC TER SMG<br />
AZ - <strong>Açores</strong>; COR - Corvo; FLO - Flores; FAI - Faial; PIC - Pico; GRA - Graciosa; SJG - São Jorge; TER - Terceira; SMG - São Miguel;<br />
SMR - Santa Maria; END - endémica (endemic); MAC - Macaronésia (Macaronesia); n - nativa (native); i - introduzi<strong>da</strong> (introduced).<br />
221<br />
TER
APÊNDICE 1<br />
APPENDIX 1<br />
LISTA DE ESPÉCIES DUVIDOSAS<br />
LIST OF PROBLEMATIC SPECIES<br />
Compilado por (Compiled by)<br />
Paulo A. V. Borges1 , Regina Cunha2 , Rosalina Gabriel1 , António Frias Martins2 ,<br />
Luís Silva2 & Virgílio Vieira2 1Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo, Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal;<br />
e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt; rgabriel@mail.angra.uac.pt.<br />
2Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Biologia, Rua <strong>da</strong> Mãe de Deus, PT 9501-801 Ponta Delga<strong>da</strong>, S. Miguel, <strong>Açores</strong>, Portugal; e-mail:<br />
rcunha@notes.uac.pt; frias@notes.uac.pt; lsilva@notes.uac.pt; vvieira@notes.uac.pt.<br />
223
BRYOPHYTA<br />
Lista de espécies de ocorrência incerta ou a excluir <strong>da</strong> brioflora <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> e taxa com problemas taxonómicos.<br />
List of species presenting uncertain occurrence or to be excluded from the Azorean bryoflora, or taxa with taxonomic<br />
problems.<br />
Aloina aloides (Schultz) Kindb.<br />
Asterella gracilis (F. Web.) Underw.<br />
Barbilophozia floerkei (F. Web et D. Mohr.) Loeske<br />
Bartramia pomiformis Hedw.<br />
Bazzania trilobata (L.) Gray<br />
Calypogeia azurea Stotler et Croz.<br />
Campylopus atrovirens De Not.<br />
Cladopodiella fluitans (Nees) Buch<br />
Cololejeunea calcarea (Libert.) Schiffn.<br />
Dichodontium pellucidum (Hedw.) Schimp.<br />
Dicranoweisia cirrata (Hedw.) Lindb. ex Milde<br />
Dicranoweisia crispula (Hedw.) Lindb. ex Milde<br />
Ditrichum strictum (Hook. f. et. Wilson) Hampe<br />
Fissidens adianthoides Hedw.<br />
Fissidens crassipes Wilson ex Bruch et Schimp.<br />
Fissidens osmundoides Hedw.<br />
Frullania fragilifolia (Taylor) Gottsche et al.<br />
Frullania polysticta Lindenb.<br />
Funaria convexa Spruce<br />
Funaria muhlenbergii Turn.<br />
Grimmia incurva Schwägr.<br />
Grimmia montana Bruch et Schimp.<br />
Hedwigia ciliata (Hedw.) Ehrh.<br />
Herzogiella striatella (Brid.) Iwats.<br />
Homalia trichomanoides (Hedw.) Brid.<br />
Homalothecium lutescens (Hedw.) H. Rob.<br />
Jamesoniella autumnalis (DC.) Steph.<br />
224<br />
Lejeunea cavifolia (Ehrh.) Lindb.<br />
Lepidozia reptans (L.) Dumort.<br />
Lophocolea minor Nees<br />
Metzgeria conjugata Lindb.<br />
Metzgeria fruticulosa (Dix.) A. Evans<br />
Mylia taylorii (Hook.) Gray<br />
Orthotrichum urnigerum Myrin<br />
Petalophyllum ralfsii (Wils.) Ness et Gottsche<br />
Plagiochila asplenioides (L.) Dumort.<br />
Plagiochila spinulosa (Dicks.) Dumort.<br />
Plagiothecium denticulatum (L. ex Hedw.) Schimp.<br />
Pohlia an<strong>da</strong>lusica (Höhn.) Broth.<br />
Porella arboris-vitae (With.) Grolle<br />
Porella platyphylla (L.) Pfeiff.<br />
Preissia quadrata (Scop.) Nees<br />
Radula complanata (L.) Dumort.<br />
Riccia ciliifera Link ex Liendenb.<br />
Riccia perennis Steph.<br />
Riccia subbifurca Warnst. ex Croz.<br />
Scapania umbrosa (Schrad.) Dumort.<br />
Schistidium alpicola (Hedw.) Limpr.<br />
Southbya tophacea Spruce<br />
Sphagnum magellanicum Brid.<br />
Sphagnum nitidulum Warnst. ex Warnst.<br />
Sphagnum pylaesii Brid.<br />
Thamnobryum maderense (Kindb.) Hedenäs
PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA<br />
Lista de espécies em relação às quais é necessária uma confirmação ao nível <strong>da</strong> sua inclusão na Flora <strong>dos</strong><br />
<strong>Açores</strong> ou ao nível taxonómico.<br />
List of species that need further taxonomic revision or confirmation of its inclusion on the Azorean flora.<br />
Acacia cyanophylla Lindley<br />
Acacia cyclops A. Cunn. ex G. Don<br />
Acacia dealbata Link<br />
Acacia farnesiana (L.) Willd.<br />
Acacia retinodes Schlecht.<br />
Achyranthes aspera L.<br />
Acer negundo L.<br />
Aetheorhiza bulbosa (L.) Cass.<br />
Agapanthus praecox Willd.<br />
Agave attenuata Salm-Dyck<br />
Agrostemma githago L.<br />
Aloe arborescens Mill.<br />
Alstroemeria pulchella L. fil.<br />
Amaranthus paniculatus L.<br />
Argyranthemum frutescens (L.) Sch. Bip.<br />
Argyranthemum pinnatifidum (L. fil.) Lowe ssp. pinnatifidum<br />
Artemisia absinthium L.<br />
Asparagus densiflorus (Kunth) Jessop<br />
Asparagus setaceus (Kunth) Jessop<br />
Avena strigosa Schreb.<br />
Ballota hirsuta Bentham<br />
Banksia integrifolia L.<br />
Barbarea intermedia Boreau<br />
Begonia foliosa HBK.<br />
Begonia grandis Dryand.<br />
Bergenia crassifolia (L.) Fritsch<br />
Brachiaria mutica (Forssk.) Stapf<br />
Brassica juncea (L.) Czern.<br />
Brassica napus L.<br />
Brassica rapa L.<br />
Bromus lanceolatus Roth<br />
Bromus secalinus L.<br />
Bupleurum lancifolium Hornem.<br />
Calepina irregularis (Asso) Thell.<br />
Campsis radicans (L.) Seem.<br />
Car<strong>da</strong>ria draba (L.) Desv.<br />
Carex acuta L.<br />
Carex livi<strong>da</strong> (Wahlenb.) Willd.<br />
Carex nigra (L.) Reichard<br />
225
Eichhornia crassipes (Mart.) Solms-Laub.<br />
Eragrostis mexicana (Hornem.) Link<br />
Escallonia rubra (Ruiz & Pav.) Pers.<br />
Fagopyrum esculentum Moench<br />
Festuca pratensis Huds.<br />
Filaginella uliginosa (L.) Opiz.<br />
Fraxinus angustifolia Vahl<br />
Fuchsia boliviana Carrière<br />
Galium divaricatum Pourret ex Lam.<br />
Gamochaeta ustulata (Nutt.) Holub<br />
Gamochaeta filaginea (DC.) Cabrera<br />
Gamochaeta spicata (Lam.) Cabrera<br />
Gamochaeta subfalcata (Cabrera) Cabrera<br />
Helianthus debilis Nutt.<br />
Helichrysum bracteatum (Vent.) Andrews<br />
Hirschfeldia incana (L.) Lagr.-Foss.<br />
Impatiens balsamina L.<br />
Imperata cylindrica (L.) Raeuschel<br />
Ipomoea batatas (L.) Poir.<br />
Iris germanica L.<br />
Ismelia carinata Sch.-Bip.<br />
Jasione montana L.<br />
Kleinia aizoides DC.<br />
Kleinia repens (L.) Haw.<br />
Lactuca saligna L.<br />
Lactuca sativa L.<br />
Lagenaria siceraria (Molina) Standl.<br />
Lamium argentatum (Smejkal) Henker ex G. H. Loos<br />
Lavandula stoechas L.<br />
Lampranthus falciformis (Haw.) R. Br.<br />
Lampranthus glaucus (L.) N. E. Br.<br />
Lantana montevidensis (Spreng.) Briq.<br />
Lathyrus annuus L.<br />
Lathyrus latifolius L.<br />
Lathyrus maritimus (L.) Bigelow<br />
Lavandula stoechas L.<br />
Lavandula viridis L’Hér.<br />
Legousia castellana (Lange) Samp.<br />
Legousia hybri<strong>da</strong> (L.) Delarb.<br />
Lens culinaris Medic.<br />
Lepidium draba L.<br />
Linum usitatissimum L.<br />
Lycopersicon esculentum Mill.<br />
Malope trifi<strong>da</strong> Cav.<br />
Medicago truncatula Gaertn.<br />
Melilotus albus Medic.<br />
226
Lampranthus falciformis (Haw.) R. Br.<br />
Lampranthus glaucus (L.) N. E. Br.<br />
Lantana montevidensis (Spreng.) Briq.<br />
Lathyrus annuus L.<br />
Lathyrus latifolius L.<br />
Lathyrus maritimus (L.) Bigelow<br />
Lavandula stoechas L.<br />
Lavandula viridis L’Hér.<br />
Legousia castellana (Lange) Samp.<br />
Legousia hybri<strong>da</strong> (L.) Delarb.<br />
Lens culinaris Medic.<br />
Lepidium draba L.<br />
Linum usitatissimum L.<br />
Lycopersicon esculentum Mill.<br />
Malope trifi<strong>da</strong> Cav.<br />
Medicago truncatula Gaertn.<br />
Melilotus albus Medic.<br />
Melilotus dentatus (Waldst. & Kit.) Pers.<br />
Melilotus infestus Guss.<br />
Medicago truncatula Gaertn.<br />
Nerine sarniensis (L.) Herb.<br />
Nesaea myrtifolia Desf. ex A. St.-Hil.<br />
Nigella arvensis L.<br />
Nigella <strong>da</strong>mascena L.<br />
Nigella papillosa G. López ssp. atlantica F. Amich<br />
Oenothera indecora Camb.<br />
Oenothera laciniata Hill<br />
Ochna atropurpurea DC.<br />
Ornithogalum arabicum L.<br />
Orobanche sanguinea C. Presl.<br />
Panicum dichotomum L.<br />
Paraserianthes lophantha (Willd.) I. Nielsen<br />
Parthenocissus inserta (Kern.) Fritsch<br />
Parthenocissus tricuspi<strong>da</strong>ta (Sieb. & Zucch.) Planch.<br />
Passiflora edulis Sims<br />
Pelargonium capitatum L’Hér.<br />
Pelargonium inquinans (L.) L’Hér. ex Aiton<br />
Pelargonium peltatum (L.) L’Hér. ex Aiton<br />
Pleioblastus argenteo-striatus (Regel) Nakai<br />
Pistia stratiotes L.<br />
Podranea ricasoliana (Tanfani) Sprague<br />
Portulaca grandiflora Hook.<br />
Prunus armeniaca L.<br />
Pueraria lobata (Willd.) Ohwi<br />
Pyracantha coccinea M. J. Roemer<br />
Reichardia picroides (L.) Roth<br />
227
Rhododendron indicum (L.) Sweet<br />
Robinia pseu<strong>da</strong>cacia L.<br />
Rubus vitifolius Cham. & Schlecht.<br />
Rumex sanguineus L.<br />
Rumex violascens Rech.fil.<br />
Ruta chalepensis L.<br />
Salix atrocinerea Brot.<br />
Salvia officinalis L.<br />
Salvia splendens Sellow ex Roem. & Schult.<br />
Salvia verbenaca L.<br />
Saponaria officinalis L.<br />
Saxifraga sarmentosa L. fil.<br />
Scandix pecten-veneris L.<br />
Sechium edule (Jacq.) Sw.<br />
Senecio aquaticus Hill<br />
Silene psammitis Spreng.<br />
Sisymbrium erysimoides Desf.<br />
Sisymbrium irio L.<br />
Smyrnium olusatrum L.<br />
Solanum dulcamara L.<br />
Strobilanthes maculata (Wall.) Nees<br />
Tagetes patula L.<br />
Taraxacum ekmanii Dahlst.<br />
Taraxacum latisectum Lindb. fil.<br />
Taraxacum maderense C. I. Sallin & Soest<br />
Taraxacum perssonii G. Hagl. ex Sallin & van Soest<br />
Taraxacum pseudolandmarkii Franco & Rocha Afonso<br />
Taraxacum simile Raunk.<br />
Thamnocalamus tesselatus (Nees) T. R. Sonderstrom & R. P. Ellis<br />
Tinantia erecta (Jacq.) Schltdl.<br />
Trifolium nigrescens Viv.<br />
Trifolium tomentosum L.<br />
Tritonia lineata (Salisb.) Ker-Gawl.<br />
Verbascum lychnitis L.<br />
Vicia articulata Hornem.<br />
Vicia disperma DC.<br />
Vicia johannis Tamamsch.<br />
Vicia lutea L.<br />
Vicia villosa Roth<br />
Viola arvensis Murray<br />
Viola tricolor L.<br />
Vitis labrusca L.<br />
Watsonia borbonica (Pourr.) Goldblatt<br />
Weigela japonica Thunb.<br />
Xanthium orientale L.<br />
Zebrina pendula Schnizlein<br />
228
MOLLUSCA<br />
Relação de espécies cuja identificação está pendente de confirmação.<br />
List of species that need further taxonomic work for confirmation of their presence in the Azores.<br />
Carychium cf. minimum Müller, 1774<br />
Carychium cf. tridentatum (Risso, 1826)<br />
Lauria cf. fasciolata (Morelet, 1860)<br />
Leiostyla aff. fuscidula (Morelet, 1860)<br />
Leiostyla aff. tesselata (Morelet, 1860)<br />
Leiostyla cf. fuscidula (Morelet, 1860)<br />
Leiostyla cf. rugulosa (Morelet, 1860)<br />
Leptaxis aff. azorica (Albers, 1852)<br />
Leptaxis aff. terceirana (Morelet, 1860)<br />
Moreletina aff. horripila II (Morelet & Drouët, 1857)<br />
Moreletina aff. horripila I (Morelet & Drouët, 1857)<br />
Napaeus aff. forbesianus (Morelet & Drouët, 1857)<br />
Napaeus cf. delibutus (Morelet & Drouët, 1857)<br />
Napaeus cf. vulgaris (Morelet & Drouët, 1857)<br />
Oxychilus aff. miguelinus (Pfeiffer, 1856)<br />
Oxychilus aff. ornatus I Riedel, 1964<br />
Oxychilus aff. ornatus II Riedel, 1964<br />
Oxychilus cf. cellarius (Müller,1774)<br />
229
Ordem Pseu<strong>dos</strong>corpiones<br />
Rhacochelifer sp.<br />
Ordem Oribati<strong>da</strong><br />
Cepheus cf. cepheiformis (Nicolet, 1855)<br />
Pergalumna cf. formicaria (Berlese, 1914)<br />
Pergalumna cf. nervosa nervosa (Berlese, 1914)<br />
Ordem Isopo<strong>da</strong><br />
Armadillidium granulatum Brandt, 1833<br />
Ordem Juli<strong>da</strong><br />
Cylindroiulus teutonicus Pocok, 1900<br />
Ordem Diplura<br />
Campodea aff. taurica Silvestri, 1949<br />
Ordem Zygentoma<br />
Thermobia domestica (Packard, 1873)<br />
Ordem Blattaria<br />
Oxyhaloa murrayi Brunn<br />
Ordem Orthoptera<br />
Oecanthus pellucens (Scopoli, 1763)<br />
Sphingonotus canariensis Saussure, 1884<br />
Tylopsis lilifolia (Fabricius, 1793)<br />
Ordem Psocoptera<br />
Cerobasis sp.<br />
Ordem Thysanoptera<br />
Apetrygothrips cf. canarius (Priesner, 1936)<br />
Haplothrips cf. niger (Osborn, 1883)<br />
Haplothrips cf. nigricans Bagnall, 1934<br />
ARTHROPODA<br />
Relação de espécies que necessitam de revisões taxonómicas ou cuja identificação está pendente de confirmação.<br />
List of species that need further taxonomic work for confirmation of their presence in the Azores.<br />
230<br />
Ordem Hemiptera<br />
(Subordem: Sternorrhyncha, Aphidoidea)<br />
Cryptomyzus sp.<br />
Holcaphis sp.<br />
Longiunguis luzulella Hille Ris Lambers, 1947<br />
Prociphilus sp.<br />
Ordem Coleoptera<br />
Agabus conspersus (Marsham, 1802)<br />
Bembidion propinquum Sturm, 1825<br />
Cephennium distinctum Besuchet<br />
Chrysolina americana (Linnaeus, 1758)<br />
Hygrotus pallidulus (Aubé, 1850)<br />
Migneauxia parvicollis Peyerimhoff<br />
Pharoscymnus decemplagiatus (Wollaston)<br />
Scymnus mimulus mimulus Capra & Fursch<br />
Ordem Lepidoptera<br />
Agonopteryx conciliatella (Rebel, 1892)<br />
Hypolimnas misippus (Linnaeus, 1764)<br />
Monopis nigricantella (Millière, 1872)<br />
Noctua janthina Denis & Schiffermüller, 1775<br />
Pandemis heparana (Denis & Schiffermüller, 1775)<br />
Parnassius mnemosyne (Linnaeus, 1758)<br />
Synthymia fixa (Fabricius, 1787)<br />
Tinea pellionella Linnaeus, 1758<br />
Ordem Hymenoptera<br />
Alloxysta cf. victrix (Westwood, 1833)<br />
Leptomastidea cf. abnormis (Girault, 1915)<br />
Meraporus sp.<br />
Microterys cf nietneri (Motschusky, 1859)<br />
Solenopsis sp.<br />
Tetrastichus sp.<br />
Trichomalopsis cf. acuminatus (Graham, 1969)
APÊNDICE 2<br />
APPENDIX 2<br />
ADIÇÕES E CORRECÇÕES À LISTA DE ESPÉCIES DA FLORA<br />
LIQUENOLÓGICA DO ARQUIPÉLAGO DOS AÇORES<br />
NEW DATA AND CORRECTIONS TO THE LIST OF LICHENS AND<br />
LICHENICOLOUS FUNGI FROM THE AZORES<br />
António Félix Flores Rodrigues 1 & André Aptroot 2<br />
Abstract: Based on the checklist of Hafellner<br />
(1995), a comprehensive list with additions and<br />
corrections of the 632 species of lichens and<br />
lichenicolous fungi from the Azores is presented.<br />
For each species the bibliographic reference citing<br />
it for the first time to the archipelago is given.<br />
Introduction<br />
The studies on the lichens and lichenicolous fungi<br />
from the Azores are temporally heterogenous,<br />
clearly dependent of eventual expeditions of<br />
foreign specialists to the Archipelago. Tavares<br />
(1941) refers that the first works on the Azorean<br />
lichen flora were performed by Erik Acharius in<br />
1810 and 1814, but only in 1844 Seubert<br />
published the first list of species, in that time<br />
only with ten species. The first comprehensive list<br />
of the Azorean lichens was published in the<br />
1Departamento de Ciências Agrárias e Ambiente <strong>da</strong> Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, 9701-851 Terra – Chã, Angra do Heroísmo, Portugal,<br />
Email: felix@angra.uac.pt.<br />
2Centraalbureau voor Scimmelcultures, Nl 3508 AD Utrecht, Email: aptroot@cbs.knaw.nl.<br />
231<br />
Resumo: Com base na lista de Hafellner (1995),<br />
apresenta-se uma lista actualiza<strong>da</strong> e corrigi<strong>da</strong> <strong>da</strong>s<br />
632 espécies <strong>da</strong> flora liquenológica do Arquipélago<br />
<strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Nesta lista, para ca<strong>da</strong> espécie<br />
indica-se a referência bibliográfica onde a espécie<br />
é referi<strong>da</strong> pela primeira vez.<br />
Introdução<br />
Os estu<strong>dos</strong> sobre a flora liquenológica <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong><br />
não têm sido continua<strong>dos</strong>, mas sim muito dependentes<br />
<strong>da</strong> vin<strong>da</strong> ocasional de especialistas ao Arquipélago.<br />
De acordo com Tavares (1941) as primeiras<br />
referências à flora liquénica <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> é<br />
feita por Erik Acharius em 1810 e 1814, e só em<br />
1844, Seubert publica a primeira lista para o Arquipélago,<br />
contendo apenas dez espécies. Hafellner<br />
(1995) publica na revista Fritschiana a mais completa<br />
lista de espécies <strong>da</strong> flora liquenológica <strong>dos</strong>
Journal Fritschiana by Hafellner (1995), including<br />
also the species from the other Macaronesian<br />
archipelagos. A total of about 400 species were<br />
listed by Hafellner (1995). In the last decade<br />
many more species were found and recorded for<br />
the Azores and the total number of species is now<br />
about 632.<br />
The list of species below is a preliminary list<br />
since a detailed systematic and biogeographic<br />
revisions are in preparation. For each species<br />
we add the literature reference that recorded the<br />
species for the first time for the archipelago. With<br />
the current knowledge it is difficult to know for<br />
sure which species are extinct in the archipelago,<br />
since there are many cross references and old<br />
records that need confirmation and a detailed<br />
revision on synonyms.<br />
In the present list we tried to use the most<br />
up<strong>da</strong>ted species nomenclature referring all the<br />
times to the original bibliographic reference.<br />
232<br />
<strong>Açores</strong>, incluí<strong>da</strong> na flora <strong>da</strong> Macaronésia. Essa lista<br />
continha cerca de quatrocentas espécies de liquenes<br />
e fungos liquenolícolas para o Arquipélago. Nesta<br />
última déca<strong>da</strong> foram sendo encontra<strong>da</strong>s novas espécies<br />
para a Região, totalizando-se neste momento<br />
cerca de 632 espécies devi<strong>da</strong>mente referencia<strong>da</strong>s.<br />
A lista que se segue é ain<strong>da</strong> preliminar e vai<br />
ser alvo de uma revisão taxonómica e biogeográfica<br />
detalha<strong>da</strong> em breve. Ca<strong>da</strong> espécie é acompanha<strong>da</strong><br />
pela referência aos trabalhos que a citam<br />
para o Arquipélago <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, de modo a se perceber<br />
a sua rari<strong>da</strong>de, permitir a consulta bibliográfica<br />
e facilitar também a sua actualização e<br />
correcção. É dificil neste momento prever se algumas<br />
<strong>da</strong>s espécies aqui cita<strong>da</strong>s estão extintas no<br />
Arquipélago, <strong>da</strong>do que algumas <strong>da</strong>s citações são<br />
referências cruza<strong>da</strong>s, tendo-se perdido a origem<br />
<strong>dos</strong> trabalhos iniciais, quer pela antigui<strong>da</strong>de <strong>da</strong>s<br />
publicações, quer pela sinonímia utiliza<strong>da</strong>.<br />
Nesta lista actualizaram-se os nomes de algumas<br />
espécies, que passaram a pertencer a novos grupos,<br />
mas manteve-se a citação aos trabalhos originais.<br />
As espécies com diferentes sinónimos, cita<strong>da</strong>s por<br />
diversos autores como novas para o Arquipélago,<br />
foram fundi<strong>da</strong>s numa única designação seguindo-se<br />
a referência aos respectivos trabalhos.
Lista de espécies <strong>da</strong> flora liquenológica do Arquipélago <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong><br />
List of the lichens from the Azores<br />
Abrothallus hypotrachynae Etayo & Diederich - (19)<br />
Abrothallus welwitschii Mont. ex Tul. - (10)<br />
Acarospora fuscata (Schrader) Arnold - (3)<br />
Acarospora smaragdula (Wahlenb.) A.Massal. - (3)<br />
Acarospora umbilicata Bagl. - (5)<br />
Acrocordia gemmata (Ach.) A. Massal. - (21; 2)<br />
Acrocordia macrospora A. Massal. - (3)<br />
Agonimia octospora Coppins & P. James - (10)<br />
Agonimia papillata (O. Eriksson) Diederich & Aptroot - (2)<br />
Agonimia tristicula (Nyl.) Zahlbr. - (10; 18)<br />
Ainoa mooreana (Carroll) Lumbsch & I. Schmitt - (3)<br />
Amandinea lecideina (H. Mayrhofer & Poelt) Scheid & H. Mayrhofer - (2)<br />
Amadinea puntacta (Hoffm.) Coppins& Scheid - (10)<br />
Amyg<strong>da</strong>laria pelobotryon (Wahlenb.) Norman - (10)<br />
Anisomeridium biforme (Borrer) R.C. Harris - (10)<br />
Anisomeridium polypori (Ellis & Everh.) M. E. Barr - (3)<br />
Arthonia cinnabarina (DC.) Wallr. - (10)<br />
Arthonia elegans (Ach.) Almq. - (10; 18)<br />
Arthonia ilicinella (Nyl.) Seaward - (2)<br />
Arthonia muscinea (Th. Fr.) Ach. - (2)<br />
Arthonia pelvetii (Hepp) H. Olivier - (10)<br />
Arthonia pruinata (Pers.) Steud. ex A. L. Sm. - (10)<br />
Arthonia spadicea Leight. - (3)<br />
Arthonia stellaris Kremp. - (2)<br />
Arthonia tavaresii Grube & Hafellner - (10)<br />
Arthonia thelotrematis Coppins - (10)<br />
Arthopyrenia antecellens (Nyl.) Arnold - (10; 18)<br />
Arthopyrenia carneobrunneola Coppins - (18)<br />
Arthopyrenia punctiformis (Pers.) A. Massal. - (3)<br />
Arthopyrenia viridescens Coppins - (10)<br />
Arthothelium crozalsianum de Lesd. - (5)<br />
Aspicilia calcarea (L.) Mudd - (3)<br />
Bacidia arceutina (Ach.) Arnold - (3)<br />
Bacidia caligans (Nyl.) A. L. Sm. - (3)<br />
Bacidia canariensis Lumbsch & Vez<strong>da</strong> - (2)<br />
Bacidia friesiana (Hepp) Körb. - (5)<br />
Bacidia laurocerasi (Delise ex Duby) Zahlbr. - (10)<br />
Bacidia rosella (Pers.) De Not. - (10)<br />
Bacidia scopulicola (Nyl.) A. L. Sm. - (10)<br />
Bacidia subacerina Vain - (10)<br />
Bacidia viridifarinosa Coppins & P. James - Seaward - (3)<br />
Bacidina apiahica (Müll. Arg.) Vez<strong>da</strong> - (10; 18)<br />
233
Bactrospora dryina (Ach.) A. Massal. - (10)<br />
Bactrospora homalotropa (Nyl.) Egea & Torrente - (10)<br />
Baeomyces rufus (Huds.) Rebent. - (10; 18)<br />
Belonia incarnata Th. Fr. & Graewe ex Th. Fr. - (5)<br />
Biatora ocelliformis (Nyl.) Arnold - (3)<br />
Bryophagus gloeocapsa Nitschke ex Arnold - (10)<br />
Buellia aethalea (Ach.) Th. Fr. - (5)<br />
Buellia erubescens Arnold - (10; 18)<br />
Buellia griseovirens (Turner & Borrer ex Sm.) Almb. - (10)<br />
Buellia italica A. Massal. - (10 ; 21)<br />
Buellia dives (Th. Fr.) Th. Fr. - (2)<br />
Buellia subdisciformis (Leight) Vain. - (5)<br />
Buellia spuria (Schaer.) Anzi - (21)<br />
Buellia tesserata Körber - (3)<br />
Byssoloma leucoblepharum (Nyl.) Vain. emend. R. Sant. - (1; 10; 18; 21)<br />
Byssoloma marginatum (Arnold) Serus - (5)<br />
Byssoloma subdiscor<strong>da</strong>ns (Nyl.) P. James - (10)<br />
Calicium hyperelloides Nyl. - (10)<br />
Caloplaca albolutescens (Nyl.) H. Olivier - (3)<br />
Caloplaca aurantia (Pers.) J. Steiner - (10)<br />
Caloplaca canariensis (Follman&Poelt) Breuss - (2)<br />
Caloplaca cerina var. cerina (Ehrh. ex Hedw.) - (10)<br />
Caloplaca chrysophthalma Degel. - (10)<br />
Caloplaca citrina (Hoffm.) Th. Fr. - (10)<br />
Caloplaca conversa (Kremp.) Jatta - (3)<br />
Caloplaca coronata (Kremp.) J. Steiner - (3)<br />
Caloplaca crenularia (With.) J.R. Laundon - (23; 10; 21)<br />
Caloplaca <strong>da</strong>lmatica A. Massal. - (3)<br />
Caloplaca flavescens (Huds.) J.R. Laundon - (10)<br />
Caloplaca flavocitrina (Nyl.) Wade - (3)<br />
Caloplaca flavorubescens (Huds) J. R. Laundon - (19)<br />
Caloplaca flavovirescens (Wulfen) Dalla Torre & Sarnth - (3)<br />
Caloplaca irrubescens (Arnold) Zahlbr. - (10)<br />
Caloplaca lactea (A. Massal.) Zahlbr. - (3)<br />
Caloplaca luteoalba (Turner) Th. Fr. - (10)<br />
Caloplaca marina (Wedd.) Du Rietz - (21)<br />
Caloplaca pyracea (Ach.) Th. Fr. - (10)<br />
Caloplaca saxicola (Hoffm.) Nordin - (10)<br />
Candelaria concolor (Dickson) Stein - (3)<br />
Candelariella vitellina (Ehrh.) Müll. Arg. - (10)<br />
Canoparmelia caroliniana (Nyl.) Elix & Hale - (10)<br />
Canoparmelia crozalsiana (de Lesd.) Elix & Hale - (3)<br />
Canoparmelia texana (Tuck.) Elix & Hale - (5)<br />
Catillaria atomarioides ( Müll. Arg.) Kilias - (5)<br />
Catillaria chalybeia (Borrer) A. Massal. - (21)<br />
Catinaria albocincta Degel Vainio - (10)<br />
234
Celothelium ischnobelum (Nyl.) M. B. Aguirre - (10; 18)<br />
Cetraria aculeata (Schreb.) Fr. - (10)<br />
Cetrelia olivetorum (Nyl.) W. L. Culb. & C. F. Culb. - (10)<br />
Chaenotheca furfuracea (L.) Tibell - (5)<br />
Chromatochlamys muscorum (Fr.) H. Mayrhofer & Poelt - (5)<br />
Chrysothrix candelaris (L.) J.R. Laundon - (10; 18; 20)<br />
Chrysothrix chlorina (Ach.) J.R. Laundon - (3)<br />
Chrysothrix chrysophthalma (P. James) P. James & J.R. Laundon - (18)<br />
Cladonia azorica Ahti - (10; 18)<br />
Cladonia borbonica (Delise) Nyl. - (10)<br />
Cladonia caespiticia (Pers.) Flörke - (10)<br />
Cladonia cervicornis (Ach.) Flot. - (18)<br />
Cladonia cervicornis subsp. cervicornis (Ach.) Flot. - (22; 10)<br />
Cladonia cervicornis subsp. verticillata (Hoffm.) Ahti. - (22; 10)<br />
Cladonia chlorophaea (Flörke ex Sommerf.) Spreng. - (10; 18)<br />
Cladonia coccifera (L.) Willd. - (22; 10)<br />
Cladonia coccifera f. alpina (Hepp) Vain - (10)<br />
Cladonia confusa f. confusa R. Sant. - (22; 10)<br />
Cladonia coniocraea (Flörke) Spreng. - (10; 18; 20)<br />
Cladonia convoluta (Lam.) Cout. - (22; 10)<br />
Cladonia cyathomorpha Stirt. ex Walt. Watson - (5)<br />
Cladonia diversa Aspergens - (16; 10; 18)<br />
Cladonia fimbriata (L.) Fr. - (18; 3)<br />
Cladonia firma (Nyl.) Nyl. - (10)<br />
Cladonia floerkeana (Fr.) Flörke - (22; 10)<br />
Cladonia foliacea (Huds.) Willd. - (22; 10; 18)<br />
Cladonia furcata (Huds.) Schrad. - (10)<br />
Cladonia furcata subsp. furcata (Huds.) Schrad. - (10)<br />
Cladonia gracilis (L.) Willd. - (22; 10)<br />
Cladonia gracilis var. chor<strong>da</strong>lis (Flörke) Schaer. - (10)<br />
Cladonia humilis (With.) J.R. Laundon - (10; 18)<br />
Cladonia macaronesica Ahti - (10)<br />
Cladonia macilenta Hoffm. - (10)<br />
Cladonia macilenta var. corticata Asahina - (10)<br />
Cladonia merochlorophaea Asahina - (10)<br />
Cladonia mitrula Tuck. - (10)<br />
Cladonia nana Vain. - (10; 18)<br />
Cladonia ochrochlora Florke - (19)<br />
Cladonia peziziformis (With.) J. R. Laundon - (19)<br />
Cladonia phyllophora Ehrh. ex Hoffm. - (10)<br />
Cladonia pocillum (Ach.) O. J. Rich. - (5)<br />
Cladonia poly<strong>da</strong>ctyla (Florke) Spreng. - (18; 19)<br />
Cladonia pycnocla<strong>da</strong> (Gaudich.) Nyl. - (10)<br />
Cladonia pyxi<strong>da</strong>ta (L.) Hoffm. - (22; 10; 18)<br />
Cladonia ramulosa (With.) J.R. Laundon - (3)<br />
Cladonia rangiferina (L.) Weber ex F. H. Wigg. - (10)<br />
235
Cladonia rangiformis Hoffm. - (10)<br />
Cladonia rangiformis var. gracillima - (5)<br />
Cladonia rangiformis var. pungens (Ach.) Vain. - (10)<br />
Cladonia squamosa (Scop.) Hoffm. - (10)<br />
Cladonia squamosa var. muricella (Delise) Vain. - (10)<br />
Cladonia stellaris (Opiz) Pouzar & Vez<strong>da</strong> - (10)<br />
Cladonia stereocla<strong>da</strong> Abbayes - (10; 18)<br />
Cladonia subcervicornis (Vain.) Kernst. - (10)<br />
Cladonia subradiata (Vain.) L. - (10)<br />
Cladonia tenuis (Flörke) Harm. - (10)<br />
Cladonia turgi<strong>da</strong> Hoffm. - (10)<br />
Cladonia verticillata var. phylocephala (Flot.) H. Olivier - (22)<br />
Cladonia vulcanica Zoll. - (10; 18)<br />
Clauzadea immersa (Hoffm.) Hafellner & Bellem - (3)<br />
Cliostomum flavidulum Hafellner & Kalb. - (2)<br />
Cliostomum griffithii (Sm.) Coppins - (18; 5)<br />
Coccocarpia erythroxyli (Spreng.) Swinscow & Krog - (10)<br />
Coccocarpia palmicola (Spreng.) Arv. & D. J. Galloway - (10; 18)<br />
Coenogonium interplexum Nyl. - (10)<br />
Collema bachmanianum (Fink) Degel. - (3)<br />
Collema crispum (Hudson) Weber ex F. H. Wigg. - (2)<br />
Collema furfuraceum (Arnold) Du Rietz - (10; 18)<br />
Collema nigrescens (Huds.) DC. - (18)<br />
Collema subflaccidum Degel - (10; 21)<br />
Collema tenax (Sw.) Ach. emend. Degel. - (10)<br />
Coscinocladium gaditanum (Clemente) A. Crespo, Llimona & D. Hawksw. - (3)<br />
Cryptolechia carneolutea (Turner) A. Massal. - (10)<br />
Cryptothecia subtecta Stirton - (3)<br />
Dactylospora parasitica (Flörke) Zopf - (10)<br />
Degelia atlantica (Degel.) P. M: Jörg. & P. James - (22; 10; 18)<br />
Degelia ligulata P. M. Jörg. & P. James - (10)<br />
Degelia plumbea (Lightf.) P.M. Jörg. & P. James - (23; 10; 18; 21)<br />
Dictyonema interruptum (Carm. ex J. Hooker) Parmasto - (10; 18)<br />
Dimelaena radiata (Tuck.) Hale & W.L. Culb. - (2)<br />
Dimerella frederici Kalb & Vez<strong>da</strong> - (3)<br />
Dimerella lutea (Dicks.) Trevis. - (10)<br />
Dimerella pineti (Ach.) Vez<strong>da</strong> - (10)<br />
Diploica canescens (Dicks.) A. Massal. - (10)<br />
Diploica subcanescens (Werner) Hafellner & Poelt - (10)<br />
Diploschistes actinostomus (Pers. ex Ach.) Zahlbr. - (10)<br />
Diploschistes caesioplumbeus (Nyl.) Vain. - (10)<br />
Diploschistes diacapsis (Ach.) Lumbsch - (10)<br />
Diploschistes gypsaceus (Ach.) Zahlbr. - (10)<br />
Diploschistes muscorum (Scop.) R. Sant - (10)<br />
Diploschistes ocellatus (Vill.) Norman - (10)<br />
Diploschistes scruposus (Schreb.) Norman - (10)<br />
236
Diplotomma ambiguum (Ach.) Flagey - (10)<br />
Diplotomma chlorophaeum (Hepp ex Leight.) - (10)<br />
Diplotomma nivalis (Bagl. & Carestia) Hafellner - (10)<br />
Dirina massiliensis f. massiliensis Durieu & Mont. - (19)<br />
Dirina massiliensis f. sorediata (Müll. Arg.) Tehler - (19)<br />
Dirina insulana f. sorediata Tehler - (10)<br />
Dirinaria applanata (Fée) D. D. Awasthi - (10)<br />
Endocarpon pallidum Ach. - (3)<br />
Endocarpon pusillum Hedw. - (5)<br />
Enterographa crassa (DC.) Fée - (10)<br />
Enterographa elaborata (Lyell ex Leight.) Coppins & P. James - (10)<br />
Enterographa hutchinsiae (Leight.) A. Massal. - (10; 21)<br />
Enterographa pitardii (de Lesd.) Redinger - (10)<br />
Ephebe lanata (L.) Vain. - (10)<br />
Epigloea soleiformis Döbbeler - (10)<br />
Epilichen scabrosus (Ach.) Clem. - (10)<br />
Erioderma chilense Mont. - (10)<br />
Erioderma leylandii (Taylor) Müll. Arg. - (18)<br />
Erioderma leylandii subsp. azoricum P. M. Jørg. & P. James - (13)<br />
Erioderma mollissimum (Samp.) Du Rietz - (18)<br />
Fellhanera bouteillei (Desm.) Vez<strong>da</strong> - (10)<br />
Fellhaneropsis vez<strong>da</strong>e (Coppins & P. James) Sérus. & Coppins - (3)<br />
Fissurina dumastii (Fée) - (3)<br />
Fissurina insidiosa (C. Knight & Mitt.) Hook. - (4; 10)<br />
Fissurina triticea (Nyl.) Staiger - (1; 18; 3)<br />
Flavoparmelia caperata (L.) Hale - (10 ; 18; 20)<br />
Flavoparmelia soredians (Nyl.) Hale - (10)<br />
Fulgensia fulgens (Sw.) Elenkin - (10)<br />
Fuscidea arboricola Coppins & Tønsberg - (18)<br />
Fuscopannaria leucophaea (Vahl) P. M. Jörg. - (10)<br />
Fuscopannaria leucosticta (Tuck.) P.M. Jörg - (10)<br />
Fuscopannaria mediterranea (Tav.) P. M. Jörg. - (10)<br />
Glyphis cicatricosa Ach. - (22 ; 10; 21)<br />
Gomphillus calyciodes (Delise) Nyl. - (10; 18)<br />
Graphis elegans (Borrer ex Sm.) Ach. - (10; 18)<br />
Graphis scripta (L.) Ach. - (10 ; 18; 20)<br />
Gyalecta schisticola Werner - (10)<br />
Gyalecta ulmi (Sw.) Zahlbr. - (10)<br />
Gyalidea hyalinescens (Nyl.) Vez<strong>da</strong> - (10)<br />
Gyalideopsis muscicola P. James & Vez<strong>da</strong> - (16; 10; 18)<br />
Hemigrapha atlantica Diedrich & Wedin - (8)<br />
Herteliana taylorii (Salwey) P. James - (10; 18)<br />
Heterodermia albicans (Pers.) Swinscow & Krog - (15; 19)<br />
Heterodermia flabellata (Fée) D.D. Awasthi - (3)<br />
Heterodermia galctophylla (Tuck) W. L. Culb. - (10)<br />
Heterodermia isidiophora (Nyl.) D. D. Awasthi - (10)<br />
237
Heterodermia japonica (M. Sato) Swinscow & Krog - (1; 10; 15, 21)<br />
Heterodermia leucomela (Fée) Swinscow & Krog - (23; 10; 15; 18; 21; 20)<br />
Heterodermia leucomela var. latifolia (Nyl.) Müll. Arg. - (10)<br />
Heterodermia leucomela var. multifi<strong>da</strong> (Meyen & Flot.) Vain. - (10)<br />
Heterodermia lutescens (Kurok.) Follmann - (10; 15; 18)<br />
Heterodermia obscurata (Nyl.) Trevis. - (10; 15)<br />
Heterodermia spathulifera Moberg & Purvis - (15)<br />
Heterodermia speciosa (Wulfen) Trevis. - (10)<br />
Heterodermia speciosa f. sorediosa (Müll. Arg.) Zahlbr. - (10)<br />
Hyperphyscia adglutinata (Flörke) H. Mayrhofer & Poelt - (10; 18)<br />
Hypocenomyce anthracophila (Nyl.) P. James & Gotth. Schneid. - (3)<br />
Hypocenomyce scalaris (Ach.) M. Choisy - (10)<br />
Hypotrachyna costaricensis (Nyl.) Hale - (16; 10; 18)<br />
Hypotrachyna endochlora (Leight.) Hale - (10; 18)<br />
Hypotrachyna imbricatula (Zahlbr.) Hale - (10)<br />
Hypotrachyna laevigata (Sm.) Hale - (22; 10)<br />
Hypotrachyna microblasta (Vain.) Hale - (10; 18)<br />
Hypotrachyna pseu<strong>dos</strong>inuosa (Asahina) Hale - (10; 18)<br />
Hypotrachyna pulvinata (Fée) Hale - (10; 18)<br />
Hypotrachyna revoluta (Flörke) Hale - (10)<br />
Hypotrachyna rockii (Zahlbr.) Hale - (10; 18; 20)<br />
Hypotrachyna sinuosa (Sm.) Hale - (16; 10)<br />
Hypotrachyna taylorensis (M.E. Mitch.) Hale - (5)<br />
Ionaspis lacustris (With.) Lutzoni - (3)<br />
Julella sericea (A. Massal.) Coppins - (5)<br />
Laeviomyces fallaciosus Hafellner & Kalb - (5)<br />
Lecanactis subabietina Coppins & James - (10)<br />
Lecania atrynoides M. Knowles - (3)<br />
Lecania cuprea (A. Massal.) - (3)<br />
Lecania hutchinsiae (Nyl.) A. L. Sm. - (2)<br />
Lecania naegelii (Hepp) Diederich & Van den Boom - (3)<br />
Lecanographa grumulosa (Dufour) Egea & Torrente - (21)<br />
Lecanographa subgrumulosa (Egea, Torrente & Manrique) Egea & Torrente - (3)<br />
Lecanora albella (Pers.) Ach. - (10)<br />
Lecanora argentata ( Ach.) Malme Brodo - (3)<br />
Lecanora campestris (Schraerer) Hue - (3)<br />
Lecanora cancriformis (Hoffm.) Vain - (10)<br />
Lecanora carpinea (Ach.) S.Meyer - (3)<br />
Lecanora cenisia Ach. (2004) - (2)<br />
Lecanora chlarotera Nyl. - (21; 2)<br />
Lecanora confusa Almb. - (18; 3)<br />
Lecanora conizaeoides Nyl. - (16)<br />
Lecanora dispersa (Pers.) Sommerf. - (10)<br />
Lecanora hageni (Ach.) Ach. - (2)<br />
Lecanora hybocarpa (Tuck.) Brodo - (3)<br />
Lecanora intumescens (Rebent.) Rabenh. - (3)<br />
238
Lecanora jamesii J.R. Laundon - (18)<br />
Lecanora leprosa Fée - (2)<br />
Lecanora muralis (Schreb.) Rabenh - (3)<br />
Lecanora orosthea (Ach.) Ach. - (3)<br />
Lecanora polytropa (Hoffm.) Rabnh. - (10)<br />
Lecanora pulicaris (Pers.) Ach. - (2)<br />
Lecanora strobilina (Spreng.) Kieffer - (2)<br />
Lecanora subfusca var. rugosa (Pers.) Nyl. - (10)<br />
Lecanora sulphurella Hepp - (3)<br />
Lecanora symmicta (Ach.) Ach. - (10; 18)<br />
Lichenodiplis lecanorae (Vouaux) Dyko et D. Hawksw. - (19)<br />
Lichenostigma diploiciae Calat., Nav.-Ros. & Hafellner - (9)<br />
Lecidea azorica Nyl. - (10)<br />
Lecidea phaeops Nyl. - (10)<br />
Lecidella asema (Nyl.) Knoph & Hertel - (10)<br />
Lecidella elaeochroma (Ach.) M. Choisy - (10)<br />
Lecidella scabra (Tayl.) Hertel & Leuckert - (19)<br />
Lecidella stigmatea (Ach.) Hertel & Leuckert - (10)<br />
Lepraria incana (L.) Ach. - (10; 18)<br />
Lepraria isidiata (Llimona) Llimona & A. Crespo - (3)<br />
Lepraria lobificans Nyl. - (10; 18)<br />
Lepraria umbricola Tønsberg - (10; 18)<br />
Leprocaulon microscopicum (Vill.) Gams in D. Hawksw. & F.A. Skinner - (10)<br />
Leptogium apalachense Nyl. - (10)<br />
Leptogium brebissonii Mont. - (10; 18)<br />
Leptogium burgessii (L.) Mont - (10; 18)<br />
Leptogium cochleatum (Dicks.) P. M. Jörg. & P. James - (23; 10; 21)<br />
Leptogium coralloideum (Meyen & Flot.) Vain. - (23; 10; 21)<br />
Leptogium corticola (Taylor) Tuck. - (10)<br />
Leptogium cyanescens (Rabenh.) Körb. - (23; 10; 18; 21)<br />
Leptogium <strong>da</strong>e<strong>da</strong>leum (Flot.) Nyl. - (10)<br />
Leptogium gelatinosum (With.) J.R. Laundon - (22; 10)<br />
Leptogium lichenoides (L.) Zahlbr. - (10)<br />
Leptogium pichneum (Ach.) Leight. - (10)<br />
Leptogium teretiusculum (Flörke) Arnold - (2)<br />
Lichina confinis (O. F. Müll.) C. Agardh - (1; 10; 21)<br />
Lichina pygmaea (Lightf.) C. Agardh - ( 23; 10; 21)<br />
Lobaria immixta Vain. - (10)<br />
Lobaria meridionalis Vain. - (10)<br />
Lobaria pulmonaria (L.) Hoffm. - (23;10; 18; 21)<br />
Lobaria strobiculata (Scop.) DC. - (10)<br />
Lobaria virens (With.) J.R. Laundon - (23; 10; 18; 21)<br />
Loxospora elatina (Ach.) A. Massal. - (10; 18)<br />
Megalaria pulverea (Borrer) Hafellner & E. Schreiner - (10; 18)<br />
Megalospora tuberculosa (Fée) Sipman - (18)<br />
Melaspilea diplaciospora (Nyl.) Müll. Arg. - (10)<br />
239
Menegazzia terebrata (Hoffm.) A. Massal. - (10)<br />
Micarea adnata Coppins - (3)<br />
Micarea alabastrites (Nyl.) Coppins - (10; 18)<br />
Micarea assimilata (Nyl.) Coppins - (5)<br />
Micarea botryoides (Nyl.) Coppins - (10)<br />
Micarea lignaria (Ach.) Hedl. - (1; 10; 18; 21)<br />
Micarea lignaria var. endoleuca (Leight.) Coppins - (21)<br />
Micarea melaena (Nyl.) Hedl. - (10)<br />
Micarea peliocarpa (Anzi) Coppins & R. Sant. - (10; 18)<br />
Micarea prasina Fr. - (10; 18)<br />
Micarea synotheoides (Nyl.) Coppins - (18)<br />
Micarea xanthonica Coppins & Tønsberg - (3)<br />
Moelleropsis nebulosa (Hoffm.) Coppins & P.M. Jørg. - (10)<br />
Muellerella lichenicola (Sommerf.) D. Hawksw. - (19)<br />
Mycobilimbia hypnorum (Lib.) Kalb & Hafellner - (10)<br />
Mycoblastus affinis (Schaer.) T. Schauer - (10)<br />
Mycoblastus caesius (Coppins & P. James) Tönsberg - (10; 18)<br />
Mycoblastus sanguinarius (L.) Norman - (10)<br />
Mycomicrothelia confusa D. Hawksw. - (5)<br />
Mycoporum sparsellum Nyl. - (5)<br />
Myxophora leptogiophila (Minks ex G. Winter) Nik. Hoffm. & Hafellner - (12)<br />
Nephroma helveticum Ach. - (10; 18)<br />
Nephroma hensseniae P. James & F. J. White - (16; 10; 18)<br />
Nephroma laevigatum Ach. - (22; 18)<br />
Nephroma venosum Degel. - (10)<br />
Normandina pulchella (Borrer) Nyl. - (23; 10; 18; 21)<br />
Ochrolechia androgyna (Hoffm.) Arnold - (2)<br />
Ochrolechia azorica Purvis, P. James & Brodo - (10)<br />
Ochrolechia inversa (Nyl.) J.R. Laundon - (18)<br />
Ochrolechia parella (L.) A. Massal. - (10)<br />
Omphalina pararustica Clémencon - (10)<br />
Opegrapha atra Pers. - (10)<br />
Opegrapha calcarea Turner ex Sm. - (2)<br />
Opegrapha gyrocarpa Flot. - (10)<br />
Opegrapha herbarum Mont. - (2)<br />
Opegrapha insularis Vain. - (19)<br />
Opegrapha lithyrga Ach. - (10)<br />
Opegrapha mougeotii A. Massal. - (10)<br />
Opegrapha multipuncta Copins & P. James - (2)<br />
Opegrapha niveoatra (Borr.) J. R. Laundon - (2)<br />
Opegrapha ochrocheila Nyl. - (5)<br />
Opegrapha prosodea Ach. - (5)<br />
Opegrapha rufescens Pers. - (19)<br />
Opegrapha rupestris Pers. - (10)<br />
Opegrapha varia Pers. - (2)<br />
Opegrapha vermicellifera (Kunze) J.R. Laundon - (5)<br />
240
Opegrapha vulgata Ach. - (5)<br />
Pannaria conoplea (Ach.) Bory - (10; 18)<br />
Pannaria pezizoides (Weber) Trevis. - (10; 18)<br />
Pannaria rubiginosa (Ach.) Bory. - (22; 10; 18)<br />
Parmelia laxiuscula H. Magn. - (10)<br />
Parmelia saxatilis (L.) Ach. - (10)<br />
Parmelia subcrinita Nyl. - (10)<br />
Parmeliella parvula P.M. Jörg. - (10; 18)<br />
Parmelinopsis cryptochlora (Vain.) Elix & Hale - (10)<br />
Parmelinopsis horrescens (Taylor) Hale & Elix - (10; 18; 20)<br />
Parmelinopsis minarum (Vain.) Elix & Hale - (20; 2)<br />
Parmentaria chilensis Fée - (Purvis & James, 1993; 18; 21)<br />
Parmotrema arnoldii (Du Rietz) Hale - (10)<br />
Parmotrema bangii (Vainio) Hale - (20)<br />
Parmotrema chinense (Osbeck) Hale & Ahti - (22; 10; 18)<br />
Parmotrema crinitum (Ach.) Hale - (22; 10; 18; 20)<br />
Parmotrema mellissii (C.W. Dodge) Hale - (5)<br />
Parmotrema perlata var. ciliata (DC.) M. Choisy - (10)<br />
Parmotrema pseudoreticulatum (Tav.) Hale - (10)<br />
Parmotrema robustum (Degel.) Hale - (23; 10; 18; 21; 20)<br />
Parmotrema stuppeum (Taylor) Hale - (10)<br />
Parmotrema tinctorum (Nyl.) Hale - (10)<br />
Patellaria atrata (Hedw.) Fr. - (19)<br />
Peltigera britannica (Gyelnik) Holt-Hartw, & Tonsb. - (21)<br />
Peltigera canina (L.) Willd. - (10)<br />
Peltigera di<strong>da</strong>ctyla (With.) J.R. Laundon - (10)<br />
Peltigera dissecta Purvis, P. James & Vitik. - (10; 18)<br />
Peltigera horizontalis (Huds.) Baumg. - (10)<br />
Peltigera hymenina (Ach.) Delise - (10)<br />
Peltigera malacea (Ach.) Funck - (10)<br />
Peltigera melanorrhiza Purvis, P. James & Vitik. - (16; 10; 18)<br />
Peltigera membranacea (Ach.) Nyl. - (10)<br />
Peltigera poly<strong>da</strong>ctyla (Neck.) Hoffm. - (22; 10)<br />
Peltigera rufescens (Weiss) Humb. - (22; 10)<br />
Peltula euploca (Ach.) Poelt ex Ozen<strong>da</strong> & Clauzade - (5)<br />
Pertusaria amara (Ach.) Nyl. - (10)<br />
Pertusaria amarescens (Ach.) Nyl. - (2)<br />
Pertusaria dealbata (Ach.) Cromb. - (10)<br />
Pertusaria ficorum Zahlbr. - (11)<br />
Pertusaria flavicans Lamy - (3)<br />
Pertusaria hymenea ( Ach.) Schaer - (5)<br />
Pertusaria lactea (L.) Arnold - (2)<br />
Pertusaria leioplaca DC. - (3)<br />
Pertusaria maximiliana Klem - (18)<br />
Pertusaria ocellata (Wallr.) Körb. - (10)<br />
Pertusaria pertusa (Weigel) Tuck. - (10)<br />
241
Pertusaria pseudocorallina (Lilj.) Arnold - (10)<br />
Pertusaria pulvinata Erichsen - (10; 18)<br />
Pertusaria pustulata (Ach.) Duby - (10)<br />
Phaeographis dendritica (Ach.) Müll. Arg. - (23; 10; 18, 21)<br />
Phaeographis inusta (Ach.) Müll. Arg. - (10)<br />
Phaeographis smithii (Leight.) de Lesd. - (2)<br />
Phaeophyscia chloantha (Ach.) Moberg - (10)<br />
Phaeophysica endococcinodes (Poelt) Essl. - (10)<br />
Phaeophyscia endophoenicea (Harm.) Moberg - (3)<br />
Phaeophyscia hispidula ( Ach.) Essl. - (5)<br />
Phaeophyscia hirsuta (Mereschk.) Essl. - (10)<br />
Phaeophyscia orbicularis (Neck.) Moberg - (10)<br />
Phaeophyscia rubopulchra (Degel.) Essl. - (6)<br />
Phaeopyxis punctum (A. Massal.) Rambold, Triebel & Coppins - (11)<br />
Phlyctis agelaea (Ach.) Flot. - (10)<br />
Phlyctis argena (Spreng.) Flot. - (2)<br />
Phyllopsora breviuscula (Nyl.) Müll. Arg. - (3)<br />
Physcia adscendens (Fr.) H. Olivier - (10; 20)<br />
Physica atrostriata Moberg - (10)<br />
Physcia caesia (Hoffm.) Fürnr. - (10)<br />
Physcia dimidiata (Arnold) Nyl. - (3)<br />
Physcia fragilescens Zahlbr - (21)<br />
Physcia sorediosa Vain. Lynge - (3)<br />
Physcia stellaris (L.) Nyl. - (10)<br />
Physcia tenella (Scop.) DC. - (10)<br />
Physcia tribacia (Ach.) Nyl. - (3)<br />
Physcia tribacioides Nyl. - (10)<br />
Physica undulata Moberg - (10)<br />
Physconia distorta (With) J.R. Laundon - (10)<br />
Physconia enteroxantha (Nyl.) Poelt - (21)<br />
Placidium squamulosum (Ach.) Breuss - (2)<br />
Placopsis geli<strong>da</strong> (L.) Linds. - (10; 18)<br />
Placynthiella <strong>da</strong>saea (Stirton) Tønsb. - (3)<br />
Placynthiella icmalea (Ach.) Coppins & P. James - (18)<br />
Platismatia glauca (L.) W. L. Culb. & C. F. Culb. - (10; 18)<br />
Platismatia glauca f. fallax (Weber) Oxner & S.Y. Kondr. - (10)<br />
Plectocarpon lichenum (Sommerf.) D. Hawksw. - (10)<br />
Plectocarpon macaronesiae Diederich, Etayo & Sérus. - (10)<br />
Polyblastia gothica Th. Fr. - (10)<br />
Polychidium dendriscum (Nyl.) Henssen - (10)<br />
Porina aenea ( Wallr.) Zahlbr. - (5)<br />
Porina ahlesiana (Körb.) Zahlbr. - (3)<br />
Porina atlantica (Erichsen) P. M. Jorg. - (19)<br />
Porina borreri (Trevis.) D.Hawksw. & P.James - (5)<br />
Porina borreri var. leptospora (Nyl.) D. Hawksw - (19)<br />
Porina chlorotica (Ach.) Müll. Arg. - (10)<br />
242
Porina chlorotica f. tenuifera (Nyl.) Swinscow - (19)<br />
Porina guentheri (Flot.) Zahlbr. - (3)<br />
Porpidia albocaerulescens (Wulfen) Hertel & Knoph - (10)<br />
Porpidia cineroatra (Ach.) Hertel & Knoph - (10)<br />
Porpidia contraponen<strong>da</strong> (Arnold) Knoph & Hertel - (3)<br />
Porpidia crustulata (Ach.) Hertel & Knoph - (10)<br />
Porpidia macrocarpa (DC.) Hertel & A.J. Schwab - (10)<br />
Porpidia musiva (Körb.) Hertel & Knoph - (10)<br />
Porpidia platycarpoides (Bagl.) Hertel - (10)<br />
Porpidia speirea (Ach.) Kremp. - (10)<br />
Porpidia tuberculosa (Sm.) Hertel & Knoph - (3)<br />
Protoparmelia badia (Hoffm.) Hafellner - (10)<br />
Pseudocyphellaria aurata (Ach.) Vain. - (23; 10; 18; 21)<br />
Pseudocyphellaria crocata (L.) Vain. - (22; 10; 18)<br />
Pseudocyphellaria intricata (Delise) Vain. - (22; 10; 18)<br />
Pseudocyphellaria lacerata Degel. - (10; 18)<br />
Pseudocyphellaria norvegica (Gyeln.) P. James - (10)<br />
Pseudoparmelia caroliniana (Nyl.) Hale - (10)<br />
Pseudopyrenula diluta (Fée) Müll. Arg. - (10)<br />
Pyrenidium actinellum Nyl. - (14)<br />
Pyrenocollema halodytes (Nyl.) R. C. Harris - (21)<br />
Pyrenula acutispora Kalb & Hafellner - (5)<br />
Pyrenula dermatodes Kalb & Hafellner - (10; 18)<br />
Pyrenula harrisii Kalb & Hafellner - (10; 18)<br />
Pyrenula macrospora (Degel.) Coppins & P. James - (10; 18)<br />
Pyrenula marginata Hook. - (10)<br />
Pyrenula niti<strong>da</strong> (Weigel) Ach. - (10)<br />
Pyrrhospora lusitanica (Räsänen) Hafellner - (18)<br />
Pyrrhospora quernea (Dickson) Korber - (20)<br />
Pyxine chrysanthoides Vain. - (10)<br />
Pyxine cocoes (Sw.) Nyl. - (10)<br />
Pyxine linearis R. W. Rogers - (10)<br />
Pyxine sorediata (Ach.) Mont - (10; 18)<br />
Pyxine subcinerea Stirt. - (20)<br />
Ramalina arabum (Ach.) Meyen & Flot. - (10)<br />
Ramalina bourgeana Mont. ex Nyl. - (10)<br />
Ramalina calcaris (L.) Fr. - (22; 10)<br />
Ramalina canariensis J. Steiner - (10; 20)<br />
Ramalina cuspi<strong>da</strong>ta (Ach.) Nyl. - (22; 10)<br />
Ramalina decipiens Mont. - (10)<br />
Ramalina farinacea (L.) Ach. - (10; 20)<br />
Ramalina fraxinea (L.) Ach. - (10)<br />
Ramalina lusitanica H. Magn. - (20)<br />
Ramalina lacera (With.) J.R. Laundon - (10)<br />
Ramalina implectens Nyl. - (20).<br />
Ramalina maciformis (Delile) Bory - (10)<br />
243
Ramalina nematodes (Nyl.) Krog Østh. - (10)<br />
Ramalina peruviana Ach. - (20).<br />
Ramalina pusilla Le Prévost ex Duby - (22; 10; 20)<br />
Ramalina requienii (de Not.) Jatta - (10)<br />
Ramalina siliquosa (Huds.) A.L. Sm. - (23; 10; 21)<br />
Ramalina subfarinacea (Nyl. ex Cromb.) Nyl. - (10)<br />
Ramalina subgeniculata Nyl. - (10; 20)<br />
Ramalina subpusilla (Nyl.) Krog.& Swinscow - (5)<br />
Ramalina thrausta (Ach.) Nyl. - (10)<br />
Ramonia azorica P. James & Purvis - (16; 10; 18)<br />
Rhizocarpon alpicola (Anzi) Rabenh. - (10)<br />
Rhizocarpon badioatrum (Spreng.) Th. Fr. - (3)<br />
Rhizocarpon hochstetteri Körb. ( Vain.) - (10)<br />
Rhizocarpon obscuratum (Ach.) A. Massal. - (23; 10; 21)<br />
Rhizocarpon reductum Th.Fr. - (3)<br />
Rhizocarpon umbilicatum (Ramond) Flagey - (3)<br />
Rimelia reticulata (Taylor) Hale & A. Fletcher - (10; 18; 20)<br />
Rimelia subisidiosa (Müll. Arg.)Hale & Fletcher - (10)<br />
Rinodina anomala ( Zahlbr.) H. Mayrh. & Giralt - (5)<br />
Rinodina archaea (Ach.) Arnold - (10)<br />
Rinodina beccariana var. beccariana Bagl. - (10)<br />
Rinodina beccariana var. lavicola (J. Steiner) Matzer & H. Mayrhofer - (10)<br />
Rinodina biloculata (Nyl.) Sheard - (21; 2)<br />
Rinodina colobinoides (Nyl.) Zahlbr - (3)<br />
Rinodina confinis Samp. - (10)<br />
Rinodina confragosa (Ach.) Körber - (3)<br />
Rinodina ericina Nyl. Giralt - (3)<br />
Rinodina exigua (Ach.) Gray - (3)<br />
Rinodina intermedia Bagl. - (5)<br />
Rinodina mniaraea (Ach.) Körber - (3)<br />
Roccella africana Vain. - (10)<br />
Roccella allorgei Abbayes - (10)<br />
Roccella arnoldii Vain. - (22; 10)<br />
Roccella boergesenii Vain. - (10)<br />
Roccella canariensis Darb. - (22; 10)<br />
Roccella fuciformis (L.) DC. - (10)<br />
Roccella fucoides (Neck.) Vainio - (22; 10; 21)<br />
Roccella linearis (Ach.) Vain. - (10)<br />
Roccella tinctoria DC. - (10)<br />
Roccella tuberculata Vain. - (10)<br />
Roselliniella nephromatis (P. Crouan) Matzer & Haffellner - (10)<br />
Roselliniopsis ventosa (Rostr.) Alstrup - (5)<br />
Sagiolechia atlantica Henssen - (10)<br />
Schismatomma decolorans (Turner & Borrer ex Sm.) Clauzade & Věz<strong>da</strong> - (18)<br />
Schismatomma picconianum (Bagl.) J. Steiner - (10)<br />
Schismatomma pitardii (de Lesd.) Egea & Torrente - (10)<br />
244
Sclerophytonomyces circumscripti Cif. & Tomas - (10)<br />
Scoliciosporum umbrinum (Ach.) Arnold - (18; 5)<br />
Siphula ceratites (Wahlenb.) Fr. - (10)<br />
Skyttea pyrenulae Diederich, Etayo & Coppins - (7)<br />
Solenopsora holophaea (Mont.) Samp. - (10)<br />
Sphaerophorus globosus (Huds.) Vain. - (10)<br />
Sphinctrina tubiformis A. Massal. - (10)<br />
Spilonema paradoxum Bornet - (10)<br />
Squamarina cartilaginea (With.) P. James - (3)<br />
Staurolemma omphalarioides (Anzi) P. M. Jörg. & Henssen - (10)<br />
Stenocybe bryophila Walt. Watson - (16)<br />
Stereocaulon atlanticum (I. M. Lamb) I. M. Lamb - (10)<br />
Stereocaulon azoreum (Schaer.) Nyl. - (10; 18; 20)<br />
Stereocaulon condensatum Hoffm. - (10)<br />
Stereocaulon <strong>da</strong>ctylophyllum Florke - (21)<br />
Stereocaulon macaronesicum Purvis & P. James - (10; 18)<br />
Stereocaulon paschale (L.) Hoffm. - (10)<br />
Stereocaulon pileatum Ach. - (10)<br />
Stereocaulon ramulosum (Sw.) Räusch. - (10)<br />
Stereocaulon sphaerophoroides Tuck. - (22)<br />
Stereocaulon vesuvianum Pers. - (10; 18)<br />
Stereocaulon vulcani (Bory) Ach. - (19)<br />
Sticta canariensis (Ach.) Bory ex Delise - (10; 18)<br />
Sticta dufourii Delise - (10; 18)<br />
Sticta fuliginosa (Hoffm.) Ach. - (22; 10; 18)<br />
Sticta fuliginosa f. ciliata Degel. - (10)<br />
Sticta limbata (Sm.) Ach. - (10; 18)<br />
Sticta weigelii (Ach.) Vain. - (10)<br />
Strigula nitidula Mont. - (10)<br />
Strigula taylorii (Carroll ex Nyl.) R.C. Harris - (5)<br />
Syncesia myrticola (Fée) Tehler - (10)<br />
Tapellaria epiphylla (Müll. Arg.) R. Sant. apud Thorold - (10; 18)<br />
Teloschistes chrysophthalmus (L.) Th. Fr. - (10)<br />
Teloschistes flavicans (Sw.) Norman - (10)<br />
Tephromela atra (Huds.) Hafellner - (10)<br />
Thelidium pyrenophorum (Ach.) Mudd Tuckerman - (2)<br />
Thelopsis rubella Nyl. - (10)<br />
Thelotrema antoninii Purvis & P. James - (10; 18)<br />
Thelotrema isidioides (Borrer) R. Sant. - (10; 18)<br />
Thelotrema lepadinum (Ach.) Ach. - (23; 10; 18; 21)<br />
Thelotrema perforatum Leight. var. pauciseptatum Purvis & P. James - (10)<br />
Thelotrema subtile Tuck. - (10)<br />
Thrombium epigaeum (Pers.) Wallr. - (10)<br />
Toninia aromatica (Turner ex Sm.) A. Massal. - (10)<br />
Toninia massata (Tuck.) Herre - (10)<br />
Toninia mesoidea ( Nyl.) Zahlbr. - (5)<br />
245
Toninia sedifolia (Scop.) Tim<strong>da</strong>l - (10)<br />
Toninia thiopsora (Nyl.) H. Olivier - (10)<br />
Trapelia coarctata (Sm.) M. Choisy - (10)<br />
Trapelia corticola Coppins & P. James - (10; 18)<br />
Trapelia involuta (Taylor) Hertel - (10)<br />
Trapelia obtegens (Th. Fr.) Hertel - (10)<br />
Trapelia placodioides Coppins & P. James - (3)<br />
Trapeliopsis flexuosa (Fr.) Coppins & P. James - (1; 10; 18; 21)<br />
Trapeliopsis granulosa (Hoffm.) Lumbsch - (10; 18)<br />
Trapeliopsis pseudogranulosa Coppins & P. James - (18; 19)<br />
Tremella lobariacearum Diederich & M.S. Christ. - (14)<br />
Usnea barbata (L.) Weber ex F. H. Wigg. - (10)<br />
Usnea ceratina Ach. - (22; 10)<br />
Usnea cornuta Körb. - (10; 18; 20)<br />
Usnea esperantiana P. Clerc - (20)<br />
Usnea flammea Stirt. - (22; 10)<br />
Usnea flori<strong>da</strong> (L.) Weber ex F. H. Wigg. - (10; 20)<br />
Usnea hirta (L.) Weber ex F.H. Wigg. - (10; 20)<br />
Usnea madeirensis Motyka - ( 18)<br />
Usnea plicata (L.) Weber ex F. H. Wigg. - (22; 10)<br />
Usnea rubicun<strong>da</strong> Sirt. - (10; 18; 20)<br />
Usnea subflori<strong>da</strong>na Stirt. - (10; 20)<br />
Usnea subscabrosa Nyl. - (10)<br />
Verrucaria amphibia Clemente - (21)<br />
Verrucaria hydrela Ach. - (2)<br />
Verrucaria macrostoma Dufour ex DC. - (3)<br />
Verrucaria muralis Ach. - (3)<br />
Verrucaria pinguicula A.Massal. - (3)<br />
Verrucaria viridula (Schrad.) Ach. - (3)<br />
Waynea adscendens V. J. Rico - (2)<br />
Xanthoparmelia conspersa (Ehrh. ex Ach.) Hale - (10)<br />
Xanthoria candelaria (L.) Th. Fr. - (5)<br />
Xanthoria elegans (Link) Th. Fr. - (10)<br />
Xanthoria ectaneoides (Nyl.) Zahlbr. - (10; 19)<br />
Xanthoria fallax (Hepp) Arnold - (5)<br />
Xanthoria parietina (L.) Th. Fr. - (10; 20)<br />
Xanthoria resendei Poelt & Trav. - (10)<br />
Zamenhofia coralloidea (P. James) Clauzade & Cl. Roux - (10)<br />
246
Bibliografia (References):<br />
1 - Aptroot, A. (1989) Contribution to the Azores lichen flora. The Lichenologist, 21, 59-65.<br />
2 - Aptroot, A. & Rodrigues, A.F. (<strong>2005</strong>a) Additions to the Azorean lichen flora. Arquipélago – Life and Marine Sciences, 22, in<br />
press.<br />
3 - Aptroot, A. & Rodrigues, A.F. (<strong>2005</strong>b) New lichen records for the Azores, with the report of some tropical species new to Europe.<br />
Cryptogamie-Mycologie, in press.<br />
4 - Arvidsson, L. (1990) Additions to the lichen flora of the Azores. Bibliotheca Lichenologica, 38, 13-27.<br />
5 - Berger, F. & Aptroot, A. (2002) Further contributions to the flora of lichens and lichenicolous fungi of the Azores. Arquipélago<br />
– Life and Marine Sciences, 19, 1-12.<br />
6 - Berger, F., Priemetzhofer, F. & Türk, R. (1998) Neue und seltene fletchen und lichenicole pilze aus Oberösterreich, Österreich IV.<br />
Beiträge zur Naturkunde Oberösterreichs, 6, 397-416.<br />
7 - Diederich, P. & Etayo, J. (2000) A synopsis of the genera Skyttea, Llimoniella and Rhymbocarpus (lichenicolous Ascomycota,<br />
Leotiales). The Lichenologist, 32, 423-485.<br />
8 - Diederich, P. & Wedin, M. (2000) The species of Hemigrapha (lichenicolous Ascomycetes, Dothideales) on Peltigerales. Nordic<br />
Journal of Botany, 20, 203-241.<br />
9 - Calatayud, V., Navarro-Rosinés, P. & Hafellner. J. (2002) A synopsis of Lichenostigma subgen. Lichenogramma (Arthoniales),<br />
with a key to the species. Mycological Research, 106, 1230-1242.<br />
10 - Hafellner J. (1995) A new checklist of lichens and lichenicolous fungi of insular Laurimacaronesia including a lichenological<br />
bibliography for the area. Fritschiana, 5, 1-132.<br />
11 - Hafellner, J. (2002) Additions and Corrections to the checklist and bibliography of lichens and lichenicolous fungi of insular<br />
Laurimacaronesia. II. Fritschiana, 36, 1-10.<br />
12 - Hoffmann, N. & Hafellner, J. (2000) Eine revision der lichenicolen arten der sammelgattungen Guignardia und Physalospora<br />
(Ascomycotina). Bibliotheca Lichenologica, 77, 1-181.<br />
13 - Jørgensen, P.M. & James, P.W. (2001) A New Erioderma Taxon from the Azores. Lichenologist, 33, 483-485.<br />
14 - Martinez, I. 2002. Lichenicolous fungi from Iberian Peninsula and the Macaronesian area. Nova Hedwigia, 74, 51-67.<br />
15 - Moberg, R. & Purvis, O.W. (1997) Studies on the lichens of the Azores. Part 4. The genus Heterodermia. Symbolae Botanicae<br />
Upsalienses, 32, 187-194.<br />
16 - Purvis, O.W. & James, P.W. (1993) Studies on the lichens of the Azores. Part 1 – Caldeira do Faial. Arquipélago – Life and Marine<br />
Sciences, 11, 1-16.<br />
17 - Purvis, O.W., Smith, C.W. & James, P.W. (1994) Studies in the lichens of the Azores. Part 2 - Lichens of the upper slopes of Pico<br />
mountain. A comparison between the lichen floras of the Azores, Madeira and the Canary Islands at high altitudes. Arquipélago<br />
– Life and Marine Sciences, 12, 35-56.<br />
18 - Purvis, O.W., James, P.W., Smith, C.W. & Dias E. (1998) Studies in the Lichens of the Azores. Part 5. A comparison between the<br />
lichen floras associated with Juniperus brevifolia in relict woodland in selected sites on Terceira and Flores. Boletim do Museu<br />
Municipal do Funchal (História Natural). (Sup nº5), pp 333-348.<br />
19 - Rodrigues, A.F. & Aptroot, A. (<strong>2005</strong>) Amostras de líquenes <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> cujos resulta<strong>dos</strong> são apresenta<strong>dos</strong> neste trabalho pela<br />
primeira vez. Departamento de Ciências Agrárias. Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />
20 - Rodrigues, A.F., Aptroot, A., Freitas, M.C., Sousa, E., Rodrigues, C., Vieira, B. & Soares, P. (2004) Additions to the lichen flora<br />
found on Cryptomeria japonica D. Don in the Azores. Arquipélago - Life and Marine Sciences, 21, 73-74.<br />
21 - Silanes, M.E.L.& Bermúdez, G.P. (2002) Contribución a la flora liquénica de São Miguel de Azores (Portugal). Nova Acta<br />
Científica Compostelana (Bioloxía), 12, 75-82.<br />
22 - Tavares, C.N. (1941) Contribuições para o conhecimento <strong>da</strong> flora <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>. Líquenes <strong>da</strong> ilha Terceira. In: memoriam do Prof.<br />
D. António Xavier Pereira Coutinho, 227-243.<br />
23 - Tavares, C.N. (1942) Algumas espécies de liquenes novas para os <strong>Açores</strong>. Bulletin <strong>da</strong> Socie<strong>da</strong>de Portuguesa de Sciencias<br />
Naturais, 13, 232-234.<br />
247
APÊNDICE 3<br />
APPENDIX 3<br />
LISTA PRELIMINAR DOS NEMATODA, ANNELIDA E CHORDATA<br />
TERRESTRES DOS AÇORES<br />
PRELIMINARY LIST OF THE TERRESTRIAL NEMATODA, ANNELIDA<br />
AND CHORDATA FROM THE AZORES<br />
Abstract: A preliminary list of the Phyla Nemato<strong>da</strong>,<br />
Anneli<strong>da</strong> and Chor<strong>da</strong>ta was compiled. Based on the<br />
recent list of European terrestrial species, project<br />
“Fauna Europaea” (http://www.faunaeur.org), 80<br />
species of Nemato<strong>da</strong> and 21 species of Anneli<strong>da</strong><br />
are listed. The listed 49 species of vertebrates<br />
(Chor<strong>da</strong>ta) are the species known to breed in the<br />
Azores.<br />
Introduction<br />
In addition to the animal Phyla already listed in<br />
Chapter 4 (Mollusca and Arthropo<strong>da</strong>), here we<br />
compiled a preliminary species list of Nemato<strong>da</strong>,<br />
Anneli<strong>da</strong> and Chor<strong>da</strong>ta. Based on the recent list<br />
of European terrestrial species, project “Fauna<br />
Europaea” (http://www.faunaeur.org), 80 species of<br />
Nemato<strong>da</strong> and 21 species of Anneli<strong>da</strong> are listed.<br />
The listed 49 species of vertebrates (Chor<strong>da</strong>ta)<br />
are the species known to breed in the Azores: 2<br />
species of amphibians, 1 reptil species, 37 species<br />
of birds and 9 species of mammals.<br />
Among the vertebrates (Chor<strong>da</strong>ta) the native<br />
bat Myotis myotis, the endemic bat Nyctalus<br />
Compilado por (Compiled by)<br />
Paulo A. V. Borges 1<br />
1Universi<strong>da</strong>de <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>, Dep. de Ciências Agrárias – CITA-A, Terra-Chã, 9700-851 Angra do Heroísmo, Terceira, <strong>Açores</strong>, Portugal;<br />
e-mail: pborges@mail.angra.uac.pt.<br />
249<br />
Resumo: Apresenta-se uma lista preliminar <strong>dos</strong><br />
Filos Nemato<strong>da</strong>, Anneli<strong>da</strong> e Chor<strong>da</strong>ta terrestres <strong>dos</strong><br />
<strong>Açores</strong>. Com base na recente lista de espécies<br />
animais terrestres <strong>da</strong> Europa, projecto “Fauna<br />
Europaea” (http://www.faunaeur.org), listam-se 80<br />
espécies de nemáto<strong>dos</strong> e 21 espécies de anelídeos<br />
terrestres. As cerca de 49 espécies de vertebra<strong>dos</strong><br />
(Chor<strong>da</strong>ta) lista<strong>dos</strong> correspondem às espécies que<br />
se reproduzem nos <strong>Açores</strong>.<br />
Introdução<br />
Em adição aos grupos de animais lista<strong>dos</strong> em detalhe<br />
no Cap. 4 deste livro (Mollusca e Arthropo<strong>da</strong>),<br />
a diversi<strong>da</strong>de de três outros grupos de animais<br />
(Nemato<strong>da</strong>, Anneli<strong>da</strong>, Chor<strong>da</strong>ta) é aqui compila<strong>da</strong>.<br />
Com base na recente lista de espécies animais<br />
terrestres <strong>da</strong> Europa, projecto “Fauna Europaea”<br />
(http://www.faunaeur.org), listam-se 80 espécies de<br />
nemáto<strong>dos</strong> e 21 espécies de anelídeos terrestres. As<br />
cerca de 49 espécies de vertebra<strong>dos</strong> (Chor<strong>da</strong>ta) lista<strong>dos</strong><br />
correspondem às espécies que se reproduzem<br />
nos <strong>Açores</strong>, sendo: 2 espécies de anfíbios; 1 espécie<br />
de réptil; 37 espécies de aves; 9 espécies de<br />
mamíferos.
No caso <strong>dos</strong> vertebra<strong>dos</strong> (Chor<strong>da</strong>ta), é de realçar<br />
a existência apenas de duas espécies endémicas: um<br />
mamífero, morcego Nyctalus azoreum (Thomas); e<br />
ain<strong>da</strong> uma ave, o Priôlo Pyrrhula murina Godman.<br />
A outra espécie de morcego referencia<strong>da</strong> para o<br />
arquipélago é nativa. To<strong>dos</strong> as outras espécies de<br />
mamíferos, as duas espécies de anfíbios e a espécie<br />
de réptil foram introduzi<strong>da</strong>s pelo Homem.<br />
Assim a fauna nativa do arquipélago era composta<br />
basicamente por aves e pelas duas espécies de<br />
morcegos (Martins 1993).<br />
As 37 espécies de aves <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong> lista<strong>da</strong> abaixo<br />
são apenas aquelas que se sabe reproduzirem<br />
no arquipélago (ver Bannerman & Bannerman<br />
1966). Muitas mais ocorrem ocasionalmente no<br />
arquipélago, sendo o número dessas espécies<br />
ocasionais superior a 200 (”Fauna Europaea”;<br />
http://www.faunaeur.org). Apesar <strong>da</strong> maior parte<br />
<strong>da</strong>s espécies de aves serem nativas <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>,<br />
várias espécies terão sido introduzi<strong>da</strong>s (Monteiro<br />
1991; Martins 1993): a perdiz (Alectoris rufa), o<br />
pintassilgo (Carduelis carduelis), o verdilhão<br />
(Chloris chloris), o par<strong>da</strong>l (Passer domesticus), o<br />
canário <strong>da</strong> terra (Serinus canaria) e o estorninho<br />
(Sturnus vulgaris).<br />
Esperamos que numa próxima edição desta<br />
obra possamos apresentar uma análise detalha<strong>da</strong><br />
sobre a distribuição e estatutos de colonização<br />
<strong>dos</strong> Nemato<strong>da</strong>, Anneli<strong>da</strong> e Chor<strong>da</strong>ta <strong>dos</strong> <strong>Açores</strong>.<br />
Entretanto, para mais detalhes sobre a distribuição<br />
nas ilhas <strong>da</strong> fauna de mamíferos do arquipélago<br />
ver Mathias et al. (1998). Para as aves aconselhase<br />
a consulta <strong>da</strong> obra clássica de Bannerman &<br />
Bannerman (1966).<br />
Bibliografia (References)<br />
250<br />
azoreum (Thomas), most of the birds and the<br />
endemic now rare Azorean bullfinch Pyrrhula<br />
murina Godman were the only land vertebrates<br />
originally living in the Azores (Martins 1993). All<br />
the amphibians, the reptile species and most of<br />
the mammals arrived under the influence of man<br />
commercial activities.<br />
Breeding birds of the Azores comprise 37<br />
species (see details on Bannerman & Bannerman<br />
1966). More about 200 species occur occasionally<br />
in the archipelago (see “Fauna Europaea”; http://<br />
www.faunaeur.org). In spite of the fact that most<br />
of the bird species are native, at least six species<br />
were probably introduced by man: the red-leggedpartridge<br />
(Alectoris rufa), European-goldfinch<br />
(Carduelis carduelis), European-greenfinch (Chloris<br />
chloris), the house sparrow (Passer domesticus),<br />
European serin (Serinus canaria) and common<br />
starling (Sturnus vulgaris).<br />
In a future edition of this book we hope to<br />
present detailed <strong>da</strong>ta on the distribution and<br />
colonization status of the Nemato<strong>da</strong>, Annlli<strong>da</strong> and<br />
Chor<strong>da</strong>ta from the Azores. In the meanwhile, we<br />
suggest the work of Mathias et al. (1998) for a<br />
detailed appraisal on the Azorean mammals and<br />
the classic book of Bannerman & Bannerman<br />
(1966) for obtaining important information on the<br />
Azorean breeding and occasional birds.<br />
Bannerman, D.A. & Bannerman, W.M. (1966) Birds of the Atlantic Islands. Vol. 3 – A History of the Birds of the Azores.<br />
Oliver & Boyd. Edimburgo e Londres.<br />
Mathias, M.L., Ramalhinho, M.G., Santos-Reis, M., Petrucci-Fonseca, F., Libois, R., Fons, R., Ferraz de Carvalho, G.,<br />
Oom, M.M. & Collares-Pereira, M. (1998) The terrestrial mammals from Azores islands (Portugal): an up<strong>da</strong>ted review.<br />
Mammalia, 62, 397-407.<br />
Martins, A.M.F. (1993) The Azores - Westernmost Europe: Where evolution can be caught red-handed. Boletim do Museu<br />
Municipal do Funchal, Sup. 2, 181-198.<br />
Monteiro, L. (1991) As ilhas a fauna e o turismo. Comunicações do Segundo Encontro de Ambiente, Turismo e Cultura,<br />
Turismo Cultural e Ambiental na Europa, Primeiras Jorna<strong>da</strong>s Atlânticas de Protecção do Meio Ambiente, pp. 1-21.<br />
Angra do Heroísmo, 25-27 de Janeiro de 1991.
Espécies (Species)<br />
Ancylostomati<strong>da</strong>e<br />
Ancylostoma caninum (Ercolani, 1859)<br />
Bunostomum trigonocephalum (Rudolphi, 1808)<br />
Uncinaria stenocephala (Railliet, 1884)<br />
Anguini<strong>da</strong>e<br />
Ditylenchus dipsaci (Kühn, 1857)<br />
Aphelenchoidi<strong>da</strong>e<br />
Aphelenchoides bicau<strong>da</strong>tus (Imamura, 1931)<br />
Aphelenchoides fragariae (Ritzema Bos, 1890)<br />
Aphelenchoides parietinus (Bastian, 1865)<br />
Aphelenchoides ritzemabosi (Schwartz, 1911)<br />
Ascaridi<strong>da</strong>e<br />
Ascaris suum Goeze, 1782<br />
Parascaris equorum (Goeze, 1782)<br />
Toxocara canis (Werner, 1782)<br />
Ascaridia galli (Schrank, 1788)<br />
Capillarii<strong>da</strong>e<br />
Aonchotheca annulosa (Dujardin, 1845)<br />
Aonchotheca erinacei (Rudolphi, 1819)<br />
Calodium hepaticum (Bancroft, 1893)<br />
Eucoleus gastricus (Baylis, 1926)<br />
Chabertii<strong>da</strong>e<br />
Chabertia ovina (Fabricius, 1794)<br />
Oesophagostomum dentatum (Rudolphi, 1803)<br />
Oesophagostomum radiatum Rudolphi, 1803<br />
Oesophagostomum venulosum Rudolphi, 1809<br />
Cosmocerci<strong>da</strong>e<br />
Oxysomatium brevicau<strong>da</strong>tum (Zeder, 1800)<br />
Crenosomati<strong>da</strong>e<br />
Crenosoma striatum (Zeder, 1800)<br />
Heligmonelli<strong>da</strong>e<br />
Nippostrongylus brasiliensis (Travassos, 1914)<br />
Heteraki<strong>da</strong>e<br />
Heterakis gallinarum (Schrank, 1788)<br />
Heterakis spumosa Schneider, 1866<br />
Heteroderi<strong>da</strong>e<br />
Heterodera goettingiana Liebscher, 1892<br />
Heterodera schachtii Schmidt, 1871<br />
Heterorhabditi<strong>da</strong>e<br />
Heterorhabditis bacteriophora Poinar, 1976<br />
Hoplolaimi<strong>da</strong>e<br />
Helicotylenchus dihystera (Cobb, 1893)<br />
Helicotylenchus erythrinae (Zimmermann, 1904)<br />
Hoplolaimus aorolaimoides Siddiqi, 1972<br />
Rotylenchus buxophilus Golden, 1956<br />
Scutellonema brachyurum (Steiner, 1938)<br />
Meloidogyni<strong>da</strong>e<br />
Meloidogyne incognita (Kofoid & White, 1919)<br />
Meloidogyne javanica (Treub, 1885)<br />
Metastrongyli<strong>da</strong>e<br />
Metastrongylus apri (Gmelin, 1780)<br />
Metastrongylus pudendotectus Wostokow, 1905<br />
Metastrongylus salmi Gedoelst, 1923<br />
Onchocerci<strong>da</strong>e<br />
Onchocerca reticulata Diesing, 1841<br />
Onchuli<strong>da</strong>e<br />
Stenonchulus troglodytes W. Schneider, 1940<br />
Passalurus ambiguus (Rudolphi, 1819)<br />
Syphacia muris (Yamaguti, 1935)<br />
Syphacia obvelata (Rudolphi, 1802)<br />
Pratylenchi<strong>da</strong>e<br />
Pratylenchus goodeyi Sher & Allen, 1953<br />
Pratylenchus penetrans (Cobb, 1917)<br />
Phylum Nemato<strong>da</strong><br />
251
Espécies (Species)<br />
Qudsianemati<strong>da</strong>e<br />
Sphaeroamphis azoricus Ahmad & Sturhan, 2000<br />
Spirocerci<strong>da</strong>e<br />
Mastophorus muris (Gmelin, 1790)<br />
Steinernemati<strong>da</strong>e<br />
Steinernema carpocapsae (Weiser, 1955)<br />
Steinernema glaseri (Steiner, 1929)<br />
Strongyli<strong>da</strong>e<br />
Cylicocyclus elongatus (Looss, 1900)<br />
Strongylus edentatus (Looss, 1900)<br />
Strongylus vulgaris (Looss, 1900)<br />
Triodontophorus serratus (Looss, 1900)<br />
Telotylenchi<strong>da</strong>e<br />
Bitylenchus dubius (Bütschlii, 1873)<br />
Thelazii<strong>da</strong>e<br />
Thelazia lacrymalis (Gurlt, 1831)<br />
Trichodori<strong>da</strong>e<br />
Paratrichodorus porosus (Allen, 1957)<br />
Trichodorus azorensis Almei<strong>da</strong> & al., 1989<br />
Trichodorus primitivus (de Man, 1880)<br />
Trichosomoidi<strong>da</strong>e<br />
Trichosomoides crassicau<strong>da</strong> (Bellingham, 1840)<br />
Trichostrongyli<strong>da</strong>e<br />
Graphidium strigosum (Dujardin, 1845)<br />
Haemonchus contortus (Rudolphi, 1803)<br />
Ostertagia ostertagi (Stiles, 1892)<br />
Teladorsagia circumcincta (Stadelman, 1894)<br />
Teladorsagia trifurcata (Ransom, 1907)<br />
Trichostrongylus axei (Cobbold, 1879)<br />
Trichostrongylus capricola Ransom, 1907<br />
Trichostrongylus colubriformis (Giles, 1892)<br />
Trichostrongylus retortaeformis (Zeder, 1800)<br />
Trichuri<strong>da</strong>e<br />
Trichuris globulosa (Linstow, 1901)<br />
Trichuris ovis (Abildgaard, 1795)<br />
Trichuris suis (Schrank, 1788)<br />
Trichuris vulpis (Frölich, 1789)<br />
Xiphinemati<strong>da</strong>e<br />
Xiphinema brevicolle Lordello & Da Costa, 1961<br />
Xiphinema dissimile Roca & al., 1988<br />
Xiphinema diversicau<strong>da</strong>tum (Micoletzky, 1927)<br />
Xiphinema intermedium Lamberti & Bleve-Zacheo, 1979<br />
Xiphinema madeirense Brown & al., 1992<br />
Xiphinema pachtaicum (Tulaganov, 1938)<br />
Xiphinema sahelense Dalmasso, 1969<br />
Xiphinema santos Lamberti & al., 1993<br />
Glossoscoleci<strong>da</strong>e<br />
Pontoscolex corethrurus (Müller, 1857)<br />
Lumbrici<strong>da</strong>e<br />
Allolobophoridella eiseni (Levinsen, 1884)<br />
Aporrectodea caliginosa (Savigny, 1826)<br />
Dendrobaena hortensis (Michaelsen, 1890)<br />
Dendrodrilus rubidus (Savigny, 1826)<br />
Eisenia feti<strong>da</strong> (Savigny, 1826)<br />
Eiseniella tetraedra (Savigny, 1826)<br />
Lumbricus rubellus Hoffmeister, 1843<br />
Lumbricus terrestris Linnaeus, 1758<br />
Octodrilus complanatus (Dugès, 1828)<br />
Octolasion lacteum (Örley, 1885)<br />
Lumbriculi<strong>da</strong>e<br />
Lumbriculus variegatus (Müller, 1774)<br />
Phylum Anneli<strong>da</strong><br />
252
Espécies (Species)<br />
Megascoleci<strong>da</strong>e<br />
Amynthas corticis (Kinberg, 1867)<br />
Amynthas gracilis (Kinberg, 1867)<br />
Metaphire californica (Kinberg, 1867)<br />
Naidi<strong>da</strong>e<br />
Dero pectinata Aiyer, 1930<br />
Nais communis Piguet, 1906<br />
Nais elinguis Müller, 1774<br />
Nais variabilis Piguet, 1906<br />
Tubifici<strong>da</strong>e<br />
Limnodrilus hoffmeisteri Claparede, 1862<br />
Tubifex tubifex tubifex (Müller, 1774)<br />
Rani<strong>da</strong>e<br />
Rana esculenta Linnaeus, 1758<br />
Salamandri<strong>da</strong>e<br />
Triturus carnifex (Laurenti, 1768)<br />
Lacerti<strong>da</strong>e<br />
Teira dugesii (Milne-Edwards, 1829)<br />
Phylum Chor<strong>da</strong>ta<br />
Classe Amphibia<br />
Classe Reptilia<br />
Classe Aves<br />
Accipitri<strong>da</strong>e<br />
Buteo buteo (Linnaeus, 1758)<br />
Anati<strong>da</strong>e<br />
Anas crecca Linnaeus, 1758<br />
Anas platyrhynchos Linnaeus, 1758<br />
Charadrii<strong>da</strong>e<br />
Charadrius alexandrinus Linnaeus, 1758<br />
Columbi<strong>da</strong>e<br />
Columba livia Gmelin, 1789<br />
Columba palumbus Linnaeus, 1758<br />
Fringilli<strong>da</strong>e<br />
Carduelis carduelis (Linnaeus, 1758)<br />
Chloris chloris (Linnaeus, 1758)<br />
Fringilla tintillon Webb, Berthelot & Moquin-Tandon, 1841<br />
Pyrrhula murina Godman, 1866<br />
Serinus canaria (Linnaeus, 1758)<br />
Hydrobati<strong>da</strong>e<br />
Oceanodroma castro (Harcourt, 1851)<br />
Lari<strong>da</strong>e<br />
Larus glaucoides Meyer, 1822<br />
Larus marinus Linnaeus, 1758<br />
Larus ridibundus Linnaeus, 1766<br />
Sterna dougallii Montagu, 1813<br />
Sterna hirundo Linnaeus, 1758<br />
Motacilli<strong>da</strong>e<br />
Motacilla cinerea Tunstall, 1771<br />
Passeri<strong>da</strong>e<br />
Passer domesticus (Linnaeus, 1758)<br />
Phasiani<strong>da</strong>e<br />
Alectoris rufa (Linnaeus 1758)<br />
Coturnix coturnix (Linnaeus, 1758)<br />
Procellarii<strong>da</strong>e<br />
Bulweria bulwerii (Jardine & Selby, 1828)<br />
Calonectris diomedea (Scopoli, 1769)<br />
Puffinus assimilis Gould, 1838<br />
Puffinus puffinus (Brünnich, 1764)<br />
253
Espécies (Species)<br />
Ralli<strong>da</strong>e<br />
Fulica atra Linnaeus, 1758<br />
Saxicoli<strong>da</strong>e<br />
Erithacus rubecula (Linnaeus, 1758)<br />
Scolopaci<strong>da</strong>e<br />
Gallinago gallinago (Linnaeus, 1758)<br />
Gallinula chloropus (Linnaeus 1758)<br />
Scolopax rusticola Linnaeus, 1758<br />
Strigi<strong>da</strong>e<br />
Asio flammeus (Pontoppi<strong>da</strong>n, 1763)<br />
Sturni<strong>da</strong>e<br />
Sturnus vulgaris Linnaeus, 1758<br />
Sylvii<strong>da</strong>e<br />
Regulus regulus azoricus Seebohm, 1833<br />
Regulus regulus inermis Murphy & Chapin, 1929<br />
Regulus regulus sanctae-mariae Vaurie, 1954<br />
Sylvia atricapilla (Linnaeus, 1758)<br />
Turdi<strong>da</strong>e<br />
Turdus merula Linnaeus, 1758<br />
Erinacei<strong>da</strong>e<br />
Erinaceus europaeus europaeus Linnaeus, 1758<br />
Lepori<strong>da</strong>e<br />
Oryctolagus cunniculus (Linnaeus, 1758)<br />
Muri<strong>da</strong>e<br />
Mus domesticus Schwartz & Schwartz, 1943<br />
Rattus norvegicus (Berkenhout, 1769)<br />
Rattus rattus (Linnaeus, 1758)<br />
Musteli<strong>da</strong>e<br />
Mustela nivalis vulgaris Erxleben, 1777<br />
Mustela furo Linnaeus, 1758<br />
Vespertilioni<strong>da</strong>e<br />
Myotis myotis (Borkhausen 1797)<br />
Nyctalus azoreum (Thomas, 1901)<br />
Classe Mammalia<br />
254
ÍNDICE TAXONÓMICO<br />
TAXONOMIC INDEX<br />
BRYOPHYTA<br />
PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA<br />
MOLLUSCA<br />
ARTHROPODA
BRYOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
ÍNDICE BRYOPHYTA<br />
INDEX BRYOPHYTA<br />
A<br />
Acanthocoleus aberrans....................................................................................123<br />
Acrobolbaceae.................................................................................................121<br />
Acrobolbus wilsonii.........................................................................................121<br />
Acrocladium cuspi<strong>da</strong>tum (ver Calliergonella cuspi<strong>da</strong>ta)<br />
Adelanthaceae.................................................................................................121<br />
Adelanthus decipiens.......................................................................................121<br />
Allorgea berthelotiana (ver Andoa berthelotiana)<br />
Aloina aloides (ver Apêndice 1)<br />
Aloina ambigua................................................................................................126<br />
Aloina ericaefolia (ver Aloina ambigua)<br />
Aloina ericifolia (ver Aloina ambigua)<br />
Aloina rigi<strong>da</strong>.....................................................................................................126<br />
Alophosia azorica.............................................................................................124<br />
Alophozia azorica (ver Alophosia azorica)<br />
Amblyste giaceae.............................................................................................128<br />
Amblyste gium humile....................................................................................128<br />
Amblystegium irriguum (ver Amblystegium tenax)<br />
Amblystegium kochii (ver Amblystegium humile)<br />
Amblystegium longisetum (ver Amblystegium varium)<br />
Amblystegium madeirense (ver Amblystegium varium)<br />
Amblystegium maderense (ver Amblystegium varium)<br />
Amblystegium riparium...................................................................................128<br />
Amblystegium serpens....................................................................................128<br />
Amblystegium trichospodium (ver Amblystegium humile)<br />
Amblystegium varium......................................................................................128<br />
Amphidium mougeotii.....................................................................................126<br />
Anastrophyllum minutum................................................................................122<br />
Andoa berthelotiana.........................................................................................129<br />
Andreaea petrophila (ver Andreaea rupestris)<br />
Andreaea rupestris............................................................................................124<br />
Andreaeaceae...................................................................................................124<br />
Andreaeales..................................................................................................... 124<br />
Aneura pinguis.................................................................................................121<br />
Aneuraceae...................................................................................................... 121<br />
Anoectangium angustifolium...........................................................................126<br />
Anomobryum filiforme (ver Anomobryum julaceum)<br />
Anomobryum julaceum....................................................................................127<br />
Anomobryum juliforme (ver Anomobryum julaceum)<br />
Anthoceros bulbiculosus (ver Phaeoceros bulbiculosus)<br />
Anthoceros carolinianus (ver Phaeoceros laevis subsp. carolinianus)<br />
Anthoceros caucasicus.....................................................................................120<br />
Anthoceros dichotomus (ver Phaeoceros bulbiculosus)<br />
Anthoceros husnotii (ver Anthoceros punctatus)<br />
Anthoceros laevis (ver Phaeoceros laevis subsp. laevis)<br />
Anthoceros mandonii (ver Anthoceros caucasicus)<br />
Anthoceros punctatus.......................................................................................120<br />
Anthocerotaceae..............................................................................................120<br />
Anthocerotales.................................................................................................120<br />
Anthocerotopsi<strong>da</strong>.............................................................................................120<br />
Aphanolejeunea azorica..................................................................................123<br />
Aphanolejeunea madeirensis...........................................................................123<br />
Aphanolejeunea microscopica.........................................................................123<br />
Aphanolejeunea sintenisii................................................................................123<br />
Aphanolejeunea teotonii (ver Aphanolejeunea sintenisii)<br />
Archidiaceae....................................................................................................125<br />
Archidiales.......................................................................................................125<br />
Archidium alternifolium..................................................................................125<br />
Arnelliaceae....................................................................................................121<br />
Asterella africana.............................................................................................120<br />
Asterella gracilis (ver Apêndice 1)<br />
Astrodontium canariense (ver Leucodon canariensis)<br />
Astrodontium treleasei (ver Leucodon treleasei)<br />
Atrichum angustatum......................................................................................124<br />
Atrichum papillosum (ver Atrichum angustatum)<br />
Atrichum papillosum (ver Atrichum angustatum)<br />
Atrichum tenellum...........................................................................................124<br />
Atrichum undulatum........................................................................................124<br />
Aulacomniaceae..............................................................................................127<br />
Aulacomnium palustre.....................................................................................127<br />
257<br />
Aytoniaceae....................................................................................................120<br />
B<br />
Barbilophozia attenuata...................................................................................122<br />
Barbilophozia floerkei Loeske (ver Apêndice 1)<br />
Barbilophozia gracilis (ver Barbilophozia attenuata)<br />
Barbula acuta (ver Didymodon acutus)<br />
Barbula ambigua (ver Aloina ambigua)<br />
Barbula convoluta............................................................................................126<br />
Barbula cylindrica (ver Didymodon insulanus)<br />
Barbula gracilis (ver Didymodon acutus)<br />
Barbula gracilis var. viridis (ver Didymodon acutus)<br />
Barbula hornschuchiana (ver Pseudocrossidium hornschuchianum)<br />
Barbula inaequalifolia (ver Bryoerytrophyllum inaequalifolium)<br />
Barbula luri<strong>da</strong> (ver Didymodon luridus)<br />
Barbula marginata (ver Tortula marginata)<br />
Barbula mucronata (ver Cinclidotus mucronatus)<br />
Barbula mucronata (ver Cinclidotus mucronatus)<br />
Barbula muralis (ver Tortula muralis)<br />
Barbula revoluta (ver Pseudocrossidium revolutum)<br />
Barbula revolvens (ver Tortula revolvens)<br />
Barbula rigi<strong>da</strong> (ver Aloina rigi<strong>da</strong>)<br />
Barbula rigidula (ver Didymodon rigidulus)<br />
Barbula ruralis (ver Syntrichia ruralis)<br />
Barbula solmsii (ver Tortula solmsii)<br />
Barbula solmsii (ver Tortula solmsii)<br />
Barbula squarrosa (ver Pleurochaete squarrosa)<br />
Barbula tophacea (ver Didymodon tophaceus)<br />
Barbula trifaria (ver Didymodon luridus)<br />
Barbula ungiculata (ver Barbula unguiculata)<br />
Barbula unguiculata.........................................................................................126<br />
Barbula vahliana (ver Tortula vahliana)<br />
Barbula vinealis (ver Didymodon vinealis)<br />
Barbula vinealis var. cylindrica (ver Didymodon insulanus)<br />
Bartramia calcarea (ver Philonotis calcarea)<br />
Bartramia pomiformis (ver Apêndice 1)<br />
Bartramia rigi<strong>da</strong> (ver Bartramia )<br />
Bartramia stricta..............................................................................................127<br />
Bartramia uncinata (ver Philonotis uncinata)<br />
Bartramiaceae..................................................................................................127<br />
Bazzania azorica..............................................................................................122<br />
Bazzania denu<strong>da</strong>ta (ver Bazzania azorica)<br />
Bazzania tricrenata (ver Bazzania azorica)<br />
Bazzania trilobata (ver Apêndice 1)<br />
Blepharostoma trichophyllum.........................................................................122<br />
Blindia acuta....................................................................................................125<br />
Blindia acuta var. madeirensis (ver Blindia acuta)<br />
Blindia madeirensis (ver Blindia acuta)<br />
Brachymenium notarisii..................................................................................127<br />
Brachytheciaceae.............................................................................................128<br />
Brachythecium albicans...................................................................................128<br />
Brachythecium cardotii (ver Rhynchostegium megapolitanum)<br />
Brachythecium illecebrum (ver Scleropodium touretti)<br />
Brachythecium mildeanum..............................................................................128<br />
Brachythecium plumosum...............................................................................128<br />
Brachythecium plumosum (ver Brachythecium plumosum)<br />
Brachythecium plumosum var. homomalum (ver Brachythecium plumosum)<br />
Brachythecium plumosum var. homomalum fo. gracilis<br />
(ver Brachythecium plumosum)<br />
Brachythecium populeum................................................................................128<br />
Brachythecium rivulare...................................................................................128<br />
Brachythecium rutabulum...............................................................................128<br />
Brachythecium salebrosum..............................................................................128<br />
Brachythecium velutinum................................................................................128<br />
Breutelia azorica..............................................................................................127<br />
Bruchiaceae.....................................................................................................125<br />
Bryaceae..........................................................................................................127<br />
Bryales.............................................................................................................127<br />
Bryoerythrophyllum inaequalifolium..............................................................126<br />
Bryophyta........................................................................................................120<br />
Bryopsi<strong>da</strong>.........................................................................................................123<br />
Bryum alpinum................................................................................................127<br />
Bryum alpinum fo. attenuatum (ver Bryum alpinum)
BRYOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Bryum alpinum fo. nigrescens (ver Bryum alpinum)<br />
Bryum alpinum var. meridionale (ver Bryum alpinum)<br />
Bryum alpinum var. nigrescens (ver Bryum alpinum)<br />
Bryum alpinum var. viride (ver Bryum alpinum)<br />
Bryum annotinum (ver Pohlia annotina)<br />
Bryum argenteum.............................................................................................127<br />
Bryum argenteum var. lanatum (ver Bryum argenteum)<br />
Bryum atropurpureum (ver Bryum bicolor)<br />
Bryum attenuatum (ver Entosthodon attenuatus)<br />
Bryum barnesii (ver Bryum bicolor)<br />
Bryum bicolor..................................................................................................127<br />
Bryum bicolor fo. planum (ver Bryum bicolor)<br />
Bryum bicolor var. arenarium (ver Bryum bicolor)<br />
Bryum bicolor var. gracilentum (ver Bryum bicolor)<br />
Bryum caespi<strong>da</strong>tum var. imbricatum (ver Bryum caespiticium)<br />
Bryum caespiticium.........................................................................................127<br />
Bryum caespiticium var. atlanticum (ver Bryum caespiticium)<br />
Bryum canariense............................................................................................127<br />
Bryum capillare...............................................................................................127<br />
Bryum capillare (ver Bryum capillare)<br />
Bryum capillare ssp. torquescens (ver Bryum torquescens)<br />
Bryum capillare var. cuspi<strong>da</strong>tum (ver Bryum capillare)<br />
Bryum capillare var. cuspi<strong>da</strong>tum (ver Bryum creberrimum)<br />
Bryum capillare var. cuspi<strong>da</strong>tum fo. elegantulum (ver Bryum capillare)<br />
Bryum clavatum (ver Bryum canariense)<br />
Bryum conoideum (ver Zygodon conoideus)<br />
Bryum creberrimum........................................................................................127<br />
Bryum cuneifolium (ver Tortula cuneifolia)<br />
Bryum <strong>da</strong>viesii (ver Glyphomitrium <strong>da</strong>viesii)<br />
Bryum donianum.............................................................................................127<br />
Bryum dunense................................................................................................127<br />
Bryum erythrocarpum (ver Bryum rubens)<br />
Bryum gemmiparum........................................................................................127<br />
Bryum julaceum (ver Anomobryum julaceum)<br />
Bryum lanatum................................................................................................127<br />
Bryum microerythrocarpum (ver Bryum subapiculatum)<br />
Bryum mildeanum...........................................................................................127<br />
Bryum murale (ver Bryum radiculosum)<br />
Bryum murosum (ver Bryum radiculosum)<br />
Bryum notarisii (ver Brachymenium notarisii)<br />
Bryum obovatum (ver Bryum donianum)<br />
Bryum pachyloma (ver Bryum donianum)<br />
Bryum pachyloma var. lingulaeforme (ver Bryum donianum)<br />
Bryum platyloma (ver Bryum capillare)<br />
Bryum provinciale (ver Bryum canariense)<br />
Bryum pseudotriquetrum.................................................................................127<br />
Bryum radiculosum.........................................................................................127<br />
Bryum rubens..................................................................................................127<br />
Bryum ruderale................................................................................................127<br />
Bryum sauteri..................................................................................................127<br />
Bryum serrulatum (ver Bryum canariense)<br />
Bryum subapiculatum......................................................................................127<br />
Bryum subbicolor (ver Bryum radiculosum)<br />
Bryum teneriffae (ver Bryum capillare)<br />
Bryum tenuisetum............................................................................................127<br />
Bryum torquescens..........................................................................................127<br />
Bryum torquescens var. gracile (ver Bryum torquescens)<br />
Bryum tozeri (ver Epipterygium tozeri)<br />
Bryum validicastatum (ver Bryum capillare)<br />
Bryum ventricosum (ver Bryum pseudotriquetrum)<br />
Bryum ventricosum fo. fraxlerii (ver Bryum pseudotriquetrum)<br />
Bryum ventricosum fo. mucronatum (ver Bryum pseudotriquetrum)<br />
Bryum viridissimum (ver Zygodon viridissimus)<br />
Bryum viridissimum ssp. eu-viridissimus (ver Zygodon viridissimus)<br />
Bryum viridissimum ssp. eu-viridissimus var. occidentalis<br />
(ver Zygodon viridissimus)<br />
Buxbaumia foliosa (ver Diphyscium foliosum)<br />
C<br />
Calliergonella cuspi<strong>da</strong>ta..................................................................................129<br />
Calypogeia allorgei (ver Mnioloma fuscum)<br />
Calypogeia arguta............................................................................................121<br />
Calypogeia azorica..........................................................................................121<br />
258<br />
Calypogeia azurea (ver Apêndice 1)<br />
Calypogeia fissa...............................................................................................121<br />
Calypogeia fusca (ver Mnioloma fuscum)<br />
Calypogeia integristipula.................................................................................121<br />
Calypogeia meylanii (ver Calypogeia integristipula)<br />
Calypogeia muelleriana...................................................................................121<br />
Calypogeia mülleriana (ver Calypogeia muelleriana)<br />
Calypogeia neesiana........................................................................................121<br />
Calypogeia sphagnicola...................................................................................121<br />
Calypogeia suecica..........................................................................................121<br />
Calypogeia trichomanis (ver Calypogeia azurea)<br />
Calypogeia trichomanis var. suecica (ver Calypogeia suecica)<br />
Calypogeiaceae................................................................................................121<br />
Camptothecium seriaceum (ver Homalothecium sericeum)<br />
Campyliaceae..................................................................................................129<br />
Campylium serratum (ver Eurhynchium praelongum)<br />
Campylopodium euphorocladum (ver Microcampylopus laevigatus)<br />
Campylopodium euphorocladum var. angustifolium<br />
(ver Microcampylopus laevigatus)<br />
Campylopodium euphorocladum var. laevigatum<br />
(ver Microcampylopus laevigatus)<br />
Campylopodium laevigatum (ver Microcampylopus laevigatus)<br />
Campylopus ampliretis (ver Campylopus pilifer)<br />
Campylopus atrovirens (ver Apêndice 1)<br />
Campylopus azoricus (ver Campylopus pyriformis)<br />
Campylopus azoricus (ver Campylopus pyriformis)<br />
Campylopus brevipilus....................................................................................125<br />
Campylopus brevipilus var. elatus (ver Campylopus brevipilus)<br />
Campylopus carreiroanus (ver Campylopus shawii)<br />
Campylopus cygnaeus (ver Campylopus cygneus)<br />
Campylopus cygneus.......................................................................................125<br />
Campylopus flaccidus......................................................................................125<br />
Campylopus flexuosus.....................................................................................125<br />
Campylopus flexuosus (ver Campylopus flexuosus)<br />
Campylopus flexuosus var. azoricus (ver Campylopus flexuosus)<br />
Campylopus flexuosus var. azoricus (ver Campylopus flexuosus)<br />
Campylopus flexuosus var. fayalensis (ver Campylopus flexuosus)<br />
Campylopus flexuosus var. zonatus (ver Campylopus flexuosus)<br />
Campylopus fragilis.........................................................................................125<br />
Campylopus fragilis (ver Campylopus fragilis)<br />
Campylopus incrassatus..................................................................................125<br />
Campylopus introflexus...................................................................................125<br />
Campylopus introflexus (ver Campylopus introflexus)<br />
Campylopus introflexus var. tullgreni (ver Campylopus introflexus)<br />
Campylopus introflexus var. tullgreni fo. minor (ver Campylopus introflexus)<br />
Campylopus laevigatus (ver Grimmia laevigata)<br />
Campylopus longipilus (ver Campylopus pilifer)<br />
Campylopus lsubintroflexus (ver Campylopus pilifer)<br />
Campylopus paradoxus (ver Campylopus flexuosus)<br />
Campylopus pilifer..........................................................................................125<br />
Campylopus piriformis (ver Campylopus pyriformis)<br />
Campylopus polytrichoides (ver Campylopus pilifer)<br />
Campylopus pyriformis...................................................................................125<br />
Campylopus pyriformis fo. longifolia (ver Campylopus pyriformis)<br />
Campylopus pyriformis var. azoricus (ver Campylopus pyriformis)<br />
Campylopus setaceus (ver Campylopus cygneus)<br />
Campylopus setaceus fo. brevifolia (ver Campylopus cygneus)<br />
Campylopus setaceus fo. minor (ver Campylopus cygneus)<br />
Campylopus setaceus var. latinervis (ver Campylopus cygneus)<br />
Campylopus shawii.........................................................................................125<br />
Catharinaea angustata var. rhystophylla (ver Atrichum angustatum)<br />
Catharinaea angustata (ver Atrichum angustatum)<br />
Catharinaea papillosa (ver Atrichum angustatum)<br />
Catharinaea undulata (ver Atrichum undulatum)<br />
Catharinea angustata var. rhystophylla (ver Atrichum angustatum)<br />
Catharinea angustata (ver Atrichum angustatum)<br />
Catharinea papillosa (ver Atrichum angustatum)<br />
Catharinea undulata (ver Atrichum undulatum)<br />
Cephalozia bicuspi<strong>da</strong>ta....................................................................................121<br />
Cephalozia bicuspi<strong>da</strong>ta ssp. lammersiana (ver Cephalozia bicuspi<strong>da</strong>ta)<br />
Cephalozia bicuspi<strong>da</strong>ta var. bicuspi<strong>da</strong>ta (ver Cephalozia bicuspi<strong>da</strong>ta)<br />
Cephalozia bicuspi<strong>da</strong>ta var. lammersiana (ver Cephalozia bicuspi<strong>da</strong>ta)<br />
Cephalozia connivens......................................................................................121<br />
Cephalozia crassifolia......................................................................................121<br />
Cephalozia hibernica (ver Cephalozia crassifolia)
BRYOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Cephalozia lammersiana (ver Cephalozia bicuspi<strong>da</strong>ta)<br />
Cephalozia lunulifolia.....................................................................................121<br />
Cephalozia media (ver Cephalozia lunulifolia)<br />
Cephaloziaceae................................................................................................121<br />
Cephaloziella baumgartneri.............................................................................121<br />
Cephaloziella byssacea (ver Cephaloziella divaricata)<br />
Cephaloziella calyculata..................................................................................121<br />
Cephaloziella dentata.......................................................................................121<br />
Cephaloziella divaricata..................................................................................121<br />
Cephaloziella hampeana..................................................................................121<br />
Cephaloziella rubella.......................................................................................122<br />
Cephaloziella starkei (ver Cephaloziella divaricata)<br />
Cephaloziella turneri........................................................................................122<br />
Cephaloziellaceae............................................................................................121<br />
Ceratodon chloropus (ver Cheilothela chloropus)<br />
Ceratodon purpureus.......................................................................................125<br />
Ceratodon stenocarpus.....................................................................................125<br />
Cheilolejeunea cedercreutzii...........................................................................123<br />
Cheilothela chloropus......................................................................................125<br />
Chiloscyphus coadunatus................................................................................122<br />
Chiloscyphus denticulatus (ver Heteroscyphus denticulatus)<br />
Chiloscyphus fragrans.....................................................................................122<br />
Chiloscyphus pallescens (ver Chiloscyphus polyanthos aggr.)<br />
Chiloscyphus polyanthos aggr.........................................................................122<br />
Chiloscyphus profundus..................................................................................122<br />
Cirriphyllum piliferum....................................................................................128<br />
Cladopodiella fluitans (ver Apêndice 1)<br />
Cladopodiella francisci....................................................................................121<br />
Cololejeunea azorica (ver Aphanolejeunea azorica)<br />
Cololejeunea calcarea (ver Apêndice 1)<br />
Cololejeunea madeirensis (ver Aphanolejeunea madeirensis)<br />
Cololejeunea microscopica (ver Aphanolejeunea microscopica)<br />
Cololejeunea minutissima...............................................................................123<br />
Cololejeunea teotonii (ver Aphanolejeunea sintenisii)<br />
Colura calyptrifolia..........................................................................................123<br />
Conocephalaceae .............................................................................................120<br />
Conocephalum conicum..................................................................................120<br />
Corsinia coriandrina........................................................................................120<br />
Corsinia marchantioides (ver Corsinia coriandrina)<br />
Corsiniaceae....................................................................................................120<br />
Crossommitrium fontanum (ver Tetrastichium fontanum)<br />
Cryphaea arborea (ver Cryphaea heteromalla)<br />
Cryphaea heteromalla......................................................................................129<br />
Cryphaeaceae...................................................................................................129<br />
Ctenidium berthelotianum (ver Andoa berthelotiana)<br />
Ctenidium molluscum......................................................................................129<br />
Cyclodictyon laetevirens.................................................................................128<br />
Cynodontium bruntonii...................................................................................126<br />
D<br />
Daltonia splachnoides (ver Daltonia stenophylla)<br />
Daltonia stenophylla........................................................................................128<br />
Daltoniaceae....................................................................................................128<br />
Desmatodon bogosicus (ver Tortula bogosica)<br />
Desmatodon convolutus (ver Tortula atrovirens)<br />
Dialytrichia mucronata.....................................................................................126<br />
Dialytrichia mucronata (ver Cinclidotus mucronatus)<br />
Dialytrichia mucronata fo. minor (ver Cinclidotus mucronatus)<br />
Dichodontium pellucidum (ver Apêndice 1)<br />
Dicranaceae.....................................................................................................125<br />
Dicranales........................................................................................................125<br />
Dicranella heteromalla.....................................................................................125<br />
Dicranella howei..............................................................................................125<br />
Dicranella schreberiana...................................................................................125<br />
Dicranella teneriffae (ver Rhamphidium purpuratum)<br />
Dicranella varia (ver Dicranella howei)<br />
Dicranella varia var. tenuifolia (ver Dicranella howei)<br />
Dicranolejeunea johnsoniana (ver Acanthocoleus aberrans)<br />
Dicranoweisia cirrata.......................................................................................125<br />
Dicranoweisia cirrata (ver Apêndice 1)<br />
Dicranoweisia crispula....................................................................................125<br />
Dicranoweisia crispula (ver Apêndice 1)<br />
Dicranum aciculare (ver Racomitrium aciculare)<br />
259<br />
Dicranum albidum (ver Leucobryum albidum)<br />
Dicranum blyttii (ver Kiaeria blyttii)<br />
Dicranum bonjeani (ver Dicranum bonjeanii)<br />
Dicranum bonjeanii..........................................................................................125<br />
Dicranum bruntonii (ver Cynodontium bruntonii)<br />
Dicranum chloropus (ver Cheilothela chloropus)<br />
Dicranum cygneum (ver Campylopus cygneus)<br />
Dicranum flagellare.........................................................................................125<br />
Dicranum flexuosum (ver Campylopus flexuosus)<br />
Dicranum fragile (ver Campylopus fragilis)<br />
Dicranum glaucum (ver Leucobryum glaucum)<br />
Dicranum heteromallum (ver Dicranella heteromalla)<br />
Dicranum introflexum (ver Campylopus introflexus)<br />
Dicranum juniperoideum (ver Leucobryum juniperoideum)<br />
Dicranum majus...............................................................................................125<br />
Dicranum polyphyllum (ver Ptychomitrium polyphyllum)<br />
Dicranum purpureum (ver Ceratodon purpureus)<br />
Dicranum purpureum (ver Ceratodon purpureus)<br />
Dicranum pyriforme (ver Campylopus pyriformis)<br />
Dicranum schreberianum (ver Dicranella schreberiana)<br />
Dicranum scoparium.......................................................................................125<br />
Dicranum scottianum......................................................................................125<br />
Dicranum scottianum (ver Dicranum scottianum)<br />
Dicranum scottianum ssp. anglicum (ver Dicranum scottianum)<br />
Dicranum scottianum var canariense (ver Dicranum scottianum)<br />
Didymodon acutus...........................................................................................126<br />
Didymodon insulanus......................................................................................126<br />
Didymodon luridus..........................................................................................126<br />
Didymodon rigidulus.......................................................................................126<br />
Didymodon tophaceum (ver Didymodon tophaceus)<br />
Didymodon tophaceus.....................................................................................126<br />
Didymodon vinealis.........................................................................................126<br />
Didymodon vinealis var. flacci<strong>da</strong> (ver Didymodon insulanus)<br />
Diphysciaceae..................................................................................................124<br />
Diphysciales....................................................................................................124<br />
Diphyscium foliosum.......................................................................................124<br />
Diphyscium sessile (ver Diphyscium foliosum)<br />
Diplophyllum albicans.....................................................................................123<br />
Ditrichaceae.....................................................................................................125<br />
Ditrichum pallidum..........................................................................................125<br />
Ditrichum strictum (ver Apêndice 1)<br />
Ditrichum subulatum.......................................................................................125<br />
Dolichotheca striatella (ver Herzogiella striatella)<br />
Drepanium canariense (ver Hypnum uncinulatum)<br />
Drepanocladus fluitans.....................................................................................129<br />
Drepanolejeunea hamatifolia...........................................................................123<br />
Dumortiera hirsuta...........................................................................................120<br />
Dumortiera hirsuta (ver Dumortiera hirsuta)<br />
E<br />
Echinodiaceae..................................................................................................129<br />
Echinodium prolixum......................................................................................129<br />
Echinodium raynoldii (ver Echinodium renauldii)<br />
Echinodium renauldii......................................................................................129<br />
Ectropothecium costae (ver Hypnum uncinulatum)<br />
Encalypta ligulata (ver Scopelophila ligulata)<br />
Entosthodon attenuatus....................................................................................124<br />
Entosthodon obtusus........................................................................................124<br />
Ephemeraceae..................................................................................................126<br />
Ephemerum cohaerens.....................................................................................126<br />
Epipterygium tozeri.........................................................................................127<br />
Eucladium verticillatum...................................................................................126<br />
Eucladium verticillatum (ver Eucladium verticillatum)<br />
Euhynchium tenellum (ver Rhynchostegiella tenella)<br />
Euosmolejeunea cedercreutzii (ver Cheilolejeunea cedercreutzii)<br />
Eurhynchium berthelotianum (ver Andoa berthelotiana)<br />
Eurhynchium canariense (ver Eurhynchium meridionale)<br />
Eurhynchium circinatum (ver Scorpiurium circinatum)<br />
Eurhynchium confertum (ver Rhynchostegium confertum)<br />
Eurhynchium hians..........................................................................................128<br />
Eurhynchium longirostre var. meridionale (ver Eurhynchium meridionale)<br />
Eurhynchium megapolitanum (ver Rhynchostegium megapolitanum)<br />
Eurhynchium meridionale...............................................................................128
BRYOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Eurhynchium myosuroides (ver Isothecium myosuroides)<br />
Eurhynchium orotavense (ver Eurhynchium hians)<br />
Eurhynchium praelongum...............................................................................128<br />
Eurhynchium praelongum (ver Eurhynchium hians)<br />
Eurhynchium praelongum var. taxirete (ver Eurhynchium hians)<br />
Eurhynchium pumilum....................................................................................128<br />
Eurhynchium rusciforme (ver Platyhypnidium riparioides)<br />
Eurhynchium speciosum..................................................................................128<br />
Eurhynchium stokesii (ver Eurhynchium praelongum)<br />
Eurhynchium striatum.....................................................................................128<br />
Eurhynchium swartzii (ver Eurhynchium hians)<br />
Exormotheca pustulosa....................................................................................120<br />
Exormothecaceae.............................................................................................120<br />
F<br />
Fimbriaria africana (ver Asterella africana)<br />
Fissidens adianthoides (ver Apêndice 1)<br />
Fissidens algarvicus (ver Fissidens curvatus)<br />
Fissidens algarvicus (ver Fissidens curvatus)<br />
Fissidens asplenioides.....................................................................................125<br />
Fissidens asplenioides (ver Fissidens asplenioides)<br />
Fissidens atlanticus (ver Fissidens asplenioides)<br />
Fissidens attenuatus (ver Fissidens curvatus)<br />
Fissidens azoricus............................................................................................125<br />
Fissidens bryoides s.l.......................................................................................125<br />
Fissidens bryoides var. rivularis (ver Fissidens rivularis)<br />
Fissidens canariensis (ver Fissidens ovatifolius)<br />
Fissidens coacervatus......................................................................................125<br />
Fissidens crassipes...........................................................................................125<br />
Fissidens crassipes (ver Apêndice 1)<br />
Fissidens cristatus (ver Fissidens dubius)<br />
Fissidens cristatus (ver Fissidens dubius)<br />
Fissidens cristatus var. angustatus (ver Fissidens dubius)<br />
Fissidens curnowii (ver Fissidens bryoides)<br />
Fissidens curvatus............................................................................................125<br />
Fissidens dubius...............................................................................................125<br />
Fissidens herzogii (ver Apêndice 1)<br />
Fissidens impar (ver Fissidens bryoides)<br />
Fissidens inconstans (ver Fissidens bryoides)<br />
Fissidens incurvus (ver Fissidens bryoides s.l.)<br />
Fissidens incurvus var. tamarindifolius (ver Fissidens bryoides s.l.)<br />
Fissidens luisierii.............................................................................................126<br />
Fissidens osmundoides (ver Apêndice 1)<br />
Fissidens ovatifolius.........................................................................................126<br />
Fissidens ovatus var. azoricus (ver Fissidens azoricus)<br />
Fissidens pallidicaulis (ver Fissidens taxifolius)<br />
Fissidens papillosus.........................................................................................126<br />
Fissidens perssonii (ver Fissidens ovatifolius)<br />
Fissidens pulvinatus (ver Grimmia pulvinata)<br />
Fissidens rivularis............................................................................................126<br />
Fissidens sciuroides (ver Leucodon sciuroides)<br />
Fissidens sciuroides var. teneriffae (ver Leucodon sciuroides)<br />
Fissidens serrulatus..........................................................................................126<br />
Fissidens sublineaefolius..................................................................................126<br />
Fissidens taxifolius..........................................................................................126<br />
Fissidens taxifolius ssp. pallidicaulis (ver Fissidens taxifolius)<br />
Fissidens taxifolius var. pallidicaulis (ver Fissidens taxifolius)<br />
Fissidens viridulus (ver Fissidens bryoides)<br />
Fissidens viridulus var. pusillus (ver Fissidens pusillus)<br />
Fissidens warnstorfii (ver Fissidens crassipes)<br />
Fissidens warnstorfii var. sublinealifolius (ver Fissidens crassipes)<br />
Fissidentaceae..................................................................................................125<br />
Fontinalaceae...................................................................................................129<br />
Fontinalis antipyretica.....................................................................................129<br />
Fontinalis antipyretica var. azorica (ver Fontinalis antipyretica)<br />
Fossombronia angulosa...................................................................................120<br />
Fossombronia caespitiformis...........................................................................120<br />
Fossombronia caespitiformis var. multispira (ver Fossombronia caespitiformis)<br />
Fossombronia echinata....................................................................................121<br />
Fossombronia husnotii (ver Fossombronia caespitiformis)<br />
Fossombronia intermedia (ver Fossombronia echinata)<br />
Fossombronia loitlesbergeri (ver Fossombronia pusilla)<br />
Fossombronia pusilla.......................................................................................121<br />
260<br />
Fossombronia pusilla var. decipiens (ver Fossombronia pusilla)<br />
Fossombronia wondraczeckii..........................................................................121<br />
Fossombroniaceae...........................................................................................120<br />
Fossombroniales..............................................................................................120<br />
Frullania azorica..............................................................................................123<br />
Frullania dilatata (ver Frullania azorica)<br />
Frullania fragilifolia (ver Apêndice 1)<br />
Frullania germana (ver Frullania teneriffae)<br />
Frullania maritima (ver Frullania tamarisci)<br />
Frullania microphylla......................................................................................123<br />
Frullania microphylla var. deciduifolia (ver Frullania microphylla)<br />
Frullania muscidola (ver Frullania azorica)<br />
Frullania nervosa (ver Frullania tamarisci)<br />
Frullania polysticta (ver Apêndice 1)<br />
Frullania tamarisci...........................................................................................123<br />
Frullania teneriffae..........................................................................................123<br />
Funaria attenuata (ver Entosthodon attenuatus)<br />
Funaria calcarea (ver Funaria muhlenbergii)<br />
Funaria convexa (ver Apêndice 1)<br />
Funaria dentata (ver Funaria muhlenbergii)<br />
Funaria ericetorum (ver Entosthodon obtusus)<br />
Funaria hygrometrica.......................................................................................124<br />
Funaria mediterranea (ver Funaria muhlenbergii)<br />
Funaria muhlenbergii.......................................................................................124<br />
Funaria muhlenbergii.......................................................................................224<br />
Funaria obtusa (ver Entosthodon obtusus)<br />
Funaria pulchella..............................................................................................124<br />
Funariaceae .....................................................................................................124<br />
Funariales ........................................................................................................124<br />
G<br />
Geocalycaceae.................................................................................................122<br />
Geocalyx graveolens.......................................................................................122<br />
Glyphomitrium azoricum (ver Ptychomitrium polyphyllum)<br />
Glyphomitrium <strong>da</strong>viaesii (ver Glyphomitrium <strong>da</strong>viesii)<br />
Glyphomitrium <strong>da</strong>viaesii var. teotonianum (ver Glyphomitrium <strong>da</strong>viesii)<br />
Glyphomitrium <strong>da</strong>viesii...................................................................................125<br />
Gollania angustifolia (ver Andoa berthelotiana)<br />
Gollania berthelotiana (ver Andoa berthelotiana)<br />
Gollania berthelotiana var. angustifolia (ver Andoa berthelotiana)<br />
Gongylanthus ericetorum................................................................................121<br />
Gongylanthus flagelliferus (ver Gongylanthus ericetorum)<br />
Grimaldia androgyna (ver Mannia androgyna)<br />
Grimaldia dichotoma (ver Mannia androgyna)<br />
Grimmia alpicola var. rivularis (ver Schistidium alpicola)<br />
Grimmia apocarpa (ver Schistidium apocarpum)<br />
Grimmia atrovirens (ver Tortula atrovirens)<br />
Grimmia azorica (ver Grimmia lisae)<br />
Grimmia campestris (ver Grimmia laevigata)<br />
Grimmia elongata............................................................................................124<br />
Grimmia incurva..............................................................................................124<br />
Grimmia incurva..............................................................................................224<br />
Grimmia incurva fo. brevifolia (ver Grimmia incurva)<br />
Grimmia laevigata...........................................................................................124<br />
Grimmia lisae..................................................................................................124<br />
Grimmia montana............................................................................................124<br />
Grimmia montana............................................................................................224<br />
Grimmia polyphyllum (ver Grimmia lisae)<br />
Grimmia pulvinata...........................................................................................124<br />
Grimmia subsquarrosa (ver Grimmia lisae)<br />
Grimmia subsquarrosa fo. viridis (ver Grimmia lisae)<br />
Grimmia trichophylla (ver Grimmia lisae)<br />
Grimmia trichophylla ssp. azorica (ver Grimmia lisae)<br />
Grimmia trichophylla ssp. eutrichophylla (ver Grimmia lisae)<br />
Grimmia trichophylla var. meridionalis (ver Grimmia lisae)<br />
Grimmiaceae...................................................................................................124<br />
Grimmiales......................................................................................................124<br />
Gymnocolea inflata..........................................................................................122<br />
Gymnomitriaceae ............................................................................................122<br />
Gymnomitrion adustum (ver Marsupella adusta)<br />
Gymnomitrium adustum (ver Marsupella adusta)<br />
Gymnostomum aeruginosum (ver Gymnostomum calcareum)<br />
Gymnostomum calcareum...............................................................................126
BRYOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Gymnostomum calcareum (ver Gymnostomum calcareum)<br />
Gymnostomum condensum (ver Weissia condensa)<br />
Gymnostomum luisieri (ver Gymnostomum viridulum)<br />
Gymnostomum obtusum (ver Entosthodon obtusus)<br />
Gymnostomum pyriforme (ver Physcomitrium pyriforme)<br />
Gymnostomum tenue (ver Gyroweisia tenuis)<br />
Gymnostomum tortile (ver Weissia condensa)<br />
Gymnostomum truncatum (ver Pottia truncata)<br />
Gymnostomum viridulum................................................................................126<br />
Gyroweisia luisieri (ver Gymnostomum viridulum)<br />
Gyroweisia tenuis............................................................................................126<br />
H<br />
Haplodontium notarisii (ver Brachymenium notarisii)<br />
Haplodontium notarizii (ver Brachymenium notarisii)<br />
Harpalejeunea molleri.....................................................................................123<br />
Harpalejeunea ovata (ver Harpalejeunea molleri)<br />
Hedwigia ciliata (ver Apêndice 1)<br />
Herberta azorica (ver Herbertus sendtneri)<br />
Herbertaceae....................................................................................................122<br />
Herbertus azoricus (ver Herbertus sendtneri)<br />
Herbertus borealis............................................................................................122<br />
Herbertus borealis (ver Herbertus dicranus)<br />
Herbertus sendtneri.........................................................................................122<br />
Herzogiella striatella........................................................................................129<br />
Herzogiella striatella (ver Apêndice 1)<br />
Heterocladium heteropterum...........................................................................129<br />
Heterocladium heteropterum ssp. wulfsbergii (ver Heterocladium wulfsbergii)<br />
Heterocladium heteropterum var. macouni (ver Heterocladium heteropterum)<br />
Heterocladium wulfsbergii..............................................................................129<br />
Heteroscyphus denticulatus.............................................................................122<br />
Homalia lusitanica...........................................................................................129<br />
Homalia subrecta (ver Homalia lusitanica)<br />
Homalia trichomanoides (ver Apêndice 1)<br />
Homalia webbiana...........................................................................................129<br />
Homalothecium lutescens (ver Apêndice 1)<br />
Homalothecium mandonii (ver Homalothecium sericeum)<br />
Homalothecium seriaceum var. mandonii (ver Homalothecium sericeum)<br />
Homalothecium sericeum................................................................................128<br />
Homomallium capilifolium (ver Hypnum resupinatum)<br />
Hookeria laetevirens (ver Cyclodictyon laetevirens)<br />
Hookeria laete-virens (ver Cyclodictyon laetevirens)<br />
Hookeria lucens...............................................................................................128<br />
Hookeria webbiana (ver Homalia webbiana)<br />
Hookeriaceae...................................................................................................128<br />
Hookeriales......................................................................................................128<br />
Hygroamblystegium irriguum (ver Amblystegium tenax)<br />
Hygroamblystegium tenax...............................................................................128<br />
Hygroamblystegium tenax (ver Amblystegium tenax)<br />
Hygrobiella laxifolia........................................................................................121<br />
Hygrohypnum luridum.....................................................................................129<br />
Hylocomiaceae ................................................................................................129<br />
Hylocomium berthelotianum (ver Andoa berthelotiana)<br />
Hylocomium berthelotianum (ver Andoa berthelotiana)<br />
Hylocomium brevirostre..................................................................................129<br />
Hylocomium loreum (ver Rhytidiadelphus loreus)<br />
Hylocomium madeirense (ver Andoa berthelotiana)<br />
Hylocomium proliferum (ver Hylocomium splendens)<br />
Hylocomium splendens....................................................................................129<br />
Hylocomium subpinnatum (ver Rhytidiadelphus subpinnatus)<br />
Hymenostomum brachycarpum (ver Weissia brachycarpa)<br />
Hyocomium armoricum...................................................................................129<br />
Hyocomium madeirense (ver Andoa berthelotiana)<br />
Hyophila treleasii (ver Leucodon treleasei)<br />
Hypnaceae.......................................................................................................129<br />
Hypnales..........................................................................................................128<br />
Hypnum albicans (ver Brachythecium albicans)<br />
Hypnum alopecuroides (ver Isothecium alopecuroides)<br />
Hypnum alopecurum (ver Thamnobryum alopecurum)<br />
Hypnum andoi..................................................................................................129<br />
Hypnum armoricum (ver Hyocomium armoricum)<br />
Hypnum berthelotianum (ver Andoa berthelotiana)<br />
Hypnum canariense (ver Hypnum uncinulatum)<br />
261<br />
Hypnum circinatum (ver Scorpiurium circinatum)<br />
Hypnum confertum (ver Rhynchostegium confertum)<br />
Hypnum cupressiforme....................................................................................129<br />
Hypnum cupressiforme (ver Hypnum cupressiforme)<br />
Hypnum cupressiforme fo. compacte (ver Hypnum cupressiforme)<br />
Hypnum cupressiforme ssp. resupinatum (ver Hypnum resupinatum)<br />
Hypnum cupressiforme var. elatum (ver Hypnum cupressiforme)<br />
Hypnum cupressiforme var. ericetorum (ver Hypnum cupressiforme)<br />
Hypnum cupressiforme var. ericetorum (ver Hypnum jutlandicum)<br />
Hypnum cupressiforme var. ericetorum fo. pseudomamillatum<br />
(ver Hypnum jutlandicum)<br />
Hypnum cupressiforme var. mamillatum (ver Hypnum andoi)<br />
Hypnum cupressiforme var. mammillatum (ver Hypnum andoi)<br />
Hypnum cupressiforme var. resupinatum (ver Hypnum resupinatum)<br />
Hypnum cupressiforme var. tectorum (ver Hypnum cupressiforme)<br />
Hypnum cupressiforme var. uncinatum (ver Hypnum cupressiforme)<br />
Hypnum curvisetum (ver Rhynchostegiella curviseta)<br />
Hypnum cuspi<strong>da</strong>tum (ver Calliergonella cuspi<strong>da</strong>ta)<br />
Hypnum denticulatum var. succulentum (ver Plagiothecium nemorale)<br />
Hypnum duriaei (ver Rhynchostegiella durieui)<br />
Hypnum elegans (ver Pseudotaxiphyllum elegans)<br />
Hypnum ericetorum (ver Hypnum jutlandicum)<br />
Hypnum flagellare (ver Hyocomium armoricum)<br />
Hypnum fluitans (ver Drepanocladus fluitans)<br />
Hypnum hastatum (ver Philonotis hastata)<br />
Hypnum hians (ver Eurhynchium hians)<br />
Hypnum hochstetteri (ver Myurium hochstetteri)<br />
Hypnum humile (ver Amblystegium humile)<br />
Hypnum imponens...........................................................................................129<br />
Hypnum jutlandicum........................................................................................129<br />
Hypnum loreum (ver Rhytidiadelphus loreus)<br />
Hypnum lucens (ver Hookeria lucens)<br />
Hypnum luridum (ver Hygrohypnum luridum)<br />
Hypnum maderense (ver Amblystegium varium)<br />
Hypnum mamillatum (ver Hypnum andoi)<br />
Hypnum mandonii (ver Homalothecium sericeum)<br />
Hypnum megapolitanum (ver Rhynchostegium megapolitanum)<br />
Hypnum mildeanum (ver Brachythecium mildeanum)<br />
Hypnum molluscum (ver Ctenidium molluscum)<br />
Hypnum muehlenbeckii (ver Herzogiella striatella)<br />
Hypnum piliferum (ver Cirriphyllum piliferum)<br />
Hypnum plumosum (ver Brachythecium plumosum)<br />
Hypnum populeum (ver Brachythecium populeum)<br />
Hypnum praelongum (ver Eurhynchium praelongum)<br />
Hypnum pumilum (ver Eurhynchium pumilum)<br />
Hypnum purum (ver Scleropodium purum)<br />
Hypnum resupinatum.......................................................................................129<br />
Hypnum riparioides (ver Platyhypnidium riparioides)<br />
Hypnum riparioides (ver Platyhypnidium riparioides)<br />
Hypnum riparium (ver Amblystegium riparium)<br />
Hypnum rutabulum (ver Brachythecium rutabulum)<br />
Hypnum rutabulum var. brevirostre (ver Hylocomium brevirostre)<br />
Hypnum salebrosum (ver Brachythecium salebrosum)<br />
Hypnum schreberi (ver Pleurozium schreberi)<br />
Hypnum serpens (ver Amblystegium serpens)<br />
Hypnum speciosum (ver Eurhynchium speciosum)<br />
Hypnum splendens (ver Hylocomium splendens)<br />
Hypnum squarrosum (ver Rhytidiadelphus squarrosus)<br />
Hypnum striatum (ver Eurhynchium striatum)<br />
Hypnum substrumulosum (ver Sematophyllum substrumulosum)<br />
Hypnum surrectum (ver Rhynchostegium confertum)<br />
Hypnum tamariscinum (ver Thuidium tamariscinum)<br />
Hypnum tenax (ver Amblystegium tenax)<br />
Hypnum tenellum (ver Rhynchostegiella tenella)<br />
Hypnum teneriffae (ver Rhynchostegiella curviseta)<br />
Hypnum tenerum (ver Isopterygium tenerum)<br />
Hypnum touretti (ver Scleropodium touretti)<br />
Hypnum uncinulatum.......................................................................................129<br />
Hypnum velutinum (ver Brachythecium velutinum)<br />
I<br />
Isopterygium elegans (ver Pseudotaxiphyllum elegans)<br />
Isopterygium elegans var laetevirens (ver Pseudotaxiphyllum laetevirens)
BRYOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Isopterygium striatellum (ver Herzogiella striatella)<br />
Isopterygium tenerum......................................................................................129<br />
Isothecium alopecuroides................................................................................128<br />
Isothecium bornmuelleri (ver Isothecium myosuroides)<br />
Isothecium elegans (ver Pseudotaxiphyllum elegans)<br />
Isothecium myosuroides..................................................................................128<br />
Isothecium myosuroides var. bornnuelleri (ver Isothecium myosuroides)<br />
Isothecium myurum (ver Isothecium alopecuroides)<br />
Isothecium striatulum (ver Eurhynchium striatulum)<br />
J<br />
Jamesoniella autumnalis (ver Apêndice 1)<br />
Jamesoniella azorica (ver Jamesoniella rubricaulis)<br />
Jamesoniella rubricaulis..................................................................................122<br />
Jubula hutchinsiae...........................................................................................123<br />
Jubula hutchinsiae fo. integrifolia (ver Jubula hutchinsiae ssp. hutchinsiae)<br />
Jubula hutchinsiae ssp. hutchinsiae.................................................................123<br />
Jubula hutchinsiae ssp. hutchinsiae var. integrifolia<br />
(ver Jubula hutchinsiae ssp. hutchinsiae)<br />
Jubulaceae.......................................................................................................123<br />
Jungermannia atrovirens.................................................................................122<br />
Jungermannia callithrix...................................................................................122<br />
Jungermannia gracilis (ver Barbilophozia attenuata)<br />
Jungermannia gracillima.................................................................................122<br />
Jungermannia hyalina......................................................................................122<br />
Jungermannia inflata (ver Gymnocolea inflata)<br />
Jungermannia pumila.......................................................................................122<br />
Jungermannia tristis (ver Jungermannia atrovirens)<br />
Jungermanniaceae...........................................................................................122<br />
Jungermanniales..............................................................................................121<br />
K<br />
Kiaeria blyttii...................................................................................................125<br />
Kurzia pauciflora.............................................................................................122<br />
L<br />
Lejeunea azorica (ver Lejeunea lamacerina)<br />
Lejeunea cavifolia (ver Apêndice 1)<br />
Lejeunea eckloniana.........................................................................................123<br />
Lejeunea flava..................................................................................................123<br />
Lejeunea flava ssp. moorei...............................................................................123<br />
Lejeunea hibernica...........................................................................................123<br />
Lejeunea holtii (ver Lejeunea eckloniana)<br />
Lejeunea lamacerina........................................................................................123<br />
Lejeunea patens...............................................................................................123<br />
Lejeunea planiuscula (ver Lejeunea lamacerina)<br />
Lejeuneaceae...................................................................................................123<br />
Lepicoleales.....................................................................................................121<br />
Lepidopilum fontanum (ver Tetrastichium fontanum)<br />
Lepidopilum virens (ver Tetrastichium virens)<br />
Lepidoza pinnata (ver Lepidozia cupressina)<br />
Lepidozia azorica.............................................................................................122<br />
Lepidozia cupressina.......................................................................................122<br />
Lepidozia pearsonii.........................................................................................122<br />
Lepidozia reptans.............................................................................................122<br />
Lepidozia reptans (ver Apêndice 1)<br />
Lepidozia setacea (ver Kurzia pauciflora)<br />
Lepidozia stuhlmanii.......................................................................................122<br />
Lepidoziaceae..................................................................................................122<br />
Leptobarbula berica.........................................................................................126<br />
Leptobryum piriforme (ver Leptobryum pyriforme)<br />
Leptobryum pyriforme....................................................................................127<br />
Leptodictium trichospodium (ver Amblystegium humile)<br />
Leptodictyon riparium (ver Amblystegium riparium)<br />
Leptodictyum kochii (ver Amblystegium humile)<br />
Leptodictyum riparium (ver Amblystegium riparium)<br />
Leptophascum leptophyllum...........................................................................126<br />
Leptoscyphus azoricus.....................................................................................122<br />
Leptoscyphus cuneifolius................................................................................122<br />
262<br />
Leptotrichum bericum (ver Leptobarbula berica)<br />
Leskea complanata (ver Neckera complanata)<br />
Leskea prolixa (ver Echinodium prolixum)<br />
Leskea sericea (ver Homalothecium sericeum)<br />
Leskea striatella (ver Herzogiella striatella)<br />
Leskea varia (ver Amblystegium varium)<br />
Leucobryaceae.................................................................................................126<br />
Leucobryum albidum.......................................................................................126<br />
Leucobryum glaucum......................................................................................126<br />
Leucobryum glaucum (ver Leucobryum glaucum)<br />
Leucobryum glaucum var. albidum (ver Leucobryum albidum)<br />
Leucobryum glaucum var. albidum (ver Leucobryum albidum)<br />
Leucobryum juniperoideum............................................................................126<br />
Leucobryum madeirense (ver Leucobryum albidum)<br />
Leucodon canariensis......................................................................................129<br />
Leucodon canariensis var. treleasei (ver Leucodon treleasei)<br />
Leucodon lagurus var. boreallis (ver Myurium hochstetteri)<br />
Leucodon sciuroides........................................................................................129<br />
Leucodon treleasei...........................................................................................129<br />
Leucodon treleasii (ver Leucodon treleasei)<br />
Leucodontaceae...............................................................................................129<br />
Lophocolea bidentata (ver Chiloscyphus coadunatus)<br />
Lophocolea cuspi<strong>da</strong>ta (ver Chiloscyphus coadunatus)<br />
Lophocolea fragrans (ver Chiloscyphus fragrans)<br />
Lophocolea heterophylla (ver Chiloscyphus profundus)<br />
Lophocolea minor (ver Apêndice 1)<br />
Lopholejeunea johnsoniana (ver Acanthocoleus aberrans)<br />
Lophozia bicrenata..........................................................................................122<br />
Lophozia gracilis (ver Barbilophozia attenuata)<br />
Lophozia incisa................................................................................................122<br />
Lophozia longiflora..........................................................................................122<br />
Lophozia ventricosa.........................................................................................122<br />
Lunularia cruciata............................................................................................120<br />
Lunularia vulgaris (ver Lunularia cruciata)<br />
Lunulariaceae..................................................................................................120<br />
Lyellia azorica (ver Alophosia azorica)<br />
M<br />
Macromitrium nigrescens (ver Ptychomitrium nigrescens)<br />
Mannia androgyna...........................................................................................120<br />
Marchantia paleacea........................................................................................120<br />
Marchantia polymorpha...................................................................................120<br />
Marchantiaceae................................................................................................120<br />
Marchantiales..................................................................................................120<br />
Marchantiopsi<strong>da</strong>..............................................................................................120<br />
Marchesinia johnsoniana (ver Acanthocoleus aberrans)<br />
Marchesinia mackaii........................................................................................123<br />
Marsupella adusta............................................................................................122<br />
Marsupella aquatica (ver Marsupella emarginata)<br />
Marsupella emarginata.....................................................................................122<br />
Marsupella funckii...........................................................................................122<br />
Marsupella profun<strong>da</strong>........................................................................................122<br />
Marsupella sparsifolia.....................................................................................122<br />
Marsupella sphacelata.....................................................................................122<br />
Merceya ligulata (ver Scopelophila ligulata)<br />
Metzgeria conjugata (ver Apêndice 1)<br />
Metzgeria conjugata (ver Metzgeria furcata)<br />
Metzgeria fruticulosa (ver Apêndice 1)<br />
Metzgeria furcata.............................................................................................121<br />
Metzgeria furcata var. ulvula (ver Metzgeria furcata)<br />
Metzgeria hamata (ver Metzgeria leptoneura)<br />
Metzgeria leptoneura........................................................................................121<br />
Metzgeriaceae..................................................................................................121<br />
Metzgeriales....................................................................................................121<br />
Microcampylopus laevigatus..........................................................................125<br />
Microlejeunea diversiloba (ver Lejeunea hibernica)<br />
Microlejeunea ulicina......................................................................................123<br />
Mniaceae.........................................................................................................128<br />
Mniobryum carneum (ver Pohlia melanodon)<br />
Mniobryum delicatulum (ver Pohlia melanodon)<br />
Mnioloma fuscum............................................................................................121<br />
Mnium crudum (ver Pohlia cru<strong>da</strong>)<br />
Mnium fontanum (ver Philonotis fontana)
BRYOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Mnium hornum................................................................................................128<br />
Mnium marchicum (ver Philonotis marchica)<br />
Mnium palustre (ver Aulacomnium palustre)<br />
Mnium pseudotriquetrum (ver Bryum pseudotriquetrum)<br />
Mnium punctatum (ver Rhizomnium punctatum)<br />
Mnium rostratum (ver Plagiomnium rostratum)<br />
Mnium undulatum (ver Plagiomnium undulatum)<br />
Mylia azorica (ver Leptoscyphus azoricus)<br />
Mylia cuneifolia (ver Leptoscyphus cuneifolius)<br />
Mylia taylorii (ver Apêndice 1)<br />
Myuriaceae......................................................................................................129<br />
Myurium hebri<strong>da</strong>rum (ver Myurium hochstetteri)<br />
Myurium hochstetteri......................................................................................129<br />
N<br />
Nardia geoscyphus..........................................................................................122<br />
Nardia scalaris.................................................................................................122<br />
Neckera cephalonica........................................................................................129<br />
Neckera complanata........................................................................................129<br />
Neckera crispa.................................................................................................129<br />
Neckera heteromalla (ver Cryphaea heteromalla)<br />
Neckera intermedia..........................................................................................129<br />
Neckera laeviuscula (ver Neckera intermedia)<br />
Neckera laeviuscula (ver Neckera intermedia)<br />
Neckera pennata var. cephalonica (ver Neckera cephalonica)<br />
Neckera webbiana (ver Homalia webbiana)<br />
Neckeraceae.....................................................................................................129<br />
Nowellia curvifolia..........................................................................................121<br />
O<br />
Odontochisma denu<strong>da</strong>tum...............................................................................121<br />
Odontochisma prostratum...............................................................................121<br />
Odontoschisma sphagni (ver Odontochisma prostratum)<br />
Oreoweissia bruntonii (ver Cynodontium bruntonii)<br />
Orthocaulis attenuatus (ver Barbilophozia attenuata)<br />
Orthodicranum flagellare (ver Dicranum flagellare)<br />
Orthodicranum scottianum (ver Dicranum scottianum)<br />
Orthodicranum scottianum var. scottianum (ver Dicranum scottianum)<br />
Orthothecium duriaei (ver Rhynchostegiella durieui)<br />
Orthotrichaceae...............................................................................................127<br />
Orthotrichales..................................................................................................127<br />
Orthotrichum crispum (ver Ulota crispa)<br />
Orthotrichum diaphanum.................................................................................127<br />
Orthotrichum tenellum....................................................................................127<br />
Orthotrichum urnigerum (ver Apêndice 1)<br />
Oxyrhynchium praelongum (ver Eurhynchium praelongum)<br />
Oxyrrhynchium hians (ver Eurhynchium hians)<br />
Oxyrrhynchium praelongum (ver Eurhynchium praelongum)<br />
Oxyrrhynchium pumilum (ver Eurhynchium pumilum)<br />
Oxyrrhynchium pumilum (ver Eurhynchium pumilum)<br />
Oxyrrhynchium rusciforme (ver Platyhypnidium riparioides)<br />
Oxyrrhynchium serratum (ver Eurhynchium praelongum)<br />
Oxyrrhynchium speciosum (ver Eurhynchium speciosum)<br />
Oxyrrhynchium swartzii (ver Eurhynchium hians)<br />
P<br />
Pallavicinia lyellii............................................................................................121<br />
Pallaviciniaceae...............................................................................................121<br />
Pellia epiphylla................................................................................................121<br />
Pelliaceae.........................................................................................................121<br />
Petalophyllum ralfsii (ver Apêndice 1)<br />
Phaeoceros bulbiculosus..................................................................................120<br />
Phaeoceros laevis.............................................................................................120<br />
Phaeoceros laevis ssp. carolinianus.................................................................120<br />
Phaeoceros laevis ssp. laevis...........................................................................120<br />
Phascum alternifolium (ver Archidium alternifolium)<br />
Phascum cohaerens (ver Ephemerum cohaerens)<br />
Phascum leptophyllum (ver Leptophascum leptophyllum)<br />
Phascum leptophyllum (ver Leptophascum leptophyllum)<br />
263<br />
Phascum nitidum (ver Pseudephemerum nitidum)<br />
Philonotis arnellii.............................................................................................127<br />
Philonotis caespitosa.......................................................................................127<br />
Philonotis calcarea...........................................................................................127<br />
Philonotis capillaris (ver Philonotis arnellii)<br />
Philonotis fontana............................................................................................127<br />
Philonotis hastata.............................................................................................127<br />
Philonotis marchica.........................................................................................127<br />
Philonotis obtusata (ver Philonotis hastata)<br />
Philonotis obtusata (ver Philonotis hastata)<br />
Philonotis obtusata fo. gemmicla<strong>da</strong> (ver Philonotis hastata)<br />
Philonotis obtusata fo. inun<strong>da</strong>ta (ver Philonotis hastata)<br />
Philonotis rigi<strong>da</strong>...............................................................................................127<br />
Philonotis rigi<strong>da</strong> var. minus (ver Philonotis rigi<strong>da</strong>)<br />
Philonotis uncinata...........................................................................................127<br />
Phragmicoma mackaii (ver Marchesinia mackaii)<br />
Physcomitrium pyriforme................................................................................124<br />
Pilotrichaceae..................................................................................................128<br />
Plagiochasma rupestre.....................................................................................120<br />
Plagiochila allorgei (ver Plagiochila longispina)<br />
Plagiochila asplenioides (ver Apêndice 1)<br />
Plagiochila bifaria............................................................................................122<br />
Plagiochila corniculata (ver Plagiochila exigua)<br />
Plagiochila exigua...........................................................................................122<br />
Plagiochila killarniensis (ver Plagiochila bifaria)<br />
Plagiochila longispina.....................................................................................122<br />
Plagiochila oweni (ver Plagiochila punctata)<br />
Plagiochila papillifolia....................................................................................122<br />
Plagiochila punctata.........................................................................................122<br />
Plagiochila retrorsa..........................................................................................122<br />
Plagiochila spinulosa (ver Apêndice 1)<br />
Plagiochila spinulosa var. macaronesica (ver Plagiochila bifaria)<br />
Plagiochila tridenticulata (ver Plagiochila exigua)<br />
Plagiochilaceae ................................................................................................000<br />
Plagiomnium rostratum...................................................................................128<br />
Plagiomnium undulatum..................................................................................128<br />
Plagiotheciaceae..............................................................................................129<br />
Plagiothecium argyrophyllum (ver Tetrastichium virens)<br />
Plagiothecium cavifolium (ver Plagiothecium nemorale)<br />
Plagiothecium denticulatum (ver Apêndice 1)<br />
Plagiothecium neglectum (ver Plagiothecium nemorale)<br />
Plagiothecium nemorale..................................................................................129<br />
Plagiothecium silvaticum (ver Plagiothecium nemorale)<br />
Plagiothecium silvaticum fo. acuminata (ver Plagiothecium nemorale)<br />
Plagiothecium striatellum (ver Herzogiella striatella)<br />
Plagiothecium sylvaticum (ver Plagiothecium nemorale)<br />
Plasteurhynchium duriacanum (ver Eurhynchium meridionale)<br />
Plasteurhynchium meridionale (ver Eurhynchium meridionale)<br />
Plasteurhynchium striatulum (ver Eurhynchium striatulum)<br />
Platyhypnidium riparioides..............................................................................128<br />
Platyhypnidium rusciforme (ver Platyhypnidium riparioides)<br />
Platyhypnidium rusciforme (ver Platyhypnidium riparioides)<br />
Platyhypnium riparioides (ver Platyhypnidium riparioides)<br />
Platyhypnium rusciforme (ver Platyhypnidium riparioides)<br />
Plectocolea hyalina (ver Jungermannia hyalina)<br />
Pleuridium acuminatum...................................................................................125<br />
Pleuridium subulatum (ver Pleuridium acuminatum)<br />
Pleurochaete squarrosa....................................................................................126<br />
Pleurozium schreberi.......................................................................................129<br />
Pogonatum aloides..........................................................................................124<br />
Pogonatum nanum...........................................................................................124<br />
Pogonatum subrotundum (ver Pogonatum nanum)<br />
Pogonatum urnigerum.....................................................................................124<br />
Pohlia an<strong>da</strong>lusica.............................................................................................127<br />
Pohlia an<strong>da</strong>lusica (ver Apêndice 1)<br />
Pohlia annotina................................................................................................128<br />
Pohlia bulbifera...............................................................................................128<br />
Pohlia cru<strong>da</strong>.....................................................................................................128<br />
Pohlia melanodon............................................................................................128<br />
Pohlia nutans...................................................................................................128<br />
Pohlia proligera...............................................................................................128<br />
Pohlia rothii (ver Pohlia an<strong>da</strong>lusica)<br />
Polytrichaceae.................................................................................................124<br />
Polytrichales....................................................................................................124<br />
Polytrichum aloides (ver Pogonatum aloides)
BRYOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Polytrichum angustatum (ver Atrichum angustatum)<br />
Polytrichum attenuatum (ver Polytrichum formosum)<br />
Polytrichum commune.....................................................................................124<br />
Polytrichum commune var. minor (ver Polytrichum commune)<br />
Polytrichum commune var. perigoniale (ver Polytrichum commune)<br />
Polytrichum formosum....................................................................................124<br />
Polytrichum juniperinum.................................................................................124<br />
Polytrichum nanum (ver Pogonatum nanum)<br />
Polytrichum piliferum.....................................................................................124<br />
Polytrichum undulatum (ver Atrichum undulatum)<br />
Porella arboris-vitae (ver Apêndice 1)<br />
Porella canariensis...........................................................................................123<br />
Porella canariensis fo. subintegra (ver Porella canariensis)<br />
Porella obtusata...............................................................................................123<br />
Porella platyphylla (ver Apêndice 1)<br />
Porella thuja (ver Porella obtusata)<br />
Porellaceae.......................................................................................................123<br />
Porellales.........................................................................................................123<br />
Pottia truncata..................................................................................................126<br />
Pottia truncatula (ver Pottia truncata)<br />
Pottiaceae.........................................................................................................126<br />
Pottiales............................................................................................................126<br />
Preissia quadrata (ver Apêndice 1)<br />
Prionolobus turneri (ver Cephaloziella turneri)<br />
Pseudephemerum axillare (ver Pseudephemerum nitidum)<br />
Pseudephemerum nitidum...............................................................................125<br />
Pseudocrossidium hornschuchianum...............................................................126<br />
Pseudocrossidium revolutum...........................................................................126<br />
Pseudolepicoleaceae........................................................................................122<br />
Pseudolepidopilum virens (ver Tetrastichium virens)<br />
Pseudoleskea heteroptera (ver Heterocladium heteropterum)<br />
Pseudoleskeella teneriffae (ver Heterocladium heteropterum)<br />
Pseu<strong>dos</strong>cleropodium purum (ver Scleropodium purum)<br />
Pseu<strong>dos</strong>cleropodium purum fo. robusta (ver Scleropodium purum)<br />
Pseudotaxiphyllum elegans.............................................................................129<br />
Pseudotaxiphyllum laetevirens........................................................................129<br />
Pterigynandraceae...........................................................................................129<br />
Pterigynandrum gracile (ver Pterogonium gracile)<br />
Pterigynandrum heteropterum (ver Heterocladium heteropterum)<br />
Pterogonium gracile........................................................................................129<br />
Pterogonium ornithopodioides (ver Pterogonium gracile)<br />
Pterygophyllum lucens (ver Hookeria lucens)<br />
Ptychomitriace.................................................................................................125<br />
Ptychomitrium azoricum (ver Ptychomitrium polyphyllum)<br />
Ptychomitrium nigrescens...............................................................................125<br />
Ptychomitrium nigricans (ver Ptychomitrium nigrescens)<br />
Ptychomitrium nigricans var. pulvinare (ver Ptychomitrium nigrescens)<br />
Ptychomitrium polyphyllum............................................................................125<br />
Ptychomitrium polyphyllum (ver Ptychomitrium polyphyllum)<br />
Ptychomitrium polyphyllum var. azoricum (ver Ptychomitrium polyphyllum)<br />
Pycnothecium mandoni (ver Echinodium prolixum)<br />
R<br />
Racomitrium aciculare.....................................................................................124<br />
Racomitrium aquaticum...................................................................................124<br />
Racomitrium canescens (ver Racomitrium elongatum)<br />
Racomitrium canescens fo. epilosa (ver Racomitrium elongatum)<br />
Racomitrium canescens var. ericoides (ver Racomitrium elongatum)<br />
Racomitrium elongatum..................................................................................124<br />
Racomitrium fasciculare..................................................................................124<br />
Racomitrium heterostichum............................................................................124<br />
Racomitrium heterostichum (ver Racomitrium heterostichum)<br />
Racomitrium hypnoides (ver Racomitrium lanuginosum)<br />
Racomitrium lanuginosum...............................................................................124<br />
Racomitrium protensum (ver Racomitrium aquaticum)<br />
Radula aquilegia..............................................................................................123<br />
Radula aquilegia (ver Radula aquilegia)<br />
Radula carringtonii..........................................................................................123<br />
Radula complanata (ver Apêndice 1)<br />
Radula holtii.....................................................................................................123<br />
Radula limbata (ver Radula wichurae)<br />
Radula lindenbergiana.....................................................................................123<br />
Radula nudicaulis.............................................................................................123<br />
264<br />
Radula nudicaulis var. delicatula (ver Radula nudicaulis)<br />
Radula wichurae..............................................................................................123<br />
Radulaceae.......................................................................................................123<br />
Radulales.........................................................................................................123<br />
Reboulia hemisphaerica...................................................................................120<br />
Rhabdoweisia fugax.........................................................................................126<br />
Rhabdoweisia striata (ver Rhabdoweisia fugax)<br />
Rhabdoweisiaceae............................................................................................126<br />
Rhacomitrium aciculare (ver Racomitrium aciculare)<br />
Rhacomitrium canescens (ver Racomitrium elongatum)<br />
Rhacomitrium canescens fo. epilosa (ver Racomitrium elongatum)<br />
Rhacomitrium canescens var. ericoides (ver Racomitrium elongatum)<br />
Rhacomitrium heterostichum (ver Racomitrium heterostichum)<br />
Rhacomitrium hypnoides (ver Racomitrium lanuginosum)<br />
Rhacomitrium lanuginosum (ver Racomitrium lanuginosum)<br />
Rhacomitrium protensum (ver Racomitrium aquaticum)<br />
Rhacomitrium protensum (ver Racomitrium aquaticum)<br />
Rhamphidium purpuratum...............................................................................125<br />
Rhaphi<strong>dos</strong>tegium welwitschii (ver Sematophyllum substrumulosum)<br />
Rhizomnium punctatum...................................................................................128<br />
Rhynchostegiella algiriana (ver Rhynchostegiella tenella)<br />
Rhynchostegiella bourgeana (ver Rhynchostegiella tenella)<br />
Rhynchostegiella curviseta.............................................................................128<br />
Rhynchostegiella duriaei (ver Rhynchostegiella durieui)<br />
Rhynchostegiella durieui.................................................................................128<br />
Rhynchostegiella pallidirostra (ver Eurhynchium pumilum)<br />
Rhynchostegiella pseu<strong>dos</strong>urrecta (ver Rhynchostegium confertum)<br />
Rhynchostegiella pumila (ver Eurhynchium pumilum)<br />
Rhynchostegiella surrecta (ver Rhynchostegium confertum)<br />
Rhynchostegiella tenella..................................................................................128<br />
Rhynchostegium confertum.............................................................................128<br />
Rhynchostegium megapolitanum.....................................................................128<br />
Rhynchostegium myosuroides (ver Isothecium myosuroides)<br />
Rhynchostegium riparioides (ver Platyhypnidium riparioides)<br />
Rhynchostegium rusciforme (ver Platyhypnidium riparioides)<br />
Rhynchostegium winteri (ver Scleropodium touretti)<br />
Rhytidiadelphus calvescens (ver Rhytidiadelphus subpinnatus)<br />
Rhytidiadelphus loreus....................................................................................129<br />
Rhytidiadelphus squarrosus.............................................................................129<br />
Rhytidiadelphus squarrosus ssp. calvescens (ver Rhytidiadelphus subpinnatus)<br />
Rhytidiadelphus subpinnatus...........................................................................129<br />
Riccardia chamedryfolia..................................................................................121<br />
Riccardia latifrons...........................................................................................121<br />
Riccardia multifi<strong>da</strong>..........................................................................................121<br />
Riccardia palmata............................................................................................121<br />
Riccardia pinguis (ver Aneura pinguis)<br />
Riccardia sinuata (ver Riccardia chamedryfolia)<br />
Riccia beyrichiana...........................................................................................120<br />
Riccia bifurca...................................................................................................120<br />
Riccia bischoffii (ver Riccia ciliifera)<br />
Riccia ciliifera (ver Apêndice 1)<br />
Riccia commutata (ver Riccia warnstorfii)<br />
Riccia crozalsii.................................................................................................120<br />
Riccia crystallina.............................................................................................120<br />
Riccia glauca....................................................................................................120<br />
Riccia huebeneriana.........................................................................................120<br />
Riccia ligula.....................................................................................................120<br />
Riccia minutissima (ver Riccia bifurca)<br />
Riccia nigrella..................................................................................................120<br />
Riccia perennis (ver Apêndice 1)<br />
Riccia sorocarpa...............................................................................................120<br />
Riccia subbifurca (ver Apêndice 1)<br />
Riccia subcrispula (ver Riccia bifurca)<br />
Riccia warnstorfii.............................................................................................120<br />
Ricciaceae........................................................................................................120<br />
Ricciales..........................................................................................................120<br />
S<br />
Saccogyna viticulosa.......................................................................................122<br />
Scapania compacta...........................................................................................123<br />
Scapania curta..................................................................................................123<br />
Scapania dentata (ver Scapania undulata)<br />
Scapania gracilis..............................................................................................123
BRYOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Scapania gracilis fo. integrifolia (ver Scapania gracilis)<br />
Scapania gracilis var. jonesii (ver Scapania gracilis)<br />
Scapania nemorea............................................................................................123<br />
Scapania nemorosa (ver Scapania nemorea)<br />
Scapania scandica............................................................................................123<br />
Scapania umbrosa (ver Apêndice 1)<br />
Scapania undulata............................................................................................123<br />
Scapaniaceae...................................................................................................123<br />
Schisma azorica (ver Herbertus sendtneri)<br />
Schistidium alpicola........................................................................................124<br />
Schistidium alpicola (ver Apêndice 1)<br />
Schistidium angustum (ver Schistidium alpicola)<br />
Schistidium apocarpum...................................................................................124<br />
Schistidium rivulare (ver Schistidium alpicola)<br />
Sciaromium prolixum (ver Echinodium prolixum)<br />
Sciaromium renauldii (ver Echinodium renauldii)<br />
Scleromnium prolixum (ver Echinodium prolixum)<br />
Scleropodium illecebrum (ver Scleropodium touretti)<br />
Scleropodium purum.......................................................................................128<br />
Scleropodium touretti......................................................................................128<br />
Scopelophila ligulata.......................................................................................126<br />
Scorpiurium circinatum...................................................................................128<br />
Seligeriaceae....................................................................................................125<br />
Seligeriales......................................................................................................125<br />
Sematophyllaceae............................................................................................129<br />
Sematophyllum auricomum (ver Sematophyllum substrumulosum)<br />
Sematophyllum bottinii (ver Isopterygium tenerum)<br />
Sematophyllum substrumulosum....................................................................129<br />
Sematophyllum wetwitschii (ver Sematophyllum substrumulosum)<br />
Sharpiella striatella (ver Herzogiella striatella)<br />
Solenostoma crenulata (ver Jungermannia gracillima)<br />
Solenostoma crenulatum (ver Jungermannia gracillima)<br />
Solenostoma hyalina (ver Jungermannia hyalina)<br />
Solenostoma hyalinum (ver Jungermannia hyalina)<br />
Southbya tophacea (ver Apêndice 1)<br />
Sphaerocarpaceae............................................................................................120<br />
Sphaerocarpales...............................................................................................120<br />
Sphaerocarpos texanus....................................................................................120<br />
Sphagnaceae....................................................................................................123<br />
Sphagnales.......................................................................................................123<br />
Sphagnum acutifolium (ver Sphagnum capillifolium)<br />
Sphagnum affine..............................................................................................123<br />
Sphagnum auriculatum (ver Sphagnum denticulatum)<br />
Sphagnum auriculatum var. inun<strong>da</strong>tum (ver Sphagnum denticulatum)<br />
Sphagnum capillifolium..................................................................................123<br />
Sphagnum capillifolium var. rubellum (ver Sphagnum rubellum)<br />
Sphagnum centrale (ver Sphagnum palustre)<br />
Sphagnum compactum.....................................................................................123<br />
Sphagnum cuspi<strong>da</strong>tum.....................................................................................124<br />
Sphagnum cymbifolium (ver Sphagnum palustre)<br />
Sphagnum denticulatum..................................................................................124<br />
Sphagnum girgensohnii...................................................................................124<br />
Sphagnum godmanii (ver Sphagnum girgensohnii)<br />
Sphagnum imbricatum (ver Sphagnum affine)<br />
Sphagnum imbricatum ssp. affine (ver Sphagnum affine)<br />
Sphagnum inun<strong>da</strong>tum (ver Sphagnum denticulatum)<br />
Sphagnum lescurii (ver Sphagnum denticulatum)<br />
Sphagnum magellanicum.................................................................................124<br />
Sphagnum magellanicum (ver Apêndice 1)<br />
Sphagnum nemoreum (ver Sphagnum capillifolium)<br />
Sphagnum nitidulum.......................................................................................124<br />
Sphagnum nitidulum (ver Apêndice 1)<br />
Sphagnum obesum (ver Sphagnum denticulatum)<br />
Sphagnum palustre..........................................................................................124<br />
Sphagnum palustre var. capillifolium (ver Sphagnum capillifolium)<br />
Sphagnum palustre var. glaucescens (ver Sphagnum palustre)<br />
Sphagnum papillosum.....................................................................................124<br />
Sphagnum plumulosum (ver Sphagnum subnitens)<br />
Sphagnum pylaesii (ver Apêndice 1)<br />
Sphagnum rigidum (ver Sphagnum compactum)<br />
Sphagnum rubellum.........................................................................................124<br />
Sphagnum rufescens (ver Sphagnum denticulatum)<br />
Sphagnum squarrosum.....................................................................................124<br />
Sphagnum subbicolor (ver Sphagnum palustre)<br />
Sphagnum subnitens........................................................................................124<br />
265<br />
Sphagnum subscundum var. auriculatum (ver Sphagnum denticulatum)<br />
Sphagnum subsecundum var. inun<strong>da</strong>tum (ver Sphagnum denticulatum)<br />
Sphenolobus minutus (ver Anastrophyllum minutum)<br />
Splachnobryum cal<strong>da</strong>riorum (ver Splachnobryum obtusum)<br />
Splachnobryum obtusum.................................................................................126<br />
Stereodon canariense (ver Hypnum uncinulatum)<br />
Stereodon cupressiforme (ver Hypnum cupressiforme)<br />
Stokesiella praelonga (ver Eurhynchium praelongum)<br />
Streblotrichum convolutum (ver Barbula convoluta)<br />
Syntrichia laevipila..........................................................................................126<br />
Syntrichia ruralis.............................................................................................126<br />
T<br />
Targionaceae ....................................................................................................120<br />
Targionia hypophylla s. l.................................................................................120<br />
Targionia lorbeeriana (ver Targionia hypophylla s. l.)<br />
Telaranea europaea..........................................................................................122<br />
Telaranea nematodes (ver Telaranea europaea)<br />
Telaranea sejuncta (ver Telaranea europaea)<br />
Tetrastichium fontanum...................................................................................128<br />
Tetrastichium virens.........................................................................................128<br />
Tetrastichium virens (ver Tetrastichium virens)<br />
Thamnium alopecurum (ver Thamnobryum alopecurum)<br />
Thamnium maderense (ver Thamnobryum maderense)<br />
Thamnobryum alopecurum..............................................................................129<br />
Thamnobryum maderense................................................................................224<br />
Thamnobryum rudolphianum..........................................................................129<br />
Thuidiaceae.....................................................................................................129<br />
Thuidium delicatulum......................................................................................129<br />
Thuidium tamariscinum...................................................................................129<br />
Timiella barbula (ver Timmiella barbuloides)<br />
Timmiella barbula (ver Timmiella barbuloides)<br />
Timmiella barbuloides.....................................................................................126<br />
Tortella cirrifolia (ver Tortella niti<strong>da</strong>)<br />
Tortella flavovirens..........................................................................................126<br />
Tortella niti<strong>da</strong>...................................................................................................126<br />
Tortula acuta (ver Didymodon acutus)<br />
Tortula atrovirens.............................................................................................126<br />
Tortula bogosica...............................................................................................126<br />
Tortula canescens.............................................................................................126<br />
Tortula cuneifolia.............................................................................................126<br />
Tortula cuneifolia fo. propagulifera (ver Tortula cuneifolia)<br />
Tortula insulana (ver Didymodon insulanus)<br />
Tortula laevipila (ver Syntrichia laevipila)<br />
Tortula marginata.............................................................................................126<br />
Tortula muralis.................................................................................................126<br />
Tortula niti<strong>da</strong> (ver Tortella niti<strong>da</strong>)<br />
Tortula pagorum (ver Syntrichia laevipila)<br />
Tortula perlimbata (ver Tortula solmsii)<br />
Tortula revolvens.............................................................................................127<br />
Tortula rizophylla (ver Leptophascum leptophyllum)<br />
Tortula solmsii.................................................................................................127<br />
Tortula solmsii fo. latifolia (ver Tortula solmsii)<br />
Tortula vahliana...............................................................................................127<br />
Trematodon perssonorum................................................................................125<br />
Trichocolea tomentella.....................................................................................121<br />
Trichocoleaceae...............................................................................................121<br />
Trichostomum aquaticum (ver Racomitrium aquaticum)<br />
Trichostomum azoricum (ver Weissia triumphans)<br />
Trichostomum barbuloides (ver Timmiella barbuloides)<br />
Trichostomum brachydontium.........................................................................127<br />
Trichostomum brachydontium (ver Trichostomum brachydontium)<br />
Trichostomum brachydontium var. cophocarpum<br />
(ver Trichostomum brachydontium)<br />
Trichostomum brachydontium var. eumutabile<br />
(ver Trichostomum brachydontium)<br />
Trichostomum crispulum.................................................................................127<br />
Trichostomum fasciculare (ver Racomitrium fasciculare)<br />
Trichostomum flavovirens (ver Tortella flavovirens)<br />
Trichostomum heterostichum (ver Racomitrium heterostichum)<br />
Trichostomum lanuginosum (ver Racomitrium lanuginosum)<br />
Trichostomum litorale (ver Trichostomum brachydontium)<br />
Trichostomum mucronatulum (ver Trichostomum brachydontium)<br />
Trichostomum mutabile var. litorale (ver Trichostomum brachydontium)
BRYOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Trichostomum pallidum (ver Ditrichum pallidum)<br />
Trichostomum tophaceum (ver Didymodon tophaceus)<br />
Trichostomum triumphans (ver Weissia triumphans)<br />
Tylimanthus anisodonthus (ver Tylimanthus azoricus)<br />
Tylimanthus azoricus.......................................................................................121<br />
U<br />
Ulota calvescens..............................................................................................127<br />
Ulota crispa......................................................................................................127<br />
Ulota vittata (ver Ulota calvescens)<br />
W<br />
Warnstorfia fluitans (ver Drepanocladus fluitans)<br />
Webera an<strong>da</strong>lusica (ver Pohlia an<strong>da</strong>lusica)<br />
Webera annotina (ver Pohlia annotina)<br />
Webera bulbifera (ver Pohlia bulbifera)<br />
Webera cru<strong>da</strong> (ver Pohlia cru<strong>da</strong>)<br />
Webera grandiflora (ver Pohlia annotina)<br />
Webera nutans (ver Pohlia nutans)<br />
Webera proligera (ver Pohlia proligera)<br />
Webera pyriformis (ver Leptobryum pyriforme)<br />
Weisia crispata (ver Weissia controversa)<br />
Weisia viridula (ver Weissia condensa)<br />
Weissia acuta (ver Blindia acuta)<br />
Weissia brachycarpa........................................................................................127<br />
Weissia calcarea (ver )<br />
Weissia cirrata (ver Dicranoweisia cirrata)<br />
Weissia condensa.............................................................................................127<br />
Weissia controversa.........................................................................................127<br />
Weissia crispula (ver Dicranoweisia crispula)<br />
Weissia fugax (ver Rhabdoweisia fugax)<br />
Weissia hedwigii (ver Weissia brachycarpa)<br />
Weissia obtusa (ver Splachnobryum obtusum)<br />
Weissia tortilis (ver Weissia condensa)<br />
Weissia triumphans..........................................................................................127<br />
Weissia verticillata (ver Eucladium verticillatum)<br />
Weissia viridula (ver Weissia controversa)<br />
Z<br />
Zygodon baumgartneri (ver Zygodon viridissimus)<br />
Zygodon conoideus.........................................................................................127<br />
Zygodon mougeotii (ver Amphidium mougeotti)<br />
Zygodon viridissimus......................................................................................127<br />
Zygodon viridissimus var. occidentalis (ver Zygodon viridissimus)<br />
Zygodon viridissimus var. orientalis (ver Zygodon viridissimus)<br />
Zygodon viridissimus var. vulgaris (ver Zygodon viridissimus)<br />
Zygodon viridissimus var. vulgaris (ver Zygodon viridissimus)<br />
266
PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
ÍNDICE PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA<br />
INDEX PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA<br />
A<br />
Abutilon theophrasti........................................................................................144<br />
Acacia cyanophylla (ver Apêndice 1)<br />
Acacia cyclops (ver Apêndice 1)<br />
Acacia dealbata (ver Apêndice 1)<br />
Acacia farnesiana (ver Apêndice 1)<br />
Acacia longifolia..............................................................................................142<br />
Acacia melanoxylon........................................................................................142<br />
Acacia retinodes (ver Apêndice 1)<br />
Acanthaceae.....................................................................................................148<br />
Acanthoxanthium spinosum (ver Xanthium spinosum)<br />
Acanthus mollis...............................................................................................148<br />
Acer negundo (ver Apêndice 1)<br />
Acer pseudoplatanus........................................................................................148<br />
Aceraceae.........................................................................................................148<br />
Achillea millefolium........................................................................................137<br />
Achyranthes aspera (ver Apêndice 1)<br />
Achyranthes sicula...........................................................................................140<br />
Acrostichum paleaceum (ver Elaphoglossum semicylindricum)<br />
Acrostichum spicant (ver Blechnum spicant)<br />
Acrostichum squamosum (ver Elaphoglossum semicylindricum)<br />
Adiantaceae.....................................................................................................134<br />
Adiantum capillus-veneris...............................................................................134<br />
Adiantum cuneatum (ver Adiantum raddianum)<br />
Adiantum cuneipinnulum (ver Adiantum raddianum)<br />
Adiantum hispidulum......................................................................................134<br />
Adiantum raddianum.......................................................................................134<br />
Aetheorhiza bulbosa (ver Apêndice 1)<br />
Agapanthus praecox (ver Apêndice 1)<br />
Agavaceae........................................................................................................151<br />
Agave americana.............................................................................................151<br />
Agave attenuata (ver Apêndice 1)<br />
Ageratina adenophora......................................................................................137<br />
Ageratum houstonianum..................................................................................137<br />
Ageratum mexicanum (ver Ageratum houstonianum)<br />
Agrimonia eupatoria........................................................................................147<br />
Agrimonia eupatoria ssp. grandis (ver Agrimonia eupatoria)<br />
Agropyron littorale (ver Elymus athericus)<br />
Agropyron repens (ver Elymus repens)<br />
Agrostemma githago (ver Apêndice 1)<br />
Agrostis acutiglumis (ver Agrostis castellana)<br />
Agrostis africana (ver Sporobolus africanus)<br />
Agrostis alba (ver Agrostis stolonifera)<br />
Agrostis azorica...............................................................................................153<br />
Agrostis castellana...........................................................................................153<br />
Agrostis congestiflora ssp. congestiflora.........................................................153<br />
Agrostis congestiflora ssp. oreophila...............................................................153<br />
Agrostis gracililaxa..........................................................................................153<br />
Agrostis hispanica (ver Agrostis castellana)<br />
Agrostis olivetorum (ver Agrostis castellana)<br />
Agrostis palli<strong>da</strong> (ver Agrostis congestiflora ssp. congestiflora)<br />
Agrostis palustris (ver Agrostis stolonifera)<br />
Agrostis reuteri ssp. botelhoi...........................................................................153<br />
Agrostis semiverticillata (ver Polypogon viridis)<br />
Agrostis spicata (ver Sporobolus africanus)<br />
Agrostis stolonifera..........................................................................................153<br />
Agrostis verticillata (ver Polypogon viridis)<br />
Agrostis verticillata x castellana (ver Polypogon viridis)<br />
Aichryson villosum..........................................................................................148<br />
Ailanthus altissima...........................................................................................148<br />
Ailanthus glandulosa (ver Ailanthus altissima)<br />
Ailanthus peregrina (ver Ailanthus altissima)<br />
Aira caryophyllea ssp. caryophyllea................................................................153<br />
Aira caryophyllea ssp. multiculmis.................................................................153<br />
Aira caryophyllea ssp. multiculmis (ver Aira caryophyllea)<br />
Aira multiculmis (ver Aira caryophyllea)<br />
Aira praecox.....................................................................................................153<br />
Aizoaceae.........................................................................................................139<br />
Alcea rosea.......................................................................................................144<br />
Alchemilla arvensis (ver Aphanes microcarpa)<br />
267<br />
Alisma lanceolatum.........................................................................................150<br />
Alisma plantago var. lanceolatum (ver Alisma lanceolatum)<br />
Alisma plantago-aquatica var. lanceolatum (ver Alisma lanceolatum)<br />
Alismataceae....................................................................................................150<br />
Alismatales......................................................................................................150<br />
Allantodia axillaris (ver Athyrium filix-femina)<br />
Allantodia axillaris var. azorica (ver Athyrium filix-femina)<br />
Allantodia umbrosa (ver Diplazium cau<strong>da</strong>tum)<br />
Allium ampeloprasum.....................................................................................152<br />
Allium babingtonii (ver Allium ampeloprasum)<br />
Allium fragrans (ver Nothoscordum gracile)<br />
Allium gracile (ver Nothoscordum gracile)<br />
Allium intermedium (ver Allium paniculatum ssp. paniculatum)<br />
Allium odoratissimum (ver Allium roseum)<br />
Allium paniculatum ssp. paniculatum.............................................................152<br />
Allium roseum.................................................................................................152<br />
Allium roseum (Nothoscordum gracile)<br />
Allium subhirsutum (ver Allium subvillosum)<br />
Allium subvillosum.........................................................................................152<br />
Allium triquetrum............................................................................................152<br />
Allium vineale.................................................................................................152<br />
Alnus cor<strong>da</strong>ta...................................................................................................143<br />
Alnus glutinosa................................................................................................143<br />
Alnus incana....................................................................................................143<br />
Aloe arborescens (ver Apêndice 1)<br />
Alopecurus geniculatus....................................................................................153<br />
Alopecurus myosuroides.................................................................................153<br />
Alopecurus pratensis........................................................................................153<br />
Alpinia zerumbet.............................................................................................155<br />
Alsine marina (ver Spergularia marina)<br />
Alsophila cooperi (ver Sphaeropteris cooperi)<br />
Alstroemeria pulchella (ver Apêndice 1)<br />
Alternanthera caracasana.................................................................................140<br />
Althea rosea (ver Alcea rosea)<br />
Althernanthera achyrantha (ver Alternanthera caracasana)<br />
Althernanthera peploides (ver Alternanthera caracasana)<br />
Althernanthera repens (ver Alternanthera caracasana)<br />
Alyssum maritimum (ver Lobularia maritima)<br />
Amaranthaceae................................................................................................140<br />
Amaranthus angustifolius (ver Amaranthus graecizans)<br />
Amaranthus blitoides.......................................................................................140<br />
Amaranthus blitum..........................................................................................140<br />
Amaranthus chlorostachys (ver Amaranthus hybridus)<br />
Amaranthus cruentus.......................................................................................140<br />
Amaranthus deflexus.......................................................................................140<br />
Amaranthus gracilis (ver Amaranthus viridis)<br />
Amaranthus graecizans....................................................................................140<br />
Amaranthus graecizans ssp. sylvestris (ver Amaranthus graecizans)<br />
Amaranthus hybridus.......................................................................................140<br />
Amaranthus hybridus ssp. cruentus (ver Amaranthus cruentus)<br />
Amaranthus hypochondriacus (ver Amaranthus hybridus)<br />
Amaranthus lividus (ver Amaranthus blitum)<br />
Amaranthus lividus ssp. lividus (ver Amaranthus blitum)<br />
Amaranthus paniculatus (ver Apêndice 1)<br />
Amaranthus patulus (ver Amaranthus cruentus)<br />
Amaranthus prostratus (ver Amaranthus deflexus)<br />
Amaranthus retroflexus....................................................................................140<br />
Amaranthus viridis..........................................................................................140<br />
Amarylli<strong>da</strong>ceae................................................................................................151<br />
Amaryllis belladonna.......................................................................................151<br />
Ammi huntii.....................................................................................................136<br />
Ammi majus....................................................................................................136<br />
Ammi procerum (ver Ammi majus)<br />
Ammi seubertianum........................................................................................136<br />
Ammi trifoliatum.............................................................................................136<br />
Ammi visnaga..................................................................................................136<br />
Anacardiaceae..................................................................................................147<br />
Anacyclus radiatus ssp. radiatus......................................................................137<br />
Anagallis arvensis............................................................................................147<br />
Anagallis arvensis ssp. foemina (ver Anagallis foemina)<br />
Anagallis arvensis ssp. latifolia (ver Anagallis arvensis)<br />
Anagallis caerulea (ver Anagallis arvensis)<br />
Anagallis foemina............................................................................................147<br />
Anagallis latifolia (ver Anagallis arvensis)<br />
Anagallis minima.............................................................................................147
PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Anagallis phoenicea (ver Anagallis arvensis)<br />
Anagallis tenella..............................................................................................147<br />
Androsaemum webbianum (ver Hypericum foliosum)<br />
Andryala integrifolia........................................................................................137<br />
Anethum graveolens........................................................................................136<br />
Anetum foeniculum (ver Foeniculum vulgare)<br />
Angelica lignescens.........................................................................................136<br />
Anisantha madritensis (ver Bromus madritensis L. ssp. madritensis)<br />
Anisantha rigi<strong>da</strong> (ver Bromus diandrus)<br />
Anisantha rubens (ver Bromus rubens)<br />
Anogramma leptophylla..................................................................................134<br />
Anredera cordifolia..........................................................................................140<br />
Anthemis arvensis............................................................................................137<br />
Anthemis aurea (ver Chamaemelum nobile)<br />
Anthemis cotula...............................................................................................137<br />
Anthemis mixta (ver Chamaemelum mixtum)<br />
Anthemis nobilis var. aurea (ver Chamaemelum nobile)<br />
Anthericum comosum (ver Chlorophytum comosum)<br />
Anthoxanthum aristatum.................................................................................153<br />
Anthoxanthum odoratum.................................................................................153<br />
Anthoxanthum odoratum var. villosum (ver Anthoxanthum odoratum)<br />
Antirrhinum majus...........................................................................................148<br />
Antirrhinum orontium (ver Misopates orontium)<br />
Aphanes arvensis (ver Aphanes microcarpa)<br />
Aphanes microcarpa........................................................................................147<br />
Apiaceae..........................................................................................................136<br />
Apium graveolens............................................................................................136<br />
Apium leptophyllum (ver Ciclospermum leptophyllum)<br />
Apium nodiflorum...........................................................................................136<br />
Apium petroselinum (ver Petroselinum crispum)<br />
Apium tenuifolium (ver Ciclospermum leptophyllum)<br />
Apocynaceae....................................................................................................143<br />
Aptenia cordifolia............................................................................................139<br />
Aquifoliaceae...................................................................................................141<br />
Aquilegia dichroa (ver Aquilegia vulgaris ssp. dichroa)<br />
Aquilegia vulgaris (ver Aquilegia vulgaris ssp. dichroa)<br />
Aquilegia vulgaris ssp. dichroa.......................................................................147<br />
Arabidopsis thaliana........................................................................................139<br />
Araceae............................................................................................................151<br />
Arales...............................................................................................................151<br />
Araliaceae........................................................................................................137<br />
Araliales...........................................................................................................136<br />
Araujia sericifera.............................................................................................143<br />
Arceuthobium azoricum..................................................................................148<br />
Arceuthobium oxycedri (ver Arceuthobium azoricum)<br />
Arctium minus.................................................................................................137<br />
Arctotheca calendula.......................................................................................137<br />
Arenaria macrorrhiza (ver Spergularia azorica)<br />
Arenaria marina (ver Spergularia marina)<br />
Arenaria rubra (ver Spergularia bocconei)<br />
Argyranthemum frutescens (ver Apêndice 1)<br />
Argyranthemum pinnatifidum ssp. pinnatifidum (ver Apêndice 1)<br />
Arisarum azoricum (ver Arisarum vulgare ssp. vulgare)<br />
Arisarum vulgare ssp. vulgare.........................................................................151<br />
Arisarum vulgare var. subexsertum (ver Arisarum vulgare ssp. vulgare)<br />
Armeria maritima ssp. azorica.........................................................................146<br />
Armeria maritima ssp. miscella.......................................................................146<br />
Arrhenatherum avenaceum (ver Arrhenatherum elatius)<br />
Arrhenatherum elatius ssp. bulbosum.............................................................153<br />
Artemisia absinthium (ver Apêndice 1)<br />
Arthrochortus loliaceus (ver Lolium rigidum)<br />
Arthrostachya coarctata (ver Gaudinia coarctata)<br />
Artrolobium ebracteatum (ver Ornithopus pinnatus)<br />
Arum aethiopicum (ver Zantedeschia aethiopica)<br />
Arum canariense (ver Arum italicum)<br />
Arum colocasia (ver Colocasia esculenta)<br />
Arum italicum..................................................................................................151<br />
Arum italicum ssp. canariense (ver Arum italicum)<br />
Arum italicum var. canariense (ver Arum italicum)<br />
Arundinaria japonica (ver Pseu<strong>dos</strong>asa japonica)<br />
Arundinaria tessellata (ver Thamnocalamus tesselatus)<br />
Arundo dioeca (ver Cortaderia selloana)<br />
Arundo donax..................................................................................................153<br />
Arundo selloana (ver Cortaderia selloana)<br />
Asarina erubescens (ver Lophospermum erubescens)<br />
268<br />
Asclepia<strong>da</strong>ceae................................................................................................143<br />
Asclepias fruticosa (ver Gomphocarpus fruticosus)<br />
Ascyrum hypericoides.....................................................................................150<br />
Asparagales......................................................................................................151<br />
Asparagus asparagoides...................................................................................152<br />
Asparagus densiflorus (ver Apêndice 1)<br />
Asparagus medeoloides (ver Asparagus asparagoides)<br />
Asparagus setaceus (ver Apêndice 1)<br />
Asparagus sprengeri (ver Asparagus densiflorus)<br />
Aspera muralis (ver Galium murale)<br />
Aspidium acrostichoides (ver Cyrtomium falcatum)<br />
Aspidium aculeatum (ver Polystichum setiferum)<br />
Aspidium adultum (ver Christella dentata)<br />
Aspidium aemulum (ver Dryopteris aemula)<br />
Aspidium angulare (ver Polystichum setiferum)<br />
Aspidium filix-mas (ver Dryopteris affinis ssp. affinis)<br />
Aspidium molle (ver Christella dentata)<br />
Aspleniaceae....................................................................................................134<br />
Asplenium acutum (ver Asplenium onopteris)<br />
Asplenium adiantum-nigrum...........................................................................134<br />
Asplenium adiantum-nigrum ssp. onopteris (ver Asplenium onopteris)<br />
Asplenium anceps............................................................................................134<br />
Asplenium anceps (ver Asplenium azoricum)<br />
Asplenium aquilinum (ver Pteridium aquilinum)<br />
Asplenium axillare (ver Diplazium cau<strong>da</strong>tum)<br />
Asplenium azoricum........................................................................................134<br />
Asplenium billotii (ver Asplenium adiantum-nigrum)<br />
Asplenium billotii (ver Asplenium obovatum ssp. lanceolatum)<br />
Asplenium esculentum (ver Diplazium esculentum)<br />
Asplenium filix-femina (ver Athyrium filix-femina)<br />
Asplenium hemionitis......................................................................................134<br />
Asplenium lanceolatum (ver Asplenium obovatum ssp. lanceolatum)<br />
Asplenium marinum........................................................................................134<br />
Asplenium monanthempum (ver Asplenium monanthes)<br />
Asplenium monanthes.....................................................................................134<br />
Asplenium obovatum (ver Asplenium adiantum-nigrum)<br />
Asplenium obovatum (ver Asplenium obovatum ssp. lanceolatum)<br />
Asplenium obovatum ssp. lanceolatum...........................................................134<br />
Asplenium obovatum var. billotii (ver Asplenium obovatum ssp. lanceolatum)<br />
Asplenium onopteris........................................................................................134<br />
Asplenium palmatum (ver Asplenium hemionitis)<br />
Asplenium petersenii (ver Deparia petersenii)<br />
Asplenium productum (ver Asplenium onopteris)<br />
Asplenium rotun<strong>da</strong>tum (ver Asplenium obovatum ssp. lanceolatum)<br />
Asplenium scolopendrium...............................................................................134<br />
Asplenium trichomanes (ver Asplenium azoricum)<br />
Asplenium trichomanes (ver Asplenium trichomanes ssp. quadrivalens)<br />
Asplenium trichomanes ssp. quadrivalens.......................................................135<br />
Asplenium trichomanes ssp. quadrivalens (ver Asplenium azoricum)<br />
Asplenium trichomanes var. anceps (ver Asplenium azoricum)<br />
Asplenium trichomanes var. anceps forma azoricum (ver Asplenium azoricum)<br />
Aster squamatus...............................................................................................137<br />
Asteraceae........................................................................................................137<br />
Asterales..........................................................................................................137<br />
Athyriaceae......................................................................................................135<br />
Athyrium azoricum (ver Athyrium filix-femina)<br />
Athyrium azoricum (ver Diplazium cau<strong>da</strong>tum)<br />
Athyrium filix-femina......................................................................................135<br />
Athyrium umbrosum (ver Athyrium filix-femina)<br />
Athyrium umbrosum (ver Diplazium cau<strong>da</strong>tum)<br />
Athyrium umbrosum ssp. axillare (ver Athyrium filix-femina)<br />
Atriplex babingtonii (ver Atriplex prostrata)<br />
Atriplex hastata (ver Atriplex prostrata)<br />
Atriplex hastata var. salina (ver Atriplex prostrata)<br />
Atriplex patula.................................................................................................140<br />
Atriplex patula (ver Atriplex prostrata)<br />
Atriplex portucaloides (ver Atriplex prostrata)<br />
Atriplex prostrata.............................................................................................140<br />
Atriplex triangularis (ver Atriplex prostrata)<br />
Avena barbata..................................................................................................153<br />
Avena byzantina...............................................................................................153<br />
Avena elatior var. bulbosa (ver Arrhenatherum elatius)<br />
Avena fatua ssp. meridionalis..........................................................................153<br />
Avena geminiflora (ver Gaudinia coarctata)<br />
Avena hirsuta (ver Avena barbata)
PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Avena lusitanica (ver Avena barbata)<br />
Avena sterilis ssp. ludoviciana.........................................................................153<br />
Avena strigosa (ver Apêndice 1)<br />
Axonopus affinis (ver Axonopus fissifolius)<br />
Axonopus fissifolius........................................................................................153<br />
Azorina vi<strong>da</strong>lii.................................................................................................139<br />
B<br />
Balantium culcita (ver Culcita macrocarpa)<br />
Baldellia ranunculoides...................................................................................150<br />
Ballota hirsuta (ver Apêndice 1)<br />
Ballota nigra ssp. uncinata...............................................................................144<br />
Banksia integrifolia (ver Apêndice 1)<br />
Barbarea intermedia (ver Apêndice 1)<br />
Barbarea intermedia var. augustana (ver Barbarea verna)<br />
Barbarea praecox (ver Barbarea verna)<br />
Barbarea verna.................................................................................................139<br />
Bartsia trixago..................................................................................................148<br />
Bartsia versicolor (ver Bartsia trixago)<br />
Bartsia viscosa (ver Parentucellia viscosa)<br />
Basellaceae......................................................................................................140<br />
Batatas littoralis (ver Ipomoea imperati)<br />
Begonia foliosa (ver Apêndice 1)<br />
Begonia grandis (ver Apêndice 1)<br />
Bellardia trixago (ver Bartsia trixago)<br />
Bellardia viscosa (ver Parentucellia viscosa)<br />
Bellis azorica...................................................................................................137<br />
Bellis perennis.................................................................................................137<br />
Bergenia crassifolia (ver Apêndice 1)<br />
Beta maritima (ver Beta vulgaris ssp. maritima)<br />
Beta vulgaris ssp. maritima.............................................................................140<br />
Betulaceae........................................................................................................143<br />
Bidens leucantha (ver Bidens pilosa)<br />
Bidens pilosa....................................................................................................137<br />
Bignoniaceae...................................................................................................148<br />
Bilderdykia convolvulus (ver Fallopia convolvulus)<br />
Blackstonia perfoliata......................................................................................143<br />
Blechnaceae.....................................................................................................135<br />
Blechnum appendiculatum..............................................................................135<br />
Blechnum boreale (ver Blechnum spicant)<br />
Blechnum radicans (ver Woodwardia radicans)<br />
Blechnum spicant.............................................................................................135<br />
Bolboschoenus maritimus................................................................................151<br />
Boraginaceae...................................................................................................138<br />
Boraginales......................................................................................................138<br />
Borago officinalis............................................................................................138<br />
Botrychium lunaria..........................................................................................136<br />
Boussingaultia baselloides (ver Anredera cordifolia)<br />
Boussingaultia cordifolia (ver Anredera cordifolia)<br />
Brachiaria mutica (ver Apêndice 1)<br />
Brachypodium distachyon...............................................................................153<br />
Brachypodium distachyum (ver Brachypodium distachyon)<br />
Brachypodium sylvaticum...............................................................................153<br />
Brassica juncea (ver Apêndice 1)<br />
Brassica napus (ver Apêndice 1)<br />
Brassica nigra..................................................................................................139<br />
Brassica oleracea.............................................................................................139<br />
Brassica rapa (ver Apêndice 1)<br />
Brassica sinapistrum ssp. vulgaris (ver Sinapis arvensis)<br />
Brassicaceae.....................................................................................................139<br />
Brevipodium sylvaticum (ver Brachypodium sylvaticum)<br />
Briza maxima...................................................................................................153<br />
Briza minor......................................................................................................153<br />
Bromus catharticus..........................................................................................153<br />
Bromus commutatus........................................................................................153<br />
Bromus diandrus..............................................................................................153<br />
Bromus hordeaceus ssp. divaricatus................................................................153<br />
Bromus hordeaceus ssp. molliformis (ver Bromus hordeaceus ssp. divaricatus)<br />
Bromus lanceolatus (ver Apêndice 1)<br />
Bromus madritensis ssp. madritensis...............................................................153<br />
Bromus madritensis var. ciliatus (ver Bromus madritensis L. ssp. madritensis)<br />
Bromus maximus (ver Bromus diandrus)<br />
Bromus mollis (ver Bromus hordeaceus ssp. divaricatus)<br />
269<br />
Bromus rigens ssp. maximus (ver Bromus diandrus)<br />
Bromus rigens var. gussonii (ver Bromus diandrus)<br />
Bromus rubens.................................................................................................153<br />
Bromus secalinus (ver Apêndice 1)<br />
Bromus unioloides (ver Bromus catharticus)<br />
Bromus willdenowii (ver Bromus catharticus)<br />
Brugmansia suaveolens...................................................................................149<br />
Brunsvigia rosea (ver Amaryllis belladonna)<br />
Bryophyllum calycinum (ver Kalanchoë pinnata)<br />
Bryophyllum fedtschenkoi (ver Kalanchoë fedtschenkoi)<br />
Bryophyllum pinnatum (ver Kalanchoë pinnata)<br />
Bupleurum lancifolium (ver Apêndice 1)<br />
Buxaceae..........................................................................................................141<br />
Buxus sempervirens.........................................................................................141<br />
C<br />
Cactaceae.........................................................................................................140<br />
Cakile americana (ver Cakile edentula ssp. edentula)<br />
Cakile edentula ssp. edentula...........................................................................139<br />
Cakile maritima (ver Cakile edentula ssp. edentula)<br />
Calamintha clinopodium (ver Clinopodium vulgare ssp. arun<strong>da</strong>num)<br />
Calamintha nepeta var. rotundifolia (ver Clinopodium ascendens)<br />
Calamintha officinalis (ver Clinopodium ascendens)<br />
Calamintha sylvatica ssp. ascendens (ver Clinopodium ascendens)<br />
Calceolaria tripartita........................................................................................148<br />
Calendula aegyptiaca (ver Calendula arvensis)<br />
Calendula arvensis...........................................................................................137<br />
Calendula officinalis........................................................................................137<br />
Calendula suffruticosa.....................................................................................137<br />
Calepina irregularis (ver Apêndice 1)<br />
Calla aethiopica (ver Zantedeschia aethiopica)<br />
Callitrichaceae.................................................................................................144<br />
Callitriche brutia..............................................................................................144<br />
Callitriche deflexa............................................................................................144<br />
Callitriche stagnalis.........................................................................................144<br />
Callitriche verna (ver Callitriche stagnalis)<br />
Calluna vulgaris...............................................................................................141<br />
Calodonta azorica (ver Tolpis azorica)<br />
Calystegia sepium ssp. americana....................................................................149<br />
Calystegia sepium ssp. sepium........................................................................149<br />
Calystegia sepium ssp. sepium var. americana<br />
(ver Calystegia sepium ssp. spectabilis)<br />
Calystegia sepium ssp. spectabilis...................................................................149<br />
Calystegia sol<strong>da</strong>nella.......................................................................................149<br />
Campanula erinus L.........................................................................................139<br />
Campanula vi<strong>da</strong>lii (ver Azorina vi<strong>da</strong>lii)<br />
Campanulaceae................................................................................................139<br />
Campanulales...................................................................................................139<br />
Campe verna (ver Barbarea verna)<br />
Campsis radicans (ver Apêndice 1)<br />
Canna indica....................................................................................................155<br />
Cannaceae........................................................................................................155<br />
Capparales.......................................................................................................139<br />
Caprifoliaceae..................................................................................................141<br />
Capsella bursa-pastoris....................................................................................139<br />
Capsella rubella...............................................................................................139<br />
Car<strong>da</strong>mine caldeirarum....................................................................................139<br />
Car<strong>da</strong>mine hirsuta............................................................................................139<br />
Car<strong>da</strong>mine pratensis........................................................................................139<br />
Car<strong>da</strong>ria draba (ver Apêndice 1)<br />
Carduus pycnocephalus ssp. tenuiflorus (ver Carduus tenuiflorus)<br />
Carduus tenuiflorus..........................................................................................137<br />
Carex acuta (ver Apêndice 1)<br />
Carex azorica (ver Carex pilulifera ssp. azorica)<br />
Carex bohemica...............................................................................................151<br />
Carex bullockiana (ver Carex pairae)<br />
Carex curta.......................................................................................................151<br />
Carex cyperoides (ver Carex bohemica)<br />
Carex debilis....................................................................................................151<br />
Carex decipiens (ver Carex peregrina)<br />
Carex demissa (ver Carex viridula ssp. cedercreutzii)<br />
Carex distans....................................................................................................151<br />
Carex divulsa ssp. divulsa...............................................................................151
PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Carex echinata..................................................................................................151<br />
Carex echinata var. leersii (ver Carex pairae)<br />
Carex extensa...................................................................................................151<br />
Carex flava (ver Carex viridula ssp. cedercreutzii)<br />
Carex floresiana (ver Carex vulcani)<br />
Carex guthnickiana (ver Carex peregrina)<br />
Carex hochstetteri (ver Carex hochstetteriana)<br />
Carex hochstetteriana.......................................................................................151<br />
Carex laevicaulis (ver Carex punctata)<br />
Carex leersii (ver Carex pairae)<br />
Carex leporina (ver Carex ovalis)<br />
Carex livi<strong>da</strong> (ver Apêndice 1)<br />
Carex macrostyla var. guthnickiana (ver Carex peregrina)<br />
Carex macrostyla var. peregrina (ver Carex peregrina)<br />
Carex maxima Scop. (ver Carex pendula)<br />
Carex muricata (ver Carex pairae)<br />
Carex muricata var. divulsa (ver Carex divulsa ssp. divulsa)<br />
Carex muricata var. tenuior (ver Carex pairae)<br />
Carex myosuroides (ver Carex pendula)<br />
Carex nigra (ver Apêndice 1)<br />
Carex oederi (ver Carex viridula ssp. cedercreutzii)<br />
Carex otrubae...................................................................................................151<br />
Carex ovalis.....................................................................................................151<br />
Carex pairae.....................................................................................................151<br />
Carex panicea...................................................................................................151<br />
Carex pendula..................................................................................................151<br />
Carex pendula var. myosuroides (ver Carex pendula)<br />
Carex peregrina................................................................................................151<br />
Carex pilulifera ssp. azorica.............................................................................151<br />
Carex pilulifera var. azorica (ver Carex pilulifera ssp. azorica)<br />
Carex polyphylla (ver Carex pairae)<br />
Carex punctata.................................................................................................151<br />
Carex rigidifolia (ver Carex hochstetteriana)<br />
Carex sagittifera (ver Carex peregrina)<br />
Carex serotina (ver Carex viridula ssp. cedercreutzii)<br />
Carex serotina ssp. pulchella (ver Carex oederi ssp. pulchella)<br />
Carex stellutata (ver Carex echinata)<br />
Carex tumidicarpa ssp. cedercreutzii (ver Carex viridula ssp. cedercreutzii)<br />
Carex viridula ssp. cedercreutzii......................................................................151<br />
Carex vulcani...................................................................................................151<br />
Carex vulpina (ver Carex otrubae)<br />
Carex watsoni (ver Carex vulcani)<br />
Carpobrotus acinaciformis...............................................................................139<br />
Carpobrotus edulis...........................................................................................139<br />
Carthamus tinctorius (ver Apêndice 1)<br />
Carum petroselinum (ver Petroselinum crispum)<br />
Caryophyllaceae..............................................................................................140<br />
Caryophyllales.................................................................................................139<br />
Catapodium loliaceum (ver Catapodium marinum)<br />
Catapodium marinum......................................................................................153<br />
Catapodium rigidum........................................................................................153<br />
Caucalis arvensis (ver Torilis arvensis ssp. arvensis)<br />
Cedronella canariensis.....................................................................................144<br />
Cedronella triphylla (ver Cedronella canariensis)<br />
Celsia cretica (ver Verbascum creticum)<br />
Cenchrus incertus.............................................................................................153<br />
Cenchrus tribuloides (ver Cenchrus incertus)<br />
Centaurea cyanus (ver Apêndice 1)<br />
Centaurea diluta...............................................................................................137<br />
Centaurea melitensis........................................................................................137<br />
Centaurea melitensis var. conferta (ver Centaurea melitensis)<br />
Centaurea melitensis var. vulgaris (ver Centaurea melitensis)<br />
Centaurium erythraea ssp. grandiflorum..........................................................143<br />
Centaurium maritimum....................................................................................143<br />
Centaurium minus (ver Centaurium erythraea)<br />
Centaurium pulchellum....................................................................................143<br />
Centaurium pulchellum var. azoricum (ver Centaurium pulchellum)<br />
Centaurium scilloides.......................................................................................143<br />
Centaurium tenuiflorum ssp. tenuiflorum........................................................143<br />
Centranthus calcitrapae....................................................................................141<br />
Centranthus ruber.............................................................................................141<br />
Centranthus sibthorpii (ver Centranthus ruber)<br />
Centunculus minimus (ver Anagallis minima)<br />
Ceradenia jungermannioides ...........................................................................135<br />
Cerastium azoricum.........................................................................................140<br />
270<br />
Cerastium caespitosum (ver Cerastium fontanum ssp. vulgare)<br />
Cerastium fontanum ssp. vulgare.....................................................................140<br />
Cerastium glomeratum.....................................................................................140<br />
Cerastium holosteoides (ver Cerastium fontanum ssp. vulgare)<br />
Cerastium triviale (ver Cerastium fontanum ssp. vulgare)<br />
Cerastium vagans.............................................................................................140<br />
Cerastium vagans (ver Cerastium azoricum)<br />
Cerastium viscosum (ver Cerastium glomeratum)<br />
Cerastium vulgatum (ver Cerastium fontanum ssp. vulgare)<br />
Cerastium fontanum ssp. triviale (ver Cerastium fontanum ssp. vulgare)<br />
Cerasus lusitanica (ver Prunus lusitanica ssp. azorica)<br />
Ceratochloa unioloides (ver Bromus catharticus)<br />
Ceratophyllaceae..............................................................................................145<br />
Ceratophyllum demersum................................................................................145<br />
Cestrum elegans (ver Apêndice 1)<br />
Chaerophyllum azoricum.................................................................................136<br />
Chamaecyparis lawsoniana..............................................................................136<br />
Chamaemelum mixtum....................................................................................137<br />
Chamaemelum nobile......................................................................................137<br />
Chamaesyce maculata (ver Euphorbia maculata)<br />
Chamaesyce nutans (ver Euphorbia nutans)<br />
Chamaesyce peplis (ver Euphorbia peplis)<br />
Chamaesyce prostrata (ver Euphorbia prostrata)<br />
Chamaesyce serpens (ver Euphorbia serpens)<br />
Chamomilla recutita.........................................................................................137<br />
Chamomilla suaveolens...................................................................................137<br />
Cheilanthes fragrans (ver Cheilanthes guanchica)<br />
Cheilanthes fragrans ssp. maderensis (ver Cheilanthes maderensis)<br />
Cheilanthes guanchica.....................................................................................134<br />
Cheilanthes macrophylla (ver Pellaea viridis)<br />
Cheilanthes maderensis...................................................................................134<br />
Cheilanthes pteridioides (ver Cheilanthes guanchica)<br />
Cheilanthes pteridioides (ver Cheilanthes maderensis)<br />
Chelidonium majus..........................................................................................145<br />
Chenopodiaceae...............................................................................................140<br />
Chenopodium album........................................................................................140<br />
Chenopodium ambrosioides............................................................................140<br />
Chenopodium murale.......................................................................................140<br />
Chenopodium opulifolium...............................................................................140<br />
Chlorophytum capense (ver Chlorophytum comosum)<br />
Chlorophytum comosum.................................................................................152<br />
Chlorophytum elatum (ver Chlorophytum comosum)<br />
Christella dentata.............................................................................................135<br />
Chrysanthemum coronarium...........................................................................137<br />
Chrysanthemum leucanthemum (ver Leucanthemum vulgare)<br />
Chrysanthemum myconis (ver Coleostephus myconis)<br />
Chrysanthemum parthenium (ver Tanacetum parthenium)<br />
Chrysanthemum segetum.................................................................................137<br />
Cicendia filiformis...........................................................................................143<br />
Cicer arietinum................................................................................................142<br />
Cichorium endivia ssp. divaricatum (ver Apêndice 1)<br />
Cichorium intybus...........................................................................................137<br />
Ciclospermum leptophyllum...........................................................................136<br />
Cineraria malvifolia (ver Pericallis malviflora)<br />
Cirsium arvense...............................................................................................137<br />
Cirsium lanceolatum (ver Cirsium vulgare)<br />
Cirsium palustre...............................................................................................137<br />
Cirsium vulgare...............................................................................................137<br />
Citrullus colocynthis (ver Apêndice 1)<br />
Citrullus lanatus (ver Apêndice 1)<br />
Cladium germanicum (ver Cladium mariscus ssp. mariscus)<br />
Cladium mariscus ssp. mariscus......................................................................151<br />
Clematis flammula...........................................................................................147<br />
Cleome spinosa (ver Apêndice 1)<br />
Clethra arborea................................................................................................141<br />
Clethraceae......................................................................................................141<br />
Clinopodium ascendens...................................................................................144<br />
Clinopodium vulgare ssp. arun<strong>da</strong>num.............................................................144<br />
Cnicus lanceolatus (ver Cirsium vulgare)<br />
Coix lacryma-jobi (ver Apêndice 1)<br />
Coleostephus myconis.....................................................................................137<br />
Colocasia antiquorum (ver Colocasia esculenta)<br />
Colocasia esculenta..........................................................................................151<br />
Commelinaceae................................................................................................151<br />
Commelinales..................................................................................................151
PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Coniferophytina...............................................................................................136<br />
Conium maculatum..........................................................................................136<br />
Consoli<strong>da</strong> ajacis...............................................................................................147<br />
Consoli<strong>da</strong> ambigua (ver Consoli<strong>da</strong> ajacis)<br />
Convolvulaceae................................................................................................149<br />
Convolvulus arvensis.......................................................................................149<br />
Convolvulus imperati (ver Ipomoea imperati)<br />
Convolvulus sepium (ver Calystegia sepium ssp. sepium)<br />
Convolvulus sol<strong>da</strong>nella (ver Calystegia sol<strong>da</strong>nella)<br />
Conyza albi<strong>da</strong> .................................................................................................137<br />
Conyza ambigua (ver Conyza bonariensis)<br />
Conyza bonariensis..........................................................................................137<br />
Conyza canadensis...........................................................................................137<br />
Conyza crispa (ver Conyza bonariensis)<br />
Corema alba (ver Corema album ssp. azoricum)<br />
Corema album (ver Corema album ssp. azoricum)<br />
Corema album ssp. azoricum...........................................................................141<br />
Corema azorica (ver Corema album ssp. azoricum)<br />
Coreopsis lanceolata........................................................................................137<br />
Coriandrum sativum........................................................................................136<br />
Cornales...........................................................................................................141<br />
Coronopus didymus.........................................................................................139<br />
Coronopus procumbens (ver Coronopus squamatus)<br />
Coronopus squamatus......................................................................................139<br />
Cortaderia selloana..........................................................................................154<br />
Corylaceae.......................................................................................................143<br />
Cotula australis................................................................................................137<br />
Cotyledon horizontalis (ver Umbilicus horizontalis)<br />
Cotyledon umbilicus (ver Umbilicus rupestris)<br />
Cotyledon umbilicus-veneris (ver Umbilicus rupestris)<br />
Crassula lactea (ver Crassula multicava)<br />
Crassula multicava...........................................................................................148<br />
Crassula muscosa (ver Crassula tillaea)<br />
Crassula quadrifi<strong>da</strong> (ver Crassula multicava)<br />
Crassula spathulata (ver Crassula multicava)<br />
Crassula tillaea.................................................................................................148<br />
Crassula vaillantii............................................................................................148<br />
Crassulaceae....................................................................................................148<br />
Crepis agrestis (ver Crepis capillaris)<br />
Crepis capillaris...............................................................................................137<br />
Crepis crinita (ver Tolpis barbata)<br />
Crepis diffusa (ver Crepis capillaris)<br />
Crepis pectinata (ver Tolpis succulenta)<br />
Crepis polymorpha (ver Crepis capillaris)<br />
Crepis rigens (ver Leontodon rigens)<br />
Crepis tenuifolia (ver Tolpis succulenta)<br />
Crepis virens (ver Crepis capillaris)<br />
Crinum moorei.................................................................................................151<br />
Criptomeria nigricans (ver Cryptomeria japonica)<br />
Crithmum maritimum......................................................................................136<br />
Cryophytum crystallinum (ver Mesembryanthemum crystallinum)<br />
Cryophytum nodiflorum (ver Mesembryanthemum nodiflorum)<br />
Cryptogramma japonica (ver Onychium japonicum)<br />
Cryptomeria japonica.......................................................................................136<br />
Cucumis melo (ver Apêndice 1)<br />
Cucurbita maxima (ver Apêndice 1)<br />
Cucurbita pepo (ver Apêndice 1)<br />
Cucurbitaceae..................................................................................................141<br />
Cucurbitales.....................................................................................................141<br />
Culcita macrocarpa..........................................................................................135<br />
Cuphea petiolata (ver Cuphea viscosissima)<br />
Cuphea viscosissima........................................................................................145<br />
Cupressaceae....................................................................................................136<br />
Cyathea cooperi (ver Sphaeropteris cooperi)<br />
Cyclosorus dentatus (ver Christella dentata)<br />
Cydonia oblonga (ver Apêndice 1)<br />
Cymbalaria muralis..........................................................................................148<br />
Cynodon <strong>da</strong>ctylon............................................................................................154<br />
Cynoglossum creticum....................................................................................138<br />
Cynoglossum pictum (ver Cynoglossum creticum)<br />
Cynosurus cristatus..........................................................................................154<br />
Cynosurus echinatus........................................................................................154<br />
Cyperaceae.......................................................................................................151<br />
Cyperales.........................................................................................................151<br />
Cyperus alterniflolius ssp. flabelliformis (ver Cyperus involucratus)<br />
271<br />
Cyperus alternifolius (ver Cyperus involucratus)<br />
Cyperus aureus (ver Cyperus esculentus)<br />
Cyperus badius (ver Cyperus longus)<br />
Cyperus difformis............................................................................................151<br />
Cyperus eragrostis...........................................................................................151<br />
Cyperus esculentus..........................................................................................151<br />
Cyperus flavescens (ver Pycreus flavescens)<br />
Cyperus involucratus.......................................................................................151<br />
Cyperus longus................................................................................................151<br />
Cyperus longus ssp. badius (ver Cyperus longus)<br />
Cyperus longus ssp. genuinus (ver Cyperus longus)<br />
Cyperus olivaris (ver Cyperus rotundus)<br />
Cyperus ovularis..............................................................................................151<br />
Cyperus retrorsus (ver Cyperus ovularis)<br />
Cyperus rotundus.............................................................................................151<br />
Cyperus tenorei (ver Cyperus esculentus)<br />
Cyperus textilis (ver Apêndice 1)<br />
Cyperus vegetus (ver Cyperus eragrostis)<br />
Cyrtomium falcatum........................................................................................135<br />
Cystopteris azorica (ver Cystopteris diaphana)<br />
Cystopteris diaphana........................................................................................135<br />
Cystopteris fragilis (ver Cystopteris diaphana)<br />
Cystopteris fragilis ssp. diaphana (ver Cystopteris diaphana)<br />
Cystopteris fragilis var. azorica (ver Cystopteris diaphana)<br />
Cystopteris regia (ver Cystopteris diaphana)<br />
Cystopteris viridula (ver Cystopteris diaphana)<br />
Cytisus candicans (ver Teline monspessulana)<br />
Cytisus monspessulanus (ver Teline monspessulana)<br />
Cytisus scoparius.............................................................................................142<br />
D<br />
Daboecia azorica..............................................................................................141<br />
Daboecia polifolia (ver Daboecia azorica)<br />
Dactylis glomerata...........................................................................................154<br />
Dactylis glomerata ssp. hispanica (ver Dactylis glomerata)<br />
Dactylis glomerata ssp. smithii (ver Dactylis glomerata)<br />
Dactylis smithii (ver Dactylis glomerata)<br />
Dactylis smithii ssp. hylodes (ver Dactylis glomerata)<br />
Dactylis smithii ssp. marina (ver Dactylis glomerata)<br />
Danthonia decumbens......................................................................................154<br />
Danthonia spicata (ver Apêndice 1)<br />
Daphne azorica (ver Daphne laureola)<br />
Daphne gnidium (ver Daphne laureola)<br />
Daphne laureola...............................................................................................150<br />
Datura stramonium..........................................................................................149<br />
Datura suaveolens (ver Brugmansia suaveolens)<br />
Daucus azoricus (ver Daucus carota ssp. azoricus)<br />
Daucus carota ssp. azoricus.............................................................................136<br />
Daucus carota ssp. maritimus..........................................................................136<br />
Daucus muricatus (ver Apêndice 1)<br />
Daucus neglectus (ver Daucus carota ssp. azoricus)<br />
Delphinium ajacis (ver Consoli<strong>da</strong> ajacis)<br />
Delphinium ambiguum (ver Consoli<strong>da</strong> ajacis)<br />
Delphinium consoli<strong>da</strong> (ver Consoli<strong>da</strong> ajacis)<br />
Demazeria loliacea (ver Catapodium marinum)<br />
Demazeria marina (ver Catapodium marinum)<br />
Demazeria rigi<strong>da</strong> (ver Catapodium rigidum)<br />
Deparia petersenii............................................................................................135<br />
Deschampsia argentea (ver Deschampsia foliosa)<br />
Deschampsia foliosa........................................................................................154<br />
Deyeuxia azorica (ver Agrostis azorica)<br />
Deyeuxia caespitosa (ver Agrostis congestiflora ssp. congestiflora)<br />
Dichondra micrantha.......................................................................................149<br />
Dichondra repens (ver Dichondra micrantha)<br />
Dicksonia culcita (ver Culcita macrocarpa)<br />
Dicksoniaceae..................................................................................................135<br />
Digitalis purpurea............................................................................................148<br />
Digitaria adscendens (ver Digitaria ciliaris)<br />
Digitaria ciliaris...............................................................................................154<br />
Digitaria sanguinalis........................................................................................154<br />
Dioscoreaceae..................................................................................................152<br />
Dioscoreales.....................................................................................................152<br />
Diphasiastrum madeirense...............................................................................134
PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Diphasium complanatum (ver Diphasiastrum madeirense)<br />
Diphasium madeirense (ver Diphasiastrum madeirense)<br />
Diplazium allorgei (ver Deparia petersenii)<br />
Diplazium axillare (ver Diplazium cau<strong>da</strong>tum)<br />
Diplazium cau<strong>da</strong>tum........................................................................................135<br />
Diplazium cau<strong>da</strong>tum (ver Athyrium filix-femina)<br />
Diplazium esculentum.....................................................................................135<br />
Diplazium petersenii (ver Deparia petersenii)<br />
Diplazium umbrosum (ver Diplazium cau<strong>da</strong>tum)<br />
Diplotaxis catholica.........................................................................................139<br />
Diplotaxis muralis............................................................................................139<br />
Diplotaxis viminea...........................................................................................139<br />
Dipsacaceae.....................................................................................................141<br />
Dipsacales........................................................................................................141<br />
Disandra africana (ver Sibthorpia europaea)<br />
Disphyma crassifolium....................................................................................139<br />
Dittrichia graveolens (ver Apêndice 1)<br />
Dittrichia viscosa.............................................................................................137<br />
Doodia cau<strong>da</strong>ta................................................................................................135<br />
Dorycnium parviflorum (ver Lotus parviflorus)<br />
Dracaena draco ssp. draco................................................................................151<br />
Drosanthemum candens (ver Drosanthemum floribundum)<br />
Drosanthemum floribundum............................................................................139<br />
Dryopteri<strong>da</strong>ceae...............................................................................................135<br />
Dryopteris aemula............................................................................................135<br />
Dryopteris affinis ssp. affinis...........................................................................135<br />
Dryopteris affinis ssp. affinis var. azorica (ver Dryopteris affinis ssp. affinis)<br />
Dryopteris africana (ver Stegnogramma pozoi)<br />
Dryopteris austriaca (ver Dryopteris dilatata)<br />
Dryopteris azorica............................................................................................135<br />
Dryopteris borreri (ver Dryopteris affinis ssp. affinis)<br />
Dryopteris crispifolia.......................................................................................135<br />
Dryopteris dentata (ver Christella dentata)<br />
Dryopteris dilatata...........................................................................................135<br />
Dryopteris dilatata (ver Dryopteris aemula)<br />
Dryopteris dilatata (ver Dryopteris azorica)<br />
Dryopteris dilatata ssp. azorica (ver Dryopteris azorica)<br />
Dryopteris filix-mas (ver Dryopteris affinis ssp. affinis)<br />
Dryopteris filix-mas var. borreri (ver Dryopteris affinis ssp. affinis)<br />
Dryopteris intermedia ssp. azorica (ver Dryopteris azorica)<br />
Dryopteris mollis (ver Christella dentata)<br />
Dryopteris paleacea (ver Dryopteris affinis ssp. affinis)<br />
Dryopteris pseudomas (ver Dryopteris affinis ssp. affinis)<br />
Dryopteris spinulosa ssp. austriaca (ver Dryopteris aemula)<br />
Dryopteris spinulosa ssp. austriaca (ver Dryopteris azorica)<br />
Duchesnea indica.............................................................................................147<br />
E<br />
Ecballium elaterium.........................................................................................141<br />
Echinochloa colonum......................................................................................154<br />
Echinochloa crus-galli.....................................................................................154<br />
Echinochloa oryzoides (ver Apêndice 1)<br />
Echinodorus ranunculoides (ver Baldellia ranunculoides)<br />
Echium lycopsis (ver Echium plantagineum)<br />
Echium plantagineum......................................................................................138<br />
Echium violaceum (ver Echium plantagineum)<br />
Egeria densa.....................................................................................................152<br />
Eichhornia crassipes........................................................................................152<br />
Eichhornia crassipes (ver Apêndice 1)<br />
Elaeagnaceae....................................................................................................147<br />
Elaeagnus angustifolia (ver Elaeagnus umbellata)<br />
Elaeagnus parviflora (ver Elaeagnus umbellata)<br />
Elaeagnus umbellata........................................................................................147<br />
Elaphoglossum hirtum (ver Elaphoglossum semicylindricum)<br />
Elaphoglossum paleaceum (ver Elaphoglossum semicylindricum)<br />
Elaphoglossum semicylindricum.....................................................................135<br />
Elaphoglossum squamosum (ver Elaphoglossum semicylindricum)<br />
Elatinaceae.......................................................................................................150<br />
Elatine hexandra...............................................................................................150<br />
Elatine triandra (ver Elatine hexandra)<br />
Elatinoides cirrhosa (ver Kickxia cirrhosa)<br />
Elatinoides elatine (ver Kickxia elatine ssp. elatine)<br />
Elatinoides spuria (ver Kickxia spuria ssp. spuria)<br />
272<br />
Eleocharis multicaulis.....................................................................................151<br />
Eleocharis palustris..........................................................................................151<br />
Eleusine barcinonensis (ver Eleusine tristachya)<br />
Eleusine geminata (ver Eleusine tristachya)<br />
Eleusine indica ssp. indica...............................................................................154<br />
Eleusine indica var. brachystachya (ver Eleusine tristachya)<br />
Eleusine oligostachya (ver Eleusine tristachya)<br />
Eleusine tristachya............................................................................................154<br />
Elodea densa (ver Egeria densa)<br />
Elymus athericus..............................................................................................154<br />
Elymus repens..................................................................................................154<br />
Elytrigia littoralis (ver Elymus athericus)<br />
Elytrigia repens (ver Elymus repens)<br />
Emex spinosa...................................................................................................146<br />
Empetraceae.....................................................................................................141<br />
Epilobium lamyi (ver Epilobium tetragonum ssp. lamyi)<br />
Epilobium lanceolatum (ver Epilobium obscurum)<br />
Epilobium obscurum........................................................................................145<br />
Epilobium parviflorum.....................................................................................145<br />
Epilobium parviflorum var. menezesi (ver Epilobium parviflorum)<br />
Epilobium parviflorum var. subglabrum (ver Epilobium parviflorum)<br />
Epilobium tetragonum ssp. lamyi....................................................................145<br />
Epilobium tetragonum ssp. tetragonum...........................................................145<br />
Equisetaceae....................................................................................................134<br />
Equisetales.......................................................................................................134<br />
Equisetopsi<strong>da</strong>...................................................................................................134<br />
Equisetum arvense...........................................................................................134<br />
Equisetum ramosissimum................................................................................134<br />
Equisetum telmateia.........................................................................................134<br />
Eragrostis barrelieri..........................................................................................154<br />
Eragrostis cilianensis.......................................................................................154<br />
Eragrostis major (ver Eragrostis cilianensis)<br />
Eragrostis megastachya (ver Eragrostis cilianensis)<br />
Eragrostis mexicana (ver Apêndice 1)<br />
Eragrostis minor (ver Eragrostis barrelieri)<br />
Eragrostis multicaulis......................................................................................154<br />
Eragrostis poaeoides (ver Eragrostis barrelieri)<br />
Erica azorica....................................................................................................141<br />
Erica fucata (ver Erica azorica)<br />
Erica scoparia (ver Erica azorica)<br />
Erica scoparia ssp. azorica (ver Erica azorica)<br />
Erica vulgaris (ver Erica azorica)<br />
Ericaceae..........................................................................................................141<br />
Ericales............................................................................................................141<br />
Erigeron bonariensis (ver Conyza bonariensis)<br />
Erigeron canadensis (ver Conyza canadensis)<br />
Erigeron crispus (ver Conyza bonariensis)<br />
Erigeron karvinskianus....................................................................................137<br />
Erigeron linifolius (ver Conyza bonariensis)<br />
Erigeron mucronatus (ver Erigeron karvinskianus)<br />
Erodium cicutarium ssp. cicutarium................................................................143<br />
Erodium malacoides........................................................................................143<br />
Erodium moschatum........................................................................................143<br />
Ervum gracile (ver Vicia tenuissima)<br />
Ervum hirsutum (ver Vicia hirsuta)<br />
Ervum tetraspermum var. gracile (ver Vicia tenuissima)<br />
Erysimum vernum (ver Barbarea verna)<br />
Erythraea centaurium (ver Centaurium erythraea)<br />
Erythraea diffusa (ver Centaurium scilloides)<br />
Erythraea grandiflora (ver Centaurium erythraea)<br />
Erythraea latifolia (ver Centaurium erythraea)<br />
Erythraea lutea (ver Centaurium maritimum)<br />
Erythraea maritima (ver Centaurium maritimum)<br />
Erythraea massonii (ver Centaurium scilloides)<br />
Erythraea pulchella (ver Centaurium pulchellum)<br />
Erythraea ramosissima (ver Centaurium pulchellum)<br />
Erythraea tenuiflora (ver Centaurium tenuiflorum ssp. tenuiflorum)<br />
Escallonia rubra (ver Apêndice 1)<br />
Eschscholzia californica..................................................................................146<br />
Eucalyptus globulus.........................................................................................145<br />
Eupatorium adenophorum (ver Ageratina adenophora)<br />
Eupatorium glandulosum (ver Ageratina adenophora)<br />
Euphorbia azorica............................................................................................141<br />
Euphorbia diversifolia (ver Euphorbia azorica)<br />
Euphorbia exigua.............................................................................................141
PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Euphorbia exigua var. retusa (ver Euphorbia exigua)<br />
Euphorbia helioscopia......................................................................................141<br />
Euphorbia lathyris............................................................................................141<br />
Euphorbia maculata.........................................................................................141<br />
Euphorbia marginata........................................................................................141<br />
Euphorbia mellifera (ver Euphorbia stygiana)<br />
Euphorbia nutans.............................................................................................141<br />
Euphorbia nutans (ver Euphorbia maculata)<br />
Euphorbia peplis..............................................................................................141<br />
Euphorbia peplus.............................................................................................141<br />
Euphorbia peplus var. genuina (ver Euphorbia peplus)<br />
Euphorbia peplus var. peploides (ver Euphorbia peplus)<br />
Euphorbia pinea (ver Euphorbia azorica)<br />
Euphorbia portlandica (ver Euphorbia azorica)<br />
Euphorbia preslii (ver Euphorbia maculata)<br />
Euphorbia preslii (ver Euphorbia nutans)<br />
Euphorbia prostrata..........................................................................................141<br />
Euphorbia segetalis var. pinea (ver Euphorbia azorica)<br />
Euphorbia serpens............................................................................................141<br />
Euphorbia stygiana..........................................................................................141<br />
Euphorbiaceae..................................................................................................141<br />
Euphorbiales....................................................................................................141<br />
Euphrasia azorica.............................................................................................148<br />
Euphrasia azorica (ver Euphrasia grandiflora)<br />
Euphrasia grandiflora.......................................................................................148<br />
Euphrasia officinalis (ver Euphrasia grandiflora)<br />
Eupteris aquilina (ver Pteridium aquilinum)<br />
Euxolus deflexus (ver Amaranthus deflexus)<br />
Exacum filiformis (ver Cicendia filiformis)<br />
F<br />
Faba vulgaris (ver Vicia faba)<br />
Fabaceae..........................................................................................................142<br />
Fabales.............................................................................................................142<br />
Fagales.............................................................................................................143<br />
Fagopyrum cymosum (ver Fagopyrum dibotrys)<br />
Fagopyrum dibotrys.........................................................................................146<br />
Fagopyrum esculentum (ver Apêndice 1)<br />
Fallopia convolvulus........................................................................................146<br />
Falona echinata (ver Cynosurus echinatus)<br />
Festuca agustinii ssp. mandonii (ver Festuca jubata)<br />
Festuca arundinacea ssp. arundinaceae............................................................154<br />
Festuca arundinacea ssp. mediterranea............................................................154<br />
Festuca decumbens (ver Danthonia decumbens)<br />
Festuca elatior (ver Festuca arundinacea ssp. arundinaceae)<br />
Festuca elatior ssp. arundinaceae (ver Festuca arundinacea ssp. arundinaceae)<br />
Festuca glauca var. longearistata (ver Festuca jubata)<br />
Festuca jubata..................................................................................................154<br />
Festuca myuros (ver Vulpia myuros)<br />
Festuca petraea.................................................................................................154<br />
Festuca pratensis (ver Apêndice 1)<br />
Festuca rigi<strong>da</strong> (ver Catapodium rigidum)<br />
Festuca sciuroides (ver Vulpia bromoides)<br />
Festuca unioloides (ver Bromus catharticus)<br />
Ficus carica......................................................................................................150<br />
Ficus pumila.....................................................................................................150<br />
Ficus repens (ver Ficus pumila)<br />
Filaginella uliginosa (ver Apêndice 1)<br />
Filago gallica...................................................................................................137<br />
Filago germanica (ver Filago lutescens ssp. atlantica)<br />
Filago lutescens ssp. atlantica..........................................................................137<br />
Filago minima..................................................................................................137<br />
Filago pyrami<strong>da</strong>ta............................................................................................137<br />
Filago spathulata (ver Filago pyrami<strong>da</strong>ta)<br />
Filicales............................................................................................................134<br />
Filicophytina....................................................................................................134<br />
Filicopsi<strong>da</strong>........................................................................................................134<br />
Filipendula vulgaris.........................................................................................147<br />
Foeniculum officinale (ver Foeniculum vulgare)<br />
Foeniculum vulgare.........................................................................................136<br />
Fragaria indica (ver Duchesnea indica)<br />
Fragaria vesca..................................................................................................147<br />
Frangula azorica...............................................................................................147<br />
273<br />
Frankenia ericifolia (ver Frankenia laevis)<br />
Frankenia laevis...............................................................................................150<br />
Frankenia pulverulenta....................................................................................150<br />
Frankeniaceae..................................................................................................155<br />
Fraxinus angustifolia (ver Apêndice 1)<br />
Fuchsia boliviana (ver Apêndice 1)<br />
Fuchsia coccinea (ver Fuchsia magellanica)<br />
Fuchsia macrostemma (ver Fuchsia magellanica)<br />
Fuchsia magellanica........................................................................................145<br />
Fumaria bastardii.............................................................................................146<br />
Fumaria boraei (ver Fumaria muralis ssp. boraei)<br />
Fumaria capreolata..........................................................................................146<br />
Fumaria capreolata (ver Fumaria muralis ssp. muralis)<br />
Fumaria muralis ssp. boraei............................................................................146<br />
Fumaria muralis ssp. muralis...........................................................................146<br />
Fumaria muralis var. gussonei (ver Fumaria bastardii)<br />
Fumaria muralis var. palli<strong>da</strong> (ver Fumaria bastardii)<br />
Fumaria vulgaris var. pustulosa (ver Fumaria bastardii)<br />
G<br />
Gaillardia aristata............................................................................................137<br />
Galactites tomentosa.......................................................................................137<br />
Galinsoga ciliata..............................................................................................137<br />
Galinsoga parviflora........................................................................................137<br />
Galinsoga quadriradiata (ver Galinsoga ciliata)<br />
Galium anglicum (ver Galium parisiense)<br />
Galium aparine................................................................................................143<br />
Galium debile (ver Galium palustre)<br />
Galium divaricatum (ver Apêndice 1)<br />
Galium harcynicum (ver Galium saxatile)<br />
Galium mollugo...............................................................................................143<br />
Galium murale.................................................................................................143<br />
Galium palustre...............................................................................................143<br />
Galium parisiense............................................................................................143<br />
Galium parisiense var. leiocarpum (ver Galium parisiense)<br />
Galium saxatile................................................................................................143<br />
Gamochaeta claviceps ....................................................................................137<br />
Gamochaeta filaginea (ver Apêndice 1)<br />
Gamochaeta pensylvanica...............................................................................137<br />
Gamochaeta purpurea......................................................................................137<br />
Gamochaeta spicata (ver Apêndice 1)<br />
Gamochaeta subfalcata (ver Apêndice 1)<br />
Gamochaeta ustulata (ver Apêndice 1)<br />
Gasoul nodiflorum (ver Mesembryanthemum nodiflorum)<br />
Gastridium australe (ver Gastridium ventricosum)<br />
Gastridium lendigerum (ver Gastridium ventricosum)<br />
Gastridium phleoides.......................................................................................154<br />
Gastridium scabrum (ver Gastridium ventricosum)<br />
Gastridium ventricosum..................................................................................154<br />
Gaudinia coarctata...........................................................................................154<br />
Gaudinia fragilis..............................................................................................154<br />
Gaudinia geminiflora (ver Gaudinia coarctata)<br />
Gazania rigens.................................................................................................137<br />
Gentiana scilloides (ver Centaurium scilloides)<br />
Gentianaceae...................................................................................................143<br />
Gentianales......................................................................................................143<br />
Geraniaceae.....................................................................................................143<br />
Geraniales........................................................................................................143<br />
Geranium dissectum........................................................................................143<br />
Geranium molle...............................................................................................143<br />
Geranium purpureum......................................................................................143<br />
Geranium robertianum (ver Geranium purpureum)<br />
Geranium robertianum var. purpureum (ver Geranium purpureum)<br />
Geranium rotundifolium..................................................................................143<br />
Gifola germanica (ver Filago lutescens ssp. atlantica)<br />
Gifola spathulata (ver Filago pyrami<strong>da</strong>ta)<br />
Gladiolus blandus (ver Gladiolus carneus)<br />
Gladiolus carneus............................................................................................152<br />
Gladiolus cuspi<strong>da</strong>tus (ver Gladiolus natalensis)<br />
Gladiolus italicus (ver Gladiolus carneus)<br />
Gladiolus natalensis.........................................................................................152<br />
Gladiolus segetum (ver Gladiolus carneus)<br />
Glechoma hederacea.......................................................................................144
PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Glyceria declinata...........................................................................................154<br />
Glyceria fluitans..............................................................................................154<br />
Glyceria fluitans var. pumila (ver Glyceria declinata)<br />
Gnaphalium gallicum (ver Filago gallica)<br />
Gnaphalium germanicum (ver Filago lutescens ssp. atlantica)<br />
Gnaphalium luteo-album (ver Pseudognaphalium luteo-album)<br />
Gnaphalium pensylvanicum (ver Gamochaeta pensylvanica)<br />
Gnaphalium purpureum (ver Gamochaeta pensylvanica)<br />
Gnaphalium purpureum (ver Gamochaeta purpurea)<br />
Gnaphalium spathulatum (ver Gamochaeta pensylvanica)<br />
Gnidia carinata (ver Gnidia polystachya)<br />
Gnidia polystachya..........................................................................................150<br />
Gomphocarpus fruticosus................................................................................143<br />
Grammiti<strong>da</strong>ceae..............................................................................................135<br />
Grammitis jungermannioides (ver Ceradenia jungermannioides)<br />
Grammitis leptophylla (ver Anogramma leptophylla)<br />
Grammitis marginella ssp. azorica..................................................................135<br />
Gunnera chilensis (ver Gunnera tinctoria)<br />
Gunnera tinctoria.............................................................................................144<br />
Gymmnogramma leptophylla (ver Anogramma leptophylla)<br />
Gymnogramma calomelanos (ver Pityrogramma calomelanos)<br />
Gymnogramma lowei (ver Stegnogramma pozoi)<br />
Gymnogramma totta (ver Stegnogramma pozoi)<br />
Gymnostyles stolonifera..................................................................................137<br />
Gynerium argenteum (ver Cortaderia selloana)<br />
H<br />
Habenaria longebracteata (ver Platanthera azorica)<br />
Habenaria micrantha (ver Platanthera micrantha)<br />
Hainardia cylindrica........................................................................................154<br />
Haloragaceae...................................................................................................144<br />
Haloragales......................................................................................................144<br />
Hebe salicifolia................................................................................................148<br />
Hedera azorica.................................................................................................137<br />
Hedera canariensis var. azorica (ver Hedera azorica)<br />
Hedera helix ssp. canariensis (ver Hedera azorica)<br />
Hedera helix var. hibernica (ver Hedera azorica)<br />
Hedychium coronarium...................................................................................155<br />
Hedychium flavescens.....................................................................................155<br />
Hedychium gardneranum................................................................................155<br />
Hedychium gardnerianum (ver Hedychium gardneranum)<br />
Hedypnois cretica............................................................................................137<br />
Hedypnois cretica var. rhagadioloides (ver Hedypnois cretica)<br />
Hedypnois rhagadioloides (ver Hedypnois cretica)<br />
Helianthus annuus...........................................................................................137<br />
Helianthus debilis (ver Apêndice 1)<br />
Helianthus tuberosus........................................................................................137<br />
Helichrysum bracteatum (ver Apêndice 1)<br />
Helichrysum orbiculare (ver Plecostachys serpyllifolia)<br />
Heliotropium curassavicum.............................................................................138<br />
Heliotropium europaeum.................................................................................138<br />
Helminthia echioides (ver Helminthotheca echioides)<br />
Helminthotheca echioides...............................................................................137<br />
Helosciadium leptophyllum (ver Ciclospermum leptophyllum)<br />
Helosciadium nodiflorum (ver Apium nodiflorum)<br />
Helosciadium repens (ver Apium nodiflorum)<br />
Hemerocallis lilioasphodelus..........................................................................152<br />
Hemionitis pozoi (ver Stegnogramma pozoi)<br />
Hippia stolonifera (ver Gymnostyles stolonifera)<br />
Hirschfeldia incana (ver Apêndice 1)<br />
Holcus lanatus.................................................................................................154<br />
Holcus mollis..................................................................................................154<br />
Holcus rigidus.................................................................................................154<br />
Hordeum hystrix.............................................................................................154<br />
Hordeum leporinum (ver Hordeum murinum ssp. leporinum)<br />
Hordeum marinum..........................................................................................154<br />
Hordeum murinum (ver Hordeum murinum ssp. leporinum)<br />
Hordeum murinum ssp. leporinum.................................................................154<br />
Huperzia dentata.............................................................................................134<br />
Huperzia selago (ver Huperzia suberecta)<br />
Huperzia selago ssp. dentata (ver Huperzia dentata)<br />
Huperzia selago ssp. selago (ver Huperzia suberecta)<br />
274<br />
Huperzia selago ssp. suberecta (ver Huperzia suberecta)<br />
Huperzia suberecta..........................................................................................134<br />
Hydrangea arborescens (ver Hydrangea macrophylla)<br />
Hydrangea hortensia (ver Hydrangea macrophylla)<br />
Hydrangea macrophylla..................................................................................141<br />
Hydrangeaceae................................................................................................141<br />
Hydrocharitaceae.............................................................................................152<br />
Hydrocharitales...............................................................................................152<br />
Hydrocotyle vulgaris.......................................................................................136<br />
Hymenophyllaceae..........................................................................................135<br />
Hymenophyllum peltatum (ver Hymenophyllum wilsonii)<br />
Hymenophyllum tunbrigense..........................................................................135<br />
Hymenophyllum unilaterale (ver Hymenophyllum wilsonii)<br />
Hymenophyllum wilsonii................................................................................135<br />
Hyoscyamus albus...........................................................................................149<br />
Hyoscyamus canariensis (ver Hyoscyamus albus)<br />
Hyoscyamus major (ver Hyoscyamus albus)<br />
Hypericaceae...................................................................................................150<br />
Hypericum boeticum (ver Hypericum undulatum)<br />
Hypericum decipiens (ver Hypericum undulatum)<br />
Hypericum elatum (ver Hypericum foliosum)<br />
Hypericum elodes............................................................................................150<br />
Hypericum foliosum........................................................................................150<br />
Hypericum grandifolium (ver Hypericum foliosum)<br />
Hypericum gymnanthum.................................................................................150<br />
Hypericum hircinum........................................................................................150<br />
Hypericum humifusum....................................................................................150<br />
Hypericum hypericoides (ver Ascyrum hypericoides)<br />
Hypericum mutilum........................................................................................150<br />
Hypericum perfoliatum...................................................................................150<br />
Hypericum perforatum....................................................................................150<br />
Hypericum undulatum.....................................................................................150<br />
Hypochoeris glabra.........................................................................................137<br />
Hypochoeris glabra var. glabra (ver Hypochoeris glabra)<br />
Hypochoeris glabra var. loiseleuriana (ver Hypochoeris glabra)<br />
Hypochoeris radicata.......................................................................................138<br />
Hypochoeris radicata var. rostrata (ver Hypochaeris radicata)<br />
Hypolepi<strong>da</strong>ceae...............................................................................................135<br />
I<br />
Ilex perado ssp. azorica...................................................................................141<br />
Illecebrum verticilatum...................................................................................140<br />
Impatiens balsamina (ver Apêndice 1)<br />
Imperata cylindrica (ver Apêndice 1)<br />
Inula viscosa (ver Dittrichia viscosa)<br />
Ipomoea acuminata (ver Ipomoea indica)<br />
Ipomoea batatas (ver Apêndice 1)<br />
Ipomoea carnosa (ver Ipomoea imperati)<br />
Ipomoea imperati.............................................................................................149<br />
Ipomoea indica................................................................................................149<br />
Ipomoea stolonifera (ver Ipomoea imperati)<br />
Iri<strong>da</strong>ceae..........................................................................................................152<br />
Iris foetidissima...............................................................................................152<br />
Iris germanica (ver Apêndice 1)<br />
Ismelia carinata (ver Apêndice 1)<br />
Isoetaceae........................................................................................................134<br />
Isoetales...........................................................................................................134<br />
Isoetes azorica.................................................................................................134<br />
Isoetes azoricum (ver Isoetes azorica)<br />
Isoetes lacustris (ver Isoetes azorica)<br />
Isolepis cernua.................................................................................................151<br />
Isolepis fluitans................................................................................................152<br />
Isolepis saviana (ver Isolepis cernua)<br />
Isolepis setacea................................................................................................152<br />
Ixia alba (ver Sparaxis bulbifera)<br />
Ixia paniculata.................................................................................................152<br />
J<br />
Jacobinia carnea..............................................................................................148<br />
Jasione montana (ver Apêndice 1)<br />
Juncaceae.........................................................................................................152
PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Juncales...........................................................................................................152<br />
Juncus acutus...................................................................................................152<br />
Juncus articulatus............................................................................................152<br />
Juncus bufonius...............................................................................................152<br />
Juncus bulbosus...............................................................................................152<br />
Juncus capitatus...............................................................................................152<br />
Juncus conglomeratus......................................................................................152<br />
Juncus effusus..................................................................................................152<br />
Juncus hybridus...............................................................................................152<br />
Juncus hybridus (ver Juncus bufonius)<br />
Juncus lampocarpus (ver Juncus articulatus)<br />
Juncus lucidus (ver Juncus tenuis)<br />
Juncus maritimus.............................................................................................152<br />
Juncus multibracteatus (ver Juncus acutus)<br />
Juncus striatus..................................................................................................152<br />
Juncus supinus (ver Juncus bulbosus)<br />
Juncus tenuis....................................................................................................152<br />
Juncus uliginosus (ver Juncus bulbosus)<br />
Juncus welwitschii (ver Juncus bulbosus)<br />
Juniperus brevifolia.........................................................................................136<br />
Juniperus oxycedrus (ver Juniperus brevifolia)<br />
Juniperus oxycedrus ssp. brevifolia (ver Juniperus brevifolia)<br />
Juniperus oxycedrus var. brevifolia (ver Juniperus brevifolia)<br />
Justicia carnea (ver Jacobinia carnea)<br />
K<br />
Kalanchoë fedtschenkoi..................................................................................148<br />
Kalanchoë pinnata...........................................................................................148<br />
Kentranthus calcitrapa (ver Centranthus calcitrapae)<br />
Kentranthus ruber (ver Centranthus ruber)<br />
Kentranthus sibthorpii (ver Centranthus ruber)<br />
Kickxia cirrhosa..............................................................................................148<br />
Kickxia elatine ssp. crinita..............................................................................149<br />
Kickxia elatine ssp. elatine..............................................................................149<br />
Kickxia racemigera (ver Kickxia spuria ssp. integrifolia)<br />
Kickxia spuria ssp. integrifolia........................................................................149<br />
Kickxia spuria ssp. spuria................................................................................149<br />
Kleinia aizoides (ver Apêndice 1)<br />
Kleinia repens (ver Apêndice 1)<br />
Koeleria cristata (ver Rostraria cristata)<br />
Koeleria phleoides (ver Rostraria cristata)<br />
Koeleria phleoides var. azorensis (ver Rostraria cristata)<br />
Koniga maritima (ver Lobularia maritima)<br />
Kundmannia sicula (ver Ammi seubertianum)<br />
Kyllinga brevifolia...........................................................................................152<br />
L<br />
Lactuca saligna (ver Apêndice 1)<br />
Lactuca sativa (ver Apêndice 1)<br />
Lactuca scariola (ver Lactuca serriola)<br />
Lactuca serriola...............................................................................................138<br />
Lactuca watsoniana.........................................................................................138<br />
Lagenaria siceraria (ver Apêndice 1)<br />
Lagurus ovatus................................................................................................154<br />
Lamiaceae.......................................................................................................144<br />
Lamiales..........................................................................................................144<br />
Lamium amplexicaule.....................................................................................144<br />
Lamium argentatum (ver Apêndice 1)<br />
Lamium purpureum.........................................................................................144<br />
Lampranthus falciformis (ver Apêndice 1)<br />
Lampranthus glaucus (ver Apêndice 1)<br />
Lampranthus multiradiatus..............................................................................140<br />
Lantana camara................................................................................................144<br />
Lantana montevidensis (ver Apêndice 1)<br />
Lappa minor (ver Arctium minus)<br />
Lapsana communis..........................................................................................138<br />
Lastrea africana (ver Stegnogramma pozoi)<br />
Lastrea dentata (ver Christella dentata)<br />
Lastrea oreopteris (ver Oreopteris limbosperma)<br />
Lathyrus annuus (ver Apêndice 1)<br />
Lathyrus aphaca...............................................................................................142<br />
275<br />
Lathyrus articulatus.........................................................................................142<br />
Lathyrus articulatus (ver Lathyrus clymenum)<br />
Lathyrus clymenum.........................................................................................142<br />
Lathyrus hirsutus.............................................................................................142<br />
Lathyrus japonicus ssp. maritimus..................................................................142<br />
Lathyrus latifolius (ver Apêndice 1)<br />
Lathyrus maritimus (ver Apêndice 1)<br />
Lathyrus maritimus (ver Lathyrus japonicus ssp. maritimus)<br />
Lathyrus ochrus...............................................................................................142<br />
Lathyrus sativus...............................................................................................142<br />
Lathyrus tingitanus..........................................................................................142<br />
Lauraceae........................................................................................................144<br />
Laurales...........................................................................................................144<br />
Laurus azorica.................................................................................................144<br />
Laurus azorica var. longifolia (ver Laurus azorica)<br />
Laurus azorica var. lutea (ver Laurus azorica)<br />
Laurus barbujana var. azorica (ver Laurus azorica)<br />
Laurus canariensis (ver Laurus azorica)<br />
Laurus nobilis..................................................................................................144<br />
Lavandula stoechas (ver Apêndice 1)<br />
Lavandula stoechas (ver Apêndice 1)<br />
Lavandula viridis (ver Apêndice 1)<br />
Lavatera arborea..............................................................................................145<br />
Lavatera cretica...............................................................................................145<br />
Lavatera sylvestris (ver Lavatera cretica)<br />
Leersia oryzoides.............................................................................................154<br />
Legousia castellana (ver Apêndice 1)<br />
Legousia hybri<strong>da</strong> (ver Apêndice 1)<br />
Lemna minor...................................................................................................151<br />
Lemnaceae.......................................................................................................151<br />
Lens culinaris (ver Apêndice 1)<br />
Leontodon carreiroi (ver Leontodon filii)<br />
Leontodon filii.................................................................................................138<br />
Leontodon hirtus (ver Leontodon taraxacoides ssp. taraxacoides)<br />
Leontodon leysseri (ver Leontodon taraxacoides ssp. taraxacoides)<br />
Leontodon nudicaulis ssp. taraxacoides<br />
(ver Leontodon taraxacoides ssp. taraxacoides)<br />
Leontodon rigens.............................................................................................138<br />
Leontodon rothii (ver Leontodon taraxacoides ssp. taraxacoides)<br />
Leontodon taraxacoides ssp. longirostris........................................................138<br />
Leontodon taraxacoides ssp. taraxacoides......................................................138<br />
Leontodon taraxacum (ver Taraxacum officinale)<br />
Lepidium campestre........................................................................................139<br />
Lepidium draba (ver Apêndice 1)<br />
Lepidium latifolium.........................................................................................139<br />
Lepidium ruderale...........................................................................................139<br />
Lepidium sativum............................................................................................139<br />
Lepidium virginicum.......................................................................................139<br />
Lepidotis cernua (ver Lycopodiella cernua)<br />
Lepidotis inun<strong>da</strong>ta (ver Lycopodiella inun<strong>da</strong>ta)<br />
Leptogramma pilosiusculum (ver Stegnogramma pozoi)<br />
Leptogramma totta (ver Stegnogramma pozoi)<br />
Leptospermum scoparium...............................................................................145<br />
Lepturus cylindricus (ver Hainardia cylindrica)<br />
Leucanthemum lacustre (ver Leucanthemum vulgare)<br />
Leucanthemum myconis (ver Coleostephus myconis)<br />
Leucanthemum sylvaticum (ver Leucanthemum vulgare)<br />
Leucanthemum vulgare...................................................................................138<br />
Leycesteria formosa........................................................................................141<br />
Ligustrum henryi.............................................................................................145<br />
Ligustrum ovalifolium.....................................................................................145<br />
Ligustrum vulgare............................................................................................145<br />
Liliaceae..........................................................................................................152<br />
Liliales.............................................................................................................152<br />
Liliopsi<strong>da</strong>.........................................................................................................150<br />
Limonium serotinum (ver Limonium vulgare)<br />
Limonium vulgare...........................................................................................146<br />
Linaceae..........................................................................................................143<br />
Linaria cirrhosa (ver Kickxia cirrhosa)<br />
Linaria cymbalaria (ver Cymbalaria muralis)<br />
Linaria dealbata (ver Kickxia cirrhosa)<br />
Linaria elatine (ver Kickxia elatine ssp. elatine)<br />
Linaria sieberi (ver Kickxia elatine ssp. elatine)<br />
Linaria spuria (ver Kickxia spuria ssp. spuria)<br />
Linum angustifolium (ver Linum bienne)
PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Linum bienne...................................................................................................143<br />
Linum gallicum (ver Linum trigynum)<br />
Linum trigynum...............................................................................................143<br />
Linum usitatissimum (ver Apêndice 1)<br />
Littorella lacustris (ver Littorella uniflora)<br />
Littorella uniflora.............................................................................................148<br />
Lobelia erinus L..............................................................................................139<br />
Lobelia urens L................................................................................................139<br />
Lobularia maritima..........................................................................................139<br />
Logfia gallica (ver Filago gallica)<br />
Logfia minima (ver Filago minima)<br />
Lolium aristatum (ver Lolium multiflorum)<br />
Lolium arvense (ver Lolium remotum)<br />
Lolium gaudini (ver Lolium multiflorum)<br />
Lolium italicum (ver Lolium multiflorum)<br />
Lolium lowei (ver Lolium rigidum)<br />
Lolium multiflorum.........................................................................................154<br />
Lolium parabolicae (ver Lolium rigidum)<br />
Lolium perenne................................................................................................154<br />
Lolium remotum..............................................................................................154<br />
Lolium rigidum................................................................................................154<br />
Lolium temulentum.........................................................................................154<br />
Lolium temulentum var. arvense (ver Lolium temulentum)<br />
Lomaria semicylindrica (ver Elaphoglossum semicylindricum)<br />
Lomaria spicant (ver Blechnum spicant)<br />
Lomariopsi<strong>da</strong>ceae............................................................................................135<br />
Lonicera etrusca..............................................................................................141<br />
Lonicera implexa (ver Lonicera japonica)<br />
Lonicera japonica............................................................................................141<br />
Lophochloa azorica (ver Rostraria azorica)<br />
Lophochloa cristata (ver Rostraria cristata)<br />
Lophochloa phleoides (ver Rostraria cristata)<br />
Lophospermum erubescens.............................................................................149<br />
Loranthaceae...................................................................................................148<br />
Lotus angustissimus........................................................................................142<br />
Lotus azoricus.................................................................................................142<br />
Lotus commutatus (ver Lotus creticus)<br />
Lotus conimbricensis.......................................................................................142<br />
Lotus corniculatus...........................................................................................142<br />
Lotus corniculatus var. major (ver Lotus pedunculatus)<br />
Lotus creticus..................................................................................................142<br />
Lotus diffusus (ver Lotus angustissimus)<br />
Lotus gracilis (ver Lotus angustissimus)<br />
Lotus hispidus (ver Lotus subbiflorus)<br />
Lotus macranthus (ver Lotus azoricus)<br />
Lotus major (ver Lotus pedunculatus)<br />
Lotus parviflorus.............................................................................................142<br />
Lotus parviflorus var. robustus (ver Lotus parviflorus)<br />
Lotus parviflorus var. tenuis (ver Lotus parviflorus)<br />
Lotus pedunculatus..........................................................................................142<br />
Lotus suaveolens (ver Lotus subbiflorus)<br />
Lotus subbiflorus.............................................................................................142<br />
Lotus uliginosus (ver Lotus pedunculatus)<br />
Lotus uliginosus ssp. pisifolius (ver Lotus pedunculatus)<br />
Lotus uliginosus var. glabriusculus (ver Lotus pedunculatus)<br />
Lotus uliginosus var. pisifolius (ver Lotus pedunculatus)<br />
Lunaria annua..................................................................................................139<br />
Lunathyrium japonicum (ver Deparia petersenii)<br />
Lunathyrium petersenii (ver Deparia petersenii)<br />
Lupinus albus..................................................................................................142<br />
Lupinus luteus.................................................................................................142<br />
Luzula azorica (ver Luzula purpureosplendens)<br />
Luzula campestris............................................................................................152<br />
Luzula congesta...............................................................................................152<br />
Luzula elegans (ver Luzula purpureosplendens)<br />
Luzula multiflora.............................................................................................152<br />
Luzula multiflora ssp. occidentalis (ver Luzula multiflora)<br />
Luzula purpurea (ver Luzula purpureosplendens)<br />
Luzula purpureosplendens...............................................................................152<br />
Lycopersicon esculentum (ver Apêndice 1)<br />
Lycophytina.....................................................................................................134<br />
Lycopodiaceae.................................................................................................134<br />
Lycopodiales....................................................................................................134<br />
Lycopodiella cernua........................................................................................134<br />
Lycopodiella inun<strong>da</strong>ta......................................................................................134<br />
276<br />
Lycopodiella veigae (ver Lycopodiella cernua)<br />
Lycopodiopsi<strong>da</strong>...............................................................................................134<br />
Lycopodium anceps (ver Diphasiastrum madeirense)<br />
Lycopodium cernuum (ver Lycopodiella cernua)<br />
Lycopodium complanatum (ver Diphasiastrum madeirense)<br />
Lycopodium dentatum (ver Huperzia dentata)<br />
Lycopodium inun<strong>da</strong>tum (ver Lycopodiella inun<strong>da</strong>ta)<br />
Lycopodium kraussianum (ver Selaginella kraussiana)<br />
Lycopodium madeirense (ver Diphasiastrum madeirense)<br />
Lycopodium selago (ver Huperzia suberecta)<br />
Lycopodium selago ssp. suberecta (ver Huperzia dentata)<br />
Lycopodium selago var. spinulosum (ver Huperzia dentata)<br />
Lycopodium selago var. suberectum (ver Huperzia dentata)<br />
Lycopodium suberectum (ver Huperzia dentata)<br />
Lycopodium suberectum (ver Huperzia suberecta)<br />
Lycopus europaeus..........................................................................................144<br />
Lysimachia azorica..........................................................................................147<br />
Lysimachia nemorum (ver Lysimachia azorica)<br />
Lysimachia nemorum ssp. azorica (ver Lysimachia azorica)<br />
Lythraceae.......................................................................................................145<br />
Lythrum borysthenicum..................................................................................145<br />
Lythrum flexuosum (ver Lythrum junceum)<br />
Lythrum graefferi (ver Lythrum junceum)<br />
Lythrum hyssopifolia.......................................................................................145<br />
Lythrum hyssopifolia forma typicum (ver Lythrum hyssopifolia)<br />
Lythrum hyssopifolia var. acutifolium (ver Lythrum hyssopifolia)<br />
Lythrum junceum............................................................................................145<br />
Lythrum petiolatum (ver Cuphea viscosissima)<br />
Lythrum portula...............................................................................................145<br />
M<br />
Magnoliophytina.............................................................................................136<br />
Magnoliopsi<strong>da</strong>.................................................................................................136<br />
Malope trifi<strong>da</strong> (ver Apêndice 1)<br />
Malva borealis (ver Malva pusilla)<br />
Malva mauritiana (ver Malva sylvestris)<br />
Malva nicaeensis.............................................................................................145<br />
Malva parviflora..............................................................................................145<br />
Malva pusilla...................................................................................................145<br />
Malva rotundifolia (ver Malva pusilla)<br />
Malva sylvestris...............................................................................................145<br />
Malvaceae........................................................................................................144<br />
Malvales..........................................................................................................144<br />
Manjorana hortensis (ver Origanum majorana)<br />
Marrubium vulgare..........................................................................................144<br />
Marsilea azorica..............................................................................................135<br />
Marsilea quadrifolia (ver Marsilea azorica)<br />
Marsilea strigosa (ver Marsilea azorica)<br />
Marsileaceae....................................................................................................135<br />
Marsileales......................................................................................................135<br />
Matricaria chamomilla (ver Chamomilla recutita)<br />
Matricaria discoidea (ver Chamomilla suaveolens)<br />
Matricaria maritima ssp. maritima..................................................................138<br />
Matricaria matricarioides (ver Chamomilla suaveolens)<br />
Matricaria recutita (ver Chamomilla recutita)<br />
Matthiola annua (ver Matthiola incana)<br />
Matthiola incana ssp. incana...........................................................................139<br />
Mazus japonicus..............................................................................................149<br />
Mazus pumilus (ver Mazus japonicus)<br />
Mazus rugosus (ver Mazus japonicus)<br />
Medeola asparagoides (ver Asparagus asparagoides)<br />
Medicago arabica.............................................................................................142<br />
Medicago denticulata (ver Medicago polymorpha)<br />
Medicago hispi<strong>da</strong> ssp. lappacea (ver Medicago polymorpha)<br />
Medicago hispi<strong>da</strong> ssp. pentacycla (ver Medicago polymorpha)<br />
Medicago hispi<strong>da</strong> ssp. polymorpha var. denticulata (ver Medicago polymorpha)<br />
Medicago lappacea (ver Medicago polymorpha)<br />
Medicago lupulina...........................................................................................142<br />
Medicago nigra var. nigra (ver Medicago polymorpha)<br />
Medicago pentacycla (ver Medicago polymorpha)<br />
Medicago polymorpha.....................................................................................142<br />
Medicago polymorpha var. polymorpha (ver Medicago polymorpha)<br />
Medicago polymorpha var. vulgaris (ver Medicago polymorpha)
PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Medicago polymorpha var. vulgaris (ver Medicago polymorpha)<br />
Medicago sativa...............................................................................................142<br />
Medicago truncatula (ver Apêndice 1)<br />
Medicago truncatula (ver Apêndice 1)<br />
Melanoselinum decipiens (ver Angelica lignescens)<br />
Melilotus albus (ver Apêndice 1)<br />
Melilotus dentatus (ver Apêndice 1)<br />
Melilotus indicus..............................................................................................142<br />
Melilotus infestus (ver Apêndice 1)<br />
Melilotus parviflorus (ver Melilotus indicus)<br />
Melissa calamintha (ver Clinopodium ascendens)<br />
Melissa officinalis............................................................................................144<br />
Melissa rotundifolia (ver Clinopodium ascendens)<br />
Mentha aquatica...............................................................................................144<br />
Mentha aquatica var. hirsuta (ver Mentha aquatica)<br />
Mentha pulegium.............................................................................................144<br />
Mentha pulegium var. gibraltarica (ver Mentha pulegium)<br />
Mentha pulegium var. tomentella (ver Mentha pulegium)<br />
Mentha pulegium var. vulgaris (ver Mentha pulegium)<br />
Mentha rotundifolia (ver Mentha suaveolens)<br />
Mentha spicata.................................................................................................144<br />
Mentha suaveolens...........................................................................................144<br />
Mentha viridis (ver Mentha spicata)<br />
Mentha viridis var. hirsuta (ver Mentha spicata)<br />
Menziesia <strong>da</strong>boecia (ver Daboecia azorica)<br />
Menziesia polifolia (ver Daboecia azorica)<br />
Mercurialis ambigua (ver Mercurialis annua)<br />
Mercurialis annua............................................................................................141<br />
Mesembryanthemum cordifolium (ver Aptenia cordifolia)<br />
Mesembryanthemum crystallinum..................................................................140<br />
Mesembryanthemum edule (ver Carpobrotus edulis)<br />
Mesembryanthemum multiradiatum (ver Lampranthus multiradiatus)<br />
Mesembryanthemum nodiflorum....................................................................140<br />
Mesembryanthemum roseum (ver Lampranthus multiradiatus)<br />
Metrosideros excelsa.......................................................................................145<br />
Metrosideros tomentosa (ver Metrosideros excelsa)<br />
Microcala filiformis (ver Cicendia filiformis)<br />
Microderis filii (ver Leontodon filii)<br />
Microderis rigens (ver Leontodon rigens)<br />
Microderis umbellata (ver Leontodon rigens)<br />
Mimulus moschatus.........................................................................................149<br />
Mirabilis jalapa................................................................................................140<br />
Misopates orontium.........................................................................................149<br />
Molluginaceae.................................................................................................141<br />
Mollugo verticillata.........................................................................................141<br />
Momordica elaterium (ver Ecballium elaterium)<br />
Monerma cylindrica (ver Hainardia cylindrica)<br />
Moraceae.........................................................................................................150<br />
Muehlenbeckia complexa................................................................................146<br />
Muehlenbeckia sagittifolia..............................................................................146<br />
Myconia myconis (ver Coleostephus myconis)<br />
Myoporaceae...................................................................................................148<br />
Myoporum tenuifolium...................................................................................148<br />
Myosotis arvensis............................................................................................138<br />
Myosotis azorica.............................................................................................138<br />
Myosotis collina (ver Myosotis ramosissima)<br />
Myosotis discolor ssp. discolor........................................................................138<br />
Myosotis discolor ssp. dubia...........................................................................138<br />
Myosotis hispi<strong>da</strong> (ver Myosotis ramosissima)<br />
Myosotis intermedia (ver Myosotis arvensis)<br />
Myosotis latifolia.............................................................................................138<br />
Myosotis maritima...........................................................................................138<br />
Myosotis ramosissima.....................................................................................138<br />
Myosotis repens (ver Myosotis secun<strong>da</strong>)<br />
Myosotis secun<strong>da</strong>............................................................................................138<br />
Myosotis stolonifera ssp. hirsuta.....................................................................139<br />
Myosotis versicolor (ver Myosotis discolor ssp. discolor)<br />
Myrica faya......................................................................................................145<br />
Myrica serrata.................................................................................................145<br />
Myricaceae......................................................................................................145<br />
Myricales.........................................................................................................145<br />
Myriophyllum alterniflorum............................................................................144<br />
Myrsinaceae....................................................................................................147<br />
Myrsine africana..............................................................................................147<br />
Myrsine retusa (ver Myrsine africana)<br />
277<br />
Myrsiphyllum asparagoides (ver Asparagus asparagoides)<br />
Myrtaceae........................................................................................................145<br />
Myrtales...........................................................................................................145<br />
Myrtus communis............................................................................................145<br />
Myrtus communis var. latifolia (ver Myrtus communis)<br />
Myrtus communis var. lusitanica (ver Myrtus communis)<br />
N<br />
Naja<strong>da</strong>les.........................................................................................................153<br />
Narcissus jonquilla..........................................................................................151<br />
Narcissus papyraceus ssp. panizzianus............................................................151<br />
Narcissus tazetta ssp. tazetta ...........................................................................154<br />
Nardus stricta...................................................................................................139<br />
Nasturtium flexuosum (ver Nasturtium officinale)<br />
Nasturtium officinale.......................................................................................139<br />
Nasturtium officinale var. genuinum (ver Nasturtium officinale)<br />
Nasturtium officinale var. siifolium (ver Nasturtium officinale)<br />
Nephrodium aemulum (ver Dryopteris aemula)<br />
Nephrodium affine (ver Dryopteris affinis ssp. affinis)<br />
Nephrodium foenisecii (ver Dryopteris aemula)<br />
Nephrodium molle (ver Christella dentata)<br />
Nephrodium montanum (ver Oreopteris limbosperma)<br />
Nephrodium oreopteris (ver Oreopteris limbosperma)<br />
Nephrolepis cordifolia.....................................................................................136<br />
Nephrolepis exaltata........................................................................................136<br />
Nerine sarniensis (ver Apêndice 1)<br />
Nerium odorum (ver Nerium oleander)<br />
Nerium oleander..............................................................................................143<br />
Nesaea myrtifolia (ver Apêndice 1)<br />
Nicandra physalodes........................................................................................149<br />
Nicotiana tabacum...........................................................................................149<br />
Nigella arvensis (ver Apêndice 1)<br />
Nigella <strong>da</strong>mascena (ver Apêndice 1)<br />
Nigella papillosa ssp. atlantica (ver Apêndice 1)<br />
Notelaea azorica (ver Picconia azorica)<br />
Notelaea excelsa (ver Picconia azorica)<br />
Nothoscordum fragrans (ver Nothoscordum gracile)<br />
Nothoscordum gracile.....................................................................................152<br />
Nothoscordum inodorum (ver Nothoscordum gracile)<br />
Nyctaginaceae..................................................................................................140<br />
Nymphaea alba................................................................................................145<br />
Nymphaeaceae.................................................................................................145<br />
Nymphaeales...................................................................................................145<br />
O<br />
Ochna atropurpurea (ver Apêndice 1)<br />
Ocotea foetens.................................................................................................144<br />
Oenothera affinis.............................................................................................145<br />
Oenothera biennis............................................................................................145<br />
Oenothera erythrosepala (ver Oenothera glazoviana)<br />
Oenothera glazoviana......................................................................................145<br />
Oenothera indecora (ver Apêndice 1)<br />
Oenothera laciniata (ver Apêndice 1)<br />
Oenothera longiflora........................................................................................145<br />
Oenothera odorata (ver Oenothera stricta)<br />
Oenothera rosea...............................................................................................145<br />
Oenothera stricta..............................................................................................145<br />
Oenothera suaveolens (ver Oenothera glazoviana)<br />
Oenothera tetraptera........................................................................................145<br />
Oglifa gallica (ver Filago gallica)<br />
Olea excelsa (ver Picconia azorica)<br />
Oleaceae..........................................................................................................145<br />
Oleales.............................................................................................................145<br />
Oleandraceae...................................................................................................136<br />
Oleandrales......................................................................................................136<br />
Onagraceae......................................................................................................145<br />
Onychium japonicum......................................................................................134<br />
Ophioglossaceae..............................................................................................136<br />
Ophioglossales.................................................................................................136<br />
Ophioglossum azoricum..................................................................................136<br />
Ophioglossum lusitanicum..............................................................................136
PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Ophioglossum pennatum (ver Botrychium lunaria)<br />
Ophioglossum polyphyllum (ver Ophioglossum azoricum)<br />
Ophioglossum vulgatum (ver Ophioglossum azoricum)<br />
Ophioglossum vulgatum ssp. ambiguum (ver Ophioglossum azoricum)<br />
Ophioglossum vulgatum var. polyphyllum (ver Ophioglossum azoricum)<br />
Ophioglossum vulgatum var. polyphyllum (ver Ophioglossum lusitanicum)<br />
Opuntia ammophila.........................................................................................140<br />
Opuntia dillenii................................................................................................140<br />
Opuntia ficus-barbarica (ver Opuntia ficus-indica)<br />
Opuntia ficus-indica.........................................................................................140<br />
Opuntia monacantha (ver Opuntia ammophila)<br />
Opuntia vulgaris (ver Opuntia ammophila)<br />
Orchi<strong>da</strong>ceae.....................................................................................................153<br />
Orchi<strong>da</strong>les........................................................................................................153<br />
Oreopteris limbosperma...................................................................................135<br />
Origanum creticum (ver Origanum vulgare ssp. virens)<br />
Origanum majorana.........................................................................................144<br />
Origanum virens (ver Origanum vulgare ssp. virens)<br />
Origanum vulgare ssp. virens..........................................................................144<br />
Ormenis mixta (ver Chamaemelum mixtum)<br />
Ornithogalum arabicum (ver Apêndice 1)<br />
Ornithopus compressus....................................................................................142<br />
Ornithopus ebracteatus (ver Ornithopus pinnatus)<br />
Ornithopus exstipulatus (ver Ornithopus pinnatus)<br />
Ornithopus perpusillus....................................................................................142<br />
Ornithopus perpusillus var. intermedius (ver Ornithopus sativus)<br />
Ornithopus pinnatus........................................................................................142<br />
Ornithopus roseus (ver Ornithopus sativus)<br />
Ornithopus sativus...........................................................................................142<br />
Orobanchaceae................................................................................................148<br />
Orobanche barbata (ver Orobanche minor)<br />
Orobanche crenata...........................................................................................148<br />
Orobanche hederae..........................................................................................148<br />
Orobanche minor.............................................................................................148<br />
Orobanche sanguinea (ver Apêndice 1)<br />
Orobanche speciosa (ver Orobanche crenata)<br />
Oryzopsis miliacea..........................................................................................154<br />
Oryzopsis multiflora (ver Oryzopsis miliacea)<br />
Osmun<strong>da</strong> lunaria (ver Botrychium lunaria)<br />
Osmun<strong>da</strong> regalis..............................................................................................135<br />
Osmun<strong>da</strong> spicant (ver Blechnum spicant)<br />
Osmun<strong>da</strong>ceae...................................................................................................135<br />
Oxali<strong>da</strong>ceae.....................................................................................................143<br />
Oxalis articulata...............................................................................................143<br />
Oxalis cernua (ver Oxalis pes-caprae)<br />
Oxalis corniculata............................................................................................144<br />
Oxalis corymbosa............................................................................................144<br />
Oxalis debilis (ver Oxalis corymbosa)<br />
Oxalis floribun<strong>da</strong> (ver Oxalis articulata)<br />
Oxalis lasiopetala (ver Oxalis articulata)<br />
Oxalis latifolia.................................................................................................144<br />
Oxalis martiana (ver Oxalis corymbosa)<br />
Oxalis pes-caprae.............................................................................................144<br />
Oxalis purpurea................................................................................................144<br />
Oxalis variabilis (ver Oxalis purpurea)<br />
Oxalis venusta (ver Oxalis purpurea)<br />
P<br />
Palhinhaea cernua (ver Lycopodiella cernua)<br />
Palhinhaea veigae (ver Lycopodiella cernua)<br />
Pancratium maritimum....................................................................................151<br />
Panicum capillare............................................................................................154<br />
Panicum ciliaris (ver Digitaria ciliaris)<br />
Panicum crus-galli var. hostii (ver Echinochloa crus-galli)<br />
Panicum dichotomum......................................................................................154<br />
Panicum dichotomum (ver Apêndice 1)<br />
Panicum miliaceum.........................................................................................154<br />
Panicum repens................................................................................................154<br />
Panicum sanguinale (ver Digitaria sanguinalis)<br />
Panicum vaginatum (ver Paspalum distichum)<br />
Papaver dubium...............................................................................................146<br />
Papaver pinnatifidum.......................................................................................146<br />
Papaver rhoeas.................................................................................................146<br />
278<br />
Papaver rhoeas ssp. strigosum (ver Papaver rhoeas)<br />
Papaver rhoeas var strigosum (ver Papaver rhoeas)<br />
Papaver setigerum (ver Papaver somniferum ssp. setigerum)<br />
Papaver somniferum ssp. setigerum................................................................146<br />
Papaver somniferum ssp. somniferum.............................................................146<br />
Papaver strigosum (ver Papaver rhoeas)<br />
Papaveraceae...................................................................................................145<br />
Papaverales......................................................................................................145<br />
Paraserianthes lophantha (ver Apêndice 1)<br />
Parentucellia viscosa........................................................................................149<br />
Parietaria debilis..............................................................................................150<br />
Parietaria diffusa (ver Parietaria ju<strong>da</strong>ica)<br />
Parietaria gracillis (ver Parietaria debilis)<br />
Parietaria ju<strong>da</strong>ica.............................................................................................150<br />
Parietaria lusitanica (ver Parietaria debilis)<br />
Parietaria maderensis (ver Parietaria ju<strong>da</strong>ica)<br />
Parietaria micrantha (ver Parietaria debilis)<br />
Parietaria officinalis (ver Parietaria ju<strong>da</strong>ica)<br />
Parietaria officinalis ssp. ju<strong>da</strong>ica var. diffusa (ver Parietaria ju<strong>da</strong>ica)<br />
Parietaria punctata (ver Parietaria ju<strong>da</strong>ica)<br />
Parietaria ramiflora (ver Parietaria ju<strong>da</strong>ica)<br />
Parietaria soleirolii (ver Soleirolia soleirolii)<br />
Parsonsia petiolata (ver Cuphea viscosissima)<br />
Parthenocissus inserta (ver Apêndice 1)<br />
Parthenocissus tricuspi<strong>da</strong>ta (ver Apêndice 1)<br />
Paspalum dilatatum.........................................................................................154<br />
Paspalum distichum.........................................................................................154<br />
Paspalum notatum...........................................................................................154<br />
Paspalum paspalodes (ver Paspalum distichum)<br />
Paspalum urvillei.............................................................................................154<br />
Paspalum vaginatum........................................................................................154<br />
Passiflora caerulea...........................................................................................150<br />
Passiflora edulis (ver Apêndice 1)<br />
Passifloraceae..................................................................................................150<br />
Pedrosia macrantha (ver Lotus azoricus)<br />
Pelargonium capitatum (ver Apêndice 1)<br />
Pelargonium inquinans (ver Apêndice 1)<br />
Pelargonium peltatum (ver Apêndice 1)<br />
Pellaea adiantoides (ver Pellaea viridis)<br />
Pellaea hastifolia (ver Pellaea viridis)<br />
Pellaea viridis..................................................................................................134<br />
Pennisetum longistylum (ver Pennisetum villosum)<br />
Pennisetum villosum.......................................................................................154<br />
Peplis portula (ver Lythrum portula)<br />
Pericallis malviflora.........................................................................................138<br />
Persea azorica (ver Laurus azorica)<br />
Persea indica....................................................................................................144<br />
Persicaria capitata............................................................................................146<br />
Persicaria hydropiper.......................................................................................146<br />
Persicaria hydropiperoides..............................................................................146<br />
Persicaria lapathifolia ssp. lapathifolia............................................................146<br />
Persicaria maculosa.........................................................................................146<br />
Persicaria salicifolia........................................................................................146<br />
Petasites fragrans.............................................................................................138<br />
Petroselinum crispum......................................................................................136<br />
Petroselinum hortense (ver Petroselinum crispum)<br />
Petroselinum sativum (ver Petroselinum crispum)<br />
Petroselinum seubertianum (ver Ammi seubertianum)<br />
Petroselinum trifoliatum (ver Ammi trifoliatum)<br />
Phalaris altissima (ver Phalaris aquatica)<br />
Phalaris aquatica..............................................................................................154<br />
Phalaris arundinacea ssp. arundinacea............................................................154<br />
Phalaris brachystachys....................................................................................154<br />
Phalaris canariensis.........................................................................................154<br />
Phalaris canariensis (ver Phalaris brachystachys)<br />
Phalaris coerulescens.......................................................................................155<br />
Phalaris minor..................................................................................................155<br />
Phalaris no<strong>dos</strong>a (ver Phalaris aquatica)<br />
Phalaris paradoxa.............................................................................................155<br />
Phalaris tuberosa (ver Phalaris aquatica)<br />
Pharbitis learii (ver Ipomoea indica)<br />
Phleum no<strong>dos</strong>um (ver Phleum pratense)<br />
Phleum pratense..............................................................................................155<br />
Phlomis fruticosa.............................................................................................144<br />
Phoebe indica (ver Persea indica)
PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Phormium tenax..............................................................................................152<br />
Phylitis palmata (ver Asplenium hemionitis)<br />
Phyllanthus tenellus.........................................................................................141<br />
Phyllitis scolopendrium (ver Asplenium scolopendrium)<br />
Phyllostachys bambusoides.............................................................................155<br />
Physalis peruviana...........................................................................................149<br />
Physalis pubescens (ver Physalis peruviana)<br />
Phytolacca americana......................................................................................140<br />
Phytolacca decandra (ver Phytolacca americana)<br />
Phytolaccaceae................................................................................................140<br />
Picconia azorica...............................................................................................145<br />
Picconia excelsa (ver Picconia azorica)<br />
Picris echioides (ver Helminthotheca echioides)<br />
Picris filii (ver Leontodon filii)<br />
Picris rigens (ver Leontodon rigens)<br />
Pimpinella bubonoides (ver Pimpinella villosa)<br />
Pimpinella villosa............................................................................................136<br />
Pinaceae...........................................................................................................136<br />
Pinales..............................................................................................................136<br />
Pinardia coronaria (ver Chrysanthemum coronarium)<br />
Pinopsi<strong>da</strong>.........................................................................................................136<br />
Pinus maritima (ver Pinus pinaster)<br />
Pinus pinaster Aiton.........................................................................................136<br />
Piptatherum miliaceum (ver Oryzopsis miliacea)<br />
Piptatherum multiflorum (ver Oryzopsis miliacea)<br />
Pistia stratiotes (ver Apêndice 1)<br />
Pittosporaceae..................................................................................................146<br />
Pittosporales....................................................................................................146<br />
Pittosporum tobira...........................................................................................146<br />
Pittosporum undulatum...................................................................................146<br />
Pityrogramma calomelanos.............................................................................134<br />
Pityrogramma chrysophylla (ver Pityrogramma calomelanos)<br />
Pityrogramma ebenea......................................................................................134<br />
Plantaginaceae.................................................................................................148<br />
Plantago azorica (ver Plantago lanceolata)<br />
Plantago coronopus.........................................................................................148<br />
Plantago coronopus var. latifolia (ver Plantago coronopus)<br />
Plantago coronopus var. pseudo-macrorrhiza (ver Plantago coronopus)<br />
Plantago coronopus var. vulgaris (ver Plantago coronopus)<br />
Plantago lagopus..............................................................................................148<br />
Plantago lanceolata..........................................................................................148<br />
Plantago lanceolata var. capitata (ver Plantago lanceolata)<br />
Plantago lanceolata var. contigua (ver Plantago lanceolata)<br />
Plantago lanceolata var. eriophora (ver Plantago lanceolata)<br />
Plantago lanceolata var. timbali (ver Plantago lanceolata)<br />
Plantago major.................................................................................................148<br />
Plantago media (ver Plantago major)<br />
Plantago subspathulata (ver Plantago coronopus)<br />
Platanthera azorica..........................................................................................153<br />
Platanthera micrantha......................................................................................153<br />
Plecostachys serpyllifolia................................................................................138<br />
Pleioblastus argenteo-striatus (ver Apêndice 1)<br />
Plumbaginaceae...............................................................................................146<br />
Plumbaginales..................................................................................................146<br />
Poa angustifolia...............................................................................................155<br />
Poa annua.........................................................................................................155<br />
Poa eragrostis (ver Eragrostis barrelieri)<br />
Poa loliacea (ver Catapodium marinum)<br />
Poa pratensis....................................................................................................155<br />
Poa rigi<strong>da</strong> (ver Catapodium rigidum)<br />
Poa supina........................................................................................................155<br />
Poa trivialis......................................................................................................155<br />
Poaceae............................................................................................................153<br />
Poales...............................................................................................................153<br />
Podranea ricasoliana (ver Apêndice 1)<br />
Polycarpon tetraphyllum..................................................................................140<br />
Polygala serpyllifolia.......................................................................................146<br />
Polygala vulgaris.............................................................................................146<br />
Polygalaceae....................................................................................................146<br />
Polygalales.......................................................................................................146<br />
Polygonaceae...................................................................................................146<br />
Polygonales......................................................................................................146<br />
Polygonum arenastrum (ver Polygonum aviculare)<br />
Polygonum aviculare.......................................................................................146<br />
Polygonum aviculare var. depressum (ver Polygonum aviculare)<br />
279<br />
Polygonum capitatum (ver Persicaria capitata)<br />
Polygonum convolvulus (ver Fallopia convolvulus)<br />
Polygonum dubium (ver Persicaria hydropiperoides)<br />
Polygonum equisetiforme................................................................................146<br />
Polygonum hydropiper (ver Persicaria hydropiper)<br />
Polygonum hydropiperoides (ver Persicaria hydropiperoides)<br />
Polygonum lapathifolium (ver Persicaria lapathifolia ssp. lapathifolia)<br />
Polygonum maritimum....................................................................................146<br />
Polygonum persicaria (ver Persicaria maculosa)<br />
Polygonum rurivagum (ver Polygonum aviculare)<br />
Polygonum salicifolium (ver Persicaria salicifolia)<br />
Polygonum serrulatum (ver Persicaria hydropiperoides)<br />
Polygonum serrulatum var. azoricum (ver Persicaria hydropiperoides)<br />
Polypodiaceae..................................................................................................135<br />
Polypodium aemulum (ver Dryopteris aemula)<br />
Polypodium australe (ver Polypodium azoricum)<br />
Polypodium australe ssp. azoricum (ver Polypodium azoricum)<br />
Polypodium austriacum (ver Pteridium aquilinum)<br />
Polypodium azoricum......................................................................................135<br />
Polypodium dentatum (ver Christella dentata)<br />
Polypodium diaphanum (ver Cystopteris diaphana)<br />
Polypodium falcatum (ver Cyrtomium falcatum)<br />
Polypodium filix-femina (ver Athyrium filix-femina)<br />
Polypodium leptophyllum (ver Anogramma leptophylla)<br />
Polypodium limbospermum (ver Oreopteris limbosperma)<br />
Polypodium macaronesicum (ver Polypodium azoricum)<br />
Polypodium serratum (ver Polypodium azoricum)<br />
Polypodium setiferum (ver Polystichum setiferum)<br />
Polypodium tottum (ver Stegnogramma pozoi)<br />
Polypodium umbrosum (ver Diplazium cau<strong>da</strong>tum)<br />
Polypodium vulgare (ver Polypodium azoricum)<br />
Polypodium vulgare ssp. azoricum (ver Polypodium azoricum)<br />
Polypodium vulgare ssp. serratum (ver Polypodium azoricum)<br />
Polypodium vulgare var. serratum (ver Polypodium azoricum)<br />
Polypogon maritimus......................................................................................155<br />
Polypogon monspeliensis................................................................................155<br />
Polypogon semiverticillatus (ver Polypogon viridis)<br />
Polypogon viridis............................................................................................155<br />
Polystichum acrostichoides (ver Cyrtomium falcatum)<br />
Polystichum aculeatum (ver Polystichum setiferum)<br />
Polystichum angulare (ver Polystichum setiferum)<br />
Polystichum falcatum (ver Cyrtomium falcatum)<br />
Polystichum filix-mas (ver Dryopteris affinis ssp. affinis)<br />
Polystichum lobatum (ver Polystichum setiferum)<br />
Polystichum setiferum.....................................................................................135<br />
Pontederiaceae.................................................................................................152<br />
Populus alba....................................................................................................148<br />
Populus nigra ..................................................................................................148<br />
Portulaca grandiflora (ver Apêndice 1)<br />
Portulaca oleracea ssp. oleraceae....................................................................140<br />
Portulacaceae...................................................................................................140<br />
Potamogeton canariensis (ver Potamogeton no<strong>dos</strong>us)<br />
Potamogeton fluitans (ver Potamogeton no<strong>dos</strong>us)<br />
Potamogeton heterophyllus (ver Potamogeton polygonifolius)<br />
Potamogeton leschenaultii (ver Potamogeton no<strong>dos</strong>us)<br />
Potamogeton lucens.........................................................................................153<br />
Potamogeton machicanus (ver Potamogeton no<strong>dos</strong>us)<br />
Potamogeton natans (ver Potamogeton polygonifolius)<br />
Potamogeton no<strong>dos</strong>us......................................................................................153<br />
Potamogeton panormitanus (ver Potamogeton pusillus)<br />
Potamogeton polygonifolius............................................................................153<br />
Potamogeton pusillus.......................................................................................153<br />
Potamogeton schweinfurthii (ver Potamogeton lucens)<br />
Potamogetonaceae...........................................................................................153<br />
Potentilha tormentilla (ver Potentilla erecta)<br />
Potentilla anglica.............................................................................................147<br />
Potentilla erecta...............................................................................................147<br />
Potentilla erecta var. insignis (ver Potentilla erecta)<br />
Potentilla indica (ver Duchesnea indica)<br />
Potentilla procumbens (ver Potentilla anglica)<br />
Potentilla reptans.............................................................................................147<br />
Poterium sanguisorba (ver Sanguisorba minor ssp. magnolii)<br />
Primulaceae.....................................................................................................147<br />
Primulales........................................................................................................147<br />
Prunella vulgaris..............................................................................................144
PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Prunus lusitanica (ver Prunus lusitanica ssp. azorica)<br />
Prunus lusitanica ssp. azorica..........................................................................147<br />
Prunus lusitanica var. azorica (ver Prunus lusitanica ssp. azorica)<br />
Pseudognaphalium luteo-album......................................................................138<br />
Pseu<strong>dos</strong>asa japonica........................................................................................155<br />
Psidium cattleianum (ver Psidium littorale)<br />
Psidium littorale..............................................................................................145<br />
Psidium littorale var. globosum (ver Psidium littorale)<br />
Pteri<strong>da</strong>ceae.......................................................................................................135<br />
Pteridium aquilinum........................................................................................135<br />
Pteridium aquilinum ssp. capense (ver Pteridium aquilinum)<br />
Pteridophyta.....................................................................................................134<br />
Pteris aquilina (ver Pteridium aquilinum)<br />
Pteris aquilinum (ver Pteridium aquilinum)<br />
Pteris arguta (ver Pteris incompleta)<br />
Pteris cretica....................................................................................................135<br />
Pteris incompleta.............................................................................................135<br />
Pteris longifolia (ver Pteris vittata)<br />
Pteris multifi<strong>da</strong>................................................................................................135<br />
Pteris palustris (ver Pteris incompleta)<br />
Pteris serrulata (ver Pteris incompleta)<br />
Pteris serrulata (ver Pteris multifi<strong>da</strong>)<br />
Pteris tremula...................................................................................................135<br />
Pteris vittata.....................................................................................................135<br />
Pueraria lobata (ver Apêndice 1)<br />
Pulicaria palu<strong>dos</strong>a............................................................................................138<br />
Pycreus esculentus (ver Cyperus esculentus)<br />
Pycreus flavescens...........................................................................................152<br />
Pycreus longus (ver Cyperus longus)<br />
Pyracantha coccinea (ver Apêndice 1)<br />
Pyrethrum myconis (ver Coleostephus myconis)<br />
Pyrethrum parthenium (ver Tanacetum parthenium)<br />
R<br />
Radiola linoides...............................................................................................143<br />
Radiola millegrana (ver Radiola linoides)<br />
Ranunculaceae.................................................................................................147<br />
Ranunculales....................................................................................................147<br />
Ranunculus bulbosus ssp. aleae.......................................................................147<br />
Ranunculus bulbosus ssp. broteri (ver Ranunculus bulbosus ssp. aleae)<br />
Ranunculus cortusifolius.................................................................................147<br />
Ranunculus flammula ssp. flammula...............................................................147<br />
Ranunculus grandifolius (ver Ranunculus cortusifolius)<br />
Ranunculus megaphyllus (ver Ranunculus cortusifolius)<br />
Ranunculus muricatus.....................................................................................147<br />
Ranunculus parviflorus....................................................................................147<br />
Ranunculus repens...........................................................................................147<br />
Ranunculus sardous ssp. trilobus (ver Ranunculus trilobus)<br />
Ranunculus trilobus.........................................................................................147<br />
Raphanus landra (ver Raphanus raphanistrum ssp. landra)<br />
Raphanus raphanistrum ssp. landra.................................................................139<br />
Raphanus raphanistrum ssp. microcarpus.......................................................139<br />
Raphanus raphanistrum ssp. raphanistrum......................................................139<br />
Rapistrum hispanicum (ver Rapistrum rugosum)<br />
Rapistrum rugosum ssp. linnaeanum (ver Rapistrum rugosum)<br />
Rapistrum rugosum ssp. orientale...................................................................139<br />
Rapistrum rugosum ssp. rugosum...................................................................139<br />
Reichardia picroides (ver Apêndice 1)<br />
Rese<strong>da</strong> luteola.................................................................................................139<br />
Rese<strong>da</strong> luteola var. australis (ver Rese<strong>da</strong> luteola)<br />
Rese<strong>da</strong> luteola var. crispata (ver Rese<strong>da</strong> luteola)<br />
Rese<strong>da</strong> luteola var. gussonii (ver Rese<strong>da</strong> luteola)<br />
Rese<strong>da</strong> macrosperma (ver Rese<strong>da</strong> media)<br />
Rese<strong>da</strong> media...................................................................................................139<br />
Rese<strong>da</strong>ceae......................................................................................................139<br />
Rhamnaceae.....................................................................................................147<br />
Rhamnales.......................................................................................................147<br />
Rhamnus latifolia (ver Frangula azorica)<br />
Rhaphiolepis japonica (ver Rhaphiolepis umbellata)<br />
Rhaphiolepis umbellata....................................................................................147<br />
Rhododendron indicum (ver Apêndice 1)<br />
Rhus coriaria....................................................................................................147<br />
Richardia aethiopica (ver Zantedeschia aethiopica)<br />
280<br />
Richardia africana (ver Zantedeschia aethiopica)<br />
Ricinus communis...........................................................................................141<br />
Ridolfia segetum..............................................................................................136<br />
Robinia pseu<strong>da</strong>cacia (ver Apêndice 1)<br />
Romulea columnae..........................................................................................152<br />
Rorippa nasturtium-aquaticum (ver Nasturtium officinale)<br />
Rosaceae..........................................................................................................147<br />
Rosales.............................................................................................................147<br />
Rosmarinus officinalis.....................................................................................144<br />
Rostraria azorica..............................................................................................155<br />
Rostraria cristata..............................................................................................155<br />
Rottboellia cylindrica (ver Hainardia cylindrica)<br />
Rubia agostinhoi..............................................................................................143<br />
Rubia angustifolia (ver Rubia agostinhoi)<br />
Rubia peregrina ssp. agostinhoi (ver Rubia agostinhoi)<br />
Rubia peregrina var. azorica (ver Rubia agostinhoi)<br />
Rubia splendens (ver Rubia agostinhoi)<br />
Rubiaceae........................................................................................................143<br />
Rubus discolor (ver Rubus ulmifolius)<br />
Rubus flagellaris..............................................................................................147<br />
Rubus fruticosus (ver Rubus ulmifolius)<br />
Rubus grandiflorus (ver Rubus hochstetterorum)<br />
Rubus hochstetterorum....................................................................................147<br />
Rubus inermis (ver Rubus ulmifolius)<br />
Rubus rusticanus (ver Rubus ulmifolius)<br />
Rubus ulmifolius.............................................................................................147<br />
Rubus ulmifolius ssp. rusticanus var. communis (ver Rubus ulmifolius)<br />
Rubus ulmifolius ssp. rusticanus var. <strong>da</strong>lmatinus (ver Rubus ulmifolius)<br />
Rubus ulmifolius ssp. rusticanus var. neglectus (ver Rubus ulmifolius)<br />
Rubus ulmifolius ssp. rusticanus var. nutritus (ver Rubus ulmifolius)<br />
Rubus vitifolius (ver Apêndice 1)<br />
Rumex acetosella ssp. angiocarpus (ver Rumex acetosella ssp. pyrenaicus)<br />
Rumex acetosella ssp. pyrenaicus...................................................................146<br />
Rumex acutus (ver Rumex conglomeratus)<br />
Rumex angiocarpus (ver Rumex acetosella ssp. pyrenaicus)<br />
Rumex aquaticus (ver Rumex azoricus)<br />
Rumex australis...............................................................................................146<br />
Rumex azoricus...............................................................................................146<br />
Rumex bucephalophorus ssp. canariensis.......................................................146<br />
Rumex bucephalophorus ssp. gallicus.............................................................146<br />
Rumex conglomeratus.....................................................................................146<br />
Rumex crispus.................................................................................................146<br />
Rumex obtusifolius ssp. obtusifolius...............................................................147<br />
Rumex pulcher ssp. pulcher.............................................................................147<br />
Rumex sanguineus (ver Apêndice 1)<br />
Rumex strictus (ver Rumex obtusifolius ssp. Obtusifolius)<br />
Rumex violascens (ver Apêndice 1)<br />
Ruppia maritima..............................................................................................153<br />
Ruppia rostellata (ver Ruppia maritima)<br />
Ruppiaceae......................................................................................................153<br />
Ruscus aculeatus..............................................................................................152<br />
Ruta chalepensis (ver Apêndice 1)<br />
Rutales.............................................................................................................147<br />
S<br />
Sagina apetala..................................................................................................140<br />
Sagina ciliata (ver Sagina apetala)<br />
Sagina maritima...............................................................................................140<br />
Sagina procumbens..........................................................................................140<br />
Sagina procumbens var. spinosa (ver Sagina procumbens)<br />
Sagittaria subulata............................................................................................150<br />
Salicaceae........................................................................................................148<br />
Salicales...........................................................................................................148<br />
Salix atrocinerea (ver Apêndice 1)<br />
Salpichroa origanifolia....................................................................................149<br />
Salsola kali ssp. kali (ver Salsola kali ssp. tragus)<br />
Salsola kali ssp. tragus.....................................................................................140<br />
Salsola tragus (ver Salsola kali ssp. tragus)<br />
Salvia officinalis (ver Apêndice 1)<br />
Salvia splendens (ver Apêndice 1)<br />
Salvia verbenaca (ver Apêndice 1)<br />
Sambucus nigra...............................................................................................141<br />
Samolus valerandi...........................................................................................147
PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Sanguisorba minor ssp. magnolii....................................................................147<br />
Sanguisorba minor subsp. verrucosa (ver Sanguisorba minor ssp. magnolii)<br />
Sanicula azorica...............................................................................................136<br />
Santalales.........................................................................................................148<br />
Sapin<strong>da</strong>les........................................................................................................148<br />
Saponaria officinalis (ver Apêndice 1)<br />
Sarothamnus scoparius (ver Cytisus scoparius)<br />
Satureja calamintha ssp. sylvatica (ver Clinopodium ascendens)<br />
Satureja clinopodium (ver Clinopodium vulgare ssp. arun<strong>da</strong>num)<br />
Satureja nepeta (ver Clinopodium ascendens)<br />
Satureja vulgaris (ver Clinopodium vulgare ssp. arun<strong>da</strong>num)<br />
Saxifraga sarmentosa (ver Apêndice 1)<br />
Saxifragales.....................................................................................................148<br />
Scabiosa atropurpurea.....................................................................................141<br />
Scabiosa luci<strong>da</strong> (ver Scabiosa nitens)<br />
Scabiosa maritima (ver Scabiosa atropurpurea)<br />
Scabiosa neglecta (ver Scabiosa atropurpurea)<br />
Scabiosa nitens................................................................................................141<br />
Scabiosa ochroleuca (ver Scabiosa atropurpurea)<br />
Scandix pecten-veneris (ver Apêndice 1)<br />
Schoenoplectus cernuus (ver Isolepis cernua)<br />
Schoenoplectus mucronatus............................................................................152<br />
Scirpus cernuus Isolepis cernua (ver Isolepis cernua)<br />
Scirpus fluitans (ver Isolepis fluitans)<br />
Scirpus maritimus (ver Bolboschoenus maritimus)<br />
Scirpus maritimus var. genuinus (ver Bolboschoenus maritimus)<br />
Scirpus mucronatus (ver Schoenoplectus mucronatus)<br />
Scirpus multicaulis (ver Eleocharis multicaulis)<br />
Scirpus palustris (ver Eleocharis palustris)<br />
Scirpus savii (ver Isolepis cernua)<br />
Scirpus setaceus (ver Isolepis setacea)<br />
Scleropoa rigi<strong>da</strong> (ver Catapodium rigidum)<br />
Scolopendrium officinarum (ver Asplenium scolopendrium)<br />
Scolopendrium palmatum (ver Asplenium hemionitis)<br />
Scolopendrium vulgare (ver Asplenium scolopendrium)<br />
Scolymus hispanicus.......................................................................................138<br />
Scrophularia alata (ver Scrophularia auriculata)<br />
Scrophularia aquatica (ver Scrophularia auriculata)<br />
Scrophularia auriculata....................................................................................149<br />
Scrophularia balbisii (ver Scrophularia auriculata)<br />
Scrophularia scorodonia..................................................................................149<br />
Scrophulariaceae..............................................................................................148<br />
Scrophulariales................................................................................................148<br />
Scutellaria minor..............................................................................................144<br />
Sechium edule (ver Apêndice 1)<br />
Sedum elegans (ver Sedum forsteranum)<br />
Sedum forsteranum..........................................................................................148<br />
Sedum reflexum (ver Sedum rupestre)<br />
Sedum rupestre................................................................................................148<br />
Selaginella azorica (ver Selaginella kraussiana)<br />
Selaginella denticulata (ver Selaginella kraussiana)<br />
Selaginellaceae................................................................................................134<br />
Selaginellales...................................................................................................134<br />
Selenium decipiens (ver Angelica lignescens)<br />
Sempervivum villosum (ver Aichryson villosum)<br />
Senebiera coronopus (ver Coronopus squamatus)<br />
Senebiera didyma (ver Coronopus didymus)<br />
Senebiera pinnatifi<strong>da</strong> (ver Coronopus didymus)<br />
Senecio aquaticus (ver Apêndice 1)<br />
Senecio bicolor ssp. cineraria (ver Senecio cineraria ssp. cineraria )<br />
Senecio cineraria ssp. cineraria ......................................................................138<br />
Senecio elegans...............................................................................................138<br />
Senecio maderensis (ver Pericallis malviflora)<br />
Senecio malvifolius (ver Pericallis malviflora)<br />
Senecio mikanioides........................................................................................138<br />
Senecio petasites..............................................................................................138<br />
Senecio pseudo-elegans (ver Senecio elegans)<br />
Senecio scandens (ver Senecio mikanioides)<br />
Senecio sylvaticus............................................................................................138<br />
Senecio vulgaris...............................................................................................138<br />
Serapias azorica (ver Serapias cordigera)<br />
Serapias cordigera............................................................................................153<br />
Serapias parviflora...........................................................................................153<br />
Setaria adhaerens (ver Setaria verticillata)<br />
Setaria faberi....................................................................................................155<br />
281<br />
Setaria geniculata (ver Setaria parviflora)<br />
Setaria glauca (ver Setaria pumila)<br />
Setaria gracilis (ver Setaria parviflora)<br />
Setaria lutescens (ver Setaria pumila)<br />
Setaria megaphylla (ver Setaria palmifolia)<br />
Setaria palmifolia.............................................................................................155<br />
Setaria parviflora.............................................................................................155<br />
Setaria pumila..................................................................................................155<br />
Setaria verticillata............................................................................................155<br />
Setaria viridis (ver Setaria verticillata)<br />
Seubertia azorica (ver Bellis azorica)<br />
Sherardia arvensis............................................................................................143<br />
Sibthorpia africana (ver Sibthorpia europaea)<br />
Sibthorpia europaea.........................................................................................149<br />
Si<strong>da</strong> rhombifolia..............................................................................................145<br />
Sieglingia decumbens (ver Danthonia decumbens)<br />
Silene armeria..................................................................................................140<br />
Silene gallica...................................................................................................140<br />
Silene gallica var. anglica (ver Silene gallica)<br />
Silene gallica var. quinquevulnera (ver Silene gallica)<br />
Silene inflata (ver Silene uniflora ssp. uniflora)<br />
Silene inflata var. rupestris (ver Silene uniflora ssp. uniflora)<br />
Silene lusitanica (ver Silene gallica)<br />
Silene maritima (ver Silene uniflora ssp. uniflora)<br />
Silene psammitis (ver Apêndice 1)<br />
Silene uniflora ssp. cratericola.........................................................................140<br />
Silene uniflora ssp. uniflora.............................................................................140<br />
Silene vulgaris ssp. angustifolia.......................................................................140<br />
Silene vulgaris ssp. cratericola (ver Silene uniflora ssp. cratericola)<br />
Silene vulgaris ssp. maritima (ver Silene uniflora ssp. uniflora)<br />
Silene vulgaris ssp. prostata (ver Silene uniflora ssp. cratericola)<br />
Silene vulgaris ssp. vulgaris............................................................................140<br />
Silybum marianum..........................................................................................138<br />
Simaroubaceae.................................................................................................148<br />
Sinapis alba......................................................................................................139<br />
Sinapis arvensis...............................................................................................139<br />
Sinapsis nigra (ver Brassica nigra)<br />
Sisymbrella aspera ssp. aspera........................................................................139<br />
Sisymbrium erysimoides (ver Apêndice 1)<br />
Sisymbrium irio (ver Apêndice 1)<br />
Sisymbrium officinale.....................................................................................139<br />
Smilax aspera..................................................................................................152<br />
Smilax canariensis...........................................................................................152<br />
Smilax divaricata (ver Smilax canariensis)<br />
Smilax excelsa (ver Smilax canariensis)<br />
Smilax mauritanica (ver Smilax aspera)<br />
Smyrnium olusatrum (ver Apêndice 1)<br />
Solanaceae.......................................................................................................149<br />
Solanales..........................................................................................................149<br />
Solanum auriculatum (ver Solanum mauritianum)<br />
Solanum chenopodioides.................................................................................149<br />
Solanum chrysotrichon....................................................................................149<br />
Solanum dulcamara (ver Apêndice 1)<br />
Solanum hispidum (ver Solanum chrysotrichon)<br />
Solanum jasminoides.......................................................................................149<br />
Solanum linnaeanum.......................................................................................149<br />
Solanum luteum...............................................................................................149<br />
Solanum luteum ssp. alatum (ver Solanum luteum)<br />
Solanum marginatum.......................................................................................149<br />
Solanum mauritianum.....................................................................................149<br />
Solanum nigrum..............................................................................................149<br />
Solanum pseudocapsicum...............................................................................149<br />
Solanum sodomeum (ver Solanum linnaeanum)<br />
Solanum sodomeum var. hermannii (ver Solanum linnaeanum)<br />
Solanum sublobatum (ver Solanum chenopodioides)<br />
Solanum villosum (ver Solanum luteum)<br />
Soleirolia soleirolii..........................................................................................150<br />
Soli<strong>da</strong>go azorica (ver Soli<strong>da</strong>go sempervirens)<br />
Soli<strong>da</strong>go gigantea ssp. serotina.......................................................................138<br />
Soli<strong>da</strong>go sempervirens.....................................................................................138<br />
Soliva lusitanica (ver Gymnostyles stolonifera)<br />
Soliva pterosperma..........................................................................................138<br />
Soliva sessilis (ver Soliva pterosperma)<br />
Soliva stolonifera (ver Gymnostyles stolonifera)<br />
Sonchus asper ssp. asper..................................................................................138
PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Sonchus asper ssp. glaucescens.......................................................................138<br />
Sonchus asper var. integrifolius (ver Sonchus asper ssp. asper)<br />
Sonchus asper var. vulgaris (ver Sonchus asper ssp. asper)<br />
Sonchus fallax (ver Sonchus asper ssp. asper)<br />
Sonchus glaucescens (ver Sonchus asper ssp. glaucescens)<br />
Sonchus oleraceus...........................................................................................138<br />
Sonchus oleraceus var. integrifolius (ver Sonchus oleraceus)<br />
Sonchus oleraceus var. lacerus (ver Sonchus oleraceus)<br />
Sonchus oleraceus var. laciniatus (ver Sonchus oleraceus)<br />
Sonchus oleraceus var. rotundifolius (ver Sonchus oleraceus)<br />
Sonchus oleraceus var. triangularis (ver Sonchus oleraceus)<br />
Sonchus tenerrimus.........................................................................................138<br />
Sorghum halepense..........................................................................................155<br />
Sparaxis bulbifera............................................................................................152<br />
Spartina maritima............................................................................................155<br />
Spartina patens (ver Spartina versicolor)<br />
Spartina stricta (ver Spartina maritima)<br />
Spartina versicolor...........................................................................................155<br />
Spartium junceum............................................................................................142<br />
Spergula arvensis.............................................................................................140<br />
Spergula vulgaris (ver Spergula arvensis)<br />
Spergularia azorica..........................................................................................140<br />
Spergularia bocconei.......................................................................................140<br />
Spergularia campestris (ver Spergularia bocconei)<br />
Spergularia macrorrhiza (ver Spergularia azorica)<br />
Spergularia marina...........................................................................................140<br />
Spergularia rubra (ver Spergularia bocconei)<br />
Spergularia salina (ver Spergularia marina)<br />
Spermatophyta.................................................................................................136<br />
Sphaeropteris cooperi......................................................................................135<br />
Sphenophytina.................................................................................................134<br />
Spiraea cantonensis.........................................................................................147<br />
Spirodela oligorrhiza (ver Spirodela punctata)<br />
Spirodela punctata...........................................................................................151<br />
Sporobolus africanus.......................................................................................155<br />
Sporobolus berteroanus (ver Sporobolus africanus)<br />
Sporobolus indicus (ver Sporobolus africanus)<br />
Sporobolus poiretii (ver Sporobolus africanus)<br />
Stachys arvensis...............................................................................................144<br />
Statice limonium (ver Limonium vulgare)<br />
Statice limonium ssp. macrola<strong>da</strong> (ver Limonium vulgare)<br />
Statice serotina (ver Limonium vulgare)<br />
Stegnogramma pozoi.......................................................................................135<br />
Stellaria alsine (ver Stellaria uliginosa)<br />
Stellaria media ssp. media...............................................................................140<br />
Stellaria uliginosa............................................................................................140<br />
Stenotaphrum americanum (ver Stenotaphrum secun<strong>da</strong>tum)<br />
Stenotaphrum secun<strong>da</strong>tum...............................................................................155<br />
Strobilanthes maculata (ver Apêndice 1)<br />
T<br />
Tagetes patula (ver Apêndice 1)<br />
Talinum paniculatum.......................................................................................140<br />
Tamaricaceae...................................................................................................150<br />
Tamarix africana..............................................................................................150<br />
Tamarix gallica (ver Tamarix africana)<br />
Tamus communis.............................................................................................152<br />
Tanacetum parthenium....................................................................................138<br />
Taraxacum ekmanii (ver Apêndice 1)<br />
Taraxacum latisectum (ver Apêndice 1)<br />
Taraxacum maderense (ver Apêndice 1)<br />
Taraxacum officinale.......................................................................................138<br />
Taraxacum perssonii (ver Apêndice 1)<br />
Taraxacum pseudolandmarkii (ver Apêndice 1)<br />
Taraxacum simile (ver Apêndice 1)<br />
Taxaceae..........................................................................................................136<br />
Taxales.............................................................................................................136<br />
Taxodiaceae.....................................................................................................136<br />
Taxus baccata...................................................................................................136<br />
Tecomaria capensis..........................................................................................148<br />
Tectaria cau<strong>da</strong>ta (ver Diplazium cau<strong>da</strong>tum)<br />
Teline monspessulana......................................................................................142<br />
Tetragonia expansa (ver Tetragonia tetragonioides)<br />
282<br />
Tetragonia tetragonioides................................................................................140<br />
Tetrapanax papyriferus....................................................................................137<br />
Teucrium scorodonia.......................................................................................144<br />
Thamnocalamus tesselatus (ver Apêndice 1)<br />
Thapsia decipiens (ver Angelica lignescens)<br />
Theales.............................................................................................................150<br />
Thelypteri<strong>da</strong>ceae..............................................................................................135<br />
Thelypteris dentata (ver Christella dentata)<br />
Thelypteris limbosperma (ver Oreopteris limbosperma)<br />
Thelypteris oreopteris (ver Oreopteris limbosperma)<br />
Thelypteris pozoi (ver Stegnogramma pozoi)<br />
Thlaspi arvense................................................................................................139<br />
Thrincia carreiroi (ver Leontodon filii)<br />
Thrincia hirta (ver Leontodon taraxacoides ssp. taraxacoides)<br />
Thrincia hispi<strong>da</strong> (ver Leontodon taraxacoides ssp. taraxacoides)<br />
Thymelaeaceae................................................................................................150<br />
Thymelaeales...................................................................................................150<br />
Thymus angustifolius (ver Thymus caespititius)<br />
Thymus azoricus (ver Thymus caespititius)<br />
Thymus caespititius.........................................................................................144<br />
Thymus micans (ver Thymus caespititius)<br />
Thymus serpyllum var. angustifolius (ver Thymus caespititius)<br />
Thyphales.........................................................................................................155<br />
Tillaea muscosa (ver Crassula tillaea)<br />
Tinantia erecta (ver Apêndice 1)<br />
Tolpis azorica...................................................................................................138<br />
Tolpis azorica var. petiolaris (ver Tolpis azorica)<br />
Tolpis barbata..................................................................................................138<br />
Tolpis crinita (ver Tolpis barbata)<br />
Tolpis fruticosa (ver Tolpis succulenta)<br />
Tolpis macrorrhiza (ver Tolpis azorica)<br />
Tolpis nobilis (ver Tolpis azorica)<br />
Tolpis nobilis var. petiolaris (ver Tolpis azorica)<br />
Tolpis succulenta.............................................................................................138<br />
Tolpis succulenta var. ligulata (ver Tolpis succulenta)<br />
Tolpis succulenta var. linearifolia (ver Tolpis succulenta)<br />
Tolpis succulenta var. multifi<strong>da</strong> (ver Tolpis succulenta)<br />
Tolpis succulenta var. oblongifolia (ver Tolpis succulenta)<br />
Tolpis umbellata (ver Tolpis barbata)<br />
Torilis arvensis ssp. arvensis...........................................................................136<br />
Torilis arvensis ssp. neglecta...........................................................................136<br />
Torilis helvetica (ver Torilis arvensis ssp. arvensis)<br />
Torilis infesta (ver Torilis arvensis ssp. arvensis)<br />
Torilis no<strong>dos</strong>a..................................................................................................136<br />
Tormentilla reptans (ver Potentilla reptans)<br />
Trachelium caeruleum L..................................................................................139<br />
Trachynia distachya (ver Brachypodium distachyon)<br />
Tradescantia fluminensis.................................................................................151<br />
Tradescantia multiflora (ver Tradescantia fluminensis)<br />
Trichomanes brevisetum (ver Trichomanes speciosum)<br />
Trichomanes hibernicum (ver Trichomanes speciosum)<br />
Trichomanes radicans (ver Trichomanes speciosum)<br />
Trichomanes speciosum..................................................................................135<br />
Trichomanes tunbrigense (ver Hymenophyllum tunbrigense)<br />
Trichonema columnae (ver Romulea columnae)<br />
Trifolium agrarium (ver Trifolium campestre)<br />
Trifolium alexandrinum...................................................................................142<br />
Trifolium angustifolium..................................................................................142<br />
Trifolium arvense.............................................................................................142<br />
Trifolium campestre.........................................................................................142<br />
Trifolium cernuum...........................................................................................142<br />
Trifolium dubium.............................................................................................142<br />
Trifolium filiforme (ver Trifolium dubium)<br />
Trifolium filiforme var. minus (ver Trifolium dubium)<br />
Trifolium fragiferum........................................................................................142<br />
Trifolium glomeratum.....................................................................................142<br />
Trifolium incarnatum.......................................................................................142<br />
Trifolium lappaceum.......................................................................................142<br />
Trifolium ligusticum........................................................................................142<br />
Trifolium maritimum (ver Trifolium squamosum)<br />
Trifolium micranthum.....................................................................................142<br />
Trifolium minus (ver Trifolium dubium)<br />
Trifolium nigrescens (ver Apêndice 1)<br />
Trifolium ornithopodioides..............................................................................142<br />
Trifolium pratense...........................................................................................142
PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Trifolium procumbens (ver Trifolium campestre)<br />
Trifolium procumbens var. minus (ver Trifolium dubium)<br />
Trifolium repens..............................................................................................142<br />
Trifolium resupinatum.....................................................................................142<br />
Trifolium scabrum...........................................................................................142<br />
Trifolium squamosum......................................................................................142<br />
Trifolium squarrosum......................................................................................142<br />
Trifolium striatum............................................................................................142<br />
Trifolium striatum ssp. genuinum (ver Trifolium striatum)<br />
Trifolium subterraneum...................................................................................142<br />
Trifolium suffocatum.......................................................................................142<br />
Trifolium tomentosum (ver Apêndice 1)<br />
Trigonella ornithopodioides (ver Trifolium ornithopodioides)<br />
Triodia decumbens (ver Danthonia decumbens)<br />
Tripleurospermum perforatum........................................................................138<br />
Tripogandra multiflora (ver Tradescantia fluminensis)<br />
Triticum repens (ver Elymus repens)<br />
Tritonia lineata (ver Apêndice 1)<br />
Tropaeolaceae..................................................................................................150<br />
Tropaeolales.....................................................................................................150<br />
Tropaeolum majus...........................................................................................150<br />
Typha domingensis..........................................................................................155<br />
Typhaceae........................................................................................................155<br />
U<br />
Ulex europaeus ssp. europaeus........................................................................142<br />
Ulex europaeus ssp. latebracteatus..................................................................142<br />
Ulex minor.......................................................................................................142<br />
Ulex nanus (ver Ulex minor)<br />
Ulmus procera.................................................................................................143<br />
Umbilicus horizontalis....................................................................................148<br />
Umbilicus pendulinus (ver Umbilicus horizontalis)<br />
Umbilicus pendulinus (ver Umbilicus rupestris)<br />
Umbilicus rupestris..........................................................................................148<br />
Urospermum picroides....................................................................................138<br />
Urospermum picroides var. asperum (ver Urospermum picroides)<br />
Urtica azorica (ver Urtica membranacea)<br />
Urtica cau<strong>da</strong>ta (ver Urtica membranacea)<br />
Urtica dubia (ver Urtica membranacea)<br />
Urtica elevata (ver Urtica morifolia)<br />
Urtica lowei (ver Urtica membranacea)<br />
Urtica lusitanica (ver Urtica membranacea)<br />
Urtica membranacea........................................................................................150<br />
Urtica morifolia...............................................................................................150<br />
Urtica morifolia var. elevata var. genuina (ver Urtica morifolia)<br />
Urtica rupestris (ver Urtica membranacea)<br />
Urtica urens.....................................................................................................150<br />
Urtica urens (ver Urtica membranacea)<br />
Urticaceae........................................................................................................150<br />
Urticales...........................................................................................................150<br />
V<br />
Vaccinium cylindraceum.................................................................................141<br />
Vaccinium longiflorum (ver Vaccinium cylindraceum)<br />
Vaccinium maderense (ver Vaccinium cylindraceum)<br />
Vaccinium padifolium (ver Vaccinium cylindraceum)<br />
Valerianaceae...................................................................................................141<br />
Valerianella dentata.........................................................................................141<br />
Valerianella dentata var. <strong>da</strong>sycarpa (ver Valerianella dentata)<br />
Valerianella dentata var. leiocarpa (ver Valerianella dentata)<br />
Valerianella locusta var. dentata (ver Valerianella dentata)<br />
Valerianella morisonii (ver Valerianella dentata)<br />
Valerianella morisonii var. lasiocarpa (ver Valerianella dentata)<br />
Valerianella morisonii var. leiocarpa (ver Valerianella dentata)<br />
Vandenboschia speciosa (ver Trichomanes speciosum)<br />
Verbascum blattarioides (ver Verbascum virgatum)<br />
Verbascum creticum........................................................................................149<br />
Verbascum lychnitis (ver Apêndice 1)<br />
Verbascum thapsus ssp. crassifolium..............................................................149<br />
Verbascum thapsus ssp. thapsus......................................................................149<br />
Verbascum virgatum........................................................................................149<br />
283<br />
Verbena bonariensis.........................................................................................144<br />
Verbena litoralis (ver Verbena bonariensis)<br />
Verbena officinalis...........................................................................................144<br />
Verbena rigi<strong>da</strong>..................................................................................................144<br />
Verbena venosa (ver Verbena rigi<strong>da</strong>)<br />
Verbenaceae.....................................................................................................144<br />
Veronica agrestis..............................................................................................149<br />
Veronica anagallis (ver Veronica anagallis-aquatica)<br />
Veronica anagallis-aquatica.............................................................................149<br />
Veronica anagallis-aquatica var. elata (ver Veronica anagallis-aquatica)<br />
Veronica aquatica (ver Veronica catenata)<br />
Veronica arvensis.............................................................................................149<br />
Veronica catenata.............................................................................................149<br />
Veronica <strong>da</strong>bneyi.............................................................................................149<br />
Veronica officinalis..........................................................................................149<br />
Veronica peregrina...........................................................................................149<br />
Veronica persica...............................................................................................149<br />
Veronica polita.................................................................................................149<br />
Veronica salicifolia (ver Hebe salicifolia)<br />
Veronica serpyllifolia.......................................................................................149<br />
Veronica tournefortii (ver Veronica persica)<br />
Veronica transiens (ver Veronica anagallis-aquatica)<br />
Viburnum subcor<strong>da</strong>tum (ver Viburnum tinus ssp. subcor<strong>da</strong>tum)<br />
Viburnum tinus (ver Viburnum tinus ssp. subcor<strong>da</strong>tum)<br />
Viburnum tinus ssp. subcor<strong>da</strong>tum...................................................................141<br />
Viburnum tinus var. lucidum (ver Viburnum tinus ssp. subcor<strong>da</strong>tum)<br />
Viburnum tinus var. subcor<strong>da</strong>tum (ver Viburnum tinus ssp. subcor<strong>da</strong>tum)<br />
Vicia albicans (ver Vicia benghalensis)<br />
Vicia angustifolia (ver Vicia sativa ssp. nigra)<br />
Vicia articulata (ver Apêndice 1)<br />
Vicia atlantica (ver Vicia benghalensis)<br />
Vicia atropurpurea (ver Vicia benghalensis)<br />
Vicia benghalensis...........................................................................................142<br />
Vicia bithynica.................................................................................................142<br />
Vicia costae (ver Vicia benghalensis)<br />
Vicia dennesiana..............................................................................................143<br />
Vicia disperma (ver Apêndice 1)<br />
Vicia faba.........................................................................................................143<br />
Vicia faba var. major (ver Vicia faba)<br />
Vicia gracilis (ver Vicia tenuissima)<br />
Vicia hirsuta.....................................................................................................143<br />
Vicia johannis (ver Apêndice 1)<br />
Vicia johannis (ver Vicia narbonensis)<br />
Vicia laxiflora (ver Vicia tenuissima)<br />
Vicia lutea (ver Apêndice 1)<br />
Vicia narbonensis.............................................................................................143<br />
Vicia parviflora (ver Vicia tenuissima)<br />
Vicia sativa ssp. nigra......................................................................................143<br />
Vicia sativa ssp. sativa.....................................................................................143<br />
Vicia tenuissima...............................................................................................143<br />
Vicia tetrasperma.............................................................................................143<br />
Vicia villosa (ver Apêndice 1)<br />
Vi<strong>da</strong>lia azorica (ver Bellis azorica)<br />
Vinca difformis................................................................................................143<br />
Vinca major......................................................................................................143<br />
Vinca major (ver Vinca difformis)<br />
Vinca media (ver Vinca difformis)<br />
Viola arvensis (ver Apêndice 1)<br />
Viola odorata....................................................................................................150<br />
Viola odorata ssp. maderensis (ver Viola odorata)<br />
Viola palustris (ver Viola palustris ssp. juresii)<br />
Viola palustris ssp. juresii................................................................................150<br />
Viola tricolor (ver Apêndice 1)<br />
Violaceae.........................................................................................................150<br />
Violales............................................................................................................150<br />
Vitis labrusca (ver Apêndice 1)<br />
Vulpia bromoides.............................................................................................155<br />
Vulpia broteri (ver Vulpia muralis)<br />
Vulpia dertonensis (ver Vulpia bromoides)<br />
Vulpia hybri<strong>da</strong> (ver Vulpia muralis)<br />
Vulpia muralis..................................................................................................155<br />
Vulpia myuros..................................................................................................155<br />
Vulpia sciuroides (ver Vulpia bromoides)
PTERIDOPHYTA & SPERMATOPHYTA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
W<br />
Wahlenbergia erinus (ver Campanula erinus)<br />
Watsonia borbonica (ver Apêndice 1)<br />
Weigela japonica (ver Apêndice 1)<br />
Woodwardia cau<strong>da</strong>ta (ver Doodia cau<strong>da</strong>ta)<br />
Woodwardia radicans.......................................................................................135<br />
X<br />
Xanthium brasilicum (ver Xanthium strumarium ssp. italicum)<br />
Xanthium orientale (ver Apêndice 1)<br />
Xanthium orientale (ver Xanthium strumarium ssp. italicum)<br />
Xanthium spinosum.........................................................................................138<br />
Xanthium strumarium ssp. italicum.................................................................138<br />
Xerotium gallicum (ver Filago gallica)<br />
Z<br />
Zantedeschia aethiopica...................................................................................151<br />
Zebrina pendula (ver Apêndice 1)<br />
Zingiberaceae...................................................................................................155<br />
Zingiberales.....................................................................................................155<br />
284
MOLLUSCA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
ÍNDICE MOLLUSCA<br />
INDEX MOLLUSCA<br />
A<br />
Acanthinula aculeata (ver Acanthinula azorica)<br />
Acanthinula azorica.........................................................................................161<br />
Acanthinula monas (ver Spermodea monas)<br />
Achatina lubrica (ver Cochlicopa lubrica)<br />
Actinella horripila (ver Moreletina horripila)<br />
Actinella vespertina (ver Moreletina vespertina)<br />
Aegopinella nitidula.........................................................................................161<br />
Agriolimaci<strong>da</strong>e.................................................................................................159<br />
Agriolimax agrestis (ver Deroceras agreste)<br />
Agriolimax caruanae (ver Deroceras caruanae)<br />
Agriolimax caruanae (ver Deroceras panormitanum)<br />
Agriolimax laevis (ver Deroceras laeve)<br />
Agriolimax panormitanum (ver Deroceras panormitanum)<br />
Agriolimax panormitanum (ver Deroceras panormitanum)<br />
Agriolimax pollonerae (ver Deroceras panormitanum)<br />
Agriolimax reticulatum (ver Deroceras reticulatum)<br />
Alexia myosotis (ver Myosotella myosotis)<br />
Amalia gagates (ver Milax gagates)<br />
Archaeogastropo<strong>da</strong>...........................................................................................159<br />
Archaeopulmonata............................................................................................159<br />
Arion ater (ver Arion lusitanicus)<br />
Arion distintus..................................................................................................159<br />
Arion fuscatus (ver Arion intermedius)<br />
Arion fuscus (ver Arion intermedius)<br />
Arion hortensis (ver Arion distintus)<br />
Arion intermedius............................................................................................159<br />
Arion lusitanicus..............................................................................................159<br />
Arion minimus (ver Arion intermedius)<br />
Arion rufus (ver Arion lusitanicus)<br />
Arion subfuscus (ver Arion lusitanicus)<br />
Arioni<strong>da</strong>e.........................................................................................................159<br />
Assiminea eliae................................................................................................159<br />
Assimini<strong>da</strong>e.....................................................................................................159<br />
Auricula vulcani (ver Ovatella vulcani)<br />
Auriculinella bidentata.....................................................................................159<br />
B<br />
Balea heydeni...................................................................................................160<br />
Balea niti<strong>da</strong>......................................................................................................160<br />
Balea perversa (ver Balea heydeni)<br />
Balia niti<strong>da</strong> (ver Balea niti<strong>da</strong>)<br />
Basommatophora.............................................................................................159<br />
Bivalvia............................................................................................................159<br />
Buccinum acicula (ver Cecilioides acicula)<br />
Buccinum peregrum (ver Lymnaea peregra)<br />
Buccinum truncatulum (ver Galba truncatula)<br />
Buliminus simrothi (ver Leptaxis sanctaemariae)<br />
Bulimus atlanticus (ver Napaeus forbesianus)<br />
Bulimus cyaneus (ver Napaeus pruninus)<br />
Bulimus decollatus (ver Rumina decollata)<br />
Bulimus delibutus (ver Napaeus delibutus)<br />
Bulimus forbesianus (ver Napaeus forbesianus)<br />
Bulimus hartungi (ver Napaeus hartungi)<br />
Bulimus lubricella (ver Cochlicopa lubricella)<br />
Bulimus pedipes (ver Pedipes pedipes)<br />
Bulimus pruninus (ver Napaeus alabastrinus)<br />
Bulimus pruninus (ver Napaeus pruninus)<br />
Bulimus sanctae mariae (ver Leptaxis sanctaemariae)<br />
Bulimus sanctae-mariae (ver Leptaxis sanctaemariae)<br />
Bulimus santa-marianus (ver Leptaxis sanctaemariae)<br />
Bulimus solitarius (ver Cochlicella barbara)<br />
Bulimus tremulans (ver Napaeus tremulans)<br />
Bulimus variatus (ver Napaeus forbesianus)<br />
Bulimus ventricosus (ver Cochlicella barbara)<br />
Bulimus ventrosus (ver Cochlicella barbara)<br />
Bulimus vulgaris (ver Napaeus vulgaris)<br />
285<br />
C<br />
Caenogastropo<strong>da</strong>..............................................................................................159<br />
Caesarella lenticula (ver Caracollina lenticula)<br />
Candidula intersecta.........................................................................................160<br />
Caracollina barbula (ver Oestophora barbula)<br />
Caracollina lenticula........................................................................................160<br />
Carychium cf. minimum (ver Apêndice 1)<br />
Carychium cf. tridentatum (ver Apêndice 1)<br />
Carychium ibazoricum.....................................................................................159<br />
Carychium minimum.......................................................................................159<br />
Carychium minimum (ver Carychium tridentatum)<br />
Carychium tridentatum....................................................................................159<br />
Cecilioides acicula...........................................................................................160<br />
Cernuella obruta (ver Moreletina obruta)<br />
Cernuella virgata..............................................................................................160<br />
Cionella lubrica (ver Cochlicopa lubrica)<br />
Cionella lubricus (ver Cochlicopa lubrica)<br />
Cionella subcylindrica (ver Cochlicopa lubrica)<br />
Clausilii<strong>da</strong>e......................................................................................................160<br />
Cochlicella barbara..........................................................................................160<br />
Cochlicella ventricosa (ver Cochlicella barbara)<br />
Cochlicopa azorica (ver Cochlicopa lubrica)<br />
Cochlicopa lubrica ..........................................................................................160<br />
Cochlicopa lubricella.......................................................................................160<br />
Cochlicopi<strong>da</strong>e..................................................................................................160<br />
Columella aspera.............................................................................................161<br />
Columella microspora......................................................................................161<br />
Craspedopoma hespericum..............................................................................159<br />
Cyclophori<strong>da</strong>e..................................................................................................159<br />
Cyclostoma hespericum (ver Craspedopoma hespericum)<br />
D<br />
Deroceras caruanae..........................................................................................159<br />
Deroceras caruanae (ver Deroceras panormitanum)<br />
Deroceras leave................................................................................................159<br />
Deroceras panormitanum.................................................................................159<br />
Deroceras reticulatum......................................................................................159<br />
Deroceras reticulatus (ver Deroceras reticulatum)<br />
Disci<strong>da</strong>e...........................................................................................................160<br />
Discus rotun<strong>da</strong>tus.............................................................................................160<br />
E<br />
Ellobii<strong>da</strong>e.........................................................................................................159<br />
Endodonti<strong>da</strong>e...................................................................................................160<br />
Eni<strong>da</strong>e..............................................................................................................160<br />
Euconuli<strong>da</strong>e.....................................................................................................160<br />
Euconulus fulvus.............................................................................................160<br />
Eulamellibranchiata.........................................................................................159<br />
F<br />
Ferussacia azorica (ver Cochlicopa lubrica)<br />
Ferussacia lubrica (ver Cochlicopa lubrica)<br />
Ferussacii<strong>da</strong>e....................................................................................................160<br />
G<br />
Galba truncatula ..............................................................................................159<br />
Gastropo<strong>da</strong>.......................................................................................................159<br />
Geomitra paupercula (ver Heterostoma paupercula)<br />
Glandina acicula (ver Cecilioides acicula)<br />
Glandina azorica (ver Cochlicopa lubrica)<br />
Glandina lubrica (ver Cochlicopa lubrica)<br />
Glandina subcylindrica (ver Cochlicopa lubrica)<br />
Goniodiscus rotun<strong>da</strong>tus (ver Discus rotun<strong>da</strong>tus)
MOLLUSCA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
H<br />
Helicella apicina..............................................................................................160<br />
Helicella armillata (ver Microxeromagna armillata)<br />
Helicella conspurcata (ver Microxeromagna armillata)<br />
Helicella obruta (ver Moreletina obruta)<br />
Helicella virgata (ver Cernuella virgata)<br />
Helici<strong>da</strong>e..........................................................................................................160<br />
Helicodiscus parallelus....................................................................................160<br />
Helicopsis apicina (ver Helicella apicina)<br />
Helisoma trivolvi.............................................................................................159<br />
Helix acuta (ver Cochlicella barbara)<br />
Helix afra (ver Pedipes pedipes)<br />
Helix anconostoma (ver Lauria anconostoma)<br />
Helix apicina (ver Helicella apicina)<br />
Helix armillata (ver Microxeromagna armillata)<br />
Helix aspersa....................................................................................................160<br />
Helix atlantica (ver Oxychilus atlanticus)<br />
Helix atlantica (ver Oxychilus spectabilis)<br />
Helix azorica (ver Leptaxis azorica)<br />
Helix azorica (ver Leptaxis minor)<br />
Helix barbara (ver Cochlicella barbara)<br />
Helix barbula (ver Oestophora barbula)<br />
Helix brumalis (ver Oxychilus volutella)<br />
Helix bulimoides (ver Cochlicella barbara)<br />
Helix caldeirarum (ver Leptaxis caldeirarum)<br />
Helix cellaria (ver Oxychilus cellarius)<br />
Helix conoidea (ver Cochlicella barbara)<br />
Helix conspurcata (ver Microxeromagna armillata)<br />
Helix costata (ver Vallonia costata)<br />
Helix crystallina (ver Vitrea contracta)<br />
Helix decollata (ver Rumina decollata)<br />
Helix draparnaudi (ver Oxychilus draparnaudi)<br />
Helix drouetiana (ver Leptaxis drouetiana)<br />
Helix erubescens (ver Leptaxis erubescens)<br />
Helix fulva (ver Euconulus fulvus)<br />
Helix hammonis (ver Nesovitrea hammonis)<br />
Helix horripila (ver Moreletina horripila)<br />
Helix intersecta (ver Candidula intersecta)<br />
Helix lactea (ver Otala lactea)<br />
Helix lenticula (ver Caracollina lenticula)<br />
Helix lineata (ver Helicodiscus parallelus)<br />
Helix littorina (ver Paludinella littorina)<br />
Helix lubrica (ver Cochlicopa lubrica)<br />
Helix lusitanica (ver Oestophora lusitanica)<br />
Helix machadoi (ver Discus rotun<strong>da</strong>tus)<br />
Helix miguelina (ver Oxychilus miguelinus)<br />
Helix monas (ver Spermodea monas)<br />
Helix nitidula (ver Aegopinella nitidula)<br />
Helix obruta (ver Moreletina obruta)<br />
Helix paupercula (ver Heterostoma paupercula)<br />
Helix pisana (ver Theba pisana)<br />
Helix pulchella (ver Vallonia pulchella)<br />
Helix pusilla (ver Toltecia pusilla)<br />
Helix rotun<strong>da</strong>ta (ver Discus rotun<strong>da</strong>tus)<br />
Helix servilis (ver Toltecia pusilla)<br />
Helix subcylindrica (ver Truncatella subcylindrica)<br />
Helix terceirana (ver Leptaxis terceirana)<br />
Helix trachelodes (ver Heterostoma paupercula)<br />
Helix ventricosa (ver Cochlicella barbara)<br />
Helix vespertina (ver Moreletina vespertina)<br />
Helix vi<strong>da</strong>liana (ver Oxychilus miguelinus)<br />
Helix volutella (ver Oxychilus volutella)<br />
Helixena sanctamariae (ver Leptaxis sanctaemariae)<br />
Heterostoma paupercula..................................................................................160<br />
Hyalinia atlantica (ver Oxychilus atlanticus)<br />
Hyalinia crystallina (ver Vitrea contracta)<br />
Hyalinia fulva (ver Euconulus fulvus)<br />
Hyalinia nitidula (ver Aegopinella nitidula)<br />
Hyalinia spectabilis (ver Oxychilus spectabilis)<br />
Hyalinia vi<strong>da</strong>liana (ver Oxychilus miguelinus)<br />
Hydrocaena gutta (ver Hydrocena gutta)<br />
Hydrocena gutta...............................................................................................159<br />
Hydroceni<strong>da</strong>e...................................................................................................159<br />
Hygromii<strong>da</strong>e....................................................................................................160<br />
286<br />
I<br />
Insulivitrina brumalis (ver Plutonia brevispira)<br />
Insulivitrina brumalis (ver Plutonia brumalis)<br />
Insulivitrina brumalis (ver Plutonia finitima)<br />
Insulivitrina mollis (ver Plutonia angulosa)<br />
Insulivitrina pelagica (ver Plutonia angulosa)<br />
Insulivitrina pelagica (ver Plutonia brevispira)<br />
Insulivitrina pelagica (ver Plutonia brumalis)<br />
Insulivitrina pelagica (ver Plutonia finitima)<br />
Insulivitrina pelagica (ver Plutonia laxata)<br />
Insulivitrina pelagica (ver Plutonia pelagica)<br />
L<br />
Lauria anconostoma.........................................................................................160<br />
Lauria cf. fasciolata (ver Apêndice 1)<br />
Lauria cylindracea (ver Lauria anconostoma)<br />
Lauria fasciolata...............................................................................................161<br />
Lauria fuscidula (ver Leiostyla fuscidula)<br />
Lauria rugulosa (ver Leiostyla rugulosa)<br />
Lauria tesselata (ver Leiostyla tesselata)<br />
Lauria vermiculosa (ver Leiostyla vermiculosa)<br />
Lehmannia flava (ver Limacus flavus)<br />
Lehmannia valentiana......................................................................................160<br />
Leiostyla aff. fuscidula (ver Apêndice 1)<br />
Leiostyla aff. tesselata (ver Apêndice 1)<br />
Leiostyla cf. fuscidula (ver Apêndice 1)<br />
Leiostyla cf. rugulosa (ver Apêndice 1)<br />
Leiostyla fuscidula...........................................................................................161<br />
Leiostyla rugulosa............................................................................................161<br />
Leiostyla tesselata............................................................................................161<br />
Leiostyla vermiculosa......................................................................................161<br />
Leptaxis aff. azorica (ver Apêndice 1)<br />
Leptaxis aff. terceirana (ver Apêndice 1)<br />
Leptaxis azorica...............................................................................................160<br />
Leptaxis caldeirarum........................................................................................160<br />
Leptaxis drouetiana..........................................................................................160<br />
Leptaxis erubescens.........................................................................................160<br />
Leptaxis minor.................................................................................................160<br />
Leptaxis sanctaemariae....................................................................................160<br />
Leptaxis terceirana...........................................................................................160<br />
Leptaxis vetusta ..............................................................................................160<br />
Leuconia bidentata (ver Auriculinella bidentata)<br />
Limaci<strong>da</strong>e........................................................................................................160<br />
Limacus flavus.................................................................................................160<br />
Limax agrestis (ver Deroceras agreste)<br />
Limax flavus (ver Limacus flavus)<br />
Limax gagates (ver Milax gagates)<br />
Limax laevis (ver Deroceras laeve)<br />
Limax maximus...............................................................................................160<br />
Limax reticulatus (ver Deroceras reticulatum)<br />
Limax valentianus (ver Lehmannia valentiana)<br />
Limax variegatus (ver Limacus flavus)<br />
Lymnaea peregra.............................................................................................159<br />
Lymnaea truncatula (ver Galba truncatula)<br />
Lymnaei<strong>da</strong>e......................................................................................................159<br />
M<br />
Macularia lactea (ver Otala lactea)<br />
Mariaella atlantica (ver Plutonia atlantica)<br />
Melampus exiguus (ver Pseudomelampus exiguus)<br />
Microxeromagna armillata...............................................................................160<br />
Milaci<strong>da</strong>e.........................................................................................................160<br />
Milax azoricus (ver Milax gagates)<br />
Milax gagates...................................................................................................160<br />
Mollusca..........................................................................................................159<br />
Moreletina aff. horripila II (ver Apêndice 1)<br />
Moreletina aff. horripila I (ver Apêndice 1)<br />
Moreletina horripila.........................................................................................160<br />
Moreletina obruta.............................................................................................160<br />
Moreletina vespertina......................................................................................160
MOLLUSCA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Myosotella myosotis .......................................................................................159<br />
N<br />
Napaeus aff. forbesianus (ver Apêndice 1)<br />
Napaeus alabastrinus.......................................................................................160<br />
Napaeus cf. delibutus (ver Apêndice 1)<br />
Napaeus cf. vulgaris (ver Apêndice 1)<br />
Napaeus delibutus............................................................................................160<br />
Napaeus forbesianus........................................................................................160<br />
Napaeus hartungi.............................................................................................160<br />
Napaeus pruninus.............................................................................................160<br />
Napaeus santamarianus (ver Leptaxis sanctaemariae)<br />
Napaeus tremulans...........................................................................................160<br />
Napaeus vulgaris..............................................................................................160<br />
Nesovitrea hammonis.......................................................................................161<br />
Nesovitrea petronella (ver Nesovitrea hammonis)<br />
O<br />
Oestophora barbula..........................................................................................160<br />
Oestophora lusitanica.......................................................................................160<br />
Otala lactea......................................................................................................160<br />
Ovatella aequalis (ver Ovatella vulcani)<br />
Ovatella bidentata (ver Auriculinella bidentata)<br />
Ovatella myosotis (ver Myosotella myosotis)<br />
Ovatella vulcani...............................................................................................159<br />
Oxychilus aff. miguelinus (ver Apêndice 1)<br />
Oxychilus aff. ornatus I (ver Apêndice 1)<br />
Oxychilus aff. ornatus II (ver Apêndice 1)<br />
Oxychilus agostinhoi.......................................................................................161<br />
Oxychilus alliarius...........................................................................................161<br />
Oxychilus atlanticus.........................................................................................161<br />
Oxychilus brincki.............................................................................................161<br />
Oxychilus cellarius..........................................................................................161<br />
Oxychilus cf. cellarius (ver Apêndice 1)<br />
Oxychilus draparnaudi.....................................................................................161<br />
Oxychilus furtadoi...........................................................................................161<br />
Oxychilus juvenostriatus.................................................................................161<br />
Oxychilus lineolatus........................................................................................161<br />
Oxychilus miceui.............................................................................................161<br />
Oxychilus miguelinus......................................................................................161<br />
Oxychilus minor...............................................................................................161<br />
Oxychilus ornatus............................................................................................161<br />
Oxychilus scoliura...........................................................................................161<br />
Oxychilus spectabilis.......................................................................................161<br />
Oxychilus volutella..........................................................................................161<br />
P<br />
Paludinella littorina..........................................................................................159<br />
Patula monas (ver Spermodea monas)<br />
Patula pusilla (ver Toltecia pusilla)<br />
Patula rotun<strong>da</strong>ta (ver Discus rotun<strong>da</strong>tus)<br />
Pedipes afer (ver Pedipes pedipes)<br />
Pedipes afra (ver Pedipes pedipes)<br />
Pedipes pedipes................................................................................................159<br />
Phenacolimax angulosa (ver Plutonia angulosa)<br />
Phenacolimax atlantica (ver Plutonia atlantica)<br />
Phenacolimax brevispra (ver Plutonia brevispira)<br />
Phenacolimax brumalis (ver Plutonia angulosa)<br />
Phenacolimax brumalis (ver Plutonia brevispira)<br />
Phenacolimax brumalis (ver Plutonia brumalis)<br />
Phenacolimax brumalis (ver Plutonia finitima)<br />
Phenacolimax finitima (ver Plutonia finitima)<br />
Phenacolimax laxata (ver Plutonia laxata)<br />
Phenacolimax pelagica (ver Plutonia laxata)<br />
Phenacolimax pelagica (ver Plutonia pelagica)<br />
Physa acuta (ver Physella acuta)<br />
Physa tenerifae (ver Physella acuta)<br />
Physa teneriffae (ver Physella acuta)<br />
Physella acuta..................................................................................................159<br />
287<br />
Physi<strong>da</strong>e...........................................................................................................159<br />
Phytia myosotis (ver Myosotella myosotis)<br />
Pisidium casertanum........................................................................................159<br />
Planorbi<strong>da</strong>e......................................................................................................159<br />
Planorbis arellellus (ver Helicodiscus parallelus)<br />
Planorbis parallellus (ver Helicodiscus parallelus)<br />
Pleuropunctum pusillum (ver Toltecia pusilla)<br />
Plutonia angulosa.............................................................................................161<br />
Plutonia atlantica..............................................................................................161<br />
Plutonia brevispira...........................................................................................161<br />
Plutonia brumalis.............................................................................................161<br />
Plutonia finitima...............................................................................................161<br />
Plutonia laxata..................................................................................................161<br />
Plutonia pelagica..............................................................................................161<br />
Pomatia aspersa (ver Helix aspersa)<br />
Pseudomelampus exiguus................................................................................159<br />
Puncti<strong>da</strong>e..........................................................................................................160<br />
Punctum azoricum...........................................................................................160<br />
Punctum pusillum (ver Toltecia pusilla)<br />
Pupa anconostoma (ver Lauria anconostoma)<br />
Pupa fasciolata (ver Lauria fasciolata)<br />
Pupa fuscidula (ver Leiostyla fuscidula)<br />
Pupa microspora (ver Columella microspora)<br />
Pupa pygmaea (ver Vertigo pygmaea)<br />
Pupa rugulosa (ver Leiostyla rugulosa)<br />
Pupa tesselata (ver Leiostyla tesselata)<br />
Pupa umbilicata (ver Lauria anconostoma)<br />
Pupa vermiculosa (ver Leiostyla vermiculosa)<br />
Pupilla anconostoma (ver Lauria anconostoma)<br />
Pupilli<strong>da</strong>e.........................................................................................................160<br />
R<br />
Rumina decollata.............................................................................................161<br />
Rutonia atlantica (ver Plutonia atlantica)<br />
S<br />
Saraphia tridentata (ver Carychium tridentatum)<br />
Spermodea monas............................................................................................161<br />
Sphaerii<strong>da</strong>e......................................................................................................159<br />
Stenogyra decollata (ver Rumina decollata)<br />
Stylommatophora.............................................................................................159<br />
Subulini<strong>da</strong>e......................................................................................................161<br />
T<br />
Testacella maugei.............................................................................................161<br />
Testacelli<strong>da</strong>e....................................................................................................161<br />
Theba pisana....................................................................................................160<br />
Toltecia pusilla.................................................................................................160<br />
Truncatella lowei (ver Truncatella subcylindrica)<br />
Truncatella subcylindrica.................................................................................159<br />
Truncatelli<strong>da</strong>e..................................................................................................159<br />
V<br />
Vallonia costata................................................................................................161<br />
Vallonia pulchella............................................................................................161<br />
Vallonii<strong>da</strong>e.......................................................................................................161<br />
Vertigini<strong>da</strong>e......................................................................................................161<br />
Vertigo fasciolata (ver Lauria fasciolata)<br />
Vertigo fuscidula (ver Leiostyla fuscidula)<br />
Vertigo microspora (ver Columella microspora)<br />
Vertigo pygmaea..............................................................................................161<br />
Vertigo rugulosa (ver Leiostyla rugulosa)<br />
Vertigo tesselata (ver Leiostyla tesselata)<br />
Vertigo vermiculosa (ver Leiostyla vermiculosa)<br />
Viquesnelia atlantica (ver Plutonia atlantica)<br />
Vitrea contracta................................................................................................161<br />
Vitrina angulosa (ver Plutonia angulosa)
MOLLUSCA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Vitrina brevispira (ver Plutonia brevispira)<br />
Vitrina brumalis (ver Plutonia brumalis)<br />
Vitrina finitima (ver Plutonia finitima)<br />
Vitrina laxata (ver Plutonia laxata)<br />
Vitrina pelagica (ver Plutonia angulosa)<br />
Vitrina pelagica (ver Plutonia brevispira)<br />
Vitrina pelagica (ver Plutonia brumalis)<br />
Vitrina pelagica (ver Plutonia finitima)<br />
Vitrina pelagica (ver Plutonia laxata)<br />
Vitrina pelagica (ver Plutonia pelagica)<br />
Vitrini<strong>da</strong>e.........................................................................................................161<br />
Voluta bidentata (ver Auriculinella bidentata)<br />
Z<br />
Zonites atlanticus (ver Oxychilus atlanticus)<br />
Zonites brumalis (ver Oxychilus volutella)<br />
Zonites contracta (ver Vitrea contracta)<br />
Zonites crystallinus (ver Vitrea contracta)<br />
Zonites fulvus (ver Euconulus fulvus)<br />
Zonites vi<strong>da</strong>lianus (ver Oxychilus miguelinus)<br />
Zoniti<strong>da</strong>e..........................................................................................................161<br />
Zonitoides azoricus..........................................................................................161<br />
Zua azorica (ver Cochlicopa lubrica)<br />
Zua lubrica (ver Cochlicopa lubrica)<br />
288
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
ÍNDICE ARTHROPODA<br />
INDEX ARTHROPODA<br />
A<br />
Aaroniella badonneli........................................................................................189<br />
Aaroniella eertmoedi (ver Aaroniella badonneli)<br />
Aaroniella hanka (ver Aaroniella badonneli)<br />
Ablabesmyia nemorum (ver Telmatopelopia nemorum)<br />
Ablabesmyia nubila (ver Zavrelimyia nubila)<br />
Acaeroplastes melanurus.................................................................................181<br />
Acaeroplstes melanurus (ver Porcellionides barroisi)<br />
Acalles drome<strong>da</strong>rius (ver Dichromacalles drome<strong>da</strong>rius)<br />
Acalles droueti (ver Calacalles droueti)<br />
Acalles subcarinatus (ver Calacalles subcarinatus)<br />
Acalles wollastoni (ver Calacalles subcarinatus)<br />
Acalypta parvula..............................................................................................193<br />
Acanthococcus araucariae araucariae..............................................................194<br />
Acanthocyclops vernalis..................................................................................183<br />
Acanthoderes jaspideus...................................................................................199<br />
Acantholeucania loreyi (ver Mythimna loreyi)<br />
Acanthomyops niger (ver Lasius grandis)<br />
Acanthomyops niger grandis (ver Lasius grandis)<br />
Acanthoscelides obtectus.................................................................................199<br />
Acari................................................................................................................173<br />
Acari<strong>da</strong>e...........................................................................................................173<br />
Acartia macropus.............................................................................................182<br />
Acartii<strong>da</strong>e........................................................................................................182<br />
Acarus farris.....................................................................................................173<br />
Acarus siro.......................................................................................................173<br />
Acerentomi<strong>da</strong>e.................................................................................................187<br />
Acerentulus gerezianus....................................................................................187<br />
Aceria sheldoni................................................................................................176<br />
Achaearanea acoreensis...................................................................................180<br />
Achaearanea assorensis (ver Achaearanea acoreensis)<br />
Achaearanea simulans.....................................................................................180<br />
Achaearanea tepi<strong>da</strong>riorum...............................................................................180<br />
Acherontia atropos...........................................................................................210<br />
Acherontiella bougisi.......................................................................................185<br />
Acheta desertus (ver Acheta domesticus)<br />
Acheta domestica (ver Acheta domesticus)<br />
Acheta domesticus...........................................................................................188<br />
Achevantia atropos (ver Acherontia atropos)<br />
Achipteria acuta...............................................................................................173<br />
Achipteria coleoptrata (ver Achipteria coleoptrata coleoptrata)<br />
Achipteria coleoptrata coleoptrata ..................................................................173<br />
Achipteria nitens (ver Achipteria acuta)<br />
Achipterii<strong>da</strong>e...................................................................................................173<br />
Acizzia uncatoides...........................................................................................194<br />
Acleris schalleriana..........................................................................................210<br />
Acleris variegana.............................................................................................210<br />
Aclypea opaca..................................................................................................204<br />
Acorigone acoreensis.......................................................................................178<br />
Acorigone zebraneus.......................................................................................178<br />
Acridi<strong>da</strong>e.........................................................................................................188<br />
Acritus minutus (ver Acritus nigricornis)<br />
Acritus nigricornis...........................................................................................202<br />
Acrogalumna longipluma (ver Acrogalumna longipluma longipluma)<br />
Acrogalumna longipluma longipluma.............................................................174<br />
Acrogalumna longiplumus (ver Acrogalumna longipluma longipluma)<br />
Acrotona sordi<strong>da</strong> (ver Atheta sordi<strong>da</strong>)<br />
Acrotrichis fascicularis....................................................................................204<br />
Acrotrichis insularis.........................................................................................204<br />
Acrotrichis matthewsi......................................................................................204<br />
Acrotrichis sanctaehelenae..............................................................................204<br />
Acrotrichis sericans.........................................................................................204<br />
Acrotrichis thoracica.......................................................................................204<br />
Actidium coarctatum.......................................................................................204<br />
Actinopteryx fucicola......................................................................................204<br />
Acupalpus brunneipes (ver Acupalpus brunnipes)<br />
Acupalpus brunnipes.......................................................................................198<br />
Acupalpus dubius............................................................................................198<br />
Acupalpus flavicollis.......................................................................................198<br />
Acupalpus luridus (ver Acupalpus dubius)<br />
289<br />
Acupalpus luteatus (ver Acupalpus dubius)<br />
Acyrthosiphon festucae (ver Metopolophium festucae)<br />
Acyrthosiphon dirhodum (ver Metopolophium dirhodum)<br />
Acyrthosiphon loti...........................................................................................194<br />
Acyrthosiphon malvae malvae........................................................................194<br />
Acyrthosiphon malvae rogersii........................................................................194<br />
Acyrthosiphon pelargonii rogersii (ver Acyrthosiphon malvae rogersii)<br />
Acyrthosiphon pelargonni geranii (ver Acyrthosiphon malvae malvae)<br />
Acyrthosiphon pelargonni pelargonni (ver Acyrthosiphon malvae malvae)<br />
Acyrthosiphon pisum.......................................................................................194<br />
Acyrthosiphon pisum pisum (ver Acyrthosiphon pisum)<br />
A<strong>da</strong>lia bipunctata.............................................................................................200<br />
A<strong>da</strong>lia decempunctata......................................................................................200<br />
Adia cinerella...................................................................................................211<br />
Aegialia arenaria..............................................................................................197<br />
Aegialii<strong>da</strong>e.......................................................................................................197<br />
Aeolothripi<strong>da</strong>e.................................................................................................189<br />
Aeolothrips collaris..........................................................................................189<br />
Aeolothrips collaris meridionalis (ver Aeolothrips collaris)<br />
Aeolothrips ericae............................................................................................190<br />
Aeolothrips fasciatus.......................................................................................189<br />
Aeolothrips fasciatus collaris (ver Aeolothrips collaris)<br />
Aeolothrips gloriosus.......................................................................................190<br />
Aeolus melliculus moreleti..............................................................................202<br />
Aeolus moreleti (ver Aeolus melliculus moreleti)<br />
Aeolus rubricatus (ver Aeolus melliculus moreleti)<br />
Aepus gracilicornis (ver Aepus gracilicornis gracilicornis)<br />
Aepus gracilicornis gracilicornis.....................................................................198<br />
Aeshni<strong>da</strong>e........................................................................................................187<br />
Agabiformius lentus........................................................................................181<br />
Agabus bipustulatum (ver Agabus bipustulatus)<br />
Agabus bipustulatus.........................................................................................201<br />
Agabus conspersus (ver Apêndice 1)<br />
Agabus godmani..............................................................................................201<br />
Agabus godmanni (ver Agabus godmani)<br />
Agalenatea redii...............................................................................................178<br />
Ageleni<strong>da</strong>e.......................................................................................................178<br />
Aglenus brunneus............................................................................................204<br />
Aglossa caprealis.............................................................................................209<br />
Aglossa cuprealis (ver Aglossa caprealis)<br />
Agonopteryx conciliatella (ver Apêndice 1)<br />
Agonoscena targionii.......................................................................................194<br />
Agonum albipes (ver Paranchus albipes)<br />
Agonum marginatum.......................................................................................198<br />
Agonum muelleri (ver Agonum muelleri muelleri)<br />
Agonum muelleri muelleri...............................................................................198<br />
Agonum mulleri (ver Agonum muelleri muelleri)<br />
Agonum ruficorne (ver Paranchus albipes)<br />
Agramma laetum.............................................................................................193<br />
Agrilus angustulus...........................................................................................198<br />
Agrilus derasofasciatus....................................................................................198<br />
Agrius convolvuli............................................................................................210<br />
Agromyza salicifolii (ver Japanagromyza salicifolii)<br />
Agromyzi<strong>da</strong>e...................................................................................................210<br />
Agrotis atlantica (ver Noctua atlantica)<br />
Agrotis c-nigrum (ver Xestia c-nigrum)<br />
Agrotis ipsilon.................................................................................................208<br />
Agrotis pronuba (ver Noctua pronuba)<br />
Agrotis saucia (ver Peridroma saucia)<br />
Agrotis saucia margaritosa (ver Peridroma saucia)<br />
Agrotis segetum...............................................................................................208<br />
Agyneta decora................................................................................................179<br />
Agyneta depigmentata.....................................................................................179<br />
Agyneta fuscipalpis (ver Meioneta fuscipalpa)<br />
Agyneta rugosa................................................................................................179<br />
Agyneta rurestris (ver Meioneta rurestris)<br />
Ahasverus advena............................................................................................204<br />
Alcochara bipustulata (ver Aleochara bipustulata)<br />
Alebra albostriella...........................................................................................190<br />
Alectorobius erraticus......................................................................................177<br />
Aleochara albopila...........................................................................................204<br />
Aleochara bipustulata......................................................................................204<br />
Aleochara clavicornis......................................................................................204<br />
Aleochara freyi................................................................................................204<br />
Aleochara niti<strong>da</strong> (ver Aleochara bipustulata)
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Aleochara puberula..........................................................................................204<br />
Alestrus dolosus...............................................................................................202<br />
Aleurocanthus woglumi...................................................................................193<br />
Aleurothrixus floccosus...................................................................................193<br />
Aleurotulus nephrolepidis...............................................................................193<br />
Aleyrodes proletella.........................................................................................193<br />
Aleyrodes singularis........................................................................................193<br />
Aleyrodi<strong>da</strong>e.....................................................................................................193<br />
Allacma fusca..................................................................................................187<br />
Allodia variabilis (ver Brevicornu griseicolle)<br />
Allopauropus ramosus.....................................................................................183<br />
Alloxysta cf. victrix (ver Apêndice 1)<br />
Aloconota insecta............................................................................................204<br />
Aloconota sulcifrons........................................................................................204<br />
Alona affinis....................................................................................................180<br />
Alona azorica...................................................................................................180<br />
Alona costata...................................................................................................180<br />
Alonella nana...................................................................................................180<br />
Alphitobius diaperinus.....................................................................................206<br />
Alphitobius laevigatus.....................................................................................206<br />
Alphitobius piceus (ver Alphitobius laevigatus)<br />
Altella luci<strong>da</strong> (ver Argenna luci<strong>da</strong>)<br />
Altica ampelophaga.........................................................................................199<br />
Amara aenca (ver Amara aenea)<br />
Amara aenea....................................................................................................198<br />
Amara trivialis (ver Amara aenea)<br />
Amathes c-nigrum (ver Xestia c-nigrum)<br />
Amaurorhinus monizianus...............................................................................200<br />
Amaurorhinus monizianus punctipennis (ver Amaurorhinus monizianus)<br />
Amblyommi<strong>da</strong>e...............................................................................................177<br />
Amblyptilia acantho<strong>da</strong>ctyla.............................................................................209<br />
Amblyseius andersoni......................................................................................177<br />
Amblyseius californicus...................................................................................177<br />
Amblyseius degenerans...................................................................................177<br />
Amblyseius eudentatus (ver Proprioseiopsis eudentatus)<br />
Amblyseius graminis.......................................................................................177<br />
Amblyseius herbicolus ....................................................................................177<br />
Amblyseius stipulatus......................................................................................177<br />
Amblyseius umbraticus...................................................................................177<br />
Ameiri<strong>da</strong>e........................................................................................................183<br />
Amerobelba decedens......................................................................................174<br />
Amerobelbi<strong>da</strong>e................................................................................................174<br />
Ameroseii<strong>da</strong>e...................................................................................................177<br />
Ameroseius plumea.........................................................................................177<br />
Ameroseius plumigerus...................................................................................177<br />
Amiota variegata.............................................................................................213<br />
Amischa analis.................................................................................................204<br />
Ampedus sp. (ver Alestrus dolosus)<br />
Amphibolothrips grassii..................................................................................190<br />
Amphibolothrips knechteli..............................................................................190<br />
Amphipo<strong>da</strong>......................................................................................................181<br />
Amphorophora rubi.........................................................................................194<br />
Anaceratagallia laevis......................................................................................190<br />
Anaphothrips obscurus.....................................................................................190<br />
Anaspi<strong>da</strong>e (ver Scraptii<strong>da</strong>e)<br />
Anaspis humeralis (ver Anaspis proteus)<br />
Anaspis proteus...............................................................................................204<br />
Anastoechus hyrcanus.....................................................................................211<br />
Anax imperator................................................................................................187<br />
Anchomenus albipes (ver Paranchus albipes)<br />
Anchomenus marginatus (ver Agonum marginatum)<br />
Anchomenus pallipes (ver Paranchus albipes)<br />
Anchomenus parumpunctatum (ver Agonum muelleri muelleri)<br />
Anchus ruficornis (ver Paranchus albipes)<br />
Ancistrocerus gazella.......................................................................................221<br />
Ancistrocerus parietum....................................................................................221<br />
Androlaelaps casalis........................................................................................177<br />
Androniscus dentiger.......................................................................................182<br />
Anerigone fradeorum (ver Eperigone fradeorum)<br />
Angitia chrysosticta (ver Diadegma chrysostictum)<br />
Angitia semiclausa (ver Diadegma semiclausum)<br />
Angitia sordipes (ver Diadegma sordipes)<br />
Aniso<strong>da</strong>ctylus binotatus ..................................................................................198<br />
Anisolabidi<strong>da</strong>e.................................................................................................188<br />
Anisolabis annulipes (ver Euborellia annulipes)<br />
290<br />
Anisolabis maritima ........................................................................................188<br />
Anisopilothrips venustulus..............................................................................190<br />
Anisopodi<strong>da</strong>e...................................................................................................211<br />
Anisops sardea (ver Anisops sardeus sardeus)<br />
Anisops sardeus sardeus..................................................................................192<br />
Anobii<strong>da</strong>e........................................................................................................197<br />
Anobium domesticum (ver Anobium punctatum)<br />
Anobium paniceum (ver Stegobium paniceum)<br />
Anobium punctatum........................................................................................197<br />
Anobium striatum (ver Anobium punctatum)<br />
Anobium velatum Wollaston (ver Nicobium villosum)<br />
Anoecia corni...................................................................................................196<br />
Anoecia haupti.................................................................................................196<br />
Anommatus duodecimstriatus.........................................................................198<br />
Anoplius concinnus.........................................................................................221<br />
Anoplius nigerrimus........................................................................................220<br />
Anoscopus albifrons........................................................................................190<br />
Anotylus complanatus.....................................................................................204<br />
Anotylus nitidifrons.........................................................................................204<br />
Anotylus nitidulus...........................................................................................204<br />
Anotylus sculptus (ver Oxytelus sculptus)<br />
Anotylus speculifrons......................................................................................204<br />
Anthici<strong>da</strong>e........................................................................................................197<br />
Anthicus floralis (ver Omonadus floralis)<br />
Anthicus hispidus (ver Hirticomus quadriguttatus)<br />
Anthicus humilis (ver Cyclodinus humilis)<br />
Anthicus quadriguttatus (ver Hirticomus quadriguttatus)<br />
Anthicus quadriguttulus (ver Hirticomus quadriguttatus)<br />
Anthidium manicatum.....................................................................................218<br />
Anthocori<strong>da</strong>e...................................................................................................191<br />
Anthocoris nemoralis......................................................................................191<br />
Anthomyia pluvialis........................................................................................211<br />
Anthomyii<strong>da</strong>e..................................................................................................211<br />
Anthoseius rhenanus........................................................................................177<br />
Anthotrips gowdeyi (ver Haplothrips gowdeyi)<br />
Anthrenus museorum.......................................................................................201<br />
Anthrenus varius (ver Anthrenus verbasci)<br />
Anthrenus verbasci..........................................................................................201<br />
Anthuri<strong>da</strong>e (ver Armadillidii<strong>da</strong>e)<br />
Anuri<strong>da</strong> granaria..............................................................................................185<br />
Anurophorus laricis.........................................................................................185<br />
Anyphaena accentuata.....................................................................................178<br />
Anyphaeni<strong>da</strong>e..................................................................................................178<br />
Aonidia lauri....................................................................................................193<br />
Apanteles glomeratus (ver Cotesia glomerata)<br />
Apanteles militaris (ver Protapanteles militaris)<br />
Apanteles plutellae (ver Cotesia plutellae)<br />
Apetrygothrips cf. canarius (ver Apêndice 1)<br />
Aphaenogaster gemella (ver Aphaenogaster senilis senilis)<br />
Aphaenogaster senilis (ver Aphaenogaster senilis senilis)<br />
Aphaenogaster senilis senilis...........................................................................219<br />
Aphaenogaster testaceopilosa (ver Aphaenogaster senilis senilis)<br />
Aphaenogaster testaceo-pilosa acoreensis (ver Aphaenogaster senilis senilis)<br />
Aphaenogaster testaceopilosa gemella (ver Aphaenogaster senilis senilis)<br />
Aphaereta minuta.............................................................................................219<br />
Aphaniosoma azoricum...................................................................................212<br />
Aphaniosoma obscuratum...............................................................................212<br />
Aphaniosoma obscuratum var. obscuratum (ver Aphaniosoma occidentalis)<br />
Aphaniosoma occidentalis...............................................................................212<br />
Aphaniosoma semiconsors (ver Aphaniosoma azoricum)<br />
Aphanus rolandri.............................................................................................192<br />
Aphelini<strong>da</strong>e......................................................................................................218<br />
Aphelinus varipes............................................................................................218<br />
Aphidi<strong>da</strong>e........................................................................................................194<br />
Aphidius funebris............................................................................................219<br />
Aphis affinis.....................................................................................................194<br />
Aphis citricola (ver Aphis spiraecola)<br />
Aphis craccivora..............................................................................................194<br />
Aphis fabae......................................................................................................194<br />
Aphis fabae solanella (ver Aphis solanella)<br />
Aphis farinosa..................................................................................................194<br />
Aphis gossypii.................................................................................................194<br />
Aphis hederae..................................................................................................194<br />
Aphis nasturtii.................................................................................................194<br />
Aphis nerii.......................................................................................................194
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Aphis origani....................................................................................................194<br />
Aphis parietariae..............................................................................................194<br />
Aphis pomi......................................................................................................194<br />
Aphis ruborum................................................................................................194<br />
Aphis sarothamni............................................................................................194<br />
Aphis sedi........................................................................................................194<br />
Aphis solanella................................................................................................194<br />
Aphis spiraecola..............................................................................................195<br />
Aphis tirucallis.................................................................................................195<br />
Aphis umbrella................................................................................................195<br />
Aphis urticata...................................................................................................195<br />
Aphodii<strong>da</strong>e......................................................................................................197<br />
Aphodius granarius (ver Calamosternus granarius)<br />
Aphodius lividus (ver Labarrus lividus)<br />
Aphrodes albifrons (ver Anoscopus albifrons)<br />
Aphrodes hamiltoni.........................................................................................191<br />
Aphrosylus argyreatus.....................................................................................212<br />
Aphrosylus calcarator......................................................................................212<br />
Api<strong>da</strong>e..............................................................................................................218<br />
Apion chalybeipenne (ver Aspi<strong>da</strong>pion radiolus chalybeipenne)<br />
Apion radiolus chalybeipenne (ver Aspi<strong>da</strong>pion radiolus chalybeipenne)<br />
Apion semivittatum (ver Kalcapion semivittatum semivittatum)<br />
Apion semivittatum semivittatum (ver Kalcapion semivittatum semivittatum)<br />
Apioni<strong>da</strong>e (ver Brenti<strong>da</strong>e)<br />
Apis mellifera..................................................................................................218<br />
Apis mellifica (ver Apis mellifera)<br />
Apomyelois ceratoniae....................................................................................209<br />
Aporosa maculipennis (ver Dicranomyia vicina)<br />
Aproaerema anthyllidella..............................................................................208<br />
Aprostocetus azoricus......................................................................................219<br />
Aprostocetus zosimus......................................................................................219<br />
Apterygothrips longiceps.................................................................................190<br />
Aptinothrips rufus............................................................................................190<br />
Arachni<strong>da</strong>........................................................................................................173<br />
Araneae............................................................................................................178<br />
Aranei<strong>da</strong>e.........................................................................................................178<br />
Araneus ? bituberculatus (ver Gibbaranea occidentalis)<br />
Araneus ? sturmi (ver Gibbaranea occidentalis)<br />
Araneus angulatus............................................................................................178<br />
Araneus cruciferus (ver Neoscona crucifera)<br />
Araneus marmoreus ? (ver Araneus angulatus)<br />
Araneus reddi (ver Agalenatea redii)<br />
Araneus sturmi v-notata (ver Gibbaranea occidentalis)<br />
Arbiblatta chavesi (ver Zetha vestita)<br />
Archeronta atropus (ver Acherontia atropos)<br />
Archiphthiracarus anonymus (ver Phthiracarus anonymus)<br />
Archiphthiracarus atlanticus (ver Phthiracarus atlanticus)<br />
Archiphthiracarus montanus (ver Phthiracarus montanus)<br />
Arctii<strong>da</strong>e..........................................................................................................207<br />
Arctocorisa striata (ver Sigara striata)<br />
Arctodiaptomus wierzejski..............................................................................182<br />
Arctosa perita...................................................................................................179<br />
Aredolpana fontenayi......................................................................................199<br />
Areozetes altimontanus....................................................................................175<br />
Argasi<strong>da</strong>e.........................................................................................................177<br />
Argenna luci<strong>da</strong>.................................................................................................178<br />
Argiope bruennichi..........................................................................................178<br />
Arguli<strong>da</strong>e.........................................................................................................182<br />
Arguloidea.......................................................................................................182<br />
Argulus foliaceus.............................................................................................182<br />
Argutor aterrimus nigerrimus (ver Pterostichus aterrimus aterrimus)<br />
Argyresthia atlanticella....................................................................................210<br />
Argyresthia minusculella.................................................................................210<br />
Argyrodes nasicus............................................................................................180<br />
Argyrodes rostratus..........................................................................................180<br />
Arhopalus rusticus (ver Arhopalus syriacus)<br />
Arhopalus syriacus..........................................................................................199<br />
Aridius nodifer (ver Cartodere nodifer)<br />
Armadillidii<strong>da</strong>e...............................................................................................181<br />
Armadillidium album......................................................................................181<br />
Armadillidium amicorum................................................................................181<br />
Armadillidium assimile...................................................................................181<br />
Armadillidium granulatum (ver Apêndice 1)<br />
Armadillidium tigris........................................................................................181<br />
Armadillidium vulgare.....................................................................................181<br />
291<br />
Armadilloniscus candidus................................................................................182<br />
Armadilloniscus ellipticus..............................................................................182<br />
Armadilloniscus littoralis................................................................................182<br />
Armadilloniscus littoralis maderae (ver Armadilloniscus littoralis)<br />
Armadilloniscus tuberculatus (ver Armadilloniscus candidus)<br />
Aromia moschata moschata............................................................................199<br />
Aromia thea (ver Aromia moschata moschata)<br />
Arrhopalites caecus..........................................................................................186<br />
Arrhopalites furcatus.......................................................................................186<br />
Arrhopaliti<strong>da</strong>....................................................................................................186<br />
Arrhopaliti<strong>da</strong>e (ver Arrhopaliti<strong>da</strong>)<br />
Arthrolips aequalis (ver Arthrolips convexiuscula)<br />
Arthrolips convexiuscula.................................................................................200<br />
Arthrolips piceus.............................................................................................200<br />
Arthropo<strong>da</strong>......................................................................................................173<br />
Asci<strong>da</strong>e............................................................................................................177<br />
Ascotis fortunata azorica.................................................................................208<br />
Asili<strong>da</strong>e............................................................................................................211<br />
Asiorestia ferruginea (ver Neocrepidodera ferruginea)<br />
Asobara tabi<strong>da</strong> ................................................................................................219<br />
Aspi<strong>da</strong>pion radiolus (ver Aspi<strong>da</strong>pion radiolus chalybeipenne)<br />
Aspi<strong>da</strong>pion radiolus chalybeipenne................................................................198<br />
Aspidiotus nerii...............................................................................................193<br />
Asteia amoena.................................................................................................211<br />
Asteii<strong>da</strong>e.........................................................................................................211<br />
Astenus longelytrata (ver Astenus lyonessius)<br />
Astenus lyonessius..........................................................................................204<br />
Astigmata........................................................................................................173<br />
Astomaspis fulvipes (ver Lysibia nanus)<br />
Asynonychus cervinus (ver Pantomorus cervinus)<br />
Asynonychus godmani (ver Pantomorus cervinus)<br />
Ataenius gracilis.............................................................................................197<br />
Atalanta sexmaculata (ver Clinocera sexmaculata)<br />
Atalanta stagnalis (ver Clinocera stagnalis)<br />
Atalanta storai (ver Clinocera storai)<br />
Atherigona quadripunctata (ver Atherigona varia)<br />
Atherigona varia..............................................................................................214<br />
Atheta acuicollis..............................................................................................204<br />
Atheta amicula.................................................................................................205<br />
Atheta angusticollis (ver Atheta ravilla)<br />
Atheta aptera....................................................................................................205<br />
Atheta atramentaria ..........................................................................................205<br />
Atheta azorica..................................................................................................205<br />
Atheta caprariensis..........................................................................................205<br />
Atheta castanoptera.........................................................................................205<br />
Atheta coriaria.................................................................................................205<br />
Atheta dilutipennis...........................................................................................205<br />
Atheta divisa....................................................................................................204<br />
Atheta dryochares............................................................................................205<br />
Atheta flavipes (ver Halobrecta flavipes)<br />
Atheta fungi.....................................................................................................205<br />
Atheta insecta (ver Aloconota insecta)<br />
Atheta laticollis (ver Atheta pseudolaticollis)<br />
Atheta luridipennis..........................................................................................205<br />
Atheta maderense (ver Atheta zealandica)<br />
Atheta nigra.....................................................................................................205<br />
Atheta oblita....................................................................................................205<br />
Atheta palustris................................................................................................205<br />
Atheta pertyi (ver Atheta acuicollis)<br />
Atheta pertyi (ver Atheta castanoptera)<br />
Atheta pseudolaticollis....................................................................................205<br />
Atheta ravilla...................................................................................................205<br />
Atheta sordi<strong>da</strong>..................................................................................................205<br />
Atheta sulcifrons (ver Aloconota sulcifrons)<br />
Atheta thinobioides (ver Hydrosmecta longula)<br />
Atheta triangulum............................................................................................205<br />
Atheta vernacula (ver Atheta pseudolaticollis)<br />
Atheta zealandica............................................................................................205<br />
Atheta zosterae (ver Atheta nigra)<br />
Athous azoricus...............................................................................................202<br />
Athous haemorrhoi<strong>da</strong>lis..................................................................................202<br />
Athous obsoletus (ver Athous pomboi)<br />
Athous obsoletus (ver Conoderus posticus)<br />
Athous pomboi................................................................................................202<br />
Athysanus variegatus (ver Euscelidius variegatus)
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Atissa pygmaea...............................................................................................213<br />
Atlantocis gillerforsi........................................................................................199<br />
Atlantopsocus adustus....................................................................................189<br />
Atlantopsocus chopardi (ver Atlantopsocus adustus)<br />
Atomaria apicalis............................................................................................200<br />
Atomaria mun<strong>da</strong>..............................................................................................200<br />
Atrichopogon griseipennis (ver Brachypogon griseipennis)<br />
Atrometoides nigerrimus................................................................................220<br />
Atropacarus insularis (ver Atropacarus striculus insularis)<br />
Atropacarus striculus insularis.........................................................................176<br />
Attagenus unicolor..........................................................................................201<br />
Attalus lusitanicus...........................................................................................203<br />
Attalus miniatocollis (ver Attalus lusitanicus)<br />
Attalus minimus...............................................................................................203<br />
Aulacaspis rosae..............................................................................................193<br />
Aulacigaster falcata.........................................................................................211<br />
Aulacigastri<strong>da</strong>e................................................................................................211<br />
Aulacocyba subitanea (ver Microctenonyx subitaneus)<br />
Aulacocyba subitaneus (ver Microctenonyx subitaneus)<br />
Aulacorthum circumflexum (ver Neomyzus circumflexus )<br />
Aulacorthum solani .........................................................................................195<br />
Autogneta longilamellata (ver Autogneta longilamellata longilamellata)<br />
Autogneta longilamellata longilamellata.........................................................174<br />
Autogneti<strong>da</strong>e....................................................................................................174<br />
Autographa gamma..........................................................................................208<br />
Autographa gramma (ver Autographa gamma)<br />
Auximus dentichelis (ver Lathys dentichelis)<br />
Axelsonia littoralis...........................................................................................185<br />
Azoranchus aptinoides (ver Pseu<strong>da</strong>nchomenus aptinoides)<br />
Azorastia minutissima.....................................................................................215<br />
B<br />
Baccha elongata...............................................................................................217<br />
Bacilli<strong>da</strong>e.........................................................................................................188<br />
Bacillus gallicus occidentalis (ver Clonopsis gallica)<br />
Bactra lancealana.............................................................................................210<br />
Bactra venosana...............................................................................................210<br />
Baeti<strong>da</strong>e...........................................................................................................187<br />
Baeus seminulum.............................................................................................220<br />
Balclutha pellucens..........................................................................................191<br />
Balfouria acorensis (ver Falbouria acorensis)<br />
Ballistura laticau<strong>da</strong>..........................................................................................186<br />
Ballistura schoetti............................................................................................186<br />
Baryscapus galactopus....................................................................................219<br />
Bassus rugulosus..............................................................................................219<br />
Bebelothrips knechteli (ver Amphibolothrips knechteli)<br />
Beckmanniolus dimidiatus (ver Hypocaccus dimidiatus dimidiatus)<br />
Bedellia somnulentella....................................................................................207<br />
Bedellii<strong>da</strong>e......................................................................................................207<br />
Bembidion ambiguum (ver Metallina ambigua)<br />
Bembidion derelictum (ver Ocydromus derelictus)<br />
Bembidion derelictus (ver Ocydromus derelictus)<br />
Bembidion harpaloides (ver Ocys harpaloides)<br />
Bembidion hesperus (ver Metallina ambigua)<br />
Bembidion propinquum (ver Apêndice 1)<br />
Bembidion rufescens (ver Ocys harpaloides)<br />
Bembidion schmidti (ver Ocydromus schmidti mequignoni)<br />
Bembidion schmidti azoricus (ver Ocydromus schmidti mequignoni )<br />
Bembidion semipunctatus (ver Notaphus semipunctatus)<br />
Bembidium callosum (ver Ocydromus schmidti mequignoni)<br />
Bembidium schmidti (ver Ocydromus schmidti mequignoni)<br />
Bembidium schmidtii (ver Ocydromus schmidti mequignoni)<br />
Bemisia afer.....................................................................................................193<br />
Beosus maritimus............................................................................................192<br />
Bercaea cruentata (ver Sarcophaga africa)<br />
Berginus tamarisci...........................................................................................203<br />
Berlesezetes auxiliaris (ver Berlesezetes ornatissimus ornatissimus)<br />
Berlesezetes ornatissimus ornatissimus...........................................................175<br />
Bertkauia lucifuga...........................................................................................189<br />
Bethyli<strong>da</strong>e........................................................................................................219<br />
Bianor albobimaculatus (ver Bianor wunderlichi)<br />
Bianor wunderlichi..........................................................................................179<br />
Bisnius sordidus...............................................................................................205<br />
292<br />
Blaberi<strong>da</strong>e........................................................................................................188<br />
Blaniuli<strong>da</strong>e.......................................................................................................184<br />
Blaniulus guttulatus.........................................................................................184<br />
Blaniulus venustus (ver Nopoiulus kochii)<br />
Blaps gages (ver Blaps gigas)<br />
Blaps gigas.......................................................................................................206<br />
Blaps lethifera..................................................................................................206<br />
Blaps similis (ver Blaps lethifera)<br />
Blastobasi<strong>da</strong>e...................................................................................................207<br />
Blastobasis acuta (ver Blastobasis marrocanella)<br />
Blastobasis adustella........................................................................................207<br />
Blastobasis desertarum....................................................................................207<br />
Blastobasis marrocanella.................................................................................207<br />
Blastobasis miguelensis (ver Blastobasis desertarum)<br />
Blastobasis xanthographella (ver Blastobasis adustella )<br />
Blatta orientalis................................................................................................188<br />
Blattaria..........................................................................................................188<br />
Blattella germanica..........................................................................................188<br />
Blattelli<strong>da</strong>e.......................................................................................................188<br />
Blatti<strong>da</strong>e...........................................................................................................188<br />
Blattisocius dentriticus....................................................................................177<br />
Blattisocius tarsalis..........................................................................................177<br />
Blechrus maurus (ver Microlestes negrita)<br />
Blepharidopterus angulatus.............................................................................192<br />
Boarmia fortunata (ver Ascotis fortunata azorica)<br />
Bombus hortorum (ver Bombus ruderatus)<br />
Bombus ruderatus............................................................................................218<br />
Bombylii<strong>da</strong>e....................................................................................................211<br />
Boophilus annulatus........................................................................................177<br />
Borbori<strong>da</strong>e (ver Sphaeroceri<strong>da</strong>e )<br />
Borborus ater (ver Lotophila atra)<br />
Boriomuia subnebulosa (ver Wesmaelius subnebulosus)<br />
Bostrichi<strong>da</strong>e.....................................................................................................197<br />
Bostrichi<strong>da</strong>e (ver Lycti<strong>da</strong>e)<br />
Bothrideri<strong>da</strong>e...................................................................................................198<br />
Bourletiella hortensis.......................................................................................186<br />
Bourletiella repan<strong>da</strong> (ver Bourletiella viridescens)<br />
Bourletiella signata (ver Bourletiella hortensis)<br />
Bourletiella viridescens...................................................................................186<br />
Bourletielli<strong>da</strong>...................................................................................................186<br />
Bourletielli<strong>da</strong>e (ver Bourletielli<strong>da</strong>)<br />
Brachmia infuscatella......................................................................................208<br />
Brachycarenus tigrinus....................................................................................193<br />
Brachycaudus cardui........................................................................................195<br />
Brachycaudus helichrysi..................................................................................195<br />
Brachycaudus lateralis.....................................................................................195<br />
Brachycaudus persicae....................................................................................195<br />
Brachycaudus persicaecola (ver Brachycaudus persicae )<br />
Brachycaudus schwartzi..................................................................................195<br />
Brachydesmus proximus.................................................................................183<br />
Brachydesmus superus....................................................................................183<br />
Brachydeutera ibari..........................................................................................213<br />
Brachyiulus lusitanus.......................................................................................184<br />
Brachyiulus pusillus........................................................................................184<br />
Brachypeplus mauli.........................................................................................203<br />
Brachypeplus pudicus (ver Brachypeplus mauli)<br />
Brachypogon griseipennis...............................................................................211<br />
Brachypterolus antirrhini.................................................................................202<br />
Brachypterolus pulicarius................................................................................202<br />
Brachypterolus villiger (ver Brachypterolus antirrhini)<br />
Brachypterus glaber.........................................................................................202<br />
Brachysteles parvicornis..................................................................................191<br />
Brachystomella parvula...................................................................................185<br />
Brachytemnus porcatus...................................................................................200<br />
Brachyunguis tamaricis...................................................................................195<br />
Bracon hebetor.................................................................................................219<br />
Braconi<strong>da</strong>e.......................................................................................................219<br />
Bradleycypris obliqua......................................................................................182<br />
Bradycellus chavesi.........................................................................................198<br />
Bradycellus distinctus......................................................................................198<br />
Bradysia amoena.............................................................................................216<br />
Bradysia brunnipes..........................................................................................216<br />
Bradysia nitidicollis.........................................................................................216<br />
Bradysia trivittata............................................................................................216<br />
Bradysia truncorum.........................................................................................216
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Bradysiopsis vittata.........................................................................................216<br />
Branchiopo<strong>da</strong>...................................................................................................180<br />
Branchiura.......................................................................................................182<br />
Brenti<strong>da</strong>e..........................................................................................................198<br />
Brevicornu griseicolle......................................................................................215<br />
Brevicoryne brassicae......................................................................................195<br />
Brevipalpus obovatus.......................................................................................177<br />
Brevipalpus phoenicis......................................................................................177<br />
Brin<strong>da</strong>lus porcicollis........................................................................................197<br />
Brotolomia meticulosa (ver Phlogophora meticulosa)<br />
Brotolomia periculosa ab. interrupta (ver Phlogophora interrupta)<br />
Bruchidius lividimanus...................................................................................199<br />
Bruchidius foveolatus......................................................................................199<br />
Bruchus irresectus (ver Acanthoscelides obtectus)<br />
Bruchus pisi (ver Bruchus pisorum)<br />
Bruchus pisorum..............................................................................................199<br />
Bruchus rufimanus...........................................................................................199<br />
Bruchus rufipes................................................................................................199<br />
Bruchus tristiculus...........................................................................................199<br />
Bryocamptus minutus......................................................................................183<br />
Buchananiella continua...................................................................................191<br />
Bupresti<strong>da</strong>e......................................................................................................198<br />
Buprestis novemmaculata................................................................................198<br />
C<br />
Cacopsylla pulchella........................................................................................194<br />
Cadra cautella..................................................................................................209<br />
Caecilius ambulans (ver Lienhardiella <strong>da</strong>hli)<br />
Caecilius arundinis (ver Stenocaecilius caboverdensis)<br />
Caecilius burmeisteri (ver Valenzuela burmeisteri)<br />
Caecilius caboverdensis (ver Stenocaecilius caboverdensis)<br />
Caecilius <strong>da</strong>hli (ver Lienhardiella <strong>da</strong>hli)<br />
Caecilius flavidus (ver Valenzuela flavidus)<br />
Caeciliusi<strong>da</strong>e....................................................................................................189<br />
Caelambus confluens (ver Hygrotus confluens)<br />
Caenopsis waltoni............................................................................................200<br />
Cafius xantholoma...........................................................................................205<br />
Calacalles azoricus..........................................................................................200<br />
Calacalles droueti............................................................................................200<br />
Calacalles subcarinatus....................................................................................200<br />
Calacarus carinatus..........................................................................................176<br />
Calamoncosis minima.....................................................................................212<br />
Calamosternus granarius.................................................................................197<br />
Calandra abbreviata (ver Sphenophorus abbreviatus)<br />
Calandra granaria (ver Sitophilus granarius)<br />
Calandra oryzae (ver Sitophilus oryzae)<br />
Calandra zeamais (ver Sitophilus oryzae)<br />
Calanoi<strong>da</strong>.........................................................................................................182<br />
Calaphis flava...................................................................................................196<br />
Calathus carvalhoi...........................................................................................198<br />
Calathus extensicollis......................................................................................198<br />
Calathus lundbladi...........................................................................................198<br />
Calathus mollis (ver Calathus extensicollis)<br />
Calathus mollis (ver Calathus lundbladi)<br />
Calathus vicenteorum......................................................................................198<br />
Caleremaei<strong>da</strong>e.................................................................................................174<br />
Caleremaeus monilipes....................................................................................174<br />
Cales noacki.....................................................................................................218<br />
Caliroa cerasi...................................................................................................220<br />
Caliroa limacina (ver Caliroa cerasi)<br />
Calligrapha polysphila (ver Polyspilla polyspilla)<br />
Calligypona albicolis (ver Toya propinqua)<br />
Calliphora erytrocephata (ver Calliphora vicina)<br />
Calliphora vicina.............................................................................................211<br />
Calliphora vomitoria........................................................................................211<br />
Calliphori<strong>da</strong>e...................................................................................................211<br />
Callosobruchus maculatus...............................................................................199<br />
Calocoris norvegicus (ver Closterotomus norwegicus)<br />
Caloptilia aurantiaca (ver Caloptilia schinella)<br />
Caloptilia bistrigella (ver Micrurapteryx bistrigella)<br />
Caloptilia schinella..........................................................................................208<br />
Calosoma azoricum (ver Calosoma olivieri)<br />
Calosoma olivieri.............................................................................................198<br />
293<br />
Calymmaderus oblongus.................................................................................197<br />
Calyptophthiracarus maritimus (ver Hoplophthiracarus maritimus)<br />
Cambari<strong>da</strong>e......................................................................................................181<br />
Camisia horri<strong>da</strong>...............................................................................................174<br />
Camisia segnis.................................................................................................174<br />
Camisii<strong>da</strong>e.......................................................................................................174<br />
Campachipteria fanzagoi.................................................................................173<br />
Campachipteria petiti ......................................................................................173<br />
Campachipteria weigmanni.............................................................................174<br />
Campalita olivieri (ver Calosoma olivieri)<br />
Campiglossa producta.....................................................................................217<br />
Campodea quilisi.............................................................................................187<br />
Campodea aff. taurica (ver Apêndice 1)<br />
Campodei<strong>da</strong>e...................................................................................................187<br />
Campoplex difformis.......................................................................................220<br />
Campoplex faunus...........................................................................................220<br />
Campsicnemus atlanticus................................................................................212<br />
Campsicnemus curvipes..................................................................................212<br />
Campsicnemus fuscipennis (ver Campsicnemus curvipes)<br />
Campsicnemus mirabilis (ver Campsicnemus atlanticus)<br />
Camptocladius stercorarius.............................................................................211<br />
Campyloneura virgula.....................................................................................192<br />
Canace nasica..................................................................................................211<br />
Canacei<strong>da</strong>e (ver Canaci<strong>da</strong>e)<br />
Canaci<strong>da</strong>e.........................................................................................................211<br />
Candoni<strong>da</strong>e......................................................................................................182<br />
Canthocampti<strong>da</strong>e.............................................................................................183<br />
Capitophorus elaeagni.....................................................................................195<br />
Capitophorus hippophaes dubius.....................................................................195<br />
Carabi<strong>da</strong>e.........................................................................................................198<br />
Carabodes azoricus..........................................................................................174<br />
Carabodes labyrinthicus..................................................................................174<br />
Carabodes minusculus.....................................................................................174<br />
Carabodes willmanni.......................................................................................174<br />
Carabodi<strong>da</strong>e.....................................................................................................174<br />
Caradrina exigua (ver Spodoptera exigua)<br />
Carcinops pumilio...........................................................................................202<br />
Carcinops troglodytes......................................................................................202<br />
Cardiocladius freyi..........................................................................................211<br />
Careinops pumilio (ver Carcinops pumilio)<br />
Carpelimus bilineatus......................................................................................205<br />
Carpelimus corticinus......................................................................................205<br />
Carpelimus gracilis..........................................................................................205<br />
Carpelimus pusillus.........................................................................................205<br />
Carpelimus subtilis..........................................................................................205<br />
Carpocapsa pomonella putaminanna (ver Cydia pomonella)<br />
Carpoglyphus lactis.........................................................................................173<br />
Carpophilus dimidiatus....................................................................................203<br />
Carpophilus freemani (ver Carpophilus nepos)<br />
Carpophilus fumatus........................................................................................203<br />
Carpophilus hemipterus...................................................................................203<br />
Carpophilus immaculatus (ver Carpophilus marginellus)<br />
Carpophilus marginellus..................................................................................203<br />
Carpophilus mutilatus......................................................................................203<br />
Carpophilus nepos...........................................................................................203<br />
Carpophilus quadrisignatus.............................................................................203<br />
Carpophilus succisus.......................................................................................203<br />
Cartodere nodifer.............................................................................................203<br />
Carulaspis juniperi...........................................................................................193<br />
Carulaspis minima...........................................................................................193<br />
Cathormiocerus curvipes.................................................................................200<br />
Cathormiocerus lepidopterus (ver Cathormiocerus curvipes)<br />
Catops coracinus coracinus.............................................................................203<br />
Catops velhocabrali.........................................................................................203<br />
Caulotrupis aeneopiceus (ver Pseudophloeophagus aenopiceus)<br />
Caulotrupis parvus...........................................................................................200<br />
Caulotrupodes aeneopiceus (ver Pseudophloeophagus aenopiceus)<br />
Cavariella aegopodii........................................................................................195<br />
Cavariella theobaldi.........................................................................................195<br />
Cedrorum azoricus azoricus............................................................................198<br />
Cedrorum azoricus caveirensis........................................................................198<br />
Cemonus lethifer (ver Pemphredon lethifer)<br />
Cemonus unicolor (ver Pemphredon rugifer)<br />
Cephei<strong>da</strong>e........................................................................................................174<br />
Cephennium distinctum (ver Apêndice 1)
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Cepheus cf. cepheiformis (ver Apêndice 1)<br />
Cephi<strong>da</strong>e..........................................................................................................219<br />
Cephus tabidus (ver Trachelus tabidus)<br />
Cerambyci<strong>da</strong>e..................................................................................................199<br />
Ceratitis capitata..............................................................................................217<br />
Ceratophylli<strong>da</strong>e................................................................................................218<br />
Ceratophyllus gallinae gallinae.......................................................................218<br />
Ceratophyllus hirundinis.................................................................................218<br />
Ceratophyllus sciurorum sciurorum................................................................218<br />
Ceratophysella denticulata...............................................................................185<br />
Ceratophysella engadinensis............................................................................185<br />
Ceratophysella gibbosa....................................................................................185<br />
Ceratopogoni<strong>da</strong>e..............................................................................................211<br />
Ceratoppia quadridentata.................................................................................175<br />
Ceratothrips ericae...........................................................................................190<br />
Ceratozetes petri (ver Ceratozetes simulator)<br />
Ceratozetes simulator.......................................................................................174<br />
Ceratozeti<strong>da</strong>e...................................................................................................174<br />
Cercopi<strong>da</strong>e.......................................................................................................190<br />
Cercyon absoletus (ver Cercyon lugubris)<br />
Cercyon atricapillus (ver Cercyon nigriceps)<br />
Cercyon centromaculatum (ver Cercyon nigriceps)<br />
Cercyon centromaculatus (ver Cercyon nigriceps)<br />
Cercyon depressus...........................................................................................202<br />
Cercyon haemorrhoi<strong>da</strong>lis.................................................................................202<br />
Cercyon haemorroi<strong>da</strong>lis (ver Cercyon haemorrhoi<strong>da</strong>lis)<br />
Cercyon inquinatus..........................................................................................202<br />
Cercyon inquinitum (ver Cercyon inquinatus)<br />
Cercyon littorale (ver Cercyon littoralis)<br />
Cercyon littoralis.............................................................................................202<br />
Cercyon lugubris..............................................................................................202<br />
Cercyon nigriceps............................................................................................202<br />
Cercyon quisquilius.........................................................................................202<br />
Cercyon terminatus..........................................................................................202<br />
Cermatia coleoptrata (ver Scutigera coleoptrata)<br />
Cermatia lineata (ver Scutigera coleoptrata)<br />
Cerobasis annulata...........................................................................................189<br />
Cerobasis guestfalica.......................................................................................189<br />
Cerobasis guestfalicus (ver Cerobasis guestfalica)<br />
Cerobasis harteni.............................................................................................189<br />
Cerobasis sp. (ver Apêndice 1)<br />
Cerodonta bistrigata (ver Cerodontha bistrigata)<br />
Cerodonta denticornis (ver Cerodontha denticornis)<br />
Cerodontha bistrigata.......................................................................................210<br />
Cerodontha denticornis....................................................................................210<br />
Cerodontha morosa..........................................................................................210<br />
Ceroplastes rusci..............................................................................................193<br />
Ceroplastes sinensis.........................................................................................193<br />
Ceroplati<strong>da</strong>e (ver Keroplati<strong>da</strong>e)<br />
Cerotelion lineatum (ver Cerotelion striatum)<br />
Cerotelion striatum..........................................................................................214<br />
Ceryloni<strong>da</strong>e......................................................................................................199<br />
Ceryloni<strong>da</strong>e (ver Bothrideri<strong>da</strong>e)<br />
Ceuthorhynchus nigroterminatus (ver Sirocalodes nigroterminatus)<br />
Ceuthorrynchus nigroterminatus (ver Sirocalodes nigroterminatus)<br />
Ceutorhynchus assimilis..................................................................................200<br />
Ceutorrhynchus geographicus (ver Mogulones geographicus)<br />
Chaetanaphothrips orchidii..............................................................................190<br />
Chaetocladius melaleucus...............................................................................211<br />
Chaetocnema hortensis....................................................................................199<br />
Chaetophiloscia guernei (ver Halophiloscia guernei)<br />
Chaetosiphon tetrarhodus (ver Pentatrichopus tetrarhodus)<br />
Chaitophorus leucomelas.................................................................................196<br />
Chalcoscirtus infimus......................................................................................179<br />
Chamaemyia geniculata...................................................................................211<br />
Chamaemyia obscuripes (ver Chamaemyia geniculata)<br />
Chamaemyia polystigma.................................................................................211<br />
Chamaemyii<strong>da</strong>e...............................................................................................211<br />
Chamaepsila longipennis (ver Psila longipennis)<br />
Chamobates schuetzi.......................................................................................174<br />
Chamobati<strong>da</strong>e..................................................................................................174<br />
Chavesia costulata (ver Haplophthalmus <strong>da</strong>nicus)<br />
Cheiracanthium erraticum...............................................................................178<br />
Cheiracanthium floresense...............................................................................178<br />
Cheiracanthium jorgeense...............................................................................178<br />
294<br />
Cheiracanthium mildei....................................................................................178<br />
Cheiracanthium sp. (ver Cheiracanthium erraticum)<br />
Cheletomorpha lepidopterorum.......................................................................176<br />
Chelicerata.......................................................................................................173<br />
Cherneti<strong>da</strong>e......................................................................................................173<br />
Chersodromia gratiosa (ver Chersodromia oraria)<br />
Chersodromia oraria........................................................................................214<br />
Cheyletia flabellifera (ver Eucheyletia flabellifera)<br />
Cheyleti<strong>da</strong>e......................................................................................................176<br />
Cheyletus eruditus...........................................................................................176<br />
Cheyletus malaccensis.....................................................................................176<br />
Cheyletus trouessarti (ver Trouessartia trouessarti)<br />
Chilocorus bipustulatus...................................................................................200<br />
Chilopo<strong>da</strong>........................................................................................................184<br />
Chionaspis citri................................................................................................193<br />
Chironomi<strong>da</strong>e..................................................................................................211<br />
Chironomus cingulatus....................................................................................211<br />
Chironomus cingulatus var.venustus (ver Chironomus venustus)<br />
Chironomus dorsalis........................................................................................211<br />
Chironomus grimmii (ver Paratanytarsus grimmii)<br />
Chironomus ornatus (ver Cricotopus ornatus)<br />
Chironomus riparius........................................................................................211<br />
Chironomus thummi (ver Chironomus riparius)<br />
Chironomus venustus......................................................................................211<br />
Chirothrips azoricus.........................................................................................190<br />
Chirothrips manicatus......................................................................................190<br />
Chloecharis debilicornis (ver Hypomedon debilicornis)<br />
Chlorichaeta albipennis...................................................................................213<br />
Chloridea armigera (ver Helicoverpa armigera)<br />
Chloridea obsoleta (ver Helicoverpa armigera)<br />
Chlorophonus pilosus (ver Chlorophorus pilosus)<br />
Chlorophorus pilosus.......................................................................................199<br />
Chloropi<strong>da</strong>e.....................................................................................................212<br />
Chlorops nitidissima (ver Oscinella nitidissima)<br />
Choerocampa celerio (ver Hippotion celerio)<br />
Cholevi<strong>da</strong>e (ver Leiodi<strong>da</strong>e)<br />
Choneiulus palmatus.......................................................................................184<br />
Chordeumati<strong>da</strong>................................................................................................184<br />
Choreuti<strong>da</strong>e......................................................................................................207<br />
Choreutinula libyca (ver Mesogastrura libyca)<br />
Choreutis bjerkandrella (ver Tebenna micalis)<br />
Choreutis micalis (ver Tebenna micalis)<br />
Chortoglyphi<strong>da</strong>e..............................................................................................173<br />
Chortoglyphus arcuatus...................................................................................173<br />
Chremylus elaphus..........................................................................................219<br />
Chromaphis juglandicola.................................................................................196<br />
Chromatomyia horticola..................................................................................210<br />
Chrysidi<strong>da</strong>e......................................................................................................219<br />
Chrysis ignita (ver Chrysis ignita ignita)<br />
Chrysis ignita bischoffi....................................................................................219<br />
Chrysis ignita ignita.........................................................................................219<br />
Chrysodeixis chalcites.....................................................................................208<br />
Chrysodeixis orichalcea (ver Thysanoplusia orichalcea)<br />
Chrysoesthia sexguttella..................................................................................208<br />
Chrysolina americana (ver Apêndice 1)<br />
Chrysolina bankii.............................................................................................199<br />
Chrysolina banksi (ver Chrysolina bankii)<br />
Chrysolina hyperici.........................................................................................199<br />
Chrysomela banksi (ver Chrysolina bankii)<br />
Chrysomeli<strong>da</strong>e.................................................................................................199<br />
Chrysomia albiceps (ver Chrysomya albiceps)<br />
Chrysomphalus dictyospermi..........................................................................193<br />
Chrysomphalus pinnulifer...............................................................................193<br />
Chrysomya albiceps.........................................................................................211<br />
Chrysopa carnea (ver Chrysoperla agilis; Chrysoperla lucasina)<br />
Chrysopa vulgaris (ver Chrysoperla agilis; Chrysoperla lucasina)<br />
Chrysoperla agilis............................................................................................197<br />
Chrysoperla carnea (ver Chrysoperla agilis; Chrysoperla lucasina)<br />
Chrysoperla lucasina.......................................................................................197<br />
Chrysopi<strong>da</strong>e.....................................................................................................197<br />
Chrysotoxum intermedium..............................................................................217<br />
Chrysotus azoricus (ver Chrysotus elongatus)<br />
Chrysotus azoricus var. subciliatus (ver Chrysotus elongatus)<br />
Chrysotus elongatus.........................................................................................212<br />
Chrysotus polychaetus ....................................................................................212
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Chrysotus polychaetus var. intermedius (ver Chrysotus polychaetus)<br />
Chrysotus polychaetus var. minor (ver Chrysotus polychaetus)<br />
Chrysotus vulcanicola.....................................................................................213<br />
Chrysotus xanthoprasinus................................................................................213<br />
Chthonii<strong>da</strong>e......................................................................................................173<br />
Chthonius ischnocheles...................................................................................173<br />
Chthonius machadoi........................................................................................173<br />
Chthonius rayi (ver Chthonius ischnocheles)<br />
Chthonius tetrachelatus...................................................................................173<br />
Chutapha interrupta (ver Phlogophora interrupta)<br />
Chutapha wollastoni interrupta (ver Phlogophora interrupta)<br />
Chydorus sphaericus........................................................................................180<br />
Chyromya flava................................................................................................212<br />
Chyromya oppi<strong>da</strong>na.........................................................................................212<br />
Chyromyia flaava (ver Chyromya flava)<br />
Chyromyia flava (ver Chyromya flava)<br />
Chyromyia oppi<strong>da</strong>na (ver Chyromya oppi<strong>da</strong>na)<br />
Chyromyi<strong>da</strong>e...................................................................................................212<br />
Cica<strong>da</strong> albifrons (ver Anoscopus albifrons)<br />
Cica<strong>da</strong> albostriella (ver Alebra albostriella)<br />
Cica<strong>da</strong> quercus (ver Typhlocyba quercus)<br />
Cica<strong>da</strong> sexnotata (ver Macrosteles sexnotatus)<br />
Cica<strong>da</strong> striola (ver Limotettix striola)<br />
Cicadelli<strong>da</strong>e.....................................................................................................190<br />
Cicadomorpha..................................................................................................190<br />
Cii<strong>da</strong>e...............................................................................................................199<br />
Cilea silphoides...............................................................................................205<br />
Cimex lectularius.............................................................................................191<br />
Cimi<strong>da</strong>e............................................................................................................191<br />
Cinara juniperi.................................................................................................196<br />
Cinara maritimae (ver Cinara pinimaritimae)<br />
Cinara pinimaritimae.......................................................................................196<br />
Cinara tujafilina...............................................................................................196<br />
Cisi<strong>da</strong>e (ver Cii<strong>da</strong>e)<br />
Cixii<strong>da</strong>e............................................................................................................191<br />
Cixius azofloresi..............................................................................................191<br />
Cixius azomariae.............................................................................................191<br />
Cixius azopicavus............................................................................................191<br />
Cixius azopifajo azofa.....................................................................................191<br />
Cixius azopifajo azojo.....................................................................................191<br />
Cixius azopifajo azopifajo...............................................................................191<br />
Cixius azoricus azoricus..................................................................................191<br />
Cixius azoricus azoropicoi..............................................................................191<br />
Cixius azoterceirae..........................................................................................191<br />
Cixius cavazoricus...........................................................................................191<br />
Cixius insularis................................................................................................191<br />
Cixius verticallis (ver Cixius azofloresi)<br />
Cixius verticallis (ver Cixius azomariae)<br />
Cixius verticallis (ver Cixius azopifajo azofa)<br />
Cixius verticallis (ver Cixius azopifajo azojo)<br />
Cixius verticallis (ver Cixius azopifajo)<br />
Cixius verticallis (ver Cixius azoricus azoropicoi)<br />
Cixius verticallis (ver Cixius azoricus)<br />
Cixius verticallis (ver Cixius azoterceirae)<br />
Cixius verticallis (ver Cixius insularis)<br />
Cladius brullei.................................................................................................220<br />
Cladius brullei tristis (ver Cladius brullei)<br />
Cladocera.........................................................................................................180<br />
Cladodisca rivularis (ver Heteralonia rivularis)<br />
Clanoptilus spinosus........................................................................................203<br />
Clavigesta sylvestrana.....................................................................................210<br />
Cleora fortunata azorica (ver Ascotis fortunata azorica)<br />
Cleri<strong>da</strong>e............................................................................................................199<br />
Clinocera azorica.............................................................................................213<br />
Clinocera bipunctata (ver Clinocera azorica)<br />
Clinocera <strong>da</strong>hli.................................................................................................213<br />
Clinocera sexmaculata.....................................................................................213<br />
Clinocera stagnalis...........................................................................................213<br />
Clinocera storai................................................................................................213<br />
Clitostethus arcuatus........................................................................................200<br />
Clitostethus flavopictus (ver Nephus flavopictus)<br />
Cloeon dipterum..............................................................................................187<br />
Clogmia albipunctata.......................................................................................216<br />
Clonopsis gallica.............................................................................................188<br />
Clonopsis gallica occidentalis (ver Clonopsis gallica)<br />
295<br />
Closterotomus norwegicus..............................................................................192<br />
Clubiona decora...............................................................................................178<br />
Clubiona genevensis........................................................................................178<br />
Clubiona terrestris...........................................................................................178<br />
Clubioni<strong>da</strong>e......................................................................................................178<br />
Clytus 4-punctatus (ver Chlorophorus pilosus)<br />
Coboldia fuscipes............................................................................................216<br />
Cocci<strong>da</strong>e..........................................................................................................193<br />
Coccidoxenoides perminutus...........................................................................219<br />
Coccinela menetresi (ver Coccinella undecimpunctata undecimpunctata)<br />
Coccinella 11 - punctata (ver Coccinella undecimpunctata undecimpunctata)<br />
Coccinella 7 - punctata (ver Coccinella septempunctata septempunctata)<br />
Coccinella confluens (ver Coccinella undecimpunctata undecimpunctata)<br />
Coccinella decempunctata (ver A<strong>da</strong>lia decempunctata)<br />
Coccinella menetriesi (ver Coccinella undecimpunctata undecimpunctata)<br />
Coccinella septempunctata (ver Coccinella septempunctata septempunctata)<br />
Coccinella septempunctata septempunctata....................................................200<br />
Coccinella undecimpunctata<br />
(ver Coccinella undecimpunctata undecimpunctata)<br />
Coccinella undecimpunctata undecimpunctata...............................................200<br />
Coccinella variabilis (ver A<strong>da</strong>lia decempunctata)<br />
Coccinelli<strong>da</strong>e...................................................................................................200<br />
Coccotrypes canariensis (ver Coccotrypes carpophagus)<br />
Coccotrypes carpophagus................................................................................200<br />
Coccus hesperidum..........................................................................................193<br />
Coccus perlatus (ver Parthenolecanium perlatum)<br />
Coccus viridis..................................................................................................193<br />
Coelambus confluens (ver Hygrotus confluens)<br />
Coelambus pallidulus (ver Hygrotus pallidulus)<br />
Coelopi<strong>da</strong>e.......................................................................................................212<br />
Coenagrioni<strong>da</strong>e................................................................................................187<br />
Coenia palustris...............................................................................................213<br />
Coenocalpe custodiata (ver Costaconvexa centrostrigaria)<br />
Coenocalpe obstipata (ver Orthonama obstipata)<br />
Coenosia freyi semicandi<strong>da</strong>.............................................................................214<br />
Coenosia humilis.............................................................................................214<br />
Coenosia testacea azorica................................................................................215<br />
Coenosia tricolor (ver Coenosia testacea azorica)<br />
Coleophora fayalensis (ver Coleophora versurella)<br />
Coleophora miguelensis (ver Blastobasis desertarum)<br />
Coleophora versurella......................................................................................207<br />
Coleophori<strong>da</strong>e..................................................................................................207<br />
Coleoptera........................................................................................................197<br />
Colias crocea (ver Colias croceus)<br />
Colias crocea crocea (ver Colias croceus)<br />
Colias croceus..................................................................................................209<br />
Colias edusa (ver Colias croceus)<br />
Collembola......................................................................................................185<br />
Colletes canescens...........................................................................................218<br />
Coloradoa rufomaculata..................................................................................195<br />
Colydii<strong>da</strong>e (ver Zopheri<strong>da</strong>e)<br />
Conicera atra (ver Conicera <strong>da</strong>uci)<br />
Conicera <strong>da</strong>uci.................................................................................................215<br />
Conicera sobria................................................................................................215<br />
Coniocleonus excoriatus..................................................................................200<br />
Conocephali<strong>da</strong>e...............................................................................................188<br />
Conocephalus chavesi......................................................................................188<br />
Conoderus posticus..........................................................................................202<br />
Conoppia microptera (ver Conoppia palmicincta)<br />
Conosanus palmicincta....................................................................................174<br />
Conosanus obsoletus.......................................................................................191<br />
Conosoma pubescens (ver Sepedophilus lusitanicus)<br />
Conosoma sericeum (ver Sepedophilus lusitanicus)<br />
Conosoma testaceum (ver Sepedophilus lusitanicus)<br />
Conosomus pubescens (ver Sepedophilus lusitanicus)<br />
Copepo<strong>da</strong>.........................................................................................................182<br />
Coproica ferruginata........................................................................................216<br />
Coproica hirtula...............................................................................................216<br />
Copromyza equina...........................................................................................216<br />
Coproporus pulchellus.....................................................................................205<br />
Corcyra cephalonica........................................................................................209<br />
Cor<strong>da</strong>lia obscura..............................................................................................205<br />
Cordicomus instabilis (ver Cordicomus instabilis instabilis)<br />
Cordicomus instabilis instabilis.......................................................................197<br />
Cordiluri<strong>da</strong>e (ver Scathophagi<strong>da</strong>e)
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Cordioniscus stebbingi ...................................................................................182<br />
Cordyluri<strong>da</strong>e (ver Scathophagi<strong>da</strong>e)<br />
Corinni<strong>da</strong>e.......................................................................................................178<br />
Corixa affinis....................................................................................................191<br />
Corixa affinis affinis (ver Corixa affinis)<br />
Corixi<strong>da</strong>e.........................................................................................................191<br />
Corticaria curta (ver Corticaria fulva)<br />
Corticaria elongata...........................................................................................203<br />
Corticaria fagi .................................................................................................203<br />
Corticaria fulva................................................................................................203<br />
Corticaria maculosa.........................................................................................203<br />
Corticaria serrata.............................................................................................203<br />
Corticarina fulvipes (ver Corticarina fulvipes fulvipes)<br />
Corticarina fulvipes fulvipes...........................................................................203<br />
Corylophi<strong>da</strong>e...................................................................................................200<br />
Corylophus sublaevipennis..............................................................................200<br />
Corymbia fontenayi (ver Stictoleptura fontenayi)<br />
Corymbia rubra................................................................................................199<br />
Corynoptera globiformis..................................................................................216<br />
Corynoptera perpusilla....................................................................................216<br />
Corytholophus sublevipennis (ver Corylophus sublaevipennis)<br />
Cosmopolites sordidus.....................................................................................201<br />
Cosmopterigi<strong>da</strong>e..............................................................................................207<br />
Cosmopterix parietariae (ver Cosmopterix pulchrimella)<br />
Cosmopterix pulchrimella...............................................................................207<br />
Costaconvexa centrostrigaria...........................................................................208<br />
Cosymbia maderensis azorensis (ver Cyclophora azorensis)<br />
Cosymbia pupillaria (ver Cyclophora azorensis)<br />
Cotesia glomerata............................................................................................219<br />
Cotesia plutellae..............................................................................................219<br />
Crabroni<strong>da</strong>e.....................................................................................................219<br />
Crambi<strong>da</strong>e........................................................................................................207<br />
Cremastus stigmaticus (ver Pristomerus vulnerator)<br />
Cremastus variipes niger (ver Temelucha nigerrima)<br />
Creophilus maxillosus (ver Creophilus maxillosus maxillosus)<br />
Creophilus maxillosus maxillosus...................................................................205<br />
Crepidodera ferruginea (ver Neocrepidodera ferruginea)<br />
Cricotopus atripes (ver Rheocricotopus atripes)<br />
Cricotopus ornatus...........................................................................................211<br />
Cricotopus sylvestris........................................................................................211<br />
Cricotopus vitripennis (ver Halocladius varians)<br />
Criocephalus syriacus (ver Arhopalus syriacus)<br />
Croci<strong>dos</strong>ema plebejana....................................................................................210<br />
Croesus helice (ver Colias croceus)<br />
Crossocerus elongatulus (ver Crossocerus elongatulus elongatulus)<br />
Crossocerus elongatulus elongatulus...............................................................219<br />
Crossopalpus aeneus........................................................................................214<br />
Crotchiella brachyptera....................................................................................199<br />
Crustacea.........................................................................................................180<br />
Cryotoblabes gnidiella.....................................................................................209<br />
Cryphalus aspericollis (ver Hypothenemus eruditus)<br />
Cryptamorpha desjardinsi (ver Cryptamorpha desjardinsii)<br />
Cryptamorpha desjardinsii...............................................................................204<br />
Cryptocephalus sulphureus..............................................................................199<br />
Cryptolestes azoricus.......................................................................................202<br />
Cryptolestes capensis.......................................................................................202<br />
Cryptolestes ferrugineus..................................................................................202<br />
Cryptolestes pusillus........................................................................................202<br />
Cryptolestes turcicus........................................................................................202<br />
Cryptomyzus sp. (ver Apêndice 1)<br />
Cryptonevra truncaticornis..............................................................................212<br />
Cryptophagi<strong>da</strong>e................................................................................................200<br />
Cryptophagus affinis........................................................................................200<br />
Cryptophagus cellaris......................................................................................200<br />
Cryptophagus dentatus.....................................................................................200<br />
Cryptophagus laticollis (ver Cryptophagus affinis)<br />
Cryptophagus pilosus......................................................................................200<br />
Cryptophagus punctipennis (ver Cryptophagus pilosus)<br />
Cryptophagus saginatus...................................................................................200<br />
Cryptophagus schmidti....................................................................................200<br />
Cryptophilus integer........................................................................................203<br />
Cryptopi<strong>da</strong>e.....................................................................................................184<br />
Cryptops hortensis...........................................................................................184<br />
Cryptopygus ponticus......................................................................................186<br />
Cryptopygus scapelliferus...............................................................................186<br />
296<br />
Cryptopygus thermophilus..............................................................................186<br />
Cryptotermes brevis.........................................................................................188<br />
Ctenarytaina eucalypti.....................................................................................194<br />
Ctenocephalides canis......................................................................................218<br />
Ctenocephalides felis felis...............................................................................218<br />
Ctenoglyphus plumiger....................................................................................173<br />
Ctenolepisma longicau<strong>da</strong>ta..............................................................................187<br />
Ctenoplusia limbirena......................................................................................208<br />
Cucuji<strong>da</strong>e (ver Laemophloei<strong>da</strong>e)<br />
Cucuji<strong>da</strong>e (ver Silvani<strong>da</strong>e)<br />
Culex pipiens...................................................................................................212<br />
Culici<strong>da</strong>e..........................................................................................................212<br />
Culicoides absoletus........................................................................................211<br />
Culicoides obscuripes (ver Culicoides absoletus)<br />
Culiseta atlantica.............................................................................................212<br />
Culiseta longiareolata......................................................................................212<br />
Curculioni<strong>da</strong>e..................................................................................................200<br />
Cyclocypris ovum............................................................................................182<br />
Cyclodinus humilis..........................................................................................197<br />
Cyclophora azorensis.......................................................................................208<br />
Cyclophora maderensis azorensis (ver Cyclophora azorensis)<br />
Cyclophora puppillaria (ver Cyclophora puppillaria granti)<br />
Cyclophora puppillaria granti..........................................................................208<br />
Cyclopi<strong>da</strong>e.......................................................................................................183<br />
Cyclopoi<strong>da</strong>.......................................................................................................183<br />
Cydia molesta..................................................................................................210<br />
Cydia penkleriana (ver Cydia splen<strong>da</strong>na)<br />
Cydia pomonella..............................................................................................210<br />
Cydia splen<strong>da</strong>na...............................................................................................210<br />
Cydni<strong>da</strong>e..........................................................................................................191<br />
Cylindroiulus britannicus................................................................................184<br />
Cylindroiulus <strong>da</strong>hli..........................................................................................184<br />
Cylindroiulus latestriatus.................................................................................184<br />
Cylindroiulus madeirae...................................................................................184<br />
Cylindroiulus pollinaris (ver Cylindroiulus britannicus)<br />
Cylindroiulus propinquus................................................................................184<br />
Cylindroiulus teutonicus (ver Apêndice 1)<br />
Cynthia cardui (ver Vanessa cardui)<br />
Cynthia cardui cardui (ver Vanessa cardui)<br />
Cynthia virginiensis (ver Vanessa virginiensis)<br />
Cypha pulicaria................................................................................................205<br />
Cyphoderi<strong>da</strong>e...................................................................................................185<br />
Cyphoderus albinus.........................................................................................185<br />
Cyphopterum adcendens..................................................................................191<br />
Cyphopterum azoricum (ver Cyphopterum adcendens)<br />
Cyphopterum curvipenne (ver Cyphopterum adcendens)<br />
Cypridi<strong>da</strong>e.......................................................................................................182<br />
Cypridopsis lusatica.........................................................................................182<br />
Cypridopsis vidua............................................................................................182<br />
Cypris bispinosa..............................................................................................182<br />
Cypseli<strong>da</strong>e (ver Sphaeroceri<strong>da</strong>e )<br />
Cyrtaspis scutata..............................................................................................188<br />
Cyrtaspis variopicta (ver Cyrtaspis scutata)<br />
Cyrtogaster cf. vulgaris (ver Cyrtogaster degener)<br />
Cyrtogaster degener.........................................................................................220<br />
D<br />
Dactylopii<strong>da</strong>e (ver Eriococci<strong>da</strong>e )<br />
Dactylosternum abdominale............................................................................202<br />
Dactylosternum insulare (ver Dactylosternum abdominale)<br />
Dactynotus sonchi (ver Uroleucon sonchi )<br />
Damaei<strong>da</strong>e.......................................................................................................174<br />
Damaeus clavipes (ver Para<strong>da</strong>maeus clavipes)<br />
Damaeus onustus.............................................................................................174<br />
Damaeus pomboi.............................................................................................174<br />
Danai<strong>da</strong> plexippus (ver Danaus plexippus)<br />
Danais archippus (ver Danaus plexippus)<br />
Danais plexippe (ver Danaus plexippus)<br />
Danais plexippus (ver Danaus plexippus)<br />
Danaus plexippus.............................................................................................209<br />
Daphnii<strong>da</strong>e.......................................................................................................180<br />
Dapsilarthra rufiventris (ver Grammospila rufiventris)<br />
Dasyhelea dufouri............................................................................................211
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Dasyhelea flavoscutellata.................................................................................211<br />
Dasyphora cyanella (ver Eu<strong>da</strong>syphora cyanella)<br />
Dasypsyllus gallinulae gallinulae....................................................................218<br />
Dasytes nobilis (ver Psilothrix viridicoerulea)<br />
Dasyti<strong>da</strong>e.........................................................................................................201<br />
Decapo<strong>da</strong>.........................................................................................................181<br />
Decticus albifrons............................................................................................188<br />
Delia platura....................................................................................................211<br />
Delia radicum..................................................................................................211<br />
Delphaci<strong>da</strong>e.....................................................................................................191<br />
Delphacodes albicolis (ver Toya propinqua)<br />
Delphacodes fairmairei (ver Muellerianella fairmairei)<br />
Delphacodes pelluci<strong>da</strong> (ver Javesella azorica)<br />
Delphacodes propinqua (ver Toya propinqua)<br />
Dendrocheyla wellsi (ver Hemicheyletia wellsi)<br />
Dendryphantes nidicolens (ver Macaroeris cata)<br />
Dentryphantes catus (ver Macaroeris cata)<br />
Dentryphantes diligens (ver Macaroeris diligens)<br />
Dermacentor marginatus..................................................................................177<br />
Dermaptera......................................................................................................188<br />
Dermestes frischi.............................................................................................201<br />
Dermestes maculatus.......................................................................................201<br />
Dermestes murinus..........................................................................................201<br />
Dermestes undulatus........................................................................................201<br />
Dermestes vulpinus (ver Dermestes maculatus)<br />
Dermesti<strong>da</strong>e.....................................................................................................201<br />
Desmometopa m-nigrum.................................................................................214<br />
Desmometopa nigrum (ver Desmometopa m-nigrum)<br />
Desoria trispinata.............................................................................................186<br />
Diacretus rapae (ver Diaeretiella rapae)<br />
Diadegma chrysostictum.................................................................................220<br />
Diadegma semiclausum...................................................................................220<br />
Diadegma sordipes..........................................................................................220<br />
Diadromus collaris...........................................................................................220<br />
Diaeretiella rapae.............................................................................................219<br />
Dialeurodes.....................................................................................................193<br />
Diamesa alata...................................................................................................211<br />
Diaphanosoma brachyurum.............................................................................180<br />
Diaptomi<strong>da</strong>e....................................................................................................182<br />
Diasemia ramburialis (ver Diasemiopsis ramburialis)<br />
Diasemiopsis ramburialis................................................................................207<br />
Diaspidi<strong>da</strong>e.....................................................................................................193<br />
Diaspidiotus laurinus.......................................................................................193<br />
Diaspidiotus perniciosus..................................................................................193<br />
Diaspidiotus uvae.............................................................................................193<br />
Diaspis boisduvalii..........................................................................................193<br />
Diaspis bromeliae............................................................................................193<br />
Diaspis echinocacti..........................................................................................193<br />
Dicestra trifolii (ver Hadula trifolii)<br />
Dichromacalles drome<strong>da</strong>rius...........................................................................200<br />
Diclasiopa omonvillea (ver Psilopa pulicaria)<br />
Dicraneura viridella (ver Balclutha pellucens)<br />
Dicranocephalus agilis.....................................................................................193<br />
Dicranomyia azorica........................................................................................214<br />
Dicranomyia hamata........................................................................................214<br />
Dicranomyia inusta (ver Dicranomyia michaeli)<br />
Dicranomyia luteipennis (ver Dicranomyia michaeli)<br />
Dicranomyia michaeli.....................................................................................214<br />
Dicranomyia michaeli (ver Dicranomyia michaeli)<br />
Dicranomyia vicina.........................................................................................214<br />
Dicrocheles phalaenodectes.............................................................................177<br />
Dicrocheles sce<strong>da</strong>stes (ver Dicrocheles phalaenodectes)<br />
Dictyna acoreensis...........................................................................................178<br />
Dictyna flavescens (ver Nigma puella)<br />
Dictyna sp. (ver Dictyna acoreensis)<br />
Dictyni<strong>da</strong>e........................................................................................................178<br />
Dicyphus cerastii.............................................................................................192<br />
Dicyrtoma fusca...............................................................................................186<br />
Dicyrtoma minuta (ver Dicyrtomina minuta)<br />
Dicyrtoma ornata (ver Dicyrtomina ornata)<br />
Dicyrtoma saundersi (ver Dicyrtomina saundersi)<br />
Dicyrtomi<strong>da</strong>.....................................................................................................186<br />
Dicyrtomi<strong>da</strong>e (ver Dicyrtomi<strong>da</strong>)<br />
Dicyrtomina fusca (ver Dicyrtoma fusca)<br />
Dicyrtomina minuta.........................................................................................186<br />
297<br />
Dicyrtomina ornata..........................................................................................186<br />
Dicyrtomina saundersi.....................................................................................186<br />
Dienerella ruficollis.........................................................................................203<br />
Diglyphus isaea...............................................................................................219<br />
Dilta saxicola...................................................................................................187<br />
Dilta sp. (ver Dilta saxicola)<br />
Dinotrema azoricum........................................................................................219<br />
Dioxyna sororcula...........................................................................................217<br />
Diplazon laetatorius.........................................................................................220<br />
Diplazon morio (ver Syrphoctonus morio)<br />
Diplocentria acoreensis (ver Acorigone acoreensis)<br />
Diplonevra cornuta (ver Dohrniphora cornuta)<br />
Diplonevra funebris.........................................................................................215<br />
Diplopo<strong>da</strong>........................................................................................................183<br />
Diplostraca.......................................................................................................180<br />
Diplura.............................................................................................................187<br />
Dipoena testaceomarginata oceanica (ver Lasaeola oceanica)<br />
Diptera.............................................................................................................210<br />
Discobola annulata (ver Discobola freyana)<br />
Discobola freyana............................................................................................214<br />
Discocerina obscurella.....................................................................................213<br />
Disparrhopalites patrizii..................................................................................187<br />
Dixa laeta (ver Dixella laeta)<br />
Dixella fuscifrons (ver Dixella laeta)<br />
Dixella laeta.....................................................................................................212<br />
Dixella lateralis (ver Dixella laeta)<br />
Dixella mediterranea (ver Dixella laeta)<br />
Dixi<strong>da</strong>e............................................................................................................212<br />
Dizygomyza morosa (ver Cerodontha morosa)<br />
Doderonymus lusitanicus (ver Prosteca aspera)<br />
Dohrniphora cornuta........................................................................................215<br />
Dolichopodi<strong>da</strong>e................................................................................................212<br />
Dolichopus anacrostichus................................................................................213<br />
Dolichopus marshalli.......................................................................................213<br />
Dolichopus signifer..........................................................................................213<br />
Dolichopus simillimus.....................................................................................213<br />
Dolichosomus nobilis (ver Psilothrix viridicoerulea)<br />
Dometorina plantivaga (ver Dometorina plantivaga plantivaga)<br />
Dometorina plantivaga plantivaga...................................................................175<br />
Donus multifidus.............................................................................................200<br />
Dorycranosus acutus (ver Liacarus acutus)<br />
Dorycranosus alatus (ver Liacarus splendens)<br />
Dorycranosus angustatus (ver Liacarus angustatus)<br />
Dorycranosus punctulatus (ver Liacarus angustatus)<br />
Drapetes biguttatus (ver Drapetes cinctus)<br />
Drapetes cinctus...............................................................................................202<br />
Drapetis aenescens (ver Crossopalpus aeneus)<br />
Drapetis assimilis.............................................................................................214<br />
Drapetis disparilis............................................................................................214<br />
Drassodes lapi<strong>dos</strong>us.........................................................................................178<br />
Drepanosiphi<strong>da</strong>e..............................................................................................196<br />
Drepanosiphum oregonensis............................................................................196<br />
Drepanosiphum platanoidis.............................................................................196<br />
Dromius meridionalis......................................................................................198<br />
Dromopo<strong>da</strong>......................................................................................................173<br />
Drosophila ampelophila (ver Drosophila melanogaster)<br />
Drosophila busckii...........................................................................................213<br />
Drosophila fasciata (ver Drosophila melanogaster)<br />
Drosophila fenestrarum (ver Lordiphosa fenestrarum)<br />
Drosophila forcipata (ver Lordiphosa an<strong>da</strong>lusiaca)<br />
Drosophila funebris.........................................................................................213<br />
Drosophila graminum (ver Scaptomyza graminum)<br />
Drosophila hydei..............................................................................................213<br />
Drosophila immigrans.....................................................................................213<br />
Drosophila littoralis.........................................................................................213<br />
Drosophila melanogaster.................................................................................213<br />
Drosophila nigriventris (ver Drosophila melanogaster)<br />
Drosophila nitidiventris (ver Lordiphosa fenestrarum)<br />
Drosophila obscura (ver Drosophila subobscura)<br />
Drosophila oenopota (ver Drosophila melanogaster)<br />
Drosophila phalerata........................................................................................213<br />
Drosophila pilosula (ver Drosophila melanogaster)<br />
Drosophila repleta...........................................................................................213<br />
Drosophila rubrostriata (ver Drosophila busckii)<br />
Drosophila rufipes (ver Scaptomyza graminum)
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Drosophila simulans........................................................................................213<br />
Drosophila subobscura....................................................................................213<br />
Drosophila variegata (ver Amiota variegata)<br />
Drosophili<strong>da</strong>e..................................................................................................213<br />
Dryophthori<strong>da</strong>e................................................................................................201<br />
Dryopi<strong>da</strong>e........................................................................................................201<br />
Dryops algiricus...............................................................................................201<br />
Dryops gracilis (ver Dryops luridus)<br />
Dryops luridus.................................................................................................201<br />
Dubininellus macropilis...................................................................................177<br />
Dysaphis apiifolia............................................................................................195<br />
Dysaphis aucupariae........................................................................................195<br />
Dysaphis crataegi crataegi...............................................................................195<br />
Dysaphis crithmi..............................................................................................195<br />
Dysaphis foeniculus.........................................................................................195<br />
Dysaphis maritima...........................................................................................195<br />
Dysaphis plantaginea.......................................................................................195<br />
Dysaphis pyri...................................................................................................195<br />
Dysaphis radicola............................................................................................195<br />
Dysaphis tulipae..............................................................................................195<br />
Dysdera crocata...............................................................................................178<br />
Dysderi<strong>da</strong>e.......................................................................................................178<br />
Dysmicoccus brevipes.....................................................................................194<br />
Dytisci<strong>da</strong>e........................................................................................................201<br />
E<br />
Echinomyia fera (ver Tachina fera)<br />
Ectemnius lapi<strong>da</strong>rius.......................................................................................219<br />
Ectomocoris chiragra.......................................................................................192<br />
Ectopsoci<strong>da</strong>e....................................................................................................189<br />
Ectopsocus briggsi...........................................................................................189<br />
Ectopsocus josephi (ver Ectopsocus pumilis)<br />
Ectopsocus pumilis..........................................................................................189<br />
Ectopsocus richardsi........................................................................................189<br />
Ectopsocus strauchi.........................................................................................189<br />
Eidmannella palli<strong>da</strong>.........................................................................................179<br />
Elachiptera bimaculata....................................................................................212<br />
Elachiptera megaspis.......................................................................................212<br />
Elachiptera pubescens (ver Melanochaeta pubescens )<br />
Elachisoma aterrima (ver Elachisoma aterrimum)<br />
Elachisoma aterrimum.....................................................................................216<br />
Elachisoma nigerrima (ver Elachisoma aterrimum)<br />
Elaphropus parvulus (ver Tachyura parvula)<br />
Elastrus dolosus (ver Alestrus dolosus)<br />
Elateri<strong>da</strong>e.........................................................................................................202<br />
Elenchi<strong>da</strong>e.......................................................................................................207<br />
Elenchus tenuicornis........................................................................................207<br />
Elipsoci<strong>da</strong>e......................................................................................................189<br />
Elipsocus azoricus...........................................................................................189<br />
Elipsocus brincki.............................................................................................189<br />
Eluma purpurascens.........................................................................................181<br />
Emblethis denticollis.......................................................................................192<br />
Emblethis griseus.............................................................................................192<br />
Emblethis pallens (ver Emblethis denticollis)<br />
Emblyna acoreensis (ver Dictyna acoreensis)<br />
Emmelina mono<strong>da</strong>ctyla...................................................................................209<br />
Empicoris brevispinus.....................................................................................192<br />
Empicoris culiciformis (ver Empicoris brevispinus)<br />
Empicoris rubromaculatus...............................................................................192<br />
Empicoris viticollis (ver Empicoris rubromaculatus)<br />
Empidi<strong>da</strong>e........................................................................................................213<br />
Empis aestiva...................................................................................................213<br />
Empis vitripennis.............................................................................................213<br />
Emplenota albopila (ver Aleochara albopila)<br />
Encarsia citrina................................................................................................218<br />
Encarsia estrellae.............................................................................................218<br />
Encarsia formosa.............................................................................................218<br />
Encarsia noahi.................................................................................................218<br />
Encarsia pergandiella.......................................................................................218<br />
Encarsia tricolor...............................................................................................218<br />
Encyrti<strong>da</strong>e........................................................................................................219<br />
Encyrtus aurantii..............................................................................................219<br />
Endomychi<strong>da</strong>e.................................................................................................202<br />
298<br />
Endothenia gentianaeana (ver Endothenia oblongana)<br />
Endothenia oblongana.....................................................................................210<br />
Enicmus minutus (ver Latridius minutus)<br />
Enicospilus atrodecoratus................................................................................220<br />
Enochrus bicolor..............................................................................................202<br />
Enoplognatha mandibularis.............................................................................180<br />
Ensina azorica..................................................................................................217<br />
Entelecara schmitzi..........................................................................................179<br />
Entomobrya albocincta....................................................................................185<br />
Entomobrya atrocincta.....................................................................................185<br />
Entomobrya marginata....................................................................................185<br />
Entomobrya multifasciata................................................................................185<br />
Entomobrya pazaristei.....................................................................................185<br />
Entomobryi<strong>da</strong>e................................................................................................185<br />
Entomobryi<strong>da</strong>e (ver Tomoceri<strong>da</strong>e)<br />
Entomobryomorpha.........................................................................................185<br />
Eotachys micros (ver Paratachys micros)<br />
Epactophanes richardi.....................................................................................183<br />
Eperigone banksi (ver Eperigone fradeorum)<br />
Eperigone bryantae..........................................................................................179<br />
Eperigone fradeorum.......................................................................................179<br />
Eperigone trilobata..........................................................................................179<br />
Epermenia aequidentella.................................................................................208<br />
Epermenii<strong>da</strong>e...................................................................................................208<br />
Ephemeroptera.................................................................................................187<br />
Ephestia aquella (ver Ephestia elutella)<br />
Ephestia elutella...............................................................................................209<br />
Ephestia kuehniella..........................................................................................209<br />
Ephistemus globulus........................................................................................200<br />
Ephydra cinerea (ver Notiphila cinerea)<br />
Ephydra macellaria..........................................................................................213<br />
Ephydra riparia................................................................................................213<br />
Ephydri<strong>da</strong>e.......................................................................................................213<br />
Epidiaspis leperii.............................................................................................193<br />
Epiphyas postvittana........................................................................................210<br />
Epipsoci<strong>da</strong>e......................................................................................................189<br />
Epipsocus lucifugus (ver Bertkauia lucifuga)<br />
Epistemus gyrinoides (ver Ephistemus globulus)<br />
Episyrphus balteatus........................................................................................217<br />
Epithrix cucumeris (ver Epitrix cucumeris)<br />
Epithrix hirtipennis (ver Epitrix hirtipennis)<br />
Epitrix azorica (ver Epitrix cucumeris)<br />
Epitrix cucumeris.............................................................................................199<br />
Epitrix hirtipennis............................................................................................199<br />
Epitrix pubescens.............................................................................................199<br />
Epuraea aestiva................................................................................................203<br />
Epuraea biguttata.............................................................................................203<br />
Epuraea depressa (ver Epuraea aestiva)<br />
Epuraea longula...............................................................................................203<br />
Epuraea unicolor (ver Epuraea biguttata)<br />
Eretes sticticus.................................................................................................202<br />
Eretmopteri<strong>da</strong>e (ver Chironomi<strong>da</strong>e)<br />
Erigone atra.....................................................................................................179<br />
Erigone autumnalis..........................................................................................179<br />
Erigone dentipalpis..........................................................................................179<br />
Erigone promiscua...........................................................................................179<br />
Erigone vagans (ver Prinerigone vagans)<br />
Erigone vagans spinosa (ver Prinerigone vagans)<br />
Eriococci<strong>da</strong>e....................................................................................................194<br />
Eriococcus araucariae (ver Acanthococcus araucariae araucariae)<br />
Eriophyi<strong>da</strong>e......................................................................................................176<br />
Eriopis connexa...............................................................................................200<br />
Erioptera pilipes (ver Trimicra pilipes pilipes)<br />
Eriosoma lanigerum.........................................................................................196<br />
Eriosoma lanuginosum....................................................................................196<br />
Eristalinus aeneus............................................................................................217<br />
Eristalis arbustorum.........................................................................................217<br />
Eristalis tenax..................................................................................................217<br />
Eristalis tenax var. hortorum (ver Eristalis tenax)<br />
Ernobius mollis (ver Ernobius mollis mollis)<br />
Ernobius mollis mollis.....................................................................................197<br />
Ero aphana.......................................................................................................179<br />
Ero flammeola.................................................................................................179<br />
Ero furcata.......................................................................................................179<br />
Erotyli<strong>da</strong>e (ver Langurii<strong>da</strong>e)
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Erythraei<strong>da</strong>e.....................................................................................................176<br />
Euaresta bullans...............................................................................................217<br />
Eublemma ostrina............................................................................................208<br />
Euborellia annulipes........................................................................................188<br />
Eucallipterus tiliae...........................................................................................196<br />
Eucarazzia elegans...........................................................................................195<br />
Eucheyletia flabellifera....................................................................................176<br />
Euchromius ocellea.........................................................................................207<br />
Euconnus azoricus...........................................................................................204<br />
Euconnus duboisi (ver Euconnus duboisi eksilis)<br />
Euconnus duboisi eksilis.................................................................................204<br />
Euconnus unicus lindbergi...............................................................................204<br />
Eucyclops agiloides azorensis.........................................................................183<br />
Eucyclops serrulatus serrulatus.......................................................................183<br />
Eucypris virens................................................................................................182<br />
Eu<strong>da</strong>rcia atlantica............................................................................................210<br />
Eu<strong>da</strong>syphora cyanella......................................................................................215<br />
Euderomphale gomer.......................................................................................219<br />
Eudonia angustea (ver Eudonia interlinealis)<br />
Eudonia interlinealis........................................................................................208<br />
Eudonia luteusalis............................................................................................208<br />
Eudonia melanographa....................................................................................208<br />
Eudonia mercurella (ver Scoparia aequipennalis)<br />
Eukiefferiella atlantica (ver Paramerina cingulata)<br />
Eukiefferiella atlantica (ver Thalassosmittia atlantica)<br />
Eukiefferiella gracei.........................................................................................211<br />
Eukiefferiella potthasti (ver Eukiefferiella gracei)<br />
Eulachnus rileyi...............................................................................................196<br />
Eulophi<strong>da</strong>e.......................................................................................................219<br />
Eumerus amoenus............................................................................................217<br />
Eumerus strigatus............................................................................................217<br />
Eumichtis whitei (ver Phlogophora cabrali)<br />
Eumodicogryllus bordigalensis.......................................................................188<br />
Euophrys sp (ver Pseudeuophrys vafra)<br />
Eupelops acromios (ver Eupelops acromios acromios)<br />
Eupelops acromios acromios...........................................................................176<br />
Eupelops occultus............................................................................................176<br />
Eupeodes corollae............................................................................................217<br />
Euphthiracari<strong>da</strong>e..............................................................................................174<br />
Euphthiracarus cribrarius.................................................................................174<br />
Euphthiracarus excultus...................................................................................174<br />
Euphyia centrostrigaria (ver Costaconvexa centrostrigaria)<br />
Eupithecia ogilviata.........................................................................................208<br />
Euplectus afer (ver Euplectus infirmus)<br />
Euplectus infirmus...........................................................................................205<br />
Euplexia lucipara.............................................................................................208<br />
Eupteryx azorica..............................................................................................191<br />
Eupteryx filicum..............................................................................................191<br />
Eupteryx laureti (ver Eupteryx filicum)<br />
Euribii<strong>da</strong>e (ver Tephriti<strong>da</strong>e)<br />
Europhrys vafra (ver Pseudeuophrys vafra)<br />
Eurycerci<strong>da</strong>e....................................................................................................180<br />
Eurydema oleracea..........................................................................................192<br />
Eurygaster hottentotta......................................................................................193<br />
Euryomma obscurigastris (ver Euryomma peregrinum)<br />
Euryomma peregrinum....................................................................................214<br />
Eurytemora affinis...........................................................................................182<br />
Eurythrips tristis..............................................................................................190<br />
Euscelidius variegatus.....................................................................................191<br />
Euscelis obsoletus (ver Conosanus obsoletus)<br />
Euscelis stactogalus (ver Opsius stactogalus)<br />
Euseius stipulatus (ver Amblyseius stipulatus)<br />
Eusimulium azorense (ver Simulium azorense)<br />
Euthyrrhaphi<strong>da</strong>e (ver Polyphagi<strong>da</strong>e)<br />
Eutrichocampa hispanica.................................................................................187<br />
Eutropha fulvifrons..........................................................................................212<br />
Euxesta freyi....................................................................................................218<br />
Euxesta nitidiventris (ver Euxesta freyi)<br />
Euxestus parki..................................................................................................199<br />
Euzetes globulus..............................................................................................175<br />
Exechia atlantis................................................................................................215<br />
Exechia brinckiana..........................................................................................215<br />
Eysarcoris inconspicuus (ver Eysarcoris ventralis)<br />
Eysarcoris ventralis..........................................................................................192<br />
299<br />
F<br />
Falagria concinna.............................................................................................205<br />
Falagria obscura (ver Cor<strong>da</strong>lia obscura)<br />
Falbouria acorensis..........................................................................................213<br />
Fannia canicularis............................................................................................214<br />
Fannia incisurata..............................................................................................214<br />
Fannia leucosticta............................................................................................214<br />
Fannia scalaris.................................................................................................214<br />
Fannia sociella.................................................................................................214<br />
Fannii<strong>da</strong>e.........................................................................................................214<br />
Fasciosminthurus quinquefasciatus.................................................................186<br />
Fenusa pumila..................................................................................................220<br />
Filistata insidiatrix...........................................................................................178<br />
Filistata palli<strong>da</strong> (ver Pritha nana)<br />
Filistati<strong>da</strong>e........................................................................................................178<br />
Fiorinia fioriniae..............................................................................................193<br />
Flati<strong>da</strong>e............................................................................................................191<br />
Folsomia candi<strong>da</strong>.............................................................................................186<br />
Folsomia fimetaria...........................................................................................186<br />
Folsomia norvegica..........................................................................................186<br />
Folsomides parvulus........................................................................................186<br />
Forcipomyia indecora (ver Forcipomyia psilonota)<br />
Forcipomyia psilonota.....................................................................................211<br />
Forficula auricularia.........................................................................................188<br />
Forficula maritima (ver Anisolabis maritima)<br />
Forficula minor (ver Labia minor)<br />
Forficula riparia (ver Labidura riparia)<br />
Forficuli<strong>da</strong>e......................................................................................................188<br />
Formici<strong>da</strong>e.......................................................................................................219<br />
Frankliniella occidentalis.................................................................................190<br />
Frankliniella tenuicornis..................................................................................190<br />
Friesea mirabilis..............................................................................................185<br />
Fucellia intermedia (ver Fucellia tergina)<br />
Fucellia tergina................................................................................................211<br />
Fulgoromorpha................................................................................................191<br />
Fungitarsonemus peregrinus............................................................................176<br />
Fungivora spectabilis (ver Mycetophila atlantica)<br />
Furcha<strong>da</strong>spis zamiae........................................................................................194<br />
G<br />
Gabrius nigritulus............................................................................................205<br />
Gabronthus thermarum....................................................................................205<br />
Galgula partita.................................................................................................208<br />
Galleria mellonella..........................................................................................209<br />
Galumna azoreana...........................................................................................174<br />
Galumna elimata (ver Galumna elimata elimata)<br />
Galumna elimata elimata.................................................................................174<br />
Galumna elimatus (ver Galumna elimata elimata)<br />
Galumna gibbula..............................................................................................174<br />
Galumna obvia (ver Galumna elimata elimata)<br />
Galumna obvium (ver Galumna elimata elimata)<br />
Galumna obvius (ver Galumna elimata elimata)<br />
Galumna rasilis................................................................................................174<br />
Galumna tarsipennata......................................................................................174<br />
Galumna tarsipennatum (ver Galumna tarsipennata)<br />
Galumni<strong>da</strong>e......................................................................................................174<br />
Gammari<strong>da</strong>e.....................................................................................................181<br />
Gammarus guernei (ver Sarothrogammarus guernei)<br />
Gastrodes grossipes grossipes.........................................................................192<br />
Gelechii<strong>da</strong>e......................................................................................................208<br />
Geoica eragrostidis (ver Geoica utricularia )<br />
Geoica utricularia............................................................................................197<br />
Geolaelaps aculeifer.........................................................................................177<br />
Geometri<strong>da</strong>e.....................................................................................................208<br />
Geomyza tripuntacta........................................................................................215<br />
Geophili<strong>da</strong>e......................................................................................................184<br />
Geophilomorpha..............................................................................................184<br />
Geophilus carpophagus...................................................................................184<br />
Geophilus ferrugineus (ver Pachymerium ferrugineum)<br />
Geophilus hirsutus (ver Gnathoribautia bonensis)<br />
Geophilus truncorum.......................................................................................184<br />
Geostiba melanocephala..................................................................................205
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Geotomus punctulatus.....................................................................................191<br />
Geranomyia atlantica atlantica........................................................................214<br />
Geranomyia unicolor.......................................................................................214<br />
Gerri<strong>da</strong>e...........................................................................................................192<br />
Gibbaranea occidentalis...................................................................................178<br />
Gietella faialensis............................................................................................202<br />
Gietelli<strong>da</strong>e........................................................................................................202<br />
Girinus atlanticus guernei (ver Hydroporus guernei)<br />
Glaphyroptera fasciata (ver Leia arsona)<br />
Glycyphagi<strong>da</strong>e.................................................................................................173<br />
Glycyphagus destructor (ver Lepidoglyphus destructor)<br />
Glycyphagus domesticus.................................................................................173<br />
Glycyphagus ornatus.......................................................................................173<br />
Glycyphagus privatus......................................................................................173<br />
Glyphipterigi<strong>da</strong>e..............................................................................................208<br />
Glyphipterix diaphora......................................................................................208<br />
Glyphipterix longistriatella (ver Glyphipterix diaphora )<br />
Glyphodes unionalis (ver Palpita vitrealis)<br />
Glyptotendipes barbipes..................................................................................212<br />
Glyptotendipes pallens....................................................................................212<br />
Gnaphosi<strong>da</strong>e....................................................................................................178<br />
Gnathocerus cornutus......................................................................................206<br />
Gnathoribautia bonensis..................................................................................184<br />
Gohieria fusca..................................................................................................173<br />
Gonia bimaculata.............................................................................................217<br />
Gonocephalum fuscum (ver Gonocephalum rusticum)<br />
Gonocephalum rusticum..................................................................................206<br />
Gonocephalum rusticus (ver Gonocephalum rusticum)<br />
Gracilaria bistrigella (ver Micrurapteryx bistrigella)<br />
Gracilia minuta................................................................................................199<br />
Gracilia pygmaea (ver Gracilia minuta)<br />
Gracillarii<strong>da</strong>e...................................................................................................208<br />
Grammospila rufiventris..................................................................................219<br />
Graphania granti..............................................................................................208<br />
Graphognathus peregrinus (ver Naupactus leucoloma)<br />
Graptoleberis testudinaria................................................................................180<br />
Grylli<strong>da</strong>e..........................................................................................................188<br />
Gryllus bimaculatus.........................................................................................188<br />
Gryllus burdigalensis (ver Eumodicogryllus bordigalensis)<br />
Gryllus campestris (ver Gryllus bimaculatus)<br />
Gryon misellum...............................................................................................220<br />
Gustavia oceanica............................................................................................175<br />
Gustavii<strong>da</strong>e......................................................................................................175<br />
Gymnetron pascuorum (ver Mecinus pascuorum)<br />
Gymnoscelis pumilata (ver Gymnoscelis rufifasciata)<br />
Gymnoscelis rufifasciata..................................................................................208<br />
Gyranusoidea advena.......................................................................................219<br />
Gyrini<strong>da</strong>e..........................................................................................................202<br />
Gyrinus atlanticus (ver Gyrinus distinctus)<br />
Gyrinus dejeani (ver Gyrinus distinctus)<br />
Gyrinus distinctus............................................................................................202<br />
Gyrohypnus fracticornis..................................................................................205<br />
Gyrohypnus punctulatus (ver Gyrohypnus fracticornis)<br />
Gyrophaena bihamata......................................................................................205<br />
H<br />
Habrocerus capillaricornis...............................................................................205<br />
Hadena azorica................................................................................................208<br />
Hadena bicruris (ver Hadena azorica)<br />
Hadena storai (ver Mesapamea storai)<br />
Hadula trifolii..................................................................................................208<br />
Haemaphysalis punctata..................................................................................177<br />
Haematobia irritans.........................................................................................215<br />
Haemolaelaps casalis (ver Androlaelaps casalis)<br />
Halacritus punctum..........................................................................................202<br />
Halictus malachurus (ver Lasioglossum malachurum)<br />
Halictus morio (ver Lasioglossum morio)<br />
Halictus villosulus (ver Lasioglossum villosulum)<br />
Halisotoma maritima.......................................................................................186<br />
Halobates micans.............................................................................................192<br />
Halobrecta flavipes..........................................................................................205<br />
Halocladius varians..........................................................................................212<br />
Haloentomobrya dollfusi.................................................................................185<br />
300<br />
Halophiloscia couchii......................................................................................181<br />
Halophiloscia guernei......................................................................................181<br />
Halophiloscii<strong>da</strong>e.............................................................................................181<br />
Haloxenylla affiniformis (ver Paraxenylla affiniformis)<br />
Haltica ampelophaga (ver Altica ampelophaga)<br />
Haplegis truncaticorni (ver Cryptonevra truncaticornis)<br />
Haplobainosoma lusitanum.............................................................................184<br />
Haplobainosomati<strong>da</strong>e......................................................................................184<br />
Haplodrassus signifer.......................................................................................178<br />
Haplophthalmus <strong>da</strong>nicus.................................................................................182<br />
Haplophthalmus mengei..................................................................................182<br />
Haplophthalmus perezi (ver Haplophthalmus mengei)<br />
Haplothrips aculeatus......................................................................................190<br />
Haplothrips cf. niger (ver Apêndice 1)<br />
Haplothrips cf. nigricans (ver Apêndice 1)<br />
Haplothrips gowdeyi........................................................................................190<br />
Haplothrips kurdjumovi...................................................................................190<br />
Haplozeti<strong>da</strong>e....................................................................................................175<br />
Harpactici<strong>da</strong>e...................................................................................................183<br />
Harpacticoi<strong>da</strong>...................................................................................................183<br />
Harpalus ar<strong>dos</strong>iacus (ver Ophonus ar<strong>dos</strong>iacus)<br />
Harpalus distenguendus (ver Harpalus distinguendus distinguendus)<br />
Harpalus distinendus (ver Harpalus distinguendus distinguendus)<br />
Harpalus distinguendus (ver Harpalus distinguendus distinguendus)<br />
Harpalus distinguendus distinguendus............................................................198<br />
Harpalus griseus (ver Pseudoophonus griseus )<br />
Harpalus rotundicollis (ver Ophonus ar<strong>dos</strong>iacus)<br />
Harpalus ruficornis (ver Pseudoophonus rufipes)<br />
Harpalus rufipes (ver Pseudoophonus rufipes)<br />
Harpalus stictus (ver Ophonus stictus)<br />
Hebecnema fumosa..........................................................................................215<br />
Hebecnema umbratica......................................................................................215<br />
Hecamede albicans..........................................................................................213<br />
Hegeter striatus (ver Hegeter tristis)<br />
Hegeter tristis...................................................................................................206<br />
Hegetor tristis (ver Hegeter tristis)<br />
Helei<strong>da</strong>e (ver Ceratopogoni<strong>da</strong>e)<br />
Heleomyzi<strong>da</strong>e..................................................................................................214<br />
Helicoverpa armigera.......................................................................................208<br />
Helina sexmaculata..........................................................................................215<br />
Helina uliginosa (ver Helina sexmaculata)<br />
Heliophanus kochi...........................................................................................179<br />
Heliothis armigera (ver Helicoverpa armigera)<br />
Heliothrips bicinctus (ver Hercinothrips bicinctus)<br />
Heliothrips haemorrhoi<strong>da</strong>lis............................................................................190<br />
Heliothrips venustulus (ver Anisopilothrips venustulus)<br />
Helochares lividus...........................................................................................202<br />
Helomyzi<strong>da</strong>e (ver Heleomyzi<strong>da</strong>e)<br />
Helops azoricus (ver Nesotes azorica)<br />
Hemerobii<strong>da</strong>e...................................................................................................197<br />
Hemerobius azoricus.......................................................................................197<br />
Hemerobius humuli (ver Hemerobius humulinus)<br />
Hemerobius humulinus....................................................................................197<br />
Hemerobius stigma..........................................................................................197<br />
Hemiberlesia lataniae......................................................................................194<br />
Hemiberlesia rapax..........................................................................................194<br />
Hemicheyletia wellsi.......................................................................................176<br />
Heminothrus oromii.........................................................................................174<br />
Heminothrus peltifer (ver Heminothrus peltifer peltifer)<br />
Heminothrus peltifer peltifer...........................................................................174<br />
Hemiptera........................................................................................................190<br />
Henicopi<strong>da</strong>e.....................................................................................................184<br />
Hercinothrips bicinctus....................................................................................190<br />
Hermannia bistriatus (ver Heminothrus peltifer peltifer)<br />
Hermannia evidens..........................................................................................175<br />
Hermannia no<strong>dos</strong>a...........................................................................................175<br />
Hermannia woasi.............................................................................................175<br />
Hermanniella granulata...................................................................................175<br />
Hermanniella incondita...................................................................................175<br />
Hermannielli<strong>da</strong>e..............................................................................................175<br />
Hermannii<strong>da</strong>e..................................................................................................175<br />
Herpetocypris chevreuxi..................................................................................182<br />
Herpetocypris reptans reptans.........................................................................182<br />
Herpetogramma licarsisalis.............................................................................208<br />
Herpyllus blackwalli (ver Scotophaeus blackwalli)
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Herse convolvuli (ver Agrius convolvuli)<br />
Heteralonia rivularis........................................................................................211<br />
Heterocypris incongruens................................................................................182<br />
Heterocypris salina..........................................................................................182<br />
Heteroderes azoricus........................................................................................202<br />
Heteroderes melliculus (ver Aeolus melliculus moreleti)<br />
Heteroderes melliculus moreleti (ver Aeolus melliculus moreleti)<br />
Heteroderus azoricus (ver Heteroderes azoricus)<br />
Heterogaster urticae.........................................................................................192<br />
Heteromurus major..........................................................................................185<br />
Heteromurus nitidus........................................................................................185<br />
Heteromyzi<strong>da</strong>e (ver Heleomyzi<strong>da</strong>e)<br />
Heteroptera......................................................................................................191<br />
Heterota plumbea.............................................................................................205<br />
Heterothops minutus........................................................................................205<br />
Heterotoma merioptera (ver Heterotoma planicornis)<br />
Heterotoma meriopterum (ver Heterotoma planicornis)<br />
Heterotoma planicornis...................................................................................192<br />
Heterozeti<strong>da</strong>e...................................................................................................175<br />
Hexapo<strong>da</strong>.........................................................................................................185<br />
Hidryta atlantica..............................................................................................220<br />
Hieroxestis praematura (ver Opogona omoscopa)<br />
Hindsiana melaleuca (ver Karnyothrips melaleucus)<br />
Hipparchia azorensis (ver Hipparchia azorina azorina)<br />
Hipparchia azorina (ver Hipparchia azorina azorina)<br />
Hipparchia azorina azorina..............................................................................209<br />
Hipparchia azorina barbara (ver Hipparchia azorina azorina)<br />
Hipparchia azorina barbarensis (ver Hipparchia azorina azorina)<br />
Hipparchia azorina cenjonatura (ver Hipparchia azorina azorina)<br />
Hipparchia azorina jorgense (ver Hipparchia azorina azorina)<br />
Hipparchia azorina miguelensis (ver Hipparchia miguelensis miguelensis)<br />
Hipparchia azorina minima (ver Hipparchia azorina occidentalis)<br />
Hipparchia azorina occidentalis.......................................................................209<br />
Hipparchia azorina ohshimai (ver Hipparchia azorina azorina)<br />
Hipparchia azorina picoensis (ver Hipparchia azorina azorina)<br />
Hipparchia caldeirense (ver Hipparchia azorina occidentalis)<br />
Hipparchia miguelensis (ver Hipparchia miguelensis miguelensis)<br />
Hipparchia miguelensis borgesi.......................................................................209<br />
Hipparchia miguelensis miguelensis...............................................................209<br />
Hipparchia occidentalis (ver Hipparchia azorina occidentalis)<br />
Hipparchia occidentalis minima (ver Hipparchia azorina occidentalis)<br />
Hipparchia occidentalis occidentalis (ver Hipparchia azorina occidentalis)<br />
Hippelates flaviceps.........................................................................................212<br />
Hippelates flavipes (ver Hippelates flaviceps)<br />
Hippobosca equina..........................................................................................214<br />
Hippobosci<strong>da</strong>e.................................................................................................214<br />
Hippotion celerio.............................................................................................210<br />
Hirticomus quadriguttatus...............................................................................197<br />
Histeri<strong>da</strong>e.........................................................................................................202<br />
Holcaphis sp. (ver Apêndice 1)<br />
Holocompsa chavesi (ver Zetha vestita)<br />
Holoparamecus azoricus..................................................................................202<br />
Holoparamecus caularum................................................................................202<br />
Homalenotus coriaceus....................................................................................173<br />
Homalium clavicorne (ver Phloeostiba azorica)<br />
Homalium pusillum (ver Phloeonomus pusillus)<br />
Homalota coriaria (ver Atheta coriaria)<br />
Homalota luridipennis (ver Atheta luridipennis)<br />
Homalota putrescens (ver Atheta dilutipennis)<br />
Homalota putrescens (ver Halobrecta flavipes)<br />
Homoeosoma miguelensis...............................................................................209<br />
Homoeosoma nimbella (ver Phycitodes albatella pseudonimbella)<br />
Homoeosoma picoensis...................................................................................209<br />
Homoeosoma pseudonimbella (ver Phycitodes albatella pseudonimbella)<br />
Homoeosoma pseudonimbellum (ver Phycitodes albatella pseudonimbella)<br />
Homolota atramentaria (ver Atheta atramentaria)<br />
Homolota melanaria (ver Atheta sordi<strong>da</strong>)<br />
Homorocoryphus nitidulus (ver Ruspolia nitidula)<br />
Hoplandrothrips consobrinus...........................................................................190<br />
Hoplandrothrips hungaricus............................................................................190<br />
Hoplocallis pictus............................................................................................196<br />
Hoplophthiracarus maritimus..........................................................................176<br />
Hoplothrips corticis.........................................................................................190<br />
Hoplothrips fungi.............................................................................................190<br />
Hoplothrips pedicularius.................................................................................190<br />
301<br />
Hoplothrips semicaecus...................................................................................190<br />
Hoplothrips ulmi..............................................................................................190<br />
Humerobates pomboi.......................................................................................175<br />
Humerobates rostrolamellatus gua<strong>da</strong>rramicus.................................................175<br />
Humerobati<strong>da</strong>e.................................................................................................175<br />
Hyadina agostinhoi..........................................................................................213<br />
Hyadina guttata................................................................................................213<br />
Hyale nilssoni stebbingi (ver Hyale stebbingi )<br />
Hyale perieri....................................................................................................181<br />
Hyale schmidtii................................................................................................181<br />
Hyale stebbingi................................................................................................181<br />
Hyalomma lusitanicum....................................................................................177<br />
Hyalomma marginatum marginatum...............................................................177<br />
Hyboti<strong>da</strong>e.........................................................................................................214<br />
Hydraeni<strong>da</strong>e.....................................................................................................202<br />
Hydrellia amauropo<strong>da</strong>.....................................................................................213<br />
Hydrellia amoena (ver Scaptomyza graminum)<br />
Hydrellia griseola............................................................................................213<br />
Hydrellia incana (ver Hydrellia ranunculi)<br />
Hydrellia maura...............................................................................................213<br />
Hydrellia modesta (ver Hydrellia maura)<br />
Hydrellia ranunculi..........................................................................................213<br />
Hydrina agostinhoi var. pseudopelina (ver Hyadina agostinhoi)<br />
Hydrina guttata (ver Hyadina guttata)<br />
Hydrometra stagnorum....................................................................................192<br />
Hydrometri<strong>da</strong>e.................................................................................................192<br />
Hydrophili<strong>da</strong>e..................................................................................................202<br />
Hydrophorus praecox......................................................................................213<br />
Hydroporas limbatus (ver Hydroporus limbatus)<br />
Hydroporus guernei.........................................................................................202<br />
Hydroporus limbatus.......................................................................................202<br />
Hydroporus planus (ver Hydroporus guernei)<br />
Hydroptila fortunata........................................................................................207<br />
Hydroptila maclachlani (ver Hydroptila vectis)<br />
Hydroptila vectis..............................................................................................207<br />
Hydroptili<strong>da</strong>e...................................................................................................207<br />
Hydrosmecta longula.......................................................................................205<br />
Hydrotaea aenescens.......................................................................................215<br />
Hydrotaea armipes...........................................................................................215<br />
Hydrotaea dentipes..........................................................................................215<br />
Hydrotaea ignava.............................................................................................215<br />
Hydrotaea occulta (ver Hydrotaea armipes)<br />
Hygrotus confluens..........................................................................................202<br />
Hygrotus pallidulus (ver Apêndice 1)<br />
Hylastes ater.....................................................................................................200<br />
Hylastes attenuatus..........................................................................................200<br />
Hylemyia cana (ver Delia platura)<br />
Hylemyia cilicrura (ver Delia platura)<br />
Hylemyia cinerella (ver Adia cinerella)<br />
Hylemyia fusciceps (ver Delia platura)<br />
Hylemyia platura (ver Delia platura)<br />
Hylemyia radicum (ver Delia radicum)<br />
Hylemyia radicum autc. (ver Paregle au<strong>da</strong>cula)<br />
Hylotrupes bajulus...........................................................................................199<br />
Hylotrypes bajalus (ver Hylotrupes bajulus)<br />
Hylurgus ligniper<strong>da</strong>.........................................................................................200<br />
Hymenia recurvalis (ver Spoladea recurvalis)<br />
Hymenoptera....................................................................................................218<br />
Hypena livi<strong>da</strong>lis...............................................................................................208<br />
Hypena obsitalis..............................................................................................208<br />
Hypena obstitialis (ver Hypena obsitalis)<br />
Hypera multifi<strong>da</strong> (ver Donus multifidus)<br />
Hypera postica.................................................................................................201<br />
Hypera variablis (ver Hypera postica)<br />
Hyperlasion viridiventris.................................................................................216<br />
Hyperomyzus lactucae.....................................................................................195<br />
Hyperomyzus picridis......................................................................................195<br />
Hypoaspis aculeifer (ver Geolaelaps aculeifer)<br />
Hypoborus ficus (ver Liparthrum curtum)<br />
Hypocaccus brasiliensis...................................................................................202<br />
Hypocaccus dimidiatus (ver Hypocaccus dimidiatus dimidiatus)<br />
Hypocaccus dimidiatus dimidiatus..................................................................202<br />
Hypocaccus rugifrons......................................................................................202<br />
Hypochthonii<strong>da</strong>e..............................................................................................175<br />
Hypochthonius rufulus (ver Hypochthonius rufulus rufulus)
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Hypochthonius rufulus rufulus........................................................................175<br />
Hypogastrura denticulata (ver Ceratophysella denticulata)<br />
Hypogastrura engadinensis (ver Ceratophysella engadinensis)<br />
Hypogastrura gibbosa (ver Ceratophysella gibbosa)<br />
Hypogastrura manubrialis................................................................................185<br />
Hypogastrura occidentalis (ver Ceratophysella gibbosa)<br />
Hypogastrura tullbergi (ver Ceratophysella gibbosa)<br />
Hypogastrura vernalis......................................................................................185<br />
Hypogastruri<strong>da</strong>e...............................................................................................185<br />
Hypolimnas misippus......................................................................................209<br />
Hypolimnas misippus (ver Apêndice 1)<br />
Hypomedon debilicornis.................................................................................205<br />
Hypomedon propinquus (ver Sunius propinquus)<br />
Hypoponera eduardi........................................................................................219<br />
Hypoponera punctatissima..............................................................................219<br />
Hypothenemus aspericollis (ver Hypothenemus eruditus)<br />
Hypothenemus crudiae....................................................................................201<br />
Hypothenemus eruditus...................................................................................201<br />
Hypsicera femoralis.........................................................................................220<br />
I<br />
Icerya purchasi.................................................................................................194<br />
Ichneumon repetitor (ver Ichneumon sarcitorius)<br />
Ichneumon sarcitorius.....................................................................................220<br />
Ichneumoni<strong>da</strong>e................................................................................................220<br />
Idechtis canescens (ver Venturia canescens)<br />
Idiolispa morio (ver Trychosis nigriventris)<br />
Idiopterus nephrelepidis..................................................................................195<br />
Idris rufescens..................................................................................................220<br />
Illinoia azaleae azaleae....................................................................................195<br />
Ilythea nebulosa...............................................................................................213<br />
Insculptoppia clavipectinata (ver Ramusella clavipectinata)<br />
Insecta..............................................................................................................187<br />
Iphiseius degenerans (ver Amblyseius degenerans)<br />
Iridomyrmex humilis (ver Linepithema humile)<br />
Ischnopsidea brevicau<strong>da</strong> nigrescens (ver Diadromus collaris)<br />
Ischnopsylli<strong>da</strong>e................................................................................................218<br />
Ischnopsyllus intermedius...............................................................................218<br />
Ischnorhynchus ericae (ver Kleidocerys ericae)<br />
Ischnura hastata...............................................................................................187<br />
Ischnura pumilio..............................................................................................187<br />
Ischnura senegalensis (ver Ischnura hastata)<br />
Isohelea griseipennis (ver Brachypogon griseipennis)<br />
Isoneurothrips australis....................................................................................190<br />
Isopo<strong>da</strong>.............................................................................................................181<br />
Isoptera.............................................................................................................188<br />
Isotoma maritima boneti (ver Halisotoma maritima)<br />
Isotoma maritima meridionalis (ver Desoria trispinata)<br />
Isotoma monochaeta (ver Pseudisotoma monochaeta)<br />
Isotoma notabilis (ver Parisotoma notabilis)<br />
Isotoma sensibilis (ver Pseudisotoma sensibilis)<br />
Isotoma viridis.................................................................................................186<br />
Isotomi<strong>da</strong>e.......................................................................................................185<br />
Isotomiella minor.............................................................................................186<br />
Isotomodes trisetosus.......................................................................................186<br />
Isotomurus littoralis (ver Axelsonia littoralis)<br />
Isotomurus palustris.........................................................................................186<br />
Ixodes ricinus...................................................................................................177<br />
Ixodi<strong>da</strong>.............................................................................................................177<br />
Ixodi<strong>da</strong>e...........................................................................................................177<br />
J<br />
Jacksonia papillata...........................................................................................195<br />
Jaera guernei....................................................................................................181<br />
Jaera insulana...................................................................................................181<br />
Jaera nordica insulana (ver Jaera insulana)<br />
Jaera nordmanni...............................................................................................181<br />
Jaera nordmanni guernei (ver Jaera guernei)<br />
Jaera nordmanni insulana (ver Jaera insulana)<br />
Jaera vulcana....................................................................................................181<br />
Janiri<strong>da</strong>e...........................................................................................................181<br />
Japanagromyza salicifolii................................................................................210<br />
302<br />
Javesella azorica..............................................................................................191<br />
Jeannenotia stachi (ver Stenacidia violacea violacea)<br />
Juli<strong>da</strong>................................................................................................................184<br />
Juli<strong>da</strong>e..............................................................................................................184<br />
Julus luscus (ver Cylindroiulus britannicus)<br />
Julus luscus (ver Cylindroiulus latestriatus)<br />
Julus propinquus (ver Cylindroiulus propinquus)<br />
Julus pusillus (ver Brachyiulus pusillus)<br />
K<br />
Kalaphorura tuberculata..................................................................................185<br />
Kalcapion semivittatum semivittatum.............................................................198<br />
Kallistaphis flava (ver Calaphis flava )<br />
Kalotermes flavicollis......................................................................................188<br />
Kalotermiti<strong>da</strong>e.................................................................................................188<br />
Karnyothrips melaleucus.................................................................................190<br />
Katereti<strong>da</strong>e.......................................................................................................202<br />
Katerlae americana (ver Periplaneta americana)<br />
Katerlae orientalis (ver Blatta orientalis)<br />
Katianni<strong>da</strong>........................................................................................................186<br />
Katianni<strong>da</strong>e (ver Katianni<strong>da</strong>)<br />
Kelisia ribauti..................................................................................................191<br />
Keroplati<strong>da</strong>e.....................................................................................................214<br />
Kleemania plumigera (ver Ameroseius plumigerus)<br />
Kleemania plumosa (ver Ameroseius plumea)<br />
Kleidocerys ericae...........................................................................................192<br />
Kleidocerys truncatulus (ver Kleidocerys ericae)<br />
Kowarzia <strong>da</strong>hli (ver Clinocera <strong>da</strong>hli)<br />
L<br />
Labarrus lividus...............................................................................................197<br />
Labia minor......................................................................................................188<br />
Labidura riparia...............................................................................................188<br />
Labiduri<strong>da</strong>e......................................................................................................188<br />
Lachesilla greeni..............................................................................................189<br />
Lachesilli<strong>da</strong>e....................................................................................................189<br />
Lachni<strong>da</strong>e.........................................................................................................196<br />
Lachnus roboris...............................................................................................196<br />
Laelapi<strong>da</strong>e........................................................................................................177<br />
Laemophloei<strong>da</strong>e...............................................................................................202<br />
Laemophloeus capensis (ver Cryptolestes capensis)<br />
Laemophloeus clavicollis (ver Cryptolestes capensis)<br />
Laemophloeus elongatulus (ver Cryptolestes capensis)<br />
Laemophloeus elongutus (ver Cryptolestes capensis)<br />
Laemophloeus ferrugineus (ver Cryptolestes ferrugineus)<br />
Laemophloeus granulatus (ver Placonotus donacioides)<br />
Laemostenus complanatus...............................................................................198<br />
Lagarus vernalis (ver Pterostichus vernalis)<br />
Lampides boeticus...........................................................................................208<br />
Lampides boeticus boeticus (ver Lampides boeticus)<br />
Lamycetes fulvicornis (ver Lamyctes emarginatus)<br />
Lamyctes emarginatus.....................................................................................184<br />
Langurii<strong>da</strong>e......................................................................................................203<br />
Lantanophaga pusilli<strong>da</strong>ctylus..........................................................................209<br />
Laparocerus azoricus.......................................................................................201<br />
Laphygma exigua (ver Spodoptera exigua)<br />
Lardoglyphi<strong>da</strong>e................................................................................................173<br />
Lardoglyphus zacheri......................................................................................173<br />
Larentia fluviata (ver Orthonama obstipata)<br />
Lariophagus distinguendus..............................................................................220<br />
Larvaevori<strong>da</strong>e (ver Tachini<strong>da</strong>e)<br />
Lasaeola oceanica............................................................................................180<br />
Laseola testaceomarginata oceanica (ver Lasaeola oceanica)<br />
Lasio<strong>da</strong>ctylus curvitibius (ver Phenolia tibialis)<br />
Lasio<strong>da</strong>ctylus maculipennis (ver Phenolia tibialis)<br />
Lasio<strong>da</strong>ctylus tibialis (ver Phenolia tibialis)<br />
Lasioderma haemorrhoi<strong>da</strong>le.............................................................................197<br />
Lasioderma haemorrhoi<strong>da</strong>lis (ver Lasioderma haemorrhoi<strong>da</strong>le)<br />
Lasioderma serricorne......................................................................................197<br />
Lasioglossum malachurum..............................................................................218<br />
Lasioglossum malachurus (ver Lasioglossum malachurum)
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Lasioglossum morio.........................................................................................218<br />
Lasioglossum smeathmanellum.......................................................................218<br />
Lasioglossum villosulum.................................................................................218<br />
Lasiosomus enervis..........................................................................................192<br />
Lasius grandis..................................................................................................219<br />
Lasius niger (ver Lasius grandis)<br />
Lasius niger grandis (ver Lasius grandis)<br />
Lathridius australicus.......................................................................................203<br />
Lathridius australis (ver Lathridius australicus)<br />
Lathridius nodifer (ver Cartodere nodifer)<br />
Lathys alboretromaculata (ver Lathys dentichelis)<br />
Lathys canariensis (ver Lathys dentichelis)<br />
Lathys dentichelis............................................................................................178<br />
Lathys rubrovittata (ver Lathys dentichelis)<br />
Latilamellobates incisellus (ver Viracochiella incisella incisella)<br />
Latridii<strong>da</strong>e........................................................................................................203<br />
Latridius minutus.............................................................................................203<br />
Lauroppia fallax...............................................................................................175<br />
Lauxanii<strong>da</strong>e.....................................................................................................214<br />
Leia arsona.......................................................................................................215<br />
Leia fasciata (ver Leia arsona)<br />
Leiobunum blackwalli.....................................................................................173<br />
Leiodi<strong>da</strong>e.........................................................................................................203<br />
Leiodinychus simplus (ver Trichouropo<strong>da</strong> simpla)<br />
Leiosoma palmicinctum (ver Conoppia palmicincta)<br />
Leiosoma palmicinctum (ver Conoppia palmicincta)<br />
Lepidocyrtus curvicollis..................................................................................185<br />
Lepidocyrtus cyaneus......................................................................................185<br />
Lepidoglyphus destructor................................................................................173<br />
Lepidophallus hesperius..................................................................................205<br />
Lepidoptera......................................................................................................207<br />
Lepi<strong>dos</strong>aphes beckii........................................................................................194<br />
Lepinotus inquilinus........................................................................................189<br />
Lepinotus reticulatus........................................................................................189<br />
Lepisma saccharina..........................................................................................187<br />
Lepismati<strong>da</strong>e....................................................................................................187<br />
Leptacinus batychrus (ver Leptacinus pusillus)<br />
Leptacinus parumpunctatus (ver Phacophallus parumpunctatus)<br />
Leptacinus pusillus..........................................................................................205<br />
Lepthyphantes acoreensis................................................................................179<br />
Lepthyphantes miguelensis (ver Tenuiphantes miguelensis)<br />
Lepthyphantes schmitzi (ver Palliduphantes schmitzi)<br />
Lepthyphantes stygius (ver Palliduphantes schmitzi)<br />
Lepthyphantes tenuis (ver Tenuiphantes tenuis)<br />
Leptocera atrolimosa (ver Rachispo<strong>da</strong> atrolimosa)<br />
Leptocera atrolimosa var. abnorminalis (ver Rachispo<strong>da</strong> atrolimosa)<br />
Leptocera caenosa............................................................................................216<br />
Leptocera curvinervis (ver Leptocera nigra)<br />
Leptocera fontinalis.........................................................................................216<br />
Leptocera fuscipennis (ver Rachispo<strong>da</strong> fuscipennis)<br />
Leptocera nigra................................................................................................216<br />
Leptocera octisetosa (ver Rachispo<strong>da</strong> acrosticalis)<br />
Leptodora kindtii.............................................................................................180<br />
Leptodori<strong>da</strong>e....................................................................................................180<br />
Leptodrassus albidus........................................................................................178<br />
Leptomastidea cf. abnormis (ver Apêndice 1)<br />
Leptometopa latepis (ver Leptometopa latipes)<br />
Leptometopa latipes.........................................................................................214<br />
Leptophloeus azoricus (ver Cryptolestes azoricus)<br />
Leptopsylla segnis...........................................................................................218<br />
Leptothorax tuberum (ver Leptothorax unifasciatus)<br />
Leptothorax tuberum unifasciatus (ver Leptothorax unifasciatus)<br />
Leptothorax unifasciatus..................................................................................219<br />
Leptotrichus panzeri........................................................................................181<br />
Leptura fontenayi (ver Stictoleptura fontenayi)<br />
Leptura fountenayi (ver Stictoleptura fontenayi)<br />
Leptus killingtoni.............................................................................................176<br />
Lessertia dentichelis.........................................................................................179<br />
Leucania extranea (ver Mythimna unipuncta)<br />
Leucania loreyi (ver Mythimna loreyi)<br />
Leucania unipuncta (ver Mythimna unipuncta)<br />
Leucaspis pusilla..............................................................................................194<br />
Leucognatha acoreensis (ver Sancus acoreensis)<br />
Leucoparyphus silphoides (ver Cilea silphoides)<br />
Leydigia acanthocercoides...............................................................................180<br />
303<br />
Liacari<strong>da</strong>e........................................................................................................175<br />
Liacarus acutus................................................................................................175<br />
Liacarus angustatus..........................................................................................175<br />
Liacarus madeirensis.......................................................................................175<br />
Liacarus mucronatus........................................................................................175<br />
Liacarus palmicinctum (ver Conoppia palmicincta)<br />
Liacarus palmicinctum (ver Conoppia palmicincta)<br />
Liacarus punctulatus (ver Liacarus angustatus)<br />
Liacarus splendens...........................................................................................175<br />
Libelluli<strong>da</strong>e......................................................................................................187<br />
Licinus brevicollis (ver Licinus punctatulus)<br />
Licinus punctatulus..........................................................................................198<br />
Liebstadia gallardoi.........................................................................................175<br />
Liebstadii<strong>da</strong>e...................................................................................................175<br />
Lienhardiella <strong>da</strong>hli...........................................................................................189<br />
Ligia italica......................................................................................................181<br />
Ligii<strong>da</strong>e............................................................................................................181<br />
Ligus apicalis (ver Taylorilygus apicalis)<br />
Limnellia helmuti............................................................................................213<br />
Limnellia quadrata...........................................................................................213<br />
Limnephili<strong>da</strong>e..................................................................................................207<br />
Limnephilus atlanticus.....................................................................................207<br />
Limnobia trivittata (ver Trimicra pilipes pilipes)<br />
Limnobii<strong>da</strong>e (ver Limonii<strong>da</strong>e)<br />
Limnophyes exiguus (ver Limnophyes minimus)<br />
Limnophyes minimus......................................................................................212<br />
Limnophyes pusillus (ver Limnophyes minimus)<br />
Limonia azorica (ver Dicranomyia azorica)<br />
Limonia canariensis (ver Dicranomyia vicina)<br />
Limonia freyana (ver Discobola freyana)<br />
Limonia hamata (ver Dicranomyia hamata)<br />
Limonia maculipennis (ver Dicranomyia vicina)<br />
Limonia unicolor (ver Geranomyia unicolor)<br />
Limonia vicina (ver Dicranomyia vicina)<br />
Limonii<strong>da</strong>e.......................................................................................................214<br />
Limosina antennata (ver Pullimosina vulgesta)<br />
Limosina bifrons (ver Spelobia bifrons)<br />
Limosina brevicostata (ver Spinilimosina brevicostata)<br />
Limosina ciliata (ver Phthitia ciliata)<br />
Limosina crassimana (ver Spelobia clunipes)<br />
Limosina exigua (ver Minilimosina fungicola)<br />
Limosina fungicola (ver Minilimosina fungicola)<br />
Limosina heteroneura (ver Pullimosina heteroneura)<br />
Limosina mirabilis (ver Opalimosina mirabilis)<br />
Limosina moesta (ver Pullimosina vulgesta)<br />
Limosina pectinifera (ver Phthitia empirica)<br />
Limosina penetralis (ver Spelobia pseu<strong>dos</strong>etaria)<br />
Limosina plumosula (ver Phthitia plumosula)<br />
Limosina pusio (ver Opacifrons coxata)<br />
Limosina roralis (ver Leptocera nigra)<br />
Limotettix striola.............................................................................................191<br />
Limothrips angulicornis...................................................................................190<br />
Limothrips cerealium.......................................................................................190<br />
Lindingaspis rossi............................................................................................194<br />
Lindorus lophantae (ver Rhyzobius lophanthae)<br />
Linepithema humile.........................................................................................219<br />
Linotaenii<strong>da</strong>e...................................................................................................184<br />
Linyphii<strong>da</strong>e......................................................................................................178<br />
Liorhyssus hyalinus.........................................................................................193<br />
Lipaphis erysimi..............................................................................................195<br />
Liparthrum curtum...........................................................................................201<br />
Liparthrum lowei (ver Liparthrum curtum)<br />
Liparthrum mandibulare (ver Liparthrum curtum)<br />
Liposcelidi<strong>da</strong>e..................................................................................................189<br />
Liposcelis bostrychophila................................................................................189<br />
Liposcelis corrodens........................................................................................189<br />
Liposcelis entomophila....................................................................................189<br />
Liposcelis pubescens.......................................................................................189<br />
Liposcelis subfuscus (ver Liposcelis corrodens)<br />
Lipothrix lubbocki...........................................................................................187<br />
Lipura bipunctata (?) (ver Folsomia fimetaria)<br />
Liriomyza bryoniae..........................................................................................210<br />
Liriomyza nigrifrons........................................................................................210<br />
Liriomyza subartemisicola..............................................................................210<br />
Liriomyza triton (ver Liriomyza bryoniae)
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Liriomyza umbilici..........................................................................................210<br />
Liriomyza umbilici (ver Liriomyza subartemisicola)<br />
Lispa nana (ver Lispe nana)<br />
Lispe nana........................................................................................................215<br />
Lispinus impressicolis (ver Nacaeus impressicollis)<br />
Litargus balteatus.............................................................................................203<br />
Litargus pilosus................................................................................................203<br />
Lithargus pilosus (ver Litargus pilosus)<br />
Lithobii<strong>da</strong>e.......................................................................................................184<br />
Lithobiomorpha...............................................................................................184<br />
Lithobius pilicornis (ver Lithobius pilicornis pilicornis)<br />
Lithobius borealis (ver Lithobius lusitanus lusitanus)<br />
Lithobius erythrocephalus (ver Lithobius lusitanus lusitanus)<br />
Lithobius forcipatus (ver Lithobius pilicornis pilicornis)<br />
Lithobius longipes (ver Lithobius pilicornis pilicornis)<br />
Lithobius lusitanicus (ver Lithobius lusitanus lusitanus)<br />
Lithobius lusitanus lusitanus...........................................................................184<br />
Lithobius melanops borgei..............................................................................184<br />
Lithobius melanops melanops (ver Lithobius melanops borgei)<br />
Lithobius melanopus orotavae (ver Lithobius melanops borgei)<br />
Lithobius obscurus azoreae.............................................................................184<br />
Lithobius obscurus mediocris..........................................................................184<br />
Lithobius obscurus obscurus (ver Lithobius obscurus azoreae e L. o. mediocris)<br />
Lithobius pilicornis pilicornis..........................................................................184<br />
Lithocharis apicalis (ver Medon apicalis)<br />
Lithocharis debilicornis (ver Hypomedon debilicornis)<br />
Lithocharis nigriceps.......................................................................................205<br />
Lithocharis obscurella (ver Pseudomedon obscurellus)<br />
Lithocharis ochracea........................................................................................205<br />
Lithocharis ripicola (ver Medon ripicola)<br />
Lithocharis ruficollis (ver Sunius propinquus)<br />
Litus cynipseus................................................................................................220<br />
Loboptera decipiens.........................................................................................188<br />
Loboptera fortunata (ver Loboptera decipiens)<br />
Lobrathium multipunctatum (ver Lobrathium multipunctum multipunctum)<br />
Lobrathium multipunctum multipunctum.......................................................205<br />
Locusta <strong>da</strong>nica (ver Locusta migratoria)<br />
Locusta migratoria...........................................................................................188<br />
Locusta migratoria gallica (ver Locusta migratoria)<br />
Lonchaea chorea..............................................................................................214<br />
Lonchaea lucidiventris (ver Lonchaea sylvatica)<br />
Lonchaea sylvatica...........................................................................................214<br />
Lonchaei<strong>da</strong>e.....................................................................................................214<br />
Lonchoptera bifurcata......................................................................................214<br />
Lonchoptera cinerella (ver Lonchoptera bifurcata)<br />
Lonchoptera furcata (ver Lonchoptera bifurcata)<br />
Lonchoptera furcata var.lacustris (ver Lonchoptera bifurcata)<br />
Lonchoptera pseudotrilineata (ver Lonchoptera bifurcata)<br />
Lonchopteri<strong>da</strong>e................................................................................................214<br />
Longitarsus azoricus (ver Longitarsus lateripunctatus lateripunctatus)<br />
Longitarsus kutscherae....................................................................................199<br />
Longitarsus kutscherae paludivagus (ver Longitarsus kutscherae)<br />
Longitarsus lateripunctatus (ver Longitarsus lateripunctatus lateripunctatus)<br />
Longitarsus lateripunctatus lateripunctatus.....................................................199<br />
Longiunguis luzulella (ver Apêndice 1)<br />
Longiunguis pyrarius.......................................................................................195<br />
Lordiphosa an<strong>da</strong>lusiaca...................................................................................213<br />
Lordiphosa fenestrarum...................................................................................213<br />
Loricula coleoptrata.........................................................................................192<br />
Loricula elegantula..........................................................................................192<br />
Lotophila atra...................................................................................................216<br />
Loxosceles rufescens.......................................................................................180<br />
Lucilia sericata.................................................................................................211<br />
Lucopia spinosissima (ver Lucoppia burrowsi)<br />
Lucoppia burrowsi...........................................................................................175<br />
Lucoppia lucorum (ver Lucoppia burrowsi)<br />
Luffia ferchaultella..........................................................................................209<br />
Luffia rebeli (ver Luffia ferchaultella)<br />
Lulus arancoides (ver Scutigera coleoptrata)<br />
Lycaeni<strong>da</strong>e.......................................................................................................208<br />
Lycoriella campanulata (ver Pseudolycoriella campanulata)<br />
Lycoriella castanescens....................................................................................216<br />
Lycoriella fucorum (ver Lycoriella castanescens)<br />
Lycoriella globiformis (ver Corynoptera globiformis)<br />
Lycoriella ingenua...........................................................................................216<br />
304<br />
Lycoriella nanella (ver Bradysia amoena)<br />
Lycoriella nanella (ver Lycoriella ingenua)<br />
Lycoriella neglecta (ver Scatopsciara dentifera)<br />
Lycoriella vagans (ver Bradysia nitidicollis)<br />
Lycoriella vivi<strong>da</strong> (ver Lycoriella castanescens)<br />
Lycorii<strong>da</strong>e (ver Sciari<strong>da</strong>e )<br />
Lycosi<strong>da</strong>e.........................................................................................................179<br />
Lycosoides coarctata........................................................................................178<br />
Lycti<strong>da</strong>e...........................................................................................................203<br />
Lyctocoris campestris......................................................................................191<br />
Lyctus brunneus...............................................................................................203<br />
Lygaei<strong>da</strong>e.........................................................................................................192<br />
Lygocoris pallidulus (ver Taylorilygus apicalis)<br />
Lygus apicalis (ver Taylorilygus apicalis)<br />
Lysibia nana (ver Lysibia nanus)<br />
Lysibia nanus...................................................................................................220<br />
Lysiphlebus fabarum........................................................................................219<br />
Lysiphlebus testaceipes....................................................................................219<br />
Lythocolletis messaniella (ver Phyllonorycter messaniella)<br />
M<br />
Macaroeris cata................................................................................................179<br />
Macaroeris diligens..........................................................................................179<br />
Macarorchiestia martini...................................................................................181<br />
Machili<strong>da</strong>e.......................................................................................................187<br />
Machilinus rupestris gallicus...........................................................................187<br />
Machimus caliginosus.....................................................................................211<br />
Machuella bilineata (ver Machuella ventrisetosa bilineata)<br />
Machuella ventrisetosa bilineata......................................................................175<br />
Machuelli<strong>da</strong>e...................................................................................................175<br />
Macrocentrus collaris......................................................................................219<br />
Macrocera azorica............................................................................................214<br />
Macrocera azorica var. immaculipennis (ver Macrocera azorica)<br />
Macrocheles muscaedomesticae......................................................................177<br />
Macrocheles subbadius....................................................................................177<br />
Macrocheli<strong>da</strong>e.................................................................................................177<br />
Macrocyclops albidus albidus..........................................................................183<br />
Macroglossa stellarum (ver Macroglossum stellatarum)<br />
Macroglossa stellatarum (ver Macroglossum stellatarum)<br />
Macroglossum stellatarum...............................................................................210<br />
Macrolophus nubilus (ver Macrolophus pygmaeus)<br />
Macrolophus pygmaeus...................................................................................192<br />
Macropelopia nebulosa....................................................................................212<br />
Macrosiphoniella artemisiae............................................................................195<br />
Macrosiphoniella sanborni..............................................................................195<br />
Macrosiphoniella tanacetaria bonariensis........................................................195<br />
Macrosiphum avenae (ver Sitobion avenae )<br />
Macrosiphum euphorbiae................................................................................195<br />
Macrosiphum fragariae (ver Sitobion fragariae )<br />
Macrosiphum rosae..........................................................................................195<br />
Macrosteles sexnotatus....................................................................................191<br />
Macrothorax ruficornis (ver Polyo<strong>da</strong>spis ruficornis)<br />
Macrothrici<strong>da</strong>e.................................................................................................181<br />
Maderentulus maderensis................................................................................187<br />
Madiza glabra..................................................................................................214<br />
Malachii<strong>da</strong>e.....................................................................................................203<br />
Malachius militaris (ver Attalus minimus)<br />
Malacomyia fucorum (ver Malacomyia sciomyzina)<br />
Malacomyia sciomyzina..................................................................................212<br />
Malacostraca....................................................................................................181<br />
Mamestra granti (ver Graphania granti)<br />
Mangora acalypha............................................................................................178<br />
Margarodi<strong>da</strong>e...................................................................................................194<br />
Masonaphis azaleae azaleae (ver Illinoia azaleae azaleae )<br />
Maxillopo<strong>da</strong>.....................................................................................................182<br />
Mecinus pascuorum.........................................................................................201<br />
Meconemati<strong>da</strong>e................................................................................................188<br />
Mecyna asinalis...............................................................................................208<br />
Medetera truncorum........................................................................................213<br />
Medon apicalis.................................................................................................205<br />
Medon debilicornis (ver Hypomedon debilicornis)<br />
Medon debilicornis (ver Hypomedon debilicornis)<br />
Medon ochraceus (ver Lithocharis ochracea)
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Medon propinquus (ver Sunius propinquus)<br />
Medon ripicola.................................................................................................205<br />
Megabombus ruideratus (ver Bombus ruderatus)<br />
Megaceraea incertella (ver Neomariania incertella )<br />
Megaceraea oecophorella (ver Neomariania oecophorella)<br />
Megaceraea scriptella (ver Neomariania scriptella )<br />
Megachile centuncularis..................................................................................218<br />
Megacyclops viridis viridis..............................................................................183<br />
Megalothorax minimus....................................................................................186<br />
Megamelodes quadrimaculatus.......................................................................191<br />
Megaselia albidohalteris (ver Megaselia nigra)<br />
Megaselia albipennis (ver Megaselia meconicera)<br />
Megaselia ardua...............................................................................................215<br />
Megaselia basispinata......................................................................................215<br />
Megaselia brevior.............................................................................................215<br />
Megaselia halterata..........................................................................................215<br />
Megaselia marina.............................................................................................215<br />
Megaselia meconicera.....................................................................................215<br />
Megaselia nigra................................................................................................215<br />
Megaselia pleuralis..........................................................................................215<br />
Megaselia rufipes.............................................................................................215<br />
Meinertelli<strong>da</strong>e..................................................................................................187<br />
Meioneta fuscipalpis........................................................................................179<br />
Meioneta rurestris............................................................................................179<br />
Melanagromyza lappae....................................................................................210<br />
Melanaphis donacis.........................................................................................195<br />
Melanaphis pyraria (ver Longiunguis pyrarius )<br />
Melanaspis bromiliae.......................................................................................194<br />
Melanaspis smilacis.........................................................................................194<br />
Melanchra granti (ver Graphania granti)<br />
Melanochaeta pubescens.................................................................................212<br />
Melanophora roralis.........................................................................................216<br />
Melanostoma mellinum...................................................................................217<br />
Melanotus dichrous (ver Melanotus dichrous dichrous)<br />
Melanotus dichrous dichrous...........................................................................202<br />
Melanozetes azoricus (ver Melanozetes azoricus sanctaemariae)<br />
Melanozetes azoricus azoricus.........................................................................174<br />
Melanozetes azoricus floresianus....................................................................174<br />
Melanozetes azoricus sanctaemariae...............................................................174<br />
Melanthripi<strong>da</strong>e.................................................................................................190<br />
Melanthrips fuscus...........................................................................................190<br />
Melichares agilis..............................................................................................177<br />
Melichares dentriticus (ver Blattisocius dentriticus)<br />
Melichares tarsalis (ver Blattisocius tarsalis)<br />
Meligethes aeneus............................................................................................203<br />
Meligethes incanus..........................................................................................203<br />
Meligethes planiusculus..................................................................................203<br />
Meliscaeva auricollis.......................................................................................217<br />
Melittobia acasta..............................................................................................219<br />
Melittobia sp. (ver Melittobia acasta)<br />
Meloboris collector..........................................................................................220<br />
Meloboris insularis..........................................................................................220<br />
Meloboris longicau<strong>da</strong>......................................................................................220<br />
Melusini<strong>da</strong>e (ver Simulii<strong>da</strong>e )<br />
Melyri<strong>da</strong>e (ver Dasyti<strong>da</strong>e)<br />
Melyri<strong>da</strong>e (ver Gietelli<strong>da</strong>e)<br />
Melyri<strong>da</strong>e (ver Malachii<strong>da</strong>e)<br />
Menemerus semilimbatus................................................................................180<br />
Meoneura obscurella........................................................................................211<br />
Meotica exilis...................................................................................................205<br />
Meraporus sp. (ver Apêndice 1)<br />
Merophysi<strong>da</strong>e (ver Endomychi<strong>da</strong>e)<br />
Merothripi<strong>da</strong>e..................................................................................................190<br />
Merothrips floridensis......................................................................................190<br />
Mesachorutes libycus (ver Mesogastrura libyca)<br />
Mesapamea acorina (ver Mesapamea storai)<br />
Mesapamea acorina f. i-niger (ver Mesapamea storai)<br />
Mesapamea acorina f. leucostigma (ver Mesapamea storai)<br />
Mesapamea acorina f. oculea (ver Mesapamea storai)<br />
Mesapamea acorina f. strigata (ver Mesapamea storai)<br />
Mesapamea storai............................................................................................209<br />
Mesentotoma dollfusi (ver Haloentomobrya dollfusi)<br />
Mesites tardii (ver Rhopalomesites tardyi)<br />
Mesogastrura libyca.........................................................................................185<br />
Mesostenus transfuga.......................................................................................220<br />
305<br />
Mesostigmata...................................................................................................177<br />
Meta merianae (ver Metellina merianae)<br />
Metabelbella interlamellaris............................................................................174<br />
Metacoelus femoralis (ver Hypsicera femoralis)<br />
Metacyclops mendocinus insulensis................................................................183<br />
Metacyclops minutus.......................................................................................183<br />
Metallina ambigua...........................................................................................198<br />
Metaphycus flavus...........................................................................................219<br />
Metargiope bruennichi (ver Argiope bruennichi)<br />
Metasyrphus corollae (ver Eupeodes corollae)<br />
Metellina merianae..........................................................................................180<br />
Meteorus communis........................................................................................219<br />
Meteorus ictericus...........................................................................................219<br />
Meteorus rufus.................................................................................................219<br />
Metophthalmus occidentalis............................................................................203<br />
Metopina heselhausi........................................................................................215<br />
Metopolophium dirhodum...............................................................................195<br />
Metopolophium festucae.................................................................................195<br />
Metopolophium frisicum.................................................................................195<br />
Metoponorthus pruinosus (ver Porcellionides pruinosus)<br />
Metoponorthus sexfasciatus (ver Porcellionides sexfasciatus)<br />
Metriocnemus carmencitabertarum.................................................................212<br />
Metriocnemus fuscipes....................................................................................212<br />
Metriocnemus stylatus (ver Parametriocnemus stylatus)<br />
Metrioppii<strong>da</strong>e...................................................................................................175<br />
Metroponorthus barroisi Dollfus (ver Porcellionides barroisi)<br />
Mezium americanum.......................................................................................197<br />
Mezium sulcatum............................................................................................197<br />
Micaria oceanica (ver Micaria pallipes)<br />
Micaria pallipes...............................................................................................178<br />
Micaria septempunctata (ver Micaria pallipes)<br />
Micaria sp. (ver Micaria pallipes)<br />
Microclubiona decora (ver Clubiona decora)<br />
Microcoryphia.................................................................................................187<br />
Microcreagrella caeca (ver Microcreagrella caeca caeca)<br />
Microcreagrella caeca caeca............................................................................173<br />
Microcreagris caeca (ver Microcreagrella caeca caeca)<br />
Microctenonyx subitaneus...............................................................................179<br />
Microlestes negrita...........................................................................................198<br />
Microlinyphia johnsoni....................................................................................179<br />
Micromus angulatus........................................................................................197<br />
Microneta viaria...............................................................................................179<br />
Microphori<strong>da</strong>e.................................................................................................214<br />
Microphysi<strong>da</strong>e.................................................................................................192<br />
Microplax plagiata...........................................................................................192<br />
Microppia minus minus...................................................................................175<br />
Microppia minus minus (ver Microppia minus minus)<br />
Micropsectra junci...........................................................................................212<br />
Micropsectra subviridis (ver Micropsectra junci)<br />
Microterys cf nietneri (ver Apêndice 1)<br />
Microvelia azorica (ver Microvelia gracillima)<br />
Microvelia gracillima.......................................................................................193<br />
Microvelia gracillima azorica (ver Microvelia gracillima)<br />
Microzetes auxiliaris (ver Berlesezetes ornatissimus ornatissimus)<br />
Microzeti<strong>da</strong>e....................................................................................................175<br />
Micrura............................................................................................................178<br />
Micrurapteryx bistrigella.................................................................................208<br />
Migneauxia parvicollis (ver Apêndice 1)<br />
Miktoniscus chavesi.........................................................................................182<br />
Milichii<strong>da</strong>e.......................................................................................................214<br />
Mimeti<strong>da</strong>e........................................................................................................179<br />
Mimumesa <strong>da</strong>hlbomi.......................................................................................219<br />
Minettia fasciata...............................................................................................214<br />
Minicia floresensis...........................................................................................179<br />
Minicia picoensis (ver Minicia floresensis)<br />
Minicia sp. (ver Minicia floresensis)<br />
Minilimosina fungicola....................................................................................216<br />
Miriapo<strong>da</strong>.........................................................................................................183<br />
Miri<strong>da</strong>e.............................................................................................................192<br />
Miridius quadrivirgatus....................................................................................192<br />
Mniophilosoma obscurum...............................................................................199<br />
Mogulones geographicus.................................................................................201<br />
Monalocoris filicis...........................................................................................192<br />
Monalocoris filicis atlantica (ver Monalocoris filicis)<br />
Monalocoris filicis atlanticus (ver Monalocoris filicis)
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Monocrepidius posticus (ver Conoderus posticus)<br />
Monodontomerus obscurus..............................................................................221<br />
Monodontomerus sp. (ver Monodontomerus obscurus)<br />
Monomorium carbonarium..............................................................................220<br />
Monomorium carbonarium ebeninum (ver Monomorium carbonarium)<br />
Monopis crocicapitella....................................................................................210<br />
Monopis nigricantella (ver Apêndice 1)<br />
Monotoma 4 - foveolata (ver Monotoma quadrifoveolata)<br />
Monotoma bicolor............................................................................................203<br />
Monotoma longicollis......................................................................................203<br />
Monotoma picipes...........................................................................................203<br />
Monotoma quadricolis (ver Monotoma bicolor)<br />
Monotoma quadrifoveolata..............................................................................203<br />
Monotoma spinicollis......................................................................................203<br />
Monotomi<strong>da</strong>e...................................................................................................203<br />
Moranila californica........................................................................................220<br />
Moritziella unicarinata (ver Moritzoppia unicarinata unicarinata)<br />
Moritzoppia unicarinata (ver Moritzoppia unicarinata unicarinata)<br />
Moritzoppia unicarinata unicarinata................................................................175<br />
Mosillus albipennis (ver Chlorichaeta albipennis)<br />
Mosillus subsultans..........................................................................................213<br />
Muellerianella brevipennis..............................................................................191<br />
Muellerianella fairmairei.................................................................................191<br />
Multioppia laniseta (ver Multioppia wilsoni laniseta)<br />
Multioppia wilsoni laniseta.............................................................................175<br />
Musca angustifrons (ver Coenosia humilis)<br />
Musca domestica calleva.................................................................................215<br />
Musca humilis (ver Coenosia humilis)<br />
Musca osiris.....................................................................................................215<br />
Musca sorbens.................................................................................................215<br />
Musca vitripennis (ver Musca osiris)<br />
Musci<strong>da</strong>e..........................................................................................................214<br />
Muscina assimilis (ver Muscina levi<strong>da</strong>)<br />
Muscina levi<strong>da</strong>.................................................................................................215<br />
Muscina pabulorum (ver Muscina prolapsa)<br />
Muscina prolapsa.............................................................................................215<br />
Muscina stabulans............................................................................................215<br />
Musidora furcata Fall var. rivalis Meig (ver Lonchoptera bifurcata)<br />
Musidori<strong>da</strong>e (ver Lonchopteri<strong>da</strong>e)<br />
Myathropa florea..............................................................................................217<br />
Myatropa florea var. flavoferomata (ver Myathropa florea)<br />
Myatropa florea var. nigrofasciata (ver Myathropa florea)<br />
Myatropa florea var. nigrolata (ver Myathropa florea)<br />
Mycetaea subterranea......................................................................................202<br />
Mycetophagi<strong>da</strong>e...............................................................................................203<br />
Mycetophila atlantica......................................................................................215<br />
Mycetophila britannica....................................................................................215<br />
Mycetophila griseicollis (ver Brevicornu griseicolle)<br />
Mycetophila interrupta (ver Mycetophila atlantica)<br />
Mycetophila lineola (ver Mycetophila britannica)<br />
Mycetophila spectabilis (ver Mycetophila atlantica)<br />
Mycetophila storai...........................................................................................215<br />
Mycetophili<strong>da</strong>e................................................................................................215<br />
Mycobates tridentatus......................................................................................176<br />
Myelois ceratoniae (ver Apomyelois ceratoniae)<br />
Mymar taprobanicum......................................................................................220<br />
Mymari<strong>da</strong>e.......................................................................................................220<br />
Myopsoci<strong>da</strong>e....................................................................................................189<br />
Myopsocus eatoni............................................................................................189<br />
Myrmecopora lohmanderi (ver Myrmecopora sulcata)<br />
Myrmecopora sulcata......................................................................................205<br />
Myrmecopora uvi<strong>da</strong>.........................................................................................205<br />
Myrmedobia coleoptrata (ver Loricula coleoptrata)<br />
Myrrha octodecimguttata (ver Myrrha octodecimmaculata formosa)<br />
Myrrha octodecimmaculata formosa...............................................................200<br />
Mythimna loreyi..............................................................................................209<br />
Mythimna unipuncta........................................................................................209<br />
Myzaphis bucktoni...........................................................................................195<br />
Myzaphis rosarum...........................................................................................195<br />
Myzocallis boerneri.........................................................................................196<br />
Myzocallis castanicola.....................................................................................196<br />
Myzocallis kuricola.........................................................................................196<br />
Myzus ascalonicus...........................................................................................195<br />
Myzus cerasi....................................................................................................195<br />
Myzus cerasi veronicae (ver Myzus cerasi )<br />
306<br />
Myzus cymbalariae..........................................................................................195<br />
Myzus cymbalariellus (ver Myzus cymbalariae )<br />
Myzus ornatus..................................................................................................195<br />
Myzus persicae................................................................................................195<br />
Myzus veronicae (ver Myzus cerasi )<br />
N<br />
Nabi<strong>da</strong>e............................................................................................................192<br />
Nabis capsiformis............................................................................................192<br />
Nabis ferus (ver Nabis pseudoferus ibericus)<br />
Nabis pseudoferis azorensis (ver Nabis pseudoferus ibericus)<br />
Nabis pseudoferus (ver Nabis pseudoferus ibericus)<br />
Nabis pseudoferus ibericus..............................................................................192<br />
Nacaeus impressicollis....................................................................................205<br />
Nacer<strong>da</strong> melanura (ver Nacerdes melanura)<br />
Nacerdes melanura..........................................................................................203<br />
Nanhermannia coronata (ver Nanhermannia dorsalis)<br />
Nanhermannia dorsalis....................................................................................175<br />
Nanhermannia nana.........................................................................................175<br />
Nanhermannia nanus (ver Nanhermannia nana)<br />
Nanhermannii<strong>da</strong>e.............................................................................................175<br />
Nanno<strong>da</strong>stii<strong>da</strong>e................................................................................................215<br />
Nanocladius (Eukiefferiella) atlanticus (ver Thalassosmittia atlantica)<br />
Napaea coarctata (ver Parydra coarctata)<br />
Napaea fossarum (ver Parydra fossarum)<br />
Napaea littoralis (ver Parydra littoralis )<br />
Napomyza bellidis...........................................................................................210<br />
Napomyza lateralis..........................................................................................210<br />
Nasonovia ribisnigri.........................................................................................195<br />
Nathrius brevipennis.......................................................................................199<br />
Naupactus leucoloma.......................................................................................201<br />
Naupactus peregrinus (ver Naupactus leucoloma)<br />
Nausibius clavicornis.......................................................................................204<br />
Nausibius dentatus (ver Nausibius clavicornis)<br />
Neanura montana.............................................................................................185<br />
Neanura muscorum..........................................................................................185<br />
Neanuri<strong>da</strong>e.......................................................................................................185<br />
Nearctaphis bakeri...........................................................................................195<br />
Necrobia ruficollis...........................................................................................199<br />
Necrobia rufipes...............................................................................................199<br />
Neeli<strong>da</strong>.............................................................................................................186<br />
Neelides minutus.............................................................................................186<br />
Neelipleona......................................................................................................186<br />
Neelus minimus (ver Megalothorax minimus)<br />
Neelus minimus (ver Neelides minutus)<br />
Neelus murinus................................................................................................186<br />
Nehemitropia sordi<strong>da</strong> (ver Atheta sordi<strong>da</strong>)<br />
Nemobius sylvestris.........................................................................................188<br />
Neobisii<strong>da</strong>e......................................................................................................173<br />
Neobisium maroccanum..................................................................................173<br />
Neobisnius lathrobioides.................................................................................205<br />
Neobisnius procerulus (ver Neobisnius procerulus procerulus)<br />
Neobisnius procerulus procerulus...................................................................205<br />
Neocnemis occidentalis...................................................................................201<br />
Neocrepidodera ferruginea..............................................................................199<br />
Neomariania incertella.....................................................................................210<br />
Neomariania oecophorella...............................................................................210<br />
Neomariania scriptella.....................................................................................210<br />
Neomyzus circumflexus...................................................................................195<br />
Neon ? convolutus (ver Neon acoreensis)<br />
Neon acoreensis...............................................................................................180<br />
Neon n. sp. (ver Neon acoreensis)<br />
Neon reticulatus (ver Neon acoreensis)<br />
Neosciara castanescens (ver Lycoriella castanescens)<br />
Neosciara elysiaca (ver Bradysia brunnipes)<br />
Neosciara rufipodex (ver Bradysia brunnipes)<br />
Neosciara rufipodex var. elysiaca (ver Bradysia brunnipes)<br />
Neosciara truncorum (ver Bradysia truncorum)<br />
Neoscona crucifera..........................................................................................178<br />
Neoseiulus californicus (ver Amblyseius californicus)<br />
Neotrama maritima..........................................................................................196<br />
Neottiura bimaculata........................................................................................180<br />
Nephanes titan.................................................................................................204
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Nephus bisignatus............................................................................................200<br />
Nephus flavopictus...........................................................................................200<br />
Nephus helgae..................................................................................................200<br />
Nephus hiekei..................................................................................................200<br />
Nepiera collector (ver Meloboris collector)<br />
Nepticuli<strong>da</strong>e.....................................................................................................208<br />
Neriene clathrata..............................................................................................179<br />
Nesotes azorica................................................................................................206<br />
Nesothrips propinquus.....................................................................................190<br />
Nestici<strong>da</strong>e........................................................................................................179<br />
Nesticodes rufipes............................................................................................180<br />
Nesticus pallidus (ver Eidmannella palli<strong>da</strong>)<br />
Netelia atlantor.................................................................................................220<br />
Netelia testacea................................................................................................220<br />
Neuroptera.......................................................................................................197<br />
Nezara viridula.................................................................................................192<br />
Nezara viridula torquata (ver Nezara viridula)<br />
Nicobium castaneum.......................................................................................197<br />
Nicobium hirtum (ver Nicobium castaneum)<br />
Nicobium villosum..........................................................................................197<br />
Nicoletii<strong>da</strong>e......................................................................................................187<br />
Niditinea fuscella.............................................................................................210<br />
Nigma ? flavescens (ver Nigma puella)<br />
Nigma canariensis (ver Nigma puella)<br />
Nigma puella....................................................................................................178<br />
Nipaecoccus nipae...........................................................................................194<br />
Nitidula 4 - pustulata (ver Nitidula carnaria)<br />
Nitidula carnaria..............................................................................................203<br />
Nitiduli<strong>da</strong>e.......................................................................................................203<br />
Nitiduli<strong>da</strong>e (ver Katereti<strong>da</strong>e)<br />
Nitokra lacustris lacustris................................................................................183<br />
Nitudula obsoleta (ver Epuraea biguttata)<br />
Noctua atlantica...............................................................................................209<br />
Noctua carvalhoi..............................................................................................209<br />
Noctua janthina (ver Apêndice 1)<br />
Noctua pronuba................................................................................................209<br />
Noctui<strong>da</strong>e.........................................................................................................208<br />
Nomophila noctuella........................................................................................208<br />
Nonagria sacchari (ver Sesamia nonagrioides)<br />
Nopoiulus armatus (ver Nopoiulus kochii)<br />
Nopoiulus kochii..............................................................................................184<br />
Nopoiulus pulchellus (ver Nopoiulus kochii)<br />
Norrbomia somogyii........................................................................................216<br />
Norrbomia sordi<strong>da</strong>...........................................................................................216<br />
Nosopsyllus fasciatus.......................................................................................218<br />
Nosopsyllus londinensis londinensis...............................................................218<br />
Nostima picta...................................................................................................213<br />
Notaphus semipunctatus..................................................................................198<br />
Notaspis acromios (ver Eupelops acromios acromios)<br />
Notaspis burrowsi (ver Lucoppia burrowsi)<br />
Nothri<strong>da</strong>e.........................................................................................................175<br />
Nothrus anauniensis.........................................................................................175<br />
Nothrus anauniensis (ver Nothrus anauniensis)<br />
Nothrus bistriatus (ver Heminothrus peltifer peltifer)<br />
Nothrus palustris azorensis..............................................................................175<br />
Nothrus palustris palustris...............................................................................175<br />
Nothrus peltifer (ver Heminothrus peltifer peltifer)<br />
Nothrus silvestris (ver Nothrus silvestris silvestris)<br />
Nothrus silvestris silvestris..............................................................................175<br />
Notiophilus quadripunctatus............................................................................198<br />
Notiphila cinerea..............................................................................................213<br />
Notiphila flaveola (ver Scaptomyza flava)<br />
Notonecti<strong>da</strong>e....................................................................................................192<br />
Nycterosea obstipata (ver Orthonama obstipata)<br />
Nyctia lugubris................................................................................................216<br />
Nymphali<strong>da</strong>e....................................................................................................209<br />
Nysius atlantidum............................................................................................192<br />
Nysius ericae (ver Nysius ericae ericae)<br />
Nysius ericae ericae.........................................................................................192<br />
307<br />
O<br />
Obisium caecum (ver Microcreagrella caeca caeca)<br />
Ochthebius frey................................................................................................202<br />
Ochthera mantis (ver Ochthera schembrii)<br />
Ochthera schembrii..........................................................................................214<br />
Ochthera setigera (ver Ochthera schembrii)<br />
Ochthiphili<strong>da</strong>e (ver Chamaemyii<strong>da</strong>e)<br />
Ocydromus derelictus......................................................................................198<br />
Ocydromus schmidti azoricus (ver Ocydromus schmidti mequignoni)<br />
Ocydromus schmidti mequignoni....................................................................198<br />
Ocypus aethiops...............................................................................................206<br />
Ocypus olens....................................................................................................206<br />
Ocys harpaloides..............................................................................................198<br />
Odonata............................................................................................................187<br />
Odontella armata (ver Xenyllodes armatus)<br />
Odontella lamellifera (ver Superodontella lamellifer)<br />
Odontelli<strong>da</strong>e.....................................................................................................185<br />
Odontocepheus elongatus................................................................................174<br />
Odynerus parietum (ver Ancistrocerus parietum)<br />
Oecanthus pellucens (ver Apêndice 1)<br />
Oecobii<strong>da</strong>e.......................................................................................................179<br />
Oecobius annulipes (ver Oecobius navus)<br />
Oecobius caesaris (ver Oecobius similis)<br />
Oecobius minor (ver Oecobius navus)<br />
Oecobius navus................................................................................................179<br />
Oecobius similis...............................................................................................179<br />
Oecobius similis (ver Oecobius navus)<br />
Oedemeri<strong>da</strong>e....................................................................................................203<br />
Oedemothrips propinquus (ver Nesothrips propinquus)<br />
Oedipo<strong>da</strong> caerulescens....................................................................................188<br />
Oedipo<strong>da</strong> canariensis (ver Oedipo<strong>da</strong> caerulescens)<br />
Oedipo<strong>da</strong> fuscocincta......................................................................................188<br />
Oedipo<strong>da</strong> fuscocincta coerulea (ver Oedipo<strong>da</strong> fuscocincta)<br />
Oedipo<strong>da</strong> migratoria (ver Locusta migratoria)<br />
Oedothorax fuscus...........................................................................................179<br />
Oegoconia novimundi......................................................................................210<br />
Oegoconia quadripuncta (ver Oegoconia novimundi)<br />
Oeneis ohshimai (ver Hipparchia azorina azorina)<br />
Oeneis okohimae (ver Hipparchia azorina azorina)<br />
Oinophila v-flava.............................................................................................210<br />
Oenophila v-flavum (ver Oinophila v-flava)<br />
Olibrus affinis..................................................................................................204<br />
Olibrus liquidus...............................................................................................204<br />
Oligota parva...................................................................................................206<br />
Oligota pumilio................................................................................................206<br />
Oligota pusillima.............................................................................................206<br />
Olina geniculata (ver Lotophila atra)<br />
Olisthopus inclavatus.......................................................................................198<br />
Omargus faunus (ver Campoplex faunus)<br />
Omaseus aterrimus nigerrimus (ver Pterostichus aterrimus aterrimus)<br />
Ommatocepheus parvilamellatus.....................................................................174<br />
Ommatoiulus moreletii....................................................................................184<br />
Omonadus floralis............................................................................................197<br />
Omonadus formicarius (ver Omonadus formicarius formicarius)<br />
Omonadus formicarius formicarius.................................................................197<br />
Omosita colon..................................................................................................203<br />
Omosita discoidea............................................................................................203<br />
Omphrali<strong>da</strong>e (ver Scenopini<strong>da</strong>e)<br />
Onisci<strong>da</strong>e.........................................................................................................181<br />
Onisci<strong>da</strong>e (ver Scyphaci<strong>da</strong>e )<br />
Oniscus asellus................................................................................................181<br />
Onthophagus illyricus......................................................................................204<br />
Onthophagus taurus.........................................................................................204<br />
Onthophagus vacca..........................................................................................204<br />
Onychiuri<strong>da</strong>e...................................................................................................185<br />
Onychiurus ambulans......................................................................................185<br />
Onychiurus azoricus........................................................................................185<br />
Onychiurus fimetarius (ver Folsomia fimetaria)<br />
Onychiurus ghidinii.........................................................................................185<br />
Onychiurus insubrarius....................................................................................185<br />
Onychiurus musae...........................................................................................185<br />
Onychiurus pseu<strong>dos</strong>tachianus..........................................................................185<br />
Onychyurus tuberculatus (ver Kalaphorura tuberculata)<br />
Oonopi<strong>da</strong>e........................................................................................................179
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Oonops ? pulcher (ver Oonops domesticus)<br />
Oonops domesticus..........................................................................................179<br />
Oophorus azoricus (ver Heteroderes azoricus)<br />
Oosternum costatum (ver Oosternum sharpi)<br />
Oosternum sharpi.............................................................................................202<br />
Opacifrons costatus (ver Opacifrons coxata)<br />
Opacifrons coxata............................................................................................217<br />
Opalimosina mirabilis......................................................................................217<br />
Ophiusa tirhaca................................................................................................209<br />
Ophomus stictus (ver Ophonus ar<strong>dos</strong>iacus)<br />
Ophonus ar<strong>dos</strong>iacus.........................................................................................198<br />
Ophonus pubescens (ver Pseudoophonus rufipes)<br />
Ophonus rotundicollis (ver Ophonus ar<strong>dos</strong>iacus)<br />
Ophonus rufipes (ver Pseudoophonus rufipes)<br />
Ophonus stictus................................................................................................198<br />
Ophyra leucostoma (ver Hydrotaea ignava)<br />
Opiliones..........................................................................................................173<br />
Opilo domesticus.............................................................................................199<br />
Opilo mollis.....................................................................................................199<br />
Opilus mollis (ver Opilo mollis)<br />
Opius sanmiguelensis (ver Phaedrotoma sanmiguelensis)<br />
Opogona omoscopa.........................................................................................210<br />
Opogona sacchari............................................................................................210<br />
Opogona subcervinella (ver Opogona sacchari)<br />
Opomyzi<strong>da</strong>e.....................................................................................................215<br />
Oppia lucorum (ver Lucoppia burrowsi)<br />
Oppia microptera (ver Conoppia palmicincta)<br />
Oppia microptera (ver Conoppia palmicincta)<br />
Oppia minus (ver Microppia minus minus)<br />
Oppia unicarinata (ver Moritzoppia unicarinata unicarinata)<br />
Oppiella nova...................................................................................................175<br />
Oppii<strong>da</strong>e...........................................................................................................175<br />
Opsius stactogalus...........................................................................................191<br />
Orchestia chevreuxi.........................................................................................181<br />
Orchestia gammarellus....................................................................................181<br />
Orchestia guernei (ver Sarothrogammarus guernei)<br />
Orchestia mateusi Afonso (ver Orchestia chevreuxi)<br />
Orchestia mediterranea....................................................................................181<br />
Orchestia platensis...........................................................................................181<br />
Orchestina furcillata........................................................................................179<br />
Orchisia costata................................................................................................215<br />
Orfelia nigricornis............................................................................................214<br />
Oribata globula (ver Euzetes globulus)<br />
Oribatella quadricornuta..................................................................................175<br />
Oribatelli<strong>da</strong>e....................................................................................................175<br />
Oribates longiplumus (ver Acrogalumna longipluma longipluma)<br />
Oribates obvius (ver Galumna elimata elimata)<br />
Oribati<strong>da</strong>..........................................................................................................173<br />
Oribatula glabra...............................................................................................175<br />
Oribatula propinqua (ver Oribatula glabra)<br />
Oribatula tibialis (ver Oribatula tibialis tibialis)<br />
Oribatula tibialis tibialis..................................................................................175<br />
Oribatula undulata...........................................................................................175<br />
Oribatuli<strong>da</strong>e.....................................................................................................175<br />
Oribella paolii (ver Pantelozetes paolii)<br />
Oribelli<strong>da</strong>e.......................................................................................................176<br />
Oribotritia berlesei...........................................................................................176<br />
Oribotritia decumana (ver Oribotritia berlesei)<br />
Oribotritii<strong>da</strong>e...................................................................................................176<br />
Orius laevigatus (ver Orius laevigatus laevigatus)<br />
Orius laevigatus laevigatus..............................................................................191<br />
Orius laevigatus maderensis (ver Orius laevigatus laevigatus)<br />
Orius maderensis (ver Orius laevigatus laevigatus)<br />
Orius minutus (ver Orius niger)<br />
Orius niger.......................................................................................................191<br />
Orthezia insignis..............................................................................................194<br />
Orthezii<strong>da</strong>e.......................................................................................................194<br />
Ortheziola vejdovskyi......................................................................................194<br />
Orthochaetes insignis.......................................................................................201<br />
Orthocladius brevifurcata (ver Smittia brevifurcata)<br />
Orthocladius melaleucus (ver Chaetocladius melaleucus)<br />
Orthonama obstipata........................................................................................208<br />
Orthoperus aequalis.........................................................................................200<br />
Orthoperus nitidulus (ver Orthoperus aequalis)<br />
Orthops insularis (ver Pinalitus oromii)<br />
308<br />
Orthoptera........................................................................................................188<br />
Orthotomicus erosus........................................................................................201<br />
Orthotydeus californicus (ver Tydeus californicus)<br />
Orthotylus flavosparsus....................................................................................192<br />
Orthotylus junipericola attilioi.........................................................................192<br />
Oryzaephilus mercator.....................................................................................204<br />
Oryzaephilus surinamensis..............................................................................204<br />
Oscinella frit....................................................................................................212<br />
Oscinella nitidissima........................................................................................212<br />
Osmia fulviventris...........................................................................................218<br />
Ostearius melanopygius...................................................................................179<br />
Ostraco<strong>da</strong>.........................................................................................................182<br />
Otiorhynchus cribricollis.................................................................................201<br />
Otiorhynchus parvicollis.................................................................................201<br />
Otiorhynchus rugosostriatus............................................................................201<br />
Otiorhynchus scabrosus (ver Otiorhynchus rugosostriatus)<br />
Otiorhynchus singularis...................................................................................201<br />
Otiorhynchus sulcatus.....................................................................................201<br />
Otiorhynchus trophonius (ver Otiorhynchus cribricollis)<br />
Otiorhynchus trophonius azoricus (ver Otiorhynchus cribricollis)<br />
Otiorrhynchus trophonius azoricus (ver Otiorhynchus cribricollis)<br />
Otopheidomeni<strong>da</strong>e...........................................................................................177<br />
Ovatus crataegarius.........................................................................................195<br />
Ovatus insitus..................................................................................................196<br />
Oxidus gracilis.................................................................................................183<br />
Oxyethira bidentata (ver Oxyethira falcata)<br />
Oxyethira dentata (ver Oxyethira falcata)<br />
Oxyethira falcata..............................................................................................207<br />
Oxyhaloa murrayi (ver Apêndice 1)<br />
Oxypo<strong>da</strong> luri<strong>da</strong>................................................................................................206<br />
Oxytelus complanatus (ver Anotylus complanatus)<br />
Oxytelus nitidifrons (ver Anotylus nitidifrons)<br />
Oxytelus nitidulus (ver Anotylus nitidulus)<br />
Oxytelus sculptus.............................................................................................206<br />
Oxytelus speculifrons (ver Anotylus speculifrons)<br />
P<br />
Pachygnatha degeeri........................................................................................180<br />
Pachylopus dimidiatus (ver Hypocaccus dimidiatus dimidiatus)<br />
Pachymerium ferrugineum .............................................................................184<br />
Pachynematus obductus...................................................................................220<br />
Pachynematus obductus conductus (ver Pachynematus obductus)<br />
Pachytylus cineracens (ver Locusta migratoria)<br />
Pachytylus <strong>da</strong>nicus (ver Locusta migratoria)<br />
Palliduphantes schmitzi...................................................................................179<br />
Palluduphantes schmitzi (ver Palliduphantes schmitzi)<br />
Palorus ratzeburgi............................................................................................206<br />
Palorus subdepressus.......................................................................................206<br />
Palpita unionalis (ver Palpita vitrealis)<br />
Palpita vitrealis................................................................................................208<br />
Pandemis heparana (ver Apêndice 1)<br />
Paniscus testaceus (ver Netelia testacea)<br />
Panonychus citri...............................................................................................177<br />
Panonychus ulmi..............................................................................................177<br />
Pantelozetes paolii...........................................................................................176<br />
Pantomorus cervinus........................................................................................201<br />
Pantomorus godmani (ver Pantomorus cervinus)<br />
Papilio atalanta (ver Vanessa atalanta)<br />
Parachipetria floresiana....................................................................................174<br />
Parachipteria insularis......................................................................................174<br />
Parachipteria petiti (ver Campachipteria petiti)<br />
Parachipteria weigmanni (ver Campachipteria weigmanni)<br />
Parachipteria willmanni (ver Campachipteria fanzagoi)<br />
Paracollinella coenosa (ver Leptocera caenosa)<br />
Paracyclops chiltoni.........................................................................................183<br />
Paracyclops imminutus....................................................................................183<br />
Para<strong>da</strong>maeus clavipes......................................................................................174<br />
Paradoxosomati<strong>da</strong>e..........................................................................................183<br />
Parajapygi<strong>da</strong>e...................................................................................................187<br />
Parajapyx isabellae..........................................................................................187<br />
Paraleyrodes minei...........................................................................................193<br />
Parallophora pusilla (ver Phasia pusilla)<br />
Paramecosoma simplex (ver Cryptophilus integer)
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Paramerina cingulata.......................................................................................212<br />
Paramerina pygmaea (ver Paramerina cingulata)<br />
Parametriocnemus stylatus..............................................................................212<br />
Paramormia ustulata........................................................................................216<br />
Paranchus albipes.............................................................................................198<br />
Parapelecopsis mediocre (ver Parapelecopsis nemoraloides)<br />
Parapelecopsis nemoraloides...........................................................................179<br />
Parapetrobius azoricus.....................................................................................187<br />
Pararotru<strong>da</strong> nesiotica (ver Phycitodes albatella pseudonimbella)<br />
Parasaissetia nigra............................................................................................193<br />
Parascaptomyza disticha (ver Scaptomyza palli<strong>da</strong>)<br />
Paratachys micros............................................................................................198<br />
Paratanytarsus grimmii....................................................................................212<br />
Parathalassius blasigi (ver Parathalassius blasigii)<br />
Parathalassius blasigii......................................................................................214<br />
Paratrechina longicornis..................................................................................220<br />
Paratullbergia callipygos..................................................................................185<br />
Paravespula germanica (ver Vespula germanica)<br />
Paraxenylla affiniformis...................................................................................185<br />
Par<strong>dos</strong>a acoreensis...........................................................................................179<br />
Par<strong>dos</strong>a acorensis (ver Par<strong>dos</strong>a acoreensis)<br />
Par<strong>dos</strong>a albiventris (ver Par<strong>dos</strong>a acoreensis)<br />
Par<strong>dos</strong>a assorensis (ver Par<strong>dos</strong>a acoreensis)<br />
Par<strong>dos</strong>a furtadoi (ver Par<strong>dos</strong>a acoreensis)<br />
Par<strong>dos</strong>a proxima (ver Par<strong>dos</strong>a acoreensis)<br />
Paregle au<strong>da</strong>cula..............................................................................................211<br />
Parerigone fradeorum (ver Eperigone fradeorum)<br />
Parisotoma notabilis.........................................................................................186<br />
Parnassius mnemosyne (ver Apêndice 1)<br />
Parnus prolifericornis (ver Dryops luridus)<br />
Paroxyna tessellata (ver Campiglossa producta)<br />
Parthenolecanium perlatum.............................................................................193<br />
Parthenothrips dracaenae.................................................................................190<br />
Parydra coarctata.............................................................................................214<br />
Parydra fossarum.............................................................................................214<br />
Parydra littoralis...............................................................................................214<br />
Pauropi<strong>da</strong>e.......................................................................................................183<br />
Pauropo<strong>da</strong>........................................................................................................183<br />
Pediobius metallicus........................................................................................219<br />
Pediobius sp. (ver Pediobius metallicus)<br />
Peirates chiragra (ver Ectomocoris chiragra)<br />
Pelecopsis parallela..........................................................................................179<br />
Peleteria varia..................................................................................................217<br />
Pelops acromios (ver Eupelops acromios acromios)<br />
Pelops phytophilus (ver Eupelops acromios acromios)<br />
Peloptulus borgesi............................................................................................176<br />
Pemphigi<strong>da</strong>e....................................................................................................196<br />
Pemphigi<strong>da</strong>e (ver Eriosomati<strong>da</strong>e)<br />
Pemphigus populitransversus..........................................................................197<br />
Pemphredon lethifer.........................................................................................219<br />
Pemphredon rugifer.........................................................................................219<br />
Pentalonia nigronervosa...................................................................................196<br />
Pentaneura nubila (ver Zavrelimyia nubila)<br />
Pentapleura pumilio.........................................................................................219<br />
Pentatomi<strong>da</strong>e...................................................................................................192<br />
Pentatrichopus fragaefolii................................................................................196<br />
Pentatrichopus tetrarhodus...............................................................................196<br />
Pergalumna cf. formicaria (ver Apêndice 1)<br />
Pergalumna cf. nervosa (ver Pergalumna cf. nervosa nervosa)<br />
Pergalumna cf. nervosa nervosa (ver Apêndice 1)<br />
Pergalumna myrmophila..................................................................................174<br />
Pergalumna myrmophilum (ver Pergalumna myrmophila)<br />
Pergalumna nervosa punctata..........................................................................174<br />
Pergalumna punctata (ver Pergalumna nervosa punctata)<br />
Peridroma saucia..............................................................................................209<br />
Perigona nigriceps (ver Trechicus nigriceps)<br />
Periplaneta americana......................................................................................188<br />
Peripsoci<strong>da</strong>e.....................................................................................................189<br />
Peripsocus bivari..............................................................................................189<br />
Peripsocus milleri............................................................................................189<br />
Peripsocus phaeopterus....................................................................................189<br />
Peripsocus reductus (ver Peripsocus milleri)<br />
Peripsocus subfasciatus...................................................................................189<br />
Peryphus derelictus (ver Ocydromus derelictus)<br />
Peryphus schmidti (ver Ocydromus schmidti mequignoni)<br />
309<br />
Petauristi<strong>da</strong>e (ver Trichoceri<strong>da</strong>e)<br />
Phacophallus parumpunctatus.........................................................................206<br />
Phaedrotoma sanmiguelensis...........................................................................219<br />
Phalacri<strong>da</strong>e.......................................................................................................204<br />
Phalacrus consimilis (ver Stilbus testaceus)<br />
Phalacrus corruscus.........................................................................................204<br />
Phalacrus coruscus (ver Phalacrus corruscus)<br />
Phalacrus fimetarius (ver Phalacrus corruscus)<br />
Phalacrus politus..............................................................................................204<br />
Phalangii<strong>da</strong>e.....................................................................................................173<br />
Phaleria bimaculata..........................................................................................206<br />
Phaleria ca<strong>da</strong>verina (ver Phaleria ca<strong>da</strong>verina ca<strong>da</strong>verina)<br />
Phaleria ca<strong>da</strong>verina ca<strong>da</strong>verina........................................................................207<br />
Phaneroptera nana............................................................................................188<br />
Phaneroptera nana nana (ver Phaneroptera nana)<br />
Phaneroptera quadripunctata (ver Phaneroptera nana)<br />
Phaneropteri<strong>da</strong>e...............................................................................................188<br />
Phaonia palli<strong>da</strong>................................................................................................215<br />
Phaonia rufiventris...........................................................................................215<br />
Phaonia subventa.............................................................................................215<br />
Phaonia testacea (ver Phaonia rufiventris)<br />
Phaonia trimaculata.........................................................................................215<br />
Phaonia variagata (ver Phaonia rufiventris)<br />
Pharoscymnus decemplagiatus (ver Apêndice 1)<br />
Phasia pusilla...................................................................................................217<br />
Phasmatodea....................................................................................................188<br />
Phasmi<strong>da</strong>e (ver Bacilli<strong>da</strong>e)<br />
Phauloppia lucorum.........................................................................................175<br />
Pheidole megacephala.....................................................................................220<br />
Phenolia tibialis...............................................................................................203<br />
Phenopelopi<strong>da</strong>e................................................................................................176<br />
Phibalapteryx custodiata (ver Costaconvexa centrostrigaria)<br />
Philaenus spumarius........................................................................................190<br />
Philhydrus lividus (ver Labarrus lividus)<br />
Philonthus aeneus (ver Philonthus politus politus)<br />
Philonthus concinnus.......................................................................................206<br />
Philonthus discoideus......................................................................................206<br />
Philonthus fenestratus......................................................................................206<br />
Philonthus filiformis (ver Neobisnius procerulus procerulus)<br />
Philonthus immundus (ver Philonthus ventralis)<br />
Philonthus longicornis.....................................................................................206<br />
Philonthus nigritulus (ver Gabrius nigritulus)<br />
Philonthus ochropus (ver Philonthus concinnus)<br />
Philonthus pachycephalus (ver Bisnius sordidus)<br />
Philonthus politus (ver Philonthus politus politus)<br />
Philonthus politus politus................................................................................206<br />
Philonthus quisquiliarius (ver Philonthus quisquiliarius quisquiliarius)<br />
Philonthus quisquiliarius quisquiliarius...........................................................206<br />
Philonthus rectangulus.....................................................................................206<br />
Philonthus scybalarius (ver Philonthus longicornis)<br />
Philonthus sordidus (ver Bisnius sordidus)<br />
Philonthus thermarum (ver Gabronthus thermarum)<br />
Philonthus umbratilis.......................................................................................206<br />
Philonthus ventralis.........................................................................................206<br />
Philonthus ventralis proximus (ver Philonthus ventralis)<br />
Philopedon plagiatum......................................................................................201<br />
Philopedon plagiatus (ver Philopedon plagiatum)<br />
Philorhizus melanocephalus............................................................................198<br />
Philosepedon humeralis...................................................................................216<br />
Philotarsi<strong>da</strong>e....................................................................................................189<br />
Philotarsus picicornis.......................................................................................189<br />
Philygria cedercreutzi......................................................................................214<br />
Phlaeothripi<strong>da</strong>e................................................................................................190<br />
Phlaeothrips pedicularius (ver Hoplothrips pedicularius)<br />
Phlegra moesta (ver Pseudeuophrys vafra)<br />
Phloemyzus redelei (ver Phloeomyzus passerinii )<br />
Phloeomyzus passerinii...................................................................................196<br />
Phloeonomus azoricus (ver Phloeostiba azorica)<br />
Phloeonomus punctipennis..............................................................................206<br />
Phloeonomus pusillus......................................................................................206<br />
Phloeophagus spadix (ver Pselactus spadix spadix)<br />
Phloeophagus tenax (ver Pseudophloeophagus tenax)<br />
Phloeophagus variabilis (ver Hypera postica)<br />
Phloeopora angustiformis................................................................................206<br />
Phloeopora corticalis.......................................................................................206
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Phloeopora corticina (ver Phloeopora corticalis)<br />
Phloeopora teres..............................................................................................206<br />
Phloeopora testacea.........................................................................................206<br />
Phloeosinus gillerforsi.....................................................................................201<br />
Phloeostiba azorica..........................................................................................206<br />
Phlogophora cabrali.........................................................................................209<br />
Phlogophora furnasi.........................................................................................209<br />
Phlogophora interrupta....................................................................................209<br />
Phlogophora meticulosa..................................................................................209<br />
Phlogophora wollastoni (ver Phlogophora interrupta)<br />
Pholci<strong>da</strong>e.........................................................................................................179<br />
Pholcus phalangioides.....................................................................................179<br />
Pholeoixodes hexagonus..................................................................................177<br />
Phori<strong>da</strong>e...........................................................................................................215<br />
Phortica variegata (ver Amiota variegata)<br />
Phrynei<strong>da</strong>e (ver Anisopodi<strong>da</strong>e )<br />
Phthiracari<strong>da</strong>e..................................................................................................176<br />
Phthiracarus affinis..........................................................................................176<br />
Phthiracarus anonymus....................................................................................176<br />
Phthiracarus atlanticus.....................................................................................176<br />
Phthiracarus berlesei (ver Oribotritia berlesei)<br />
Phthiracarus falciformis...................................................................................176<br />
Phthiracarus flexisetosus (ver Phthiracarus longulus)<br />
Phthiracarus longulus......................................................................................176<br />
Phthiracarus montanus.....................................................................................176<br />
Phthiracarus nitens...........................................................................................176<br />
Phthiracarus piger............................................................................................176<br />
Phthitia ciliata..................................................................................................217<br />
Phthitia empirica..............................................................................................217<br />
Phthitia plumosula...........................................................................................217<br />
Phthorimaea operculella..................................................................................208<br />
Phycitodes albatella pseudonimbella...............................................................209<br />
Phycochus azoricus (ver Brin<strong>da</strong>lus porcicollis)<br />
Phyllaphis fagi.................................................................................................196<br />
Phyllocnistis citrella........................................................................................208<br />
Phyllodromica chavesi (ver Zetha vestita)<br />
Phyllognathopodi<strong>da</strong>e.......................................................................................183<br />
Phyllognathopus viguieri.................................................................................183<br />
Phyllonorycter messaniella..............................................................................208<br />
Phyllonorycter myricae (ver Caloptilia schinella)<br />
Phylloxera vastatrix (ver Viteus vitifoliae )<br />
Phylloxeri<strong>da</strong>e...................................................................................................197<br />
Physothrips simplex (ver Thrips simplex)<br />
Phytoliriomyza arctica.....................................................................................210<br />
Phytoliriomyza perpusilla (ver Phytoliriomyza arctica)<br />
Phytometra chalcytes (ver Chrysodeixis chalcites)<br />
Phytometra limbirena (ver Ctenoplusia limbirena)<br />
Phytometra orichalcea (ver Thysanoplusia orichalcea)<br />
Phytomyza atricornis (ver Chromatomyia horticola)<br />
Phytomyza horticola (ver Chromatomyia horticola)<br />
Phytomyza obscura..........................................................................................210<br />
Phytomyza obscura (ver Phytomyza obscura)<br />
Phytomyza plantaginis.....................................................................................211<br />
Phytomyza ranunculi.......................................................................................211<br />
Phytomyza ranunculi var. flava (ver Phytomyza ranunculi)<br />
Phytomyza tenella...........................................................................................211<br />
Phytomyza tetrasticha......................................................................................211<br />
Phytonomus variabilis (ver Hypera postica)<br />
Phytoseii<strong>da</strong>e.....................................................................................................177<br />
Phytoseiulus macropilis (ver Dubininellus macropilis)<br />
Phytoseiulus persimilis....................................................................................177<br />
Phytosus schatzmayeri.....................................................................................206<br />
Pieri<strong>da</strong>e............................................................................................................209<br />
Pieris brassicae ab. chariclea (ver Pieris brassicae azorensis)<br />
Pieris brassicae azorensis................................................................................209<br />
Pieris brassicœ (ver Pieris brassicae azorensis)<br />
Piezodorus lituratus.........................................................................................192<br />
Pilocepheus azoricus.......................................................................................174<br />
Pilophorus confusus.........................................................................................192<br />
Pilophorus perplexus.......................................................................................192<br />
Pimpla instigator (ver Pimpla rufipes)<br />
Pimpla rufipes..................................................................................................220<br />
Pimpla turionellae............................................................................................220<br />
Pinalitus insularis (ver Pinalitus oromii)<br />
Pinalitus oromii...............................................................................................192<br />
310<br />
Pionea ferrugalis (ver Udea ferrugalis)<br />
Piophila casei...................................................................................................215<br />
Piophila nigrimana (ver Prochyliza nigrimana)<br />
Piophili<strong>da</strong>e.......................................................................................................215<br />
Pisaura acoreensis............................................................................................179<br />
Pisaura mirabilis (ver Pisaura acoreensis)<br />
Pisauri<strong>da</strong>e........................................................................................................179<br />
Pissodes castaneus...........................................................................................201<br />
Pissodes notatus (ver Pissodes castaneus)<br />
Pithanus maerkelii...........................................................................................192<br />
Placonotus donacioides...................................................................................203<br />
Placonotus testaceus........................................................................................203<br />
Plagiolepis schmitzii........................................................................................220<br />
Planococcus citri..............................................................................................194<br />
Planococcus ficus.............................................................................................194<br />
Planococcus minor...........................................................................................194<br />
Platyarthri<strong>da</strong>e...................................................................................................181<br />
Platyarthrus schoebli.......................................................................................181<br />
Platyarthrus schoebli herculensis (ver Platyarthrus schoebli)<br />
Platycheirus albimanus....................................................................................217<br />
Platycheirus cyaneus (ver Platycheirus albimanus)<br />
Platycheirus rosarum.......................................................................................217<br />
Platycleis falx falx...........................................................................................188<br />
Platycleis laticau<strong>da</strong> (ver Platycleis falx falx)<br />
Platycleis sabulosa...........................................................................................188<br />
Platyedra subcinerea........................................................................................208<br />
Platynothrus peltifer (ver Heminothrus peltifer peltifer)<br />
Platypalpus minutus.........................................................................................214<br />
Platypalpus obscuripes....................................................................................214<br />
Platyptilia acantho<strong>da</strong>ctyla (ver Amblyptilia acantho<strong>da</strong>ctyla)<br />
Platystethus nitens...........................................................................................206<br />
Platystethus spinosus.......................................................................................206<br />
Platytomus tibialis...........................................................................................197<br />
Platyura nigricornis (ver Orfelia nigricornis)<br />
Plesiothrips perplexus......................................................................................190<br />
Pleurophorus caesus........................................................................................197<br />
Plinthisus brevipennis......................................................................................192<br />
Plinthisus minutissimus...................................................................................192<br />
Plodia interpunctella........................................................................................209<br />
Ploiaria canariensis (ver Ploiaria chilensis)<br />
Ploiaria chilensis..............................................................................................192<br />
Ploiaria domestica...........................................................................................192<br />
Ploiaria vitticollis (ver Empicoris rubromaculatus)<br />
Ploiariola culiciformis (ver Empicoris brevispinus)<br />
Plusia aurifera (ver Thysanoplusia orichalcea)<br />
Plusia chalcytes (ver Chrysodeixis chalcites)<br />
Plusia gamma (ver Autographa gamma)<br />
Plusia orichalcea (ver Thysanoplusia orichalcea)<br />
Plutella maculipennis (ver Plutella xylostella)<br />
Plutella xylostella............................................................................................209<br />
Plutelli<strong>da</strong>e........................................................................................................209<br />
Podocopi<strong>da</strong>......................................................................................................182<br />
Poduromorpha.................................................................................................185<br />
Pogonognathellus flavescens...........................................................................186<br />
Pogonognathellus longicornis.........................................................................186<br />
Polia granti (ver Graphania granti)<br />
Polietes dormitor..............................................................................................215<br />
Pollenia intermedia..........................................................................................211<br />
Pollenia rudis...................................................................................................211<br />
Polyammatus boeticus (ver Lampides boeticus)<br />
Polydesmi<strong>da</strong>....................................................................................................183<br />
Polydesmi<strong>da</strong>e...................................................................................................183<br />
Polydesmus angustus.......................................................................................183<br />
Polydesmus brincki (ver Propolydesmus laevidentatus)<br />
Polydesmus brincki longispinosa (ver Propolydesmus laevidentatus)<br />
Polydesmus complanatus (ver Polydesmus angustus)<br />
Polydesmus coriaceus......................................................................................183<br />
Polydesmus gallicus (ver Polydesmus coriaceus)<br />
Polydesmus ribeiraensis..................................................................................183<br />
Polymerus cognatus.........................................................................................192<br />
Polymerus vulneratus......................................................................................192<br />
Polyo<strong>da</strong>spis ruficornis.....................................................................................212<br />
Polyommatus baeticus (ver Lampides boeticus)<br />
Polypedilum nubeculosum..............................................................................212<br />
Polypedilum nubifer........................................................................................212
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Polyphagi<strong>da</strong>e...................................................................................................188<br />
Polyphagotarsonemus latus.............................................................................177<br />
Polyspilla polyspilla........................................................................................199<br />
Polystoma albopila (ver Aleochara albopila)<br />
Polyxenus lagurus............................................................................................183<br />
Pompili<strong>da</strong>e.......................................................................................................220<br />
Ponera eduardi (ver Hypoponera eduardi)<br />
Popilia japonica (ver Popillia japonica)<br />
Popillia japonica..............................................................................................204<br />
Porcellio dilatatus............................................................................................181<br />
Porcellio laevis................................................................................................181<br />
Porcellio laevissimus.......................................................................................181<br />
Porcellio lamellatus (ver Proporcellio lamellatus)<br />
Porcellio scaber................................................................................................182<br />
Porcellioni<strong>da</strong>e..................................................................................................181<br />
Porcellionides barroisi.....................................................................................182<br />
Porcellionides pruinosus..................................................................................182<br />
Porcellionides sexfasciatus..............................................................................182<br />
Porrhomma borgesi..........................................................................................179<br />
Potamocypris arcuata.......................................................................................182<br />
Potamocypris villosa........................................................................................182<br />
Praeacedes atomosella.....................................................................................210<br />
Praemachilis italica (ver Dilta saxicola)<br />
Prays citri.........................................................................................................210<br />
Prays oleae.......................................................................................................210<br />
Prinerigone vagans..........................................................................................179<br />
Pristiphora atlantica.........................................................................................220<br />
Pristiphora pallidiventris atlantica (ver Pristiphora atlantica)<br />
Pristomerus vulnerator.....................................................................................220<br />
Pritha condita (ver Pritha nana)<br />
Pritha nana.......................................................................................................178<br />
Pritha palli<strong>da</strong> (ver Pritha nana)<br />
Proatelura pseudolepisma (ver Proatelurina pseudolepisma)<br />
Proatelurina pseudolepisma.............................................................................187<br />
Procambarus clarkii.........................................................................................181<br />
Prochiloneurus cabrerai...................................................................................219<br />
Prochyliza nigrimana.......................................................................................215<br />
Prociphilus sp. (ver Apêndice 1)<br />
Procladius choreus...........................................................................................212<br />
Proctostephanus madeirensis...........................................................................186<br />
Proctostephanus stuckeni.................................................................................186<br />
Prodenia littoralis (ver Spodoptera littoralis)<br />
Proisotoma laticau<strong>da</strong> (ver Ballistura laticau<strong>da</strong>)<br />
Proisotoma minuta...........................................................................................186<br />
Proisotoma schoetti (ver Ballistura schoetti)<br />
Propolydesmus laevidentatus..........................................................................184<br />
Propolydesmus miguelinus..............................................................................184<br />
Proporcellio lamellatus....................................................................................182<br />
Proprioseiopsis eudentatus..............................................................................178<br />
Prorastriopes quinquefasciatus (ver Fasciosminthurus quinquefasciatus)<br />
Prosteca aspera................................................................................................207<br />
Prostheca aspera (ver Prosteca aspera)<br />
Prostigmata......................................................................................................176<br />
Protapanteles militaris.....................................................................................219<br />
Protaphis terricola............................................................................................196<br />
Proteinus atomanius (ver Proteinus atomarius)<br />
Proteinus atomarius.........................................................................................206<br />
Proteroiulus fuscus..........................................................................................184<br />
Protopulvinaria pyriformis..............................................................................193<br />
Protura.............................................................................................................187<br />
Psammodius caesus (ver Pleurophorus caesus)<br />
Psammodius laevipennis..................................................................................197<br />
Psammodius plicicollis (ver Psammodius laevipennis)<br />
Psammodius porcicollis (ver Brin<strong>da</strong>lus porcicollis)<br />
Psammodius sabulosus (ver Platytomus tibialis)<br />
Psammoecus personatus..................................................................................204<br />
Psectrocladius limbatellus...............................................................................212<br />
Psectrocladius sordidellus...............................................................................212<br />
Psectrocladius sordidellus insularis (ver Psectrocladius sordidellus)<br />
Psectrocladius sordidellus var. insularis (ver Psectrocladius sordidellus)<br />
Psectrocladius stratiotis (ver Psectrocladius sordidellus)<br />
Pselactus spadix (ver Pselactus spadix spadix)<br />
Pselactus spadix spadix...................................................................................201<br />
Pselaphochernes scorpioides...........................................................................173<br />
Pseu<strong>da</strong>caudella rubi<strong>da</strong>.....................................................................................196<br />
311<br />
Pseu<strong>da</strong>chipteria floresiana (ver Parachipetria floresiana)<br />
Pseu<strong>da</strong>chipteria insularis (ver Parachipteria insularis)<br />
Pseu<strong>da</strong>chorutes subcrassus..............................................................................185<br />
Pseu<strong>da</strong>letia unipuncta (ver Mythimna unipuncta)<br />
Pseu<strong>da</strong>nchomenus aptinoides..........................................................................198<br />
Pseu<strong>da</strong>phycus maculipennis............................................................................219<br />
Pseu<strong>da</strong>ulacaspis pentagona..............................................................................194<br />
Pseudechinosoma no<strong>dos</strong>um.............................................................................201<br />
Pseudeuophrys vafra........................................................................................180<br />
Pseudisotoma monochaeta...............................................................................186<br />
Pseudisotoma sensibilis...................................................................................186<br />
Pseudoblothrus oromii.....................................................................................173<br />
Pseudoblothrus vulcanus.................................................................................173<br />
Pseudocandona stagnalis.................................................................................182<br />
Pseudococci<strong>da</strong>e................................................................................................194<br />
Pseudococcus longispinus...............................................................................194<br />
Pseudococcus viburni......................................................................................194<br />
Pseudocollinella humi<strong>da</strong>..................................................................................217<br />
Pseudocollinella jorlii......................................................................................217<br />
Pseudocypus aethiops (ver Ocypus aethiops)<br />
Pseudoechinosoma no<strong>dos</strong>um (ver Pseudechinosoma no<strong>dos</strong>um)<br />
Pseudolycoriella campanulata.........................................................................216<br />
Pseudomedon obscurellus...............................................................................206<br />
Pseudonapomyza atra......................................................................................211<br />
Pseudoniphargus brevicau<strong>da</strong>tus (ver Pseudoniphargus brevipedunculatus)<br />
Pseudoniphargus brevipedunculatus................................................................181<br />
Pseudoophonus griseus....................................................................................198<br />
Pseudoophonus rufipes....................................................................................198<br />
Pseudophaonia albolineata (ver Polietes dormitor)<br />
Pseudophloeophagus aenopiceus.....................................................................201<br />
Pseudophloeophagus chopardi (ver Pseudophloeophagus aenopiceus)<br />
Pseudophloeophagus tenax..............................................................................201<br />
Pseudophloeophagus variabilis (ver Pseudophloeophagus tenax)<br />
Pseudophonus pubescens (ver Pseudoophonus rufipes)<br />
Pseudoplectus perplexus..................................................................................206<br />
Pseu<strong>dos</strong>corpiones............................................................................................173<br />
Pseu<strong>dos</strong>inella ashmoleorum............................................................................185<br />
Pseu<strong>dos</strong>inella azorica........................................................................................185<br />
Pseu<strong>dos</strong>inella octopunctata..............................................................................185<br />
Pseu<strong>dos</strong>mittia brevifurcata (ver Smittia brevifurcata)<br />
Psila longipennis..............................................................................................216<br />
Psili<strong>da</strong>e............................................................................................................216<br />
Psilopa pulicaria..............................................................................................214<br />
Psilopus glaucescens (ver Sciapus glaucescens brioni)<br />
Psilothrix cyaneus (ver Psilothrix viridicoerulea)<br />
Psilothrix viridicaeruleus (ver Psilothrix viridicoerulea)<br />
Psilothrix viridicoerulea..................................................................................201<br />
Psilothrix viridiocoeruleus (ver Psilothrix viridicoerulea)<br />
Psoci<strong>da</strong>e...........................................................................................................189<br />
Psocoptera........................................................................................................189<br />
Psoquilla marginepunctata...............................................................................189<br />
Psoquilli<strong>da</strong>e.....................................................................................................189<br />
Psychi<strong>da</strong>e.........................................................................................................209<br />
Psycho<strong>da</strong> albipennis........................................................................................216<br />
Psycho<strong>da</strong> alternata (ver Tinearia alternata)<br />
Psycho<strong>da</strong> cinerea.............................................................................................216<br />
Psycho<strong>da</strong> humeralis (ver Philosepedon humeralis)<br />
Psycho<strong>da</strong> severini............................................................................................216<br />
Psychodi<strong>da</strong>e.....................................................................................................216<br />
Psylli<strong>da</strong>e..........................................................................................................194<br />
Psylliodes azoricus..........................................................................................199<br />
Psylliodes chrysocepha (ver Psylliodes chrysocephalus)<br />
Psylliodes chrysocephala (ver Psylliodes azoricus)<br />
Psylliodes chrysocephala (ver Psylliodes chrysocephalus)<br />
Psylliodes chrysocephalus...............................................................................199<br />
Psylliodes marci<strong>da</strong> (ver Psylliodes marcidus)<br />
Psylliodes marcidus.........................................................................................199<br />
Psylliodes vehemens (ver Psylliodes azoricus)<br />
Psyllipsoci<strong>da</strong>e..................................................................................................189<br />
Psyllipsocus ramburi destructor (ver Psyllipsocus ramburii)<br />
Psyllipsocus ramburii......................................................................................189<br />
Ptenidium apicale (ver Ptenidium pusillum)<br />
Ptenidium pusillum..........................................................................................204<br />
Pterocallis alni.................................................................................................196<br />
Pterocomma pilosum konoi.............................................................................196
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Pterocomma populeum....................................................................................196<br />
Pteromali<strong>da</strong>e....................................................................................................220<br />
Pteromalus puparum........................................................................................220<br />
Pterophori<strong>da</strong>e.................................................................................................209<br />
Pterophorus mono<strong>da</strong>ctylus (ver Emmelina mono<strong>da</strong>ctyla)<br />
Pterostichus aterrimus (ver Pterostichus aterrimus aterrimus)<br />
Pterostichus aterrimus aterrimus.....................................................................198<br />
Pterostichus aterrimus nigerrimus (ver Pterostichus aterrimus aterrimus)<br />
Pterostichus aterrimus nigerrimus (ver Pterostichus aterrimus aterrimus)<br />
Pterostichus nigerrimus (ver Pterostichus aterrimus aterrimus)<br />
Pterostichus vernalis........................................................................................198<br />
Ptilii<strong>da</strong>e............................................................................................................204<br />
Ptilinus cylindripennis.....................................................................................197<br />
Ptilinus pectinicornis.......................................................................................197<br />
Ptinus clavipes (ver Ptinus latro)<br />
Ptinus fur..........................................................................................................197<br />
Ptinus latro.......................................................................................................197<br />
Ptinus testaceus (ver Ptinus latro)<br />
Pulex irritans....................................................................................................218<br />
Pulici<strong>da</strong>e..........................................................................................................218<br />
Pullimosina heteroneura..................................................................................217<br />
Pullimosina moesta (ver Pullimosina vulgesta)<br />
Pullimosina vulgesta........................................................................................217<br />
Pulvinaria floccifera.........................................................................................193<br />
Punctoribates punctum....................................................................................176<br />
Punctoribati<strong>da</strong>e................................................................................................176<br />
Pycnopogon fasciculatus.................................................................................211<br />
Pycnoscelus surinamensis...............................................................................188<br />
Pyrali<strong>da</strong>e..........................................................................................................209<br />
Pyralis farinalis................................................................................................209<br />
Pyrameis atalanta (ver Vanessa atalanta)<br />
Pyrameis cardui (ver Vanessa cardui)<br />
Pyroderces argyrogrammos.............................................................................207<br />
Pyrrhocori<strong>da</strong>e...............................................................................................192<br />
Pyrrhocoris apterus..........................................................................................192<br />
Q<br />
Quadraspidiotus perniciosus (ver Diaspidiotus perniciosus)<br />
Quadroppia quadricarinata..............................................................................176<br />
Quadroppii<strong>da</strong>e.................................................................................................176<br />
Quedius curtipennis.........................................................................................206<br />
Quedius fuliginosus.........................................................................................206<br />
Quedius hispanicus (ver Quedius simplicifrons)<br />
Quedius simplicifrons......................................................................................206<br />
R<br />
Rachispo<strong>da</strong> acrosticalis...................................................................................217<br />
Rachispo<strong>da</strong> atrolimosa.....................................................................................217<br />
Rachispo<strong>da</strong> fuscipennis...................................................................................217<br />
Rachispo<strong>da</strong> varicornis......................................................................................217<br />
Ramusella clavipectinata.................................................................................275<br />
Ravinia pernix..................................................................................................216<br />
Ravinia striata (ver Ravinia pernix)<br />
Reduvii<strong>da</strong>e.......................................................................................................192<br />
Reduviolus ferus (ver Nabis pseudoferus ibericus)<br />
Reduvius personatus........................................................................................193<br />
Remus pruinosus.............................................................................................206<br />
Remus sericeus (ver Remus pruinosus)<br />
Rhacochelifer sp. (ver Apêndice 1)<br />
Rhamphomyia gibba........................................................................................213<br />
Rhanthus pulveros (ver Rhantus suturalis)<br />
Rhanthus pulverosus (ver Rhantus suturalis)<br />
Rhantus punctatus (ver Rhantus suturalis)<br />
Rhantus suturalis.............................................................................................202<br />
Rhaptoneura eatoni (ver Myopsocus eatoni)<br />
Rheocricotopus atripes....................................................................................212<br />
Rhicnoessa cinere (ver Rhicnoessa grisea)<br />
Rhicnoessa grisea............................................................................................218<br />
Rhicnoessa pallipes (ver Tethina ochracea)<br />
Rhinia apicalis.................................................................................................211<br />
Rhinophori<strong>da</strong>e.................................................................................................216<br />
312<br />
Rhipicephalus bursa.........................................................................................177<br />
Rhipicephalus sanguineus...............................................................................177<br />
Rhipicephalus turanicus...................................................................................177<br />
Rhipidia maculata (ver Trimicra pilipes pilipes)<br />
Rhizoglyphus callae.........................................................................................173<br />
Rhizopertha dominica......................................................................................197<br />
Rhodometra sacraria........................................................................................208<br />
Rhomphaea nasica (ver Argyrodes nasicus)<br />
Rhopali<strong>da</strong>e.......................................................................................................193<br />
Rhopalomesites azoricus (ver Rhopalomesites tardyi)<br />
Rhopalomesites tardyi.....................................................................................201<br />
Rhopalosiphoninus latysiphon.........................................................................196<br />
Rhopalosiphoninus staphyleae........................................................................196<br />
Rhopalosiphoninus tulipaellus.........................................................................196<br />
Rhopalosiphum insertum.................................................................................196<br />
Rhopalosiphum maidis....................................................................................196<br />
Rhopalosiphum nymphaeae.............................................................................196<br />
Rhopalosiphum padi........................................................................................196<br />
Rhopalosiphum rufiabdominalis......................................................................196<br />
Rhopalus rufus.................................................................................................193<br />
Rhopobota naevana..........................................................................................210<br />
Rhyacia atlantica (ver Noctua atlantica)<br />
Rhynchophori<strong>da</strong>e (ver Dryophthori<strong>da</strong>e)<br />
Rhyncolus variabilis (ver Hypera postica)<br />
Rhyncomyia impavi<strong>da</strong>.....................................................................................211<br />
Rhyparobia maderae........................................................................................188<br />
Rhyphi<strong>da</strong>e (ver Anisopodi<strong>da</strong>e )<br />
Rhyphus fenestralis (ver Sylvicola cinctus)<br />
Rhyzobius chrysomeloides..............................................................................200<br />
Rhyzobius litura...............................................................................................200<br />
Rhyzobius lophanthae......................................................................................200<br />
Ribautiana tenerrima.......................................................................................191<br />
Rodolia cardinalis............................................................................................200<br />
Rostrozetes foveolatus (ver Trachyoribates ovulum ovulum)<br />
Rugathodes acoreensis.....................................................................................180<br />
Rugathodes pico..............................................................................................180<br />
Rugilus orbiculatus orbiculatus.......................................................................206<br />
Ruspolia nitidula..............................................................................................188<br />
Ruteli<strong>da</strong>e..........................................................................................................204<br />
Rymosia azorensis...........................................................................................215<br />
Rymosia maderensis (ver Rymosia azorensis)<br />
S<br />
Sacium densatum.............................................................................................200<br />
Saissetia coffeae..............................................................................................193<br />
Saissetia oleae (ver Saissetia oleae oleae)<br />
Saissetia oleae oleae........................................................................................193<br />
Saldi<strong>da</strong>e...........................................................................................................193<br />
Saldula palustris...............................................................................................193<br />
Saldula saltatoria.............................................................................................193<br />
Salpingi<strong>da</strong>e......................................................................................................204<br />
Saltici<strong>da</strong>e.........................................................................................................179<br />
Salticus mutabilis.............................................................................................180<br />
Salticus vafra (ver Pseudeuophrys vafra)<br />
Saltusaphis scirpus...........................................................................................196<br />
Sancus acoreensis............................................................................................180<br />
Saprinus acuminatus........................................................................................202<br />
Saprinus apricarius (ver Hypocaccus brasiliensis)<br />
Saprinus caerulescens......................................................................................202<br />
Saprinus cuspi<strong>da</strong>tus (ver Saprinus planiusculus)<br />
Saprinus dimidiatus (ver Hypocaccus dimidiatus dimidiatus)<br />
Saprinus planiusculus......................................................................................202<br />
Saprinus rugifrons (ver Hypocaccus rugifrons)<br />
Saprinus semipunctatus (ver Saprinus caerulescens)<br />
Saprinus semistriatus.......................................................................................202<br />
Saprinus semistriatus (ver Saprinus subnitescens)<br />
Saprinus subnitescens......................................................................................202<br />
Saprinus subnitidus (ver Saprinus acuminatus)<br />
Sapromyzi<strong>da</strong>e (ver Lauxanii<strong>da</strong>e)<br />
Sarcophaga africa............................................................................................216<br />
Sarcophaga argyrostoma..................................................................................216<br />
Sarcophaga barbata (ver Sarcophaga argyrostoma)<br />
Sarcophaga crassipalpis...................................................................................216
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Sarcophaga dux................................................................................................216<br />
Sarcophaga falculata (ver Sarcophaga argyrostoma)<br />
Sarcophaga haematodes (ver Ravinia pernix)<br />
Sarcophaga haemorrhoi<strong>da</strong>lis (ver Sarcophaga africa)<br />
Sarcophaga jacobsoni......................................................................................216<br />
Sarcophaga maculata.......................................................................................216<br />
Sarcophaga surcoufi (ver Sarcophaga crassipalpis)<br />
Sarcophaga uncicurva......................................................................................216<br />
Sarcophagi<strong>da</strong>e..................................................................................................216<br />
Sarothrogammarus guernei..............................................................................181<br />
Sarscypridopsis aculeata..................................................................................182<br />
Satyrus azorinus (ver Hipparchia azorina azorina)<br />
Satyrus azorinus miguelensis (ver Hipparchia miguelensis miguelensis)<br />
Satyrus azorinus picoensis (ver Hipparchia azorina azorina)<br />
Satyrus semele azorinus (ver Hipparchia azorina azorina)<br />
Savigniorrhipis acoreensis...............................................................................179<br />
Savigniorrhipis grandis (ver Walckenaeria grandis)<br />
Scaptomyza adusta var. impunctata (ver Scaptomyza impunctata)<br />
Scaptomyza apicalis (ver Scaptomyza flava)<br />
Scaptomyza atlantica.......................................................................................213<br />
Scaptomyza chopardi (ver Scaptomyza impunctata)<br />
Scaptomyza flava.............................................................................................213<br />
Scaptomyza flaveola (ver Scaptomyza flava)<br />
Scaptomyza gracilis (ver Scaptomyza impunctata)<br />
Scaptomyza graminum....................................................................................213<br />
Scaptomyza graminum (ver Scaptomyza palli<strong>da</strong>)<br />
Scaptomyza impunctata...................................................................................213<br />
Scaptomyza palli<strong>da</strong>..........................................................................................213<br />
Scaptomyza tetrasticha (ver Scaptomyza graminum)<br />
Scaptomyzella impunctata (ver Scaptomyza impunctata)<br />
Scaptomyzella incana (ver Scaptomyza graminum)<br />
Scarabaei<strong>da</strong>e....................................................................................................204<br />
Scarabaei<strong>da</strong>e (ver Aegialii<strong>da</strong>e)<br />
Scarabaei<strong>da</strong>e (ver Aphodii<strong>da</strong>e)<br />
Scarabaei<strong>da</strong>e (ver Ruteli<strong>da</strong>e)<br />
Scarabaei<strong>da</strong>e (ver Trogi<strong>da</strong>e)<br />
Scatella paludum.............................................................................................214<br />
Scatella quadrata (ver Limnellia helmuti)<br />
Scatella sorbillans (ver Scatella paludum)<br />
Scatella stagnalis.............................................................................................214<br />
Scatella tenuicosta...........................................................................................214<br />
Scathophaga litorea.........................................................................................216<br />
Scathophaga litoreum (ver Scathophaga litorea)<br />
Scathophaga mer<strong>da</strong>ria (ver Scathophaga stercoraria)<br />
Scathophaga stercoraria...................................................................................216<br />
Scathophaga stercorarium (ver Scathophaga stercoraria)<br />
Scathophaga stercorarius (ver Scathophaga stercoraria)<br />
Scathophagi<strong>da</strong>e................................................................................................216<br />
Scatomyzi<strong>da</strong>e (ver Scathophagi<strong>da</strong>e)<br />
Scatophagi<strong>da</strong>e (ver Scathophagi<strong>da</strong>e)<br />
Scatophila despecta.........................................................................................214<br />
Scatopsciara dentifera......................................................................................216<br />
Scatopse fuscipes (ver Coboldia fuscipes)<br />
Scatopsi<strong>da</strong>e......................................................................................................216<br />
Scelioni<strong>da</strong>e......................................................................................................220<br />
Scenopini<strong>da</strong>e....................................................................................................216<br />
Scenopinus domesticus (ver Scenopinus fenestralis)<br />
Scenopinus fenestralis.....................................................................................216<br />
Scenopinus senilis (ver Scenopinus fenestralis)<br />
Scenopius scutellatus var. nigrosutellatus (ver Scenopinus fenestralis)<br />
Scheloribates laevigatus..................................................................................176<br />
Scheloribates latipes (ver Scheloribates pallidulus)<br />
Scheloribates pallidulus...................................................................................176<br />
Scheloribati<strong>da</strong>e................................................................................................176<br />
Schendyla nemorensis.....................................................................................184<br />
Schendyli<strong>da</strong>e....................................................................................................184<br />
Schizaphis fritzmuelleri (ver Schizaphis pyri )<br />
Schizaphis graminum......................................................................................196<br />
Schizaphis pyri................................................................................................196<br />
Schizaphis rotundiventris.................................................................................196<br />
Schizophyllum moreleti (ver Ommatoiulus moreletii)<br />
Schoenomyza litorella major...........................................................................215<br />
Schrankia costaestrigalis.................................................................................209<br />
Sciapus glaucescens brioni..............................................................................213<br />
Sciari<strong>da</strong>e..........................................................................................................216<br />
313<br />
Sciobia pustulata (ver Scobicia barbata)<br />
Scirtothrips inermis.........................................................................................190<br />
Sclerodermus domesticus................................................................................219<br />
Scobicia barbata...............................................................................................197<br />
Scolopendra cingulata (ver Scutigera coleoptrata)<br />
Scolopendra coleoptrata (ver Scutigera coleoptrata)<br />
Scolopendrelli<strong>da</strong>e............................................................................................183<br />
Scolopendrellopsis subnu<strong>da</strong>............................................................................183<br />
Scolopendromorpha.........................................................................................184<br />
Scolopostethus decoratus.................................................................................192<br />
Scolopostethus thomsoni.................................................................................192<br />
Scolytus rugulosus...........................................................................................201<br />
Scopaeus minutus............................................................................................206<br />
Scopaeus portai................................................................................................206<br />
Scoparia aequipennalis....................................................................................208<br />
Scoparia angustea (ver Eudonia interlinealis)<br />
Scoparia carvalhoi...........................................................................................208<br />
Scoparia caecimaculalis (ver Scoparia coecimaculalis)<br />
Scoparia coecimaculalis..................................................................................208<br />
Scoparia frequentella (ver Scoparia aequipennalis)<br />
Scoparia interlinealis (ver Eudonia interlinealis )<br />
Scoparia luteusalis (ver Eudonia luteusalis)<br />
Scoparia semiamplalis.....................................................................................208<br />
Scoparia stenota (ver Eudonia melanographa)<br />
Scopeumati<strong>da</strong>e (ver Scathophagi<strong>da</strong>e)<br />
Scotia segetum (ver Agrotis segetum)<br />
Scotophaeus blackwalli...................................................................................178<br />
Scotorithra fortunata (ver Ascotis fortunata azorica)<br />
Scraptii<strong>da</strong>e.......................................................................................................204<br />
Scutelleri<strong>da</strong>e....................................................................................................193<br />
Scutellista caerulea..........................................................................................220<br />
Scutigera coleoptrata.......................................................................................184<br />
Scutigerella immaculata..................................................................................183<br />
Scutigerelli<strong>da</strong>e.................................................................................................183<br />
Scutigeri<strong>da</strong>e.....................................................................................................184<br />
Scutigeromorpha..............................................................................................184<br />
Scutovertex sculptus........................................................................................176<br />
Scutovertici<strong>da</strong>e................................................................................................176<br />
Scydmaeni<strong>da</strong>e..................................................................................................204<br />
Scymnus durantae (ver Scymnus subvillosus)<br />
Scymnus flavopictus (ver Nephus flavopictus)<br />
Scymnus haemorrhoi<strong>da</strong>lis................................................................................200<br />
Scymnus interruptus........................................................................................200<br />
Scymnus levailanti (ver Scymnus nubilis)<br />
Scymnus levaillanti (ver Scymnus nubilis)<br />
Scymnus mimulus mimulus (ver Apêndice 1)<br />
Scymnus minimus (ver Attalus minimus)<br />
Scymnus minimus (ver Stethorus punctillum)<br />
Scymnus nubilis...............................................................................................200<br />
Scymnus rubromaculatus.................................................................................200<br />
Scymnus subvillosus........................................................................................200<br />
Scymnus suturalis............................................................................................200<br />
Scyphaci<strong>da</strong>e.....................................................................................................182<br />
Scythropochroa viridiventris (ver Hyperlasion viridiventris)<br />
Scytodes thoracica...........................................................................................180<br />
Scytodi<strong>da</strong>e.......................................................................................................180<br />
Segestria florentina..........................................................................................180<br />
Segestrii<strong>da</strong>e......................................................................................................180<br />
Seira domestica................................................................................................185<br />
Selania leplastriana..........................................................................................210<br />
Sepedophilus littoreus (ver Sepedophilus lusitanicus)<br />
Sepedophilus lusitanicus.................................................................................206<br />
Sepedophilus testaceus (ver Sepedophilus lusitanicus)<br />
Sepsi<strong>da</strong>e...........................................................................................................216<br />
Sepsis ?mequignoni (ver Sepsis mequignoni)<br />
Sepsis biflexuosa..............................................................................................216<br />
Sepsis lateralis.................................................................................................216<br />
Sepsis lateralis var. impunctata (ver Sepsis lateralis)<br />
Sepsis mequignoni...........................................................................................216<br />
Sepsis neocynipsea..........................................................................................216<br />
Sepsis nephodes...............................................................................................216<br />
Sepsis var. fragilis (ver Sepsis lateralis)<br />
Sericoderus lateralis.........................................................................................200<br />
Sesamia nonagrioides......................................................................................209<br />
Sesamia vuteria (ver Sesamia nonagrioides)
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Sicarii<strong>da</strong>e.........................................................................................................180<br />
Sidi<strong>da</strong>e.............................................................................................................180<br />
Sigara lateralis.................................................................................................191<br />
Sigara striata....................................................................................................191<br />
Sigmophora brevicornis...................................................................................219<br />
Silphi<strong>da</strong>e..........................................................................................................204<br />
Silvani<strong>da</strong>e........................................................................................................204<br />
Silvanus advena (ver Ahasverus advena)<br />
Silvanus lateritius............................................................................................204<br />
Silvanus unidentatus........................................................................................204<br />
Silvanus unidentatus (ver Silvanus lateritius)<br />
Simocephalus exspinosus................................................................................180<br />
Simulii<strong>da</strong>e........................................................................................................216<br />
Simulium azorense..........................................................................................216<br />
Sinella coeca....................................................................................................185<br />
Sineugraphe carvalhoi (ver Noctua carvalhoi)<br />
Sinotarsella humi<strong>da</strong> (ver Pseudocollinella humi<strong>da</strong>)<br />
Sipalia melanocephala (ver Geostiba melanocephala)<br />
Sipha flava.......................................................................................................196<br />
Siphonaptera....................................................................................................218<br />
Sirocalodes nigroterminatus............................................................................201<br />
Sitobion avenae................................................................................................196<br />
Sitobion fragariae............................................................................................196<br />
Sitona cambricus (ver Sitona puberulus)<br />
Sitona cinnamomeus........................................................................................201<br />
Sitona discoideus.............................................................................................201<br />
Sitona flavescens (ver Sitona lepidus)<br />
Sitona gressoria (ver Sitona gressorius)<br />
Sitona gressorius..............................................................................................201<br />
Sitona lepidus..................................................................................................201<br />
Sitona lineata (ver Sitona lineatus)<br />
Sitona lineatus.................................................................................................201<br />
Sitona puberulus..............................................................................................201<br />
Sitona puncticollis...........................................................................................201<br />
Sitones lineatus (ver Sitona lineatus)<br />
Sitophilus granaria (ver Sitophilus granarius)<br />
Sitophilus granarius.........................................................................................201<br />
Sitophilus oryzae.............................................................................................201<br />
Sitophilus zeamais...........................................................................................201<br />
Sitotroga cerealella..........................................................................................208<br />
Sminthuri<strong>da</strong>.....................................................................................................187<br />
Sminthuri<strong>da</strong>e (ver Sminthuri<strong>da</strong>)<br />
Sminthurides assimilis (ver Sminthurides signatus)<br />
Sminthurides malmgreni.................................................................................186<br />
Sminthurides minimus (ver Sphaeridia pumilis)<br />
Sminthurides pumilis (ver Sphaeridia pumilis)<br />
Sminthurides schoetti......................................................................................186<br />
Sminthurides signatus......................................................................................186<br />
Sminthurides violaceus (ver Stenacidia violacea violacea)<br />
Sminthuridi<strong>da</strong>..................................................................................................186<br />
Sminthuridi<strong>da</strong>e (ver Sminthuridi<strong>da</strong>)<br />
Sminthurinus aureus........................................................................................186<br />
Sminthurinus elegans.......................................................................................186<br />
Sminthurinus niger...........................................................................................186<br />
Sminthurus fuscus (ver Allacma fusca)<br />
Sminthurus lubbocki (ver Lipothrix lubbocki)<br />
Sminthurus patrizii (ver Disparrhopalites patrizii)<br />
Sminthurus viridis / S. nigromaculatus..........................................................187<br />
Smittia aterrima...............................................................................................212<br />
Smittia brevifurcata.........................................................................................212<br />
Smittia byssinus (ver Camptocladius stercorarius)<br />
Smittia contingens...........................................................................................212<br />
Smittia opaca (ver Smittia aterrima)<br />
Smittia stercoraria (ver Camptocladius stercorarius)<br />
Sogatella kolophon..........................................................................................191<br />
Sogatella kolophon atlantica (ver Sogatella kolophon)<br />
Sogatella nigeriensis........................................................................................191<br />
Sogatella vibix (ver Sogatella nigeriensis)<br />
Solenopsis sp. (ver Apêndice 1)<br />
Sophiothrips makaronesicus............................................................................190<br />
Spalangia cameroni.........................................................................................220<br />
Spatulonthus longicornis (ver Philonthus longicornis)<br />
Spelobia bifrons...............................................................................................217<br />
Spelobia clunipes.............................................................................................217<br />
Spelobia luteilabris..........................................................................................217<br />
314<br />
Spelobia pseu<strong>dos</strong>etaria....................................................................................217<br />
Spelobia puerula (ver Spelobia bifrons)<br />
Spelobia pygmaea (ver Spelobia clunipes)<br />
Spelobia simplicimana (ver Spelobia luteilabris)<br />
Speocyclops demetiensis demetiensis.............................................................183<br />
Spermatolonchaea flavidipennis (ver Lonchaea chorea)<br />
Sphaericus gibboides.......................................................................................197<br />
Sphaericus pinguis...........................................................................................197<br />
Sphaericus velhocabrali...................................................................................197<br />
Sphaeridia pumilis...........................................................................................186<br />
Sphaeridium bipustulatum...............................................................................202<br />
Sphaeridium scarabaeoides.............................................................................202<br />
Sphaerocera curvipes.......................................................................................217<br />
Sphaeroceri<strong>da</strong>e................................................................................................216<br />
Sphaerophoria menthastri (ver Sphaerophoria philantha)<br />
Sphaerophoria menthastri var. philantus (ver Sphaerophoria philantha)<br />
Sphaerophoria nigra.........................................................................................217<br />
Sphaerophoria philantha..................................................................................217<br />
Sphaerophoria philanthus (ver Sphaerophoria philantha)<br />
Sphaerophoria rueppellii.................................................................................217<br />
Sphaerophoria scripta......................................................................................217<br />
Sphaerophoria scripta (ver Sphaerophoria scripta)<br />
Sphaerophoria vitripennis (ver Syrphus ribesii)<br />
Sphenella marginata........................................................................................217<br />
Sphenophilus abbreviata (ver Sphenophorus abbreviatus)<br />
Sphenophorus abbreviatus...............................................................................201<br />
Sphindi<strong>da</strong>e.......................................................................................................204<br />
Sphindus dubius...............................................................................................204<br />
Sphingi<strong>da</strong>e.......................................................................................................210<br />
Sphingonotus canariensis (ver Apêndice 1)<br />
Sphinx atropos (ver Acherontia atropos)<br />
Sphinx celerio (ver Hippotion celerio)<br />
Sphinx convolvuli (ver Agrius convolvuli)<br />
Sphix convulvuli (ver Agrius convolvuli)<br />
Sphyrotheca lubbocki (ver Lipothrix lubbocki)<br />
Spilopsyllus cuniculi.......................................................................................218<br />
Spinilimosina brevicostata...............................................................................217<br />
Spodoptera exigua...........................................................................................209<br />
Spodoptera littoralis.........................................................................................209<br />
Spoladea recurvalis..........................................................................................208<br />
Spongiphori<strong>da</strong>e................................................................................................188<br />
Squamiferi<strong>da</strong>e (ver Platyarthri<strong>da</strong>e)<br />
Staphylini<strong>da</strong>e...................................................................................................204<br />
Staphylinus aethiops (ver Ocypus aethiops)<br />
Staphylinus hesperus (ver Metallina ambigua)<br />
Staphylinus maxillosus (ver Creophilus maxillosus maxillosus)<br />
Staphylinus olens (ver Ocypus olens)<br />
Stathmopodi<strong>da</strong>e...............................................................................................210<br />
Steato<strong>da</strong> grossa................................................................................................180<br />
Steato<strong>da</strong> nobilis...............................................................................................180<br />
Steganacarus clavigerus (ver Steganacarus hirsutus azorensis)<br />
Steganacarus hirsutus (ver Steganacarus hirsutus azorensis)<br />
Steganacarus hirsutus azorensis.......................................................................176<br />
Steganacarus insulanus....................................................................................176<br />
Steganacarus striculus insularis (ver Atropacarus striculus insularis)<br />
Stegobium paniceum.......................................................................................197<br />
Stelidota geminata...........................................................................................203<br />
Stenacidia violacea violacea............................................................................186<br />
Stenichnus tythonus.........................................................................................204<br />
Stenichnus tythonus mesmini (ver Stenichnus tythonus)<br />
Stenocaecilius caboverdensis..........................................................................189<br />
Stenocephali<strong>da</strong>e...............................................................................................193<br />
Stenocephalus agilis (ver Dicranocephalus agilis)<br />
Stenodontus theresae.......................................................................................220<br />
Stenolophus luridus (ver Acupalpus dubius)<br />
Stenolophus teutonus.......................................................................................198<br />
Stenolophus teutonus abdominalis (ver Stenolophus teutonus)<br />
Stenolophus vaporariorum (ver Stenolophus teutonus)<br />
Stenoponia tripectinata tripectinata.................................................................218<br />
Stenoptilia meyeri............................................................................................209<br />
Stenoptilia zopho<strong>da</strong>ctylus................................................................................209<br />
Stenus guttula (ver Stenus guttula guttula)<br />
Stenus guttula guttula......................................................................................206<br />
Sternorrhyncha (Aleyrodoidea; Coccoidea; Psylloidea).................................193<br />
Sternorrhyncha (Aphidoidea)...........................................................................194
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Stethorus punctillum........................................................................................200<br />
Stigmella aurella..............................................................................................208<br />
Stilbus testaceus...............................................................................................204<br />
Stilicus affinis (ver Rugilus orbiculatus orbiculatus)<br />
Stilicus orbiculatus (ver Rugilus orbiculatus orbiculatus)<br />
Stilpnus gagates...............................................................................................220<br />
Stilpon nubilum (ver Stilpon nubilus)<br />
Stilpon nubilus.................................................................................................214<br />
Stomorhina lunata............................................................................................211<br />
Stomoxys calcitrans.........................................................................................215<br />
Streblocerus serricau<strong>da</strong>tus...............................................................................181<br />
Strepsiptera......................................................................................................207<br />
Strigamia crassipes..........................................................................................184<br />
Strongylogaster lineata (ver Strongylogaster multifasciata)<br />
Strongylogaster multifasciata..........................................................................221<br />
Strophingia harteni..........................................................................................194<br />
Strophosoma melanogrammum<br />
(ver Strophosoma melanogrammum melanogrammum)<br />
Strophosoma melanogrammum melanogrammum..........................................201<br />
Strophosomus melanogrammus<br />
(ver Strophosoma melanogrammum melanogrammum)<br />
Stylonisci<strong>da</strong>e....................................................................................................182<br />
Suctobelbella hamata.......................................................................................176<br />
Suctobelbella nasalis........................................................................................176<br />
Suctobelbi<strong>da</strong>e..................................................................................................176<br />
Suillia variegata...............................................................................................214<br />
Sunius gracilis (ver Astenus lyonessius)<br />
Sunius propinquus...........................................................................................206<br />
Superodontella lamellifer.................................................................................185<br />
Syarini<strong>da</strong>e........................................................................................................173<br />
Sylvicola cinctus..............................................................................................211<br />
Symmoci<strong>da</strong>e....................................................................................................210<br />
Sympetrum fonscolombei (ver Sympetrum fonscolombii)<br />
Sympetrum fonscolombei azorensis (ver Sympetrum fonscolombii)<br />
Sympetrum fonscolombii................................................................................187<br />
Symphyla.........................................................................................................183<br />
Symphylella vulgaris.......................................................................................183<br />
Symphylellopsis subnu<strong>da</strong> (ver Scolopendrellopsis subnu<strong>da</strong>)<br />
Symphypleona.................................................................................................186<br />
Symplecta hybri<strong>da</strong>...........................................................................................214<br />
Symplecta pilipes (ver Trimicra pilipes pilipes)<br />
Synageles venator............................................................................................180<br />
Synaldis azorica (ver Dinotrema azoricum)<br />
Synthesiomyia nudiseta...................................................................................215<br />
Synthymia fixa (ver Apêndice 1)<br />
Syntormon pallipes..........................................................................................213<br />
Syritta pipiens..................................................................................................217<br />
Syrphi<strong>da</strong>e.........................................................................................................217<br />
Syrphoctonus morio.........................................................................................220<br />
Syrphus balteatus (ver Episyrphus balteatus)<br />
Syrphus ribesii.................................................................................................217<br />
T<br />
Tachina fera.....................................................................................................217<br />
Tachinaephagus zealandicus............................................................................219<br />
Tachini<strong>da</strong>e........................................................................................................217<br />
Tachydromia minuta (ver Platypalpus minutus)<br />
Tachydromia minutus (ver Platypalpus minutus)<br />
Tachydromia obscuripes (ver Platypalpus obscuripes)<br />
Tachyporus brevis (ver Coproporus pulchellus)<br />
Tachyporus chrysomelinus..............................................................................206<br />
Tachyporus nitidulus........................................................................................206<br />
Tachys 4 - signatus (ver Tachyura parvula)<br />
Tachys curvimanus (ver Paratachys micros)<br />
Tachys inaequalis (ver Tachyura diabrachys)<br />
Tachys micros (ver Paratachys micros)<br />
Tachys parvulus (ver Tachyura parvula)<br />
Tachyura diabrachys........................................................................................198<br />
Tachyura diabrachys (ver Tachyura parvula)<br />
Tachyura parvula.............................................................................................198<br />
Taeniotes scalaris (ver Taeniotes scalatus)<br />
Taeniotes scalaris var. azoricus (ver Taeniotes scalatus)<br />
Taeniotes scalatus............................................................................................199<br />
315<br />
Taeniothrips atratus (ver Thrips atratus)<br />
Taeniothrips ericae (ver Ceratothrips ericae)<br />
Taeniothrips simplex (ver Thrips simplex)<br />
Talitri<strong>da</strong>e..........................................................................................................181<br />
Talitroides alluaudi..........................................................................................181<br />
Talitroides topitotum........................................................................................181<br />
Talitrus pacificus..............................................................................................181<br />
Talitrus saltator................................................................................................181<br />
Tamarixia actis.................................................................................................219<br />
Tanypus nubila (ver Zavrelimyia nubila)<br />
Tapinocyba subitaneus (ver Microctenonyx subitaneus)<br />
Tarphius acuminatus........................................................................................207<br />
Tarphius azoricus.............................................................................................207<br />
Tarphius depressus...........................................................................................207<br />
Tarphius pomboi..............................................................................................207<br />
Tarphius rufonodulosus...................................................................................207<br />
Tarphius serranoi.............................................................................................207<br />
Tarphius tornvalli.............................................................................................207<br />
Tarphius wollastoni..........................................................................................207<br />
Tarsonemi<strong>da</strong>e...................................................................................................176<br />
Tartarogryllus burdigal (ver Eumodicogryllus bordigalensis)<br />
Tartarogryllus burdigalensis (ver Eumodicogryllus bordigalensis)<br />
Tathorhynchus exsiccata..................................................................................209<br />
Taylorilygus apicalis........................................................................................192<br />
Taylorilygus sp. (ver Taylorilygus apicalis)<br />
Tebenna bjerkandrella (ver Tebenna micalis)<br />
Tebenna micalis...............................................................................................207<br />
Tectocephei<strong>da</strong>e................................................................................................176<br />
Tectocepheus cuspidentatus.............................................................................176<br />
Tegenaria domestica........................................................................................178<br />
Tegenaria pagana.............................................................................................178<br />
Tegenaria parietina..........................................................................................178<br />
Tegeocranus elongatus (ver Odontocepheus elongatus)<br />
Telamonia sp. (ver Menemerus semilimbatus)<br />
Telenomus angustatus......................................................................................220<br />
Telinatopelopia nemorum (ver Telmatopelopia nemorum)<br />
Telmatopelopia nemorum................................................................................212<br />
Telmatoscopus limosus (ver Paramormia ustulata)<br />
Telmatoscopus meridionalis (ver Clogmia albipunctata)<br />
Telmatoscopus ustulatus (ver Paramormia ustulata)<br />
Temelucha nigerrima.......................................................................................220<br />
Temori<strong>da</strong>e........................................................................................................182<br />
Tenaga nigripunctella......................................................................................210<br />
Tendipeti<strong>da</strong>e (ver Chironomi<strong>da</strong>e)<br />
Tenebrio obscurus............................................................................................207<br />
Tenebrioni<strong>da</strong>e..................................................................................................206<br />
Tenebrioni<strong>da</strong>e (ver Salpingi<strong>da</strong>e)<br />
Tenebroides maroccanus..................................................................................207<br />
Tenebroides mauritanicus................................................................................207<br />
Tenthredini<strong>da</strong>e.................................................................................................220<br />
Tenuipalpi<strong>da</strong>e...................................................................................................177<br />
Tenuiphantes miguelensis................................................................................179<br />
Tenuiphantes tenuis.........................................................................................179<br />
Tephriti<strong>da</strong>e.......................................................................................................217<br />
Tephroclystia ogilviata (ver Eupithecia ogilviata)<br />
Tethina albosetulosa........................................................................................218<br />
Tethina ochracea..............................................................................................218<br />
Tethina strobliana............................................................................................218<br />
Tethina tethys...................................................................................................218<br />
Tethini<strong>da</strong>e........................................................................................................218<br />
Tetracanthella matthesi....................................................................................186<br />
Tetrachantella hygropetrica matthesi (ver Tetracanthella matthesi)<br />
Tetracnemoidea brevicornis.............................................................................219<br />
Tetragnatha extensa.........................................................................................180<br />
Tetragnathi<strong>da</strong>e.................................................................................................180<br />
Tetramerocerata...............................................................................................183<br />
Tetramorium bicarinatum................................................................................220<br />
Tetramorium caespitum...................................................................................220<br />
Tetramorium cal<strong>da</strong>rium...................................................................................220<br />
Tetramorium guineense (ver Tetramorium cal<strong>da</strong>rium)<br />
Tetramorium simillimum (ver Tetramorium cal<strong>da</strong>rium)<br />
Tetramorium simillimun insulare (ver Tetramorium cal<strong>da</strong>rium)<br />
Tetraneura ulmi................................................................................................197<br />
Tetranichus cinnabarinus (ver Tetranychus urticae)<br />
Tetranychi<strong>da</strong>e...................................................................................................177
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Tetranychus ludeni...........................................................................................177<br />
Tetranychus telarius (ver Tetranychus urticae)<br />
Tetranychus urticae..........................................................................................177<br />
Tetrapsila ? longipennis (ver Psila longipennis)<br />
Tetrastichus brevicornis (ver Sigmophora brevicornis)<br />
Tetrastichus sp. (ver Apêndice 1)<br />
Tettigonii<strong>da</strong>e....................................................................................................188<br />
Teutona grossa (ver Steato<strong>da</strong> grossa)<br />
Textrix cau<strong>da</strong>ta................................................................................................178<br />
Textrix coarcta (ver Lycosoides coarctata)<br />
Thalassomyia frauenfeldi................................................................................212<br />
Thalassomyia pedestris (ver Thalassomyia frauenfeldi)<br />
Thalassophilus azoricus...................................................................................198<br />
Thalassosmittia atlantica..................................................................................212<br />
Thalpochares ostrina (ver Eublemma ostrina)<br />
Thaptor oblongus (ver Calymmaderus oblongus )<br />
Thaumatomyia notata......................................................................................212<br />
Thecabius affinis..............................................................................................197<br />
Thelaxes suberi................................................................................................196<br />
Theridii<strong>da</strong>e.......................................................................................................180<br />
Theridion bimaculatum (ver Neottiura bimaculata)<br />
Theridion denticulatum (ver Theridion musivivum)<br />
Theridion hannoniae........................................................................................180<br />
Theridion musivivum......................................................................................180<br />
Theridion pico (ver Rugathodes pico)<br />
Theridion rufipes (ver Nesticodes rufipes)<br />
Theridion sp. a, b (ver Theridion musivivum)<br />
Theridium belicosum (ver Rugathodes acoreensis)<br />
Theridium bellicosum (ver Theridion musivivum)<br />
Therioaphis trifolii...........................................................................................196<br />
Thermobia domestica (ver Apêndice 1)<br />
Thetina griseola (ver Tethina albosetulosa)<br />
Thienemannia gracei.......................................................................................212<br />
Thienemanniella clavicornis...........................................................................212<br />
Thomisi<strong>da</strong>e......................................................................................................180<br />
Thoracochaeta an<strong>da</strong>lusiaca (ver Thoracochaeta brachystoma)<br />
Thoracochaeta brachystoma............................................................................217<br />
Thripi<strong>da</strong>e..........................................................................................................190<br />
Thrips atrata (ver Thrips atratus)<br />
Thrips atratus...................................................................................................190<br />
Thrips corticis (ver Hoplothrips corticis)<br />
Thrips ericae (ver Ceratothrips ericae)<br />
Thrips fasciata (ver Aeolothrips fasciatus)<br />
Thrips flava (ver Thrips flavus)<br />
Thrips flavus....................................................................................................190<br />
Thrips haemorrhoi<strong>da</strong>lis (ver Heliothrips haemorrhoi<strong>da</strong>lis)<br />
Thrips manicata (ver Chirothrips manicatus)<br />
Thrips nigropilosus..........................................................................................190<br />
Thrips obscura (ver Anaphothrips obscurus)<br />
Thrips origani..................................................................................................190<br />
Thrips pennatus...............................................................................................190<br />
Thrips rufa (ver Aptinothrips rufus)<br />
Thrips simplex.................................................................................................190<br />
Thrips tabaci....................................................................................................190<br />
Thrips ulmi (ver Hoplothrips ulmi)<br />
Throsci<strong>da</strong>e.......................................................................................................207<br />
Throscus dermestoides....................................................................................207<br />
Throscus elateroides.......................................................................................207<br />
Thyri<strong>da</strong>nthrax perspicillaris............................................................................211<br />
Thysanoplusia orichalcea................................................................................209<br />
Thysanoptera...................................................................................................189<br />
Tigriopus fulvus..............................................................................................183<br />
Tinea fuscipunctella (ver Niditinea fuscella)<br />
Tinea murariella..............................................................................................210<br />
Tinea nigripunctella (ver Tenaga nigripunctella)<br />
Tinea pellionella (ver Apêndice 1)<br />
Tinea poecilella...............................................................................................210<br />
Tinea thecophora (ver Praeacedes atomosella)<br />
Tinearia alternata..............................................................................................216<br />
Tinei<strong>da</strong>e...........................................................................................................210<br />
Tineola bipunctiella (ver Tinea murariella)<br />
Tingi<strong>da</strong>e...........................................................................................................193<br />
Tingis cardui....................................................................................................193<br />
Tipula cinerea (ver Trichocera maculipennis)<br />
Tipula lineata (ver Cerotelion striatum)<br />
316<br />
Tipula macaronesica........................................................................................218<br />
Tipula oleracea (ver Tipula macaronesica)<br />
Tipula stenoptera (ver Tipula macaronesica)<br />
Tipuli<strong>da</strong>e..........................................................................................................218<br />
Tolmerus pyragra.............................................................................................211<br />
Tomicus saxeseni (ver Xyleborinus saxesenii)<br />
Tomoceri<strong>da</strong>e....................................................................................................186<br />
Tomocerus flavescens (ver Pogonognathellus flavescens)<br />
Tomocerus longicornis (ver Pogonognathellus longicornis)<br />
Tomocerus minor.............................................................................................186<br />
Topobates alvaradoi.........................................................................................176<br />
Tortrici<strong>da</strong>e........................................................................................................210<br />
Torymi<strong>da</strong>e........................................................................................................221<br />
Toxoptera aurantii............................................................................................196<br />
Toya propinqua................................................................................................191<br />
Trachelas macrochelis.....................................................................................178<br />
Trachelus tabidus............................................................................................219<br />
Trachyopella atoma (ver Trachyopella atomus)<br />
Trachyopella atomus.......................................................................................217<br />
Trachyopella eximia (ver Trachyopella atomus)<br />
Trachyopella hem............................................................................................217<br />
Trachyopella leucoptera...................................................................................217<br />
Trachyoribates ovulum ovulum.......................................................................175<br />
Trachyscelis aphodioides (ver Trachyscelis aphodioides aphodioides)<br />
Trachyscelis aphodioides aphodioides.............................................................207<br />
Trachyzelotes lyonneti.....................................................................................178<br />
Trachyzelotes n. sp. (ver Zelotes tenuis)<br />
Trechichus fimicola (ver Trechicus nigriceps)<br />
Trechicus nigriceps..........................................................................................198<br />
Trechus isabelae..............................................................................................199<br />
Trechus jorgensis.............................................................................................199<br />
Trechus montanheirorum.................................................................................199<br />
Trechus oromii.................................................................................................199<br />
Trechus pereirai...............................................................................................199<br />
Trechus picoensis............................................................................................199<br />
Trechus terceiranus..........................................................................................199<br />
Trechus terrabravensis.....................................................................................199<br />
Trechus torretassoi...........................................................................................199<br />
Trematuri<strong>da</strong>e....................................................................................................178<br />
Trialeurodes vaporariorum..............................................................................193<br />
Triatoma rubrofasciata....................................................................................193<br />
Tribolium castaneum.......................................................................................207<br />
Tribolium confusum........................................................................................207<br />
Tribolium ferrugineum....................................................................................207<br />
Trichadenotecnum castum...............................................................................189<br />
Trichadenotecnum circularoides......................................................................189<br />
Trichadenotecnum sexpunctatum....................................................................189<br />
Trichocera maculipennis..................................................................................218<br />
Trichocera versicolor (ver Trichocera maculipennis)<br />
Trichoceri<strong>da</strong>e...................................................................................................218<br />
Trichocladius iridipennis (ver Rheocricotopus atripes)<br />
Trichogramma cordubense..............................................................................221<br />
Trichogramma cordubensis (ver Trichogramma cordubense)<br />
Trichogrammati<strong>da</strong>e..........................................................................................221<br />
Trichomalopsis cf. acuminatus (ver Apêndice 1)<br />
Trichonisci<strong>da</strong>e.................................................................................................182<br />
Trichoniscus provisorius..................................................................................182<br />
Trichoniscus pusillus.......................................................................................182<br />
Trichoniscus pygmaeus...................................................................................182<br />
Trichonta floresiana.........................................................................................215<br />
Trichophaga abruptella (ver Trichophaga bipartitella)<br />
Trichophaga bipartitella...................................................................................210<br />
Trichophaga tapetzella....................................................................................210<br />
Trichophya pilicornis......................................................................................206<br />
Trichoplusia orichalcea (ver Thysanoplusia orichalcea)<br />
Trichopsoci<strong>da</strong>e.................................................................................................189<br />
Trichopsocus acuminatus (ver Trichopsocus clarus)<br />
Trichopsocus clarus.........................................................................................189<br />
Trichoptera......................................................................................................207<br />
Trichorhina tomentosa.....................................................................................181<br />
Trichosceli<strong>da</strong>e (ver Trixoscelidi<strong>da</strong>e)<br />
Trichouropo<strong>da</strong> simpla......................................................................................178<br />
Tricimba humeralis..........................................................................................212<br />
Trigoniophthalmus borgesi..............................................................................187<br />
Trigonotylus caelestialium..............................................................................192
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Trigonotylus ruficornis (ver Trigonotylus caelestialium)<br />
Trimicra pilipes (ver Trimicra pilipes pilipes)<br />
Trimicra pilipes pilipes....................................................................................214<br />
Trimicra pilipes var.an<strong>da</strong>lusiaca (ver Trimicra pilipes pilipes)<br />
Trioza alacris...................................................................................................194<br />
Trioza alacris (ver Trioza laurisilvae)<br />
Trioza laurisilvae.............................................................................................194<br />
Triozi<strong>da</strong>e..........................................................................................................194<br />
Triphaena atlantica (ver Noctua atlantica)<br />
Triphaena pronuba (ver Noctua pronuba)<br />
Triphleps minuta (ver Orius niger)<br />
Tritegeus bisulcatus.........................................................................................174<br />
Tritia decumana (ver Oribotritia berlesei)<br />
Trixagus elateroides (ver Throscus elateroides)<br />
Trixosceli<strong>da</strong>e (ver Trixoscelidi<strong>da</strong>e)<br />
Trixoscelidi<strong>da</strong>e................................................................................................218<br />
Trixoscelis proxima.........................................................................................218<br />
Trixoscelis proximus (ver Trixoscelis proxima)<br />
Trogi<strong>da</strong>e...........................................................................................................207<br />
Trogii<strong>da</strong>e..........................................................................................................189<br />
Trogium pulsatorium.......................................................................................189<br />
Trogophloeus bileatus (ver Carpelimus bilineatus)<br />
Trogophloeus corticinus (ver Carpelimus corticinus)<br />
Trogophloeus gracilis (ver Carpelimus gracilis)<br />
Trogophloeus pusillus (ver Carpelimus pusillus)<br />
Trogophloeus riparius (ver Carpelimus bilineatus)<br />
Trogophloeus subtilis (ver Carpelimus subtilis)<br />
Trogossiti<strong>da</strong>e...................................................................................................207<br />
Tropocyclops prasinus.....................................................................................183<br />
Trouessartia trouessarti....................................................................................173<br />
Trouessartii<strong>da</strong>e.................................................................................................173<br />
Trox scaber.......................................................................................................207<br />
Trupanea stellata..............................................................................................217<br />
Trupanei<strong>da</strong>e (ver Tephriti<strong>da</strong>e)<br />
Trychosis nigriventris......................................................................................220<br />
Trypanei<strong>da</strong>e (ver Tephriti<strong>da</strong>e)<br />
Trypeti<strong>da</strong>e (ver Tephriti<strong>da</strong>e)<br />
Tuberculatus annulatus (ver Tuberculoides annulatus)<br />
Tuberculoides annulatus..................................................................................196<br />
Tuberolachnus salignus...................................................................................196<br />
Tullbergia callipygos (ver Paratullbergia callipygos)<br />
Turinyphia cavernicola....................................................................................179<br />
Tychius cuprifer...............................................................................................201<br />
Tychius picirostris...........................................................................................201<br />
Tydei<strong>da</strong>e..........................................................................................................177<br />
Tydeus californicus..........................................................................................177<br />
Tyli<strong>da</strong>e............................................................................................................182<br />
Tylopsis lilifolia (ver Apêndice 1)<br />
Tylos latreillei..................................................................................................182<br />
Typhaea fumata (ver Typhaea stercorea)<br />
Typhaea stercoraria (ver Typhaea stercorea)<br />
Typhaea stercorea............................................................................................203<br />
Typhlocyba filicum (ver Eupteryx filicum)<br />
Typhlocyba quercus.........................................................................................191<br />
Typhlocyba tenerrima (ver Ribautiana tenerrima)<br />
Typhlodromus phialatus..................................................................................178<br />
Typhlodromus rhenanus (ver Anthoseius rhenanus)<br />
Typhochrestus acoreensis................................................................................179<br />
Tyroborus lini..................................................................................................173<br />
Tyroglyphi<strong>da</strong>e..................................................................................................173<br />
Tyrophagus palmarum.....................................................................................173<br />
Tyrophagus putrescentiae................................................................................173<br />
U<br />
Udea azorensis.................................................................................................208<br />
Udea delineatalis (ver Udea azorensis)<br />
Udea ferrugalis................................................................................................208<br />
Udea martialis (ver Udea ferrugalis)<br />
Udea numeralis (ver Udea azorensis)<br />
Ulidii<strong>da</strong>e..........................................................................................................218<br />
Unaspis citri....................................................................................................194<br />
Uroleucon erigeronense...................................................................................196<br />
Uroleucon sonchi.............................................................................................196<br />
317<br />
Utetheisa pulchella..........................................................................................207<br />
Uzelia setifera..................................................................................................186<br />
V<br />
Vaghia simplex................................................................................................174<br />
Valenzuela burmeisteri....................................................................................189<br />
Valenzuela flavidus..........................................................................................189<br />
Vanessa atalanta...............................................................................................209<br />
Vanessa cardui.................................................................................................209<br />
Vanessa virginiensis.........................................................................................209<br />
Varroa destructor..............................................................................................178<br />
Varroi<strong>da</strong>e..........................................................................................................178<br />
Velii<strong>da</strong>e............................................................................................................193<br />
Venturia canescens..........................................................................................220<br />
Vespa vulgaris (ver Vespula germanica)<br />
Vespi<strong>da</strong>e...........................................................................................................221<br />
Vespula germanica...........................................................................................221<br />
Viracochiella incisella incisella.......................................................................174<br />
Viteus vitifoliae................................................................................................197<br />
Viteus vitifolii (ver Viteus vitifoliae)<br />
W<br />
Walckenaeria grandis.......................................................................................179<br />
Walckenaeria unicornis...................................................................................179<br />
Wesmaelia petiolata.........................................................................................219<br />
Wesmaelius subnebulosus...............................................................................197<br />
X<br />
Xanthandrus azorensis.....................................................................................217<br />
Xanthandrus comtus........................................................................................217<br />
Xantholinus glabratus (ver Lepidophallus hesperius)<br />
Xantholinus hesperius (ver Lepidophallus hesperius)<br />
Xantholinus linearis (ver Xantholinus linearis linearis)<br />
Xantholinus linearis linearis............................................................................206<br />
Xantholinus longiventris..................................................................................206<br />
Xantholinus longiventris miguelensis (ver Xantholinus longiventris)<br />
Xantholinus punctulatus (ver Gyrohypnus fracticornis)<br />
Xanthorhoe inaequata......................................................................................208<br />
Xenilli<strong>da</strong>e........................................................................................................176<br />
Xenillus cf. discrepans (ver Xenillus discrepans discrepans)<br />
Xenillus discrepans azorensis..........................................................................176<br />
Xenillus discrepans discrepans........................................................................176<br />
Xenomma capillaricornis (ver Geostiba melanocephala)<br />
Xenopsylla cheopis cheopis.............................................................................218<br />
Xenopsylla gratiosa.........................................................................................218<br />
Xenusa sulcata (ver Myrmecopora sulcata)<br />
Xenusa uvi<strong>da</strong> (ver Myrmecopora uvi<strong>da</strong>)<br />
Xenylla affiniformis (ver Paraxenylla affiniformis)<br />
Xenylla grisea..................................................................................................185<br />
Xenylla humicola (ver Xenylla maritima)<br />
Xenylla maritima.............................................................................................185<br />
Xenyllodes armatus.........................................................................................185<br />
Xestia c-nigrum...............................................................................................209<br />
Xyleborinus saxesenii.....................................................................................201<br />
Xyleborus saxeseni (ver Xyleborinus saxesenii)<br />
Xylocoris flavipes............................................................................................191<br />
Xylota segnis...................................................................................................217<br />
Xysticus cor.....................................................................................................180<br />
Xysticus cribratus............................................................................................180<br />
Xysticus nubilus..............................................................................................180<br />
Y<br />
Yponomeuti<strong>da</strong>e...............................................................................................210
ARTHROPODA Índice Taxonómico / Taxonomic index<br />
Z<br />
Zavrelimyia nubila...........................................................................................212<br />
Zelotes aeneus..................................................................................................178<br />
Zelotes circumspectus (ver Zelotes tenuis)<br />
Zelotes longipes...............................................................................................178<br />
Zelotes lyonneti (ver Trachyzelotes lyonneti)<br />
Zelotes sp. (ver Trachyzelotes lyonneti)<br />
Zelotes tenuis...................................................................................................178<br />
Zetha chavesi (ver Zetha vestita)<br />
Zetha freyi (ver Zetha vestita)<br />
Zetha simonyi (ver Zetha vestita)<br />
Zetha vestita.....................................................................................................188<br />
Zilla diodia (ver Gibbaranea occidentalis)<br />
Zo<strong>da</strong>rii<strong>da</strong>e........................................................................................................180<br />
Zo<strong>da</strong>rion atlanticum.........................................................................................180<br />
Zo<strong>da</strong>rion machadoi (ver Zo<strong>da</strong>rion atlanticum)<br />
Zo<strong>da</strong>rion sp. (ver Zo<strong>da</strong>rion atlanticum)<br />
Zo<strong>da</strong>rion styliferum (ver Zo<strong>da</strong>rion atlanticum)<br />
Zopheri<strong>da</strong>e.......................................................................................................207<br />
Zygentoma.......................................................................................................187<br />
Zygiella x-notata..............................................................................................178<br />
Zygoribatula propinqua (ver Oribatula glabra)<br />
Zygoribatula spinosissima (ver Lucoppia burrowsi)<br />
Zygoribatula undulata (ver Oribatula undulata)<br />
318